ЪЧЧ
Ш Ч-
Жұмабекова Фатима Нязбекқызы
БАЛАБАҚШАДАҒЫ БЕЙНЕЛЕУ
ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
Оқу күралы
ЭВЕРО
Алматы, 2015
Эверо
ӘОЖ 373.2
КБЖ 74.102
Ж 81
Пікір білдірген:
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҮУ. п.ғ.к, доцент Салиева А.Ж.
Ж 81
Жүмабекова Ф.Н.
Балабақшадагы бейнелеу іс-әрекетінің әдіетемесі.
Оқу құралы/ Ф.Н.Жұмабекова. Алматы: Эверо, 2015.
-384 б.
І8ІШ 978-601-240-738-9
Аталған еңбекте балалардың жас ерекшелігіне сэйкес бейнелеу
өнерінің эдістемелік нұсқауы, жаңа технологияларды іс-әрекетінің
пайдалану жолдары, сурет салу, мүсіндеу жэне жапсыру
сабақтарының технологиялық картасы мен жылдық жоспарлары,
бой сергіту жаттығулары, дидактикалық ойындар ұсынылған. Еңбек
балабақша тэрбиешілерінің кэсіби құзіреттілігін қалыптастыруда
басшылыққа алуға арналған.
ӘОЖ 373.2
КБЖ 74.102
І8В^ 978-601-240-738-9
цЛ'
С .Т о р а й ғы р о в
аты н д а ғы П М У -д іп
'|акад ем и к С .Е е й с е м б 'I
а т ы н д а ғ •_* ғылкімм
Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия үл
___ , ______ :ің гылыми
кеңесі ұсынган.
© Жұмабекова Ф.Н., 2015
© Эверо, 2015
ҚҮРМЕТТІ ТӘРБИЕШІЛЕР ЖӘНЕ
БОЛАШАҚ ЖАС МАМАНДАР!
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың
«Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу -қазақстанның жаңа
мүмкіндіктері» атты халыққа жолдауында «балаларды мектепке
дейінгі оқыту мен тәрбиені қамтамасыз етуді арттыруға бағытталған
Балапан арнайы бағдарламасын эзірлеп, іске асыруға кірісуді
тапсырған еді. 2020 жылға қарай орта білім беруде 12 жылдық
оқыту моделінің табысты жүмыс істеуі үшін Үкімет барлық қажетгі
шараларды қабылдауы тиіс». Олардың отандық білім беру
жүйесінің флагманы болып, осы заманғы оқу бағдарламаларын
кейіннен оларды бүкіл республика бойынша енгізетіндей етіп
әзірлеу мен байқап көру жөніндегі басты алаңға айналуы үшін
қолдан келгеннің бэрін жасау қажет-деп атап көрсеткен болатын.
Аталған стратегияны жүзеге асыруда сіздерге үсынылып отырған
еңбек Қазақстан Республикасы Білім жэне ғылым министрлігінің
2008 ж. 28 қарашада № 628 бүйрығымен Мектепке дейінгі тәрбие
мен оқытудың Мемлекеттік жалпыға міндетгі білім беру
стандартына сәйкес мектепке дейінгі жастағы балаларға көркемдік
тэрбие берудің тиімді әдіс-тәсілдері қарастырылды.
Халқымыздың жалпы мәдениет деңгейін жогары сатыға
көтерудің жэне балалардың эстетикалық көзқарасы мен талғамын
дамытудың,
бірден-бір тиімді жолы
көркемөнер
болып
табылады.Эстетикалық тэрбиеде көркемөнерге ерекше орын
беріледі. Ол толғанта жэне қуанта отырып, балалар алдында өмір
қүбылыстарының мэнін ашады, оларды қоршаған дүниеге үңіле
қарауға мэжбүр етеді. Әсемдіктің эсер ықпалын бастан кешіруге,
жақсьшықты үйренуге, жамандықтан жиренуге тәрбиелейді.
Баланың көркемдік дамуы ойдағыдай болуы үшін тәрбиеші-педагог
оның жасына сәйкес, іс-эрекеттерінің түрлерін дүрыс пайдалана
білуі қажет.
Көркемдік тэрбие эдістемесінің негізіне - бала мен педагогтың
көркем қүндылықты қабылдауда, өнімді іс-әрекетке деген
шығармашылық қабілетгері, элеуметтік, табиғи, затгық ортаға деген
саналы қарым-қатынастарды дамыту жөніндегі бірлескен іс-эрекеті
жатады. Бүл жүмыстың табысты болуы көбіне-көп тэрбиеленушінің
дара ерекшеліктерінің, қажетсінуі мен мүддесінің, жалпы даму
з
деңгейінің қаншалықты мөлшерде ескерілетіндігімен аныкталады.
Көркемдік тэрбие женіндегі жұмыстарды дұрыс ұйымдастыру
үшін балалардың жас ерекшеліктеріне сай бейнелеу іс-эрекетін
үйретудің әдістемесін жэне жалпы міндеттеріне сэйкес мазмүнын
белгілеп, нақтьшы қойылатын талаптарды анықтап алу қажет. Бүл
көркемдік
тэрбие
қүралдары
мен
әдістерін
іріктеуде
кездейсоқтыққа,
жүйесіздікке,
біржақтьшыққа
үшырамауға
мүмкіндік береді. Тәрбиешілерге бейнелеу өнеріне байланысты
жүмыстарды жоспарлауға, материалды белгілі бір ізге түсіруге,
оның түпкі мақсатына жетіп, нәтижесін көруге көмектеседі.
Балабақшадағы көркемдік тәрбие жөніндегі жүмыстар
тэрбиелеу мен білім беру ісінің барлық жақтарымен тығыз
байланысты, үйымдастыру түрлері сан алуан жэне оның нәтижелері
де іс-әрекеттің әр алуан түрінде көрініс табады. Көркемөнерге
тәрбиелеуде төмендегідей міндеттерді шешу көзделді:
- түрмыста, еңбекте, ойын барысында қоғамдық жэне табиғи
құбылыстармен, заттармен таныстыру арқылы қоршаған болмысқа
деген эстетикалық көзқарасты тэрбиелеу;
-өнер құралдары арқьшы көркемдік тэрбие беру;
көркемдік
талғамды
қалыптастыру
шығармашьшық
қабілеттерін дамыту;
- көркемөнер туындьшары жайында қарапайым түсінік беру
жэне әсер алу, сезінуге баулу, бейнелеу іс-әрекетіне сэйкес іскерлікдағдьшарды меңгерту; бейнелеу өнері арқьшы омірдегі эсемдікті,
сүлулықты қабылдау, жэне оны түсінуге, сезінуге, қарапайым
эстетикалық эсер алуға баулу;
- эмоциялық жэне танымдық үдерістерді белгілі бір шамада
дамыту.
4
1 ТАРАУ. БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ,
ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ
1.1. Бейнелеу өнерінің түрлері
Бейнелеу өнерінің эрбір түрі өмірдің сан белесін көрсете
отырып дамыды.
Бейнелеу
өнерінің түрлері шындықты
қабылдаумен, көркемдік міндеттермен, сонымен қатар бейнені
сомдағанда
қолданылатын
материалдардың
эртүрлілігімен
ерекшеленеді. Оның әрқайсысы эр кезенде дамып, өзіндік сипат ала
бастады.
Алдымен, сэулет өнері, мүсін өнері жэне жанды бейне бейнелеу
өнерінің басты үш түрі болып есептеледі. Содан кейін, өнердің бір
түрі графика қызметтік жэне қосалқы түрде өнердің жеке жэне
мүлдем дербес түріне айналды. Мүнымен қатар сәндік қолданбалы
өнер түрі де ерекеше сипатта бағыт алды. Соңғы жылдары әнердің
дизайн сияқты түрі де өте айқын бейнесін тапты. Енді осылардьщ
эрқайсысына жеке-жеке тоқталып өтейік.
Графика шығармалары адам баласы өмірінің барлық
кезеңдерінде кездеседі. Графика сөзі гректің «графо» - жазамын,
сызамын, сурет саламын деген сөзінен шыққан. Ал жалпы графика
дегеніміз - ақ жэне қара түстердің негізінде, қатаң сызықтармен
салынған сурет. Ақ түс ретінде қағаз, қара түс ретінде қарандаш,
көмір жэне т.б. материалдар қолданьшады. Сонымен қатар
жүмыстың түріне
қарай түстердің
шектеулі түрлерінде
пайдаланады. (Плакат, безендіру, жол белгілері т.б.)
Суреттер қолмен жэне машинамен бірнеше данада жасалуы
мүмкін. Сондықтан да графиканы екі түрге бөлуге болады: қағазға
тікелей салынған сурет жэне баспа графика. Сурет бейнелеу
өнерінің жеке түрі ретінде XV ғасырдың аяғы мен XVI ғасырдың
басында қалыптасты.
Жоғарыда айтып өткендей суретшінің орьшдаған жалғыз
шығармасымен қатар, бастыру арқылы коп дананы орындауға
болады. Осындай баспа графикасының негізгі түрі гравюра деп
аталады. /Ағашта, металда, таста/.
Гравюралардың ең көне әдісі XV ғасырда Батыс Еуропада жэне
XVI ғасырда Ресейде қолданыла бастаган ағашқа салынған гравюра
болды.
5
«Гравюра» сөзі француз тілінен аударғанда «ойып алу» деген
мғынаны
білдіреді.
Гравюраға
литография,
ксилография,
линографюра офорт түрлері жатады.
Жанды бейне. Сыршырай бейнелеу енері түрлерінің ішінен
жанды бейне көрермендер арасында барынша танымал. Егер мүсін
өнері - көлемді денелерді, графика - қағазға салынған ақ-қара
түстер арқылы көрсетілсе, жанды бейне өз көрермендеріне
ешқандай түсініктемесіз-ақ түсінікті. Жанды бейне - бүкіл майлы
бояулармен жасалған жэне кергішке салынған, біз мүражайда
қызықтайтын әсіресе суреттер ғана емес. Жанды бейне үғымы кең,
эрі сан алуан техниканы қамтиды. Мысалы: темперамен, гуашьпен,
акварельмен, пастельмен, сангинамен салынады. Сонымен қатар
жартылай гравюра - жанды бейне де (монотипил) бар.
Мүның бэрі станоктік, яғни станокте (мольбертге) жасалатын
жанды бейне. Монументтік жанды бейне де болады. Оның үлгілерін
біз ескі ғимараттардың қабырғаларынан кореміз. Мүндай жанды
бейне арнайы техникада эк «сүтіне» араластырылған бояулар мен
жаңа сылақ бетінде жиі жасалады. (Фреска). Мүлдем бояусыз
істелінетін озінше ерекшелігі бар монументтік жанды бейне де бар.
Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерімен жасалады
(мозайка). Сондай-ақ «жарықтанатын» жанды бейне - шыныдан
жасалган картинадан өтіп, түрлі-түсті жарық түсіретін шығарма да
боладьі (витраж).
Соулст онері. Мүсін онері эрқашан да пластикалық онердің
і і і і і н д с ең басгысы болып келеді. Ол дэуір идеясын мейлінше айқын
білдірсді жонс ез заманының басқа бейнелеу онерлерінің - мүсін
м с і і жанды бейненің стилін анықтап отырды. Бүл эрі үзак жасайтын
енер: мысырлық пирамидалар немесе американ үндістерінің ежелгі
храмдары сан мыңдаған жьшдар түрып бізге дейін жетті.
Сонымен бірге, сәулетгі енер ретінде қабьшдау кебіне мүмкін
емес сияқты керінеді. Біріншіден, оның мүсін мен суретгерден
айырмашьшығы ете кеп: ол ештеңені бейнелемейді және ештеңені
суретгемейді. Екіншіден, біз сәулет ғимараттарында емір сүреміз,
оқимыз жэне жүмыс жасаймыз, барлық уақытта сәулет өнерінің
арасында жүреміз. Сэулет —бүл адам қызметінің ерекше түрі, мүнда
техника мен енер, пайда мен әсемдік бірге ерілген.
Сәулет негізгі үш түрге белінеді. Бірінші - келемді қүрылыстар
сэулеті. Бүған тұргызылған үйлер, қогамдық орындар (мектеп,
6
театр, стадион т.б.) жатады. Екінші түрі - ландшафты сәулет. Ол
негізінен демалыс орындарының құрылыстарымен байланысты.
Бұган скверлер, сонымен қатар сэнді орындықтар, субұрқақтары бар
саябақтар жатады.
Сэулеттің үшінші түрі - қала қүрылысы. Бүларға жаңадан
қалалар мен ауылдар салу немесе қала аудандарын өзгерту
жүмыстары жатады.
Мүсін. Мүсін, яғни «скупъптура» (латынша, зсиІрШга) сөзі
алғашқыда қатты метериалдардан фигураларды қашап жасауды,
шекуді (мүсін жасауды) білдірген. Кеңінен пішіндеу арқылы
жасалған шығармалар да осы үғыммен білдірілген.
Мүсіннің басқа бейнелеу өнері түрлерінен айырмашылығы сол,
оның басты әсерлік қүрылымы аумақтық форма. Мүның өзі оны
жасаган кезде ағаш, металл, тас сияқты үзақ сақталатын
материалдарды пайдалануға мүмкіндік береді.
Мүсін жұмыр (оны барлық жағынан қарауға болады) жэне
бедерлі (рельеф) болып келеді. Жүмыр мүсінде адамды бейнелей
отырып тек маскамен, яғни бетпен, баспен ғана шектеліп қалады.
Басты иықпен бірге кеудеге дейін мүсіндеу кеуіт (бюст) болып
табылады. Адамды беліне дейін бейнелеу жартылай фигура, ал
бүкіл бойымен мүсіндеу (статуя) деп аталады. Көп бейнелер
композиция мүсіндік топ немесе ансамбль деп аталады.
Рельеф - тек бір жағынан қарағанда жақсы көрінетін, жазық
беттегі мүсіндік бейне. Рельеф екі түрге бөлінеді: бейнелер
фонының жазықтығынан өз көлемінің жартысынан аз шыгып түрса,
барельеф деп, ал бейнелер жартысынан көбірек шығып түрса, ол
горельеф деп аталады.
Сәндік қолданбалы өнер - деп эстетикалық салаларға ие
практикалық пайдалы заттар жасауды айтады. Бүл өнер өзінің
табиғаты жағынан сәулет өнеріне жақын: онда пайда мен әсемдік
бірлесіп жатады. Сәндік - қолданбалы өнер халық шығармашьшығымен тыгыз байланысты. Мүнда онер туындьшарына
жиһаздар, кілемдер, ыдыс-аяқгар, үй іші түрмысында қолданылатын
басқа да түрмыстық затгар жэне ойыншықтар жатады.
Қолданбалы онердің дамуына эр халықтың түрмыс жағдайы,
түрғылықты жерінің табиғаты әсер етеді. Ерте дэуірде адамдар
өздерін түрлі әшекейлермен, сақиналармен, білезіктермен,
сырғалармен сэндеді. Кейінірек киімді әшекейлеу бүйымдары,
7
содан соң тұрған үйлерін әшекейлеу дами бастады. Қазақ халқы өте
ерте заманнан бастап осы өнер түріне жататын қолөнер түрімен
айналысты. Мысалга алатын болса киіз үй, оның ішіндегі
жабдықтар: түскиіз, кілем, алаша, ши, текемет, сандық,
жастықагаш, төсекағаш, торсық, саба зергерлік бүйымдар ат
әбзелдері көптеген бүйымдар осы бағытта орындалды. Оларды атабабаларымыз түрмыс қажеттілігіне байланысты жасап қана қойған
жоқ, сонымен қатар эр түрлі ою-орнектермен, материалдармен
әшекейледі.
Дизабн.
Біздің
айналамыздағы
заттарды
(киімдер,
жиһаздар,ыдыс-аяқтар, коліктер т.б.) адам баласы өз өмірін
жеңілдету үшін ойлап тапты. Атақты неміс философы И. Кант
(XVIII ғ.) заттарды «екінші табиғат» деп атаған. Біршама кейінірек
XX ғасырдың басында заттардың ыңғайлы, пайдалылығымен қоса,
әдемілігін де жобалау дизайн деп аталды. «Дизайн» ағылшын
тілінен аударғанда «сызба», «жоба», «эскиз», «сурет», «түпкі ой»
деген мағынаны білдіреді. Затгарды жобалау тек ыңғайлылықпен
шектелмейді, сонымен қатар зат қалай жиналатынын, қалай жэне
қандай көлікпен жеткізілетінін, қалай сақталатынын, қандай орында
орналасатынын, қандай күтімді қажет ететін - барлығын
қарастырады. Дизайнер-жобалаушы тек суретші болу жеткіліксіз.
Дизайн - гылыми жобаларға негізделген. Сондықтан да дизайнерлік
жобалауда инженерлік, психология, экономика, элеуметтікпсихология жэне басқа да ғьшымда үлкен рол атқарады.
Дегенмен де, ерте кезден бастап-ақ, ата-бабаларымыз өз
бүйымдарының әдемі, пайдалы, ықшам болуына көңіл аударды. Кез
келген заттарды алып қараса, оның сыртқы пішінің ойластырылып,
көркемделіп жасалғанын кореміз. Мысалы: торсық теріден, озгеше
пішінде жасалуы жәйдан-жәй ойластырылмаған. Сондықтан да
дизайн қай кезенде болса да оз мэнін жоғалтпақ емес.
=
Бейнелеу өнерінің жанрлары. Жанр (француздың Оепге - түр
немесе тек сөзінен шыққан) - бүл көркем шыгарманы бейнелі
композициялық үйымдастыру формасы болып табылады.
Жанр негізінен бейнеленген бейнеге байланысты ажыратылады.
Бейнелеу онері бірнеше жанрларға болінеді: пейзаж, натюрморт,
портрет, тақырыптық картина, тарихи, батальдық, түрмыстық,
анималистік, интерьер. Пейзаж - табиғатты бейнелеу, ол ауылдық,
сэулетгік, қалалық, индустриалды, маринистік болуы мүмкін.
8
Натюрморт - бір ыңғай заттарды біртектес үйлесімді бейнелеу, ол
суретті, түрмыстық, тақырып бойынша болуы мүмкін. Портрет адам бейнесі, ол жекелеген немесе топтық болып келеді.
Тақырыптық картина - өмір белестері көрсетілген шығарма.
Тарихи, батальдық, түрмыстық, анималистік, интерьер жанрлары
тақырыптық
картиналарының
салалары
болып табылады.
Батальдық - соғыс көріністерін бейнелейтін шығарма. Баталъдъщ
жанр - соғыс оқиғалары, Отан қорғау, жер қорғау көріністері
бейнеленген көркем шығарма. Анималистік жанр - жануарлардьщ
бейнесі. Бүл латынның «анима» - жануарлар деген сөзінен шыққан.
Ал пейзажға қатысты маринистік жанрда теңіз көріністері
суреттеледі.
Жоғарыда айтып өткендей, жанды бейнеден басқасында
жанрлар толық корініс таппады. Мысалы мүсін онеріне көбінесе
портрет, ал сэулет өнерінде интерьер айқын басымдылық таньггады.
Жанрларға бөлу еуропалық бейнелеу онерінде ХУ-ХУІ ғасырларда
қалыптасты. Бірақ уақыт оте келе қоғамның дамуына байланысты
жанрлар озгеріп отырады. Мэслен сэулеттік пейзаж, пейзаж марина заман талабының корінісі. Кәптеген суретшілер текбір
бағыт бойынша, белгілі бір жанрда жүмыс істеп, өз
шығармашылығын соган арнаған. Қазақ суретшілерінің ішінен
пейзаж, тақырыптық картина бойынша жүмыс істеген Ә. Қастеевті,
О. Таңсықбаевті, А. Ысмаиловты, натюрморт жанры бойынша
кептеген шығармалар жазған А. Ғалымбаеваны, портрет жанрында
еңбек еткен
Н. Нүрмүхамедовты, Л. Леонтьевті айтуымызға
болады.
Композиция(латын тілінде «қүрастыру», «тэртіпке келтіру»
деген мағынаны білдіреді) - шығарманың құрылысы, оның негізігі
бөлшектерінің орналасуы, оқиғалардың баяндау реті. Суретшінің
қолында композиция - көркем қүрал. Ол композиция арқылы
кейіпкерлердіц мінез-қүлын, іс-эрекетін ашып бейнелеп отырған
омір қүбылыстарын өз түсінігінше жеткізіп көрсетеді. Композиция
шығарманың қүрылымы тұргысынан мазмұнның неғұрлым айқын,
нанымды, әсерлі шығуына жағдай жасайды. Жүмысты бастар
кезінде композицияның орны ерекше, ал қалған салалары соған
байланыстылығын ұмытпаған жон. Композицияның негізгі талабы шығарманьщ көркемдік бірлігін табу. Шығарма авторы сурет,
кескіндеме, роман, пьеса, симфония, т.б. болсын, солардың
9
жекелеген бөліктерін біріктіріп, тұтас бір әсер беретіндей ету
немесе эр қилы дүниелерден ортақ бір композициялық ойға
бағындырылган шығарма жасау.
Композиция суретші үшін негізігі мақсат емес екенін ескеру
қажет, өйткені композицияның негізгі мұраты - суретшінің идеялық
ойын көрсету. Осыдан көркем шығарманың композиялық
құрылымының түйіскен жері ғана емес, сонымен қатар, шыгарма
мазмүнын анық көрсетуге қызмет ету керек.
Суреттегі денелердің көлемі, пішіні жэне орналасуы, композициялық орталық деп саналатын заттың немесе тұлғаның көлеміне,
пішініне және орналасуына көп тәуелді. Бұл тәуелділікті
композициялық ырғақ деп атауымызға болады. Бейнелеу өнеріндегі
композицялық ыргақ, музыкалық шығармадағы ыргаққа ұқсас, эрі
пайда болған дыбыс, өзінен бүрынғы дыбыстың табиғи жалғасы
болады.
1.2. Бейнелеу іс-әрекетінід түрлері және оның маңызы
Бейнелеу іс-эрекеті жөніндегі сабақтар балабақшада барлық жас
топтарында аптасына 2 реттен 4 ретке дейін өткізіледі. Сабақтардың
мазмұнын тэрбиеші сол жасқа арналған багдарламаның
талаптарына сәйкес жэне балаларда бар білім мен бейнелеу
іскерліктерін ескере отырып жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу іс-эрекетімен жалпы
топтық сабақтардан тыс та, ойынға бөлінген уақыт кезінде де
шұғылдануы мүмкін. Педагог бұл ынтаны эрдайым қолдап, алынған
бейнелеу дағдыларын қолдануда үнемі ынталандырып, өздігінен
дербес эрекет етуге бағыт беріп, оларды мадақтап, көтермелеп
отыруға тиіс.
Сэбилерде сурет салуға, мүсіндеуге, құрастыруға деген ынтасы *
қысқа мерзімді эрі тұрақсыз болады. Мектепке дейінгі ересек
балалар шығармашылық іс-эрекетке деген белгілі бір қажеттілікті
бастан кешіреді, мұның өзі оларда педагог тарапынан көңіл
аударуды жэне дүрыс басшылық жасауды талап ететін
қабілеттердің бар екенін дэлелдейді.
Бейнелеу іс-әрекетінің түрлері Балабақшада бейнелеу ісэрекеті сабақтың сурет салу, мүсін жасау, жапсыру жэне құрастыру
сияқты түрлерін қамтиды. Баланың айналадағы дүние туралы
ю
әсерлерін
бейнелеуде
осы
түрлердің
эрқайсысының
өз
мүмкіндіктері бар. Сондықтан бейнелеу іс-әрекетінің алдында
түрған жалпы міндеттер эрбір түрдің ерекшеліктеріне, материалдың
жэне онымен жүмыс істеу тэсілдерінің өзгешеліктеріне қарай
нақтыланады.
Сурет салу - балалардың өздерінің шығармашылықпенсурет
салуга белсенділігін көрсету үшін үлкен мүмкіндік беретін сүйікті
сабақтарының бірі.Суреттердің тақырыбы алуан турлі болуы
мүмкін. Балалар өздерін қызықтырган нәрселердің бэрін салады:
жекелеген заттарды жэне айналадағы өмірден алынған көріністерді,
эдеби кейіпкерлер мен сэндік ою-өрнектерді жэне т. б. Сурет
салудың әсерлі қүралдарын пайдалану олардың қолынан келеді.
Мысалы, нақты затпен үқсастықты беру үшін, сурет салушының
бейнеленуші объектіге қатынасын білдіру үшін жэне декоративті
планда түс пайдаланылады. Композиция тэсілдерін пайдалана
отырып, балалар мазмүнды жүмыстарда өз ойларын толығырақ эрі
байырақ бейнелей бастайды.
Алайда сурет салуды жете түсініп, ОНЫҢ тәсілдерін техникалық
жағынан меңгеру кішкентай бала үшін айтарлықтай күрделі, сондықтан тәрбиеші жүмыстардың тақырыбына баса назар аударуға
тиіс.
Балабақшада негізінен алуан түрлі бейнелеу мүмкіндіктері бар
түрлі-түсті қарындаштар, акварель жэне гуашь бояулары
пайдаланылады.
Қарындашпен сызықтық форма жасалады. Оның өзінде бір
бөліктен кейін екінші бөлік біртіндеп салынып, алуан детальдар
қосылады. Содан кейін сызықтық бейнелер боялады. Сурет
жасаудың мүндай бір ізділігі баланың аналитикалық ойлау қызметін
жеңілдетеді.
Бір бөліктің суретін салып алғаннан кейін, ол онан эрі қандай
бөлікті жасау керектігін еске алады немесе натурадан көреді. Оның
үстіне, сызықтық нүсқалар біліктердің шекарасын анық көрсете
отырып, суретті бояуға көмектеседі.
Бояулармен (гуашьпен жэне акварельмен) сурет салғанда форма
бояу дақтары арқьшы жасалады.
Осы түрғыдан алып қарағанда бояулардың түс пен форманы
сезінуді дамыту үшін үлкен маңызы бар. Бояулармен айналадағы
өмірдің алуан түрлі бай түстерін беру оңай: ашық аспан, күннің
и
батуы мен шығуы, көк теңіз т. б. Бұл тақырыптарды
қарындаштармен орындағанда көп еңбек, жақсы дамыған
техникалық дағдыларды талап етеді.
Балабақшаға арналған бағдарламаларда эрбір жас тобы үшін
графикалық материалдардың түрлері белгіленген. Ересек жэне
мектепке даярлық топтары үшін қосымша көмір қарындашын,
түрлі-түсті борларды, пастельді, сангинаны пайдалану үсыньшады.
Бүл материалдар балалардың бейнелеу мүмкіндігін кеңейтеді.
Көмір мен сангинамен жүмыс жасаған кезде сурет бір түсті болып
шығады, мүның өзі заггың формасына жэне фактурасын бере
білуіне барлық назарды жүмылдыруға мүмкіндік береді: түрлі-түсті
борлар көлемді беттер мен ірі формаларды бояу жеңілдетеді;
пастель түстің алуан түрлі реңкін беруге мүмкіндік жасайды.
Бейнелеу іс-әрекеті түрлерінің бірі ретінде мүсінжасаудың
ерекшелігі - бейнелеу аумақтық эдіспен жасалады. Мүсіндеу
жүмсақ материалмен ғана емес, сонымен қатар қатгы материалмен
(мрамор, гранит жэне т. б.) де жүмыс жасауды қамтитын
скульптураның бір түрі болып табылады. Мектеп жасына дейінгі
балалар қолдың әсеріне тез икемделетін жүмсақ пластикалық
материалдармен - сазбалшықпен, ермексазбен ғана жүмыс істеу
тэсілдерін меңгере алады.Балалар адамдардың, хайуанаттардың,
ыдыс-аяқтың,
көліктердің,
көкөністердің,
жемістердің,
ойыншықтардың мүсіндерін жасайды. Тақырыптардың алуан
түрлілігі мынаған байланысты: мүсіндеу, бейнелеу іс-эрекетінің
басқа түрлері сияқты, баланың танымдық жэне шығармашылық
қажетсінуін
қанағаттандыра
отырып,
тэрбие
міндеттерін
орындайды. Материалдың эсемділігі мен бейнеленетін затгың
пішінінің ауқымдылығы мектепке дейінгі балаға, сурет салуға
қарағанда, мүсіндеуде бірқатар техникалық тэсілдерді меңгеруге
мүмкіндік береді. Мысалы, суретте қозғалыстың берілуі күрделі
міндет болып табылады, ол үзақ уақыт үйренуді қажет етеді.
Мүсіндеуде бүл міндетгі шешу жеңіл. Бала алдымен затты
статикалық жағдайда мүсіндейді де одан кейін ойын бөліктерін
түпкі ойға сэйкес майыстырады, инемдей алады, мүсіндейді.
Мүсіндеуде заттардың кеңістіктің
арақатынасын
беру
оңайлатьшады - объектілер, нақты өмірдегідей, бірінен соң бірі,
композиция ортасына жақын не алыс қойылады. Перспектива
мэселелері мүсіндеуде атымен болмайды.
12
Мүсіндеуде бейне жасаудың негізгі формасы - ауқымды
форманы беру. Түс шектеулі түрде пайдаланылады. Әдетге кейін
балалар ойындарында пайдаланылатын жүмыстар боялады.
Мүсіндеу сабақтарында неғүрлым пластикалық материал
ретінде сазбалшық негізгі орын алады. Жақсы дайындалган
сазбалшық тіпті 2-3 жастагы баланың қолыныуң илеуіне тез көнеді.
Кептірілген сазбалшықтық жүмыстар үзақ уақыт сақталына алады.
Ермексаздың иілімдік мүмкіндігі аз. Ол алдын-ала жүмсартуды
қажет етеді, сонымен бір мезгілде қатты қыздырылган ол өзінің
созылымдыгын жоғалтады, колға жабысып, жағымсыз тері сезу
түйсіктерін туғызады. Мектепке дейінгі балалар ермексазбен
негізінен мүсіндеу іс-эрекетінде жэне топ сабақтарынан тыс кезде
де жүмыс істейді. Балабақшада мүсіндеу іс әрекетінде соңғы
кездерде түзды қамырмен жүмыс жасау да үсынылады.
Жапсыру сабақтарында балалар әздері затгарды бөліктері
бойынша немесе силуэттерін (сүлбасын) қиып, жапсыратын алуан
түрлі заттардың қарапайым да күрделі формаларымен танысады.
Силуэтті кескінді жасау үлкен ой мен қиял жүмысын талап етеді,
өйткені силуэтте кейде заттың негізгі белгілері болып табьшатын
үсақ бөлшектер болмайды.
Жапсыру сабақтары математикалық түсініктердің дамуына
мүмкіндік туғызады. Мектепке дейінгі балалар аса карапайым
геометриялык формаларының аттарымен, белгілерімен танысады,
затгардың жэне олардың бөліктерінің кеңістікте орналасуы (сол
жақта, оң жақта, бүрышта, ортада жэне т. б.) мен көлемі (үлкен,
кіші) туралы түсінік алады. Осы күрделі үғымдарды балалар сәндік
ою-өрнек жасау барысында немесе затты бөлік-бөлігі бойынша
бейнелеген кезде оңай үғып алады.
Сабақтардың барысында мектепке дейінгі балалардың бойында
тиісті, ырғақты, симметрияны сезу дамиды жэне осының негізінде
көркемдік талғам қалыптасады. Оларға түсті өздері жасау немесе
форманы бояу керек емес. Балаларға түрлі түстер мен реңктегі
қағаздарды бере отырып оларды әдемі үйлесімді таңдай білуге
тэрбиелейді.
Ырғақ пен симметрия үғымымен балалар сэби жастың өзінде-ақ
сәндік ою-өрнек элементтерін бөлген кезде танысады.
Жапсыру
сабақтары
бөбектерді
жүмысты
жоспарлы
үйымдастыруға (мүның өзі бұл жерде өте маңызды) үйретеді,
13
өйткені өнердің бұл түрінде композиция жасау үшін бөліктерді
жүйелі жапсырудың үлкен маңызы бар (алдымен ірі формалар, одан
кейін үсақ бөліктері жабыстырылады; сюжетті жүмыстарда алдымен фон (негізгі түс), содан соң бірінің үстіне бірі түскен
екінші қатардагы заттар жэне ең соңында бірінші қатардагы заттар
жапсырылады).
Жапсыруда бейнелерді орындау қол бүлшық еттерін дамытуга,
қимылдарды үйлестіруге жәрдемдеседі. Бала қайшы үстауга, қагаз
парағын бүра отырып, формаларды дүрыс қиып алуға,формаларды
қағаз бетіне бір-біріне бірдей қашықтықта орналастыруға үйренеді.
Алуан түрлі материалдардан құрастырубейнелеу іс-эрекетінің
басқа түрлеріне қараганда ойынмен көбірек байланысты. Ойын
көбіне құрастыру үдерісімен қатар жүреді, ал балалардың жасап
шығарғандары, әдетге ойындарда пайдаланылады.
Балабақшада құрастырудыдың мынадай түрлері қолданылады:
құрылыс
материалдарынан,
конструкторлар
жиынтығынан,
қағаздан, табиғи жэне басқа материалдардан қурастыру.
Құрастырубарысында мектеп жасына дейінгі балалар білімге,
дагдыға жэне іскерлікке ие болады. Құрылыс материалдарынан
құрастыра отырып, олар геометриялық ауқымды формалармен
танысады, симметрияның, тепе-теңдіктің, қатынастың маңызы
туралы түсінік алады. Қағаздан қурастыру кезінде балалардың
геометриялық жазық фигуралар туралы білімі, жақ, бүрыштар,
орталық нүктесі туралы ұғымы нақтылана түседі. Балалар қағазды
бүктеу, жинау, кесу, желімдеу жолымен жалпақ формалардың түрін
өзгерту (осыпың нэтижесінде жаңа ауқымды форма жасау)
тәсілдерімен танысады.
Табиғи жэне басқа материалдармен жұмыс істеу балаларға
өздерінің шығармашылық қабілеттерін көрсете білуіне, жаңа
бейнелеудағдыларына ие болуға мүмкіндік береді.
я
Құрастыру жұмыстары үшін, әдеттегідей, дайын формалар
пайдаланылады, балалар оларды жинай отырып қажетті кескінді
алады.
Құрастыру барлық түрлері балалардың конструктор-лық
ойымен шығармашылық қабілетін дамытады. Балаға жасалатын
затты (ойша немесе қолда бар үлгі негізінде), оның бөліктерінің
формаларын алдын ала елестетіп, өзінде бар дайын формалармен
ойша салыстыруы, оның жарамдылығын анықтауы, содан кейін
14
пайдалануы (жекелеген бөліктерін біріктіру, бөліктерді косу, егер
қажет болса - бояу колдану) керек. Құрастыру ойды
қалыптастырудың күрделі үдерісі тэрбиеші жағынан зейін аударып,
дүрыс басшылық жасауды талап етеді. Бейнелеу іс-эрекетінің
жоғарыда қарастырылып өткен түрлері өзара тығыз байланысты.
Бүл байланыс ең алдымен жүмыстардың мазмүны арқылы жүзеге
асады. Кейбір тақырыптар - үйлердің, көліктердің, хайуанатгардың
т. б. бейнесі барлық түрлер үшін ортақ болып табылады. Мысалы,
егер мектеп жасына дейінгі ересек жэне мектепке даярлық
тогітарының балалары мүсіндеу немесе жапсыру жасау кезінде
қоянды бейнелесе, ондаосы сабақтардан оның формасы, көлемі,
бөліктерінің, арақатынасы туралы алған білімдерін олар арнайы оқу
сабағынсыз-ақ сюжетті сурет салғанда пайдалана алады. Оның
өзінде мектеп жасына дейінгі балалар бүл жүмысқа қажетті
бейнелеу жэне техникалық тэсілдерін - дөңгелек формаларды
салып, заттарды парак бетіне орналастыра білу тэсілдерін меңгере
алған-алмағанын ескеру маңызды.
Бейнелеу іс-әрекетінің алуан түрі арасындағы байланыс түрлі
материалдармен жүмыс істегенде форма түзуші қимылдарды
дәйекті гүрде меңгеру жолымен жүзеге асырылады. Мысалы,
дөңгелек формамен танысуды ауқымды берілетін мүсіндеуден
бастаған жақсы. Жапсыруда бала шеңбердің жазықтық формасымен
танысады. Сурет салғанда сызықтық контур жасалады.Сонымен,
жүмысты жоспарлаган кезде тәрбиеші қандай материалды
пайдалану балаларда бейнелеу дағдыларын шапшаң эрі оңай
меңгеруіне мүмкіндік беретінін мүқият ойластырып алуға тиіс.
Мектеп жасына дейінгі балалар бейнелеу іс-эрекетінің бір түрі
бойынша өткен сабақтарында алған білімдерін жүмыстың басқа
түрлерімен жэне басқа материалдармен өткізілетін сабақгарда
ойдағьщай пайдалана алады.
Балалардың жан-жақты дамуы үшін бейнелеу іс-әрекетінің
маңызы
Бейнелеу іс-әрекеті жөніндегі сабақтар, оқу тапсырмаларын
орындаудан басқа, балаларды жан-жақты дамытудың маңызды
қүралы болып табылады. Сурет салуға, мүсіндеуге, жапсыруга,
қүрастыруга үйрету мектеп жасына дейінгі балаларға ақьш-ой,
адамгершілік, эстетикалық жэне дене тэрбиесін беруге жэрдемдеседі.
15
Бейнелеу іс-әрекеті қоршаған өмірді танып-білумен тығыз
байланысты. Мұның өзі алдымен материалдардың (қағаз,
қарындаштар, бояулар, әрекетінің маңызы сазбалшық жэне т. б.)
қасиеттерімен тікелей танысудан, эрекеттің алынған нәтижемен
байланысын танып-білуден басталады. Онан эрі қарай бала
айналадағы заттар туралы, материалдар мен жабдықгар туралы
білім алуын жалғастыра береді, алайда оның материалға деген
ынтасы өз ойын, айналадағы дүниеден алған эсерін бейнелеу
формасында беруге үмтылуымен сабақтасып жатады.
Затты дүрыс бейнелеу үшін ол туралы айқын түсінік болуы,
яғни заттың сипатты белгілерін - олардың бір-бірімен ара
қатынасын, формасын, түсін көре білу керек. Мектепке дейінгі сәби
жастағы бала өз суреттерінде бар болғаны (кейде онша елеулі емес)
неғүрлым ашық бірнеше белгілерін бөліп алады. Мысалы, адамның
суретін сала отырып, балалар кейде көзде көзілдірікті, жоқ
көйлектің түймесін салып, оларды негізгі бөліктерінің бірі деп
есептейді. Мақсатты үйрету нэтижесінде балалар бейнеленіп
отырған нэрсенің басты, елеулі белгілерін бөліп алады.
Бейнелеу іс-эрекетімен айналысуда балалардың айналадағы
заттар туралы көзбен көріп үғынуы нақтыланып, тереңдей түседі.
Бала суреті кейде баланың зат туралы үғымы дүрыс емес екенін
дэлелдейді, бірақ суретке, мүсінге қарап бала үғымының дүрысбүрыстығын кесіп айту эрдайым мүмкін бола бермейді. Баланың
ойы оның бейнелеу мүмкіндігінен ауқымды да бай, өйткені
үгымдардың дамуы бейнелеу іскерліктері мен дағдылардың
дамуынан басым болады. Оның үстіне, кейде мектеп жасына дейінгі
балалар объектіге өзінің эмоңиялық қатынасын беруге ұмтыла
отырып, бейненің көлемі мен түсін сапалы түрде бүзады. Мәселен,
бала эскерлердің алдында кетіп бара жатқан командирдің маңызын
көрсету үшін оның көлемін үлкейтеді; жақсы көретін заттарын
ашық түске бояйдыт. б.
Бала бір объектінің суретін салған кезде ие болган іскерлігін
біртектес объектілер қатарын бейнелегенде өз бетімен пайдалана
алуы үшін, ол ұғымдарды жалпылап, ретгей білуге тиіс. Қазіргі
кезде іс эрекеттің алуан түрлерімен байланысты баланың ойлау
қабілетін дамытудың ерекшеліктері туралы мэселе айтарлықтай
терең зерттелген. Мектепке дейінгі жаста, практикалық жұмыс
барысымен тікелей байланысты ойлаудың көрнекі-эрекетті
16
формаларынан басқа, ойлаудың неғұрлым жоғары дәрежеде дамуы көрнекі-образды ойлау да болуы мүмкін. Бала ақыл-ой
операцияларының негізінде өз жүмысының нәтижесін ойша
елестетіп алып, содан кейін әрекет ете бастайды.
Көрнекі-образды ойлау қабілетін дамыту сурет салуға үйрету
барысында жүзеге асырылады. Белгілі педагог Н. П. Сакулинаның
зерттеулері мынаны көрсетті: бейнелеу тэсілдерін ойдағыдай
меңгеру жэне әсерлі образды жасау кейбір заттар туралы айқын
ұғымдарды ғана емес, сонымен бірге заттың сыртқы түрінің, оның
заттар немесе құбылыстар қатарындағы қызметімен байланысын
белгілеуді де талап етеді. Сондықган балалар сурет салуды бастар
алдында өздерінде қалыптасқан түсініктердің негізінде ақыл-ой
міндеттерін шешеді, содан кейін осы міндетті жүзеге асырудың
әдістерін іздестіреді. Мектепке дейінгі ересек жастағы бала өзі сезім
жолымен қабылдамаган нақты жэне фантастикалық образдар
жасауға қабілетті болады. Балалар суреттеріндегі образды бастама
тиісті тэрбие жұмысы жүргізілген кезде мектепке дейінгі кішкентай
жастың өзінде- ақ пайда болатынын бұл саладағы соңғы зертгеулер
көрсетіп отыр (қараңыз: Т. Г. Казакова «Рисуют младшие
дошкольники». М., 1971). В. А. Езикееваның зерттеулері 5-7
жастағы балалардың жасаған образы олардың тэжірибе жинақтауы
мен шығармашылық іс-әрекет барысында ақыл-ой белсенділігінің
артуымен қалай өзгеретінін көрсетіп берді.
Бейнелеу іс-эрекеті адамгершілік тэрбие міндеттерін шешумен
тығыз байпанысты. Бұл байланыс қоршаған болмысқа белгілі бір
қатынасты маңызы нығайтатын балалар жұмыстарының мазмұны
жэне балалардың бойында байқампаздықты, табандылықты,
белсенділікті, қызығушылықты, тапсырманы тыңдап, орындай
білуге, бастаған жұмысты аяғына дейін жеткізе білуге тәрбиелеу
арқылы жүзеге асады.
Айналадағы өмір балаларға көп әсер етеді де олардың
суреттерінде, жапсыруларда және т. б. бейнеленеді. Сурет салу
барысында бейнеленіп отырған құбылысқа деген қатынас беки
түседі, өйткені бала бүл құбылысты қабылдағанда өткерген сезімді
гағы да бастан кешеді. Сондықтан баланың жеке басының
қалыптасуына жұмыс мазмұны үлкен ықпал жасайды.
Қазақтың кемеңгер, үлы ақыны: М. Жүмабаев: «Баланы сүлу
искусствомен терең таныстыру керек. Бала неше түрлі сұлу үндерді
іакадемик С.Бөисем.'Ң
|
атындағы ғылыми
!' КІТАПХА Н ^ ^ 1-
& 3 Ч £
естісін, неше түрлі сүлу түрлерді, түстерді көрсін, сүлу сөздер, сүлу
өлеңдер жаттасын. Түрлі музыка қүралдарының үндерін тыңдасын,
сурет салып үйренсін. Ән салып, музыка қүралдарына ойнап
үйренсін. Міне осыларды істесе, баланың сүлулық сезімдері
оркендейді» деп озінің «Педагогика» атгы еңбегінде атап көрсеткен
еді. Этникалық жэне эстетикалық толганыстар үшін табигат бай
материал береді: түстердің қызылды-жасылды үйлесімі, формалардың эр түрлілігі, көптеген қүбылыстардың гажайып сүлулыгы
(нөсер, теңіз толқынының шарпыны, бүрқасын жэне басқалар).
Бейнелеу эрекеті адамдардың еңбегі мен олардың түрмыс
тіршілігі туралы балалардың ұғымын ныгайтуга көмектеседі.
Мысалы, қаламен таныса отырып, балалар кешені, ондагы сан
түзеген үйлерді, жол бойымен түрлі багытқа тәртіппен жүріп
жатқан машиналарды, тротуармен жүрген адамдарды салады.
Сюжетті суреттерде балалар жаңа қүрылыстардан алган эсерлерін
көрсетіп, түрлі еңбек іс-эрекетін бейнелейді.
Мектеп жасына дейінгі балалардың жапсыру құралдарын
көкөністерден, жемістерден, гүлдерден жасалган сәндік оюөрнектер құрайды. Педагог осы тақырыптар бойынша өткен
сабақтарда бейнеленіп отырған объектілердің құрлысы, формасы
олардың түсі жөнінде гана емес, сонымен бірге адамның жаңа үйлер
салуга, ауьш шаруашылық өнімдерін өсіруге жэне т. б. жүмсауына
тура келетін үлкен еңбегі туралы да әңгімелеп береді. Мұның бэрі
адамның еңбек қызметі туралы бала ұгымын анагұрлым кеңейтіп,
мектеп жасына дейінгі баланы еңбекке тэрбиелеуге жэрдемдеседі.
Сурет салу, мүсіндеу, кұрастыру барысында шыгармашылық
қызметтің негізгі компонентгері болып табылатын белсенділік,
дербестік, ынталану сияқты жеке бастың маңызды сапалары
қалыптасады. Бала бақылауда, жұмысты орындауда белсен^і
болуга, мазмұнды ойластыруда, материалдарды іріктеуде, алуан
түрлі көркемдік эсерлілік құралдарын пайдадануда дербестік пен
қызыгушылық көрсетуге үйренеді. Жұмыста мақсаттылыққа, оны
ақырына дейін жеткізе білуге тэрбиелеудің маңыздьшыгы бұдан
кем емес. Бұл моральдық сапарларды қалыптастыруга тэрбиеші
сабақ үстінде пайдаланатын барлық әдістемелік тэсілдерді
багыттауга тиіс.
Бейнелеу іс-эрекеті барысында мектеп жасына дейінгі
балаларда жолдастық, өзара көмек сезімі тэрбиеленеді. Сурет салу
18
кезінде балалар көбіне бір-бірінен ақыл-кеңес сұрап отырады.
Сабақтың соңында балалардың жұмыстарына ұжымдык талдау
жүргізіледі, бұл өз суреттері мен жолдастарының суреттерін
объективті бағалай білудің қалыптасуына жэрдемдеседі.
Кейбір жағдайларда мектеп жасына дейінгі балалардың
жұмысы
ұжым
болып
орындалатын
тапсырма
ретінде
ұйымдастырылады, осының барысында олар тату-тэтті жұмыс істей
білуге, бір-біріне көмек беруге тәрбиеленеді.
Эстетикалық тәрбие міндеттерін шешуде бейнелеу іс-эрекетінін
маңызы үлкен, өйткені озінің сипаты жагынан ол көркемдік ісэрекет болып табылады.
Балалардың бойында айналадағыларына эстетикалық қатынасты, әсемдікті көріп, сезіне білуді, көркемдік талғам мен
шығармашылық қабілетін дамытуды тәрбиелеу маңызды.
2-3 жастағы баланың қоршаған болмысқа қатынасынан туатын
сезімдердің жеткілікті дэрежеде жіктелмегендігімен сипатгалады.
Мектеп жасына дейінгі баланы ашық түсті, дыбыс шыгаратын,
қозгалмалы нәрселер еліктіреді. Бүл еліктеуде танымдық қызығу да,
объектіге эстетикалық қатынас та үйлесіп жатады; бұлар
қабылдаған құбылыстарға баға берген пікірлерден де, сондай-ақ
балалардың іс-эрекетінен де көрінеді. Көбіне мектеп жасына дейінгі
кішкснтай балалар өзі үшін тартымды, жақсы көретіндерінің бэріне
олардың эстетикалық құндылығын ескермей, жагымды бага береді.
Мысалы, ескі ойыншықты бала өте әдемі деп есептейді, өйткені ол
ойын кезінде жиі пайдаланылады. Сондай-ақ ашық түске боялған,
серпінді, үстіңгі беті жылтыр немесе үлпілдек ойыншықтарға
балалар жогары баға береді.
Мектепке дейінгі ересек жастағы балалар заттардың
эстетикалық сапаларын неғұрлым сапалы түрде бөліп көрсетеді.
Оның «Мынау неліктен әдемі?» деген сұраққа берген жауабында
объектілердің эстетикалық ерекшеліктерін яғни, бояау түстерінің
ашықтығы, көлемдерінің шамаластығы, пропорциялык қатынасы
туралы сипаттап айтады.
Бейнелеу іс-әрекеті мектеп жасьша дейінгі балалардың
эсгетикалық сезімін тэрбиелеуде үлкен роль атқарады. Сурет салу,
мүсін жасау, жапсыру, құрастыру сабақтарының өзіндік
ерекшеліктері әсемдікті танып-білу үшін, балалардьщ бойында
болмысқа эмоциялық-эстетикалық қатынастарды дамыту үшін кең
19
мүмкіндіктер береді. Бейнелеу өнері нақгы бар әсемдікті адамға
көрсетеді, оның нанымын қалыптастырып, мінез-күлқына ықпал
жасайды.
Мектеп жасына дейінгі балалардың бойында эстетикалық
сезімдерді ойдагьщай дамыту үшін педагог сабаққа даярлану
кезінде тапсырма балалардың мүдделеріне, олардың бейіміне,
қандай дәрежеде жауап беретінін, олардың эмоциялық жағынан
қаншалықты баурап алатынын ескеруге тиіс.
Тапсырманы түсіндірген кезде бейнеленіп отырған объектінің
эстетикалық мазмүнын нақты ашудың маңызы ете зор. Оның үстіне
объектідегі немесе қүбьшыстагы эсемдік элементтері туралы
педагог эмоциялы, әсерлі формада эңгімелеп беруге тиіс. Егер
тәрбиеші, сурет салу үшін натура ретінде ашық түстермен боялған
затгарды қойып, оларға эдеттегі, біркелкі дауыспен талдау жасаса
жэне натураның ашық жарқындығын, эсемдігін, бірегейлігін
білдіретіп сөздерді таба алмаса, онда балалардың сезіміне қозғау
салмайды, олар бейнеленіп отырған затқа жэне өз жүмысына аса
ынта коймай, өз суреттерін асықпай «боямалай» бастайды.
Балалардың бойында көркемдік қабілеттерін дамытуға
қамқорлық жасай отырып, педагог балалардың сурет салуға, мүсін
жасауға жэне тагы басқаларға назарын, ықыласын аударудың
алғашқы қозғау салушы факторлары болып табылатын суттерді
білуге тиіс. Затгы немесе қүбылысты - ашық түсті суреттерді,
кітапшаларды, ойыншықтарды, мерекелік көріністерді қабылдаған
кездегі баланың терең эмоциялық тебіреністері көбіне осындай
факторлардың бір қызметін атқарады.
Эмоциялық тебіреніс баланың бойында белгілі бір құбылыс
туралы маңындагыларға эңгімелеп беруге және мүны бейнелеу
қүралдарымен көрсетуге деген қажетсінуді тудырады. Суретті сала
отырып, бала бақылау кезінде пайда болған эмоциялық көңіл күйді
тағы да бастан кешіреді.
Ол сурет салу барысында оны нэтижесінен орасан зор
лэззаталады. Балада күн сайын айналасында көргендерінің бэрін
бейнелей беруге деген тілек пайда болады.
Сурет салушыны немесе мүсін жасаумен, қүрастырумен
айналысушыны
бақылау
көбіне
бейнелеу
іс-эрекетіне
қызығушылықтың пайда болуына түрткі болады. Ересек
адамдардың суретте, мүсінде, живописьте айқын образдарды жасау
20
процесі балаларға өшпес әсер қалдырып, олардың өз күштерін
байқап көруге деген тілегін тудырады.
Педагогтың жеке басының үлгісі, көмегі, көрсетуі, түсіндіруі
баланың көркемдік қабілетін дамытуға орасан зор ықпал жасайды.
Сондай-ақ картиналар арқылы балалар суретті қүрудың түрлі
композициялық тэсілдерімен бірінші жэне екінші қатарды берумен,
форматгы тандап алумен жэне т. б. танысады.
Балалардың бейнелеу іс-әрекетінде олардың шығармашьшық
қабілеті дамиды, мүның өзі эстетикалық тэрбиешінің маңызды міндеттерінің бірі болып табылады.
Бейнелеу іс-эрекетін үйымдастыру жэне жабдықтау да
балаларга эстетикалық тэрбие беруге жәрдемдесуге тиіс. Ең
алдымен
тазалық,
тэртіп
болуы,
материалдар
үқыпты
орналастырылуы тиіс: қарындаштар мүқият үшталып, қагаздар түзу
кесілуі, сазбалшық белгілі бір формада (дөңгелек немесе білік
тәріздес) иленуі жэне т. б. болуы тиіс. Керек-жарақтар үстел үстіне
оларды пайдалануы ыңгайлы эрі оңай болатындай етіп
орналастырылуға тиіс. Бояуларға немесе қагаз кесінділеріне
арналған подностарды, қарындаштар немесе қылқаламдар,
салынатын стақандарды әдемі безендіру қажет. Мүндай жағдай
мектеп жасына дейінгі балалардьщ шүғьшдануға ықыласын
тудырып, олар әсемдік пен тэртіпті сақтауға тырысады. Көрнекі
қүралдар жоғары көркемдік дэрежеде жасалған болуға тиіс.
Бейнелеу іс-эрекетінде сабақтарының барлық түрлері дұрыс
үйымдастырылган жагдайда баланындене тәрбиесін дамытуға
дүрыс ықпал жасайды. Олар жаппы өмірлік тонустың көтерілуіне,
ширақ көңіл күйдің қалыптасуына жэрдемдеседі.
Сурет салу жэне мүсін жасау үшін көздің қырағылығының
маңызы зор. Заттың суретін салып, мүсінін жасау үшін оны
көріп,білу жеткіліксіз. Заттьщ бейнесін салу оның түсі, формасы,
құрылымы туралы айқын түсінік болуын талап етеді, бұл түсінікті
сурет салушы алдын-ала мақсатты бақылау нәтижесінде алаалады.
Бүл жүмыста көру аппаратының рөлі ерекше маңызды.
Баланың көргенін есте сақтау қабілеті бейнелеу іс-эрекеті
барысында белсенді түрде қапыптасады. Есте сақтау қабілетінің
жақсы дамуы болмысты ойдағыдай танып-білудің қажетгі шарты
екені, өйткені есте сақтаудың арқасында еске түсіру, білу, таныпбілген заттар мен құбылыстарды қайта жаңғырту, өткен тәжірибені
21
орнықтыру журіп жататыны мэлім. Баланың сурег салу, мүсін
жасау іс-эрекетінің барысында алынған ес және қиял образдарын
пайдаланбай бейнелеу шыгармашылығы болуы мүмкін емес.
Мектеп жасына дейінгі бала үшін затты елестету бойынша оны
барынша еркін бейнелей білуді игеруге мүмкіндік беретіндей
дэрежеде білу негізгі мақсат болып табылады.
Сурет салу, мүсін жасау, жапсыру, құрастырумен шүғылдану
баланың қолын, әсіресе білек пен саусақтардың бүлшық еттерін
дамьпуға жэрдемдеседі, мүның өзі мектепте жазуға онан, эрі
үйрену үшін соншалықгы маңызды.
Бейнелеу іс-әрекеті барысында балалар ие болған еңбек
дағдьшары сондай-ақ баланың қолы мен көзін дамытады, сөйтіп
олар алуан түрлі еңбекке пайдаланылуы мүмкін.
Іс-әрекет кезінде балалар дүрыс отыруға дағдыланады, өйткені
бейнелеу іс-әрекеті барлық уақытта дерлік түзу жэне белгілі бір
позада отырумен байланысты.
Сонымен, бейнелеу өнер сабақтары балалардың жан-жақты
дамуының маңызды күралы болып табылады.
1.3. Бейнелеу іс-әрекетін үйымдастыру ерекшеліктері
Өмір
қүбьшыстарын
көркемдік тұргысынан
қабылдау
эрқашанда дара, эрі таңдамалы. Оның негізіне эсемдікке эмоңия
білдіру жатады. Бала эрқашанда табиғаттағы, заттық дүниедегі,
өнердегі эсемдікке, адамдардың мейірбан сезіміне үн қосады.
Мұның
өзінде
сәбидің
бастан
кешірген
қуанышының,
талпынысының, толғанысының маңызы зор.
Көркемдік тэрбие эдістері де алуан түрлі. Олар көп жағдайда:
көркем ақпараттың көлемі мен сапасына, ұйымдастыру мен ісәрекет түрлеріне, баланың жас ерекшелігіне бағынышты. Бүл жерде
педагогтың даярлық деңгейі, шеберлігі мен қабшеттілігінің
атқаратын рөлі аз емес.
Көркемдік тәрбие жайындағы ұғымдарды бала элеуметтік
ортадан, заттық дүниеден, табиғи құбьшыстардан, көркем
шығармалардан алады. Сондықтан да суреттердің, ертегінің
мазмұнын, эуеннің сазын тұтастай қабылдау өте маңызды. Бұдан эрі
педагог балаға дыбыстарды беріле тыңдауға, заттың бояуы мен
пішініне зер сала қарауға көмектесу үшін оның назарын
22
бөлшектерді қабылдауға, мақсатты бақылауға аударады. Мысалы:
ересек адам балаға теледидардан хабарды көруғе, жеке
кейіпкерлерге, олардың мінез-құлықтарына, эдеттеріне ерекше
назар аударуды ұсынады.
Тәрбиеші балалардың көркемдік эсерді қалай қабылдайтындығына қарай өнер туындысымен, музыкалық эуен сазын,
энді, ертегіні тыңдай, суреттерді көре отырып, тікелей эңгімелеп,
түсіндіріп, сұрақтар қою арқылы көркемдік тэрбиенің эдістері мен
тәсілдерін көрнекі жэне ауызша деп бөлуіне болады. Оларға белгілі
бір талаптар қойылады. Әдеби жэне музыкалық шығарманы
орындау көркем мэнді, эмоциялы болуы тиіс, эйтпесе өнермен
танысу кезігу әсерсіз болады. Сөйлесу барысында балалар суретгің,
өлеңнің, эннің мазмұнын немесе тапсырманың мэнін ғана түсінбей,
кейіпкерлердің көңіл күйлеріне сэйкес жайды бастарынан кешіру
үшін де жарқын образдылыққа жетулері қажет.
Әдістер іс-эрекеттің үйымдастырылу формасына байланысты
өзгеріп отырады. Көркемөнер сабақтарында педагог дэл нұсқаулар
береді балаларға орындау тэсілдерін оздері табуын ұсынады, т.б.
Мысалы: Көркем жапсыру сабақтарында балалардың жеке
бөлшектерден зат құрастыруға немесе тұтас материалдан
(сазбалшық, ермексаз) жеке бөлшектерді мүсіндей білуге мүмкіндік
беретін эдіс-тэсілдер қолданылады. Демек, үйрету жеткілікті түрде
тікелей өтеді. Баланың дербес іс-эрекет етуінде үлкендердің
жетекшілігі жанама ықпапмен шектеледі, ол тек іс-эрекетке
итермелеп, еске түсіреді немесе қателерді түзетеді.
Өлең мен эндерді жаттап үйренуде де оларды үлкендердің
алдында орындауын, шығарманың мазмұны мен күйін білдіретін
көркемдік қасиеттері туралы эңгімелесуді, корнекі қүралдарды
пайдалануды, балалардың мэтінді бірнеше рет қайталауын т. б.
талап етеді.
Көркемдік тәрбие эдістерінің мэні балалардың жас ерекшелігіне
де тэуелді. Сэбилерді эсемдік элеміне тарта отырып, тэрбиеші оның
назарын жапырақтардың күзде қаңдай болатындыгына, бөлмеде
реттілік, тазалық болудың қандай тамаша екендігіне аударады.
Ересек топ балаларына үлкендердің комегімен қоршаған дүниені
белсенді "жасампаздықпен", бірақ олардьщ шама-шарқы жететіндей
етіп озгерту міндеті қойылады. Олар бақылап жэне багалап қана
қоймай, ойын бүрышын, дербес көркемөнер бұрышын безендіруге
23
қатысып, гербарий және басқапарды жасай білулері тиіс. Сөйтіп
бақылағыштықты, дербес әрекет етуді, өз іс-эрекеттерін
жоспарлауды жэне ойын жүзеге асыруды қалыптастыру эдістері
тәжірибеде қолданылады. Балалардың жас ерекшеліктеріне,
даярлық деңгейіне, жеке ынтасы мен талаптарының артуына қарай
эдістер күрделеніп отырады. Педагогикалық ғылым мен тәжірибе
балалардың эстетикалық сезімдерінің, көркемдік талғамдарының,
қарым-қатынастарының, ой қорытындылауының, бағалауының
тәжірибелік іс-эрекеттерінің қалыптасуына көмектесетін неғүрлым
тиімді әдістерін анықтайды:
- эстетикалық қабылдауын, бағалауын, талғамының бастапқы
көріністерін дамыгуға бағыттапған сендіру эдісі;
- қоршаған ортаны көркемдеуге жэне мінез-қүлық мәдениеті
дағдьшарын қалыптастыруға арналган іскерлік дағдыларға
жаттықтыру әдісі;
- шығармашылық және тәжірибелік іс-эрекеттерге итермелейтін
проблемалық ситуациялар эдісі;
- эсемдікке үмтылып, эмоциялық - жағымды ықылас тудыратьш
жэне қоршаған дүниедегі келеңсіздікке қарсы сезімін ояту эдісі
Көркемдік тэрбие беруде қолданылатын сендіру эдісінің
ерекшелігі оны қабылдайтын қүбылыс әсем болған жагдайда ғана
пайдалану керек. Мерекелік ертеңгілікке, өнер мүражайына
саяхатқа барғанда балада эмоциялық сезімге берілу пайда болады.
Бүл әдісті кәрнекілік, сондай-ақ әңгімелесу эдісі деп те санауға
болады, өйткені балалардың бақылауларының кез келгені баланың
сезімі мен ойлауын оятарлық тәрбиешінің сол сэттегі немесе
кейініректегі түсініктемесімен қосарланып отырады. Неғүрлым
жарқын да эсерлі көркем шығармаларды тандап, тиісті іс-эрекет пен
жан толқынысын тудыра білу маңызды. Педагог балаларға
үсынылатын материалды жақсы меңгеруі қажет. Оның сөзі нақты';
мэнерлі болуы тиіс. Баланың назарын түрлі пішіндегі әсемдік
көріністеріне аударып, тэрбиеші нақты мысалдар арқылы "ненің
жақсы, ненің жаман" екендігіне сендіреді.
Үйрету, жаттықтыру әдісінің мэні-баланы тындай, көре, бағалай
білуге жэне соған сэйкес белсенді іс-эрекет етуге бағыттау. Жүйелі
түрде көркем іс-эрекетке жаттығу, шамасы келгенше таяу манды
өзгертуге араласу балалардың белсенділігін тереңдетеді. Бүл эдіс
көп қайталауды талап етеді. Ол түрлі жағдайларда қолданылады.
24
Жағдайды өзгерту балаға меңгерген дағдыны пайдалануға, одан эрі
жетіле түсуге көмектеседі. Өзгермелі жағдайларда көп жаттығу
тиісті нэтижеге ойдағыдай жетуге мүмкіндік береді. Мысалы:
тэрбиеші балаларды сурет салуда штрихтеуге яғни үзік сызықтарды
салуға үйреткенде бірде сурет контурынан тыс кетпеуді үсынса,
енді бірде "шөп үлпілдек", өсімдік сабактары "үшкір" болып
шығатындай етіп сызуды үсынады.
Сонымен қатар, сызба ойын жаттығулар жүргізудің маңызы зор.
Мәселен: "Әдемі сызықтар", "Затты бейнеле", "Суретті аяқта", "Оюөрнекті сызамыз", "Менімен бірге сыз", "Сызықтарды кайтала", т. б.
Балалар эрбір тақырыпқа сәйкес сурет салғанда заттық, мазмүнды
жэне сәндік сурет екенін сезіну үшін алдын ала ойын жаттығу
жүргізіледі. Мүнда бейнеленетін заттың тиімді пішіні, көлеміне
сәйкес қол қимыл қозғалысын икемге келтіру, кеңістікті бағдарлау,
бейнені көз алдына елестету мақсатында сызба ойын жаттығуларын
жүргізудің тиімді екендігін тэжірибе көрсетіп отыр. Бала
қылқаламды қолына үстай отырып ауада, қағаз бетіне бояусыз
сызып затты ойша қиялмен бейнелеуге жаттығады. Содан кейін
барып қарындашгіен, бояумен сурет салуға кіріседі.
Сендіру жэне үйрету эдістерінің бір-бірінен оқшауланбайтынын
білу маңызды. Жақсы қылықтардың мэніне баланы сендіре отырып,
тәрбиеші балаларды әдеттендіргендей бүған бірнеше рет қайта
оралады. Игерілген дағдыларды тэжірибелік іс-әрекеттермен бекіту
баланың мінез-қүлқындағы созбен іс арасындағы алшақтықты
жоюга мүмкіндік береді: ол маңындағылар жайлы жақсы лебіз
білдіргенімен оған қарама-қарсы әрекет жасауы мүмкін.
Баланың
әсемдікпен
тікелей
қарым-катынаста
болуы
қаншалықты маңызды болғанымен, оның өзі жеткіліксіз.
Эстетикалық толғанулар эрдайым этикалық көріністермен
байланысты. Эстетикалық жэне этикалық бірлік жас үрпақты адам
ретінде қалыптастырудың ерекше маңызды белгісі болып табылады.
Әсемдікті онердегі, қоғамдагы, түрмыстагы, табигаттагы тікелей
эсерімен ғана сендірмеу керек, оны бала санасына тэжірибелік ісэрекеттерге тарта отырып, сөзбен де белсенді эсер ету арқылы
жеткізу қажет.
Балабақшадағы көркемдік тэрбие мэселесі Ресей педагогика
гылымдары академиясының мектепке дейінгі тэрбие ғылыми
зерттеу институттарында бейнелеу енері бойынша (Н. П. Сакулина,
25
Т. С. Комарова, Т. Г. Казакова, В. Б. Косминская, Е. Г. Ковальская,
И. Л. Гусарова, Е. А. Флерина, 3. А. Богатеева, Т. Н. Доронова, Г. Н.
Пантелеев, И. Б. Халезова, Л. В. Пантелеева, С. Г. Якобсон т. б. ),
музыкалық іс-әрекетгерге (Н. Ветлугина, И. Дзержинская, Р.
Зиннич, С. Шоломович т. б.) арнайы зерттеулер жүргізіп,
эстетикалық тәрбиенің кейбір жекелеген жақтары арасындагы
байланыстар теориялық түргыдан негізделді. Аталмыш зерттеулер
нэтижесінде дайындалган оқу-әдістемелік қүралдар орыс тілінен
1962, 1977, 1992 жылдары қазақ тіліне аударылып Республика
деңгейінде тәжірибеде қолданылды. Ал, қазақ балабақшаларына
арналған оқу-әдістемелік қүралдар бейнелеу өнерінен жарық
кермеді. Осыған орай, Ы. Алтынсарин атындағы қазақтың білім
академиясының мектепке дейінгі тэрбие лабораториясында
көркемдік тэрбие мэселесі арнайы зерттеу нысанасына алынып,
нэтижесінде бағдарлама және оқу-әдістемелік кешені дайындалды.
Қазақстанда мектепке дейінгі жастағы бейнелеу өнері бойынша
зерттеу жүргізген ғалымдар: Т.А Левченко,Ф.Н.Жұмабекова,
Салиева А.Ж, Р.Нүрмүхаметова, И.Долженко т.б.
Балабақшада көркемдік тэрбие жүмыстарын үйымдастыруды
баланың өзі өмір сүретін ортаны бақылату арқьшы, көргендерін есте
сақтауға’ қабьшдауга, арнайы қабілетгілігін дамытуға көңіл бөліп,
бейнелеу
іс-эрекеті
дағдьшарын
меңгерудің
жолдары
қарастырылуда. Бейнелеу өнерінің түрлері жайында жас
ерекшелігіне сэйкес алғашқы түсініктер беріп, қылқалам
шеберлерінің туындыларымен таныстыру арқылы көркемөнерге
қызығушылыққа тәрбиелеуде "Балбөбек" бағдарламасының "Өнер
көзі халықта"- бөлімі дайындалды. Бүл бөлімде балаларға көркемдік
тэрбие беруде айнала қоршаған өмірдегі, болмыстағы табиғаттағы,
көркемөнердегі эсемдікті кабьшдау, оған қызығушылық сезімдерін
тәрбиелеу, ой-өрісін кеңейту, көркемдік таным, түсінігін, сүлулыққа «
деген сүйіспеншілігін арттыру, көркемдік талғамын қальштастыру
мақсаты қойылады.
Бағдарлама мазмүнына сәйкес жыл бойына жүргізілетін
педагогикалық үрдіс барысында тәрбиеші негізгі белгіленген
уақытта бейнелеу өнерінен балалардың бүрын меңгерген білім-білік
дағдыларын қайталап бекіте отырып жаңа материалды игерудің
қызғылықты эр түрлі әдіс-тәсілдерін таңдап алып, сурет салу,
мүсіндеу жэне қиып жапсыруға қажетті қүрал-жабдықтарды
26
пайдаланудың тиімді жолдарын қарастырады, бейнелеу ісәрекетінің мақсат, міндетгерін айқындап алып, оны жүзеге
асырудын багыт-багдарын белгілейді. Суретін салатын немесе
мүсіндейтін затты немесе қүбылысты бақылату, талдау, түр-түсі,
көлемі, пішіні жайында маглұмат беріп, оны зердеде сақтай білу
дағдыларын қалыптастыру көзделеді.
Тэрбиеші бейнелеу сабақтарында ауызша баяндау, сұрақ-жауап,
өткенді қайталау, бекіту жұмыстарынан кейін жаңа сабақты
түсіндіру,
үлгіні талдау,
көрсету,
бейнелеу
іс-әрекетіне
бейімделудің эр түрлі тәсілдерін тақырыпқа сэйкес таңдап,
л<алпылама нұсқау беріп іс-әрекетке бағытгайды. Көркемөнер
туындыларын әңгімелеуді сабақтың мақсатына сэйкес кіріспе
негізгі бөлімде пайдалануга болады Балалар іс-әрекетке кіріскеннен
кейін басшылық жасап, жеке нұсқаулар берігі кемек корсетіледі. Әр
баланың бейнелеу іс-эрекетіне қабілеттілігін ескере отырып бағыт
беріледі. Дайын болған жұмыстардың бірнешеуін алып тақтага іліп,
балалардың назарын аудара бастайды. Қалған балалардың да
жұмыстарын аяқтау талап етіліп, еңбек нәтижесін балалармен
бірлесіп талдау жасайды. Қорытынды ой-пікірілерді езі айтып, сэтгі
шыққан жұмыстарды мадақтап үлгі етеді. Кейбір сәтсіздіктер мен
жұмысқа ұқыпсыздықты болашақта қайталамайтындай етіп ұсыныс
жасай отырып ескертеді. Іс-әрекет барысында балалардың
шаршағандығы байқалса бой сергіту сэтін откізіп алып қайтадан
жұмыстарын жалғастырады. Сабақтың негізгі белімінде балаға
берілетін жүктеме толық берілгеннен кейін, еңбек нэтижесіне қол
жеткеннен соң қосымша берілетін жүктемелер жүзеге асырылады.
Содан кейін 5-10 минут үзілістен соң немесе тақырыптың мазмұн
үндестігін сақгай отырып сабақты ойын эдіс-тәсілдерімен
жалгастырады.
Балаларды бейнелеу іс-эрекетіне бейімдеу жұмыстары
балабақшада тэрбиешілер мен эдіскердің сабақ кестесіне сәйкес
жоспарланады. Бұл күні бейнелеу іс-эрекетіне баса назар
аударылып, эрекет түрлері бірде кезектесіп, бірде қосарланып
балаға берілетін түсініктер мен іскерлік-дағдьшарды қалыптастыру,
жаңа ұғымдарды меңгеру, нақты керсету, түсіндіру арқьшы жүзеге
асырылады. Мысалы: ересектер тобында сабақ 9 (Ю
-10.00 ге дейін
кешенді түрде еткізіліп, қалған уақытга серуенге шыққанға дейін
шағын топпен немесе жеке балалармен жүргізілетін жұмыстармен
27
жалғастырылады. Бос уақытта балалар сабақты меңгере алмай
қалған білім-білік дагдыларын жетілдіріп немесе қайталауды қажет
ететін педагогикалық мәселелерді қарастырады (10.00 - 10.20-ға
дейін).
Балалардың ой-қиялын дамытуға,
шығармашылық
белсенділігін арттыруға, көркемдік іс-эрекетке қызығушылық
сезімін оятуға бағыт-бағдар жасауына толық мүмкіндік жасау
қажет. Уақытты тиімді пайдалану тәрбиешінің ізденісіне,
шығармашылығына, педагогикалық шеберлігіне байланысты
болмақ..
Бейнелеу іс-эрекетін тэрбиелеу мен білім беру үрдісінің басқа
салаларымен
кіріктіріп сабақтас жүргізу үсынылады. Жүмысты
жоспарлауда алдымен багдарламадағы жалпы тақырып тандалады
Мысалы:
"Отбасы",
"Балабақша",
"Ойыншықгар",
"Жыл
мезгілдері", "Қазақстан Республикам менің", "Жануарлар дүниесі".
Бүдан кейін іс-әрекет түрлері белгіленіп (мысалы: сурет салу
мүсіндеуде, жапсыру), бағдарламаны іске асыруға қажетгі
тақырыптар бөлімінен сол күні өткізілетін бейнелеу сабақтарының
негізгі тақырыптары нақты көрсетіледі (бүл эрбір жас тобының
әдістемесінде
берілген).
Қосымша
немесе
басқа тэрбие
жүмыстарына кіріктіріп өткізілетін тақырыптарды да жоспарлауға
болады немесе ол тэрбиешінің қалауы бойынша тақырып мазмүны
мен сабақтың мақсатына сэйкес тандалады. Бағдарлама бойынша
көркемдік іс-эрекетті үйымдастыруда тэрбиешілерге қойылатын
талаптар:
- көркемдік тэрбиенің мақсатын, міндетгерін нақты айқындап
алу;
- мақсатына жетудегі қолданьшатын тиімді әдіс-тәсілдерді
алдын - ала анықтау;
- эрбір (пэндік) жеке әдістемелік нұсқаулармен жүйелі танысып
іс-эрекеттің бір-бірімен үндесіп, мазмүн сабақтастығының болуын
қадағалау;
- балалардың дербес, еркін, шығармашьшықпен эрекет етуіне
толық жағдай жасау;
- эрбір көркемдік іс- эрекет баланың жағымды мінез-қүлқын,
адамдық қасиеттерін қалаптастыратындай ықпалды болуын
қадағалау;
- тақырыпқа сэйкес мазмүнды ашып, жаңа білім дағдыларын
меңгерту;
28
- апта бойында жалпы тақырып сақталып келіп, негізгі тірек
ретінде тәрбие жұмысының бір түрін басшылыққа алып,
басқалармен сабақтастыра жүргізу;
- жаңа материалдар негізгі аса көңіл бөлінетін тэрбие саласына
байланысты беріліп, басқа тәрбие жүмыстарын бекіту, толықтыру,
қайталау, еске түсіру мақсатында қолдану;
- эр түрлі іс-әрекеттер барысында тәрбиешінің басшылыгы
баланың ойлауына, қабілетіне, дербестігіне, шыгармашылықпен
эрекет етуіне толық мүмкіндік жасау;
- апта бойындағы тәрбие жүмысының нәтижесі жинақталып,
халық педагогикасы негізінде эрбір жүма күндері түрлі жолдармен
қорытындыланып отыруы қажет.
- тэрбие жүмысының мазмүны күнделікті іс-әрекет барысында
серуенде, күннің екінші жартысындағы жүмыстарда жэне кешкі
жүмыстарда жалғастырылып,
тиянақталып бекітіледі. (жеке
балалармен, шағын топпен, дарынды балалармен жүмыс жүргізу
ескеріледі). Аталған талаптарды ескере келіп, тәрбиеші болашақ
қоғам азаматтарын тәрбиелеуде езіндік ізденіспен, ынтаықьшасымен балага деген сүйіспеншілік сезімін жоғалтпай жүйелі
түрде жүмыс жүргізсе өз-өзіне сенімді, өмірге қабілетті, өзіндік
козқарасы бар үрпақ тәрбиеленеді деп сенеміз.
1.4. Тәрбиешінің бейнелеу іс-әрекетін басқаруға даярлығы
Балалар бақшасының педагогы балаларға жан-жақты, оның
ішінде эстетикалық та тәрбие беру ісін жүзеге асыруға тиісті.
Эстетикалық тэрбие балабақшасының барлық жүмысында жүзеге
асырылады, оның қүрамдарының бірі бейнелеу іс-әрекеті болып
табьшады.
Сурет салу, мүсін жасау, жапсыру сабақтарын толық дәрежеде
өткізу үшін, бейнелеу іс-эрекетінің теориялық жэне практикалық
негіздерін оқып үйрену, балаларды оқыту эдістерін жетік білуі
қажет. Тэрбиеші сурет салу, мүсін жасау, қиып алу ісін меңгере
білуі өте маңызды, ол үшін бейнелеу іс-эрекетінің алуан түрлеріне
тэн ерекшеліктерін білу керек. Олардың эрбірінің қайнар көзі бейнелеу іс-эрекетінің тиісті түрінде.
Тәрбиешінің өнерді оқып үйренуі және тәжірибелік
дайындыгы:
29
Көркемдік тәрбиені өнер саласында дағдыланған педагог
жүзеге асыра алады: өнер шығармаларын қабылдау кезінде шынайы
ләззат алу жэне эмоциялық толқыныс тек оны білудің нәтижесінде
ғана пайда болады. Өнерді оқып үйрену болмысты, эстетикалық
қабылдауды, эстетикалық баға беруге қабілеттілікті арттырады.
Осының бэрі қоршаған ортаның алуан түрлілігінен негүрлым
әсерлі құбылыстарды балалармен бақылау үшін жэне оларды кейін
бейнелеу үшін іріктеп алуға мүмкіндік береді. Жай фактілер жинау
жолымен емес, өнермен шынайы танысу жолымен жүру маңызды.
Өнерді неғүрлым терең түсіну үшін бейнелеу өнерінің пайда
болуымен, қазіргі күнге дейінгі бүкіл дүние жүзілік даму тарихымен
танысуға кеңес береміз.
Өнер толық дәрежеде білу станокты жэне кітап графикасын,
олардың бейнелеу қүралдарының өзіндік ерекшеліктерін оқып
үйренуді қамтиды.
Тәрбиешілер біздің еліміздің эрбір қаласы мен облысындағы
бай халықтық көркем кәсіпшіліктермен танысуы қажет. Халықтық
өнердің үлгілерін зерттей отырып, ағаш оюлардың элементтерін,
ыдыстағы жэне матадағы, шілтердегі өрнектерді түс арқьшы салу
жэне орындау пайдалы.
Кескіндеме,
графика,
скульптура
жэне
сәндік
өнер
спецификасымен жэне әсерлі қүралдармен танысу өнердің өзін
дүрыс түсінуге жэне балалардың бейнелеу іс-әрекетін дүрыс
басқаруга көмектеседі.
Сэндік - қолданбалы өнердің оны станокты кескіндеме жэне
графикадан ерекшелеп түратын өз айырмашылығыбар. Оған
формалардың жалпылығы, түстің оқшаулығы, көбіне жазық көлемі
берілмеген бейнелеу тэн.
Сэндік өнердің әсерін оқып үйрену балалардың суреттері мен
жапсырудағы түстік қатынастарының ерекшеліктерін түсінуге
көмектеседІ.
Өнердің жоғарьща аталған түрлерін білмейінше, сурет салуға,
мүсін жасауға, қиып алуға үйренуге жэне бүған балаларды үйретуге
болмайды. Балалар бақшасында қажетгі іскерліктерді меңгермей,
бейнелеу іс-әрекеті жөнінде сабақтарды өткізу мүмкін емес. Сурет
салу, мүсін жасаумен айналысу байқағыштыкты, көру мэдениетін,
есте сақтауды дамытуға жәрдемдеседі, айналадагыларды бақьшай
білу, сурет салу немесе мүсін жасау үшін обьектіні таңдай білу,
зо
олардың түсін, формасын жэне конструкциясын көріп бейнелей
білу сабақты дұрыс кұруға көмектеседі. Тэжірибелік дайындық
композиция, форма, түс мәселелері жоніндегі теориялық білімдерді
алумен тығыз байланысты, мүның өзі жүмысты неғүрлым үтымды
етеді, бүдан кейінгі іс-әрекет үшін іргетас қалайды. Бүған көркем
шығармалардың эсерлілік қүралдарын талдау да көмектеседі.
Сурет салуға үйрету бағдарламасы барлық тәрбиешілерді
қажетгі
білімдермен,
іскерліктермен
жэне
дағдьшармен
қаруландырады, ал олар суретшілерді даярлауға есептелінбеген.
Мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу іс-эрекетіне үйретудің
өзіндік ерекшелігін ескере отырып, білімдерді жинақтау,
тэжірибелік іскерліктерді меңгеру қажет.
Натурадан жүмыс істеуге кірісе отырып, ең алдымен лайықты
затты таңдап алыңыздар. Соның өзінде заттардың эстетикалық
қүндылығын басшылыққа ала отырып, олардық қүрылысы мен
қатынасын зерттеу оңай болуы үшін эсерлі, бірақ формасы мен
қүрылымы жағынан қарапайым заттарды таңдап алу қажет.
Иатураның түсіне де зейін қойып қарау керек. Күрделі
түстердің ауысуын беру қиын, сондықтан жекелеген түске боялған
іатгарды іаңдау керек: ортасының қара жолағы бар қызыл, көкнәр,
ақ гүймедагы, ақшыл - көк қоңыраубас. Форма мен түстің
қарапайым болып корінуі эсемдіктің жоқтығын білдірмейді. Зат
үнауға, эстетикалық сезімді, оның суретін салуға деген тілекті
тудыруға тиіс. Сурет салу үшін гүл шоғы күрделі раушан мен
георгиннен гөрі дала түймедағын алған жақсы.
Суреттің
мэнерлілігі заттың тиімділігімен анықталмайды: жақсы орындалған
түймедағының суреті нашар салынған раушанға қарағанда
жақсырақ көрінеді. Гүлдеген бүтақшаны таңцай отырып, түстердің
молшьшығын, олардың қүрылысындағы коп пландылықты берудің
күрделі екенін есте сақтаңыздар.
Натураны қоюды жақсылап ойластыру керек. Ол сурет
салушыдан белгілі бір қашықтықта орналасуы, жақсы жарық
түсірілген болуы тиіс.
Затты қою кезінде беруі қиын күрделі ракурстардан
қашыңыздар, бүны балалармен жүмыс істегенде де үмытуға
болмайды. Заттарды олардың негізгі бөліктері жақсы көрінетін
жагдайда бейнелеуге үйреніңіздер.
Сурет салу, мүсін жасау үшін затты таңдап ала отырып, жүмыс
31
үшін ненің керек екенін, осы затгы қандай материалда бейнелеу
эсерлі болатынын ойластырыңыздар. Қарындаштар немесе бояулар,
акварель немесе гуашь, сазбалшық немесе пластилин - эрбір
материалдың өз қасиеті бар жэне оларды білу қажет. Гуашьтар мен
акварельдердің техникасы мүлдем эр түрлі. Акварельді кескіндеме бүл мөлдір бояулармен жазылатын кескіндеме; оның негізгі қасиетімөлдірлік, жеңілдік, түсінің тазалығы.
Ақ бояу акварельде қолданылмайды: неғүрлым ашық тон
бояулары сумен араластыру жолымен алынады. Кейде тонның
өзгеруі түстің өзгеруіне ұшырайды. Мысалы: көк қосылған қызыл
бояу қызғылт түс береді, көк- көгілдір, қара- сүр. Бүл
ерекшеліктерді пайдалану маңызды, өйткені жиынтықтағы аз
мөлшердегі бояулардан көп түстер алуға болады.
Гуашь қою, мөлдір емес қабат береді. Гуашьпен жүмыс істеген
кезде бояуларға ақ бояу қосады. Мысалы, көктен көгілдір немесе
қызьш бояудан қызғылт алу үшін, қызылды немесе көкті ақ бояумен
араластыру керек.
Акварельмен сурет салу үшін балаларға ақ қағаз беру керек, ал
гуашьпен ақ қағазға және түрлі - түсті кағазға суретсалуға болады.
Түрлі материалдардың эсерлілік қүралдарының да мүмкіндіктерін
біле отырып, сіздер оларды балалармен сабақтар өткізу үшін дүрыс
дайындайсыздар. Материалдар таңдалып жэне натура іріктелгеннен
кейін, сурет салуға кіріспей түрып тағы бір заттың ара қатынасын,
формасын жэне конструкциясын байыппен зерттеңіздер. Тек
натураның барлық ерекшеліктерін анықтап алған соң ғана жүмысты
бастаңыздар. Балалармен жүмыс істей отырып, сондай - ақ олардың
назарын заттың қасиетіне аударыңыздар.
Сурет салу мен мүсін жасаудың негізгі міндеті - заттың өзіне
тэн формасын, түсін, құрылысын сақтай отырып, оның бейнесің
қағаз бетіне немесе сазбалшықта беру.
Заттың қасиетгерін есте сақгай білу натурадан жэне есте сақтау
бойынша сурет салу мен мүсін жасауда қалыптасады. Әсерлі
бейнелер жасау үшін сызықтық жэне түстік композицияны
ойластыру, белгілі бір форматгағы парақты таңцап алу, бөліктерінің
орналасуын, олардың арасында жэне парақтың жабық бетінде
қарым-қатынастардың, бейнелердің көлемін, фонның түсін жэне
заттың бөліктерінің түсін анықтау, олардың өзара түсін анықтау
қажет.
32
Түстік композициялармен жүмыс істеген кезде тек түстің
сапасын ғана емес, сонымен бірге санының да маңызы бар екенін
ескеру керек. Мысалы, үлкен қызыл жазықтық кішіге қарағанда
түстік суреттермен белсенді түрде бірлесіп әрекет етеді, сызық, түс,
тон - бірыңғай түпкі ойға бағынуы тиіс.
Түсті тандауда жэне реңктерді қүруға белгілі шеберлікті
меңгеру, бояуларды араластыра отырып, бір түстегі эр түрлі
реңктерді алуды үйрену қажег. Түспен жүмыс істеу үшін түрлі түсті спектрді жэне оның түру тэртібін білу қажет: қызыл, қызғылт
сары, сары, жасыл, көгілдір, көк, күлгін.
Негізгі түстер -қызыл, сары, көк; аралық түстер-қызғылт сары,
жасыл жэне күлгін түс - негізгі түстерді арапастыру жолымен
алынады (қызыл + көк = күлгін; қызыл + сары = қызғылт сары; көк
+ сары = жасыл). Спектрдің барлық түстері бояуларда дайын күйДе
болады, алайда қажет реңкті алу үшін бояуларды араластыру керек.
Түстік спектрдің аралық реңктері: көкшіл- жасыл, саргыш-жасыл
жэне т. б. осылайша алынады. Спектрдің түсі суық жэне жылы түс
деп бөлінеді (суық түстер: көк, көгілдір жэне күлгін; жылы түстер:
сары, қызғылт сары, қызыл). Қалған түстер онда қандай түстің
басым болуына байланысты жылы немесе суық реңк болуы мүмкін.
Спектрдің барлық түстері хроматикалық, ал ақ, қара жэне барлық
сүр түстер - ахроматикалық деп аталады. Ахроматикалық түстер
пайдалануга қажетгі өңцік қатынастардың байлығын береді.
Жүмыстың түстік композициясын қүрай отырып, ең алдымен
мазмүнмен айтылмақ ой негізге алынады. Мэселен, егер этюд
жазылса, онда натура түстік гамма береді. Ал егер сюжеттік
композиция қүрылса, онда айтылмақ ойды неғүрлым толық беретін
түстік композиция іздестіріледі. Жазғы ашық күнді бейнелеу
жарқын, қуанышты үйлесімділікті талап етеді. Ал ертегіде
(композиция осыньщ желісімен жасалатын болса) үрейлі немесе
мүңды оқиғалар туралы айтылса, нақ осы жазғы пейзаж түс
жағынан басқаша шешілуі тиіс. Сюжетті-композицияда, егер бүл
эсерлілікке жетуге қажет болса, натурадан алшақтауға, жалпылауға
болады.
Бояуларды іріктеу жэне реңктерді жасау өңдік қатынастарды
есте сақтау қажет: барлық уақытта түстер бірдей ашық жэне қою
немесе ақшыл жэне жүмсақ болуға тиіс емес. Ашық жэне байсалды
түстердің үйлесімі суретгің оң жағынан эр алуандылығын береді.
33
Мұны сурет салу үшін пайдаланылатын түрлі түсті қағаздарды
тандау кезінде ескеру қажет, өйткені қағаздың түсі суреттің түстік
жэне өңдік композициясының компоненттерінің бірі. Мысалы, қою
түс: қызыл, сары, көгілдір, ақ, қара түстер бейтарап сүр фонда
жақсы көрінеді: ал ашық-көгілдір фонда қызыл, жасыл түсті байқап
пайдалану керек.
Түсті мүқият таңдау тек сурет салуда ғана емес, аппликацияда
да маңызды. Аппликация, сурет сияқты, сызықтық жэне түстік
композицияның заңы бойынша қүрылады. Сабаққа дайындала
отырып, алуан түстегі қағаздарды жайып қою, тақырыпқа сәйкес
келетін неғүрлым әдемі қағаздарды таңдау қажет. Бейнелерді қиып
алып, оларды қағаздың бетіне жайып қою олардың қалай
көрінетінін, түсі, мөлшері, формасы дүрыс па екенін талдау керек.
Бір дегеннен қалаған нэтиже алынбауы да мүмкін. Бейнелердің
формасын, түстерін немесе олардың парақта орналасуын өзгертіп
көру керек. Кейде кайсыбір детальды ауыстыру әсерлі шешім
табуға көмектеседі.
Жүмыс біткен соң оны талдау, алға қойылған міндетті шешуге
қол жеткен-жетпегенін анықтау, орындалған суретгің, мүсіннің,
аппликацияның кемшіліктері неде екенін атап өту қажет.
Сурет салу, мүсін жасау, жапсыру техникасын меңгерудің
үлкен маңызы бар. Қарындашты, қылқаламды, қайшыны дүрыс
үстауға, олармен еркін, жеңіл, сенімді жүмыс істей білуге үйрену
қажет. Дүрыс түрмау, денені тым ширықтырып үстау қолдың
қимылдарын түсайды. Оларды ауыр, икемсіз етеді, осыдан келіп
бейнелер олақ болып шығады. Қарындашпен жэне қылқаламмен
жүмыс істеудің алуан түрлі тәсілдерін меңгеру: қарындашпен түрлі
қысымда сурет сала білу, қылқаламмен - барлық түгімен жалпақ
сызық жэне қылқаламды тік үстап, үшымен жіңішке сызықгар
жүргізе білу қажет.
Алуан түрлі (тік, көлденең, еңкіш, дөңгелек, толқынды)
сызықтарды, түрлі формалы (тік бүрышты, дөңгелек) заттарды сала
білу, сызықтар мен формаларды салыстыра білу қажет. Қол икемді
болуы тиіс. Бүл үшін қол мен көзді дамыта отырып, көп жаттығу
жасау керек; қолды солдан оңға және оңнан солға жеңіл бүра
отырып, эр түрлі мөлшерлердегі шеңберлерді салу бірнеше тік
бүрыштардың суретін салып, соңғысының бояуы өте қою болу үшін
бірте-бірте қысым үшін арттыра отырып, оларды бояу пайдалы.
34
Қылқаламның ұшымен жұмыс істеуді үйрену үшін торды, дөңгелек
ормекті салган жақсы. Қарындашқа қажет болганда түрлі қысым
гүсіруді пайдаланып, саңылаусыз, бір бағытта сызықтар жүргізе
отырып, контур сызықтарының сыртына шықпай, бейнелерді
қарындашпен жэне бояумен мұқият бояуды үйрену маңызды.
Қылқаламмен бояуды бір жерге бірнеше рет жақпай, бір
багытта, ағызбай-тамызбай тегіс етіп жагу керек. Қүрғақ
қылқаламмен сурет салуға болмайды, ол бояумен жэне сумен
қаныққан болу керек. Екі қылқаламды пайдаланған: үлкен беттерді
ірі қылқаламмен жағу, үсақ бөліктерді жіңішке қылқаламның
үшымен салу орынды. Бейнелеу техникасын меңгеру балаларға
сурет салудың дұрыс тэсілдерін үйретуге мүмкіндік береді.
Сурет салу мен мүсін жасауда елеулі нэтижелерге тек жүйелі
және дэйекті жұмыс үстінде ғана қол жеткізуге болады. Кейбір
затгарды мүмкіндігінше көп мөлшерде салумен шектелуге
болмайды: белгілі бір қасиеттермен байланысты тұтас топтардың
қүрылыс заңдылығын түсіну қажет.
Тэрбиешінің балалармен жұмыс істеуге даярлануында эр түрлі
матсрналдардан (кагаздан, сабаннан, бүршіктен, бұтақтан, мүктен
ж ә ііс
і. б.) үсақ-түйек дайындаудың практикалық дағдьшарын
мсщсру маңызды болып табылады. Құрылыс материалдарының
ж и і . і і г і і.і і ынан қүрылыс гүргызуга үйрену керек. Барлық бұл
сптіліктср балалармен өткізілетін сабақтарды неғүрлым мазмұнды
жэне шыгармашылықпен кұруга мүмкіндік береді.
Мэселен, балалармен сабақтарды өткізу үшін натураны саналы
түрде тандай білу қажет. Балалар кез келген затты натурадан
бейнелеп, оның құрылысын, түсін, өзіне тэн ерекшеліктерін бере
алмайды. Сурет салу үшін затты таңдауда мұны ескеру керек.
Балаларға сурет салу үшін үсынылған қарапайым заттың
мәнерлілігі мен әдемілігін кору жэне атап көрсету маңызды.
Балалармен сабақтарды дайындау жэне өткізу, олардың түстерді
қабылдауын дамыту кезінде, сондай-ақ оларды бояулармен жұмыс
істеуге үйретуде дербес шығармашылық жұмыста қалыптасқан
білімдер мен дағдыларды, түстерді, сезінуді пайдалану маңызды.
І»алаларга сурет салу үшін бояулар бермес бұрын эскиз жасау,
іүсгік қатынастарды табу орынды.
Сурет салу мен мүсін жасауда міндетті дұрыс қою жэне оны
іпеіну маңызды. Өз жұмысын талдай білу келешекте балалардың
35
жұмыстарын шығармашылықпен талдауға мүмкіндік береді.
Тәжірибелік іскерліктер қажетгі оқу қүралдарын жетік жэне
талғаммен жасауға мүмкіндік береді.
Балабақша тәрбиешісі топ бөлмесінің, вестибюльдің, залдың
интерьерін безендіруге қатысады.
Мүның өзінде станокті жэне сәндік өнер туралы өзінің жеке
талғамы мен білімін көрсету маңызды. Безендірудің кейбір детальдарын өздері жасауына болады. Кейде бүл жүмысқа балаларды
да тарту пайдалы. Мүның интерьердің өзгешелігі - өзіне лайықты
безендіруді талап ететін селолық балабақшалар үшін ерекше
маңызы бар.
Қабырғаларды сүреттермен безендіру міндетті емес: кейде бүл
үшін мазмүны жағынан балалардың түсінуіне жеңіл жапсарулар
мен арнайы жасалған суреттерді пайдалануға болады: бүтақтағы
күс, қоян немесе ақгиін жэне т. б. Балаларды сюжеті белгілі бір жыл
мезгілімен байланысты сурет немесе жапсыру қызықтырады,
мысалы,
күзгі
шетен
ағашының
бүтағы,
саңырауқүлақ,
қоянбүлдірген, жаңажылдық шырша.
Тәрбиеші жэне балалар жасаған сәндік элементтерді, мүсіндерді
безендіруге енгізген жақсы. Қүстардың, жануарлардың, балалардың
жеке бейнелерін жасауға, сондай-ақ қарапайым сюжетті бейнелеуге
үсақ сэндік рельефті панноны жасауға болады.
Тапқырлық пен талғам ауланы безендіру кезінде де көрінуге
тиіс. Мысалы, ойынға арналған үйлерді қазіргі немесе ертегі
стилінде оларды ою-ернекпен эдемілеп жасауға болады (Әрине
үйлердің кескіні мүлде эр түрлі болады).Балалардың қүмнан,
балшықтан жэне т.б. жасалған кұрылыстарын безендіруге
болады.Мерекелерді безендіруге өзінің шеберлігін пайдалану жэне
талғамын көрсету ерекше маңызды. Безендіру бөліктерден жэне
костюмдерді дайындай отырып, мерекенің мазмұнын жэне жалтіы
безендіру сипатын ескеру керек. Мысалы, көктем мейрамына түрлітүсті қағазға қайыңдары бар панно дайындау керек. Тэрбиеші діңін
ақ гуашьпен бояйды, немесе желімдейді, ал балалар жапырақтарды
ойып алады жэне желімдеп жабыстырады.
36
§ 2. КӨРКЕМ БІЛІМДЕРДІ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК
ІСКЕРЛІКТЕРДІМАҢЫЗЫ
Өнер саласындағы білімді байыту, сурег салудағы, мүсін
жасаудағы, жапсырудағы, қүрастырудағы іскерліктер; мен
дагдыларды жетілдіріп отыру қажет. Бейнелеу іс-әрекетіне
басшылық жасау әдістемесі жөнінде де білімін терендету маңызды.
І лрбиеші неғүрлым онерді жақсы түсінсе, неғүрлым балалармен
жүмыс істеу эдістерін жақсы меңғерсе, соғүрлым оның педагогтық
шеберлігі жоғары бола түседі, соғүрлым ол балаларға көп береді.
Өнермен тікелей танысудан басқа, баспасозді, радионы,
геледидарды кең пайдалануға болады. Газетгер мен журналдар дан
■істетикалық тәрбие мен онер мэселелері жөніндеғі мақалаларды
жүйелі түрде қарап отыру қажет. Өзінің білімін жаңамен байыта
отырып, бүл жаңа алынған білім пайдаланылмай калмау үшін, оны
өзінің жүмысымен байланыстыру керек.
Өзінің теориялық жэне тэжірибелік деңгейін ,котерудің
кептеген қүралдары бар. Әрбір қалада жеке суретшілердің немесе
сонет, орыс жэне шет ел станокты жэне халықтық сәндікқолдшібалы енсрінің түтас керкемдік бағытгағы картиналарының
кормссі үйі.ім-дастырылып жатады. Кермеге қатысу онер саласында
білімін кебейгуге, жаңа шығармалармен, суретшілермен танысуға,
жалны мэдениетін кетеруге кемектеседі.
Әркімге езі түратын қалада, елкеде қандай архитектуральгқ
(ескерткіштердің, музейлердің, галереялардың бар екенін жақсы)
білу, олармен танысуға тырысу керек.
Балалар бақшасында тәрбиеші бірқатар дэрістер мен кермелер
дайындап, енер насихатшысы бола алады. Репродукңиялар қоса
корсетілетін дэрістерге тек қана бала бақшаның тэрбиешілерін ғана
смес, сонымен бірге ата-аналарды да шақыруға болады. Жақсы
дайындалган эңгімелесулер мен дэрістер енерге ықылас тудырып,
тэрбиешінің беделін есіреді.
Мэдениет университетгері бар қалаларда олардың жүмысына
бслсенді араласу керек.
Онерді терең оқып білу жүмыста жаңа мүмкіндіктерді ашады,
оны нсгүрлым мазмүнды, жарқын, шығармашылықпен еңбек етуге,
балалармен бейнелеу іс-әрекеті жоніндегі жүмыс үдерісте пайда
болган бірқатар міндеттерді шешуге жаңаша кірісуге кемектеседі.
37
Көрмелермен, картиналар галереясымен таныстықты осы
мәселе
жөніндегі
өнертану
эдебиетін
оқып
үйренумен
байланыстыру керек. Бүл білімді тереңдетеді, шығарманың мәніне
бойлай енуге, оны дүрыс талдауға көмектеседі.
Арнайы үйірмелер мен студиялардың жүмысына қатысу өте
жақсы. Әдістемелік кабинеттерде сурет салу мен мүсін жасау
бойынша семинарлар қүрылады. Олардың жүмыс жоспары
балабақшаның басшылыққа алатын бағдарламасын ескере отырып
қүрылады. Егер оларға барып жүруге мүмкіндік болмаса, өз бетінше
жүмыс істеу кажет.
Балалармен жүмыс істеу педагогика мен психология жөніндегі
білімді үнемі тереңдетіп отыруды талап етеді. Осы мақсатта
эдістемелік кабинеттер жанынан арнайы семинарлар үйымдастырьшғаны тиім ді.
Педагогика жэне психология ғылымы жыл өткен сайын
өркендей түсуде, балаларды сурет салуға, мүсін жасауға, жапсыруға
үйретудің тәсілдері жетілдірілуде, сондықтан эрбір педагогқа бүл
саладағы өз білімдерін толықтырып отыру қажет.
Жыл
сайын
педагогикалық
оқулар,
конференциялар
үйымдастырылып жатады, мүндағы әдістемелікжаңалықтар туралы
естуге болады. Тэрбиешілердің баяндамаларында нақты мәселе
көбірек айтьшады, мысалы: «Балалардың бейнелеу шығармашылығын дамыту үшін іскерліктер мен дағдыларды меңгерудің
маңызы»; «Балабақшада сәндік мүсін жасаумен айналысу».
Педагогикалық окулар мен конференцияларға қатысу үшін өзіңізді
толғандыратын мәселені таңдау, жүмысты қалай күру жөнінде
балабақша
меңгерушісімен,
эдістемелік кабинетте
немесе
колледждер жанында арнайы кеңестер қүру керек. Өз тәжірибеңді
қорытып алган соң, баяндама жасауга болады.Сонымен, білімдерді
кеңейту жэне терендету жөніндегі жүмыс алуан түрлі, оның
формалары эрбір тэрбиешіге түсінікті.
Б ақ ы л а у сүр а қ та р ы
1.Балабақшада
бейнелеу
өнерінің
қандай
түрлері
пайдаланьшады?
2. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін көркемөнер
туындыларын қалай таңдау керек?
3. Бейнелеу өнерінің туындьшарымен танысу кезінде балаларга
38
коркемдік тәрбие берудің қандай міндетгері шешіледі?
4.Мектеп жасына дейінгі балаларды бейнелеу өнерімен қалай
іаныстыруға болады?
5. Бейнелеу өнерімен таныстыруда тэрбиешінің дайындығы
кандай болуы керек?
6. Бейнелеу өнері түрлерін білу тэрбиешінің тэжірибелік
дайындығы үшін не береді?
7. Сурет салу, мүсін жасау, жапсыру жөніндегі дайындық
балалармен жүмыс жасауға қалай көмкетеседі?
Тапсырмалар
1. Әр түрлі жастағы топтарда бейнелеу өнеріне арналған
коркемөнер туындыларын бағдарлама мазмүнына сэйкес жинақтау
жэне оны әңгімелеп беруге дайындалу.
2. Соңғы бес жыл ішіндегі мектепке дейінгі тәрбиеге арналған
педагогикалық басылымдардағы бейнелеу іс-эрекетін жөніндегі
мақалалардың библиографиясын жасаңыздар.
39
2 тарау. СӘБИЛЕРДІҢ БІРІНШІ ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ
ӨНЕРІНЕ БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. Бейнелеу іс-әрекетінің бағдарламалық мазмұны
Қазіргі заман талаптарына сәйкес балабақшадағы тэрбнелеу,
білімберу мазмұнын жаңарту көзделіп отыр. Бейнелеу іс-эрекеті
эстетнкалық ықпал ету құралдарының бірі бола отырып, баланың
жан-жақты дамуына тікелей эсер етеді. Жаңа бағдарламада баланың
айналаны сезім арқылы қабылдауын, көркемөнер туындылары
жайында алғашқы қарапайым түсініктер беру жэне бейнелеу
өнерінің мэнерлеу құралдарын меңгеру барысында іскерлік
дағдьшарын қалыптастыру мақсаты қойылады. Тэрбиешіге
балалардың іс-эрекетке қызығушылығын арттырып, оған көңіл
қоюын, сурет пен мүсіндеуге жэне желімсіз жапсыру дидактикалық
ойынтүрінде собилердің екінші тобында жапсыру дағдыларын
қалыптастырып, ынта-ықыластарын тәрбиелеу міндетті түрады.
Балаларға берілетін білім деңгейі мен іскерлік дағдыларын меңгерту
мақсатында екі аптадан жүптап бірінші аптада жаңа түсініктер,
екінші аптада білім деңгейін кеңейтіп, тиянақтап бекітуге
тақырыптар
ұсынылады.
Олардың
бейнелеуге
деген
қызығушылығын қалыптастыруға арналған ұқсас тақырыптар
дербес
коркемөнер
бұрыштарындағы
жұмыстарды
жалгастырьшады. Арнайы ұйымдастырылатын тәрбие кезеңінде
бейнелеу өнері тіл дамыту, музыка, математика, дене тәрбиесі жэне
еңбекпен, т.б. сабақтастырыла жүргізіледі. Бұл жұмыста алған білім
дағдылары ұдайы қайталанып, жетілдіріліп, күнделікті іс-әрекет
барысында жүйелі жалғасын табуы қажет. Сәбилер тобында
мақсатты серуендер мен саяхаттар ұйымдастыру арқылы жыл
мезгілдерінің ерекшеліктерін, озгерістерін бақылай білуге үйретеді.
Айналасындағы өсімдіктер, жануарлар, қүстар тіршілігі жайында
мағлұмат беріледі. Адамдардың өмірі, еңбек эрекеті, түтынатын
бұйымдар, тұратын мекен-жайы туралы көрсетіп әңгімелесу.
Коркемөнер туындылары бойынша шағын көлемді мүсіндер,
көркем суреттер, эдемі безендірілген кітапшалар, түрлі-түсті эдемі
ойыншықтарды ұстап, көріп, қасиетімен таныстырьшып неден
жасалғаны,
көлемі,
пішіні,
құрлысы
жалпы
түсінік
қалыптастырылады. Осылайша қоршаған ортадан көргендерін
40
бейнелеу іс-әрекетінде беру, іскерлік дағдыларды меңгеру,
бейнелеудің мэнерлеу кұралдарын игерумен қоса жургізіледі. Ең
алдымен, қарындаштармен жұмыс жасау тәсілдерін үйренеді,
қарындашты қалай үстау керек екенін, сызықтардың түрлерін (түзу,
қисық, жуан, жіңішке, тұйық, т.б.) сызуды меңгеруде қолдың
қимыл-қозғалысын жаттықтырады. Жоғарьщан төмен карай, солдан
оңға қарай, т.б. Қағазбен үқыпты жұмыс істеуге, оны жыртып,
умаждауға, сурет салу барысында қағаз бетіндегі кеңістікті дұрыс
бағдарлай білуге үйретіледі. Қарындашпен жұмыс істеуді
меңгергеннен кейін қылқаламмен бояуды пайдаланудың әдістәсілдеріне машық-гандырады. Ол үшін тэрбиеші гуашь бояуды
қою етіп езіп дайындап алады да қылқаламның ұшын ғана бояуға
малып, ыдыстың, шетіне сүйкеп азайтып, қағазға жағу тэсілдерін
көрсетеді. Бейнелеу құрал-жабдықтарымен танысқаннан кейін
өздігінен жаттығу жұмыстары жүргізілуі қажет (өз бетінше сурет
салу). Түстерді ажырата білуде, алдымен, бояудың бір ғана түсін,
содан кейін біртіндеп екі-үш түсті (қызыл, жасыл, көк) жылдың
аяғына қарай алты-сегіз түсті пайдалануды үсынуга болады. Бояуды
ағызбай-тамызбай таза жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға
көңіл бөлу керек.
Алгашқы бейнелеу іс-әрекеті сазбалшықпен мүсін жасау
жұмыстарынан басталады. Мұнда тәрбиеші балаларды мүсіндеуге
қолданатын қүрал-жабдықтар мен жэне сазбалшықтың қасиетімен
таныстырады. Оның жұмсақтығы, қолмен жақсы иленетінін, оны
боліп алуға, қайтадан біріктіруге болатынын түсіндіреді. Одан илеп
эр түрлі затгар жасалатынын, тақгайшаның үстіне салып илеп
жүмыс істеуге, бүтін саздың бір кесегін бөліп алып кішкентай
заттың піші-нін мүсіндеуге жэне оны өзгертуге, қарапайым затгарға
ұқсастық табуға үйренеді. Тэрбие жұмысын арнайы ойын әдісімен
құра отырып тәрбиеші нақты заттың өзін немесе ойыншық, шағын
көлемді мүсіндерді көрсетіп, сипаттап, сұрақ-жауап арқылы
түсіндіреді. Балалардың назарын сол затқа аудара отырып, оның
мүсінін жасау әдіс-тәсілдерін түсіндіріп айта отырып көрсетеді де,
балалардан бірлесіп жасауды өтінеді. Тэрбиешінің қолданатын эдісіэсілдері: кесек балшықты үзіп бөліктерге бөлу, үзіп алған кесекті
алақаи арасына салып ерсілі-қарсылы есу (тақтайша үстіне койып
есуді до корсетеді). Есілген балшықты белгілі бір затқа ұқсата ат
қою, мысалы: бағаналар, таяқшалар, карандаштар, т.б. Бұдан кейін
41
сазбалшықты алақан арасына салып айналдыру тәсіліне үйретеді.
Домалак пішінді заттарды мүсіндеуде затгардың тегіс болып
бейнеленуін қадағалайды. Мүндай заттар: доп, алма, апельсин, т.б.
Екінші тоқсаннан бастап екі бөліктен түратын - кіші-үлкен домалақ
пішіндерді мүсіндеп салыстыра отырып бір-біріне біріктіреді.
Мысалы: аққала, жығьшмайтын қуыршақ, т.б. Қыс мезгілінде
қардан ақкала, ақшақар, сырғанақ жасауға болатынын, суық, аязда
қататын,
күн жылына еріп кететінін түсіндіреді. Бақьшап,
көргендерінен күзгі, кысқы, көктемгі табиғат ерекшеліктерінен
алған әсерлерін мүсіндеп немесе сурет салу арқылы көрсетеді. Оқу
жьшының аяғына қарай қарапайым заттарды мүсіндеу күрделене
береді. Мысалы: саңырауқүлақ, қуыршаққа қолшатыр т.б.
Мүсіндеумен сабақта-стырьша сурет салуға бейімдеу жүмысы
тыгыз бірлікте
жүргізіледі. Сәбилер тобында сурет салудың
ерекшелігі тэрбиешімен балалардың бірлескен” жүмысының
нәтижесін айқындау. Бүл, эсіресе, сэбилердің бірінші тобында
белсенді қолданылады да, екінші тобында жылдың басында бірлесе
өткізіп біртіндеп өз бетімен эрекеттенуге басшылық жасайды. Сурет
салуға қызығушьшығы мен белсенділігін арттыру ойын тэсілдері
мен көрнекіліктерді тиімді дүрыс пайдалану шеберліктеріне
байланысты болады. Ол үшін тәрбиеші алдын ала қиып
дайындалған үлестірмелі суреттерді "Қошақандар "Мысықтың
баласы", "Қүстар" таратылып беріледі де балаларға арнап "шөп",
"шумақталган жіп", "шоқып жейтін дәндер салады. Сол сияқты
бөлмеде өсірілген гүлдердің, бақшадағы көкөністердің, жеміс
ағаштарын суреттен көрсетеді. Көргендерін өздерінен сүрап, атын
айтқызады. Гүл өсіру үшін не керек? Гүлге не қүямыз? Немен
қүямыз? т.б. Балаларга берілетін қағаздың төменгі бөлігіне
гүлдердің, көкөністердің суреті салынады, "енді өсімдіктерді суға
қандырамыз" - деп үзік сызықтармен жаңбыр тамшьшарын салады.«
Сызықтарды ауада содан соң үлгіден көрсетеді, балалар тэрбиешіге
еліктеп қайталап қағазға түсіреді. Сурет салғанда заттьщ формасын
дәл беру мақсаты көзделмейді, тек үқсас бейнелер беруге үйренеді.
Мүндай түсініктер ойын-жатгығулары арқьшы меңгеріледі.
Мысалы: "үшты, үшты жапырақтар үшты", "түрлі-түсті шарлар
үшырамыз", "хат жазамын’, т.б. Карапайым заттардың жетіспейтін
бөліктерінің суретін салып бітіруге эрекеттенеді. Гүлдердің
сабағын, жалаушаның таяғын, күректің сабын, т.б.
42
Балалар бейнелеу іс-әрекеті арқылы өмірдегі, болмыстағы,
айналадағы қоршаған ортадағы әсемдік пен әдемілікті сезініп
қабылдай отырып жақсылыққа үйренеді, жаманнан жиренеді.
Өмірдің көңілді де жабырқау кезеңдері болатынын, табиғат
қүбылыстарының өзгерістерін бақылап эр алуан көңіл-күйге
бөленіп, элем тылсымының ерекшеліктері жөнінде алғашқы
түсініктері пайда болады. Мысалы: жапырақгардың желмен калай
үшатынын, қалай жаңбыр жауатынын, күн сәулесінің қалай мол
түсетінін, т.б. Осының бэрін тәрбиеші сабақта еске түсіріп, суретін
салуды үсынады. Бүл топтағы бейнелеу сабақтарын үйымдстыруда
жьшдың басында 8-10 баладан шағын топтарға бөліп өткізу керек.
Тәрбиеші эр баламен жеке сүхбатгасып оның эрекетін көріп отыруы
қажет. Әр топпен жеке жүмысты үйымдастырып, балалар бейнелеу
іскерлерін меңгере бастағанда толық топпен біріктіріп өткізуге
болады. Балалардың салған суреттері немесе мүсіндеп жасаған
заттарыи жүмыстың аяғында барлығына көрінетін жерге
орналастырып, бірлесіп қарап шығады да жақсы жетістіктері
мадақталып, кейбір кемшіліктері болса болашақта дүрыс жасауға
ынталандыра отырып ескерту жасалады. Ал, желімсіз жапсыру
сәбилердің бірінші тобында дидактикалык ойын түрінде өткізіледі.
Дидактикалық ойын тақырыбы: "Мысықтың баласы доппен
ойнайды", "Үшты-үшты", "Мерекелік жалаушалар”, "Салют
оттары",
"Сандықты
эшекейлейміз",
"Үқсас затты тап",
"Кемпірқосақ түрлері", "Көбелектер гүлге қонды", «Көңілді
вагондар», «Көлік түрлері», «Көп қабатты үйлер», «Аквариумдағы
балықтар» т.б.
Дидактикалық ойындар арқылы іс-әрекетке икемділік, іскерлік
дағдыларды қалыптастыру сэбилердің екінші тобында жалғастырылады.
Баланы жан-жақты дамыта тәрбиелеуде айрықша орын алатын
тэрбиенің бір түрі - сәбилер тобын көркемдік сезімталдыққа,
талғампаздыққа баулып, өнерге қызықтыру. I сэбилер тобында
жапсыруға дайындық ретінде
желімсіз жапсыру жүмыстары
үйымдастырылады.
Желімсіз жапсыруға үйретуде эртүрлі
мішіндерді кеңістікте қагаз бетіне немесе фланелеграфта
орналастыра білу, түстерді ажырату, көлем мен пішін,
салыстырмалы көлем жайындағы түсініктері жетілдіріліп, ісэрекетпен шүғылдану дағдьшары қалыптастырылады. Әр түрлі
43
пішіндерді қағаздың ортасына, жоғары, төмен жэне шетіне
орналастьфу түсініктерін қалыптастыру қарастырылады. 3-4 дайын
қиылған заттарды, жылдың аяғына 4-5 заттарды орналастыру керек.
Түстерді (қызыл, жасыл, сары, көк, ақ) ажырата білуғе баулу. Бүл
топта жапсыруға үйрету дидактикалық ойындар түрінде өткізіледі.
Мүндай қызықты тапсырмаларды балалар тәрбиешінің тікелей
басшылығымен орындайды. Желімсіз жапсыруға үйрету екінші
тоқсанда басталып, тәрбие жүмысын үйымдастырудың тиімді әдістәсілдері қолданылады.
I сәбилер тобында сурет салуға қызығуға, түрлі пішіндер мен
бояу түстерін танып, сезінуге, суретгің белгілі бір затқа ұқсастығын,
түстің белгілеріне немесе тәрбиеші қолының қимьш - қозғалысына
қарай ажыратуға үйрету көзделеді. Бейнелеу іс-әрекетіне қатысты
құрал-жабдықтармен таныстыру (қағаз, қарындаш, қылқалам, бояу).
Қагаз бетіне түсірілген сызықтарды бақьшау. Қарындашты,
кылқаламды пайдаланып, жоғарыдан төмен қарай, солдан оңға
қарай түзу сызықтар жүргізу. Үзік сызықтар мен нүктелер түсіру.
Қарындаш солғын, фломастер айшықты із қалдыратынын түсіндіру.
Фломастермен сурет салып болған соң қақпағын жабуға
жаттықтыру.
Дөңгелек пішіндер сызуға жатгықтыру (доп, күн, бауырсақ).
Бояумен жұмыс істегенде қағазга анық жол түсетінін көрсету. Бояу
түстерімен таныстыру. Өздері айналысқан бейнелеу эрекетінен
қуанышты көңіл-күй сезімін туындату.
Мүсіндеуге қызықтыру, сазбалшықпен таныстыру (жұмсақ,
иілгіш, оны ұқыпты пайдалануга жатықтыру (клеенка, тақтайшаға
салу). Кесек сазбалшықтан бір бөлік үзіп алу, алақан арасына
салып, айналдыру, есу, жалпақтау арқылы қарапайым затгардың
пішінін келтіру. Екі түрлі пішіннен тұратын (саңырауқұлақ,
қолшатыр) затгарды жасай білу дагдыларын қалыптастыру.
Жасалған затгардың түр-түсі, пішіні жайында әңгімелесу, мүсіндеу
жұмыстары барысында, қол, иық, саусақ бұлшық еттерін жетілдіру.
Заттардың кейбір белгілеріне қарай ажырата білуге, салыстыруға
жаттықтыру (қоянның құлағы ұзын, кірпінің тікендері бар).
Отбасы, ойыншықтар. Қазақтың ұлтгық қолөнер бұйымдарын
(тостаған, ожау, табақ, кесе т.б.). ойыншықтарды көрсетіп бейнелеу
өнері туралы эңгімелесу, түсіндіру.
44
Сурет салу. «¥зақ жол», (солдан оңға қарай түзу сызық).
«Біздің қақпа». (жоғарыдан төмен қарай сызу)., «Сіңіліме әдемі
ленталар», «Секіртпе жіп», «Түрлі - түсті жіптер», «Қуыршаққа
койлек».
Мүсіндеу. Сазбалшықпен таныстыру. «Моншақгар», «Сиқырлы
таяқшалар»,
«Табақ»,
«Қуыршаққа
бауырсақ»,
«Кәмпит
дайындаймыз», «Кэмпиттер», «Таба нан», «Бауырсақтар».
Желімсіз жапсыру. «Сандықты әшекейлеу», «Қуыршақгың
тақиясы», «Үй қүстары», «Алжапқыш», «Ыдыстарды орналастыру»
т.б.
Еңбек. Ойыншықтарды жуу, тазалау жүмыстарын бақылату.
Қуыршақтарды жыл мезгіліне сэйкес киіндіру, шомылдыру,
шаштарын
тарау,
тамақтандыру.
Ойын
бүрышындағы
ойыншықтарды жинау.
Таңдауға
үсынылатын
тақырыптар:
«Жаңбыр»,
«Ормандағы іздер», «Аюдың ізі», «Менің сүйікті ойыншығым».
Балабақша, ойыншықтар. Сурет салу. Қылқаламмен таныстыру.
Түрлі —түсті жіптер. Қуыршақ көйлегін әшекейлеу, перделер, төсек
жапқыш, тарелканы өрнектеу. Доп, сылдырмақ, қызыл, жасыл
шарлар. Менің добым. Үшақтар, алаша, кәмпиттер, әдемі гүлдер.
Мүсіндеу.
«Тиінге
жаңғақ
береміз».
Мүнаралар
(домалақтардан). Саңырауқүлақгар. Қоянға - сәбіз. Сақиналар,
Қуыршаққа қүрт береміз (жалпақтау, есу тэсілімен) Қолшатыр.
Ойыншық үшақтар, печенье
Желімсіз жапсыру. Үлкен-кіші доптар. «Тоғжанның тақиясы»,
үшақтар үшып жүр, эдемі шарлар, доп ойнаймыз, ойыншықтар
дүкені, кемпірқосақ түстері.
Еңбек. Өзіне-өзі қызмет ету: киіну, шешіну, дүрыс жуыну,
ойыншықтарын жуу, жинау, дайын үлгімен қуыршаққа киім
қүрастыру, тағам дайындау, қүрылыс материалдарынан үй жасау
т.б. жүмыс түрлерін орындай білуге ойын - жаттығулар арқылы
үйрету.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: «Шөп арасындағы
гүлдер», «Гүлдерді суарамыз», «Түрлі-түсті жапырақтар».
Жыл мезгілдері. Жомарт күз. Көкөністер мен жемістердің
суретіи салдыруда бояуды дүрыс пайдалануға, сызықтар мен жағыс
тэсілдеріне, түстерді ажырата білуге, қағаз бетінде кеңістікті
бнгдарлауға (жоғары, төменгі т.б.) үйрету.
45
Сурет салу. Қағаз, қарындашпен таныстыру. «Жаңбыр
тамшылары», «Жау, жау, жаңбыр», «Жапырақтар тусті»,
«Бұтақтағы жемістер», «Мұржадан түтін будақтайды».
Мүсіндеу. «Тэтгі алма», «Себеттегі жемістер», «Ыдыстағы
көкөністер», «Құстарға жем», «Қара өрік».
Желімсіз жапсыру: «Жапырақтар көп түсті», «Ыдыстағы
жемістер», «Саңырауқүлақтар көп өсті».
Ецбек. Үлкендердің күзгі еңбегін бақьшату. Ауланы тазалату,
жинау, қүмды, тастарды жинауға қатыстыру.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Алма, Алмүрт,
Себеттегі көкөністер.
Қыс қызығы. Сурет салу: Қылқаламмен бояуды, сүйкей жағу
дагдыларын меңгерту, негізгі жэне қосымша бояу түстерін
біртіндеп, алмастырып пайдалануға үйрету. Үзік сызықтарды жэне
нүктелерді салу дағдысын бекіту. Балалардың жасаған суретгері
бойынша әңгімелесу, сөздік қорын байытуТақырыптар: «Қар
жауды», «Қар борайды», «Қар басқан ағаштар», «Қүстар сайрайды»,
«Қүстар жем шоқиды».
Мүсіндеу. Аққала (екі бөліктен түрады),
үлкен-кіші қар
түйіршектері, Тиінге жаңғақ жасау, Біз не жасадық?.
Ж елімсһ жапсыру: Ақшақарлар, шыршаны ойыншықтармен
безендіру, қоян шырша түбіне жасырынды.
Еңбек: Адамдардың қысқы еңбегін бақылату: қыста адамдар
ауланың, жолдың қарын тазартады. Пешке от жағады. Малға жемшөп береді. Мал қорада, далада балалар үлкендерге көмектеседі.
Қүстарға жем-су береді. Қысқы еңбектерді бейнелейтін суреттер
көрсетіп, әңгімелесу.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Қардағы іздер, Үлпа
қарлар, Қар жауды.
Көрікті көктем.Сурет салу. Күн шықты. «Алгашқы гүлдер»,»
«Әдемі көбелектер» Бауырсақ домалап барады. Жылғалардан су
ақты.
Мусіндеу. Шелпек, «Себеттегі жемістер», қоңыздар (домалақ
және үзынша), таба нан.
Желімсіз
жапсыру.
Кемпірқосақ
түстері,
Мерекелік
жалаушалар. Салют оттары, эдемі гүлдер.
Еңбек. Балаларды күнделікті түрмыстағы қарапайым еңбекке,
өзіне-езі қызмет етуге баулу; алғашқыда тәрбиешінің көмегімен,
46
кейін оның бақылауымен тапсырмаларды орындауға жаттықтыру
(орындықты үстелдің жанына қою, қасықгы, нан салатын тәрелкені
экелу т.б.).
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Толқын, Ирек су, Күн
күлімдеді, Ағаштар бүршік жарды.
Жайдары жаз. Бейнелеу өнерінің мэнерлеу қүралдарын
(түстер, сызықтар, көлем, пішін) тиянақты меңгерту ескеріледі.
Айналадағы жаз мезгіліндегі табиғи түстер негізінде түс, бояу
реңдерін танып, бейнелеу барысында ориымеи пайдалана білуге
үйрету «Пияз өсіреміз», «Шиелер».
Балаларға өздеріне таиыс жазғы табиғат көрінісін, қүстар мен
жәндіктердің тіршілігін бақьшатып, өз еркінше сурет салуға, іздерді
түсіруге талапындыру. Таяқшамен жерге сызып, сурет салуға
үйрету. Қүммен, сумен, үсақ тастармен эр түрлі бейнелер, мүсіндер
жасату. Жергілікті жердің ерекшелігіне, табиғат өзгерістеріне
сэйкес, ауьш жэне қала жағдайын ескере отырып, бейиелеу өнеріне
қажетті қүрал - жабдықтар арқылы іс- әрекетті таза ауада
үйымдастыру. Балалардың дербес эрекет жасауына қолайлы жағдай
туғызу.
Еңбек. Жазда ауладагы гүлзарларды, бау-бақшаны күтіпбаптаудагы, топ бөлмесіндегі табиғат бүрышында өсімдіктерді
күтудегі үлкендер еңбегін бақылату. Алып кел, апарып қой т.б.
тапсырмалар арқылы қарапайым өзіне - өзі қызмет етуді, жазғы
киімдерін үқыпты киюді, аулада күммен, сумен ойнауда тазалық
сақтауды үйрету.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Суға шомыламыз,
Балықтар, Саусақтармен әдемі суретгер салу, Торғайларға жем
шашамыз.
2.2. Сәбилердің бірінші тобына арналған
дидактикалық ойындар
Барлық жас топтарына берілген ойындардың мазмүнында
берілген түстерді ажырату, салыстыру, түс үйлесімділігін сезіну,
бояу түстерін қолдану дағдьшарын қалыптастыру міндеттерін ісэрекетті үйымдастыру барысында тәрбиеші тандап, талғап,
бағдарлама талаптарына сай қолдану ескертіледі.
Жапсыруға бейімдеу дағдыларын қалыптастыру үшін эр топ
47
бүлдіршіндеріне төмендегідей ойындар үйымдастыруга болады.
Такырыбы: Мысықтың баласы доппен ойнайды.
Ойыннын тәрбиелік мәні: Дөңгелекшелерді фланелографта
орналастыра білу дағдыларын қалыптастыру; кеңістікті багдарлауга
бейімдеу; берілген тапсырмалар бойынша қимыл-қозгалысын
жетілдіру.
Ойынга басшылык. Тэрбиеші балаларды көркемөнер бүрышына
шақырып, балалардың назарын фланелографтагы (магнитті тақтада)
мысықтың баласына аударады. Мысықтың баласының түр-түсін,
дене мүшелерін атап беруді сүрайды.
Тэрбиеші: мысықтың баласының сүт ішкісі келіп түр екен,
балалар, мына ыдыстағы сүтті алдына қояйық, деп мысықтың
баласына сүт беретін ыдысты фланелографқа орналастырады.
Мысық жан-жагына қарап, ыдыстағы сүтгі енді көрді. Ол сүт ішкісі
келіп түр.
Мысықтың баласы сүтті қайтіп ішеді, көргендерің бар ма?
Тәрбиеші: -мысық қалай ішеді?
көзін жүмып көлгірсіп,
жалап-жалап ішеді,
бэрін өзі білгірсіп,
санап-санап ішеді,
себебі не сондағы?
Сонша сараң болғаны,- деп айтып түрып мысыққа сүт
ішкізгендей болады. Енді, әбден тойып алған соң, оның ойнағасы
келеді.
Мысықтың баласы немен ойнайды? Балалар: шумақ жіппен,
доппен деп айтуы мүмкін. «Доппен қалай ойнайды екен, қане, қазір
көрейік». Балалар айнала қоршап түрған үстел үстіне допты кезеккезек қолдарымен әрі-бері қозғалтып көреді. Мысықтың баласы
допты қозғалтады, тэрбиеші дөңгелекті фланелографқа қойып,
мысықтың баласының аяғын тигізеді де, дөңгелекті оңга қарай
жьшжытып қояды.
Доп бір орнында түрмайды. Кім көрсетеді, доп жоғары қарай
қалай үшады? Балалардың дөңгелектерді қойып, мысықтың аяғын
тигізеді, балаларға доп жогары үціты, оң жаққа, сол жаққа, төменге
түсті деп нүсқау береді. өзі мысықтың баласының доптарды
қозғалтқанын көрсетіп, ойынды эрі қарай балалардың өздері
жалғастыруды үсынып, басшылық жасап отырады.
48
Балалар қимыл-әрекетті айта отырып, тапсырмалардың
орындалуын қадағалайды. Тәрбиеші: мысықтың баласы доппен
ойнап, шаршап қалды, енді сендер доппен қалай ойнайсыңдар соны көргісі келеді, - дейді.
«Менің көңілді добым» ойыны ойналады.
Добым менің, добым менің
Өзің неткен көңілді едің,
Зымырайсың, қутыңдайсың
Бірақ менен құтылмайсың, Деп, допты жерге соғып, балалар доппен бірге секіреді. Ойын
соңынан мысықтың баласының ойыны жайында балалардың ісәрекеті мадақталып, қорытынды жасалады.
«¥ШАҚТАР ¥Ш ЫП ЖҮР» ОЙЫНЫ
Ойыннын тәрбиелік мәні.
Фланелографта жоғары жағын,
төменгі бөлігін ажырата, ұшақтарды бірінен соң бірін тізбектей
ұшыру. Жерге қонғанын бейнелеу. Желімсіз жапсыру дагдыларын
қалыптастыру.
Ойынга басшылык. Тәрбиеші ұстел ұстіндегі қагаздан жасалған
ұшақтарды балаларға ұшыртып ойнату үшін көркемөнер бұрышына
жинайды. Міне, қазір сендер барлықтарың ұшқыш ұшақтарды
балалар бір-бірлеп алып, аспанда тізбектеле ұшқанын бейнелеп,
фланелографқа жапсырып орналастырады. Тәрбиешінің ұшақ
«ұшты», «қонды» деген тапсырмасы бойынша балалар іс-эрекетгі
орындайды. Фланелограф бетінде дұрыс орналастыра білулерін,
бір-біріне кедергі жасамай, тапсырманы орындауын қадагалайды.
Балалар жұмыстарын талдап, бекітіп, қорытынды жасайды.
МЕРЕКЕЛІК ЖАЛАУШАЛАР ОЙЫНЫ.
Ойыннын тәрбиелік мэні. Жалаушалардың түр-түсіне қарай
араластыра тізбектеуге үйрету. Көргендерін есте сақтап, қиьшған
жалаушаларды дұрыс орналастыру, кеңістікті бағдарлай білу жэне
желімсіз жапсыру дағдыларын қалыптастыру.
Ойынга басшылык. Тэрбиеші балаларға жалаушаны керсетіп,
қайдан коргендерін, түсін, неден жасалғандығын сұрайды. Мереке
кезіңде қала көшелерінің безендірілетінін, өздері топ бөлмесін
безендіргенін еске түсіреді.
49
Енді, мына фланелографта тұрган үйді қарандар. Осы екі үйдің
ортасы жіппен жалгасқан. Жіпке біз жалаушаларды ілеміз.
Тәрбиеші біреуін орналастырып көрсетеді. Балалар үстел үстінде
жатқан жалаушаларды кезекпе-кезек іліп қояды. Жалаушаны алган
баладан
сүрайды.
«Қандай
түсті
жалаушаның
қасына
орналастырдың» деп сүрау арқылы түсті ажыратуга тәрбиелейді.
Екі-үш қатарға тізген, әдемі безендірілген жалаушаларды
тамашалайды,
жалауша
жайында
қандай
өлең-тақпақтар
білетіндерін, тақпақтарын айтып беруін қалайды.
«САЛЮТ ОТТАРЫ» ОЙЫНЫ.
Ойыннын тәрбиелік мәні. Салют отгары - эр түрлі түстерді
ажырата білуге үйрететін ойын түрі. Осы ойын арқылы желімсіз
жапсыру дағдыларын да қалыптастырады.
Ойынга басшылык. Тәрбиеші салют оттары көрінген үлкен
суретті көрсетіп отырып, балалардан салютты кім көргенін, калай
көрінетінін сүрауы керек.
Балалар, салют оттары қай жерден көрінеді деп
ойлайсындар?
Үйлер фланелографтың төменгі бөлігінде орналасқан. Салют
оттары үйлердің үстінен - жоғарыдан, биіктен көрінеді. «Кім
орналастырады?». Балалардың біреуі шығып, үйлердің үстінгі
жагынан биіктеу етіп орналастырады. Түсі қандай? Фланелографта
салют оттары көбейген кезде балалар қуанып, бэрі «Салют, салют»
деп, қуаныш сезімдерін білдіреді. Балалардың тапсырмаларды
жақсы орындағандарын мадақтап, тэрбиеші ойынды аяқтайды.
«САНДЫҚТЫ ӘШЕКЕЙЛЕЙМІЗ» ОЙЫНЫ
Ойыннын тәрбиелік мэні. Әр түрлі пішіндерді ажырату жэне
оны желімсіз жапсыру дағдыларын қалыптастыру. Үлтгық ойынның
ерекшелігімен таныстыру.
Ойынга басшылык. Тэрбиеші түкті қағаздан жасалған (немесе
ағаштан жасалып, алдынғы бөлігі түкті қагазбен жапсырган)
сандықты көрсетіп, сүрайды: «Мынау не? қайдан көрдіңдер?», т.б.
Тәрбиеші балалар жауабын толықтырып, үлттық бүйымның
ерекшелігін, маңызын қысқаша айтып өтеді де: - қазір осы
сандықты әшекейлейміз. «Бүл сандық өзі сиқырлы екен, қане, ішін
ашып көрейік, - деп ішінен қорапқа салынған түрлі-түсті
50
геомстри^ЛЬІҚ пішіндерді аітып көрсетеді (үшбұрыш, дәңгелектер),
іүстерін ^ҮРамДы. - Ал сандықтың беті, қақпағы қандай пішінге
үқсайды? ~ Т11^ төртбүрышқа. Балаларға пішіндерді таратып береді
(пішіндер',' ,1\ еЧі жағы да түкті қағаз). - сондықтан бетінде әдемі оюорнек ба^’ Г)І'Рчқ кейбір бөліктері бос, сол бос орындарға біз мына
11 ішііідер;1' ^Р11аластырамыз. Тэрбиеші озі жапсырып корсету керек.
Ьұдан кеЙІН ^өңгелектердің түстеріне қарай таңдап, бір-біріне
карама-қэРСЬІ
немесе
қатарластыра,
шетіне,
ортасына
ориаластИРУ^і балалардың өздері жапсырып безендіреді. Тэрбиеші
басшылы^ жа<^ап, нұсқау береді, барлық балалардың тапсырманы
орыпдауь,н қ^дағалайды. Сондықтан үлкен етіп фланелографта
үжымдык ж¥мУс түрінде немесе эр балаға жеке-жеке тапсырмалар
беріп орымлат^ға да болады.
«¥ҚСАС ЗАТТЫ ТАП» ОЙЫНЫ.
ОйыііД ^ Цтәрбиелік мәні. Үшбұрыш, төртбұрыш, дөңгелекке
үқсас заг^аРдь' тауып, атын атай білуге үйрету. Баланың түстерді,
пішінді а / ыРа^удағы ой-қиялын дамыту.
Ойьп<Д—^%сшылык. Тэрбиеші үш түрлі пішіндерді
көрсеі іп,1,1 гаР^ін сұрайды.
ОларЯ*1 атаган соң, түстерін сұрайды. Бұдан кейін балаларга
пшсырма г,еРе^і.
Глрбі,еш1' - таратып берілген суреттерге қараңдар, мен
үшбүрыиіТЬІ Чөрсетем, соған ұқсас сурет тауып көрсетіңцер
( гөртбүрь|ШТЬІ корсетеді, доңгелекті көрсетеді). Балалар өздеріндегі
үқспс іаіГЬІ *%рсеткенде, олардан не екенін, түр-түсін сипаттап
айіуды і'1лап етеді (үшбырышты сызғыш, үйдің төбесі). - топ
болмесін;10 Үш^оұрышқа ұксас зат бар ма?
І ік т»'Ріб¥Ъыш: кітап, портфель, терезе, есік, т.б.
Доңгі'лек; ^оп, алма, апельсин, шар, т.б.
Су ре|ТСГ1 заттар жайында кімнің қандай өлең, тақпақтар,
жүмбакгор Гілетініи сұрау. Енді балаларды үш топқа бөліп, үш
гүрлі іііиііаді ^аратып береді. «Оз орныңды тап» қимылды ойыны
уііі.імцт і^ Р ^ а д ы . Балалар жиналатын орындарындағы пішіндер
міін мі 'Ь1' ЬІ,іа>і қолындағыларынан үлкен болады. Ойын аяқталған
сіщ і >іііпііі,,адьі^ іс-эрекетін бекітіп, талдау жасайды.
51
«КЕМПІРҚОСАҚ ТҮСТЕРІ» ОЙЫНЫ.
Ойыннын тәрбиелік мәні. Түстерді ажырата білуге үйрету.
Қиылган екінші бөлігін теңестіру. Ашық жэне күлгін түстерді
сезіну қабілетін жетілдіру, үлкен-кіші көлеміне қарай догаларды
дүрыс орналастыру.
Ойынга басшылык. Тәрбиеші балаларга кемпірқосақ суретін
көрсетіп, эңгімелерді оқып берді.
Кемпіркосак.
Жаңбыр жауып басылды,
Күннің көзі ашылды.
Көк жиекке көрікті
Кемпірқосақ асылды
Қызьш, сары, жасылды.
Түрды ол ауыл қасында,
Жете алмайсын қуганмен
Ренжіме, сен, жасыма
(Ә.Дүйсенбиев)
Не жайында айтылганы талданады. Кемпірқосақты кергендерің
бар ма? Тэрбиеші фланелографқа кемпірқосақтың жарты бөлігі
орналастырады да, қалган бөлігін түстеріне қарай сэйкестендіріп,
өзі бір жолагын қойьш, қалганын балаларга орындатқызады. Ісэрекет барысына, үлкен-кіші колеміне, түр-түсіне көңіл аударулары
қадагаланады. Жүмыс барысындагы балалардың еңбек нэтижелері
қорытындыланып, талдау жасайды.
«КӨБЕЛЕКТЕР ГҮЛГЕ ҚОНДЫ» ОЙЫНЫ
Ойыннын тэрбиелік мэні. Фланелографтың төменгі бөлігіндегі
гүлдерге көбелектің үшып келіп қонганын бейнелеу, гүлдердің жэне
көбелектердің түстерін ажыратып, атап білуге үйрету, Желімсіз
жапсыру дагдьшарын қалыптастыру.
«
Ойынга басшьшык. Тэрбиеші фланелографта орналасқан
гүлдерді көрсетіп:
Озім еккен былтыргы
Ауламызда гүл түрды.
Мен күн сайын суардым,
Ол күн сайын қүлпырды.
Т.Бейсембеков
52
Тәрбиеші: - «Мына құлпырып тұрған гүлдерді қарандаршы,
қандай әдемі!» балалардың назарын аударып, гүлдердің түстерін
сүрайды. Гүлдерге су қүйып, күтіп-баптаса, әдемі болып, көп болып
өседі. «Гүлдерді жақсы көресіндер ме? Қайдан көрдіңдер?, т.б.
әңгімелейді. ¥шып жүрген көбелектер де гүлдерге қызығып,
қонғысы келеді. Тәрбиеші көбелектердің үшып жүргенің бейнелеп,
біреуін фланелографтың жоғары жағына орналастырады. Қалған
көбелектерді олардың қолдарына беріп, үшып жүргенін бейнелетіп
орналастырады. Тэрбиеші бапаларга: енді көбелектердің гүлдерге
қонғысы келеді, - дейді. Басқа балалар көбелектерді алып, гүлдердің
үстіне қонғанын бейнелейді. Көбелектердің, гүлдердің түстерін
бапалардан сүрап отыру керек. Тэрбиешінің тапсырмасы бойынша
орындап, өз еркінше орындағандарын айтып беруді талап етеді.
Балалардың іс-әрекетіне талдау жасап, тәрбиеші:
Әй көбелек, көбелек,
Үшып жүрсің тебелеп.
Жеткізбейсің далада,
Қуып жүрген балаға, - дейді.
«Қане енді үшып жүрген кебелектерді үстайық», - деп.
«Көбелектер ойыньга» ойнауға шақырады. (-сурет.)
Кажетті көрнекіліктер:
Мысықтың баласының сүлбасы,
бейнесі, домалақ формалар, фланелограф, түрлі-түсті, қиылған
жалаушалар, 2-3 қатар жіптер. Үшбүрыш, төртбүрыш жэне
дөңгелек пішіндер, үқсас затгардың суреттері.
Бірнеше үшақтар, фланелографта аспанды, жерді бейнелейтін
белгілер (бүлт, күн, жерде гүлдер, үйлер, т.б.). Салют оттарына
арналған үсақ дөңгелектер, үйлердің бейнесі, сандықтың үлгі суреті,
эр түрлі үшбүрыштар.
Қапшыққа салынган кемпірқосақ
қиындьшары, көбелектер сүлбасы, фланелографқа жапсыратын
түрлі-түсті гүлдер.
Тэрбиеші немесе болашақ мамандар, студенттер еңбекті
пайдалануда жоспарлауды үйрену үшін бейнелеу іс-эрекетінің
үлгісіне
қарай
отырып,қалған
білім
беру
салаларының
тақырыптарын
өздері
бағдарламаны
пайдалана
отырып
қырындашпен жазып шығуына болады.Бүл студентгерге тәжірибе
жинақтауда тиімді болса, тәжірибедегі тэрбиешілер үшін жьшдық
жоспар қүруда маңызды болмақ.
53
2.3.0қу іс-әрекетін ұйымдастырудын тақырыптық
үлгі жоспары
Қыркүйек
Апта
Білім беру саласы
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
күндер
Отбасы 1 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Қуыршақгы сазбалшықпен
таныстыру
Сейсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықгыру
Сәрсенбі
«Таным»
Сезім тэрбиесі
«Шығармашылық» Жапсыру. Қуыршаққа түрлі түсті
моншақтар дайындаймыз
Бейсенбі
«Қатынас»
«Әлеуметгік орта»
Көркем эдебиет
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Шығармашы-
Сурет. Жау, жау жаңбыр (кпяксография)
Жүма
«Шыгармашылық» Музыка
Балабақша 2апта
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
Сейсенбі
«Таным»
«Денсаулық»
Сәрсенбі
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Бағаналар
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыр
Тіл дамыту
Сурет. Қарындашпен таныстыру
Музыка
Бейсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
Жүма
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Ойыншыктыр 3 апта
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
Сейсенбі
Денешынықгыру
Керкем эдебиет
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
«Қатынас»
Мүсіндеу. Қуыршаққа конфет
дайындаймыз.
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денеш ын ы қты ру
54
«
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Таным»
«Катынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шыгармашылық»
Сезім тэобиесі
Коокем әдебийі
Музыка
Денешынықтыру
Сурет. Саусақпен сурет саламыз.
Музыка
Жануарлар 4 апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
Сәрсенбі
«Шығармашылық»
«Шығармашылық»
Бейсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік оота»
Жүма
«Шығармашылық»
Экология негізлеоі
Мүсіндеу. Балапандарга дэн береміз
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Қылқалам жэне бояумен алғашқы
Музыка
Денешынықтыру
Кеокем эдебиет
Музыка
Қазан
Апта
Білім беру саласы Оқу іс-әрекетінін тақырыптары
күндер
Жыл мезгілері 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
Дүйсенбі «Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Куыршақты сазбалшықпен
таныстыру
Тіл дамыту
Сейсенбі «Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Сечім тэпбиесі
«Таным»
Сэрсенбі
Жапсыру. Қуыршаққа түрлі-түсті моншақтар
«Шығармашыдайындаймыз
лық»
Бейсенбі «Қатынас»
«Әлеуметтік орта»
Жүма
Көркем эдебиеті
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Қарындашпен таныстыру
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы 2апта
«Таным»
Дүйсенбі Ойыншықгар
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Үшақтар ұшады
55
Сейсенбі
«Таным»
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Бейсенбі
Жума
Сезім тэрбиесі:
Тақырыбы:
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Қылқаламмен, бояумен таныстыру
Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
«Шығармашылық»
Музыка
Балабақша 3 апта
Дүйсенбі «Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Қолшатыр
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Таным»
„«Кагынас ■>
«Шығармашылық»
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Сезім тэрбиесі
Көокем элебиет
Музыка
к.:П-НІ.Ч
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Шыгармашылық» Сурет. Доп, сақиналар.
Музыка
Ойыншықтар 4 апта
Дүйсенбі «Таным»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Экология негізаеоі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Тауықтың жүмыртқасы.
«Таным»
Сезім тэрбиесі
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Катынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. ¥зақж ол.
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Қараша
Апта
Білім беру саласы
күндер
Жыл мезгілдері 1 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
Қоршаған ортамен таныстыру
56
«
«Шығармашылық»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулык»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік орта»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Қуыршақты сазбалшықпен
таныстыру
Тіл ламытұ
Денешынықгыру
Сечім тяпбиесі
Жапсыру. Жапырақтар түсіп жатыр.
Көркем әдебиет
Денешынықтыру
Сурет. Сап-сары жапырақтар.
Музыка
Жануарлар 2апга
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Катынао»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Кірпіге саңырауқүлақ
жинаймыз.
Сезім тэрбиесі
Денешыныктыру
ТІП МПМҺТТҮ
Сурет. Қошақандарға шөп береміз.
Музыка
Бейсенбі
Жұма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
« Шы ғар маш ылық»
Отбасы 3 апта
«Таным»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Мүсіндеу. Тиінге жаңгақ береміз.
«Катынас»
«Денсаулык»
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Сезім тяпбиесі
Квпкем элебиет
Музыка
•< і аным »
Бейсенбі
«Катынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығапмашылык»
Балабақша 4 апта
«Таным»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық»
Сэрсенбі
Жүма
Денешынықтыру
Квркем әдебиет
Музыка
Денешыныктыру
Сусет. Туолі -тусті жіптео.
Музыка
«Шығармашылық»
Экология негіздетэі
Мүсіндеу. Маған үнайтын ойыншығым.
«Таным»
«Денсаулық»
Денешыныктыру
Сезім тәрбиесі «Әдемі орамалдар»
57
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жұм;і
«Катынас»
«Шығармашылық»
Тіл яамыту
Сурет. Біздің қақпа.
«Шыгармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Музыка
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
«Шыгармашылық»
Музыка
Желтоцсан
Апта
Білім беру саласы Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
күндер
Ойыншықтар 1 апта
Дүйсенбі «Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеүметтік опта»
«Денсаулық»
«ІІІығаомашы«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Қар бұршактары.
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Сезім тэрбиесі
Жапсыру. Аққала жасаймыз
Көпкем эпебиет
Денешынықтыру
Суоет. Ақ қала.
Музыка
Жыл мезгілері 2апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Катынас»
«Шығармашы-
Мүсіндеу.Қар күрейтін күрек.
Сезім тэрбиесі
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Қар жауды.
Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Ә леұмепік оота» Кепкем эпебиет
«Шыгармашылық» Музыка
Жануарлар 3 апта
Дүйсенбі «Таным»
Коошаған оотамен таныстыоу
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қуыршаққа дәмді бауырсақ.
Сейсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
Тіл дамыту
Денешыныктыру
58
Сэрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Таным»
«Қатынас»
Сезім тапбиесі
Көркем эдебиет
«Шыгармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Қар борайды.
Музыка
Отбасы 4 апта
Дүйсенбі «Таным»
Экология негізяеоі
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Табақ.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Таным»
«Денсаулық»
«Катынас»
«Шығармашылық»
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет.
Сіңіліме
эдемі
ленталар
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Қаңтар
Апта
Білім беру саласы Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
күндер
Балабақша 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
Дүйсенбі «Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ойыншық үшақтар.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік опта»
«Денсаулық»
«Шығармашы-
Денешынықтыру
Сезім гэобиесі
Жапсыру. Салют оттары.
Көвкем эдебиеті
Денешынықтыру
Сурет. Қуыршақ көйлегін әшекейлейміз.
«Шығармашылық» Музыка
Ойыншықтар 2апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ыдыстағы көкіністер.
«Таным»
Сезім тэрбиесі
59
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Денсаулық»
«Катынас»
«Шыгаомашы-
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сүоет. Каолағы ізлер.
Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Әлеуметтік ош а» Ксгокем элебиет
«Шығармашылық» Музыка
Жыл мезгілдері 3 апта
Дүйсенбі «Таным»
Қоршаған ортамен таныстыр
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Шыршаның ойыншықтары.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықтыру
........ Сезім тэпбиесі
■1аііым »
«Қатынас»
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
К .п ь іи .х -' ..........
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Мүржадан түтін будақтайды.
Музыка
Жануарлар 4 апта
Дүйсенбі «Таным»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Экология негіздері
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Кірпі.
«Таным»
Сезім тэрбиесі
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығаомашылык» Сүоет. М ю айлынынлағы іздео.
«Шығармашылық» Музыка
К аім ы іа - ..........
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Ацпан
Апта
Білім беру саласы Оқу іс-әрекетінін тақырыптары
күндер
Отбасы 1 апта
Дүйсенбі «Таным» Отбасы Қоршаған ортамен таныстыру
Сейсенбі
Сэцсенбі
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Мүсіндеу. Кэмпит жасаймыз.
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Сезім гәрбиесі
60
Бейсенбі
Жұма
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметгік орта»
Жапсыру. Балапандар
Көркем әдебиет
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Сүоет. Секіотпе жіп.
«Шығаомашы«Шығармашылық» Музыка
Ойыншықтар 2апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Катынас»
«Шығармашы-
Мүсіндеу. Саңыраукүлақтар
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыру
Тіл ламытү
Сурет. Қүстар сайрайды.
Музыка
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Денешынықтыру
Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Балабақша 3 апта
Дүйсенбі «Таным»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Күшікке тамақ беретін ыдыс.
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
■<1.1ИЫМ
«Қатынас»
Денешынықтыру
Сезім тәпбиесі
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Шығармашылық» Сурет. Сандықты әшекейлейміз.
Музыка
Жыл мезгілдері 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Экология негіздеоі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Торғайлар
Сейсенбі
«Таным»
Сезім тэрбиесі
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
Денешынықтыру
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Құстар жем шоқиды.
«Шығармашылық» Музыка
БСЙС£Н<М.. «Катынас»
61
Ж ұма
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Наурыз
Апта
Білім беру саласы Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
күндер
Ж ануарларі апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Аюдың бөренесі.
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Таным»
Сезім тзпбиесі
«ШығармашыЖапсыру. Қоян шырша түбіне жасырынды.
лық»
«Катынас»
«Әлеуметтік оота» Көпкем эдебиет
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«ШығармашыСурет. Жьшғалардан су ақты.
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы 2апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашы-
Мүсіндеу. Ыдыстар.
Сезім тэрбиесі:
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Қуыршаққа көйлек.
Музыка
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Әлеуметтік оота» Көокем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Балабақша 3 апта
Дүйсенбі «Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Мүнаралар.
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
' аіи ім
«Қатынас»
Тіл памыту
Денешынықтыру
Сезім тэобиесі
Көркем эдебиет
62
®
Бейсенбі
Жума
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
Денешыныктыру
«Денсаулық»
«Шығаомашылык» Сүоет. Бәйшешектеп.
Музыка
Ойыншықтар 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Эколоғия неғіздері
«Шығармашылық» Мүсіндеу. ¥шақгар.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жума
«Таным»
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Күн шықты
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Сэуір
Білім беру саласы Оку іс-әрекетінін тақырыптары
Апта
күндер
Жыл мезгілдері 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
Дүйсенбі «Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Гүлдің жапырағы.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеумегтік оота»
«Денсаулық»
«Шығармашы«Шығармашылық»
Тіл дамытү
Денешынықтыру
Сезім тэобиесі
Жапсыру. Ұшактар ұшып жүр.
Көокем әлебиет
Денешынықтыру
Сурет. Әдемі гүлдер
Музыка
Жануарлар 2апта
Дүйсенбі
( 'ейсенбі
(арсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Қуыршаққа қүрт береміз.
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыру
Тіл дамыту
63
«Шығармашы-
Сурет. Қүстар сайрайды.
Музыка
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы 3 апта
Дүйсенбі «Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Таба нан.
Сейсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешыныктыру
Сезім тэрбиесі
«Қатынас»
«Шығармашылық»
•<Қаті.
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Көркем эдебиет
Музыка
Бейсенбі
Жүма
Денешынықтыру
Сурет. Бауырсақгар
Музыка
Балабақша 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Сейсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Дэмді торт.
«Таным»
Сезім тәрбиесі.
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Экология негіздері
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Әдемі көбелектер
«Шығармашылық» Музыка
« Қ гіыіі.і!.«Денсаулық»
Денешын ықтыру
«Әлеуметгік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Мамыр
Апта
Білім беру саласы Оқу іс-әрекепгінің тақырыптары
күндер
Ойыншықтар 1 апта
Дүйсенбі «Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру.
Сейсенбі
Сәосенбі
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Мүсіндеу. Көбелектер
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Сезім тэпбиесі
64
«
Бейсенбі
Жүма
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік орта»
«Денсаулық»
«Шығармашы-
Жапсыру. Мерекелік жалаушалар
Көркем әдебиет
Денешынықгыру
Сурет. Шалғындағы қоңыздар
«Шығармашылық» Музыка
Жыл мезгілдері 2апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
«Шыгармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашы-
Мүсіндеу. Себеттегі жемістер
Сезім тэрбиесі
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Жаңбыр тамшылары
Музыка
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметгік орта»
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Жануарлар 3 апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
тауық
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Шүбар
жүмыртқа.
Тіл дамыту
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
Денешыныктыру
Сезім тэпбиесі
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Өрістегі лақтарға
Музыка
Отбасы 4 апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Таным»
ертегісіндегі
Экология негіздері
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Шелпек.
Сезім тэрбиесі
«Таным»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Тіл дамыту
«Қатынас»
«Шығармашылық» Сурет. Әжемнің өрнектері.
65
су,
жем,
шөп
Бейсенбі
Жүма
«Шығармашыл ық» Музыка
"Кагынас Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
2.4. ¥йымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінш
технологиялық картасы
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: Баганалар
Мақсаты: Сазбалшықты үзіп алып алақан арасына салып
үзынша бейнелер жасауға үйрету. ¥қыпты жүмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру, үлкен-кіші, үзын-қысқа бағаналарды жасап,
салыстыру.
Көрнекіліктер: сазбалшық, тақтайшалар, сүрткіш, ойыншық
қоян (эдемі үлкен болуы шарт). Үлкен үйшік жасауға арналған
құрылыс материалдары (пласмассадан жасалған үйшікті қүратуга
болады).
Сөздік жүмыс: бағана, пішіндер, сазбалшық, үлкен-кіші.
Іс-эрекет
кезеңдері
Тәрбиешінің әрекеті
Мотивациялык- Балалар өткен сабақга сендер сазбалшықпен жұмыс жасағандақозғаушылық
рыңды есіп, бүгін сабаққа қоян
Қонаққа келіпті. Міне, ақ қоян
сендердің сазбалшықпен қалай
жұмыс жасайтындарыңды көргісі
келеді. Егер мүмкіндік болса қазір
күз ғой, қыс болса жақындап келеді, менің элі тұратын үйшігім
жоқ, маған үйшік салуға бағаналар
дайындап бермес пе екенсіңдер? дейді қоян.
Балалар, қоянга көмектесеміз бе?
Бағаналар жасаймыз ба?
66
Балалардың эрекеті
Балалар қоянды
қарсы алады,
амандасады, қоян мен
әңгімелеседі.
Оның айтқандарымен
келіседі.
1'сфлексивті
і ү істушілік
-
Тэрбиеші бағаналардың жасалу
жолдарын керсетіп түсіндіреді.
Алакан арасына салып домалақгау, алақан арасына салып есу
тәсілдерін көрсетеді.Кейбір балаларға жеке нұскаулар беріледі, балалардың жүмыстарын мадактап
ынталандырады. Сабақ соңынан
қоян көңілденіп көтеріңкі дауыспен; шаттана куанып, "Ой, қандай
көп бағаналар дайын болды, енді
менің үйшігім де жақында дайын
болады, қыста тоңбайтын болдым",- деп қуанады. Ол көп-көп
рақмет айтады. - Балалар, қоянға
үйшігін салуға да көмекке барамыз ба?
Жүмыстарына көмектеседі, бағыт
береді.
Балалар жүмыстарын мадактап,
"қоян сендермен ойнағысы келеді,
кане бэріміз ойнайық” - дейді.
Тәрбиеші бапалардың
белсенділігін атап өтіп,
мадақтайды, сабакты
корытындылайды.
Балалар тэрбиешімен
бірге
ермексазды
домалакгайды, еседі
бағаналар жасайды.
Бағаналардың бэрін
жинап
қорапқа
салып, қоянға табыс
етеді.
Балалар
келіседі.
Орындарынан түрып,
қүрастыратын
үйшікті
(пласмассадан
қүрайтын үлкен үй)
қүрайды, эр балаға
ойыншық
қояндар
беріп, оған өздері
дайындаған
бағаналардан үйшік
қүратады.
Балалар жүмыстарын
мадақтап, "қоян
сендермен ойнағысы
келеді, қане бэріміз
ойнайык" - деп,
"Қояным" ойынын
ойнайды. Музыка
әуенін пайдаланады.
Кутілетін нәтиже:
Баганалар жайлы түсінік береді жэне оны
жасаудың тәсілдерімен таныстырылады.
Қандай түсініктерді нгерді: есу, домалақтау жэне бағаналарды
орналастыру үғымдарын түсінетін болады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: есу, домалақтау
жэне бағаналарды белғіленген жерге орналастыруға дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Қағаз қарындашпен таныстыру
Мақсаты: Сурет салуға деген қызығушылығын артгыру, кағаз,
карындашпен таныстырып жүмыс істеу дағдыларын калыптастыру.
Еңбек етуге, үстелде дүрыс отыра білуге үйрету.
Нені білу керек:
67
Көрнекіліктер: Сурет салуға арналған ақ кағаз, түрлі-түсті
қораптағы қарындаштар "Өз түсіңді тап" ойынша арналған эр түрлі
жолақ қағаздар (немесе ойыншықтар т.б.)Сөздік жүмыс: қағаз, қорап, бояау.
Іс-әрекет
кезеңдері
Тәрбиешінін әрекеті
Балалардын
кеті
әре-
Мотивациялық- Тәрбиеші балалардың назарын өзіні Ертегіні тыңдайды.
қозгаушылық
аударады. Ертегі айтып береді.
Қораптагы
Үйымдастыруіздестіру
- Қазір мен сендерге ертегі айтып
беремін. Ерте, ерте, ертеде... бір
қорап өмір сүріпті. Ол міне мынадай
екен. Сырты қандай эдемі безендірілген, (сыртқы суреттеріне
тоқталып өтеді де), оның ішінде не
бар екен?
Қорапты қозғалтып (қарын-дашты
тықырлатады. Тыңдап көріндерші,
бүл корап ерекше, сиқырлы қорап
болды. Өйткені, ішіндегі таяқшалар
да сиқырлы корінеді. Қане, ашып
көрейік,-деп үштапмаған қарындаштарды жартылай ашып көрсетіп, бүл
таяқшалардың түстері де саналуан
екен. Қызыл жэне қара түстерді
алып балалардан сүрайды. Бүл
таяқшалар көңілді би билегісі келіп
түр. Олар қағаз бетіне кезек-кезек
шығып би билеп "Көңілді із"
калдырмақшы
болады.
Қағазбен
таныстырганда ақ қағазды көрсете
отырып сүрау. Мынау не? Түсі
қандай?
Ақ
қағазға
түрлі
қарындашпен сурет салуға болады,
бірақ
қарындашты
өте
қатгы
бастыруга болмайды. Ол жыртылып
қалады.
Сендер
қағазды
жыртпаңдар, сонда біз көп нәрсенің
суретін салып үйренеміз. Тәрбиеші
ақ қагазға үшталмаған қарындашты
жоғарыдан
төмен
қарай
түзу
сызықгар жургізіп көрсетеді де
68
дыбысты
тыңдайды.
Балалар түстерін
айтады.
Балалар түстерін
айтады.
- ол қағаз.
- ақ.
Балалар: "жоқ! Ал
із түсу үшін не
істейміз?"
Балалар қарындаш
деген сезді 1-рет
қайталайды.
Ауада 2-3 рет
саусақтары арқылы
сызықтар жүргізеді.
Ақ қағазга
қарындаштар
арқылы сызықтар «
сызады.
Сызықгарды
көбірек сызып,
ойын жатгығуды
орындайды.
ІЧ‘флексивті
■у іетушілік
-
"балалар із түсе ме?" -деп сұрайды.
Тэрбиешіі:
ол
үшін
бүл
таяқшаларды
үштаймыз.
Міне,
былай, -деп үштап көрсетеді. Енді
сиқырлы
таяқша
қарындашқа
айналды. Бүл енді қарындаш деп
аталады. Бүдан кейін "қарындаштар
көңілді би билейалады деп, қағаз
бетіне жоғарыдан төмен қарай
бірнеше
түзусызықтар
жүргізіп,
қандай әдемі түстер мынау қандай
қарындаштың ізі, кім айтады?".
Қызыл,
кек,
қара сызықтарды
сызганда батыл, үзіліс жасамай
жүргізіп көрсетіп балалардың қол,
саусақ
қимылдарын
жетілдіруге
көңіл аударылады. Қарындаштың
сырты
агаштан
жасалганын,
агаштарды
қайдан
көргендері
жайында
сүрайды.
Қарындашты
калай үстау керектігін көрсетіп 2-3
рет ауада сызық жүргізеді. Осы
сызықтарды енді алдарыңдағы ақ
қағазға түсіріпкөріндер деп үсыныс
жасайды. Енді бүдан былай сурет
сабағында қағаз бен қарындашпен эр
түрлі сурет салып үйренеміз, келесі
сабактарда
жалғастырамыз,
қарындаштарынды жинап орнына
қойыңдар.
Қағаздарды
тәрбиеші
жинап алады да
қарындашпен
салынған
сурет-терді
балаларға
көрсетіп эңгімелейді. «Өз түсіңді
тап». Ойының
үйымдастырады.
Серуенде агаштардың түр-түсіне,
көлеміне
назар
аударып
таныстырады.
Бапалар жүмысқа кіріскенде аралап,
іс-әрекетіне басшылық жасап, бағыт
беріп жүмыстарын мадактап сабақгы
аяқтайды.
69
Әр
бала
өзінің
карындашының із
түсіргенін,
түсін
айтады.
Сызықтарды батыл,
дүрыс түзу сыза
білуге жатгығады,
бірнеше
рет
сызықтар жүргізеді.
«Өз түсіңді тап»
ойынын ойнайды.
Балалар бір-бірінің
жүмыстарын қарап
көріп,
өздерінің
еңбектеріне назар
аударады.
Күтілстін нәтиже:
Нені
білу
керек:
балалардың сурет салуга деген
қызығушылығын арттырылады.
Қандаб түсініктерді игерді: қағаз, қарындаш туралы жэне
онымен іс әрекет жасау туралы түсініктерді игереді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: қағаз, карындашпен
таныстырып олармен жүмыс істеуге дағдыландырады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: Сазбалшықпен таныстыру.
Мақсаты:
балалардың
мүсіндеу
сабағына
деген
қызығушылығын арттыру. Сазбалшықпен (пластилин-ермексазбен)
жүмыс істеу дағдьшарын қалыптастырып, олардың қасиетімен
таныстыру.
Көрнекіліктер:
сазбалшық,
тақтайшалар,
сүрткіш,
сазбалшықтан жасалған ойыншықтар, "Ғажайып қапшық" ойынына
қажетті ойыншықтар.
Сөздік жүмыс: сазбалшық, иілгіш, жүмсақ т.б
Іс-әрекет
кезендері
Мотивациялыққозгаушылық
Тәрбиешіиін эрекеті
Балалардың әрекеті
Тэрбиеші балаларға ертегі
айтып береді. Ертеде, бір
шебер
мүсінші
адам
болыпты. Мүсінші дегенді
түсінесіңдер ме? Ол адамның
қолынан бәрі келеді, бэрін де
өзі жасап алады. Бүл шебер
негізінен
сазбалшыкпен
жүмыс жасауды өте үнатады
екен. Сазбалшыкты сендер
көрдіндер ме? Міне, менің
қолымда сазбалшық, ол ете
иілгіш, жүмсақ, саусақтармен
илеп түрлі бейнелер жасауга
ыңгайлы,
сазбалшыктан
жасалган шебердің колынан
шыккан эдемі ойыншықгар
кеп.
Біз
бұндай
эдемі
Балалар
ертегіні
тыңдайды.
Бірнешеуін балалар қарап
кереді.
Мүсіншінің
жасаган заттары мынадай
болады екен деп біртіндеп
бірнеше ойыншықтарды
керсетуге болады.
70
Бірнеше
жаттыгулар
жасайды:
- алақан арасына салып
есу,
домалақтау,
басу
қимыл
қозғалыстарын
ойыншыктарды
жасауды
бүдан былай сазбалшықпен
жүмыс
жасауда
үйрене
отырып, өскенде өзіміз жасап
алатын
боламыз.
Саусақ
бүлшық еттерін жетілдіруге
арналған жаттығулар жасайтындықтарын айтады.
Өздерің
сазбалшықпен
жүмыс істеуді үйренсендер,
сендер де шебер немесе
мүсінші болып шығасыңдар,
жасағандарынды бүкіл ел
көреді. Сондықтан сазбалшықпен үқыпты жүмыс істеуді бүдан кейінгі мүсіндеу
сабактарында түрлі бейнелер
жасауды үйренеміз. Басқа сабақтарда домалақ, жалпақ
пішіндерді қалай жасауды
қарастырамыз. Сонымен сазбалшық
жүмсақ,
иілгіш
екенін білдік. Есу, домалақгау тәсілдеріне ойын жаттығулар жүргізеді.
Сазбалшықтан балаларға бірнеше
бейнелерді
жасап
көрсетеді. Домалақтау эдісі:
доп, бауырсақ. т.б. Есу тәсілі:
жіп, таяқшалар, қарындапгтар
т.б.
Ол үшін алдымен кесек
балшықты
қолдарыңа
алып
басып,
илеп
керіңдер.
Балалар
сазбалшықпен
жүмыс
жасайды, енді бір бөлек
кесек үзіп алындар. Ол
кесекті алақан арасына
салып есу арқылы үзынша
пішіндерге
келтіреміз,
айналдырып
дөңгелек
жүмыр пішінге келтіруге
болады деп, өзі көрсетіп
түрып бапалармен бірге
жасайды.
Балалардың
саусақгарының
жэне
қолдарының
кимылқозғалыстарына бақылау
жасап, затгарды өздері
жасап көреді.
Мүнда авдардың ағаштан,
пласмассадан,
матадан,
бапшыктан, т.б. жасалган
ойыншықтар
салынып,
бапалар
олардың
түртүсін, неден жасағанын
қандай
дыбыс
шығаратынын
сипаттап
қатгы айтады. Қимыл- қозғалыүшін старын келтіреді.
ойыны
Үйымдастыруіздестіру
Рефлексивті
түзетушілік
жасайды;
-
Жүмсақ
жэне
заттармен
танысу
"Ғажайып цапіиық"
үйымдастырылады.
Балалардың
сазбалшықтан Балалар өздері жасаған
көрсетіп,
не
жасаған жүмыстарын талдау, заттарын
кейбір жұмыстарды мадақгау. екенін айтып береді.
71
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Сазбалшықпен оның қасиеттерімен танысады.
Заттардың қарапайым пішіндерін жасай алады.
Қандай түсініктерді игерді: мүсіндеу іс эрекеті жайында
жалпы түсініктері қалыптастырьшады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: есу, домалақгау,
жалпақтау тэсілдері мен тапсырманы орындауға дағдыланады.
Білім беру салалары: Шығармашылық
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Жау-жау, жаңбыр
Мақсаты: Балаларды табиғат қүбылыстарын бақылай отырып
өз сезімдерін іс-эрекетте бере білуге үйрету, сызықтарды кағаз
бетіндегі кеңістікті дүрыс пайдалана түсіруге жаттықтыру Бейнелеу
іс-эрекетінде бейнелегендерін музыка әуенімен қимыл-қозгалыста
үйлестіре білуге бағыттау.
Көрнекіліктер: көгілдір түсті бояу (гуаш), ақ қагаз (жоғарғы
бөлігіне бүлтгар бейнеленген), қылқалам, су, сүрткіш.
Сөздік жүмыс: бояу, қылқалам, жаңбыр тамшылары.
Іс-әрекет
Тәрбиешінің эрекеті
кезеңдері
Мотивациялық- -Тэрбиеші сабақты жұмбақ жасырудан бастайды.
козгаушылық
Тырс-тырс тамады,
Тереземді қагады. (Жаңбыр).
-Бугін кун қандай? Ашық па?
Бұлтгы ма?Жаңбыр жауып тұр
ма?
Балалардың әрекеті
-Балалар жұмбақтың
шешімін табады.
Бапалар бүгін салқын,
жаңбыр жауап тұр.
Аспанды бұлт
торлаган. Күн
бұлттанса жаңбыр
жауады.
Балалар: -Бұгтт.
-Тәрбиеші: міне, мына тақтадагы
суретке қараңдаршы, мынау не?
Түсі қандай?
Жаңбыр жауганда қандай дыбыс -Түсі көк.
естіледі? Қане, тыңдап көрейік.
Жаңбыр тамшыларын тыңдайды
қайтеді? Тэрбиеші үстел үстіне
-Тырс-тырс еткен деп
бес саусагымен тысырлатып
жауап береді.
жаңбыр дыбысын бейнелейді.
Балалар жаңбыр
Ой, қандай жаңбыр құйып жауып тамшыларын
кетті
тыңдайды.
72
¥йы м дасты руіздестіру
Рефлексивті түзетушілік
көркем сөз оқу.
Тэрбиеші:
Жауын-жауын жауады,
Бәрін суға малады.
Біз қарындаш аламыз,
Тамшыларды саламыз.
(жацбыр)
- енді жаңбыр тамшыларын
қағазға былай түсіреміз, -деп.
Бүлттан төмен карай тамшылар
түсіп келеді деп, бірнеше үзік
қысқа сызықтарды салып
көрсетеді. Қағаз бетіне
шашырата салуды қадағалайды. Жүмыстарына басшылық
жасайды, аяқтаған жүмыстарын
мадактайды.
- музыка әуенімен"Жаңбыр
тамшыларын тосамыз" - деген
қимылды ойын
үйымдастырылады. Бос
уақыттарында сурет салғызып
алған білімдері мен іскерліктері
бекітіледі. Мүнда үзік
сызықтарды барлық қағаз бетіне
көбірек салу талап етіледі.
Балаларға берілетін қағазда сәбіз,
кызылша т.б. көкөністер төменгі
бөлігінде салынған, немесе қиып
жапсырылған. Нөсер жаңбыр
жауып көкөністерді қандырады.
-тәрбиеші балапармен бірге
салған суреттеріндегі жаңбыр
тамшыларын тамашалайды, бояу
дақгарына олардың назарын
аударады, мадақтайды.
73
-Тырс-тырс тамып тұр.
Балалар өздері де
тәрбиешінің эрекетін
кайтапап жасап көреді.
Балалар тэрбиешінің
айтқаның қайталайды.
Қаламдарын алып
сурет сапуға кіріседі.
Балапар өздері жаңбыр
тамшыларын
бейнелейді.
- қағаз бетіне
шашырата жаңбыр
тамшыларын
бейнелейді.
«Жаңбыр тамшыларын
тосамыз» деген
кимылды ойын
ойнайды.
Балалар қағаз бетіне
жаңбыр тамшыларын
көптеп түсіреді, сүйкей
жағыс тэсілімен қағаз
бетіне дақгар түсіреді.
- балалар өздерінің
еңбектері туралы
эңгімелеп береді,
достарының салған
суреттерін
тамашалайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Табиғат қүбылыстары жайлы түсініктерін
қалыптастырады.
Қандай түсініктерді нгереді: жаңбырдың түрлері жэне оны
кағаз бетінде түсіру ерекшеліктерін меңгереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Қылқаламмен қағаз
бетіне жаңбыр тамшыларын салуға дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Қылқалам жэне қарындашпен таныстыру.
Мақсаты: Қылқаламмен таныстыру, бояумен жүмыс істеу
дағдыларын қалыптастыру, сурет салуға қызығушылығын арттыру.
Бейнелеу өнеріне бейімдеу арқылы еңбек етуге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: үстел үстінде орман, ормандағы үй жэне
себетке салынған гуаш бояулар қойылады. Ақ лақ ойыншығы.
Қылқалам, су, ақ қағаздар.
Сөздік жүмыс: гуаш, себет, қылдан жасалған, шашақтар.
Іс-әрекет
кезеңцері
Мотивациялыққозгаушылық
¥йымдастыруіздестіру
Тәрбиешінің әрекеті
Дайындалған декорация арқылы
тәрбиеші сабақгы бастайды. Ақ
лақ орманда жайылып жүріп алдында тұрған себетгі көреді.
(оның ішінде гуашь бояулар мен
кылқалам бар). Ол жан-жагына
карап ешкім көрінбеген соң себетті ашып карайды. Бірақ оның
ішіндегі не екенін біле алмай аңтаң болады. Содан кейін сендерден сұрай келіпті.
- Қане, себеттің ішінде не екенін
біз де қарап көрейік. Сендер
мүмкін білетін шығарсындар, мынау не? Білмесе тәрбиеші бояуды
көрсетіп, - бүл сендердің алдарында да бар, бүгін біз бояу жэне
қылқаламмен сурет салып үйренеміз. Ақ лақ та көріп алсын.
Міне, мынау қылқалам (балаларға
74
Балалардын
кеті
Баггалар
қойып
отырады.
Балалар
айтады.
әре-
зейін
тыңдап
білсе
Тәрбиешіні тындап
отырып,
алақандарымен
сүйкеп көреді. Балалар салады.
қайталауға болады). Қылқапам
деп аталуының өзіндік себебі бар.
Өйткені оның жоғарғы белігінде
қылдан жасалған шашақтары бар.
Ол өте жұмсақ. Өздерің алақандарыңа сүйкеп көріндерші, жұпжұмсақ. (Өзі сүйкеп көрсетеді).
Сондықтан оны пайдаланғанда
қағазға қатты бастыруға болмайды. Қылдан жасалған шашақтар
темірмен оралып, ағашқа бекітілген. Қылқаламды ұстағанда ағаш
сабы бар тұсынан ортасына таяу
үш саусақпен (сұқ саусақ, ортадагы саусақ жэне бас бармақ)
қысып ұстаймыз. Енді оны бояуға
батырамыз да, аздап ыдыстың
шетіне сүйкеп бояуды азайтып
аламыз. Содан кейін барып қағаз
бетіне сол қолдарыңмен қагаздың
бір шетінен ұстап оңға қарай сызық жүрғіземіз. Өзі керсетеді. Ақ
лақты ала жүріп балалардың
жұмысына таңдана, қандай тамаша қылқапаммен, бояумен сурет
салган,
"мына бояудың түсі
қандай" - деп лақ бір баладан
сұрайды.
Балалар қағаз бетін толтырып,
тағы сурет салғысы келсе екінші
қағаз беруге болады. Бояуды
төкпей, қылқаламды катты бастырмай ұкыпты жұмыс істеулері
ескертіледі. Балалардың аяқтаган
жұмыстарын алып тақтаға іліп, ақ
лақ: - Балалар, сендер қандай
жақсы сурет салдындар, мен де
қылқаламмен, бояумен жұмыс
істеуді сендерден көріп алдым
келесі жолы сендерге эдемі суреттер салып экеліп керсетемін дейді. Онда мына суретті ақ лақка
сыйлайық.
Лақ
туралы
елең,тақпақтар білесіңдер
ме?
75
- ол қызьш
жауап береді.
деп
Балалар салған суреттерін ақ лақка
сыйлайды.
Балалар
білетін,
ұнататын өлеңдерін
айтып береді.
«Лақ» ойынын ойнайды
Балагтар қылқаламды
алып
ұстап
көреді
Балалар қандай түс
екенін жауап береді.
Балалар
бояуды
төкпей, тәрбиешінің
нұсқауымен жасайды.
Балалар
ұнатқан
суретін
сыйға
тартады.
Балалар лақ туралы
өлең, тақпақтар айтады.
Келесі кезекте ба-
Енді ақ лақ сендермен ойнағысы лалар лақпен ойын
келеді дейді.
ойнайды.
Рефлексивті
түзетушілік
-
Тәрбиеші балаларды
мадактайды.
мактайды,
Күтілетіннәтиже:
Нені білу керек: Қылкаламмен алғаш рет танысады жэне оны
іс-әрекетте пайдалануға үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Қылқалам, бояу, бояу түстері,
суретке қажетгі қүрал-жабдықтармен танысады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Сурет салудың
алғашқы дағдылары қалыптасады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Жапырақтар түсіп жатыр
Мақсаты: Қылқалам мен бояуды пайдаланып, жүмыс істеу
дағдыларын қалыптастыру. Сүйкей жағу арқылы қағаз бетіне дақ
түсіру қолдың қимыл қозғалысын дамыту, үқыпты жүмыс істеуге
үйрету.
Көрнекіліктер: гуаш бояу, ақ кағаз, қылқалам, су, сүрткіш
жэне түғырлар. Қуыршақ Толғанай, себетке салынған жапырақтар.
Сөздік жүмыс: себет, түгыр.
Іс-әрекет
Тәрбиешінің әрекеті
кезеңдері
Мотивациялық- Тэрбиеші:
балалар,
қуыршақ
қозгаушылық
Толганай бізге бүгін қонақка келіпті.
Ол күзгі орманды аралап жапырақ жинап жүр қолындагы себетін бір жерге
қойып кетіпті де, оны таба алмай
қалыпты. Соны сендерден сүрап келген көрінеді. Естеріне түсіріндерші, себетті біз қайдан көрдік? (Егер айтпаса
тәрбиеші өзі айтады) мынау ма? қуыршақ қуанып - Ия, осы, қандай
жақсы болды, рақмет сендерге. Ақ лақ
76
Балалардың
әрекеті
Бапалар тындай-'
ды.
Естеріне
өткен сабақгагы
ақ лақ түсіп, бірден, ақ лақ тауып
алып,
бізге
әкеліп
көрсеткенін айтады.
Агаштар,
жапырақтар
(жерде
көп
¥йымдастыруіздестіру
өзі келемін деп еді, келіп калар, осы
кезде есікті қағып ак, лақ кіреді
(күтуші әкеліп береді) Балалар, мен
өткенде
сабақга
сурет
салуды
өздеріңнен үйреніп едім.сендерге сурет
салып экелемін деп уэде беріп едім.
Сол уэдемді орындап суретті алып
келдім.Жапырақтардың суреті түсіп
жатқаны бейнеленген үлгіні керсетеді.
-Ақ лактың суреті қандай тамаша, не
салыпты қане, кім айтады?
Тәрбиеші баланың ойын дамыту үшін
күз турапы бір шумақ өлең оқиды. Ақ
лақ суретті жақсы салып үйреніпті,
енді біз де түсіп жатқан жапырактарды
салып көрсетейік. Ол үшін қылқаламды колға алып, бояуга батырып аламыз
да, былай сүйкей жағамыз деп, езі
үлгіге бірнеше жапырактар сапып
көрсетеді.
Балалардың жүмыстарын Толганай
аралап көреді. Аякталган жүмыстарды
тэрбиеші жинап апып тактаға іледі,
Толғанай танданып балалардың жүмыстарына ризашылығын бідціріп мадақтайды, "ақ лақ" менің себетімді балаларга әкеліп бергенің кандай жақсы
болган, бэрі сурет салуды үйреніп алыпты, мен де енді сендерден сурет салуды үйренемін. Ақ лақ мен саған арнап
тақпақ айтып берейін бе, тыңдайсыңдар ма?" - дейді.
Ақ лақ
Жүні жібек шудадай
Ай мүйізді аппағым.
Үстінді жүр былғамай,
Баспа жердің батпағын.
- Рақмет, Толғанай, мен айтқан тілді
аламын. Балалар да үқыпты, таза
жұмыс істеуді үйреніпті, енді бұдан
кейін балаларға екеуміз бірге келетін
боламыз. Ал қазір бэріміз бірігіп ойын
ойнасақ қайтеді. "Балабақша багында”
музыка әуені ойналады.
77
жапырақтар
түсіп
жатыр,
агаштың басында
аз
қалганын
айтады.
Күз туралы
өлеңді
тыңдайды.
Балалар
алдыларындағы
ағаштар
салынган кағазға
түсіп
келе
жатқан,
жапырактарды
салып
көреді.
Қылқалам
мен
бояуды
сүйкей
жағу
тэсілімен
қағазға
жапырактардын
суретін салады.
Бояу
түстерін
өздері таңдайды.
Балабақша
бағында
атты
музыка әуенімен
ойын ойнайды.
Рефлексивті
түзетушілік
-
Тэрбиеші мадакгайды, мактайды,
арнайы жасалған себеттің суретін
балаларға үйлестіреді.
Балалар
өздерінің салған
суреттерін
тамашалаиды,
баскалардікімен
салыстырады.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: күзгі жапырақтардьщ ерекшеліктері жайында
түсініктері қалыптасады.
Қандай түсініктерді игерді: қылқаламмен, бояумен қағаз
бетіне жапырақгарды бейнелей алады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: үқыпты жүмыс істеу
дағдылары қалыптасады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы:Қоянға сэбіз
Мақсаты: Балалардың аңдарға деғен сүйіспеншілік сезімдерін
тәрбиелеу. Ойыншық қоянға сәбіз жасауға эрекеттеніп іскерлік
дағдыларын қалыптастыру. Үқыпты жүмыс істеуғе баулу.
Көрнекіліктер: ойыншық қоян, сәбіз (муляж), мүсіндеуғе
арналған сазбалшық, тақгайша, сүрткіш.
Сөздік жүмыс: сәбіз, қоян, үлпілдек,
Іс-әрекет
Тәрбиешініц әрекеті
кезеңдері
Мотивациялық- Тэрбиеші балаларға үлкен үлпілдек
қозғаушылық
эдемі қоян ойыншығын көрсетіп сабақты
бастайды. Тэрбиеші қүлағына тосып коянмен сейлескендей болады.
Қоян орманда секіріп ойнап жүріп адасып калыпты, қарны ашып түр екен. Қоянның дене мүшелерін сүрайды? Қоян
не жейді - білесіңцер ме? Балалар жауабын толыктырып: «сэбіз жегісі келіп
отыр, қане бэріміз қоянға сэбіз жасап
берсек қайтеді?» - деп үлкен сэбіздің суреті немесе сэбіз (муляж) көрсетіледі,
түсіне, пішіне, назар аударады. Бір жағы
жінішке болып келеді, екінші жағы жуандау екен.
78
Балалардың
әрекеті
Қоянның дене
мүшелерін:
басы,
күлактары
үзын,
көзі»
түмсығы,
аяқтары, жэне
үлпілдек жүні
бар.
Балалар
бірауыздан
сэбіз дейді.
ҮМымдастыруіздестіру
Рефлексивті
түзетушілік
-
Үлғіні талдау жасаған соң тәрбиеші балалармен бірге іс-әрекетке кіріседі. Алдымен кесек сазбалшыктан бір үзіп
бөліп аламыз. Содан кейін оны алақан
арасына сапып немесе тактайшаға салып
есуді көрсетеді. Есіп болган соң бір жақ
шетін ғана тағы есіп жіңішкелеуді
керсетеді.
Балалардың
жүмыстарын
карап шығып кейбірі дұрыс емес болса
қосымша нұсқау береді. Әрбір баланың
есу тэсілдерін меңғеруіне көңіл бөлінеді.
Дайын болған сәбіздерді ыдысқа (себетке) салып, барлық балаларға көрсетіп
мадақтап бұл сэбіздердің барлығын қоянға сыйға тартады. Қоян оларға рақмет
айтып, ризашылығын білдіреді. Қоянмен
біріғіп "Ақ қоян" ойынын ойнайды.
Балалар іс-әрекеті,
ойындағы
белсенділігі атап етіліп, қорытынды жасалады.
Алдымен кесек
сазбалшықтан
бір үзіп бөліп
алады.
Содан
кейін
оны
алақан арасына
салып
немесе
тақтайшаға
салып
еседі.
Есіп болған соң
бір жақ шетін
гана тағы есіп
жіңішкелейді.
Балалар
“Ақ
қоян” ойының
ойнайды.
Балалар
бірбірінің
жүмыстарын
көріп,
тамашалайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: сәбізді мүсіндеу жолдарымен танысады,
Қандай түсініктерді игерді: қоянның дене мүшелерін, жейтін
азығын біледі.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: қоянға сэбіз жасауга,
үқыпты жүмыс
істеуге эрекеттеніп,
іскерлік дағдылары
қалыптасады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: Қуыршаққа дэмді бауырсақ
Мақсаты: үлттық тағамдар жайында түсінік беру. Домалақтау
тәсілін бекіту. Баланың ойлау қабілетін дамыту. Бейнелеу өнері
арқылы тіл байлығын жетілдіру.
Көрнекіліктер: мүсіндеуге қажетті қүрал-жабдықтар. Ертегі
мазмүны бойынша аңдар бейнесі.
Сөздік жүмыс: үлтгық тағам, аңдар.
79
Іс-әрекет
кезецдері
Мотивациялыкқозғаушылык
Тәрбиешініц әрекеті
Үйымдастыруіздестіру
Рефлексивті
түзетушілік
-
Бауырсақ ертегісін үстел үстінде драмалау. Балалардан ертегі
мазмұнын
сүрап
естеріне
түсіру. Бауырсақгын үлттық
тағам
екенін,
дайындалуы
жайында, домалақ жэне жалпақ
пішінде болатының ескерту.
Кейіпкерлерді эр үстелге таратып бауырсақ домалап келе жатып қандай андарга кездесті,
әрқайсымыз бауырсақты жасап
көрейік.
Тэрбиеші
тапсырмасы
бойынша балалар кесектен үзіп
алып алақан арасына салып
айналдырып,
домалақтап
бауырсақ
жасайды.
Дайын
болған:
қоян, қасқыр, аю,
түлкіге
кездескенде
не
айтқандарын
әр
баладан
сүрайды. Ертегіні әңгімелеп
болған соң талқыланады фланелограсқа назар аудартып, ата
мен
әженің
үйдің
ішінде
отырғаны, бауырсақ терезенің
алдында
түрғаны,
оны
қозғаптып, орманға қарай бел
байлағаны, шырша ағаштарын
орналастыру,
олардың
арасынан домалап өтуі, жолмен
келе
жатқаны,
басқа
кейіпкерлермен
кездесуін
бейнелеп әңгімелету кеңістігі
бағдарлама,
түр-түсін
ажыратуға жэне композиция
құруда балалардың ой қиялын
дамытуға басшылық жасайды.
Тәрбиеші
балалардың
жұмыстарын
қарап
шыгып
мадақтайды.
Жасаған
бауырсактарын көрсетіп, оны
тэрбиешінің алдына қойылған
80
Балалардыц әрекеті
Балалар
бауырсақ
ертегісін
естеріне
түсіріп
драммалап
береді,
ертегіні
талдайды.¥лттық
тағамның
бірі
бауырсақ
жөнінде
балалар
білгенінше
әңгімелеп береді.
Балалар кесектен үзіп
алып алақан арасында
айналдырып,
домалақтап бауырсақ
жасайды.
Тәрбиешінің
сұрағы
бойынша
балалар
тәрбиешінің
қойған
сүрағы
бойынша
кейіпкерлердің
бауырсаққа
айтқан
сөздерін айтып береді.
Әр бала өз алдындағы
тақтайшаның
үстіне
алақанымен
домалақгап
және
алақан арасына салып
домалақтап бауырсақ
жасайды.
Балалар
өздерінің
бауырсақтарын
тәрбиешіге
көрсетіп,
ыдысқа салады.
ыдысқа кезекпен-кезек әкеліп
орналастырады.
Күтілетін нэтиже:
Нені білу керек: ертегі мазмүнын, кейіпкерлерін, сипаттай
алады.
Қандай түсініктерді игерді: ертегі мазмүнына байланысты әр
кейіпкердің сөздерін өздері рөлдермен бейнелеуге талаптанады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: бауырсақ жасаудағы
«домалақтау» тәсілін үйренеді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Такырыбы: ¥зақ жол
Мақсаты: Балалардың қарындашпен дұрыс жүмыс істей білу
дағдыларын қалыптастыру. Қағазға солдан оңға қарай түзу сызық
жүргізе білуді үйрету. Бейнелегендерін іс-әрекет арқьшы көрсетіп,
қимыл қозғалысын жетілдіру.
Көрнекіліктер: Түрлі-түсті қарындаштар, екі түрлі жолақ
қағаздар (үзын-қысқа) эр балаға жолақ қағаздар, ойыншық
машиналар.
Сөздік жүмыс: үзақ жол, түзу сызық.
Іс-эрекет кезендері
Тәрбиешінің әрекеті
ІУІотивациялыққозгаушылық
Балалар, өткен сабақта біз
қарандашпен
қағазға
түрлі
сызықтар түсіріп сурет сурет
салуга болатының білдік. Енді
бүгін қандай сурет салсақ екен?
Онда мен бір жүмбақ жасырайын, кім шешеді екен.
¥зы н, үзын - үзын жіп,
¥шыннан шыққан жан бар ма?
Ақырын басқан жан бар ма?
¥ш ына шықпас жалғанда .(жол)
Жұмбақтың
мағынасын
түсіндіру.
81
Балалардың әрекеті
Балалар жүмбақгың
жауабын шешеді.
Алдыларындағы
жолақ қағазға «жол»
үсақ
ойыншық
машиналарды
жүрғізіп
ойнайды.
Жол
туралы
түсініктері
нақгыланады.
¥йымдастыруіздестіру
Енді бүгін біз карындашпен
жолдын суретін саламыз. Ол
үшін маған алдымен мына екі
жолақшаның қайсысы
үзын,
қайсысы кысқа, түстері кандай
екенін айтып беріндерші - деп,
тәрбиеші ақ қагаз бетіне немесе
фланелографқа
қызыл үзын
жолақты,
көк қысқа жолақты
қатарластырып
қойып
көрсетеді. Қызыл жолак үзын,
ол қағаз бетінің шетіне дейін
жетіп түр,
ал
көк жолақ
қағаздың ортасына дейін келіп
тұр. Біз көк жолақ сияқты қысқа
сызықтарды
өткен сабақта
салып үйрендік. Бүгін қызыл
жолақ тәрізді үзын жолды
саламыз - деп тақтаға бормен
(немесе қағазға қарындашпен)
бір шетінен
екінші шетіне
дейін жеткізе сызық жүргізіп
көрсетеді. Бүдан кейін ауада
қарандашты дүрыс үстауларын
ескере отырып солдан оңға
қарай
бірнеше
сызық жүргізгендей қимыл жасайды. Енді
қағазга қарындашты өте қатты
баспай үзын-үзын
сызықгар
жүргізсендер "үзақ жол" болады.
Барлығы жұмыска
кіріседі.
Бірнеше
сызықтар
жүргізгеннен кейін біз ұзақ жол
салдық,
енді
осы
үзын
жолмен
машиналарынды
жүргізіп көріңдерші деп
сызықтардың
үстімен
ойыншық машиналарын эрібері жүргізіп сабақ ойынмен
жалғасады.Тәрбиеші
балалар
ойынға кіріскен кезде аралап
жүріп
талдау
жасайды.
Мынадай жолда машина жақсы
жүреді, жол тегіс (түзу) болмаса
82
Балалар
ауада
солдан оңга қарай
бірнеше
сызық
жүргізіп, қолдарын
жаттықтырып
алады.
Содан соң
қағаз
бетіне
қарындашпен
солдан оңға қарай
жол салады. Өздері
салган сызықтардың
үстімен
ойыншық
машиналарымен
жүргізіп
ойнайды.
Ұзақ жолдың үстімен кезекпен-кезек
өтіп
көреді.
Кезектесіп
бірінің
артынан бірі жүріп,
бір-біріне қол ұшын
беріп
көмектеседі.
Сонында жайлап аяқ
ұшымен
секіріп
түсіреді.
Балалар
үнемі
қимыл-қозғалыс
үстінде болады.
Рефлексивті
түзетушілік
-
машина жүре алмайды. Кейбір
дүрыс сызық жүргізе алмаған
балаларға
езінің
қағазына
сызып көрсетеді. Аяқталған жүмыстарын мадақтап, сабақты
аяқтайды
да,
балаларды
ғимнастикалык
орындықтың
қасына жинайды. Мына жерде
өздерің бейнелегендей ұзақ жол
жатыр, қане, барлығымыз осы
жолмен
өтейік.
Кезектесіп
бірінің артынан бірі жүріп, бірбіріне
қол
үшын
беріп
көмектеседі.
Жайлап
аяқ
үшымен
секіріп
түсулерін
қадағалайды. Қаңдай үзақ жол
болса да бэрің жақсы жүріп
өтіндер, - деп, олардың қимыл
іс-эрекеттерін
қолдайды.
Қимыл-қозғалысты
музыка
эуені арқылы орындауға да
болады.
«Паравоз»
Тәрбиеші балалардың барлық Сабақ
ойнаумен
салған
суреттерін
тақгаға ойынын
қойып, мадақтап, қандай үзақ аяқталады.
жол жасадыңцар, енді бэріміз
осы жолмен паравоз болып
жүріп
көрейік
деп
ойын
ойнатады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: балаларды қарындашпен дұрыс жұмыс істей
білу бағыттайды.
Қандай түсініктерді игерді: бейнелегендерін іс-эрекет арқылы
керсетіп, қимыл қозгалыстары жетілдіріледі.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: қағазға солдан оңға
қарай түзу сызық жүргізе білуді үйретеді, қарындашпен жұмыс
жасай білуге дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Сақиналар
Мақсаты: қол қимыл-қозғалысын икемдей отырып дөңгелелек
пішін салуға үйрету. Бояу түстерін ажырату. ¥қыпты жүмыс істеу
дағдыларын қалыптастыру. ¥лттық киімдерге, бүйымдарға көңіл
аудару.
Көрнекіліктер: үлттық киім киген қуыршақ Айсүлу, түрлітүсті сақиналар, гуаш бояу, қылқалам, су, сүрткіш, ақ қағаз.
Сөздік жүмыс: сақиналар, үлттық киімдер.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
¥йымдастыруіздестіру
Тәрбиешінің әрекеті
Балаларды
орындарына
жайғастырып олардан үстел үстінде
нелер түрғанын жэне сол заттарға
қарап қандай жүмыс жасайтындарын сүрау. Есік қағылады, қонақка
үлттық киім киінген куыршақ
Айсүлу келеді. Айсүлудың қолында не бар екен? "Қуыршақ бізге
сыйлық
ала
келіпті,
міне
қарандаршы, қандай эдемі, түрлітүсті
сақиналар".
Балаларға
керсетіп түстерін сүрайды. Пішіні
қандай?
Ал балалар осы сақиналарды
қагазға бояумен салып көрейікші, деп
тэрбиеші
тақтага
салып
көрсетеді.
Балалармен
ауада
қылқаламды дұрыс үстап бір
нүктеден
бастап
айналдыра
дөңгелек жүргізіп сол нүктеге
тоқгауды
үсынады.
Бірнеше
қайталаган соң қылқаламды бояуға
үқыпты батырып, ыдыстың шетіне
аздап сүйкеп артығын түсіріп қағаз
бетіне сақиналар салады. Біреуін
салып болған соң қасына тағы
біреуін үлкенірек, кішірек, енді көк
түсті
батырып
ал
(қызыл)
даекіншісін сал, тез салып болған
балаларға қосымша бірнешеуін
салуға
немесе
екінші
қағаз
үсынылады. Кейбір балаларға жеке
нүсқау беріледі, тәрбиеші қағазға
84
Балалардың әрекеті
Балалар
қуыршақпен
сөйлесіп,
киімдерінің
түртүсін
сүрайды.
Сақина, білезік деп балалар жауап
береді.
Балалар
қарындаштың
түстерін,
пішінін
айтып
береді.
Саусақтарымен
жиектеп
айналдырып көреді
немесе
үстел
үстінде
дөңгелетеді.
*
Балалар
ауада
қылқаламды
бір
нүктеден
бастап
айналдыра
дөңгелек жүргізіп
шығады да, кағаз
бетіне
сақиналар
салып шығады.
Балалар
“Қай
қолымда”
сақина
салып
көрсетеді.
Балаларға ойының
жұмыстарыи аяқтау ескертіледі де, ойнайды.
бэрі болған соң «Қай қолымда
сақина» ойыны үйымдастырылады.
Рефлексивті іүзетушілік
Сабақ соңында балалар жүмысын
қарап талдау жасалады. Ойында
жақсы белсенділік көрсеткендері,
суретті жақсы салғандары мадақталады.
қызыға
Балалар
өздері
салған
сақиналардың
суретін
көрсетіп,
түстерін айтады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: қол қимыл-қозғалысын икемдей отырып
доңгелек пішін салуға үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: үлтгық киімдер мен бүйымдармен
танысады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: бояу түстерін
ажыратады, үқыпты жүмыс істеуге дағдьшанады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Торғайларға жем шашамыз
Мақсаты: қарындашпен, қағазбен жүмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру. Қағаз бетіне нүктелерді түсіру. Ойын тәсілдері
арқьшы ой-қиялдарын дамыту
Көрнекіліктер:
қарындашты
немесе
үшкір
үшталған
таяқшаларды пайдалану (гуаш бояумен) торғайлардың суреті,
сазбалшық, жем салғыш, сүлгі. «Мысық пен торғай» ойынына
қажетті суретгер.
Сөздік жүмыс: нүктелер, жем салғыш.
Іс-әрекет
кезендері
ІЧотивациялыккозгаушылық
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардың әрекеті
Тақтаға
ілінген
суретке
балалардың назарын аударып, не
көріп
отырғандарын
сұрау.
Ойыншық торғайларды корсетіп
эңгімелеу. Дене
бөліктеріне,
түсіне кеңіл беіп, балалардан
Ағаш басында қонып
отырған
торғайлар.
Жем
салғышқа
балалар жем салып
іліп
жатыр
деп
бапалар
керіп
85
сұрайды.
¥йымдастыруіздестіру
Суретті қысқаша эңгімелеген
соң енді біз де торғайларға жем
шашайық - деп
балалардың
әрқайсысында жапсырып жасалған торғайлар таратылады.
Енді бұларға жем береміз, міне
былай деп нүктелерді тақгадағы
қағаз бетіне түсіре тұрып былай
дейді:
Торғай, торғай, торғайсың,
Таяу келіп қонғайсың.
Дэн шашайын, тойып ал,
Суыққа сонда тоңбайсың.
Қолындағы торғайды қозғапта
отырып салынған нүктелерді
жем деп шоқытады. "Ал, енді
өздеріңнің торғайларыңа жем
шашыңдаршы,
мен
көрейін,
менің
торғайым
бөтегесі
бұлтиып тойып алды. Қане,
сендердің
торғайларыңды
көрейін", - деп жұмыстарын
аралап қарайды. "Жемді көбірек
шашсаңдар торғайлар тез тояды.
Жүмыстарын аяқгай бастаған
кезде тәрбиеші:
- "Қане
бапалар, енді маған торғайлар
қалай
үшады
екен,
керсетіңцерші" - деп ұсыныс
жарайды.
Сергіту сэтінен кейін: "енді
даладағы торғайлар тоңып, жем
таба алмайды, өйткені далада
күн суық, қар басып қалған.
Оларға жемді домалақтап жасап
көрейік. Сазбалшықты кесектен
үсақ бөлшектер беліп аламыз.
Көлемі жағынан кішкене, оны
саусактардың арасына салып
айналдырамыз, домалақ пішінге
келтіреміз, - деп өзі жасап
көрсетеді. Жасаған жұмыстарын
86
тұрғандары жөнінде
әңгімелеп береді.
Балалар тэрбиешінің
түсіндіруі
бойынша
кағаз бетіне
нүктелерді
шашырата
салады.
Қағаз бетіне нүктелер
салуда
кеңстікті
дұрыс пайдалануды
тәрбиеші
қадағалайды, балалар
нүктелерді
салуға
талаптанады.
Қолдарын жандарына
созып,
қанатын
қаққанын
бейнелейді,
су
ішкенін.
жем
шокығанын, секектеп
жүргенін
көрсетеді.
Сергіту сәтін жасап,
біраз демалып апады.
Балалар бірге жасайды. Сазбалшықгы
кесектен
ұсақ
бөлшектер
бөліп
алады
да,
көлемі
жагынан
кішкене,
оны
саусақтардың
арасына
салып
айналдырады,
домапақ
пішінге
келтіреді, оны жеиі
салғышқа
салып
торғайларға береді.
Әр бапа неғүрлым
сазбапшықтан
үзіп
апып көбірек жем
жасауға әрекеттенеді.
қағаздан жасаған жем салгышқа
салады.
Рефлексивті түзетушілік
Балалардың жүмыстарына
басшылық жасап, жеке
нұсқаулар беріледі. Тэрбиеші
аяқгалған жүмыстарды мадақтап
сабақты қорытындылайды.
«Мысық пен
торғайлар» ойынын
ойнайды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: қагаз бетіне нүктелерді түсіреді, ойын
тәсілдері арқылы ой-қиялдары дамытылады.
Қандай түсініктерді нгерді: қүстар жэне оларға тамақ беру
жайындагы түсініктерді меңгереді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктер: қарындашпен, қағаз
бетін дүрыс пайдалануға жэне сазбалшықпен жүмыс істеуге
дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметгік орта»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: Моншақтар
Мақсаты:
домалақ
пішіңцерді
жасауды
жатгықтыру.
Айналдыру тәсілін меңгеруді жалғастыру, өз жүмыстарына қанағат
сезімдерін туғызу. Саусақ қимьш-қозғалыстарын жетілдіру. Үлтгық
киімдерді керсету. Қарапайым түсініктер қалыптастыру.
Көрнекіліктер: сазбалшық, тақтайшалар, сүлгі, қуыршақ
Айсүлу, моншақтарды салатын ыдыс, ине, жіп (тәрбиеші үшін)
ойынға қажетті шарлар немесе бос моншақтар).
Сөздік жүмыс: үлттық киімдер, домалақтау, есу, жалпақтау.
Іс-зрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
Тәрбиешінің әрекеті
Балалар, бүгін бізге қуыршақ
қонаққа
келіпті.
Айсүлудың
көйлегі қандай әдемі. Шашы
ұзын, қап-қара Аяқ киімі қандай
екен? — Бешпеті ше? Тақиясы
қандай? т.б. Қуыршақтың ұлттық киім кигенін, оның ерекшелігі
жайында
тэрбиеші
87
Балалардың
әрекеті
Балалар Айсұлудың
көйлегі, шашы, аяқ
киімі,
бешпеті,
тақиясы, үлттық киімі
жөнінде білгендерін
айтып
береді.
Тэрбиешінің
толықтырып айтқан
¥йымдастыруіздестіру
Рефлексивті
тұзетушілік
-
қысқаша айтып өтеді.
Айсұлу өзінің әдемі киіміне
сэйкес, дүкеннен моншақ сатып
алмақ болыпты, егер балалар
мүмкіндіктері
болса
маған
моншақ таңдауға көмектесе ме
екен — деп өтініп отыр.
Онда бэріміз Айсүлуға моншақ
жасап
берейік.
Олүшін
балшықтан үсақгап үзіп аламыз.
Көлемі кішірек болуы керек
өйткені, моншақгар көп болуы
қажет. Сол себепті үзіп алған
бөлікті алақан арасына салып
айнадцырып
домалақтаймыз.
Тәрбиеші
біреуін
жасап
көрсетеді, қалғандарын балалар
өздері жасайды. Дайын болған
моншақтарды ыдысқа салады.
Жасалған жүмыстарды қуыршақ
таңдайды да, тәрбиеші езінің
қолындағы
ине-жіпке тізеді.
Моншақты тізіп болган соң
балалардың
назарын
өзіне
аударып Айсүлудың мойынына
тағып
береді.
Ол
өзінің
ризашылығын білдіріп, рақмет
айтып "Моншақ." - (О.Сәрсенов)
деген тақпақты айтып береді.
Жасаған жүмыстарды жинақтап
болған
соң
«Шашылған
моншақтарды жинаймыз» атты
кимылды
ойын
үйымдастырылады.
Бос
уақыттарында
дербес
көркемөнер бүрышында «үлкенкіші»
моншақтарды
кезектестіріп
фланелографқа
орналастырады.
Тэрбиеші
балалардың
жүмыстарын қорытындылайды,
балаларды
мақгайды,
марапаттайды.
88
үлттық киім туралы
әңгімесін тындайды.
Тәрбиешінің көрсетуі
бойынша
балалар
алақандарының
арасына
салып
айналдырып моншақ
жасауға
кіріседі.
Моншақтарды
дайындап болғандары
ыдысқа сала береді.
Балалар тэрбиешінің
жіпке
тізғен
моншағына
қарап
қызығады. Тақпақты
зейін
қойып
тыңдайды.
Шашылған
моншақтарды
жинаймыз
деген
қимылды
ойын
ойнайды.
<5
Тізілген
моншақтарды
қуыршақтардың
мойнына
салып,
эшекейлейді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: саусақ қимыл-қозғалыстарын жетілдіреді.
Қандай түсініктерді игерді: моншақтар туралы түсініктер
қалыптасады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктер: домалақ пішіңдерді
жасауға жаттығады, алақан арасына салып айналдыру тәсілін
меңғереді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Қардағы іздер
М ақсагы: қағазға қылқаламмен дақ түсіре білуді үйрету.
Бояумен үқыпты жүмыс істеу дағдыларын қалыптастыру.
Жануарлардың қимыл-қозғалысын жэне іздерін қарға түсіріп
жатгығу.
Көрнекіліктер: ақ қағаз, қоңыр, көк түсті бояу (гуаш)
қылқалам, «қыс көрінісі суреті, аңдардың ойыншықтары.
Сөздік жүмыс: іздер, дақ түсіру.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялықкозгаушылык
¥йымдастыруіздестіру
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардыц әрекеті
Тэрбиеші серуен кезінде қардағы
адамдардың,
иттің
қүстардың іздерін көріп бакылығандарын, жэне өздері де
қарға із түсіріп, көргендерін
еске түсіреді. Аюдың қорбандап жүретінін, қоянның
секіріп жүретінін, құстардың
жем шоқып жегенің эңгімелейді.
Міне, сендердің апдарында ақ
қағаз «Қар жамылган дала».
Кэне, осы ақ қардың үстіне
бояумен із түсіріп көрейік.
Ақ қарда ешқандай із түспеген. элі ешкім де, еш нәрсе де
жүрмеген. Ақ қағазға бояумен
із түсіріп керсетеді. Тағы бірнешеуін көрсетеді, көп іздер
пайда болды. Бұл ненің ізіне
Балалар
алдын-ала
бақылауларындағы
көргендерін
естеріне
түсіреді.
Әңгімелеп
береді.
89
Балалар
қылқаламды
бояуға батырып, қағазға
дақ түсіреді, із түсіреді.
Балалар
тэрбиешінің
сүрағына аюдың немесе
адамның дегендей өз
білгендерін
жауап
қайтарады. Балалар жұмыстарын аяктай бастаганда музыка әуе-
үқсайды? Ойыншық андарды
қагаз бетінде жүргізіп ойнату,
соңынан із түсіру. Балалардың
жүмыс барысында үқыпты
жүмыс істеулері қадагаланаДЫ.
Рефлексивті түзетушілік
Кейбір балаларга жеке нүсқаулар беріледі. Басшылық жасалып, жақсы жүмыстар мадақталып, сабақ қорытындылынады.
німен аңдардың қимылқозгалысын
орындарынан
түрып
бейнелеп
көрсетеді.
Қайтадан орындарына
отырган соң, қылқалам
үшын
қатгы
баспай
кішкене
дақ
түсіре
қоянның ізін салады.
«Қояным» ойынын
ойнайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: жануарлардың қимыл-козғалысын жэне
іздерін қарға жэне қағазға түсіріп жатгығады.
Қандай түсініктерді игерді: жануарлар туралы түсініктері
кеңейеді.
Мецгерген дагдылары мен іскерліктері: қағазға қылқаламмен
дақ түсіре білуді үйренеді, бояумен үқыпты жүмыс істеу
дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: Үшақтар үшып жүр.
Мақсаты: балалардың сазбалшықпен жүмыс істеу дағдьшарын
жетілдіру. Есу тәсілін бекіту жэне екі бөліктен
түратын
таяқшаларды бір-біріне біріктіре білуге үйрету. ¥қыпты жүмыс
істеуге дағдыландыру.
Көрнекіліктер: ойыншық үшақ, сазбалшық (пластилин), =
тақтайшалар, сүлгі, қүрьшыс материалдарынан қоршап, "ертегілер
елін" дайындау. Ертегі кейіпкерлері немесе суреттері.
Сөздік жүмыс: үшақтар, ертегілер елі.
Іс-әрекет
Тэрбиешініи әрекеті
Балалардын әрекеті
кезеңдері
Мотивациялық- Сабақ басталмас бүрын Балалар
дайындалып
қозгаушылық
қагазданжасалган
отырады. Бүгінгі сабақга не
үшақтарды үшырыпойнай- жасайтындарын
білгілері
ды.
Бүгін
сазбал- келіп қызыгып отырады.
90
шықтанүшак жасап үйренеміз-дейді тәрбиеші.
¥йымдастыруіздестіру
Рефлексивті
тузетушілік
Сазбалшықтан үлкен кесекті
бөліп алып, екі кіші бөліктерді
бөлшектейді.
Енді
үлкен кесекті алып алакан
арасына салып тігінен еседі.
Тәрбиешінің
көрсетуі
бойынша, балалар бірге жасайды. Бұдан кейін екінші
кіші бөлшектерді алып еседі.
Екеуі де дайын болған соң
оны улкен бөліктің үстіне
қатарластыра арасын сәл алшактау етіп орналастырып
оны
саусақпен
басып
біріктіреді.
Қолдарындағы
ұшақтарын ұшырып шашырай
жүгіреді
сонында
ұшақтарды арнайы құрылыс
материалдарынан
дайындаған кондыру алаңына
орналастырып,
ойын
ойнайды.Тэрбиешіден
ертегілер еліне келгендіктерін
естіп, тэрбиешінің
иллюстрациялық суреттер арқылы
ертегісін тыңдайды.
Суретті көрсете эсерлі, Қимылды ойын: «Үшақтар
ұшады.»
мэнерлі эңгімелеп береді.
Балалар
жүмыстарының
сапасы тексеріліп, жеке
нүсқаулар беріледі, кейбір
балаларга көмек көрсетеді.
Дайын болған жүмыстарын қолдарына апып үшырады. Жақсы жүмыстар
мадақталып
отырады.
"Енді біз үшақпен бәріміз
үшамыз,
қане
бэрің
үшақтарынды
тексеріп
алындар. Онда біз ұшақпен
"Ертегілер еліне саяхат
жасаймыз”-дейді тэрбиеші.
Соңында
үшақтарды
арнайы қүрылыс материалдарынан
дайындаган
қондыру алаңына орналастырып,
тәрбиеіші
ертегілер еліне келгендіктерін айтып иллюстрациялық суреттер арқылы ертегі айтып береді.
Кутілетін нәтиже:
Нені білу керек: есу тэсілін бекіту жэне екі бөліктен тұратын
таяқшаларды бір-біріне біріктіре білуге үйренеді.
Қандай түсініктерді нгерді: үшақтар жайында түсінік беріледі.
Меңгерген дағдылары
мен іскерліктері: балалардың
сазбалшықпен жүмыс істеу дағдыларын жетілдіреді, үқыпты жүмыс
істеуге дагдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
91
Бөлімдері: Мүсіндеу.
Тақырыбы: Машинаньщ рулі.
Мақсаты:
балалардың қолының,
саусағының
қимылқозғалыстарын жетілдіру. Есіп жасау тэсілін меңгеруді бекіту жэне
айналдырып әкеліп үштарын біріктіріп дөңгелек пішінге келтіру.
Көрнекіліктер: сазбалшық, тақтайша, сүлгі, ойыншық, машина
немесе суреті. "Жүргізуші" ойынына қолайлы орын дайындау.
Сөздік жүмыс: руль, машина т.б
Іс-әрекет
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
кезеңдері
Мотивациялык- Тэрбиеші улкен машина су- Қорабы, кабинасы, рулі,
қозгаушылық
ретін немесе ойыншық, маши- т.б. деп жауап береуді
¥йымдастыруіздестіру
наны көрсетіп таныстырады.
Беліктерін атайды. Балапардың ездерінен сұрайды.
Деп-деңгелек қара,
Жұргізгенде дара - бұл не деп
ойлайсындар, балалар? Машинаның қандай белшегі, езі
қара, эрі жүргізгенде дара деп
ерекшелігін, онсыз машина
бұрыла да, жүре де алмайды,
ол сонда қандай белігі? Білмесе тәрбиеші езі айтады.
Онда
біз
бүгін
сабақта
машинаның
рулін
жасап
керейік.
Ол
үшін
кесек
балшықты
алып
алақан
арасына салып есеміз, ұзынша
формаға келтіреміз. Тәрбиеші
езі есіп керсетеді, балалар
берге жасайды, мүмкіндігінше
тегіс
ұзынырақ
болуын
қадағалайды.
Үзынша
пішіндер дайын болған соң
енді екі ұштарын айналдырып
әкеліп бір-біріне біріктіреміз.
Сонда деңгелек машина рулі
дайын болады. Жұмыстардың
сапасы тексеріліп, мадақтап
92
үйретеді.
- Рулі.
Ойыншық
рулді
керсетіп,
балалар
қолдарымен
жүргізіп
ойнайды.
Балалар кесек балшықты
алып алақан арасында
салып
еседі,
ұзынша
формаға
келтіреді.Үзынша
формалар
дайын^
болғаннан
кейін
екі
ұштарын
әкеліп
біріктіреді. Машина рулі
дайын болады. Жасаган
жұмыстарын қолдарымен
айналдырып, "гүрілдетіп"
дыбыс шағара машина
жүрғізеді. Балалар енді
“Жүргізуші
ойынын”
ойнайды. Орындықгарын
Рефлексивті
түзетушілік
-
артына
бірін
балаларды енді "Жүргізуші бірінің
қатарластыра
қойып,
ойынын" ойнауга шақырады.
машинамен
саяхат
жасайды.
Ойыннан соң, мүңда басқа
тәрбие
салаларымен
байланысты
жүмыстар
жалгасады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: балалардың қолының, саусағының қимыл-
қозғалыстары жетілдіріледі.
Қандай түсініктерді нгерді: жалпы көлік түрлері жэне машина
туралы түсініктер қалыптастырылады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: есіп жасау тэсілін
бекітеді жэне айналдырып әкеліп үштарын біріктіріп дөңгелек
пішінге келтіруге дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Мүсіндеу.
Тақырыбы: Үлттық тағамдар.
Мақсаты: Үлттық тағам жайында түсінік беру. Алақан арасына
салып домалақтап, басып жалпақтау, саусақ қимыл-қозғалыстарын
жетілдіру.
Кврнекіліктер: сазбалшық, тақтайша,тар, сүлгі, сөреде жаюлы
түрған қүрттың суреті (Ә.Қастеев кітабында), қуыршақ Айсүлу.
Сөздік жүмыс: домалақтау, басып жалпақтау.
Іс-әрекет
кезендері
Мотивациялыққозғаушылық
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
Дербес
көркемөнер
бұрышындағы
иллюстрациялы
суреттер
көрсетіледі.
Ұлттық киім киген куыршақтарға назар аударады. Балалар осы қуыршақтардың
ішінде бізге қонаққа келген
қандай
қуыршақ? Өздерің
моншақ жасап берген Айсүлу
бар ма, жоқ па? Айсүлу бүгін
балаларды
қонаққа
шақырмақшы болып дүкенге
Балалар
көркемонер
бүрышындағы
иллюстрациялы
суреттерді
тамашалайды. Суреттен
көрген
үлтгық
тағамдарды
атайды:
бауырсақ, шелпек, қүрт
т.б. атайды.
93
Ұйымдастыруіздестіру
Рефлексивті
түзетушілік
кеткен екен. Айсүлу келгенше
біздер
куыршақка
тарту
дайындайық.
Құртгың суретін көрсетеді.
Әңгімелейді. Өздерің жаңа
ұлттық тағамдарды көрдіңдер,
соның ішіңде Айсұлуға арнап
кайсысын дайындасақ екен.
Балалар
жұмысына
жеке
нұсқау
беріліп
басшылык
жасалады. Жұмыс аяқтаған
сон
арнайы
дайындалған
тостаганға салып қуыршаққа
экеледі. Бүл кезде күтуші
Айсұлуды
бұрышқа
орналастырады. Айсұлу мен
балалардың арасындағы ойын
эрі қарай жалғасады. Өлеңтақпақгар, эн айтып, би билеп
іс-әрекет барысын жан-жақгы
баланың
дамуына
әсер
етерліктей
тэрбиеші
шыгармашылығына
байланысты ұйымдастырады.
Сабак тәрбиешінің
қорытындысы бойынша
мақтап, марапаттап аяқтайды.
Балалар:
Айсұлуға
арнап құрт жасайық,дейді.
Тэрбиешінің
тапсырмасы
бойынша
сазбалшықгы
алып
кесектеп
үзіп
алып
алақан арасына салып
айналдырады
(домалақгайды).
Домалақ дайын болған
соң оны екі алақан
арасына салып басып
жалпақтауды көрсетеді.
Жасаған
қүрттарын
тостағанға сала береді.
Айсұлу мен балалардың
арасындагы ойын эрі
қарай
жалгасады.
Қонаққа
«бұзауқан»
ойыншық
келеді
ол
балаларға кұрт алып
келгенін айтады.
Балалар жасаган
кұрттарын ыдысқа
салады, тәрбиеші
балаларга жейтін құрт
таратады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: ұлттық тагам құрттың жасалу жолдарымен <
танысады.
Қандай түсініктерді игерді: үлтгық тағам қүрт туралы
түсініктерді игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: алақан арасына
салып домалақтауды бекітеді, басып жалпақтау тәсіліне
дағдыланады, саусақ қимыл-қозғалыстарын жетілдіреді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Мүсіндеу.
94
Тақырыбы: Таба нан
Мақсаты: ұлттық тағамдар жайында түсінік беру, жалпақтау
тәсілін меңгеру, ұқыпты жұмыс істеу дагдыларын қалыптастыру,
саусақ қимыл-қозғалыстарын жетілдіру.
Корнекіліктер: сазбалшық, тақтайша, эженің немересімен
отырған суреті, нанның суреті немесе муляж. Ойыншықбұрышын
ойынға ыңғайлы етіп дайындайды.
Сөздік жұмыс: таба нан, ұлттық бұйымдар.
Іс-әрекет кезендері
Тәрбиешінін әрекеті
Балалардыц әрекеті
Мотивациялыққозгаушылық
Кимешек
киген
ұлтгық
киімдегі әжесі немересімен
бірге сырмақ тігіп отырған
суретті көрсетіп эңгімелесу.
Ұлттық
бұйымдарга
да
назар аударту. Түр-түстерін
сұрайды.
Бірде
әжесі
немересіне таба нан пісіріп
берді. Сондай дэмді нан.
Таба нан қандай болады
білесіндер ме?
¥йымдастыруіздестіру
Енді эжесінің немересіне
пісіріп берген таба нанын
біз жасап көрейік.
Егер балалар жасау тэсілін
меңгерсебірнешеуін жасау
ұсынылады.
Балалар
жұмыстарын
аяқтай
бастаган кезде эжесі таба
нанды қалай дайындады
екен, соны эңімелеп береді.
Әже алдымен ұнды апып
қос уыстап ыдыска салады
(тәрбиеші керсетеді, балалар
бірге жасайды). Мөлшердегі
ұн болган соң оган су
дайындайды. Суды созып
сапырып құйгандай етіп
көрсетеді, суга тұз салады,
саусақгарымен
шымшып,
оны қасықпен араластырып
Балалар суретке назар
аударып қарайды. ¥лттық бұйымдар туралы
тәрбиешінін
қойган
сұрагына жауап береді.
Әсемдігіне, эдемілігіне
көңіл бөледі. Балалар
таба нан туралы өз білгендерін айтады, тәрбиешінің
толықтыра
түсіндіргенің тындайды.
Балалар
тәрбиешінің
ұсынысын
кұптайды,
жұмысқа
бар
ынталарымен,
қызыгушылықтарымен
кіріседі.
Тәрбиеші
тапсырмасы бойынша
кесек балшықтан үзіп
алып, алақан арасына
салып
айналдырып
домалактайды.
Оны
басып
жалпақтайды.
Тәрбиешінің эңгімелеуі
бойынша
балалар
сергірту сәті ретінде
қимыл-қозғалыс
жасайды.
Ойын
бұрышында
«Қуыршақты тамақтандырамыз»
дидактикалық
95
Рефлексивті
түзетушілік
-
тұзды
ерітеді,
дайын ойының ойнайды.
болғанда ұнға құйып илейді,
илегеңді екі апақанымен
бейнелейді
(бой
сергіту
сәтін аяқтайды). Осылайша
дайыңдап болған соң таба
нан пішінін келтіреді. Қане,
тағы бір-бір таба нан жасап
көрейік, дайын болған соң
қуыршақтарға
сыйға
тартамыз. Сабақты бекітіп,
қорытындылап,
ойын
бұрышында
«Қуыршақты
тамақтандырамыз»
дидактикалық
ойыны
жалғасады.
Балалардың
жұмыстарын Балалар өздерін ұнаған
қарап шығып, ең үздіктерін іс-әрекетін айтады.
үлгі
тұтып,
мактап,
мадақтайды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: ұлтгық тағамдар жайында түсінік алады.
Қандай түсініктерді нгерді: таба нан, үлттық киімдер, ыдыс
аяқтар,туралы біледі.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: жалпақтау тәсілін
меңгереді, саусақ қимыл-қозғалыстары жетілдіріледі.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Қүстар сайрайды
Мақсаты: кеңістікті бағдарлай отырып үзік сызықтарды
салуды бекіту. Қүстар үнін тыңцау арқылы қуаньппты көңіл-күи
.туғызу, оны өз іс-әрекетінде бере білуғе дағдылаңдыру.
Көрнекіліктер: бірнеше қүстардың суреті, әр балаға арналган
кағазда қүстардың қиып жапсырылған суреті, үн таспа (қүстар үні
жазылған), бояу, жіңішке үшталған таяқшалар немесе қылқалам, су.
Сөздік жүмыс: қүстар, үзік сызықтар.
96
Іс-әрекет
кезендері
Мотивациялыкқозгаушылык
¥йымдастыруіздестіру
Рефлексивті
түзетушілік
-
Тәрбиешінің әрекегі
Балалардын әрекеті
Тэрбиеші бірнеше құстардың
суретін көрсетіп таныстырады.
(көкек, бүлбүл, т.б.). Үн таспаға
жазылған немесе күй табақтан
құстар
үнін
тыңдатады.
"Құстардың сайрағаны сендерге
ұнай ма?" Тәрбиеші міндетгі
түрде баланың ойын тыңдауы
керек.
"Енді біз, бүгінгі сабакта құстардың
сайрағанын
бейнелеп
көрейік. Сендердің апдарыңца
торғайлар сайрағысы келіп тұмсыктарын ашып тұр, бірақ дыбысы бізге естілмейді. Ол естілу
үшін
мынадай
дыбыстарды
бейнелейміз", тақтаға үзік сызықтарды балапанның тұмсығынан бастап "шик-шиқ”, деп солдан онға қарай тарата сызады.
Олар жұмысқа кіріскен кезде үн
таспадағы құстар үнін қосады.
Балапар жұмыстарын
жинап
алып талдау жасайды да, музыкалық
дидактикалық
ойын
үйымдастырады.
"Ненің
дауысы". Ескерту: егер үнтаспа
немесе
күйтабақ
болмаса
ойыншық шиқылдайтын құстар
жэне су кұйып үрлегенде дыбыс
шығаратын ойыншық құстарды
пайдалануға болады.
Тәрбиеші бүгінгі сабақ туралы
балалардан
сұрайды.
Не
жасағандарын, ұнады ма, жоқ па.
Балалар үн таспадағы
жазылған немесе күй
табактағы құстардың
үнін тыңдайды да өз
ойларын
айтулары
мүмкін.
Балаларға
өздерінің
алдарындағы
бапапандарын
сайратуды
ұсынады.
Бэрі тэрбиешімен бірге
сызыктар
жүргізеді.
Балалардың кеңістікте
сызықтарды
дұрыс
түсіре білулеріне назар
аударады.
Балалар
құстардың сайрағанын
естігендей
сезінеді.
Музыкамен
құстар
дауысының
жоғарытемен немесе санына
байланысты
басқыштарға
шығып
түседі.
Қимылқозғалыс жасайды.
Балалар тэрбиешінің
қойған
сұрағы
бойынша етілген сабақ
туралы айтады.
Қорытынды нәтиже:
Нені білу керек: құстар үнін тыңдау арқылы қуанышты көңіл-
күй туғызады, оны өз іс-әрекетінде бере білуге дагдылаңдырады.
Қандай түсініктерді нгерді: қүстар жайында қарапайым
97
түсініктерді игереді жэне олардың ерекшеліктерімен танысады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: кеңістікті бағдарлаі
отырып үзік сызықтарды салуды үйренеді.
Бақылау сүрақтары
1. Сәбилердің бірінші тобында сурет салу, мүсіндеу жэн
желімсіз жапсыруда алға қоятын міндеттер қандай?
2. Дидактикалық ойындарды үйымдастыру ерекшеліктер
қандай?
3. Баланың жан-жақты дамуында бейнелеу іс-эрекетініі
қандай маңызы бар?
4. Оқу
іс-әркетін
жоспарлауда
қандай
қағидалардь
басшылыққа аласыз?
5. Технологиялық карта жазуда қандай қиындықтар кездест
жэне оны жоюдың жолдары қандай?
Тапсырмалар
1.
Сәбилердің бірінші тобындағы бейнелеу іс-эрекетініі
бағдарламалық мазмүнына талдау жасаңыз.
2.
Жас ерекшелігіне сәйкес сурет, мүсіндеу, жапсыруғ;
арналған көрнекіліктердің үлгі суреттерін дайындап алыңыздар.
98
3 ТАРАУ.СӘБИЛЕРДІҢ ЕКІНШІ ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ
ӨНЕРІНЕ БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ
3.1. Бебнелеу іс-әрекетінің бағдарламалық мазмүны
Сэбилердің екінші тобында алдыңғы топтағы алған бейнелеуі
сиіерінің іскерлік-дағдылары сурет салу, жапсыру және мүсіндеу
кезіндеғі тэрбие міндеттері біртіндеп күрделене түседі. Бүл жаста
балалардың қабылдауы, ойлауы, есте сақтауы біршама жетіліп дами
іүседі. Бейнелеу өнерінің эсерлілік (мэнерлеу) қүралдары (түс,
пішін, салыстырмалы көлем, қүрылым т.б.) бірте-бірте қалыптаса
бастайды. Бүл бейнелеудің жаңа міндеттерін үсынуға мүмкіндік
береді. Балаларды алғашқы сабақтарда қүрал-жабдықтармен жүмыс
істеудің дағдьшарын меңғеруі жэне заттардың пішінін бере білуі
үшін пішін жасайтын қимылға үйрету керек. Бояу түстерін таңдап
ажырата білуғе, сызықтарды түрлі бағытта түсіруге жаттығады.
Солдан оңға қарай, жоғарыдан төмен қарай сызық түсіру, бір
нүктеден бастап айналдырып экеліп үзілісіз қозғалыс жасауға
машықтанады. Қолдың белгілі бір бейнені жасаудағы қимылдары
сурет салу мен мүсіндеуде эр түрлі болып келеді. Бейнелейтін
затгардың кеңістіктегі арақатынасының өзіне тэн қасиеті сурет
салуда шеткі сызығы арқылы беріледі. Сурет салу кезіндегі қолдың
қимьшы басуға жүмсалатын күшке үзақтылығына байланысты
сипатталады. Ал, мүсіндеуде масса мен үлкендік шама арқылы
беріледі. Жапсыруда дайын пішін алынатындықтан түстерді
ажыратуға кеңістікті бағдарлай білуге көбірек көңіл бөлінеді. Ол
баланы жан-жақты жетілдіруде өте маңызды. Осы кезеңде баланың
эстетикалық сезімі, талғамы, сурет салуға, мүсіндеуге деген
қызығушьшығы арта түседі. Бағдарламада бейнелеу өнерімен
таныстыру екі бөлімнен түрады:
а) айналаны бақылау жэне қабылдау
э) іскерлік дағдыларын қалыптастыру
Балалармен тэрбие жүмыстарын үйымдастыруда алдымен
айнала қоршаған ортадан, өмірден, болмыстан жэне өнер
туындыларынан көргендерін, байқағандарын бейнелеу іс-эрекеті
арқълы бере білуге дагдылаңдырады. Іс-эрекетпен айналысу
барыеында бейнелеудің мәнерлеу қүралдарын меңгеріп қажетгі
қүрал-жабдықтарымен жүмыс істеуге үйренеді. Бүл жастағы
99
балалардың өмірінің ерекшелігі де сабақтарды ойынмен
байланыстыру болып табылады. Мұндағы басты маңызды әдіс-тәсіл
үлкендермен
бірлескен
іс-әрекет барысы. Олар түрлі-түсті
суретгерді, көркемөнер шағармаларын тамашалайды, ойыншықтардың, түр-түсінің ашықтығын байқай білуге (қүрылысын,
пішінін) үйренеді. Бейнелеу өнеріне бейімдеуде халық ауыз
әдебиеті
үлгілері,
өлең-тақырыптар,
жүмбақтар
мен
жаңылтпаштарды тәрбие мазмүнына сәйкес үтымды қолдану қажет.
Тэрбие жүмысы күнделікті іс-әрекет барысында бір-бірімен тығыз
байланыста жүргізілуі тиіс. Таңертеңгі қабылдау кезеңінен бастап
кешкілік ата-аналар алып қайтуға дейінгі аралықта жүмыстар бірбірімен сабақтастырыла үйымдастырылады. Мақсатты серуендер,
саяхаттар
үйымдастыру
арқылы
тақырыпқа
бағытгайтын
мүмкіндіктерді ойластырып табиғат ерекшеліктері, өзгерістері, жанжануарлар, көлік түрлері, түрлі ғимараттарды қарау, шағын
ойыншықтармен ойнау, т.б. сияқты жүмыстар балалардың ойқиялын үштап, қабілетгілігін қалыптастыруға ықпал етеді. Бірішні
тоқсанда қажетгі қүрал-жабдықтармен жүмыс істеу дағдыларын
жетілдіре түседі.
Айналадан
көргендерін,
қүбьшыстардан
бақьшағандарын, ырғақты үзік сызықтармен, жағу тэсілдерімен
солдан оңға қарай, жогарыдан төмен қарай түрлі бағытта сызық
сызуға дөңгелек пішінді доптарды салуға дағдыланады. Мысалы:
сурет саламыз, түрлі-түсті жіптер, әдемі сақиналар, шаңырақ, күзгі
жапырақтар, қуыршаққа түрлі-түсті ленталар, үзақ жол, желді күнгі
шөп, несер жаңбыр, аспанды бұлт торлады, эуе шарлары, т.б. Мүнда
карындашты дүрыс пайдаланып, түсіне қарай тандай білу, қолдың
қимыл-қозғалысын жаттықтыру жүмыстарын жүргізуде ойын
тәсілдері басты орын алады. Бейнелеуге бейімдей отырып баланың
байланыстырып сөйлеуі, ой-қиялының дамуы, іс-әрекет түріне
деген қызығушылық сезімі, эстетикалық эсер алуына бағыт беріп5
тэрбиенің кешенді, жүйелі, бірізділігінің сақталуына көбірек көңіл
болу қажет. Екінші тоқсанда балалар алған білім дағдыларын
жетілдіре, жалғастыра отырыгі бояумен жүмыс істеудің әдістэсілдеріне машықтана бастайды. Бояуды алмастырып қолдану,
қылқаламмен дүрыс үқыпты жүмыс істеуге үйретіледі.
Қарапайым заттарды, қүбылыстарды бейнелі түрде салуға
үйретеді. Жағу тэсілдерін бекітіп, қылқаламмен жүмыс істеуде
батьш, еркін қозғалыс жасауға бейімдейді. Тік төртбүрышты
100
заттарды салуға, сызықтарды тік жэне көлбеу бағытта үйлестіре
орналастыру, дөңғелек сызықтарды біріктіре үлкен-кіші көлемде
салуға жаттықтырады. Суретті қағаз бетін түгелдей пайдалана
салуға үйретеді. Үшінші токсанда меңгерген дагдьшарын
пайдаланып дөңгелек пен төртбүрышты байланыстырып қүрылым
жасау, эр түрлі бағыттағы сызықтардың үйлесім табуына көңіл
бөледі. Үшбүрышты заттарды салуда қолдың қозғалысы да
жаттығады. Тақырыптары: ормалды өрнектеу, кемпірқосақ, күн
шықты. Үжымдық композиңия қүру, алма бағы гулдеді, наурызда
көргендерім, жайқалған дала гүлдері, т.б.
Бояуды пайдалануда бірінші сабақта бір түспен салады бірнеше
сабақтан кейін ғана екі түс беріледі. Қылқаламды пайдалануда
бояуды қалай кагазға жагу, бояуды сімірте батырып алып ыдыстың
шетіне сүйкеп түсіру, үзіліссіз қозғалыс жасауды көрсетіп,
пайдаланып болған соң суға жуып кептіруді түсіндіреді. Кез-келген
заттың пішінін беру екі кезеңнен түрады:
1)зат жайында эстетикалық қабылдауы;
2)затты талдау (негізгі бөліктері, пішіні, орындалуы, көлемі,
бөлшектері, түсі).
Дөңгелек пішіндерді салуда қарындашпен боямай салады
(сақиналар, көпіршік, шаңырақ т.б.). Бояумен дөңгелек ішін бояй
білуді үйрету үшін доп, алма, шар салғызуга болады. Дөнгелек
пішіндерден соң төртбүрышты салуда үйренгенде тірек сызықтары
арқылы бейнелеу тиімді. Мысалы: жіпке ілінген жалауша салған
соң кітап, шашылған кубиктер, содан кейін арба, вагондар т.б.
Қарындашпен сурет салғанда альбом бетінің жартысы беріледі
бояумен салғызғаңда түтас беріледі. Осы топпен жүмыс істеуді тэрбиеші алдындагы күрделі міндет: мэнерлеу (эсерлеу) қүралдарын
ырғақты түсті, сызықты дүрыс беру. Мысалы: балалар күнді әлі салып көрген жоқ. Дөңгелек пен қысқа сызықтарды үйлестіріп салуды
бірден өзі салып көрсеткенен гөрі балалардың өзі ойланып әрекет
етуіне бағыттау керек. Сол сияқты бақ-бақ салу үшін де қылқаламның үшын тік бағыттау арқылы үлпілдек басын салуды үйренеді.
Балаларға ойланындар, өздерің көргенде қандай еді деген сөздермен
нүсқау береді. Талдау кезеңінді көркем сөз қолдану өте тиімді. Қар
жамылған ағаштардың агаштардың суретін бояумен жүмыс істеудің
тиімді жолдары қарасытырылады. Алдын ала серуенде ағаштарды
бақылайды, оның құрылысына діңі, бүтақтары қалай орналасқаның
101
қарап, қолды жоғары көтеріп бұтақтарды салуды көрсетеді. Жерде,
қардың бетінде таяқпен салып жаттығады, немесе бормен тақтаға
салып көрсетеді. Одан кейін ретін түсіндіреді. Алдымен жерді көлденең сызып алады, одан кейін діңі салынады, бұдан соң көлбеу
бұтақты салу. Ақ бояуды пайдаланып жағу тәсілімен қар салады.
"Теледидардан не көрдік?" деген тақырыпта ойыншық теледидар
экраны жасалады. Балаларга теледидар көретіндіктері хабарланады
да бэрі жиналып назар аударған кезде экран бетіндегі көгілдір қағаз
ақырын сырғытып алынады, оның астында ертегі мазмұны бойынша сурет, балалардан не көріп отырғандарын сұрағанда мысалы:
"Бауырсақ" ертегісі бойынша салынган сурет болса балалар бірден
айтып қысқаша шолу жасап "онда бауырсақтың суретін салайық", деп дөңгелек форманы салуға кіріседі, егер төртбұрышты форма салу керек болғанда кітапты немесе терезе т.б. көрсетуге болады. Балалар экраннан нені көрсе соны салуды ұсынады. Келесі сабақта не
көргілерің келеді? деп сұрап балалардың өтінішін бос уақыттарында
тәрбиеші орындайды. Жұмыс барысында балалардың сурет салуға
икемділіктері, қабілеттіліктері бақыланып, жеке жұмыстар
жұргізуді тұрақты ұйымдастыру кажет.
Мүсіндеу жұмыстары бойынша бұл топта 2-3 бөліктен тұратын
затгарды мүсіндейді. Жасаған бейнелерді нүктелермен безендіреді.
Алдыңғы алған іскерліктері мен дағдыларын жетілдіре түседі.
Бірінші тоқсанда: алғашқы сабақтарда сазбалшықты алақан арасына
салып тігше есу, алақан арасына салып домалақтау тэсілдерін
меңгереді. Бірыңғай пішінді бірнеше зат жасауды, бірнеше бөліктен
тұратын заттарды мүсіндейді.
Мысалы: "Мүсіндеуді үйренеміз" деген тақырыпта балалар
бұрынгы іскерліктерін жетілдіре отырып эртүрлі пішіндегі заттарды
жасайды. Қолдың қимыл қозғалысы дамытылады. ¥қыпты жүмыс
істеуге баулиды. Бұдан кейін көкөністерді, жемістерді, ұлтгық'
тағамдарды, шығыршық, тоқаш, қалаш нан, дөңгелектерден мүнара
жасайды.
Екінші тоқсанда алдымен домалақ пішіндерді жасап оны бірбіріне біріктіру, бірнеше бөліктен түратын коян бейнесін сәбізімен
қосып жасауға болады. Мүсіндеуден үйренгендерін бекіту
мақсатында дербес эрекет ету үшін "Қуыршақты қонаққа
шақырамыз" - деген тақырыпқа ұсынылады. Күлше нан, өрнекті
ыдыс, шәйнек қоятьш тұтырларға таяқшамен оатырып бедер
102
түсіруді үйретеді. Өз еркімен, ойларынан бейнелерді мүсіндеуге
мүмкіндік жасап отыру керек.
Үшінші тоқсанда бірнеше бөліктен бөліктен түратын заттарды
пішінді немесе әртектес затгарды жасап бір-біріне біріктіреді
(шарлар, цилиндр, конус пішінді жэне дисктірізді үқсас затгар).
Мысалы, отырған мысықтың денесін конус тэрізді етіп бейнелеу.
Мүсіндеу сабақтары да ойын түрінде өткізіледі. Негізгі жүмысқа
кіріспес бүрын затты қарау, толық жэне де бөліктерін бейнелеп
корсету. Дөңгелектерден қуыршақ жасайтын болса алдын ала
ойыншық қуыршақты қарайды, бөліктерін талдайды. Жасалу
жолдарын көрсетеді, жаңа тәсілдерді міндетті түрде нақты көрсету
қажет. Мысалы: таяқшамен безендіру тэсілі. Жүмыс барысында
тәрбиеші балалардың жүмысына бақьшау жасаумен бірге сүрақтар
қояды, қалай жасау керектігін, іс-эрекетке қызықтыруға тырысады.
Балалармен
алдын-ала
жүргізілетін
жүмыстар:
көркем
шығармаларды оқып беру, шағын мүсіндерді, иллюстраңияларды
қарау өте маңызды. Сабақ соңы ойынға айналдыру өз іс-әрекетінің
нәтижесін көруде тиімді тэсіл. Мысалы: бауырсақ домалайтын
жолга жолақ қағаз беру, кімнің бауырсағы көңілді, немесе
балапандарды орналастырыратын көк шалғынды декорация,
жасалған жүмыстарын салатын ыдыстар, т.б. талдау жүргізген кезде
баланың көңіл-күйін көтеріп, қуантады, эстетикалық әсер алады.
Тапсырманы тиянақты дүрыс
орындагандар мадақталады,
жүмыстың мазмұнына көңіл бөлінеді. Жолдастарының сәтгі
шыққан жүмыстарына назар аудару қажет. Олардың ерікті
тақырыпта мүсіндеулеріне мэн берген жон. Мүнда баланың қиялын
дамьпу өздері меңгерген дағдьшарды өз еркінше пайдалануы үшін
үнемі дербес көркемөнер бүрыштарында арнайы ойластырылған
жүмыстар ұйымдастырылуы керек. Бұл негізгі дағдыларды
меңгерген соң өткізіледі, егер жұмыс жасауда балаға қиындық
кездесетін болса көмектесу міндеті қойьшады. Мүсіндеу кезінде
қажетті құрал-жабдықтармен ұқыпты жұмыс істеу дұрыс пайдалана
білуге үйретеді. Жапсыруға үйрету бүл топта оқу жылының екінші
тоқсанында басталады. Оған дейін жолақ, квадрат, дөңгелек пішінді
қағаздардан қиылған пішіндерді кеңістікте жай орналастырып
қойып үйренеді. Содан кейін барып дайын пішіндерді қағаз
бетіне орналастырады, іскерлік-дағдыларды меңгерген соң
жапсырудың ережесімен таныстырады жапсыруды үйретеді.
103
Алғашқы сабақта дөңгелек пішіндерді берген тиімді, ол қалай қойса
да кеңістікте орналастыруга қолайлы (доп, жемістер, алма, апельсин
т.б.). Біртіндеп түстеріне қарай кезектестіріп орналастыруға
тапсырма беріледі (моншақтар, бағдаршам, т.б). Екінші тоқсанда
көлемі жағынан, пішіні жағынан әр түрлі заттарды кезектестіріп
орналастырады. Үлкен-кіші, басында бір түсті, одан кейін екі түс
беріліп симметриялы орналастыруға көңіл бөледі. Квадраттың
бүрыштарына ортасына шет жағына орналастырып жапсырады.
Мысалы, жіпке ілінген орамалдар, арба, дастархан, белдік,
дөңгелектерден мүнара, аққала, жығылмайтын қуыршақ т.б.
Біртектес жэне бірыңғай пішіндерден қүрылым (композиңия) жасау
дағдыларын қалыптастырады.
Үшінші тоқсанда шаршы жэне дөңгелектерді қиылған
заттардың пішініне қарай орналастыруға үйретеді. Мүнда ретін
сақтау ортасына, шеттеріне, бүрыштарына дөңгелектер мен
квадраттарды түстеріне және көлеміне қарай кезектестіре жапсыру.
Төртбүрышты жэне дөңгелек пішіннен зат қүратады. Мысалы,
Қараторғай үясы, арба, қуыршаққа үй, балапан, наркөз, қуыршақка
сүлгі дайындау, ойыншықтар дүкені, т.б. Жүмыс барысында
жапсырудың ережесін дүрыс сақтай отырып үқыпты жасауга
дағдыландырады. Жапсырудың ережесін таныстырады:
- пішіндерді тәрбиешінің тапсырған ұсынысы бойынша ретімен
орналастыру.
- пішіннің түсті жағын астына қаратып тақтайша немесе
кленкаға қою;
- бояуға қылқаламды батырып артығын шетіне сүйкей түсіру;
қиылған пішінге желімді жағу, ортасынан бастап біртіндеп
шетіне қарай ауыстыру. Қылқаламды тұғырға орналастыру.
- пішінді екі қолмен шетінен ұстап, қай жерде түрса соған
төңкере желімдеп жапсыру.
*
- үстінен сүрткішпен басып, артық желімді сүртіп тастау;
Тәрбиеші көрсетіп түсіндірген соң, балалардан желімдеудің
ретін сүрайды. Алғашқы сабақта тәрбиеші дөңгелектерді тақтаға
фланелогравка қойып көрсетеді. Содан кейін балалар қағазға
бірнеше рет қайталап көреді. Әр үстелге бірынғай түсті дөңгелектер
беріледі. Түстерді, пішінді сұрап бекітеді (5x20 см). Жолақ қағаз
беріледі. Содан кейін түстерді кезектестіреді. Дайын қиылғагн
геометриялық пішіндер беріледі. Фонға алатын қагаз түстерін
104
балалар өз еркімен тандайды. Түстердің үйлесімділігін таңдауға
талдау кезінде көңіл бөледі. Сэндік жапсыруға үйрету басталады.
Сабақ кызықты болу үшін ойын әдістерін қолданады. Мысалы: "Бүл
қандай ыдыс", "Әдемі дастархан", "Бөлігін тап", т.б. Дидактикалық
ойындар, сабақ алдында балалармен айналадағы заттардың (киім,
ыдыстар) өрнектерін қарап көреді. Тэрбиеші оның әсемдігін,
эдемілігін көре білуге, элементтерді ажыратуға, түстердің
үйлесімділігін, фонмен орнек үйлесімін, орналасуына назар
аударады.
Элементтердің
пішінге
байланысты
қалай
орналасқандығын түсіндіреді. Педагог фланелогрофка бірнеше
варианттың үлгілерін көрсетеді. Дөңгелек ыдыс болса алдымен
ортасын көрсетеді, шеттеріне өрнектерді, өзі қойып көрсетеді, бірекі балаға фланелографта қойып корсетуді үсынады. Өзі жогарғы
жағына, шетіне, төменгі бөлігіне орналастырамыз деп айтып
түрады. Содан кейін дайын пішінді эр балаға таратып береді,
барлық бала өздері еңбектенеді. Бастапқыда балаға бірнеше
заттарды көрсетеді (мүнаралар, сылдырмақ, қуыршақ). Бүдан кейін
дайын қиылған пішіндер бар қалташа беріледі. Онда түстері, көлемі
эр түрлі пішіндерден белгілі бір зат қүрауды үсынады. Бүл сабақтар
баланың алған білімі, іскерлік дағдыларды бекіту үшін тиімді.
Бейнелеу өнеріне бейімдеу жүмысының бағдарламасы мен үлгі
жоспарларындағы тәрбиелеу үрдісінде баланың танымдық
қасиетгерімен қабьшдауы арқылы затгың бейнесін беруде үлттық
ерекшеліктер, қазақ халқының өзіне тэн салт-дәстүрін бала
санасында сәулеленуіне мүмкіндік тугызатын бірқатар жаңа
тақырыптар беріліп отыр. Бұрынғы оқу жоспарындағы жэне өз
еркінше жүмыс істеуге берілетін тақырыптар дербес көркемөнер
бұрышында бос уақыттарында тәрбие жұмысының басқа
салаларымен сабақтастырьша, байланыстырьша ұйымдастыру
көзделеді.
¥лтгық негізде алынған тақырыптар сурет салу мен мүсіндеуде
жэне жапсыруға үйретуде де қамтылған. Қайталауға берілетін
тақырыптар бос уакыттарындағы іс-эрекетке беріледі. Жоспарда
керсетілген тақырыптардан баска тәрбиешінің қалауы бойынша
тандауга, шығармашьшық шеберлікті жетілдіруге ұсыньшатын
тақырыптар тізілген. Мұнда тәрбиеші жергілікті жердің жағдайына
(ауылдық, қалалық), өлкелік, аймақтық ерекшеліктерді ескеруі
керек. Тэрбиеші көрнекіліктерді баланың қабылдауына, ұгымына
105
қарай тиімдіпайдалануы қажет. Баланың сөздік қорына бейнелеу
өнері арқылы қосылатын кейбір сөздерді талдап түсіндіру талап
етіледі. Ол естиярлар тобында қайталанып тиянақталады. Мысалы:
наркөз, шаңырақ, шығыршық, т.б.
Балалардың білім деңгейі, іскерлік дағдылары дидактикалык
ойындар аркылы тиянақталады. Олар: "Қандай түс?". "Кім тез
жинайды?", "Моншақгар тіземіз". "Біздің ьщыстарымыз ?", "Бейнені
қүрастыр", "Әдемі гүлдер" т.б. Дербес көркемөнер бүрышында
баланың бейнелеу іс-эрекетімен айналысуына толық мүмкіндік
жасау қажет. Тәрбиешіге эдістемелік бағыт-бағдар алу үшін
бірқатар күнтізбелік жэне үлгі сабак жоспарларын үсынамыз.
Бірінші сәбилер тобында меңгертілген дағдылар қайталанып,
тиянақталып, бүл топта кеңейтіле үйретіледі. Бейнелеу өнерімен
таныстыру үшін балаға таныс заттардың суреті корсетіліп, ойынжаттығулар жүргізіледі
Бүл топта сурет салу бойынша меңгертілетін іскерлікдағдьшар: қарындашты, қылқаламды дүрыс үстай білу, қылқаламды
тазалап, екінші бояуға батыру. Бояу түстерін (қызыл, қоңыр, сары
қызыл, алқызыл, , жасыл, сары, кок, ақ) тандай білу суық және
жылы түстерді ажыратуға үйрету. Нүктелерді салу үшін
қылқаламды тік бағытта үстау, үзік сызықтарды салу үшін тек
қылқалам үшын ғана тигізіп, сүйкей жағуға машықтандыру.
Өздерінің көргендерін бейнелеу іс-эрекеті барысында бере білу,
сызықтарды сызу бағытын өзгерту (дөңгелектер, үшбүрыштар, тік
төртбүрыштар сызу). Қиылған бейнелерді эшекейлеу (жагыс
тэсілдерін меңгерту).
Әр затқа лайықты бояу таңцай білуге үйрету. Дөңгелек пішінді
затгарды салудағы іскерліктерін жетілдіру. Бояу түстерін
ауыстырып пайдалануға дагдыландыру. Көгілдір, жасыл, қаракөк,
т.б. (негізгі фонға) астарға ақ бояумен ақша қарлар салуды үйрету*
Түзу сызықтар мен дөңгелек пішінді үштастыра салу арқылы белгілі
бір бейнені салуға жаттықтыру.
Үжымдық жүмыста бір-біріне көмектесу, ақылдасу, бір
нәтижеге жету жолындагы іс-эрекетті бірлесіп орындай білуге
баулу. Озінің көргендерін бейнелеубарысында қол қимылқозғалысын, сызық сызу бағытын озгерте отырып, тік бүрышты
ажырату, салу арқылы заттардың бейнесін бере білуге үйрету.
Таяқшамен жерді сызып, бормен тас жолға сурет салу.
106
Мүсіндеуде сазбалшықпен жүмыс жасаудың қарапайым
іскерлік дағдыларын меңгерту. Сазбалшықпен жүмыс алдында
жеңін түріп алуға, оны үқыпты пайдалануға дағдыландыру. Алақан
арасына салып домалақтау, есу тәсілдері арқылы бейнелер жасай
білуге үйрету. Кесек сазбалшықты бірнеше бөлшекке бөлу, есіп
жасаған бейненің үштарын айналдырып экеліп, түйістіріп,
біріктіруге, не жасағаны туралы айта білуге үйрету. Сазбалшықты
алақанға салып, айналдыра отырып, домалақ пішінге келтіру
тәсіліне жаттықтыру. Домалатылған пішінді екі алақанның арасына
салып, жаншу арқылы жалпақтау жэне шымшып созу, үлкен - кіші
бөліктерді біріктіру тэсілдерімен таныстыру жэне үйрету.
Мүсіндеуде саусақ
қимыл қозғалыстарының ептілігін
қалыптастыру.Бірнеше бөліктен түратын (2-3) заттарды бір-біріне
біріктіруді,
саусақ ептілігімен пішінді бүзбай, таза, үқыпты
орындауға қол жеткізу.
Жапсыруда Құрылым (композиция) жасауда қағаз бетінің
кеңістігін
дұрыс
багдарлап
орналастыру
дағдыларына
машықтандыру. Қиылған кесінділерді түстеріне, пішініне, көлеміне
қарай, түстердің үйлесімділігін сақтай отырып орналастыруға,
біртектес бірнеше пішіндерден белгілі бір заттың бейнесін
жапсыруға үйрету, эдемі өрнек жасауға үйрету. Желімдеудің
тэсілдерін меңгертіп, үқыпты жұмыс істеуге машықтандыру.
Жылдың аяғында дербес көркемөнер бүрышында өз қалаулары
бойынша сурет салып бейнелеуге, сазбалшықпен, қүммен, сумен
ойын барысында түрлі ойыншықтар жасауға, жапсыруда меңгерген
іскерлік дағдыларын пайдаланып, жеке жэне ұжымдық жұмыстар
орындауга қол жеткізу. Бүл іскерліктерді дамыту барысында
«Қандай түс?», «Кім тез жинайды?», «Моншақтарды тіземіз»,
«Біздің ыдыстарымыз» т.б. дидактикалық ойындар ұйымдастыру.
Отбасы, балабақша, ойыншықтар. Бейнелеу өнеріне қатысты
коркемдік талғамын қалыптастыру мақсатында балабақша үйі мен
бөлмелерінің ішкі-сыртқы безендірулері, ілінген суреттер мен
көркемөнер туындылары балаға өнер жайында мағлүмат беру.
«Балаларға Қазақстан өнері туралы» деген суретті альбомнан «¥лттық ьщыстар», «Қуыршақ Айсүлу», «Тегене тостаған»,
«Ожаулар», «Тұсау кесу», «Бесікке бөлеу», «Ана элдиі», «Біздің
отбасы» суретгерін көрсетіп эңгімелесу, эңгімелеп айтуға үйрету.
Сурет салу. Әжем жіп шумақтады, Әдемі сақиналар, Шаңырақ,
107
Жәмиланың әдемі көйлегі, Алашаны өрнекте, Орамалды өрнекге,
Түрлі-түсті түймелер, бақ-бақтар, Мүхтардың қалпағы, Түрлі-түсті
қарындаштар. Қаз-қаз бас, Қуыршақтың мойынорағышы, мерекелік
эсем шарлар, ойыншықтарға орамал.
Мүсіндеу. Мүсіндеуді үйренеміз, Табақ, шелек, Таба нан,
Қуыршақты қонаққа шақырамыз (үжымдық жүмыс), ¥лттық
тағамдар (бауырсақ, шелпек), Дөңгелек тоқаштар, Әр түрлі доптар,
үшақтар, қуыршақ, «Қандай ойыншық жасағың келеді?»,
«Ойыншықтарға бауырсақ дайындаймыз» (домалақ жэне жалпақ).
Жапсыру. Тоғжанның тақиясы, Жіпке ілінген орамалдар,
Моншақтарды жіпке тіз, Әжеме гүл сыйлаймыз, Әжемнің қүрағы,
Арба, қуыршаққа кілем, Әйгерімнің белдігі (жолақты өрнектеу),
Әдемі табақ (дөңгелектеп өрнектеу).
Еңбек. Өзіне -өзі қызмет көрсету: аяқ киімі, пальтосы, бас
киімін өзі киіп, өзі шешу, түймесін сала білуі, бауын байлауға
үйрету. Балабақшадағы күн кестесіне орай жуыну, киіну, шешіну,
тамақтану, ойын, кітап бүрыштарын жинастыру, бөлмеде тазалық
сақтау дағдыларын меңгерту. Топ бөлмесі туралы түсіндіріп,
үлкендердің еңбегін қүрметтей білуге, табиғат бүрышындағы
өсімдіктер мен жануарларды күтіп-баптауға үйрету. Күнделікті
өздері қолданып жүрген заттарды танып, сөзбен дүрыс айта білуге
үйрету.
Қағаз салатын ыдысты
үстел үстіне, сабаққа қажетті
қарындаштарды, тақтаны сүртетін шүберекті, суреттер мен
кітаптарды өз орындарына жинап қоюға дағдыландыру.
Ойыншықтармен ойнауда қуыршақты жуындыру, киіндіру, шашын
тарау арқылы еңбек ету дагдыларын қалыптастыру, үқыптылыққа,
тазалыққа үйрету.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Түрлі-түсті мүнара,
Әдемі шарлар.
Жомарт күз. Күзге байланысты меңгертілген білім, білік,
дағдылары сурет, мүсіндеу, жапсыру іс-әрекетімен тиянақталып
бекітіледі. Айналадан көрген білгенін есте сақтау арқылы бейнелей
білуге үйрету.
Бейнелеу қүрал- жабдықтарымен жүмыс істеу дағдыларын
дамыту. Саусақтың қимьш-қозгалысын жетілдіру. Бояу түстерін
тандай білу, түстерді қүбылта алмастырып пайдалануға үйрету.
Бейнелеу өнерінде меңгертілген дағдылар бойынша сазбалшықпен
108
мүсіндеу, қагаз бетіне жеке заттардың үлгілерін жапсыра білуге
үйрету жүмыстарын жалгастыру.
Сурет салу. Күзгі жапырақтар. Көкөністер мен жемістер. Күзгі
жаңбыр. Аспаңды бүлт торлады.
Мусіндеу. Көкөністер. Жемістер. Жеміс жинайтын себет.
Жапсыру. Ыдыстағы жемістер. Теледидардан не көрдік?
Бүлттар, бүтақтағы жемістер.
Қыс қызығы. Сурет салу. Жапалақтап қар жауды (сулап салу
тәсілімен), Жасыл шырша, Қар жамылған ағаштар.
Мүсіндеу. Қар адамы, шана, қолғап, торғай, апельсин мен
мандарин.
Жапсыру. Бағдаршам. Сүлгіні әшекейлеу.
Бңбек. Күзетші атайға қар күреуге, ауланы тазартуға
комектесу. Үйге от жағу, малға жылы қорада шөп беру, суару.
Көрікті көктем. Айналадагы көктемгі табиғат ерекшелігін
көрсетіп, бақылатудан алған эсерлерін бейнелей білуге үйрету.
Бүрын меңгерген білім, білік, дағдыларын кеңейту, тиянақтау.
Сурет салудың, мүсіндеу мен жапсырудың іскерлік дағдыларын
жетілдіру.
Сурет салу. Кемпірқосақ, Жаңбыр, Күннің көзі, Ою - өрнек
элементтері: ирек, түмарша, дөңгелек, жолақ пішінде заттарды
өрнектеу.
Мүсіндеу. Көктемгі ағаш, Түймедағы, Мерекелік торт,
Қогалдағы балапандар.
Жапсыру: Бақ-бақ,
Дастарқан (төрбүрышты өрнектеу),
Қараторғай үясы.
Көктемгі еңбек. Дихан, малшы еңбегі туралы айту, бақылату.
Аулаға жеміс ағаштарын отырғызу еңбегін бақылату, қатыстыру.
Жайдары жаз. Жаз кезінде балалар жаз мезгілінің
ерекшеліктерін бақылап, өз қалаулары бойынша сурет арқылы
бейнелейді. Сазбалшықпен, қүммен ойын, барысында түрлі
ойыншықтар жасату. Таяқшамен жерді сызып, тас жолға бормен
сурет салуға үйрету. Дербес көркемөнер бүрышында сурет салу.
Мүсін жасаудағы іскерлік, дагдыларын пайдаланып, оз беттерінше
жеке жэне
үжымдық жүмыс орындату. Балалар жасаған
жүмыстардан корме үйымдастыру. Бейнелеу онерінде меңгертілген
үғымдарды тиянақтап, бекіту мақсатында дидактикалық ойындар
ойнату. «Қандай түс?», «Кім тез жинайды?», «Моншақтарды
109
тіземіз», «Дала гүлдері», «Киіз үйді қүрастыр» т.б. Оригама
(қағаздан бүктеп жасау), орамал, үшақ, үй, кітап.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Күннің көзі, Агаштың
бүтағы, Ойыншықтар, Қардағы іздер, Бәйшешек, Әдемі гүлдер,
Шие, Алша, Жемістер.
«Қазақстан - Республикам менің». Қаланың көрікті мәдени
орындары, үлкен, әсем ғимаратгары, көп қабатгы үйлері, алаң,
бақтары, театрларының суреттерін көрсету, әңгімелеу арқьшы
сэулет өнерінің ерекшелігін, әсемдігіне назар аударту.
Сурет салу. «Мерекелік жалаулар», Салют отгары, «Қала
жолдары», «Әдемі үй», Агамның бөркі, Шолпы, «Жайлау көркі».
Мүсіндеу: Мерекелік тарту: «Бауырсақ салатын ыдыс»,
«Бағдаршам», Мерекелік ойыншықтар, Әдемі кесе, Әдемі
моншақтар.
Мүсіндеу: Түрлі-түсті жалаушалар, оригама: киіз үй.
Жануарлар дүниесі. Аңдар мен қүстардың, жануарлардың
іздерінің суретін салу, тыңдаған ертегі кейіпкерлерінің бір-екі
бөліктен түратын бейнелерін мүсіндеу. Сурет салу, мүсіндеу,
жапсыруда үқыптьшық, таза орындау дағдыларына үйрету.
Сурет салу: «¥зын қүлақ сүр қоян», «Қошақандар шөп жейді»,
«Кірпі», «Торғай», «Түрлі-түсті балықтар», «Мысық», «Сүр қоян»,
«Балапан», «Жайылымдағы балапан», «Ақ қоян».
Мүсіндеу: «¥зын қүлақ сүр қоян», «Қонжық»,«Торғай»,
«Алтын балық», «Жем салғыш», «Қошақан», «Қанқызы коңызы», «
Балапандар», «Аққоян».
Жапсыру: «Балапан», жолақ қағаздардан қора жасау
(тәрбиешілермен бірлескен үжымдық жүмыс), «Балапандар шөптің
арасында».
3.2. Оқу іс-әрекетін үйымдастырудың
тақырыптық үлгі жоспары
Қыркүйек_____________ ______________________
Апта
күндері
Білім беру саласы
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылык»
«Қатынас»
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу. М үсіндеуді үйренеміз.
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Отбасы 1 апта
Сейсенбі
ио
Сәрсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
Бейсенбі
«Катынас»
«Әлеуметгік оота»
Көпкем эдебиет
Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Сурет салуды үйренеміз.
«Шығармашылық» Музыка
Балабақш а 2апта
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Көкөністер
Жүма
Дүйсенбі
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сарсенбі
Бейсенбі
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Сезім тэобиесі
Жапсыру. Әжемнің қүрағы.
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Қылқаламмен таныстыру.
Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
О йы нш ы қтарЗ апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Қонжық.
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Сезім тэрбиесі
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Керкем эдебиет
Музыка
Денешынықтыру
Сурет. Маған сыйлаған ойыншық.
Музыка
Ж ы л мезгілдері4 апта
Экология негіздері
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Жемістер.
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
Сезім тәрбиесі
Денешыныктыру
Тіл дамыту
Сурет. Күзгі жапырақтар.
Музыка
111
Ж үма
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Қазан
Апта
Білім беру саласы
О қу іс-әрекетінін такы ры п тары
күндер
Ж ануарлар 1 апта
Дүйсенбі «Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. ¥зы н қүлақ сүр қоян.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеүметтік оота»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Тіл ламыту
Денешынықгыру
Сезім тәпбиесі
Жапсыру. Балапан.
Көпкем әдебиет
Денешынықгыру
Сурет. Теледидардан не көрдік?
«Шығармашылық» Музыка
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
М енің
«Шығармашылық»
«Таным»
«Таным»
«Денсаулық»
«Катынас»
«Шығармашылық»
Қ азақстаны м 2апта
Мүсіндеу. Бауырсақ салатын ыдыс.
Қоршаған ортамен таныстыру
Сезім тәрбиесі
Денешыныктыру
I і. і дамытү
Сурет. Мерекелік жалаулар
Музыка
Бейсенбі
Ж үма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Денешынықтыру
Көркем әдебиет
«Шығармашылық»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Музыка
О тбасы 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен танысту
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Шаңырақ.
«Катынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Таным»
Сезім тәрбиесі
«Қатынас»
Бейсенбі
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықгыру
112
Жұма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Шығармашылық» Сурет. Әжем жіп шумақтады.
Музыка
Балабақш а 4 апта
Экология негіздеш
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. ¥шақтар.
Сезім тэрбиесі
«Таным»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Тіл дамыту
«Қатынас»
«Шығармашылық» Сурет. Жэмиланың көйлегі.
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік оота»
«Шығармашылық»
Музыка
Денешынықтыру
Кеокем эдебиет
Музыка
Қараша
О қу іс-әрекетінің тақы ры п тары
Білім беру саласы
Апта
күндер
О йы н ш ы қгар 1 апта
Қоршаган ортамен таныстыру
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Тяным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік оота»
«Денсаулық»
«Шығармашы«Шығармашылық»
Ж ыл
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«ШыгармашыБейсенбі
Ж үмя
.
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеүметтік орта»
Мүсіндеу. Әртүрлі доптар.
Тіл ламытү
Денешынықтыру
Сезім тэпбиесі
Жапсыру. Тоғжанның тақиясы.
Кеокем эдебиет
Денешынықтыру
Сурет. Күзгі жапырақтар.
Музыка
мезгілдері 2апта
Мүсіндеу. Мысыққа сүт қүятын ыдыс.
Сезім тәрбиесі
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Кекеністер мен жемістер.
Музыка
Денешынықтыру
Керкем эдебиет
113
«Шығармашылық» Музыка
Ж ануарлар 3 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қонжық.
Сейсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Сезім тэобиесі
Көркем эдебиет
Музыка
Ж үма
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шыгармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Дүйсенбі
«Таным»
Сәрсенбі
Бейсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Денешынықтыру
Сурет. Кірпі.
Музыка
Менің Қ азақстан 4 апта
Эколоғия неғіздері
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Шығармашылық»
«Катьгнас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік оота»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Бағдаршам.
Сезім тәрбиесі
Денешын ықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Қала жолдары.
Музыка
Денешынықтыру
Көркем әдебиет
Музыка
Желтоқсан
Апта
Білім беру саласы
О қу іс-әрекетінің тақы ры п тары
күндер
О тбасы 1 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығарм ашы л ы қ»
Мүсіндеу. Таба нан.
Сейсенбі
«Катынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешыныктыру
Сәрсенбі
«Таным»
Сезім тәрбиесі
«Шығармашылық» Жапсыру. Тоғжанның тақиясы.
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
Эколоғия неғіздепі
«Әлеүмеггік оота».. . Көокем эдебиет
«Денсаулық»
Денешынықтыру
« Шығарм ашы л ы к» Сурет. Әдемі сақиналар.
114
Дүйсснбі
('сйсенбі
С'әрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Дүйсенбі
Музыка
«Шығармашылык»
Балабақш а 2апта
Экология негіздері
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Дөңгелек тоқаштар.
«Таным»
Сезім тэрбиесі:
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Түрлі-түсті түймелер.
Музыка
Копшаган ортамен таныстырү
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Көркем эдебиет
«Әлеуметтік орта»
Музыка
«Шығармашылық»
О йы н ш ы қтар 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
Мүсіндеу.
Ойыншық торғай.
«Шығармашылық»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашьшық»
('ейсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықгыру
Сезім тэрбиесі
«Катынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Көокем әдебиет
Музыка
Бейсенбі
Ж үма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Денешынықгыру
Сурет. Жүзіп жүрген балықтар.
Музыка
Ж ы л мезгілдері 4 апта
Экопогия негізлепі
«Таным»
Мүсіндеу. Шаңа жасап көрейік.
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Сезім тәрбиесі
Денешынықгыру
Тіл дамыту
«Шығармашылық»
Сурет. Алашаны өрнекте.
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметгік орта»
Музыка
Денешынықгыру
Көркем әдебиет
«Шыгармашылық»
Музыка
Қацтар
115
Апта
күндер
О қу іс-эрекетінің тақы ры п тары
Білім беру саласы
Ж ануарлар 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
Дүйсенбі
«Таным»
Сейсенбі
«Шығармашылық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Қошақан.
Тіл дамыту
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Құрастыру
Жапсыру. Ойыншық қоян.
«Әлеуметтік орта»
Көркем эдебиет
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Сурет. Сүр коян.
Музыка
М енің Қ азақстаны м 2апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Әдемі кесе.
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық»
Сурет. Менің үйім.
Музыка
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейеенбі
Ж үма
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Керкем әдебиет
«Шыгармашылық» Музыка
О тбасы 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Әжемнің орамалы.
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
Көркем эдебиет
Музыка
Денешынықтыру
Сурет. Қуыршақгың шарфы.
Музыка
116
Дүйсенбі
«Таным»
Б алабақш а 4 апта
Экология негіздері
«Шығармашылық»
Сейсенбі
Сэрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Ақпан
Апта
күндср
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Қандай ойыншық үнайды?
Математика
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Менің сүйікті ойыншығым.
Музыка
Денешыныктыру
Көркем эдебиет
Музыка
О қу іс-әрекетінің тақы ры п тары
Білім беру саласы
О йы н ш ы қтар 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қуыршақ.
Тіл дамыту
«Қатынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Математика
«Таным»
«Шығармашылық» Жапсыру. Моншақгарды жіпке тіз.
Бейсенбі
Ж үма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Катынас»
«Әлеуметтік орта»
Көркем эдебиет
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Сурет. Мерекеге дайындық.
«Шығармашы«Шыгармашылық» Музыка
Ж ы л мезгілдері 2апта
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Шана.
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Үлкен кіші аққала.
Бейсенбі
Жүма
Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
117
Ж ануарлар 3 апта
Дүйсенбі
Сейсенбі
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шыгармашыл ық» Мүсіндеу. Жем салғыш.
«Қатынас»
Тіл дамыту
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықгыру
Математика
«Қатынас»
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Наурыз
Апта
күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Балапандар.
Музыка
М еніц Қазақстаны м 4 апта
.1 аным»
Экопогия негічдепі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Түрлі-түсті шарлар.
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Ағамның бөркі.
«Шығармашылық» Музыка
Кдн.іна.
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметгік орта» Көркем әдебиет:
«Шығармашылық» Музыка
Білім беру саласы
О қу іс-әрекетінің тақы ры п тары
О тбасы і апта
«Таным»
Котнаған оотамен таныстьшу
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қүмыра.
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Сэрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Денешынықтыру
Математика
«Шыгармашылық» Жапсыру. Қазан.
К.і 1І І І К І С .............. .
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығаомашылык» Сүоет. Шелпек.
Музыка
Балабақш а 2апта
• Іл ш м
118
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүмя
Дүйсенбі
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Досыма сыйлық.
Математика
«Таным»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Тіл ламыту
«Катынас»
«Шығармашьиық» Сурет. ¥лтты қ тағамнан не үнайды?
Музыка
«Катынас»
Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Әлеүметтік опта» Көпкем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
О ны н ш ы ктар 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Менің сүйікті ойыншығым.
Сейсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықтыру
Математика
Бейсенбі
Ж үма
Дүйсенбі
Коркем әдебиет
«Катынас»
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Қуыршактың киімі.
Музыка
Ж ы л мезгілдері4 апта
Эколоғия негіздері
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қүстың үясы.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Күннің көзі.
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік оота» Көокем элебиет
«Шыгармашылық» Музыка
119
Оазр-
Апта
күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Білім беру саласы
«Таным»
Ж ануарлар 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Мүсіндеу. Аю ұйқыдан тұрды.
Тіл дамыту
Денешынықгыру
Математика
Жапсыру. Бак-бақ.
Катыиас -
«Әлеуметтік орта»
Ж үма
О қу іс-әрекетінің тақы ры п тары
Керкем эдебиет
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Жайылымдағы балапан.
«Шығармашылық»
Музыка
Менін Қ азақстаны м 2апта
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Сақиналардан мұнара қүрау.
«Таным»
Математика
«Денеаулық»
Денешынықтыру
«Катынас»
Тіл дамьггү
«Шығармашылық» Сурет. Саусақпен сурет салу.
Музыка
Бейсенбі
« Ка ть ша с»
Ж үма
«Денеаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
О тбасы 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
Дүйсенбі
«Таным»
Сейсенбі
«Шығармашылық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Теледидардан не көрдік
Тіл дамыту
«Денсаулық»
■.1аШ 'Щ і
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Математика
Керкем эдебиет
Музыка
Сәрсенбі
Бейсенбі
«Каты нас»
Ж үма
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Сурет. Камзолды эшекейлеу.
Музыка
Балабақш а 4 апта
120
.
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
«Таным»
Экология негіздері
«Шығармашыпық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Катынас»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Ойыншықтышқан.
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеүметтік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Математика
Денешыныктыру
Тіл памыту
Сурет. Қуыршақтың жастығы.
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Мамыр
О қу іс-әрекетінің такы ры п тары
Білім беру саласы
Апта
күндер
О йы н ш ы қтар 1 апта
Қоршаган ортамен таныстыру
Дүйсенбі
«Таным»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
«Шыгармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік орта»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
«Шыгармашылық»
Ж ы л мезгідері 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
«Катынас»
Сәрсенбі
«Шығармашылык»
Бейсенбі
Ж үма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Мүсіндеу. Достарыма сыйлық сыйлаймын.
Тіл дамыту
Денешынықгыру
Математика
Жапсыру. Балабақша ауласындағы гүлдер.
Көркем эдебиет
Денешынықтыру
Сурет. Қуыршақтың көйлегін эшекейлейміз.
Музыка
Мүсіндеу. Түймедағы.
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Кемпірқосақ.
Музыка
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
«Шығармашылық»
Музыка
Ж ануарлар 3 апта
121
Дүйсенбі
«Таным»
Сәрсенбі
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу. Ормандағы жануарлар.
Тіл дамыту
Денешынықгыру
Математика
Бейсенбі
«Катынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
Кеокем әлебиет
Музыка
/
Ж ума
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Сурет. Аққу суда жүзіп жүр.
Сейсенбі
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
Музыка
Менін Қазақстаны м 4 апта
«Таным»
Экология неғіздері
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Гүлдер. (Бедерлеу арқылы).
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық»
Сурет. Көк шептер, дала гүлдері.
«Шығармашылық»
Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік опта»
Кеокем эдебиет
«Шығармашылық»
Музыка
3.3. ҮӨымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінің
технологиялық картасы
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Суретсаламыз
Мақсаты: Бейнелеу өнерінің мэнерлеу (эсерлеу) құралдарымен
таныстыру (қарапайым тура сызықты немесе дөңгелек тэрізді
пішіндер мен заттардың негізгі белгілерін бере отырып бейнелеуге
үйрету), түсті сезіну қабілетін, эр түрлі түстерді ажырату негізгі
түстерді атай білу қабілетін дамыту. ¥қыпты, таза жүмыс жасай
білуге тэрбиелеу.
122
түрлі-түсті бор, қарындаштар, бояулар,
кылқалам, су сүрткіш, дидактикалық ойынға қажетті түрлі жолақ
кағаздар.
Сөздік жүмысы: бояу түстері: сүр, қара..
Корпекіліктер:
Іс-әрекет
кезеңдері
М отивациялы ққозгауш ы лы қ
Ү йымдастыруіздестіру
Тәрбиешінің әрекеті
Б алаларды ң әрекеті
Балалар жартылай шеңбер жасай
отырғызылады. Жұмыс әңгімелесуден басталады. Сөз ішінде ез
бейнесін тапқан көркем образ
өзіне тән көрнекілікке ие болады.
Онда белгілі бір қүбылыска немесе затка тэн типтік бейне жатады
да, оны басқадан ерекшелеп
көрсетеді.
Оны мэнерлеп оқу
шығармашылық көңіл күйдің жасалуына, ойдың, қиялдың белсеңді жұмыс істеуіне жэрдемдеседі. Осы максатпен көркем сөз
оқылады:
Балалар шеңбер жасап
отырады, тэрбиешімеи
эңгімелеседі.
Көркем
сезді тыңдайды. Бірге
қайталап, жаттап алады.
Түрлі- түстер.
Қызыл, жасыл көк,
Түрлі-түстер көп,
Аппақ түсім - сүт,
Бозғылт түсім-бүлт
Жасыл бояу шөп
Сары бояу шырын
Қара түсім - қас
Сүрғылт түсім -тас
Көкшіл бояу - су
Е. Өтетілеуов
Қарындашпен
немесе
қылқаламмен
салуды
бала
өз
қалауы
бойынша таңдайды.
Балалар
өз
қалауы
бойынша сурет салады.
Түстер жайындағы балалардың
ұғымын анықтап, тақтада сурет
салып көрсетеді. Көрнекі тэсілмен
тәрбиешінің
нүсқауы
қатар
жүреді. Жасыл бояумен тағы
ненің суретін салуға болатынын
сүрайды.
Балалардьң
өздерін
тақтаға шақырып сурет салып
көрсетулерін үсынады. Қағазға
сурет салып көрсетеді. Сурет салу
барысында
заттың
пішініне
байланысты
түзу
сызықтар,
дөңгелек
сызықтар
арқылы
бейнеленетіндігіне
назар Балалар Бұл қандай
аударады. Ойын жатгығулар: түзу түс? ойынын ойнайды.
жол, шумақ жіп, бағаналар,
қоршау шарбақ, т.6. балалардың
барлығын қамти отырып қолдың
қимыл-қозғалысын
дамытуға
көңіл бөледі. Сабақ соңында
123
Рефлексивті
түзетуш ілік
-
дидактикалык
ойынмен
жалғасады.
Балалардың ойындағы әрекет ба- Өздері ненің
рысында
жүмыс
нэтижесі салғандығы
тексеріліп талдау жасалады.
айтып береді.
Нені білу керек:
суретін
туралы
Күтілетін нәтиже:
Сурет салудың қарапайым техникасын
үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді:
Бейнелеу өнерінің мәнерлеу
(эсерлеу) қүралдарын игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: әр түрлі түстерді
ажыратады негізгі түстерді атай білуге үйренеді, қагаз бетінде
сызықтарды дүрыс сыза білуге дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: МҮСІНДЕУДІ ҮЙРЕНЕМІЗ
Мақсаты: Мүсіндеуге үйретудің қарапайым әдіс-тэсілдерімен
таныстыру. Сазбалшықпен жүмыс істеуге машықтандыру. Жасаган
заттары жайында сипаттап айтып бере білу арқылы балалардың
қабылдауын жэне байланыстырып сөйлеу тілін дамыту, бастаган
жүмысын аяқтай білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: сазбалшық, төсеніштер, сазбалшықтан
жасалган шагын көлемді мүсіндер (қүлыншақ, қозы, т.б.)
Сөздік жүмысы: Сазбалшық, жалпақ, сопақша.
Іс-әрекет
кезеңдері
М отивациялы ққозғауш ы лы қ
¥йы м дасты руіздестіру
Балаларды ң әрекеті
Тэрбиеші балалар алдындағы қүрал Балалар
мүсіндежабдықтарға назар аударып, қандай умен мүсін жасайіс-әрекетпен
айналысатындарын мыз.
сұрайды.
Сазбалшықтың ерекшеліғімен таны- Балалар
бағана,
стырады (жұмсақ, иілғіш, т.б.). Ке- таяқша, т.б. деп
сек сазбалшықты бірнеше бөлікке атайды. Одан соң
бөлгізеді. Бір белікті алып алақан тапсырма бойынша
арасына салып еседі. Бүл неге сазбалшықтан бірұқсайды? - бағана, таяқша, т.б. неше сопақ, домаТәрбиешініц әрекеті
124
Рефлексивті
түзетуш ілік
-
Екінші бөлікті алып алақан арасына
салып айналдыра домалактайды.
Домалақ
кандай
заттарды
білесіңдер?... (қозы немесе қүлыншакты көрсетіп әңгімелейді). Екі
түрлі тэсілмен бірнеше заттарды жасауға тапсырма беріледі. Есіп жасаған затгарын ұзынша пішіндегі
ыдысқа, домалақ пішіндегі заттарды
топтап жайпақ ьщысқа жинақтап салу ұсынылады. Әр баладан өздерінің
жасағандарын сұрайды, ол туралы
сипаттап айтып беруді өтінеді (иісі,
дәмі, көлемі, пішіні, түсі кандай
болмақ?). Жұмыс барысында балалардың мүсіңцеудің эдіс-тэсілдерін
еркін меңгеруге мүмкіндік жасап,
кейбір балаларға жеке нұсқау
беріледі. Саусақпен қолдың қимылқозғалысы қадағаланады.
Соңында балалар жұмысына талдау
жасапады.
лақ, ұзынша бірнеше жұмыстар жасайды.
Сопақша
жасаған
затгарын
сопақ ыдысқа салады, ал домалақ заттарды топтап жалпақ ыдысқа салады.
Балалар өздерінің
заттарын таныстырады.
Балапар өздерінің
не
жасагандарын
айтып береді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Сазбалшықпен жүмыс істеуге машықганады.
Қандай түсініктерді игерді: Жасаган затгары жайында
сипаттап айтып бере білу арқылы балалардың қабылдауын жэне
байланыстырып сөйлеу тілін дамытады.
Меңгерген
дагдылары
мен
іскерліктері:Мүсіндеуге
үйретудің қарапайым эдіс- тэсілдерін, іскерлік дагдыларын
жетілдіреді.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: ӘЖЕМ ЖІП ШУМАҚТАДЫ.
Мақсаты: Сурет салу барысында пішін, түрлі-түстерді сезіне
білуге үйрету. Қол қимыл қозгалысын жаттықтыру. Қарапайым
заттарды бейнелеу дагдыларын қалыптастыру. Қарындашпен
жүмыс
істеу
іскерліктеріне
машықтандыру, үқыптылыққа
тэрбиелеу.
125
Көрнекіліктер: әженің жіп иіріп отырған суреті. Түрлітүстікесте жіптер. Түрлі бояу қарындаштар, ақ қағаз.
Сөздік жүмысы: Жіп, ине, шумақтады.
Іс-әрекет
кезендері
Мотивациялыққозгаушылық
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
Балалар
сурет
бойынша әңгімелейді, сұрақтарға
жауап
береді.
Жіптің түстерін айтады.
Балалар
жіптің
қалай
орналасқанын, кандай
гүспен салатындарын
қалауы
бойынша тандайды. Екі шетіндегі
жіптің
ортасына
шумақталған
жіптің
суретін
сызып
салады.
«Қандай түсті жіп»
ойынын ойнайды.
Әженің жіп иіріп отырған немесе
сырмақ тігіп отырған суретін
керсетіп әңгімелеу арқыльі балалардың ой-киялын дамыту жіптердің
түстерінсұрай
отырып, түстер
жайындагы ұғымдарын нақгылау.
ҰйымдастыруТэрбиеші жіпті көлденеңінен жэне
іздестіру
тігінен ұстап керсетеді. Бормен
тақтаға салады. Ак кағаздың екі
шетіне тігінен сызып жіптер салады. Ал, егер (шумакталған)
оралған жіп болса бір нүктеден бастап айналдырып салу тәсілін керсетіп, ауада салып көреді. Жұмыс
барысында
сызықты
батыл,
үзіліссіз сызулары қадағаланады.
Қолдын қимыл-қозгалыстарының
қай бағытта жүргізуге икемділіктері бақыланады. Сурет салуды
аяқтаған кезде түрлі-түсті жіптерді
тақгаға іліп койып "Қандай түсті
жіп орнында жоқ" дидактикалық
ойын ұйымдастырылады.
Рефлексивті
- Сабақ
соңында
балалар
іс- Өздері
түзетушілік
әрекетіне талдау жасалып қоры- жіптерінің
тындыланады.
айтады,
салған
түсін
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: сурет салу барысында ырғақ, пішін, түрлі-
түстерді сезіне білуін дамытады.
Қандай түсініктерді нгерді: Жіптің түстерін ажырата біледі,
суретін сала алады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: қарапайым заттарды
бейнелеуғе дағдыланады, қарындашпен жүмыс істеу іскерліктеріне
машықтанады.
126
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Жапсыру.
ТақырыбькӘЖЕМНІҢ ҚҮРАҒЫ
Мақсаты: Қағаздың түр-түсін ажыратуға және пішініне қарай
орналастыра білуге жаттықтыру. Балалардың ой-қиялын дамыту.
Қазақ халқының қолөнері жайында түсінік беру, ұқыптылыққа
тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: конвертке салынған түрлі-түсті қиылған
кағаздар, (4 үшбүрыш, 2-тортбүрышты), ақ қағаз, қылқалам,
сүрткіш, желім, әженің суреті, қүрақ көрпешелер, үлгі сурет.
Сөздік жұмысы: қүрақ, қол өнері.
Іс-әрекет
Тәрбиешінің орекеті
кезендері
Мотивациялык- Тәрбиеші балалардан ұйлерінде
эжелерің бар ма? - деп сұрайды.
козгаушылык
Әже не істейді? т.б. сауалдар бере
отырып әженің сырмак сырып,
немесе көрпе құрап отырған суретін кәрсетіп эңгімелеседі.
¥йымдастыруіздестіру
Құрак көрпе жайында айтып,
көрпе көрсетіп, неден жасалғанына, түр-түсі, пішініне мэн беріп,
назар аударады. Қолөнер жайында
қысқаша әңгімелейді. Енді, бүгін
осындай көрпешені өздері қағаздан жасап керетіндерін айтады.
Үлгіні көрсетіп талдау жасалады.
Әр балаға қиылган тік-төртбұрыштар мен үшбұрыштар салынған конверт қойылған. Бұл
құрақ көрпеше болады. Балалардың бөлшектерді дұрыс орналастыруын қадағалап, кейбір балаларға көмек көрсетіледі. Бэрін орналастырып болған соң, шеткі
бөліктен
бастап
желімдеугетапсырма беріледі. Желімді дұрыс
жағу,
қылқаламды,
сүрткішті
дұрыс пайдалануға бағыт беріледі.
127
Балалардың эрекеті
Балалар ұйлерінде
әжелері болса бар,
жоқ болса жоқ деп
айтады. Сурет
бойынша балалар
сұрақтарға жауап береді.
Балалар тәрбиешіні
тыңдайды.
Оларға
конвертті алып ақ
қағазға
пішініне,
түсіне
қарай
үйлестіріп орналастырады. Әр бапа өзінің
қабілетіне қарай орнадастырып шығады.
Желіммен
жағады.
Соныңда
дайын
болған көрпені тэрбиешіге ұсынады.
Балалар
өздерінін,
достарының жасаған
жұмыстарына қарап
тан-тамаша болады.
Рефлексивті түзетуш ілік
Әр баланың іс әрекетіне бақылау
жасалады. Жұмысты аяғына дейін
аяқтап шығуға, еңбек нәтижесіне
жетуге дагдыландырады. Құрақты
жапсырып болган
балалардың
жұмыстарын алып үлкен ақ қағаздың үстіне қойып, бәрінің жүмысы
аяқталғаң кезде ұжымдық еңбек
нэтижесіне талдау жасалады. Барлығының
құраған
құрақтарын
біріктірғенде
үлкен
көрпеше
болғаның әженің құрағына ұқсас
болғанын айтып, кейбір сәтті
шыққан жүмыстарын ерекше мадақтап, атап етуге болады. Бой
сергіту сэт балалардың шаршағандығы
байқалған
кезде
өткізіледі.
Мақтайды, мадақтайды, сабакты
Балалар құрақгы
қорытындыл айды.
тамашалайды.
Күтілетін нәтнжесі:
Нені білу керек: Қағаздың түр-түсін ажыратуға жэне пішініне
қарай орналастыра білуғе жаттықтығады.
Қандай түсініктерді игерді: қазақ халқының қолөнері жайында
түсінік береді, балалардың ой-қиялын дамытады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: жапсыру іскерлік
дағдыларын қалыптастырады, желіммен жүмыс жасай білуді, түртүсіне қарай орналастыруды үйренеді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Жапсыру.
Тақырыбы: Тоғжанның тақиясы.
Мақсаты: Балаларды үлтгық киімдермен таныстыру. Қиылған
дайын пішінге (тақия) сәйкес өрнектерді үйлестіре орналастыра
білуге үйрету. Қагаз түстерін ажырату. Жапсыру іскерліктерін
дамыту. Көркемдікті қабьшдай білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: Тоқжан қуыршақ (үлтгық киім киінген)
тақияның қиылған үлгісі, қиылған дөңгелектер мен қызғалдақ
өрнегі әрбір столға ортаға ыдысқа салып қойылады. Қылқалам,
желімі сүрткіш т.б.
Сөздік жүмысы: тақия, ою, өрнек.
128
Іс-әрекет
кезеңдері
М отивациялы ққозғауш ы лы қ
¥йы м дасты руіздесгіру
Тәрбиешінің әрекеті
Тэрбиешімен Токжан қуыршак
бірге келіп, балалармен амандасады. Ол балаларды сөзге тартып,
өзінің балаларға қонаққа келгенін
айтады. Олай болса, қонақты
кұтіп алайық, қарсы алайық.
Куыршақ балаларға қоржын әкелетінін, оның ішінде не бар? екен деп тәрбиеші қоржынының
бір бөлігінен ұлттық киімдердің
суретін бір-бірлеп алып керсетіп
сұрайды, өзі айтып таныстырады.
(шапан, камзол, көйлек жэне етік).
Енді екінші бөлігінде не бар екең?
Ол жақтан ұлттық бас киімдердің
суретін алып керсетеді. Сәукеле,
бөрік, тақияларды жалпылама таныстырып, соның ішінде такияға
ерекше тоқгалып, үкісі, оюөрнегіне назар аударады.
Мүндай тақия Тоғжанда да бар
екен, үлгі ретінде оны көрсетіп
талдау жасайды. Оның киімдері
жайында
эңгімелеп,
бүгін
Тоғжанның тақиясындай эдемі
тақия жасайтындарын ескертеді.
Ол үшін тақия үлгісін Тоқжан өзі
ала келіпті - деп қоржыннан
қиылған дайын тақияларды апып
балаларға таратып береді. Оны
өрнектеу үшін алдарыңдагы оюөрнектерді алып тақияға қатарластырып, әдемілеп орналастырып
көруді ұсынады. Бір дөңгелек, бір
кызғалдақ ернектерін түстеріне
қарай кезектестіріп орналастырып
желімдеу үсынылады.
Өрнектердің эдемі ретімен, түс үйлесімділігіне сай болуы қадагаланады.
129
Балаларды ң эрекеті
Балалар қуыршак
Тоғжанға
таң
қалып
қарайды.
¥лтты қ киімдерді
кеңіл беліп танысады. Тәрбиешіге
сұрактарын қояды.
Балалар
алдымен
Тоғжанның тақиясын
анықтап
қарап алып, енді
өздері тақияны өрнектеуге кіріседі.
Дайын тақияға ернектерді жапсырады.
Рефлексивті
түзетуш ілік
-
Балалардың жасаған тақияларына Балалар тақияның
талдау жасап қорытындылаиды.
әдемілігіне,
түр
түсіне назар аударады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Тақияға ою-өрнектерді үйлестіріп жапсыруды
үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Ою-өрнектерді үйлестіре білуді,
өрнектің түрлерін ажырата біледі.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Қағаз түстерін
ажыратуды, жапсыру іс-эрекетіне дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу.
Тақырыбы: Қонжық
Мақсаты: Аңдарды мүсіндеудің қарапайым іскерліктерін
қалыптастыру. Мүсіндеу эдіс-тэсілдеріне жаттықтыру. Мүсіндеу
барысында бастаған істерін аяғына дейін жеткізуге, үқыпты жүмыс
істеуге
дағдыландыру.
Балаларды
жабайы
жануарлармен
таныстыру, қамқорлық көрсетуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: Андардың суретгері немесе ойыншықтар.
Сазбалшық, тақтайшалар, сүрткіш.
Сөздік жүмысы: қонжық, ормандагы андар.
Іс-әрекет
Тәрбиешінің әрекеті
кезеңдері
М отивациялы қ- Тәрбиеші балалардың назарын
қозгауш ы лы қ
аңдардың суретіне аударады.
Аю, қасқыр, түлкі, қоянды
кезекпен
бір-бірлеп
корсете
отырып сүрайды. Түр-түсі, бірбірінен айырмашылығы дене
мүшелері жайында сұралады.
ҮйымдастыруОлардың балалары калай аталаіздестіру
тынын тәрбиеші түсіндіреді.
Қасқырдың, түлкінің күшігі, аюдың қонжығы, коянның кежегі.
Балаларды аңдармен таныстырып, ерекшеліктері жайында айтылган сон түсінгендерін бекіту
130
Балаларды ң әрекеті
Балалар
аңдардың
суретіне назар аудара
қарайды. Тәрбиешінің
эңгімесін
үйып
тындайды.
Ерекшеліктерін айтып
береді.
Балалар
тэрбиешінің
нүсқауымен
ойынды
ойнайды.
Балалар
ормандағы
аңдарды
білгендерін
айтады.
Тэрбиешінің
айтуы боынша жасай-
мақсатында "Орнында не жоқ"
дидактикалық’ойыны осы суреттер (ойыншықтар) арқылы ойнапады. Ойын аяқталар кезде
балапарға барлығына көздерін
жұму ұсынылады. Осы кезде
барлық суретгерді алып тастап
орнына
әдемі
"қонжықтың"
ойыншығын қояды. Балалар
көздерін ашқанда қонжықты
көріп таңқапысады. Тәрбиеші:
балалар андар қайда өмір сүреді?
деп сұрайды. Орманда, өздерің
танысқан аңдардың бәрі орманға
кетіп қалды. Ал, мына қонжық
орманда жүріп адасып кетіпті
сендерден жол сұрауға қеліпті.
Қонжықпен балалар амандасады.
Оны сипап көріп, түр-түсі, дене
мүшелері жайында эңғімелеп
қонжықгың кеңілінкөтерейік, біз
оның өзінің мүсінін жасап берейік, ол да сендерге қарап
үйреніп алсын - деп қонжықгы
мүсіндеу жолдары түсіндіріледі:
кесек
сазбалшықты
екіге
бөлеміз; үлкен кесекті алақан
арасына
салып
айналдырып
домалақгау;
(тегіс
болуын
қадағалау) екінші кішідомалақты
тақгайшаға салып алақанымен
айналдыра домалақтау;
-екеуін салыстыру, қайсысы
үлкен, қайсысы кіші, деңесі
үлкен,
кіші
бөлігі
басы
болатынын ескеру;
енді
қандай
бөліктерін
жасаймыз? Қүлағын шымшып
созу арқылы жасату;
-түмсығын сәл созып шығару,
көзін таяқшамен батырып
жасатуға болады;
-денесімен
басын
біріктіру,
қаттырақ
басып
бөлініп
131
ды. кесек сазбалшықгы
екіге бөледі; үлкен кесекті алақан арасына
салып айналдырып домалақтайды;
(тегіс
болуына мэн
береді) екінші
кіші
домалақты тақтайшаға
салып алақанымен
айналдыра
домалақтайды;
-екеуін салыстырады,
қайсысы
үлкен,
кайсысы кіші, деңесі
үлкен,
кіші
бөлігі
басы
болатынын ескереді;
Қүлағын шымшып созу
арқылы жасайды;
-түмсығын сәл созып
шығарады
да
көзін
таяқшамен батырып
жасайды;
-денесімен
басын
біріктіру,
қаттырақ
басып
бөлініп
калмайтындай
беріктігін кадағалайды;
дайын
болған
жүмыстарды
талдау
жасау,
ойыншық
қонжық
балалардың жүмысына
танданып
жақсы
жасалғандарын
мақтайды.
Қонжық
рахмет айтады.
Енді
балалар қонжыққа
орманға
баруға
кемектесейік - дейді.
Орындарынантүрып
"қонжық"
сиякты
қорбаңдап,
қоян
сияқты секіріп, түлкі
Рефлексивті
түзетуш ілік
қалмайтындай
беріктігін
қадағапау;
- қосымша сазбалшык беру,
балалардың қабілетіне қарай
қонжықтың
аяктарын
домалақгау арқылы жасауды үсынуға
болады;
- дайын болған жүмыстарды
талдау жасау, ойыншық қонжық
балалардың
жүмысына
танданып жаксы жасалғандарын
мақгайды.
Қонжық
рахмет
айтады. Енді балалар қонжыққа
орманга баруға кемектесейік —
дейді.
Орындарынан
түрып
"қонжық" сияқты қорбаңдап,
қоян сияқгы секіріп, түлкі
сияқты бүлғандап жүріп әр түрлі
қимыл-қозғалыстар жасайды.
Мүмкіндік
болса эр түрлі
музыка әуеніне сәйкес аңдар
жүрісін
бейнелетуге болады. Қонжықты
балалар орманға шығарып
салады.
— Балалардың жүмыстарын өздері
сипаттап айтуды үсынады.
сияқты
бүлғандап
жүріп әр түрлі қимылқозғалыстар жасайды.
Мүмкіндіктері
келгенше
эр түрлі
музыка әуеніне сэйкес
аңдар жүрісін
бейнелейді. Қонжыкты
балалар
орманға
шығарып
салады. Жүмыс аяқтала
келе,
орындарынан
түрып
"қонжық"
сияқтықорбаңдап,
қоян сияқты секіріп,
түлкі сияқты бүлғандап
жүріп эр түрлі қимылқозғалыстар жасайды.
Балалар
жүмыстары
әңгімелейді.
өздерінің
туралы
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Аңцарды ажырата біледі, аттарын жэне қайда
мекен ететіндерін біледі.
Қандай түсініктерді игерді: Сазбалшықпен жүмыс жасауда
шымшып созу тэсілімен танысып, оны өз іс-әрекеті барысында
пайдаланады.
Меңгерген
дагдылары
мен
іскерліктері:
Андарды
мүсіндеудің қарапайым эдіс -тэсілдеріне жаттығады. Мүсіндеу
барысында бастаган істерін аягына дейін жеткізуге, үқыпты жүмыс
істеуге дагдьшанады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу.
Тақырыбы: Көкіністер
132
Мақсаты: Сазбалшықпен жұмыс істеудің эдіс-тэсілдерін
меңгерту. Күз мезгілінің ерекшеліктерін сезініп, көкөністер
жайында түсініктерін жетілдіру. Мүсіндеу іскерлік дағдыларьш
қалыптастыру жэне үқыптылыққа тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: сазбалшық (ермексаз), көкөністер суреті
немесе муляждары. Тақтайшалар, жасаған жүмыстарды қоятын
ьщыстар немесе түғырлар, сүрткіш.
Сөздік жүмысы: көкөніс, көкөнісші.
Іс-эрекет
кезендері
М отивациялы қкозгауш ы лы қ
¥йы м дасты руіздестіру
Балаларды ң әрекеті
Тэрбиеші көкөністер жайында бір- Балалар
жүмбақгарды шенеше жүмбақ жасырады:
шеді.
Жер астында жез казық,
Жеуге болар ас қазық.
(сәбіз)
Жүмбақгы
шешкеннен
кейін
кекөністер
суреттерін
немесе
муляждарды көрсетіп тұр-түсіне,
пішініне назар аударады.
Бүгін
көкөністерді
жасаймыз. Балалар білгендерін
Бэріміз
көкөнісші
боламыз. тэрбиешінің
жауап
Көконістерді қаймезгілде отырғызып сүрағына
береді,
едік естерінде бар ма? Көктемдегі ретінде
қызу еңбектің жемісін күзде піскен кекіністерді
кезде көреміз. Көкөністерді натура көктемде егіп күзде
ретінде әр балаға береді. Сэбіз жэне жинап аламыз,т.б.
Көкөністерді
қызылша.
¥зы нш а пішінге келтіру есу тэсілі, натура ретінде әр
домалақ пішіндерді жасау тэсіл- балаға алады.
пішінге
деріне
тоқталып,
балалардың Үзынша
мүсіндеуге кірісулеріне багыт бе- келтіру есу тэсілі,
реді. Жүмыс барысында жеке нүсқа- домалақ пішіндерді
улар жасалады. Жұмыс аяқтапа ба- жасау тәсілдеріне
стаған кезде балалар назарын өзіне тоқталып, балалар
мүсіндеуге кіріседі.
аударып өлең оқиды. Көкөнісші
Әр
бала сэбізді
Көкөністі көп ектік
жэне
қызылшаны
Өссін піссін деп ектік,
жасайды.
Көктемде еккен көкөніс
Кім тез жинайды
Күзде берді көп - өніс
ойының ойнайды.
Т. Өкеев
"Көкөнісшілердің піскен көкөністері
қандай болады екен", - деп жасаған
Тэрбиешінің әрекеті
133
Рефлексивті түзетуш ілік
жұмыстарды қарап талдау жасайды.
Өздері білетін өлең тақпақтарын
сұрайды.
"Кім
тез
жинайды"
қимылды ойынын көкөністермен
ойнауды ұйымдастырады.
Балалар жасаған көкөністерін салыстырып, пішініне, көлеміне назар
аударып, жақсы жасалған жұмыстар
мадақталады.
Балалар сәбіз бен
қызылшаның ерекшелігін
салыстырып көреді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Көкіністердің түрлерін ажырата біледі.
Қандай түсініктерді нгерді: Үзынша пішінге келтіру, есу
тэсілдерін игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Сазбалшықпен
жүмыс жасауга дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Шаңырақ.
Сабақтың мақсаты:Шаңырақ туралы түсінік беру, киіз үйдің
негізгі бөліктері екенін түсіндіру және оның суретін салуға
дагдьшандыру. Үқыпты жүмыс жасауга тэрбиелеу.
Көрнекіліктер. сурет салу барысында сызықтарды үйлестіре
сызу дағдыларын қалыптастыру. Дөңгелек сызып, деңгелектің
шеткі сызығынан аспай солдан оңға қарай, жоғарыдан төмен қарай
катарластыра сызық жүргізуді үйрету. Киіз үйдің үлттық ерекшелігі
жайында түсінік беру.
Сөздік жүмысы: шаңырақ, киіз үй.
Іс-әрекет
кезеңдері
М отивациялы ққозгауш ы лы қ
Тәрбиешінің әрекеті
Б алаларды ц әрекеті
"Жайлауда"-суретіндегі көріністі
әңгімелеу. Киіз үй жайындағы балалардың түсініктерін нақгылау,
жұмбақ жасыру. Алыстан бір
қарайган көресің бе? Жаны жок
қимылдауга денесінде, Ішіндегі
сүйгеі белек-бөлек,
Бар
екен
жалғыз
көзі
төбесінде(киіз үй).
Балалар тәрбиешінің
эңгімесін тыңдайды.
Жұмбактың шешімін
табады.
134
Рефлексивті
түзетуш ілік
Балапар
шаңырақ
салуға
кіріседі,
алдымен
дөңгелек
сызу,
жоғарыдан
төмен
карай
үш
сызық, солдан оңға
қарай
үш
сызық
сызады. Балалар қарындашпен жұмыс
жасайды.
өздерінің
Тэрбиеші балалардың жүмыстарын Балалар
мақтайды, мадақтайды, жұмыс жұмыстарын
салыстырып
аякталған соң талдау жасалады.
қарайды.
Жүмбақ шешуінен кейін шаңырақтың
суретін салу жолдарын
көрсетеді. Алдымен дөңгелек сызу,
жоғарыдан төмен қарай үшсызық,
солдан оңға карай үш сызық сызып
дөңгелектің
шеткі
сызыгынан
шығып кетпеуі кадағаланады. Балалардың қарындашпен дербес
әрекет етуіне басшылық жасалады.
¥йы м дасты руіздестіру
-
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Шаңырақтың киіз үйдің төбесінде түратынын,
оны сызып салу жолдарымен танысады.
Қандай түсініктерді игерді: киіз үйдің үлттық ерекшелігі
жайында қарапайым түсініктерді игереді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: карындаш арқылы
шаңырақты салуды, дөңгелектен шығып кетпеу, қарындашпен
үқыпты жүмыс жасауга дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: Мүсіндеу.
Тақырыбы: ¥лттық тагамдар.
Сабақтың мақсаты: ¥лттық тагамдар жайында түсінік беру.
Мүсіндеудің, әдіс-тәсілдерін меңгеру, қолдың, саусақтың қимьшқозғалыс үйлесімділігін жетілдіру. ¥қыпты жүмыс істей білуге
тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: "Дастархан". А. Ғалымбаева шыгармасы,
сазбалшық, тақгайшалар, бірнеше қуыршақтар, дайын жүмыстарды
салатын ойыншық ыдыстар.
Сөздік жүмысы: дастархан, бауырсақ, шелпек.
135
Іс-әрекет
Тәрбиешінің эрекеті
кезеңдері
"Дастархан"
М отивациялы к- А.Ғ аламбаеваның
қозғауш ы лы қ
шығармасын балаларға көрсетіп,
кеңінен әңгімелеу.
ҮйымдастыруҮлттық тағамдарды атау. Бүгін баіздестіру
уырсақ пен шелпекті мүсіндеп
көрейік. Бауырсактың пішіні кандай
болады? Домалактау тәсілін балаларға көрсетеді. Бауырсақтың бірнешеуін жасаған соң шелпекті қалай
жасауға болады? Домалақты қысып,
жаншу аркылы жалпақтаймыз. Есу,
домалактау тәсілдерін көрсетуде балаларды батьш қимылдап нәтижеге
жетулеріне ынталандырып отыру
қажет. Жасалған жүмыстардың сапасын
қарап
үлттық
тағамдар
жайындағы түсініктерін нақгылайды.
Балалардың білетін елең-тақпақтар,
жүмбақтарын сүрау. Жасаған бауырсақ пен шелпектерін ыдыстарга
салып ойыншық бүрышында қуыршақтарды тамақтандырады.
Рефлексивті - Тэрбиеші балапарға өздерінің жүмытүзетуш ілік
стары туралы айтып берулерін
сүрайды.
Балаларды ц әрекеті
Балалар
әңгімені
тыңдайды.
Балалар алдымен
тэрбиешінің айтуы
бойынша бауырсак
кейіннен
шелпек
жасап көреді. Домалақты
кысып,
жаншу
арқылы
жалпақтау техникаларымен жасайды. Есіп домалақтайды. Тэрбиешінің
сүрағы
бойынша үлттық
тағамдар
туралы
тақпак, өлеңдерін
айтып
сабақты
аяктайды.
Әр бала өздерінің
жүмыстары турапы
эңгімелейді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Бауырсақтың үлттық тағамның бірі екенін,
қамырдан жасалатынын, нанның бір түрі екенін түсінеді.
Қандай түсініктерді нгерді: Бауырсақ қазақтың қасиетгі
тагамы екені туралы түсініктерді игереді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: мүсіндеудің әдістэсілдерін
меңгереді,
қолдың,
саусақтың
қимыл-қозгалыс
үйлесімділігін жетілдіреді, үқыпты жүмыс істеуге дагдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Қаз, қаз бас
Сабақтың мақсаты: Халық ауыз әдебиеті үлгілерін тындап
136
отырып баланың естігенін, көргенін қағаз бетіне түсіре білу
дағдысын калыптастыру. Бояумен жұмыс істеу іскерліктерін
дамыту. ¥лтгық салт - дэстүрлерге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер. қуыршақ, жолақ кагаздар, гуаш бояу,
кылқалам, су, қылқалам қоятын тұғырлар, сүрткіш.
Сөздік жүмысы: Қаз, қаз бас, элди әлди.
Іс-эрекет
кезеңдері
М отивациялы кқозғауш ы лы қ
Үйымдастыруіздестіру
Тәрбиешініц әрекеті
Тэрбиеші ойын бұрышында балапармен бірге қуыршақты бесікке бөлеп,
"Әлди-элди, ақ бөпем" - деп,әндетіп
балалардың
назарын
аударады.
Бесіктің жамылгысын жауып ұйықгатады. "Қуыршак оянып кетпесін басқа
қуыршактарды ойната тұрайық" - деп
бірнеше қуыршақты балаларга беріп
қаз-қаз, бастырып, - жүргізеді.
Тәрбиеші:
Қаз, қаз балам, қаз балам !
Тақымынды жаз, балам,
Қадамыңа карайық,
Басқаныңды санайық. 1,2,3.
Балалар басқанын санайды.
Т. Өкеев
"Қуыршак жүруді енді гана үйреніп
жүр екен, ол аягын қалай басады?"
Алашаның үстімен жүргізіп көреді.
"Қуыршақтың басқан ізін қағазга
салып көрейікші қане, бэрің маган
келіндер". Қолдарына сары түсті
жіңішке жолақша кагазды "алашаны"
таратып
береді.
"Міне,
мен
қуыршақгың ізін былай түсіремін" деп өзі көрсетеді. (кылқаламның
ұшын батыл бастыр? қағазға дақ
түсіреді). Қимыл жасалган сайын қазқаз,
тэй-тэй-деп
қызықтырып
дауыстап айтып отырады. Құралжабдықгарды балалар өз еркімен алып
кез-келген ыңғайлы жерге отырып,
тұрып салуга кіріседі.
137
Б алаларды ц әрекеті
Балалар
тэрбиешімен бірге
қуыршақты
бөлейді, ұйықтады.
Балалар
қаз-қаз
басып жүреді.
Балапар
жолақша
апашаны
алып,
тэрбиешінің салған
үлгісімен балалар
өздері жол салып
бастайды.
Бояу
арқылы
балалар
қуыршактың жолын
салады.
Қылқаламды
бастыру тәсілімен
эр
түрлі
дақ
түсіреді.
Рефлексивті
түзетуш ілік
-
Сабақ сергіту сэтімен аяқгалады. Са- Өз
жүмыстарына
бақ соңында жүмыстарын жинап алып тапдау жасайды.
талдау жасалады.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек:
кішкентай сәбиді бесікке бөлейтінін,
ұйықтатар алдында бесік жырын айтатынын біледі.
Қандай түсініктерді нгерді: Кішкентай бала алдымен қаз-қаз
басып жүретінің түсінеді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: бояумен қагаз бетіне
дақ түсіруге дагдыланады.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Таным»
Бөлімдері: Жапсыру.
Тақырыбы: Моншақтар
Мақсаты: Балалардың жапсыру іс-әрекетіне кызыгушылыгын
артгыру. Қиылган пішіндерді үйлесімді орналастыру арқылы
балалардың үтымды эдіс таба білуіне ықпал ету. Жапсырудың
іскерлік дагдыларын меңгерту. Әдемі моншақтар жасау арқылы
эсемдікті сезінуге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер. сары түсті қағаз (эр балага) қиылған қызыл,
Жасыл түсті моншақтар (үлкен, кіші) көп. мөлшерде үстел үстіндегі
ьщысқа салынады. Магнитті тақта (немесе фланелограф) жэне
жапсыратын моншақтар (тәрбиеші үшін көрсетуге). Желім,
қылқалам жэне оны қоятын түғырлар қоятын.
Сөздік жүмыс: әдемі моншақтар, түсіне, пішініне қарай
орналаластыру.
Іс-әрекет
Тәрбиешініц әрекеті
кезеңдері
М отивациялы к- "Ойыншықтар дүкенін" үйымдастырып мүнда жапсырып
козгауш ы лы қ
жасалған бірнеше моншактарды көрсетіп талдау жасайды.
¥йы м дасты руБүдан кейін жапсырудан эр
іздестіру
түрлі заттар жасап осы дүкенге
ең жақсыларын тандап аламыз.
Көріп отырсыңдар, қазір моншактардан басқа ештеңе жоқ.
Қуыршақтар дүкенінен кез138
Балаларды ц әрекеті
Балапар
моншақгарды
танданады.
дүкендегі
қарайды,
Мольбертте
ретімен
қояды жэне жапсырудың
тэсілдері
арқылы
жапсырады. Үлкен-кіші
моншақтарды
ретімен
кезектестіріп
Рефлексивті түзетуш ілік
келген
өздеріне
ұнайтын
ойыншыктарды
сатып
алу
үшін біз әлі түрлі заттар жасап
үйренеміз. Бүгін моншақтар
жасап көрелік.
Үлгілерді талдау. Тэрбиеші
түр-түсіне,
кеңістікте
орналасуына назар аударады.
Жүмысты үқыпты,
сапалы
орындалуы
бақыланады.
Жақсы
жүмыстар
"Ойыншықтар дүкеніне" —
тандап алынады.
Мадақтайды, баскаларына үлгі
ретінде көрсетеді.
орналастырады.
Фланелографқа бірнеше
балалар
кезекпен-кезек
шыгып моншақтар тізеді.
Өздерінің алдарындағы
қағазға алдымен тізіп
орналастырып
алады
(дөңгелек формаларды,
түстерін араластыра) да,
шетінен
бастап
бірбірлеп жапсырады.
Балалар ең әдемі моншактарды таңдайды.
Күтілетін нэтиже:
Нені білу керек: Моншақтарды мольбертге ретімен
орналастыруды, желіммен жүмыс жасай алады.
Қандай түсініктерді нгерді: Моншақтардың түрлі-түстерін,
алуан түрлі болатынын, фланелографта орналастырады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Желіммен жүмыс
істеуді, кезек-кезек үқыпты жүмы істеуге дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Наркөз.
Мақсаты: Наркөз - аталуын түсіндіру. Жапсырудың іскерлік
дағдыларынмеңгеруді жетілдіру. Дөңгелек формаларды түстеріне
қарай тандай отырып затгың пішініне байланысты орналастыру.
Көріп қабылдауын жэне ой-қиялын дамыту. Әсемдікті сезіне білуге
тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: қиылган тостаған пішіңдері, эр түрлі көлемде,
түстері қызыл жэне көк дөңгелектер (өрнектеуге), желім, кылқалам,
түғырлар, қол орамал.
Сөздік жүмыс: наркөз, тостаган.
139
Іс-әрекет
кезеңдері
М отивациялы ққозғауш ы лы қ
Тәрбиешінің әрекеті
Үлкен тостағанды жэне кіші тостаганды көрсетіп сапыстырады. Түр-түсіне,
әшекейленуіне көңіл аударады.
Үйымдастыру- "Үлкені тостаған, ал кішісі наркөз" —
іздестіру
деп аталады екен. Себебі ол нардың
көзіне үқсас болып келеді. Суретін
көрсетіп салыстырады. "Наркөз" өлеңін
оқып береді.Наркөз
Ертеден елде бар сөз тостаған
Халқымыз қолға үстаған
- Өзі Кэдімгі нардың көзі!
Наркөзбен
Сүт ішемін әркез мен!
Шығарманың мазмүнын қыскаша
түйіндейді де "наркез" қағаздан
қиьшган кішкене тостаганшаларды
балаларға таратып береді. Әдемілеп
эшекейлеу жолдары көрсетіледі.
Желіммен, қьшқаламмен дүрыс жүмыс
істеулері қадағаланады, жақсы
жасалғандары (наркөздің)
"ойыншықтар дүкенінен" орын алады.
Рефлексивті Қуыршақтар дүкеннен қажетін сатып
түзетуш ілік
алады. Сәтгі шықкан жүмыстар
жетістіктері аталып, талдау жасалады.
Б алаларды ц эрекеті
Балалар тостағандарды ұстап көреді,
түсіне, пішініне
назар аударады.
Балалар кағаздан
қиылған
тостағандарды
салыстырып көреді,
үлкен, кішісін
ажыратады.
Олар қиылған
дөңгелектерді
түстеріне қарай
таңцайды, үлкен
дөңгелекті
ортасына
орналастырып
айналасына немесе
шетгеріне үсақ
дөңгелектерді
жапсырады.
Жаксы тостағандарды балалар
өздері тандайды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: дөңгелек формаларды түстеріне қарай таңдай
отырып заттың пішініне байланысты орналастырады.
Қандай түсініктерді игерді: Наркөз және тостаған туралы
'түсініктерді игереді.Көріп қабылдауын жэне ой-қиялын дамытады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: жапсыру іскерлік
дагдыларын меңгертеді, үқыпты жүмыс істеуге үйренеді.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Теледидардан не көрдік.
Сабақтың мақсаты: сурет салу барысында тік бүрышты
140
бейнелі заттарды салуға үйрету. Көріп қабылдау арқылы есте
сақтауын дамыту. Бояумен үқыпты жүмыс істеу дағдыларын
қалыптастыру. Көргендерін эңгімелей отырып іс-эрекетте бере
білуге баулу, еңбек ете білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: теледидар бейнесі бейнеленген үлгі қондырғы,
ақ түсті қағаз, көгілдір түсті қағаздан экран қиылған, түрлі-түсті
бояу, қылқалам, су, сүрткіш.
Сөздік жүмысы: теледидар, тіктөртбүрыштар, дөңгелек,
үшбүрыш.
Іс-әрекет
Тәрбиешіиің әрекеті
кезеңдері
М отивациялы к- Балаларға үйлерінде сенбі,
жексенбіде теледидардан
қозғауш ы лы қ
не көргендері жайында
әңгімелетеді.
Үстел
үстінде
түрған
ойыншық
теледидарға
назар
аударып,
"теледидарды
қосамын
қазір не көрсетер екен" деп көгілдір түсті экранға
койылған
қагазды
жылжытып алып қояды.
Оның
астында
ертегі
¥йы м дасты румазмұны
бойынша саіздестіру
лынған сурет. Балалар бірден қандай ертегі екенін
айтуы мүмкін. Екіншісін
ауыстырып ол көргендері
жайында балалар ойларын
сүрайды. Мүндағы заттардың пішіндерін (дөңгелек,
төртбүрышты,
үшбүрышты т.б.) атайды. Үшінші
рет ауыстырғанда үйдің
қабырғалары
төртбүрышты шатыры үш бүрыиггы,
терезелері
төртбұрышты
екенін талдап осы үйді балаларға салуды үсынады.
Мұнда басты көңіл бөлетін
141
Балаларды ң әрекеті
Балалар керсеткен суреттер
мен бейнелерді әңгімелеп
береді.
Балалардың алдындағы кағаз
бетіне экран бейнесі қиылып
жапсырылады немесе сызып
салынады. Биік төртбұрышты
салудағы
қолдың
қимыл
қозғалысы
көрсетіледі.
Бұрыштарына
келгенде
кідіріс
жасап
бағытгы
өзгерту.
Бір-екі
баланы
тақтаға шыгарып сурет салып
көрсетулерін
сұрайды.
Балалардың
іскерлік
дағдыларды
меңгеруіне
байланысты үйдің орнына
кітапты,
терезе,
т.б.
тэрбиешінің
калауы,
балалардың
келісімі
бойынша
басқа
Рефлексивті
түзетуш ілік
міндеттердің бірі балалардыц сөздік корын молайту, көргендерін байланыстырып жеткізе білуте
жэне іс-эрекетге бейнелеу.
- Сабақ соңынан балалардың жүмыстарын талдауда
кеңістікте
орналасуы,
бояуды
пайдапануы,
төртбүрышты
пішіннің
дүрыс
салынуыныц
жетістіктері
атапады.
Сэтсіз шыққан жүмыстарды келесіде дүрыс салынуына бағыт беріледі.
тақырыптарды алуға болады.
Осы
тәсілмен
деңгелек,
үшбүрышш пішіндерді салуды тиянақгау жүмыстары
ұйымдастырылады
Балалар ездері не жасагандарын, түстерін, пішіндерін сипаттап айтады.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: сурет салу барысында тік бүрышты бейнелі
заттарды сала білуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: көргендерін эңгімелей отырып ісэрекетте бере білу дагдыларын игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: көріп қабьшдау
арқылы есте сақтауын дамытады, бояумен үқыпты жүмыс істеуге
дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Жагісыру.
Тақырыбы: Ойыншықтар дүкені.
Сабақтын
мақсаты:
балалардың
жапсыруға
деген
қызығушылығын арттыру. Жыл бойындағы жасаған жүмыстарының
нэтижссіне баға беру. Дербес эрекет ету арқылы меңгерген іскерлік
дағдыларын бекіту. Өз ойларынан бейне қүрастыруга бағыттай
отырып іс-әрекетке белсенділігін арттыру. Қиялын дамьпу. Өз
еңбегінің нэтижесіне жете білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: жьш бойы жасаған балалар жүмыстары, үсақ
ойыншықтар, эр балаға конверт (қағаздан эр түрлі үсақ бөлшектер
қиындылары бар). Қылқалам, түғырлар.
Сөздік жүмысы: ойыншықтар, дүкен, сатушы, сатып алушы.
142
Іс-әрекет
кезендері
М отивациялы ккозгауш ы лы қ
Тәрбиеиііиіц әрекеті
Тэрбиеші мазмүнды да эсерлі
қысқаша эңгімемен "Ойыншықтар
дүкеніне" балалар назарын аударады. Мүнда балалардың жыл бойына жапсырудан, мүсіндеуден, суреттен жасаған жүмыстарының ең
таңдаулысы орын алады.
Балалардың ой - қиялын дамыту
Үйымдастырубарысында
көріп
отырган
іздестіру
ойыншықтардан
басқа
қандай
ойыншықтарды
білетіндіктерін
немесе жасағысы келетіндіктерін
сүрайды.
Балалар
ойын
айкындағаннан кейін жалпылама
нүсқау береді. Мүндағы мақсатжүмыс тақырыбын жэне оны
орындау
тәсілдерін
тусіндіру.
Нүсқау ете қыска эрі айқын болуы
тиіс. Бүдан кейін жүмысқа ықылас
пен өз күшіне сенімділік туғызатын үнмен балаларды көтермелеп
отыру кажет. Жұмыс барысындагы
іскерлік-дағдыларды
меңгеруі
қадагаланады. Жүмыстарын аяқтап
ойынға ауысады. "Ойыншықтар
дүкеніне" ең тандаулы жүмыстарды іріктеп алып, ролъдерді бөліседі
де ойын ойнауға кіріседі. Ойын барысында жасалған заттың сапасы,
неден жасалганы, түр-түсін сипаттап, айтуды талап етеді.
балалар
еңбегінің
Рефлексивті
- Тәрбиеші
жетістігін атай отырып іс-әрекетке
түзетуш ілік
кызыгушылыққа ынта ықыласын
арттырады.
Балаларды ц әрекеті
Балалар
дүкендегі
ойыншықтарды
қарап, олар туралы
айтып береді. Түр,
түсі, пішіні, неден
жасалғанын айтады.
Әр
бала
өздеріне
берілген конверттегі
үсақ қиындылардан
қандай бейне жасауға
болатынын (мозайка
тәрізді) қағаз бетіне
қойып көреді, қандай
ойыншық
жасайтынын
ойланады, бір-біріне
үқсас
тақырып
көбірек болса басқа
тақырыпқа өзгертуге
жеке нүсқау беріледі.
Балалар
затгарды
қағаз
бетіне
орналастырып қойып
көреді.
Балалар
өздеріне
үнаған ойыншықтарды «сатып алады».
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: Жыл бойындағы жасаған жүмыстарының
нәтижесіне баға береді.
Қандай түсініктерді игерді: Өз ойларынан бейне қүрастыруға
бағыттай отырып іс-әрекетке белсенділіғін арттырады.
143
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Ойыншықтарды
жапсыруға дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Ойыншықтарға орамал.
Сабақтың мақсаты: балалардың сурет салу дағдыларын
қалыптастьфу. Құрал-жабдықтармен жұмыс істеуге жаттықтыру,
сурет салуға қызыгушьшыгын арттыру. Саусақ бұлшық еттерінің
қимыл-қозғалыстарын жетілдіру, ұқыпты жұмыс істейбілуге
тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: гуаш бояулар (қызыл, жасыл, көк), ақ қағаз
(жолақ), қылқалам, су, сурткіш, тұғырлар, үлгі сурет, екі түрлі
қуыршақ (бірі таза, бірі кір).
Сөздік жүмысы: қуыршақтың орамалы, елең қылмай.
Іс-әрекет
кезендері
М отивациялы ққозгауш ы лы қ
Ұ йымдастыруіздестіру
Тәрбиешініц әрекеті
Балаларды ц әрекеті
Тэрбиеші эдемі киінген үлкен қуыршақтың қонаққа келгенін хабарлап,
балапармен
амандастырылып,
жайғасып отыргызылады.
Қуыршактың таза, әдемі киіміне назар
аударылып, "сендер де осылай таза
киініп, үсті бастарың ұқыпты болып
жүріндер.
Ал, мына суретке қараңдаршы: "Бетіқолы кір қуыршақ", (немесе қуыршақтың өзі)". Оны сипаттап әңгімелесуден
кейін
Ә.Дуйсенбиевтің
"Қуыршақ" өлеңін оқып беру.
Әй, куыршак, қуыршақ,
Жуынбайсың, жуынсақ.
Беті-қолдың батпағын,
Елең қылмай жатқаның,
Қапай адам боласың?!
"Қуыршактың беті қолы кір екен,
оны жуындырып, тазалауға бола ма?
Өздеріңнің беті-қолдарың таза ма?
Беті қолымыз таза болу үшін не
істейміз? Біз қуыршақтяр таза жүру
үшін оларга орамалдар дайындап
Балалар қуыршақпен
амандасады жэне өз
ойларын айтады.
144
Жуынамыз. Жуынып
болған
соң
орамалмен сүртеміз.
Балалар қылқаламды
қолдарына
дұрыс
ұстай отырып ауада
түзу
жэне
үзік
сызықтар
сызып
жаттығады.
Қағаз
бетіне
бояусыз,
қылқаламмен сызып
жаттыққаннан кейін
барып
бояуга
батырып сызықтарды
батыл
жүргізуге
Рефлексивті
түзетуш ілік
-
берсек қайтеді. Міне, куыршактын
орамалы, қандай әдемі" - деп өлеңнің
мазмүны жайында айта отырып,
үлгіге талдау жасалады. Балалардың
қызығушылығын
арттыру.
"Енді
осындай орамалды езіміз өрнектеп
көрейік" - деп эр балаға жолақ тэрізді
шеттері шашақгалып қиылган кагаз
таратылып беріледі. Өзі тақтадағы
үлгіге
оны
қалай
өрнектеуге
болатынын көрсетеді. Балалардың
еңбек әрекетіне бақылау жасалып,
нүсқаулар беріледі. Кейбір балаларға
көмек көрсетуге болады. Бой сергіту
сэтін
өткізуде
"Қуыршақ."
эні
әуенімең қимыл-қозғалыс жасалады.
Бапалардың кейбірі жүмыстарын
аяқтайды, дайын болған жүмыстарды
тақгаға іліп қойып, олардың назарын
аудара отырып талдау жасалады,
кемшіліктері атапып сэтгі шыққан
жүмыстар мадақталады. Сурет салу
барысында тэрбиеші балалардың
бояумен,
қылқаламмен
үқыпты
жүмыс
істеуін,
эр
бояуды
ауыстырғанда қьшқаламды жуып
алуды ескертіп отырады. Жендерін
түріп,
киімдерін
былғамай
еңбектенуге баулиды. Талдаудан
кейін
әдемі
орамалдардың
бірнешеуін
қуыршаққа
сыйға
тартады, ол ризашылық біпдіріп,
рахмет айтады.
Балаларды өзімен бірге ойнауға ойын
бұрышына шақырады. Олар орындарын жинастырып, ойын іс-эрекеті
жалғасады.
кіріседі.
Балалар орамалдың
шеттерін қызыл түсті
бояумен түзу сызады,
бір
қатарға
үзік
сызықгар жүргізеді,
қайтадан
екінші
түсті. бояумен сызык
және
үзік
сызықтарды
қайталап
сызады.
Шашақтардың
шетінен екі тік сызық
жүргізеді.
Ең әдемі салынған
орамалдарды
таңдайды, өздерінің
суреттерін көрсетеді.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: балалардың сурет салуға қызығушылығын
оятады, сурет салу дағдыларын қалыптастырады.
Қандай түсініктерді нгерді: эдемі орамалдарды пайдалану
туралы түсініктерді иғереді.
145
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: құрал-жабдықтармен
жұмыс істеуге жаттықтығады, сурет салуға дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу.
Тақырыбы: Қошақандар жайылымда.
Сабақтың мақсаты: қағаз бетіндегі кеңістікті дүрыс пайдалана
отырып қысқа сызықтарды тігінен түсіруді меңгерту. Малдың
төлдері жайында түсінік беру (бүзау, қозы,қүлыншақ, лақ, бота).
Жауарларға қамқорлық жасай білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: "Жайлау" суреті, үй жануарларының төлдері
ойыншық немесе суреттері, бояу (жасыл түсті), қылқалам, сүрткіш,
су, түғырлар, эр балаға қошақандар суреті. "Орнында не жоқ"
ойынына қажетті суретгер.
Сөздік жүмысы: қошақан, жайлау, жайылым.
Іс-әрекет
кезеңдері
М отивациялы ққозғауш ы лы к
¥йы м дасты руіздесгіру
Тәрбиешінің эрекеті
Тәрбиеші
балалардың
назарын
үлкен жайлау суретіне аударады.
Жайлау емірі жайында тусіндіріп,
малдар жэне оның телдерін, олардың қалай дыбыстайтынын үн
таспадан тындатады.
Музыка әуенімен қошақан, ботақан,
лақ туралы әндерді айтып береді,
ерекшеліктерін сүрайды. "Сендер
қошақанды кердіңдер ме?". Кердік,
суреттен, теледидардан, ауылдан
т.б. "Қошакандар жайында кім
тақпақ біледі?" Ойыншық қозыны
керсетеді. "Қозы не жейді? - Шеп.
Балалар, мына жерде қозының
қорасы түр екен, кане қарап керейік
(алдын ала үстел үстіне жасап
қояды). Оның ішінде қошақандар
кеп екен, бүлардың қарны ашып
қалған ғой деймін, біз бүларға шеп
берейік" - деп бэрін балаларға
үлестірмелі кошақандарды таратып
146
Б алаларды ң әрекеті
Балалар телдердің
дыбыстарын
үн
таспадан
тындайды
жэне
ездері ажыратып,
айтып береді.
Әндерді
балалар
бірге
айтып,
қимыл
қозғалыстарын
бейнелейді.
Білетін
тақпактарын
айтады.
Балалар
қылқаламмен,
бояумен
жасыл
түсті
пайдалана
отырып
тігінен
қысқа сызықтарды
жүргізіп
шеп
Рсфлексивті і үіетуш ілік
береді
де,
шөпті
қалай
салатындарын, көрсетіп түсіндіреді.
Шөптердің
суретін
салып
болғандары
қошақандарын
қозғалтып шөп жегізгендей әрекет
жасайды. Балалар жүмыстарын
аяктаған соң қайтадан тақтадағы
суретке назар аударып, енді сиыр,
қой, ешкі, түйенің суреттерін
қозғалмалы
түрінде
көрсетіп,
"Орнында
не
жоқ?"
—
дидактикалық ойынын ойнатады.
Ойында
малдарды
төлдерімен
кезектестіре жайлау суретінен алып
жасырып "орнында не жоқ" — деп
сұрайды.
Ойыннан кейін балалар еңбектері
мадакталып, сабакты қорытындылайды.
салады. Қағаздың
бетіне
толтыра
тегіс пайдаланады.
Балалар дидактикалық ойынды ойнайды.
Өздері салған
шөптерін
қошақандарға
жегізіп, ойнайды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: қағаз бетіне қысқа, түзу сызықтарды түсіре
білуге жаттығады.
Қандай түсініктерді игерді: малдын төлдері жайындағы
түсініктерді игереді (бүзау, қозы, қүлыншақ, лақ, бота).
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: қағаз бетіндегі
кеңістікті дүрыс пайдалана отырып қысқа сызықтарды тігінен
түсіруге дагдыланады.
2.4.Сәбилердің екінші тобына арналган дидактикалық ойындар
Қандай түс? Ойыннын тәрбиелік мәні. Бояудың негізгі
түрлерімен кеңірек танысып, есте қалдыру, атай білуғе үйрету.
Түстерді бір-бірінен ажырата білуге жаттықтыру, сурет салу.
Жапсыру
іс-әрекеті
барысында
дүрыс
қолдана
білуге
дағдыландыру.
Кажетті көрнекіліктер. Тэрбиешіде көлемі жағынан үлкен түрлітүсті жолақтар эр балаға таратылады. Балаларға таратылған
жолақтардың көлемі шағын. Түске байланысты жасалған үлгілер
147
немесе ойыншықтар. Мысалы: қызыл гұл, шар, орамал, т.б. сары
алмұрт, сары гүл, көбелек, сары қауын, т.б.
Ойын ережесі. Тәрбиеші өзінде қанша түсті жолақ қағаздар
болса, балаларга соншажолақтар таратып береді. Берілген тапсырма
бойынша, тәрбиеші қандай түсті жолақты көрсетсе, сондай түсті
бала көрсетуін үсынады. Сол аталған түспен қандай затты немесе
құбылысты бейнелеуге болатынын сұрайды.
Ойынға басшылык. Тэрбиеші алдымен балалардың назарын
езіне аударып, қолындағы жолақтың түсін сүрайды. Балалар
көрсетілген жолақты өздеріндегі жолақтар ішінен тауып көрсетеді.
Бастапқыда негізгі түстерді (қызыл, көк, сары), біртіндеп қосымша
түстерді көрсетіп, атауларын талап етеді. Кім тез, дұрыс көрсетсе,
соны мадақтап отырады. Іс-әрекетке баяу, бірден кірісіп кете
алмайтын жасқаншақтау, үялшақтау балаларды ойынға тартып,
көбірек көңіл бөлу қажет. Түстерді көрсеткеннен кейін бүл
түспенен қандай затты салуға болатынын сүрайды. Қызыл түске
байланысты салынатын затқа нелерді салуға болады? Мысалы, гүл,
жалауша, алма, т.б. Балалардың белсенді болуын, зейін коюына,
ойланып жауап беуіне, іске ынтамен кірісуіне басшылық ету қажет.
Ойын соңында ҚМырзалиевтің «Қызыл, сары, көк» өлеңінің
жолдарын оқи отырып, түстердің мағынасы жайында ой түйіндеу
керек.
КІМ
ТЕЗ
ЖИНАЙДЫ?
Ойыннын
тәрбиелік
мәні.
Көкөністермен жемістер жайындағы балалардың білімін тиянақтау
(жинақтау). Бейнелеу іс-эрекеті барысында пішін, көлем, түсті,
салыстырмалы көлемді қабьшдауын қалыптастыру. Балалардың
есте сақтауын дамыта отрып, зейінділікке, үқыптылыққа,
шапшаңдылыққа баулу.
Кажетті кернекіліктер. Арнайы қапшықтарга салынған
ойыншық ыдыс-аяқтар, үлкен-кіші тостағанның қиылған жэне түгас
үлгісі, фланелограф, эр балаға таратып беретін киындылар.
Ойын ережесі. Әдемі эшекейлі тосгағандарды көрсетіп
салыстыру, көлемі жайындағы түсініктерін нақтылау. Осындай
қиылган тостаған бейнесін құрап шығаруға тапсырма беріледі.
Ойынға басшылык. Тэрбиеші бірнеше ьщыстарды немесе
суретгерді көрсетеді. Осьшардың ішінен тостағанды табуларын
өтінеді. Тостаганның не үшін керек екендігіне, көлемі, түр-түсіне
көңіл бөліп, қазір қиындылардан тостаған құрайтындықтарын
148
ийгады. Қиындыларды қораптан алып, үстел үстіне қояды да, өзі
<|іланелографқа түтас тостағанды қыстырады. Дэл осындай
юстағанды кім қүрап шығаратынын балалардың қалауымен
орындауды талап етеді. Үлкенірек, кішірек, үлкен, кіші, нешеу дсген үғымдарды түсінулеріне бағытгайды. Тақтаға шыгып немесе
үстел үстіне қүрап көрсетеді. Ою-орнек түстері, қайсысы үлкен,
қайсысы кіші екені талданады. Үлкен тостаған неше бөліктен, кіші
«наркөз» неше бөліктен түратынын санайды. Дүрыс қүралып дайын
болган ыдысты қарап: біздің ыдыстарымыз қандай тамаша, мүндай
ыдыстармен қымыз, айран, сүт, т.б. ішуге қолайлы дегенді балалар
айтып, тәрбиеші «Наркөз» шығармасын окып береді.
Бақылау сүрақтары
1. Бейнелеу іс-әрекетінің тиімді эдіс - тэсілдерін атаңыз?
2. Оқу іс-эрекетін үйымдастырудың тақырыптық үлгі жоспарын
жазудағы сіздің үстанымыңыз қандай?
3. ¥йымдастырылған оқу іс-әрекеттерінің технологиялык
картасын жетілдірудің жолдары қандай?
4. Сәбилердің екінші тобына арналған дидактикалық
ойындарды үйымдастырудың ерекшелігі неде?
5. Сэбилердің бірінші тобындағы іс-әркет түрлері екінші
сэбилер тобында қалай күрделенеді?
6. Осы жас тобында балалар қандай бейнелеу іскерлігін
игереді?
7. Топтан топқа кошкен сайын үйретудің көрнекілік жэне
сөзбен түсіндіру тәсілдерінің өзара байланысы қалай өзгереді?
Тапсырмалар
1. Сэбилердің екінші тобындагы бейнелеу іс-эрекетінің
бағдарламалық мазмүнына талдау жасаңыз.
2. Жас ерекшелігіне сәйкес сурет, мүсіндеу, жапсыруға
арналған көрнекіліктердің үлгі суретгерін дайындап алыңыздар.
3. Балалармен жүмыс жасауға арналған трафареттар
жиынтығын жасау жэне кейбір ойыншықтардың сүлбасы мен
геометриялық пішіндерді қиып дайындау.
149
4 Тарау. ЕСТИЯРЛАР ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ
БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ
4.1. Беннелеу іс-әрекетінің бағдарламалық мазмұны
Тэрбиеші балалардың қоршаған ортаға, туған өлке табиғатына,
жергілікті жердің аймақтық ерекшеліктеріне, жан-жануарлары мен
құстары, өсімдіктер дүниенің дамуына назарын аудартып,
көргендерін, байқап-бақылағандарын бейнелеу іс-әрекетінде бере
быуге үйретеді. Көркемөнер туындылары арқылы бейнелеу өнері
түрлері жайында түсінік береді. Өнер шығармаларын қабылдай
отырып, көркемдік талғамын қалыптастырады. Ұлттық өнердің
айшықты нақыштарын сезіне білуге баулиды. Өз халқының салтдәстүрімен таныстырады. Бейнелеу іс-эрекетімен айналыса отырып
бейнелеу өнерінің мэнерлеу қүралдарын: түс, сызықтар, көлем,
пішін, қүрьшым, т.б. меңгертудің нэтижесіне жетіп, еңбек ету
дағдыларын қалыптастырады. Балалардың көргендерін өз ісэрекетінде түрлі-түсті қарындаштар мен бояумен қағаз бетіне түсіре
білуге, сазбалшықпен мүсіндеп бейне жасауга, қағаздан қиып,
желімдеп заттардың пішінін келтіруге үйретеді. Баланың айналаны
бақьшауына жэне қабылдауына көңіл бөлінеді. Естиярлар тобында
өздері меңгерген эдіс-тэсілдерді жетілдіре отырып, тапсырманы
үқыпты, таза орындау дағдыларын қалыптастырады. Бейнелеу
күралдарын қолдануға, жүмыс әдіс-тәсілдеріне машықтандыруға
жаттықтырады.
Сурет салуда еркін қозғалыс жасай отырып, сызықтарды батыл
жүргізу, түстердің үйлесімділігін сезіну, сурет салуға белгілі бір
затгардың пішінін үқсата білуге үйретеді. Қарындашты, бояуды
дүрыс пайдалана білу, сабақтан бос уақытгарында көмір
қарыңцаштар мен түрлі-түсті борларды пайдалануға үйрету, сурет
салуда бояу түстерін алмастырып отыруды, сызықтардың түрлерін
(түзу, қисық, түйық), кеңістікті бағдарлай білуге жатгықтырады.
Оқу жылының аяғына қарай, қарындашты қағаз бетінен алмай
бояуға, қылқаламмен түзу жэне айналдыра сызуға үйретіледі.
Меңгертілген іскерлік-дағдыларын бекітіп, тнянақтайды. Заттың
бейнесін беруде кьшқаламды ыңғайлы қолдануға дағдыландырады.
Мүсіндеудің эдіс-тэсілдерін меңгеруде алақан арасына салып
айналдыра домалақтау, қысып басу арқылы жалпақтау есу жэне
150
міымшып
созу тәсілдерін меңгеруді үйретеді. Сазбалшықпен
жүмыс жасауда саусақтардың, қолдың, иықтың бүлшық еттерін
жетілдіре отырып,
қимыл-қозғалыс үйлесімділігін дамытады.
Қүрылысы қарапайым бірнеше (2-3) бөліктен түратын заттарды
мүсіндеуге жаттықгырады. Біртектес бірнеше бейнелерді жасайды.
Чаттардың бейнесін жасауда эшекейлеуге, әрлеуге таяқшаларды
пайдалану, үқыпты жүмыс істеу дағдыларын калыптастырып,
бастаған істерін аяқтауға, еңбек нэтижесіне жете білуге үйретеді.
Жапсыруға үйретуде алған іскерлік-дағдьшарды жетілдіре отырып,
желімдеудің эдіс-тэсілдерін меңгертіп, үқыпты жүмыс істеу
дағдыларын қалыптастырады.
Қағазды
қиюды
үйрету,
қайшымен
жүмыс
істеуге
дағдыландырады. Алғаш бастағанда түзу қию, 3 см қагазды бірден
киып төртбүрыштар, кейін қисық сызықбойымен қию, жапырақ,
геометриялық фигуралар қою, жолақ қағаздан тік төртбүрыш, тік
төртбүрышты квадрат, қвадратган бүрыштарын қисық қию арқылы
дөңгелек, тіктөртбүрыштың қарама-қарсы бүрыштарын қиып алу
арқылы сопақша дөңгелек қиюды үйретеді. Қиып
алған
пішіндерден белгілі бір заттың бейнесін қүрау композиция жасауға
үйретеді. Бірнеше бөліктен түратын заттарды бейнелеуге
жаттыктырады. Қайшымен, желіммен жүмыс істеу дағдьшарын
жетілдіру, сэңдік киып жапсырудың алғашқы дағдыларын
қалыптастыра бастайды.
Бағдарлама бойынша үйымдастырылатын тәрбие жүмыстары
қалыптан тыс сабақтар түрінде өткізу көзделуде. Мысалы: "Саяхат
жасау". Балалардың айналадағы өмірден көргендерін, ертегілерден
естігендерін кез алдарына елестете отырып бейнелеу. Саяхат жасай
жүріп іс-әрекет барысында бір-біріне қарым-қатынасы, ойлауы,
қиялы, сезімі жэне байқағыштық қабілетін дамыту. Саяхатта
көргендерін бейнелеу іс-әрекетінде бере білу дағдыларын
қалыптастыру. Байланыстырып сөйлеуге жаттықтыру, онер
туындьшарына қатысты сөздермен сөздік қорын молайту.
Қызықты тапсырмалар. Балалардың алдына арнайы міндеттері
қоя отырып тапсырмаларды орындауда белсенділік, дербестік, ерікжігерінің,
зейінінің түрақтануына
ықпал
ету.
Қызықты
гапсырмаларды
орындау
арқылы
істің нәтижесіне жету
жэнеқанағаттану сезіміне тэрбиелеу. Тапсырмаларды тэрбие
міндеттері мен мазмүнына қарай, жас ерекшелігіне сай таңцап алу.
151
Көңілді
кейіпкерлер.
Балалардың
қалауы
бойынша
кейіпкерлерді таңдап алып, олармен бірлесе әрекет ету арқылы
бейнелеу өнеріне қызығушылығын арттыру, сипаттап айтып, көңілкуйге байланысты қимыл-қозғалыстарын келтіреді. Қандай дыбыс
шығаратынына тоқталады. Сөйлемді дұрыс құрып айтуға
дағдыландырады кейіпкерлермен бірлесіп сурет салады, мүсіндейді,
жапсырады.
Менің көргендерім. Айналадағы өмірден, қүбьшыстардан
көргендерін әңгімелеп айтып бере отырып бейнелеу іс-әрекетінде
(сурет, мүсіндеу, жапсыруда) керсете білуге үйрету. Іскерлік
дағдьшарын қалыптастыру. Жыл мезгілдеріне табигат байланысты
қүбылыстарына ерекше-ліктерді бақылап, табиғат бүрышындағы
және ауладағы еңбекпен үштастырады.
Ойын жаттыгулар. Бейнелеу өнерінің мэнерлеу қүралдарын
меңгеруге, дыбыстық жаттығулар арқылы сөздік қорын молайтуға,
байланыстырып сөйлеуге үйрету. Кеңістікті бағдарлай білу дағдыларын қалыптастыру. Музыка әуенімен ырғақты қозғалыс жасай
білуге баулу. Қолдың қимыл-қозгалысын жаттықтыру.
Бейнелеу өнерінің қарапайым негіздеріне- сурет салу, мүсіндеу,
қиып жапсыруга үйрету, сәндік-қолданбалы өнер туындыларын
пайдаланып, композиция жасату, өнерге қүштарлыкқа, эстетикалық
талгампаздыққа баулу. Заттық, мазмүнды жэне сәндік сурет салуға
үйрету.
Сэбилер тобындағы меңгерген бейнелеу күралдарын қолданып,
тапсырманы үқыпты, таза орындау дағдыларына машықтандыру.
Сурет салуда еркін қозғалыс жасай отырып, сызықгарды батыл
жүргізу, түстердің үйлесімділігін сезіну, сурет салуда белгілі бір
затгардың пішінін үқсата білуге үйрету, бояу түстерін алмастырып
отыруға, сызықтардың түрлерін үйлестіре сызуға үйрету. Бояу
түстерін көңіл-күйге сәйкес қолдануға жатгықтыру (көңілді,
көңілсіз, жайбарақат). Қағаз бетінің кеңістігін бағдарлай білуге
үйрету, қарындашты, бояуды дүрыс пайдалана білу, сабақтан бос
уақыттарда көмір қарындаштар мен түрлі-түсті борларды
пайдалануға үйрету. Оқу жылының аяғына қарай, қарындашты
қағаз бетінен алмай бояуға, қылқаламмен түзу жэне айналдыра
бояуға үйрету. Заттың бейнесін беруде қылқаламды ыңғайлы
қолдануға дағдыландыру. Ою-өрнектер жайында жалпы түсінік
беру, ою-өрнектер түрлері: ирек, су, толқын, түмарша, тышқан ізі,
152
гүл, бүршік. Трафарет пен шаблондарды пайдалану. Дөңгелек,
квадрат, сопақша, т.б.меңгертілген іскерлік дагдьшарын бекітіп,
тиянақтау.
Мүсіндеудің әдіс-тәсілдерін меңгертуде алақан арасына салып
айналдыра домалақтау, қысып басу арқылы жалпақтау, есу жэне
шымшып созу тәсілдерін меңгеруді үйрету. Сазбалшықпен жүмыс
жасауда саусақтардың, қолдың, иықтың бүлшық еттерін жетілдіре
отырып,
қимыл-қозғалыс
үйлесімділігін
дамыту.
Қүрылысыкарапайым бірнеше (2-3) бөліктен түратын заттарды
мүсіндету. Біртектес бірнеше бейнелерді жасау. Заттардың бейнесін
жасауда әшекейлеуге, эрлеуге таяқшаларды пайдалану, үқыпты
жүмыс істеу дагдыларын калыптастырып, бастаған істерін аяқтауга,
еңбек нэтижесіне жете білуге үйрету. Заттарды мүсіндеуде
пропорңиялық қатынастарды бере білуге баулу.
Жапсыруға үйретуде алған іскерлік-дағдыларды жетілдіре
отырып, желімдеудің эдіс-тәсілдерін меңгерту, үқыпты жүмыс істеу
дағдыларын қалыптастыру. Қағазды киюды үйрету, қайшымен
жүмыс істеуге дағдыландыру. 3 см қағазды түзу қию, содан кейін
қисық сызық бойымен қию, жапырак, геометриялық формалар
қиюға жаттықтыру. Жолақ қағаздан тік төртбүрыш, тік
төртбүрыштан текше, текшеден бүрыштарын қисық қию арқьшы
дөңгелек жасау, қарама-қарсы бұрыштарына қарай түзу қию
арқылы үшбүрыш шығару, тік төртбүрыштардың бүрыштарын
қиып тастау арқылы сопақша, дөңгелек қиюды үйрету. Қиып алған
пішіндерден белгілі бір затгың бейнесін жасауға үйрету. Бірнеше
бөліктен түратын заттарды бейнелеу. Қайшымен, желіммен жүмыс
істеу дағдыларын жетілдіру, сэндік қиып жапсырудың, табиғи
материалдарды қолданудың алғашқы дағдыларын қалыптастыру.
Оригами жайындағы алғашқы түсініктермен таныстыру,
қағазды бірнеше бүктеу дағдыларын қалыптастыру. Қағазды
спираль тэрізді бүктеу, жолақ қағаздарды өрнек қүрап желімдеу,
композиция құруға үйрету.
Отбасы,
балабақша,
ойыншықтар.
О тбасы
және
балабақш аны ң тәрбие ж үм ы сы ндағы сабақтасты ғы н сақтай
оты рып,
күнделікті
түрм ы ста
қолданы латы н
сәндік
бүйы мдар ж айы нда балаларды ң түсініктерін кеңейту. Сурет
көрсетіп эңгімелеуде көркемөнер туындыларын: Ә.Қастеев «Киіз
үйдің ішкі көрінісі», А. Ғаламбаева «Дэмді шай», «Аяққап»,
153
«Дастарқан», М. Кенбаев «Киіз басу» пайдаланды. Қазақтың ұлттық
өнері туралы - «¥лттық ыдыстар», «Әшекейлі самауырында шэй
қайнады», «Басқұр», «Кілемдер» (еденге жөне қабырғаға тұтатын),
«Қобыз бен домбыра» т. б. суреттер көрсете әңгімелесу, балалардың
ұлттық өнер жайлыбілімдерін тереңдету.
О ларды ң сэнді өрнектелуі, зерм ен кестеленіп, эш екейленуі, бояу түстері сияқты эсем көріністеріне балаларды ң
назарын аударып, таны м, қабілеттерін дамыту. Ө здері көріп,
бақылаған заттарды бейнелеу іс-эрекетінде керсете білуге
үйрету.
Дидактикалық ойындар: «Әдемі гүлдер», «Қандай түс?», «Кім
тез жинайды?», «Біздің ыдыстарымыз» т.б. Қазіргі тұрмыста
колданылатын ұлттық бұйымдарды салыстыра айіуға, басты
айырмашылығын аңғара білуге үйрету.
Сурет салу. Әжеме орамал, ауладағы ағаштар, қуыршақтың
көйлегін үлтгық ою-өрнек элементтерімен эшекейлеу (тұмарша,
омыртқа, гүл, тышқан, із), табақты өрнектеу, пирамида,
аквариумдагы балықтар, камзолды әшекейлеу (ирек, гүл),
дастархан, сүйікті ойыншық, қуыршақтың төсегі.
Мүсіндеу. Үлттық тағамдар (құрт, шелпек, бауырсақ),
«Достарыма сыйлық», машина, үлкен-кіші тостағандар, дастарқанда
жемістер, дэмді тоқаштар,
сылдырмақтар, мерекелік торт,
ойыншық аю, тышқан.
Жапсыру. Анама сыйлық, сәукеле, басқұр, дастарқан, эдемі
гүлдер. Ойыншық машина, азық-түлік таситын машина (ұжымдық
жұмыс), қуыршаққа көрпе құрау, қайық су бетінде қалқиды.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар:
Ойыншықтарды трафареттер арқылы салу, «Менің сүйікті
ойыншығым», «Ыдыстар», «Гүлдер», «Қуыршаққа арналған
моншақтар».
Жыл мезгілдері. Жомарт күз. К. Шаяхметов «Алтын күз», Ш.
Сариев «Пейзаж» т. б. суреттерді көрсету, эңгімелету. Қүралжабдықтармен жұмыс істеудің эдіс-тэсілдеріне машықтандыру.
Сурет салуда қолдың еркін қимыл-қозғалысын пайдаланып,
сызықтарды батыл жүргізу, түстердің үйлесімділігін сезіну, заттың
пішінін ұқсата салуға үйрету.
Сурет салу. Алма баққа саяхат. Күзгі жапырақгар. Бидайлар.
Жүзім. Қүс қайтты, Менің көргендерім. Алтын күз.
154
Мүсіндеу. Бақшада не пісті? (сәбіз). Қияр мен қызылша. Жеміс
салатын ыдыс. Жемістер. Көкөністер.
Жапсыру. Күзгі жапырактар. Күз сыйы (табиғи материалдармен
жүмыс). Саңырауқүлақ. Күз көрінісі (оригама). Алма, алмүрт.
Қыс қызығы. Қысқы табиғат көрінісінен алған эсерлерін,
корген-білгенін бейнелеу іс-эрекетінде көрсете білу дағдыларын
қагтыптастыру.Бояу
түстерін
ауыстырып
пайдалануға
дағдыландыру.
Көгілдір, жасыл түстегі негізгі астарға (фонға) ақ бояумен
ақшақарлар салуды үйрету. Түзу, үшбүрыш төртбүрыш, дөңгелек
сызықтар сызуға жаттықтыру, бейнені сызықтарды үйлестіре салуға
үйрету.
Сурет салу. Алғашқы қар. Мүз сүңгілері. Қысқы ағашгар.
Аңдар. Қүстар іздері. Өз еріктерімен сурет салу.
Мүсіндеу. Ақша қар бізде қонақта. Аққала. Торғай. Ормандағы
аңдар. Қалауы бойынша мүсіндеу.
Жапсыру. Шырша ойыншықтары. Жаңа жылға сыйлық.
Көрікті көктем. Сурет салу. Ағаштар бүршік жарды,
«Жайлауда»,тостаған, бәйшешектер, «Коктемгі қала».
Мүсіндеу: «Қүстың үясы», «Сыбызғы», үлкен-кіші табақтар,
дөңгелектегі гүлдер (рельефті), ауьш (үжымдық жүмыс),
«Гүлзардағы гүлдер»
Жапсыру: Наурызға тарту, (алқа), сүлгі, «Текемет» орнекті
кілем, «Гүлденген дала».
Оригами: конверт, қалпак, балық т. б.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Күзгі кілем, Ағаштар,
Гүлзардағы гүлдер, Қүстың үясы, Жем салғыш, Қыстық киімдер,
Қар жамылған ағаштар, Коктемгі бақ, бағдаршам, Ата-аналарға арналған сыйлық, Қуыршақ киімдері, Камзолды әшекейлеу, сандықты
эшекейлеу.
Қазақстан-республнкам менің. Қала мен ауыл коріністерінің
ерекшелігін бейнелейтін суреттер көрсетіп эңгімелету, сэулет
онерінен алған эсерлерін бейнелеу арқылы бере білуге үйрету.
Сурет салу: «Коп қабатты үйлер», «Туған өлке» (тау, өзен,
кол), «Дала гүлдері», «Әдемі кесе», «Киіз үй», «Сызықтар әлеміне
саяхат», «Туган өлке», «Бэйшешек», «Жайлауда», «Белдік».
Мүсіндеу. «Түймедағы» (ромашка- рельефті бедерлеу),
«Жайлауда» (үжымдық жүмыс). «Қазан», «Аспандагы үшақтар»,
155
«Шай ыдыстары», «Тостаған», «Сыбызғы», «Қымызға арналған
тостаған».
Жапсыру. Автобус, Ою-өрнек элементтерін қию, (Тұмарша,
омыртқа, гүл) Биік үйлер, «Атамның тақиясы», «Әжемнің қүрағы»,
«Текемет», «Сэукеле».
Жануарлар дүниесі. Сурет салу. Сәбилер тобында алған
бейнелеу онерінің мэнерлеу қүралдары жайындағы түсініктерін
байыта отырып, балаларды жануарлар бейнесінің қарапайым
сипатын сызып көрсетуғе жаттықтыру. «Күшік», «Мысық», «Аю»
(ойын жаттығу), «Әдемі қүс», «Сүйкімді қоян», «Үйректер жүзіп
жүр», «Қысқы пейзаж», «Кит», «Шөптеғі қоңыздар».
Мусіндеу. «Көгалда жайылып жүрген лақ», «Судағы балық
жэне үлу», «Үш аю» ертегісі бойынша мүсіндеу , «Қонжық»,
«Ормандағы аңдар».
Жапсыру. «Қүстар», «Мысық тышқан», «Қызыл-жасыл
көбелектер», «Балықтар» (оригами), «Кішкентай тиін», «Балапан»,
«Қоян»(оригами), «Кірпі» (табиғи материалдармен).
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Қу түлкі, Гүлге қонған
көбелек, Табиғи материалдардан қоян, Тасбақа, Инелік т.б.
4.2. Оқу іс-әрекетін үйымдастырудың тақырыптық үлгі
жоспары
Қыркүйек
Апта
Білім беру саласы О қу іс- эрекетінің тақы ры п тары
күндер
О тбасы і апта
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. ¥лтты қ тағамдар
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Қатынас»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамыту.
Денешынықгыру
Математика.
«Шығармашылық» Музыка
Жапсыру. Дастархан
Бейсенбі
«Әлеуметгік орта»
Ж үма
Көркем эдебиет.
«Денсаулық»
Денешынықтыру.
«Шығармашылық» Сурет. Табақгы өрнек
156
«Шығармашылық» Музыка.
О йы н ш ы ктар 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
Сәрсенбі
«Шығармашылық
Коошаған ортамен таныстьту
Мүсіндеу. Сыбызғы
Сезім тәрбиесі.
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Менің ойыншығым
Музыка
Экология негіздері
«Катынас»
Ьейсенбі
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Ж үма
«Әлеуметгік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Балабакш а 3 апта
Экологиялық тәрбие
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылык» Мүсіндеу. Дэмді капаштар
Тіл дамыту
«Қатынас»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Математика.
Көркем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешыныктыру
«Шығармашылық» Сурет.Аквариумдағы балыктар
Музыка
Ж ы л мезгілдері 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Экология негіздері
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Алма баққа саяхат
Математика.
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
Денешынықгыру
Тіл дамыту
«Қатынас»
Сәрсенбі
Ж үма
«Шығармашылық» Сурет. Қызыл сары жапырақтар
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Ж үма
«Шығармашылық»
_____Қазан
_________________
[ Апта күндер ~Білім беру
Бейсенбі
Музыка
Коошаған оотамен таныстьшу
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
_________________________________
[ Оқу іс- эрекетінің тақы ры птары
157
саласы
Ж анурлар әлемі. 1 апта
Дүйсенбі
«Шығармашылык»
«Таным»
Сейсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
Сәрсенбі
«Таным»
Мүсіндеу.Балық жэне үлу
Экология негіздері
Тіл дамыту.
Денешынықтыру
Математика.
Бейсенбі
«Шығармашылық» Жапсыру. Мысық
«Кагынас»
Кошиаган ортамен таныстьту
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
Ж үма
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығапмашылык» Суоет. Үйжануаплдры
«Шыгармашылык» Музыка.
Менің Қазақстаны м . 2апта
«Таным»
Қоршаған орамен таныстыру
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Түймедагы (ромашка) рельефті
бедерлеу
Сейсенбі
«Таным»
Сезім тэрбиесі.
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Сәрсенбі
«Катынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылык» Сурет. Үлтгық ою-өрнек элементтермен таныстыру (түмарша, омыртқа)
Музыка
Бейсенбі
<_>Қ(П ьін ас»
Экология негіздеоі
«Денсаулық»
Денешыныктыру
Жүма
«Әлеуметтік осгга» Коокем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы. 3 апта
«Таным»
Дүйсенбі
Қоршаған ортамен таныстыру.
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шыгармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Мүсіндеу. Үлкен, кіші тостағандар
Тіл дамыту
Денешынықгыру
Математика
Көркем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықгыру
«Шыгармашылық» Сурет.Табактьі врнектеу
Музыка
158
О йы нш ы қтар. 4 апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
('ейсенбі
«Таным»
«Денсаулық»
Сәрсенбі
«Қатынас»
Эколоғия негіздері
Мүсіндеу. Ойыншық аю
Математика.
Денешынықтыру
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Өзің жақсы көретін ойыншыктар
«Шығармашылық» Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
Денешынықгыру
Ьейсенбі
«Қатынас»
«Денсаулық»
Жүма
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Қараша
Апта күндер
О қу іс- әрекетінің тақы ры п тары
Білім беру
саласы
Балабақш а. 1 апта
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ертегілер еліне саяхат
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
«Таным»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Экология негіздері
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
«Шығармашылық» Жапсыру. Азық-түлік таситын машина
Бейсенбі
Ж үма
«Қатынас»
«Әлеуметтік орта»
Қоршаған ортамен таныстыру
Керкем эдебиет
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет.Менің өлкем. Сызықтар әлемі
«Шыгармашылық» Музыка
Ж ы л мезгілдері. 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
Сәрсенбі
«Шығармашылық»
Бейсснбі....
«Катынас»
Қоршаған орамен танысьтыру
Мүсіндеу. Торгай
Сезім тәрбиесі.
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Менің көргендерім (кұстар келді)
Музыка
Экология негіздеоі
_.
.... . .
159
Жұма
«Денсаулык»
«Әлеуметгік орта»
«Шығармашылық»
Ж ануарлар әлемі. 3 апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шыгармашылық»
Сейсенбі
«Қатынас»
Сэрсенбі
Бейсенбі
Денешынықгыру
Көркем эдебиет.
Музыка
Қоршаган ортамен таныстыру.
Мүсіндеу. Ормандағы андар
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Таным»
Математика
Көркем эдебиет
«Қатынас»
«Шығармашылық» Музыка
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықгыру
Ж үма
«Шыгармашылық» Сурет.Үй жануарлары
Музыка
Меніц Қ азақстаны м. 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Экология негіздері
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Шыгармашылык» Мүсіндеу. Жайлауда (үжымдық жүмыс)
«Таным»
Математика
Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шыгармашылық» Сурет. Туған өлке (тау, өзен, көл т.б.)
«Шыгармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Ж үма
«Әлеүметтік орта»
«Шыгармашылық»
Желтоқсан
Апта күндер Білім беру
саласы
Отбасы. 1 апта
Дүйсенбі
«Шыгармашыл ық»
Бейсенбі
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Оқу іс- әрекетінің тақы ры п тары
Мүсіндеу. Үлкен кіші тостағандар
Сәрсенбі
«Таным»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Ьеи(.ч'нОі
«Шығармашылық» Жапсыру. Дастархан
. І\а і і.шас :
___ Қоршаган оргамен таныстыру
Сейсенбі
Экология негіздері
Тіл дамыту
Денешыныктыру
Математика
160
«Әлеуметтік орта»
Ж ұма
Көркем әдебиет
Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Камзолды эшекейлеу
«Шығармашылық» Музыка
О йы н ш ы кгар. 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
Сәрсенбі
«Қатынас»
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу.Ойыншық аю
Сезім тэрбиесі
Денешыныктыру
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Өзің жаксы көретін ойыншықтар
Музыка
Бейсенбі
Ж үма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Балабакш а. 3 апта
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
Сейсенбі
«Қатынас»
Сэрсенбі
Бейсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру.
Мүсіндеу. Достарыма сыйлық
Тіл дамьггу
Денешынықтыру
Математика.
Керкем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Ж үма
«Шығармашылык» Сурет. Табақты өрнектеу
Музыка
Ж ы л мезгілдері. 4 апта
Экология негіздері
«Таным»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Аққала
Математика.
Денешынықтыру
Тіл дамыту.
Сурет. Қысқы ағаштар
«Шығармашылық» Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
«Қатынас»
161
Ж үма
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеүметтік орта» Коркем эдебиет
«Шыгармашылық» Музыка
Қаңтар
Апта күндер
Білім беру
Оқу іс- әрекетінің тақы ры п тары
саласы
Ж ануарлар әлемі. 1 апта
Дүйеенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ормандағы аңдар
Сейсенбі
«Таным»
«Қатынас»
Эколоғия неғіздері
Тіл дамыту
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықтыру
Математика
Бейсенбі
«Шығармашылық» Жапсыру. Тышқан
«Катынас»
Көркем эдебиет.
«Әлеуметтік орта» Қоршаған ортамен таныстыру
Ж үма
Денешынықтыру.
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет.Күшік, мысық, аю
«Шығармашылық» Музыка
М енің Қ азақстаны м . 2апта
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулык»
Сәрсенбі
«Қатынас»
Бейсенбі
Ж үма
«Шығармашылық Сурет. Көп қабатты үйлер
«Шыгармашылық»
Музыка
>Ка і ыпас ■
Экология негізлері
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық»
О тбасы. 3 апта
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
Сейсенбі
«Қатынас»
Сәрсенбі
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу. Қазан
Сезім тәрбиесі.
Денешынықтыру
Тіл дамыту
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру.
Мүсіндеу. Бауырсақ
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
Көркем эдебиет
162
Іісйсенбі
«Шығармашылық» Музыка
Тіл дамыту
«Қатынас»
Денешынықгыру
«Денсаулық»
Жүма
«Шығармашылық» Сурет. Әжеме орамал
Музыка
О йы нш ы қтар. 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
( 'ейсенбі
«Таным»
«Денсаулық»
«Катынас»
< лрсенбі
«Шығармашылық»
Ьейсенбі
Жүма
Эколоғия негіздері
Мүсіндеу. Машина
Математика.
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Сүйікті ойыншығым
«Шығармашылық» Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
«Қатынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Ақпан
Апта күндер
Білім беру
О қу іс- әрекетінін тақы ры п тары
саласы
Ьалабақш а. 1 апта
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Дәмді тоқаштар
Дүйсенбі
(,’ейсенбі
«Таным»
«Қатынас»
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамыту
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықтыру
Математика
Кейсенбі
Ж үма
«Шығармашылық» Жапсыру. Әдемі гүлдер
Экология негіздері
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Пирамида
«Шығармашылык» Музыка.
Ж ы л мезгілдері. 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылык»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
Сәрсенбі
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу. Ақша қар бізде қонақта
Сезім тэрбиесі
Денешынықтыру
Тіл дамыту
163
«Шығармашылық»
Сурет. Мүз сүңгілері
Музыка
Бейсенбі
Экология негіздері
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Ж ума
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Ж ануарлар әлемі. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ормандағы аңдар
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шы ғарм ашыл ы қ»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денешынықгыру
Математика
Көркем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Әдемі қүс
Музыка
Меніц Қ азақстаны м . 4 апта
«Таным»
Дүйсенбі
Экология негіздері
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Аспандағы ұшақтар
Сейсенбі
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Сәрсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Әдемі кесе
Ж үма
Бейсенбі
Ж үма
Наурыз
Апта күндер
«Шығармашылық»
1,«Денсаулық»
«Әлеүметтік орта»
«Шығармашылық»
Білім беру
саласы
Музыка
Коошаған оотамен танымстыпу
Денешыныктыру
Көркем эдебиет
Музыка
Оқу іс- әрекетінің тақы ры п тары
О тбасы. 1 апта
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Дастархандағы жемістер
Сейсенбі
«Таным»
«Қатынас»
Экология негіздері
Тіл дамыту
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықгыру
Математика
164
Ьсйсенбі
«Шығармашыл ы қ» Жапсыру. Басқұр
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
Жүма
Денешыныктыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Ауладағы ағаштар
«Шығармашылық» Музыка
О ііы нш ы ктар. 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
Сейсенбі
«Денсаулық»
Сәрсенбі
«Қатынас»
«Шығармашылық
Нейсенбі
Ж үма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу. Сылдырмактар
Сезім тэрбиесі.
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Қуыршактыңтөсеғі
Музыка
Экология нсі ізлеоі
Денешынықгыру
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Балабақш а. 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
Дүйсенбі
«Ш ығарм аш ыл ы қ» Мүсіндеу. Мерекелік торт
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ж үма
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Математика.
Көркем әдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Дастархан
Музыка
Ж ы л мезгілдері. 4 апта
«Таным»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Экология негіздері
Мүсіндеу. Құстын үясы
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Көктемгі гүлдер
165
Бейсенбі
Жума
«Шығармашылық» Музыка
«Қатынас»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Әлеүметтік орта» Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Сәуір
Апта күндер
Білім беру
Оқу іс- әрекетінің такырыптары
саласы
Жануарлар әлемі. 1 апта
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қонжық
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Таным»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
«Шығармашылық» Жапсыру. Кішкентай тиін
«Катынас»
«Әлеуметгік орта» Көркем әдебиет
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Сүйкімді қоян
«Шығармашылық» Музыка
Менің Қазақстаным. 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Бейсенбі
»Ка і ымас -
Жүма
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылык»
Отбасы. 3 апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
Сейсенбі
«Қатынас»
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Эколоғия негіздері
Мүсіндеу. Шай ыдыстары
Сезім тэрбиесі.
Денешыныктыру
Тіл дамыту
Сурет. Жайлауда
Музыка
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу. Дастархан
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
166
Бейсенбі
Жүма
«Қатынас»
«Шыгармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулык»
Көркем әдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешыныктыру
«Шығармашылык» Сурет.Қуыршақтың кейлегін ұлтгық оюөрнек элементгерімен эшекейлеу (тұмарша,
омыртқа, гүл, тышқан, із)
Музыка
Ойыншықтар. 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Экология негіздері
«Шыгармашьшык»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шыгармашылық»
Мүсіндеу. Тышқан
Математика
Денешыныктыру
Тіл дамыту
Сурет. Камзолды эшекейлеу
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметгік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Мамыр
Апта күндер
Білім беру
Оқу іс- әрекетінің тақырыптары
саласы
Балабақша. 1 апта
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Достарыма сыйлық
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Таным»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік орта»
«Денсаулық»
Жүма
«Шыгармашылық»
«Шығармашылық»
Жыл мезгілдері. 2апга
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық»
Сейсенбі
«Таным»
Бейсенбі
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
Жапсыру. Қуыршаққа көрпе құрау
Экология негізлепі
Көркем эдебиет
Денешынықгыру
Сурет. Тұмарша
Музыка.
Экология негіздері
Мүсіндеу. Гүлзардағы гүлдер
Сезім тэрбиесі.
167
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық
Бейсенбі
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Менің Қазақстаным. 3 апта
Дүйсенбі
«Таным»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
Сейсенбі
«Денсаулық»
Сәрсенбі
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Бейсенбі
«Қатынас»
«Денсаулық»
Жүма
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Бэйшешектер
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру
Денешынықгыру
Көркем әдебиет
Музыка
Қоршаған ортамен таныстыру.
Мүсіндеу. Шай ыдыстары
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика.
Көркем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешыныктыру
Жүма
«Шығармашылық» Сурет.Белдік
Музыка
Отбасы. 4 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Эколоғия неғіздеоі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. ¥лтгық тағамдар
Сейсенбі
«Таным»
Математика.
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Сәрсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Аквариумдағы бапықтар
Бейсенбі
Жума
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеүметтік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Денешынықтыру
Көркем әдебиет
Музыка
4.3.¥йымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінің технолоі иялық
картасы
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: Үлттық тағамдар
Мақсаты: ұлттық тағамдар жайында түсінік беру. Сүтген
168
жасалатын тағамдармен таныстыру, Мүсіндеу іскерліктерін
меңгерту. Қүртты мүсіндету арқылы қолдың, саусақтың бүлшық
еттерін жетілдіру, қимыл-қозғалыс үйлесімділігін дамыту. Белгілі
бір пішінге келтіріп қүрт жасау дағдыларын қалыптастыру. Сурет
бойынша әңгімелесу арқьшы
сөздік қорын молайту. ¥қыпты
жүмыс жасай білуге тәрбиелеу.
Корнекіліктер: мүсіндеуте кажетті қүрал-жабдықтар (ермексаз,
тақтайша, сүрткіш т.б.) Ә.Қастеев, "Колхоздың сүт фермасывда"
коркем-онер туывдысы.
Сөздік жүмыс: қүрт, сөре, үлттық тагамдар.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозғаушылық
¥йымдастыруіздестіру
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардыц әрекеті
Ұлттық тағамдар жайында
түсінік беру. Ә.Қастеевтің
"Колхоздың сүт фермасында"
картинасын көрсетіп, суреттен
не көргендері жайында эңгіме
қүрату. "Мынау не? Сүттен
жасалған баска кандай тағамдарды
білесіңдер.
Сореде
жаюлы түрған аппақ қүрттар.
Дәмді. Өздерің осындай құртты жеп көрдіңдер ме?
Қүрттың пішіні қаңдай? (домалақ, үзынша т.б.)" - деген
сүрақтарды қоя отырып, тэрбиеші
қүртты
мүсіндеуге
кіріседі. Ол үшін ермексаз
бірнеше
болікке
белінеді.
Тэрбиеші бөліп алған болшектерді алақан арасына сапып
домалақтауды, жалпактауды,
саусактарға салып сығуды
көрсетеді (бірнеше түрін).
Балапар отбасы мүшелері
олардың
іс-әрекеттері,
үйдегі тағамдар жайында
эңгімелейді.
Балалар
іске
кіріседі.
Қүрттың қандай түрін жасауды қапауы бойынша
таңдайды.
Балалар
ермексазды
бірнеше бөлікке бөліп
алады,
оны
домалақтайды,
жалпактайды т.б
Балалардың
отбасыңда
үлттық тагам түрлерін
өзірлеудегі
көргендерін
эңгімелейді.
Іс-эрекет: алақан арасына
салып домалактау,апақан
салып
қысу,
Дайын болған қүртты арнайы арасына
дайындалған орынға "сөреге" сығу, қүрттың пішініне
әкеліп жайып қою үсынылады. келтіруге әрекеттенеді.
Әдемі
жасалган
күрт
тандалады. Жүмыс барысында
мүсіндеу
іскерліктерін
169
меңгерулері, ұқыпты жұмыс
істей
білу
дағдылары
қадағаланады. Бой сергіту
сэті. "Қошақанды бағамыз"
энін үнтаспадан
тындату,
соған сәйкес ырғақты қимыл
қозғалыс жасату.
Рефлексивті
түзетушілік
-
Балалардың іс-эрекеті талдау Балалар өздері жасаған
жасалып, қорытындыланады.
затгарын көрсетіп, не
екенін айтып береді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Құртты мүсіндету арқылы қолдың, саусақтың
бүлшық еттерін жетіпдіреді, қимыл-қозғалыс үйлесімділігін дамытады.
Қандай түсініктерді нгерді: ¥лттық тағам жайындағы
қарапайым түсініктерді игереді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: ¥лттық тағамдарды
жасай білуғе дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: сурет салу
Тақырыбы: СЫЗЫҚТАР ӘЛЕМІНЕ САЯХАТ
Мақсаты: балалардың сурет салуға деген қызығушылығын
арттыру. Қарындашпен жүмыс істеу іскерлік дағдыларын
тиянақтау. Сызықтарды дүрыс сала білуге жаттықтыруы ой-қиялын
дамыту. Бояу түстерін тандау арқылы түстерді ажырата білуге
тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: түрлі-түсті бояу қарындаштар, ақ қағаз, үлгі
суретгер
Сөздік жүмыс: көлденең сызу, тік бағытга сызу т.б. сызық
түрлері.
170
Іс-әрекет
Тәрбиешінің әрекеті
кезеңдері
Мотивациялық- Тэрбиеші балаларға бірнеше
қозгаушылық
заттык такырыптағы суреттерді
көрсетіп эңгімелейді.
¥йымдастыруіздестіру
Пішініне,
тұр-түсіне
назар
аударады. Осы суреттердің барлығы сызықтар арқылы салынғанын түсіндіреді.. "Бүғін
біз сол "Сызықтар элеміне" саяхат жасап көрейік. Сендер
бүрынғы кіші топтарда, түзу,
көлденең жэне үзік сызықгар
салып үйрендіңдер. Кане, сол
сызыктарды
еске
түсіріп
көрейік. Ол үшін "Сызық сыз"
ойынын ойнаймыз. Оң қолдарыңа қарындашты үстайсыңдар,
мен "түзу сыз" деп тапсырма
берсем ауада тік түзу сызық
жүрғізесіндер".
Көздеріңді жүмып "эр түрлі
әдемі сызыктарды көз алдыларыңа елестетіп көріндер" - деп
тапсырма береді. (1 мин). Көздерін ашу үсынылғанн тақтада
эр түрлі әдемі сызықтар сызылған үлғі ілінеді. "Міне, сызықтар әлеміне саяхатқа келдік.
Осындай сызықтарды дұрыс салуды үйренеендер үлкейғенде
суретті жақсы салатын боласындар" - деп үлгіге талдау жасайды. Көлденең сызық, түзу
сызылған, түсі қызыл, қысқа тік
сызықтар, одан томен ирек
сызықтар көлденең тузу сызық
т.б.
Балалар
іс-эрекетіне
басшылық
жасапып,
жеке
нүсқаулар беріледі. Сызықтарды батыл жүргізуді қадағалайДЫ.
171
Балалардың әрекеті
Балалар ауада сызып қол
жаттықтырады.
Бүдан
кейін
барлығына
көздерін жүму үсынылады.
Бүл сызықтарды балалар
бормен
тақгаға
кезектесіп
калауы
бойынша сызық жаттығу жасап, қандай сызық сызғанын айтыпбереді.Мольбертке қағазға
фломастермен
немесе
түрлі түсті жуан қарындаштармен
кезектесіп сызып корсетеді. Балалар жаттыгу
жасап
болған
соң
сызықгарды
өздерінің
алдыларындағы қағазға
карындаштың түстерін
ауыстыра отырып сызу
үсынылады. Балалр бояу
түстерін
ауыстыра
отырып бірнеше сызықтар жүргізеді. Сызықтар
әлемі сыйқырлы екен,
бірнеше суреттерді қарайды, ондагы суреттердің неге үқсайтынын
айтып береді.
Рефлексивті •
түзетушілік
Осылайша
барлық
балалар
жұмысты аяқтаған сон тақгаға
іліп қойып, "Сызықтар элеміне"
саяхат жасадық, болашақга
осындай сызықгармен қандай
сурет салар едіндер?"- деп балаларға ой тастап, сурет салуға
ынта-ықыласын
арттырып
еңбек нэтижесіне талдау жасалып, қорытындыланады._______
Балалар
сызыктар
әлеміне саяхат жасап,
бірнеше
түрлерін
көрсетіп, түстерін атап
эңгімелеп береді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Сызықтарды дүрыс сала білуге жаттығады.
Қандай түсініктерді игерді: сызықгардың түрлері
жайындағы түсініктерді игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Қарындашпен
жүмыс істеу іскерлік дағдьшарын бекітеді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: сурет салу
Тақырыбы: МЕНІҢ ОЙЫНШЫҒЫМ
Мақсаты: балалардың ойыншақтар
жайлы түсініктерін
кеңейту. Өз ойыншықтарын сипаттап әңгімелету арқылы сөздік
қорын молайту. Ойыншықтарын топтап, жинап, жекелеп қойып,
сан, пішін, көлем, кеңістік үғымдарын тиянақтау. Өздері жақсы
көретін ойыншықтарының суретін салуға жаттықтыру. Сурет салу
дағдыларын қалыптастыру. Ойыншық бүрышын ретке келтіру,
еңбек ете білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: ойын бүрышы мен дербес көркемөнер
бүрьпнтары іс-эрекетке қолайлы арнайы жабдықталады. Сурет
•салуға керекті қылқалам, су, қағаз, бояулар қойылады.
Сөздік жүмысы: ойыншықтардың жаңа атаулары.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялықкозғаушылык
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардыц әрекеті
Тэрбие жүмысы. ойын
бүрышында басталады.
Тәрбиеші Е.Өтетілеуовтың
"Ойыншықтар" өленің оқып
Балалардың білімдағдыларын тиянактап,
енді дербес көркемөнер
бүрышында эркім өз
172
береді. Әр баладан озі
жақсы керетін ойыншықтарын алып, ойы сипаттай айтып, өлең-тақпақ, жүмбақ,
жаңылтпаштар айтып беруі
талап етіледі.
¥йымдастыруіздестіру
Ұлттық музыка аспаптарын
атайды, көрсетіледі. Балалардың білім-дағдыларын
тиянақтап, енді дербес
көркемөнер бүрышында
әркім өз қалауы бойынша
сүйікті ойыншықтарының
суретін салу ұсынылады.
Рефлексивті түзетушілік
Дайын болган жүмыстарды
талдау жасата отырып,
еңбек нәтижесі
"Ойыншықтар дүкеніне"
қойылып, сюжетті рөлдік
ойынмен жалғасады.
қалауы бойынша сүйікті
ойыншықтарының суретін
салу үсынылады. Кімде
қанша ойыншық барын,
кайсысы үлкен, кіші, биік,
аласа екенін салыстырып,
кеңістікте қалай
орналасқанын айтып
береді.
Өзі тандаған
ойыншықтың
пішінінқалай салуға
болатынын сүрап, жеке
нүскау береді.
Балалар өзі қалаған
ойыншыгын алып талдау
жасап көреді. Дене
бөліктері: денесі, басы,
аяғы т.б. Сурет салуда
қылкаламды, дүрыс
пайдалана білуді жэне
бояудың түсін таңдау
дағдысы қадағаланады.
Балалардың жүмысына
талдау жасалып, ойын
ойнатылады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Ойыншықтарды топтап, жинап, жекелеп
қойып, сан, пішін, көлем, кеңістік ұғымдарымен танысады.
Қандай түсініктерді игерді: балалардың ойыншақтар жайлы
түсініктерін кеңейтеді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: ойыншықтардың
суретін салуга дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: мүсіндеу
Тақырыбы: Алма баққа саяхат
Мақсаты: балалардың іс-әрекетке белсенділіғін арттыру,
саяхат
барысында
көргендерін
эңгімелеп
беру
арқылы
173
байланыстырып сөйлеуге үйрету. Көргендерін есте қалдыра отырып
мүсіндеп жасай білу дағдыларын қалыптастыру. Бір-бірімен қарымқатынас барысында ізгілікке, сыпайылыққа жағымды мінез-қүлық
тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: топ бөлмесі саяхат жасауға қолайлы етіп
безендіріледі. Табиғат көрінісшің суреттері, үстел үстінде алма
бақты декорациялау, қимьш-қозғалысқа байланысты жіп, тақтайша,
қиылған бөренелер. Үй жануарларының үсақ ойыншақтары,
сазбалшық, тақтайшалар т.б.
Сөздік жүмыс: алма бағы, алма жинау, бүлақ, аттап өту,
жемістерді мүсіндеу, домалақтау, айналдыру, тегістеу, есу.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
Ұйымдастыруіздестіру ’
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардың эрекеті
Тәрбиеші балаларға саяхатқа баратынын хабарлап,
жиналуларын ұсынады. Балаларды агтма жинауға
қажет құрал-жабдықтарды
ала жүруді ескертеді.
«Алма жинау» - тақырыбындағы суреттегі қарап
мазмүны бойынша байланыстыра сөйлем кұрайды.
Жерге сызып жасалған
(ирек жіптен) бұлақтан су
ішуге келген үй жануарлары жайында эңгімелесу,
өлең тақпақтар айтқызу.
Жануарлар суды қанып
ішіп кайтуға бет алды. "Ал,
енді біз бүлақтан калай өтсек екен, аяғымыз су болып
қалмасын" - деп тәрбиеші
балаларға ой тастайды.
Алманың түсі, пішініне
назар аударып, оны
мүсіндеп жасау үшін
өздеріне ыңғайлы орындарға жайғасады. Бірнеше
алма жасап өздерінің себеттеріне салады.
Алма баққа жеткенше
айналаны бағдарлап
көргендерін эңгімелейді.
174
Балалар ойланып бормен сызылған "бүлақтан" отудің жолдарын іздейді. Біреулері
"секіріп өтуге болады", "аттап
кетеміз", "кепір жасауга болады" деп көлденең тақтайшаны
немесе шағын гимнастикалық
орындықты экеліп қояды, балалар өз калауы бойынша
таңдаған эдістерін пайдаланып судан өтеді. Балалар декорацияланган алма бакты
қарап тамашалайды. Тәрбиешінің "алманың пішініне
келтіру үшін қандай тәсілді
қолданамыз" - деген сүрағына
алақан арасына салып айналдырамыз, есіп сабағын жасауға болады" - деп балапар
жауап береді.
Рефлексивті түзетушілік
Кім қанша алма жасағаны
сүралады, үлкен-кіші
көлемі салыстырылады,
жүмыстары мадақталады.
Бой сергіту.
"Апорт деген тэтті алма"
энін айтқызу немесе
көңілді марш әуеніне
қимыл-қозғалыс жасатуға
болады.
Балалардың жауаптары
тындалады.Балалар ездері айтып, қимыл қозғалыс жасайДЫ .
Алма баққа барайық,
Алма жинап алайық.
Ең үлкенін дэмдісін,
Әжемізге сыйлайық.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: саяхат барысында көргендерін эңгімелеп беру
арқылы байланыстырып сөйлеуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: алмабақ, жемістер туралы
түсініктерді игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: алманы мүсіндеп
жасай білуге дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметгік орта»
Бөлімдері: мүсіндеу
Тақырыбы: Менің өлкем
Мақсаты: туған өлке жайында түсінік беру. Оның әсем де сұлу
табиғатының ерекшелігі, қала мен ауыл өмірін салыстыру,
айырмашьшықтарын ажырата білу. Саяхат жасай жүріп іс-әрекет
барысында балалардың бір-бірімен қарым-қатынасын, ойлауын,
қиялын, сезімін жэне байқағыштық қабілетін дамыту. Саяхатта
көргендерін эңгімелеп жеткізе білуге, байланыстырып сөйлеуге
үйрету. Коргендерін бейнелеу іс-эрекетінде қолдана білу, өз өлкесін
сүйе білуге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: саяхат жасау үшін топ бөлмесі арнайы
жабдықталады.
а)"Алматы-эсем қала", «Менің сүйікті Астанам» - көркем
суреттер, алъбомдар, открыткалар.
ә) Табиғат көріністерін бейнелейтін көрнекі суретгер.
б)Ертегілер иллюстраңиясы, қуыршақ театрының кейіпкерлері.
в)Қүрьшыс материалдарыменен жүмыс.
г)"Ауыл корінісі" немесе "Жайлау” суреттері.
Сөздік жүмыс: педагогикалық үрдіс барысында жаңа кездескен
сөздер
175
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардың әрекеті
Тэрбиеші балаларды саяхатқа
жиналуларын втініп, көркем табиғат жайында әңгімелейді.
Бүдан кейін "Жайлауға" саяхат
жасайтындыктарын хабарлайды.
Көлік түрлері таңдалады (балалар келісімімен).
Балаларды эжесі, атасы
(тэрбиешінің көмекшісі) қарсы алып, ауыл
өмірі жайында балалардың білетінін толықтырып, қала мен
ауыл өмірінің ерекшелігін салыстыра
әңгімелеп береді
Бүдан соң жайлауға
барып дем
алатындыктарын айтып
дербес көркемөнер
бүрышында
жайлаудағы іс-әрекет
жалгасады. Мүнда өз
еріктерімен сурет
салады, мүсіндейді,,
жапсырады, үлтгық
нақыштағы оюернектер, бейнелеу
өнерінің түрлерің
айқындайтын суреттер
көріп, тамашалайды,
жеке заттық тақырыпта
сурет салады. Суретгі,
кітаптарды бояйды.
¥йымдастыруіздестіру
Жол-жөнекей табиғат
көріністеріне, ертегілер еліне,
қүрьшыс алаңына кезігіп эрқайсысына сипатгама беріп, балаларға эңгімелетеді. Қүрылыс материалдарымен іс-эрекет барысыңда тәрбиеші математихалық
түсініктерді тиянақтай отырып,
алдыларынан кездескен өзеннен
өту үшін "көпір" немесе
"көдденең" етуге кайық жасап
өтуге әрекеттенеді (ойыи түрінде), Ауылға келіп калгаңдарын
хабарлайды.
Айналысынан көргендерін өз
ойынан іс-эрекетке бейнелеуге
бағыт береді.
Рефлексивті түзетушілік
Сабақты қорытындылап, талдау
жасалап мадақгалады.
Ойын ойнайды. Ән салады. Би билейді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Саяхатга көргеңдерін эңгімелеп жеткізе
білуге, байланыстырып сөйлеуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: туған өлке жайында түсініктері
кеңейтіледі.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Саяхат жасай жүріп
көргендерін іс әрекет барысында бейнелей білуге дағдыланады.
176
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Жапсыру
Тақырыбы: АЗЫҚ-ТҮЛІК ТАСИТЫН МАШИНА
Мақсаты: ойыншықтар жайында түсініктерін
тиянақтау,
айнала қоршаған ортадан көргеңдерін, алған әсерлерін бейнелеу ісорекетінде бере білуге жаттықтыру. Жапсыру іскерлік дағдыларын
калыптастыру. Қиылған турлі түсті қагазды көлемі, пішіні, түртүсіне қарай үйлесім тауып орналастыра білуге дағдыландыру. Тік
төртбүрыш, дөңгелек сияқты геометриялық фигуралармен
таныстыру. Ойын барысында балалардың бір-біріне қарымқатынасына, бақылау жасай отырып, іс-әрекетке белсенділікке,
үқыптьшыққа тәрбиелеу.
Корпекіліктер: Азық-түлік таситын машинаның үлгі суреті,
колік түрлерінің ойыншықтары немесе суретгері, жапсыруға
қажетті қүралдар: желім, қайшы, қьшқалам, түғырлар, ақ қағаз,
түрлі-түсті қағаз, сүрткіш.
Сөзік жүмысы: азық-түлік, тіктөртбүрыш.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозғаушылық
Ұйымдастыруіздестіру
Тәрбиешінін әрекеті
Балалардың әрекеті
Балаларды тәрбиеші сұрақ қоя отырып әңгімеге тартады. Балабақшаға
келе жатқанда, үйге қайтқанда
қандай көлік түрлерімен келетіндігін сұрайды.
Үлгі суретгі көрсетіп талдау жасау
(тік төртбұрыш қорабы, тігінен орналлсқан тік төртбұрыш кабинасы
және деңгелектері мен түсіне назар
аударады).
- балаларға қиылған үлкен және
кіші төртбүрыштар, екі дөңгелек,
одан да кіші тіктөртбүрыш
(терезеге), үсынылады;
- кіші тіктөртбүрыштың бір
бүрышын көлбеу киып алып кабина
жасау көрсетіледі;
ең кіші тіктөртбүрышты көлбеу
қиып алыптерезе жасайды;
Балалар балабақшаға келе жатканда қандай
көлікпен келетіндерін айтады.
Балапар күнделікті
іс-әрекетпен
сабақтастыра азықтүлік таситын
машинаны
естеріне түсіріп
эңгімелейді.
- осы бөліктерді ақ
қағазға
орналастырып
машинаны
қүрастырып
көреді;
- эр бөлікті орнына
177
- жұмыс барысында жеке нұсқаулар
беріліп, басшылық жасалады.
Ойыншық машиналарды қойып
түрлерін (маркасын) айтқызу,
кеңістікті бағдарлауга бағыт беру
дидактикалық ойын түрінде өтеді.
Мысалы: автобустың оң жағында
қызыл машина, сол жағында көк
троллейбус т.б.орналастырады.
Рефлексивті түзетушілік
Балалардың еңбек нәтижелеріне
талдау жасалады, сәтті шыққан
жұмыстар мадақталады. Ойында балаларды қызықтыра отырып
"Жүргізуші” сюжетті рөлдік ойынымен сабақты бекітіп, корытындылайды.
желімдейді;
- желімдеу
тәсілдері мен
іскерліктерді
меңгеруге
талаптанады;
Машинаның
бөліктерін
математикалық
ұғымдармен
сабактастырады.
Барлық машинаны
топ-топқа бөліп
бірінші қатарда
неше машина,
екінші қатарда
неше, машина
екенін айтады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек:. Айнала қоршаған ортадан көргеңдерін, алған
әсерлерін бейнелеу іс-эрекетінде бере білуге жаттықтырады.
Қандай
түсініктерді
игерді:
ойыншықтар жайындағы
түсініктерді игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Жапсыруда қиылған
түрлі-түсті қағазды көлемі, пішіні, түр-түсіне қарай үйлесім тауып
орналастыра білуге дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: мүсіндеу
Тақырыбы: Сыбызғы
Мақсаты: балабақша жайындағы түсініктерін жетілдіру,
музыка залы, топтағы музыкаға арналған арнайы бүрыштармен
таныстыру арқылы саз аспаптары туралы түсінік беру. Халық
шеберлері жайында әңгімелеу. Сыбызғыны мүсіндеу іскерліктерін
меңгерту, үқыпты жүмыс істеуге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: домбыра, сыбызғы, асатаяқ, тайтүяқ аспаптары.
Мүсіндеуге арналған қүрал-жабдықтар.
Сездік-жүмысы: сыбызгы, асатаяқ, таяқшамен бедер түсіру.
178
Іс-әрекет
Тэрбиешінің әрекеті
кезеңдері
ІМотивациялық- Музыка аспаптары көрмесін
үйымдастырып, олармен тақозгаушылық
ныстыру. Бірнеше аспаптардың дыбысын тыңдату.
Сыбызғының суретін
көрсетіп эңгімелеу жэне
үлгісін көрсетіп талдау
жасау. Сыбызғы үнін есіту,
пішініне мэн беру, осы
аспапты мүсіндеп көрсету.
Кесек ермексазды алып
Уйымдастыруіздестіру
жүмарлап жүмсарту, оны екі
алақан арасына салып есу,
үзын болып есілген соң,
таякшалармен үн шыгатын
тесіктер тэрізді бедер
түсіруді көрсету.
Рефлексивті түзетушілік
Балаларға арналған музыка
аспаптарында ойнайды.
Сабақты
қорытындылайды,жақсы
жұмыстар мадақгалады.
Балалардың әрекеті
Балалар балабақшада көргендері жайлы эңгімелейді.
Суреттердің аттарын
атайды. Аспаптардың
дыбысын ажыратады.
Ермексазды балалар алақан
арасына салып еседі, тегіс
болу үшін тақтайшаға
салып еседі. Бірнеше
жерінен таякшамен
бедерлеп, тесіктерін
жасайды.Дайын болған
сыбызғыларды салыстырып
көреді ,¥зын-қысқа,жу анжінішке үғымдарымен
байланыстырады.
Балалар жүмысына
басшылық жасайды.
Аспаптар жайында
эңгімелету. «Бүл қай
аспап» ойыны ойналады.
Жақсы жасалған
сыбызгыны "аспаптар
бүрышына" қою үшін
таңдайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Музыка залы, топтағы музыкаға арналған
арнайы бүрыштармен таныстыру арқылы саз аспаптары туралы
түсінік беріледі.
Қандай
түсініктерді
игерді:
Балабақша
жайындағы
түсініктерін кеңейтеді жэне сыбызға туралы толық мәлімет алады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Сыбызгыны
мүсіндей білуге дағдьшанады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
179
Бөлімдері: сурет салу
Тақырыбы: Қызыл-жасыл жапырақтар
Мақсаты: күз мезгілінің ерекшеліктерін сезінуге, эңгімелеп
айтып бере білуге дагдыландыру, тілін дамыту, сөздік қорын
молайту. Қылқаламмен, бояумен жүмыс істеу іскерліктерін дамыту.
Түстерді ажырата білуге, дағдыландыру көркемдік талғамын
қалыптастыру. Кеңістікті бағдарлауға жатгықтыру. Ойлау, есте
сақтау қабілеттерін жетілдіру, еңбек сүйгіштікке тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: Күзгі жапырақтар суреті, гербарий, сурет
салуға ақ қағаз, гуаш бояулар, қылқалам, су, сүрткіштер.
Сөздік-жүмысы: сарғайған жапырақтар, күз көрінісі, гербарий,
(кептірілген жапырақтар).
Іс-әрекет
Тәрбиешінін әрекеті
кезеңдері
Мотива ция л ы к- Күз мезгілі жайында суретті
көрсетіп әңгімелету. "Күз" турақозғаушылык
лы көркем сөз оқып беру.
Кептірілген жапырақтар альбомын көрсетіп, түр-түсі, пішіні,
қүрылысына назар аудару, үлгі
суреттерді көрсетіп талдау жасау.
Үйымдастыруіздестіру
Балалардың әрекеті
Күз мезгілі жайында
балалар әңгімелейді.
Қиылған жапырақтар
мен кептірілген
жапырактарды
салыстырып көреді.
Екеуінің ерекшелігін
айтады.
Жапырактарды бояумен салудың Балалар қағаздың
әдіс-тәсілдерін көрсету. Екі
ортасынан бір нүктені
қисық сызыкты екі нүктеде
белгілеп алып сол
түйістіру. Қылқаламды қатты нүктедіне қисық
баспай, сүйкей бояуды жағуды,
сызық жүргізеді,
қолдың қимыл-қозғалыс бағытын екінші рет сол
игеруге басшылық жасау, бояуды нүктеден бастап
үқыптау пайдалану, қылқаламды
екінші қисық сызыкты
тазалау дагдыларын меңгерту.
сызып, екі нүктені
Жапырақ пішініне үқсата қағаз
біріктіреді. Жапырақ
бетінде бірнешеуін салуға бағыт- бейнесі шыққан соң
тау. Жүмыс барысында жеке
оның сабағын салады,
нүсқаулар беру, басшылық жасау. тегіс етіп бояйды.
Бояу түстерін өздері
таңдайды. Жүмыс
жасау барысында
балаларға нүсқаулар
беріліп отырады.
180
Рефлексивті түзетушілік
Еңбек нэтижесін қорытындылау.
"Қай ағаштың жапырағы" дидактикалық ойын арқылы балалардың білімдерін бекіту.__________
Балалар салынған
жапырақгарды
салыстыра отырып
талдау жасайды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: кеңістікті бағдарлауға жатгығады, балалардың
көркемдік талғамын дамытады.
Қандай түсініктерді нгерді: күз мезғілінің ерекшеліктері
жайлы, күзғі жапырақтар туралы түсініктері қалыптасады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: қьшқаламмен,
бояумен жүмыс істеу арқылы жапырақтардың суретін самуға
дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: сурет салу
Тақырыбы: Үй жануарлары (қызықты тапсырмалар)
Мақсаты: берілғен тапсырмалар бойынша балалардың ақылойын, қиялын дамыту. Шығармашылықпен дербес әрекет етуғе
баулу. Бейнелеу іс-әрекеті барысында іскерлік дағдьшарын меңғеру,
қүрылыс материалдарымен жүмыс істеуге үйрету. Үй жануарлар
жайында түсініктерін жетілдіру, қамқорлыққа тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: жылқы, сиыр, кой, ешкі жэне олардың
төлдерінің суреттері (ойыншықтары), сурет салуға қажетті бояу,
қылқалам, су, қағаз, сүрткіш.
Сөздік-жүмысы: қоректенеді, шөп жейді, ірі қара, толқынды
сызық, тіғінен, көлденеңінен т.б.
Іс-әрекет
Тәрбиешінің әрекеті
кезеңдері
Мотивациялық- Тэрбиеші балаларды санына
қарай үш топқа өз еріктерімен
қозғаушылык
бөліп, эр топқа қызыкты
тапсырмалар берілетінін
хабарлап, өз істеріне мүқият
болуларын өтінеді.
Тапсырмаларды түстер арқылы
шағын топтарға бөліп таңдау
үсынылады.
181
Балалардың әрекеті
Балалар үй
жануарлары жайлы не
білетіндері жайлы
әңгімелейді.
Балалар қүрылыс
материалдарынан эр
түрлі жануарларға қора
соғады. Балалар
түстерді тандау арқылы шағын топтарга
бөлінеді.
Ұйымдастыруіздестіру
Берілетін тапсырмалар: а) үй
жануарлар суретгерін немесе
үсақ ойыншықтар таратып
береді, осы жануарлар жайында
не білетіндіктерін әңгімелейді.
(ойлануға уақыт беріледі) э)
бүлар немен қоректенеді. Шөп
жейді, су ішеді, қағазағ бояумен
толқынды сызықтар жүргізіп
суды бейнелейді. б) қүрылыс
материапдарынан эр түрлі
жануарларға арнап қора соғады.
Тэрбиеші үй жануарлары
жайындағы ертегілерді еске
түсіреді, қылқалам жэне бояумен
жүмыс істеу тәсілдерін
түсіндіріп өтеді. Ірі қара
малдарға кора салу ішін қүрылыс
материалдарын тігінен қою керек
пе, көлденең қою тімді ме деп
сүрап, ойлануға мүмкіндік
жасайды. Үй жануарларының
дыбыстауы, қимыл-қозғалысы
пайдасы жайында ээгімеге тарту
- мақал-мәтелдер, жүмбақтар
айтуға дағдыландырады.
«малдың төлін таны» дидактикалық ойыны
ұйымдастырылады.
- Балалардың бірлескен
жүмыстарының нәтижесі,
тапсырмаларды орындаудағы
жауапкершілік мадақталып
көпшілік жүмысының жетістігі
аталып, балалармен бірге талдау
жасалады.
Үш топ өздеріне
берілген
тапсырмаларды
орындап болған соң
суреті (ойыншығы) бар
балапар өздеріндегі
жануарларды екінші
топтың балаларына
берілген тапсырмаға
қарай отырып су
ішкізіп, шөп жегізеді
де үшінші тортағы
балалар дайыңдаған
қораларға лайықтысын
таңдап камайды. Үй
жануарлары туралы
өлең, тақпақтар
айтады.
Рефлексивті
түзетушілік
Балалар өз жүмыстарын бағалайды.
Күтілетін нэтиже:
Нені білу керек: құрылыс материалдарымен жұмыс істеуге
үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Үй жануарлары жайында
түсініктерді игереді.
182
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Бейнелеу іс-әрекеті
барысында іскерлік дағдылары қалыптасады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Жапсыру
Тақырыбы: Дастархан
Мақсаты: Қазақтың дастарханы, қонақ күту рәсімі жайында
түсініктерін жетілдіру. Іс-эрекет барысында өз ойын толық жеткізе
эңгімелеу арқьшы тілін дамыту. Ой-қиялын үштауға ықпал ету.
Әдемі дастарханды әшекейлеу арқылы көркемдік талғамын
қалыптастыру. Жапсыру іскерлік дағдыларын меңгерту, қию,
желімдеу, қағаз бетінде дұрыс орналастыра білуге жатықтыру.
Әсемдікті, сүлулықты сезіне білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер:
Жапсыруға
арналған
қүрал-жабдықтар.
Ш.Сариев, А.Нысаналин "Дастархан" эні, күйтабақ немесе үн таспа.
Бірнеше түрлі дастархан үлгісі.
Сөздік-жүмысы: қүрметтеу, қасиетті, қадірлеу, эшекейлеу,
эдемі, шашақ қию.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылык
Үйымдастыруіздестіру
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардыц әрекеті
Дастархан энін тындату.
Әннің не жайында айтылғаны әңгімеленіп, дастарханның мән-мағынасына
қыскаша тоқгалады. Үлгіні
таддау барысында ұсак бөлшектерді орналастыруда математикалық ұгымдармен
байланыстырады. Бұдан соң
алдарындағы қағаздан дастархан өрнектеуді ұсынады.
Алдымен шеттерін
шашақтап қию жолдарын
көрсетіп, дайын қиылған
пішіндерден белгілі бір өрнек құрауға болатының
тұсіндіреді. Тік төртбұрышты дастарханның шеттері,
бүрыштарына, ортасына
қиыпған "қызғалдақ",
балалар назары күй табақтан немесе үн таспадан
тыңдайтын музыка эуеніне
аударылады. Әнде не
туралы айтылғанын
әңғімелейді. Үлгіні қарай
отырып, өздері қандай
дастархан жасағысы
келетінін ойланады.
183
Балалардың ойланып,
шығармашылықпен жұмыс
жасауына, көркемдік
талғамының қалыптасуына
мүмкіндік жасалады.
Балалар қиылған
геометриялық пішіндерді
өздері таңдаған қагаз
бетіне орналастырып,
Рефлексивті түзетушілік
"түмарша" өрнектерін, түрлітүсті дөңгелектерді үйлестіре орналастырып алып
желімдейді. Тэрбиеші
кағаздардың түстерін,
пішінін тандауға мүмкіндік
жасайды.
Тәрбие жүмысының аяғында
балалардың еңбек нэтижесінің әдемі, эсерліліғі ескеріліп, халық нақылдарымен қорытындыланады.
қойып алады. Әдемі өрнек
пайда болғанын көргеннен
кейін ғана оны жапсыруга
кіріседі. Әр бала қагаз
түстерін өздерінін
талғамына сай таңдайды.
Балалар ез жұмыстарының
нәтижесін көреді,
эңгімелер айтып береді.
Күтілетін нәтижс:
Әдемі дастарханды эшекейлеу арқылы
көркемдік талғамы қалыптастырылады.
Қандай түсініктерді игерді: Қазақтың дастарханы, қонақ күту
рэсімі жайында түсініктерін жетілдіреді.
Мсңгерген дағдылары мен іскерліктері: Жапсыру іскерлік
дағдылары: қию, желімдеу, қағаз бетінде дүрыс орналастыра білуге
жаттықтырады.
Нені білу керек:
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: Үннан жасалатын тағамдар
Мақсаты: балаларға үннан жасалатын тағамдар жайында
қарапайым түсініктер беру, нанның қайдан шығатыны жайындағы
үғымдарын тиянақтау. Үннан жасалған тағамдарды мүсіндеу,
іскерлік-дағдыларын қалыптастыру. Асты қадірлеуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: үннан жасалған тағамдардың суретгері.
(Муляждар), үлгі. "Отбасы" мазмүнды суреті. Мүсіндеуге қажетті
құралдар.
Сөздік-жүмысы: Үлттык тағамдар атаулары жэне көркем
шығармалар мазмүньшда кездесетін кейбір сөздер.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялықкозгаушылық
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардыц эрекеті
Тэрбиеші сабакты "Отбасы"
суретін эңгімелеуден бастап,
дастархандағы тағамдармен
Балалар: нан, бауырсақ,
шелпек, таба нан, жайма
нан деп атап береді. Олар-
184
байланыстырып, - "Нан қайдан
шығады?" ертегісін еске
түсіріп қайталайды (қанша
кейіпкер, тек аттарын атап
ету). "Нанның көп еңбек
сіңірумен келетінін түсінген
боларсындар. Біз де бүгін
еңбектеніп, үннан жасапатын
тағамдарды мүсіндеп үйренейік. Ол үшін, маған үннан
қандай тағамдар жасалатынын
алдымен айтып беріндерші".
Үйымдастыру- - ермексаздан кесек бір бөлікті
бөліп алып алақан арасынасаіздестіру
лып домалақтап, оны басып,
жаншу арқылы жалпактау,ортасын бас бармакпен
айналдыра басып ішіне қарай
батыру,
таяқшпмен шүқып бедер
түсіру; бауырсақты
домалақтап жэне жалпақтап
алып кесіп, қиықша бауырсақ
жасау;
шелпекті-домалақтап апып
бастыру, жалпактау; балапарға
эдіс-тәсілдерді еске түсірген
соң өздері қалауы бойынша
тағамдарды жасауға кірісуге
нүсқау береді; жүмыс
барысында бақылау жасалып,
жеке нүсқау беріліп, кейбір
балаларға көмектесуге болады.
Рефлексивті —
түзетушілік
Еңбек нэтижесіне талдау жасалады. Дайын болган
жүмыстар "Нан дүкеніне"
қойылып сюжетті рөлдік
ойынга үласады.
Ә.Табылдиевтің "Дақылдар
жыры” елеңі оқып беріледі.
185
дың пішіндері қандай болады? Дөңгелек, сопақша,
тік төртбүрышты (кірпіш
тэрізді). Нанды атабабаларымыз қадірлеген,
қастерлеген.
Нанды жерге тастауға
болмайды! Нан салатын
ыдысты жасау, әдістэсілдерді еске түсіру. Кім
қандай нан жасағысы
келеді? (эр бала ойланады,
бірнеше баладан сүрайды).
Таба нанды қапай жасауға
болады?
Балалалар ермексазды
бірнеше бөлшектерге
бөліп алып, оны
жүмсартып, апақан
арасына салып немесе
үстел үстіндегі тактайшаға
қойып домалақтайды, оны
үстінен басып, қысу
арықьшы жалпақгайды,
бүл -шелпек. Әрқайсысы
өздерінің жасаған
жүмыстарын қарап,
мүсіндеу дағдыларын,
иекмділіктерін көрсетеді.
Жүмыс барысында
бақылау жасалып, жеке
нүсқау беріліп, кейбір
балаларға көмектесуге
болады.
Нені білу керек:
Күтілетін нәтиже:
Нанньщ қайдан шығатыны жайындағы
ұғымдары кеңейтіледі.
Қандай түсініктерді игерді: үннан жасалатын тағамдар
жайында қарапайым түсініктерді игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: ¥ннан жасалған
тағамдарды мүсіндей, білуге дагдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Жапсыру
Тақырыбы: Ертегілер еліне саяхат
Мақсаты:
бағдарлама бойынша берілген ертегілердің
мазмүнын пысықтау. Есте сақтау қабілетін жетілдіру. Ойлана
отырып ертегі кейіпкерлерін сазбалшықтан мүсіндей білуге үйрету.
Мүсіндеу-іскерлік дағдьшарын меңгеріу. ¥қыпты жүмыс жасай
білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: Сазбалшық, тақгайша, таяқшалар (стека), сүрткіш, ертегі бойынша суретгер, ойыншық түлкі, қоян (салыстырып
көрсетуге).
Сөздік-жүмысы: айлакер, қу, у-шу т.б.
Іс-эрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
¥йымдастыруіздестіру
Тэрбиешінің әрекеті
Балалардыц әрекеті
Бапалар, мен бүгін қонаққа
ертекші Ерден атайды шақырып едім. Ол кісі де келіп қалар. Келгенше мен бір
жүмбақ жасырайын, соны
шешіп көріндерші. Тәрбиеші
жұмбақжасырады:Өзі айлакер, қу,Жүрген жері у-да, шу
(Түлкі)
Осы кезде есік қағылып,
бөлмеге Ерден атай қонаққа
келеді. Балалар сәлемдесіп,
Ерден атайды қарсы алады. "Балалар мені таныдындар,
ма?". "Бүгін қандай ертегі
тындагыларың келеді" - деп
сүрайды ертегіші. Осы кезде
тәрбиеші: "біздің балалар
Балалар шешуін тапқан
соң түлкі жайында қандай
ертегілер білетіндерін
сүрайды.
186
Балалар: "Айлакер түлкі",
"Түлкі мен қасқыр", "Қаз
бен түлкі", "Түлкі мен
бөдене", "Тырна мен
түлкі", т.б. "Түлкі жайында кеп ертегі лерді айтаДЫ .
"Түлкі, қойшы, аю" ертетісінің суретін көрсетіп,
түлкі жайында көп ертеп
білетіндерін сіз келгенше айтып та үлгерді. Сіз тагы да
түлкі жайлы кандай ертегі
бар екенін айтып берсеніз" деп, үсыныс жасайды. Ерден
атай: — "Ой балалар, түлкі
жайлы ертегілер өте көп" деп, бірнеше ертегілерді
атайды. "Түлкі мен ешкі",
"Алты түлкі", "Сазайын
тартқан түлкі", "Түлкі мен
жолбарыс", "Түлкі мен қоян".
Осылардың қайсысын
тыңдағыларың келеді? Ерден
атай мәнерлеп ертегіні
кызыктыра айтып береді.
"Түлкінің қүйрығы үзын, қоянның қүйрыгы қысқа болып
қалғанын естідіңдер, енді осы
қүйрығы үзын айлакер
түлкіні біз Ерден атаға жасап
керсетсек қайтеді," - деп тэрбиеші іске кіріседі. "Бэрекелді, өнерлі балалар екен
қане, мен көрейін "түлкіні
қалай жасайтындарының,
мүмкін мен де үйреніп алармын" - дейді Ерден атай.
Тәрбиеші ойыншықтүлкіні
(немесе ермексаздан дайындалған үлгі) көрсетіп, дене
бөліктерінің жасалу тәсілдеріне тоқталып етеді. Тэрбиеші көрсетіп болған соң
балалар жүмысқа кіріседі.
Жүмыс барысында кейбір балаларға жеке нүсқау беріледі,
көмектеседі. Жүмыс
аяқталғанда балалар
жүмысына Ерден атай ризашылығын білдіріпішінен ең
таңдаулы жүмыстардың бірнешеуін алып, басқа бала187
қыскаша эңгімелеп береді.
Денесін түтас кесекті есіп,
оны иіп аяқтарымен бірге
жасайды. Басын домалактап алақан арасына салып айналдырып, түмсығын сүйірлеп шымшып
созып шығарады.
Қүлақтарын да саусақгардың көмегімен шымшып
созып шығарып, көздерін
таякшамен сызып жасайды. Қүйрығын алақан арасына салып есіп алып,
үшын сәл жіңішкертеді
де, оны артқы аяқтың
жоғарғы түсына бекітеді.
Балалар өзінің неше
түлкіні тандап алғанын
санайды. Бірінші
басқышта нешеу, екінші,
үшінші басқыштағы
түлкіні санап, үш
басқышқа өздерінің
жасаған түлкілерін тең
етіп орналастырады.
Рефлексивті
түзетушілік
бақшалардағы балапарға апарып көрсететінін айтады.
Басқыштардың қасында
түрған "орманда" ағаштардын ішінде қанша түлкі бар
екенін сүрап математикалық
карапайым үғымдарын бекіте
отырып талдау жасайды.
Тәрбиеші: - "біздің балалар
тек мүсіндеумен ғана айналысып қоймайды, өлең айтып, би билейді. Қане, кім ез
өнерін Ерден атайға өз өнерін
көрсеткісі келеді".
- Ерден атай балаларға рах- Балалардың
метін айтып, батасын береді. өздерімен
Рахмет, гүлдерім,
жасайды.
Жарқыраған күндерім
Өнердегі сайыста,
бір-біріңнен қалыспа!
Дендерің
сау
болсын,
ғүмырларың
үзақ болсын!
Әумин!
еңбектерін
біргеталдау
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Ергегі кейіпкерлерін сазбалшыкган мүсіндей
білуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Бейнелеу іс-әрекеті арқылы
қарапайым математикалық түсініктері қалыптасады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Өз қалауы бойынша
ертегі кейіпкерлерін мүсіндей білуге дағдыланады.
4.4.Естиярлар тобына арналған дидактикалық ойындар
БЕЙНЕШ ҚҮРАСТЫР. Ойыннын тәрбиелік мәні. Қиьшған эр
түрлі геометриялық фигуралдардан белгілі бір бейнені қүрап
жасауға үйрету. Түстердің үйлесімділігін сезінуге, сурет салу,
жапсыру кезінде заттардың қүрылысын көзге елестете білуге, ойлау
мен қиялды дамытуға әсер ету.
Кажетті көрнекіліктер. Тік төртбүрыштар, үшбүрыштар (үлкенкіші көлемдегі), дөңгелектер, жуан-жіңішке, үзын, қысқа жолақтар,
үсақ бөлшектер (көзі, түмсығы, ауызы, т.б.), іс-эрекетке багыттауға
188
арналған үлгі суреттер (үлгіні қайталау үсынылмайды). (23-сурет).
Ойын ережесі.
а) қиылған пішіндерді қарау, талдау, қандай бейне жасауға
болатынын бүлдіршіндерғе ойланта білу.
э) бейнені белгілі бір затқа үқсата қүрастыру.
б) егер оның бір немесе бірнеше бөлшегін өзғертсе, басқа
қандай бейне шығаруға болады?
Ойынға басшылык. Тэрбиеші желкенді қайық, аққала, т.б.
жапсырып жасалған үлғілерді көрсетіп, олардың қүрылысына, неше
бөліктен түратынына, қандай пішіндерден қүралғандағына жэне
түстеріне назар аудартады. Осындай пішіндердің барлық түрі,
көлемі жағынан да эр түрлісі өз қолдарында болу керек. Осы
пішіндерден қандай бейне қүрап жасауға болатынын ойланындар.
Барлығы көздерін жүмып, көз алдарына бейнені елестетуі керек
(алдымен пішіндерді қарап шыққан соң). Балалар қайсысы не
жасағысы келетінін тэрбиешінің қүлағына сыбырлап айтады, ол
үшін қандай пішіндерді алғысы келетінін, бала тәрбиешіге
көрсетеді.
Мысалы: арба - тіктөртбүрыш, екі дөңгелектен түрады; екі
дөңгелек және жіңішке, қысқа жолақша - көзілдірік, т.б. балалар
тапсырманы орындауға кіріседі, тәрбиеші жеке нүсқаулар беріп,
жүмысқа кірісе алмай отырған балаларға көмекке келеді. Бейнені
қүрастыруға да, түстерінің үйлесім табуына бағыт та береді.
Тапсырманы тез белсенді орындағандарға қосымша жасағандарын
басқа бейнеге өзгертуді үсынады. Ең көп жэне дүрыс жасай білген
балалар мадақталады.
ӘДЕМІ ГҮЛДЕР. Ойыннын тәрбиелік мәні. Әдемі гүлдердің
суретін салуды, бедерлеп мүсіндеуді, жапсыру кезіндегі іскерлік
дағдыларды еркін меңгеруді үйрету. Қиылған үсақ бөлшектерден
өздеріне таныс гүлді қүрастыру. Гүлдің құрылысын беруде
түстердің үйлесіміділігін табуға, кеңістікте дүрыс орналастыра
білуге жаттыктыру.
Кажетті көрнекіліктер. Әдемі гүлдер суреттері, натюрморт,
ашықхаттар (открыткалар). Гүлдердің ерекшелігіне байланысты
қүрылысын ашатын үсақ қиындылар. Қүрылым түзуге түстері
пішініне сәйкес эр түрлі болуы қажет. Тақта, мольберт немесе
фланелограф.
Ойын ережесі.
189
а) Гүл жапырақтарының ерекшелігіне назар аударып, сәйкес
пішіндер тандау.
э) Түр-түсіне, қүрьшысына қарай отырып, қүрылым жасау.
б) Гүлдер жайында білетін өлең-тақпақтар, жүмбақтарын
айтып, эсемдікті эсерлеу.
Ойынга басшылык. Бүл ойында балалардың айналадағы
өмірден, қоршаған ортадан эсемдікті сезіне қабыддауынан туған
ойларын іс-эрекет барысында көрсетулері үсынылады. Гүлдердің
эдемі
суреттерін,
ашықхаттарды,
шоқ
гүлдерді,
гүлмен
безендірілген сэндік суреттерді қарап, эңгімелейді. Балалардың
қандай гүлдерді үнататынын, аттарын сүрап, түсіне күлте
жапырақшаларының ерекшелігіне тоқталады. Мысалы, түймедағын
(ромашка) жасағасы келсе, басы доғал, үзынша келген жапырақтар,
ортасына түсті дөңгелек, жасыл жіңішке жолақтан сабағы жэне
жапырағын таңдап алу керектігін оздері ойлап тауып, әрекет етуін
бағыттайды. Сүйір, үзынша жапырактардын ақ түсті болса
бәйшешек, сарықызыл түсті болса лилия гүлдерін қүрап жасауға
болады. ¥сақ қоныраушалардан інжугүл (ландыш), үзынша
үшбүрыштарды төңкере орналастыру арқылы қалампыр (гвоздика),
жалпақтау, шеті дөңгеленіп келген жапырақгардан қызғалдақ,
жауқазын, т.б. гүлдерін түрін қүрап, тактада эсем композиңия
(«Дала гүлдері» немесе «Жайқалған гүлді өлке» т.б.) жасау
үжымдық жүмысқа біріктіреді.Балалар жүмысын қарап, талдау
кезінде көркем сөз қолдануға болады
Бақылау сүрақтары
1.Есиярлар тобында бағдарлама мазмүны бойынша сурет
салудың қандай түрлері жүргізіледі жэне оның ерекшелігі қандай?
2. Балапарга берілетін суретгің, мүсіндеудің, тапсырудың
тақырыптары қалай анықталады?
3. Тәрбиеші сурет салуды үйрету үшін қандай эдіс-тәсілдерді
пайдаланады?
4. Мүсіндеу мен жапсыруға үйретуде қандай әдіс-тәсілдер
қолданьшады?
5. Оқу іс-әрекетін үйымдастырудың тақырыптық жоспарын
жазуға қойылатын талаптар қандай?
6. Дидактикалық ойындарды үйымдастырудың ерекшелегі
қандай?
190
7.
Педагогикалык басылымдардан осы жас тобына арналған
қандай материалдармен таныстыңыз?
Тапсырмалар.
1. Бейнелеу іс-эрекетінің багдарламалық мазмұнын талдау
жасаңыздар.
2. Сурет салу, мүсіндеу, жапсыруға арналған сабақ
жоспарларын жазыңыздар.
3. Жас тобына сәйкес үлгі көрнекіліктерді дайындап
алыңыздар.
4. Балалардың суреттерінің айшықты шыгуының неге
байпынысты екенін анықтаңыздар.
5. Дидакгикалық
ойындардың
көрнекіліктерін
дайындаңыздар.
191
5 тарау. ЕРЕСЕКТЕР ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ
БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ
5.1. Бейнелеу іс-әрекетініц бағдарламалық мазмүны
Ересектер тобыңда балалардың кажетті құрал-жабдықтармен
жұмыс істеу икемділіктері жетіле түседі. Бейнелеу өнерінің
мәнерлеу құралдарын меңгеруде тәрбиеші затқа қарап сурет салуда
пішінін, көлемін дұрыс бере білуге" өзіне лайықгы бояу түстерін
тандап алуды үйретеді. Жуан-жіңішке сызықтарды қою жэне ақшыл
түспен түзу, батыл жүргізуге дағдыланады, қарындашты катты
баспай кағаз бетіне із түсіруге жатгығады. Бояуды араластырып
екінші түс алуға машықтанады. Қылқаламды дүрыс пайдаланып
сызықтарды жеңіл жүргізуге, түзу, қисық, доға тэрізді, дөңгелек
жэне толқынды сызықтарды еркін сызуға жатгықтырады. Үлттық
ою-өрнек түрлерін сурет салуда пайдаланады. Қазақтың ою-өрнек
түрлерімен "қошқар мүйіз", «сынық мүйі», "қой ізі", «бүғы мүйіз»,
"құс қанаты", "құс-тұмсық", "қарға тұяқ", "бүршік", "қызғалдақ
"ботакөз", "түйе табан" «ирек», «су», «толқын», «тарақ», «балта»,
«омыртқа»т.б. жете танысады. Сәндік сурет салуда көркемдік
безендірулеріне ерекше мэн беріп эсемдік, сүлулықты сезіне білуге
баулиды. Заттық сурет салуды жетілдіреді. Затгардың эр түрлі
көлемдегі, қимьш-қозгалыс үстіндегі бейнесін бере білуін
ерекшеліктерін ажыратуға, салыстырмалы көлемді (биік-аласа
сезіне білу басты назарда болады. Мазмұнды сурет салуда айналада
көргендерін, алған эсерлерін, ертегі, өлең-тақпақтар мазмұны
бойынша сурет салу дағдыларын қалыптастырады қағаз бетін толық
пайдалану, сурет салу барысында жэне дербес көркемөнер
бұрышында таяқшаларды, қауырсынды, түрлі-түсті борларды, көмір
қарындаштар, ретушь қарындаштарды пайдаланып жұмыс жасауға
әрекеттенеді. Баланың ой қиялын дамытып шығармашылықпен
жұмыс істеуге бағыттауда тамшы бояуды үрлеу, бояу бетіне түссіз
қағаз (целофан) қойып, үстінен үшкір таяқшалармен сызып сурет
салу, сулы матаға бояумен бейнелер жасау, түрлі әдіс-тәсілдерді
қолданып, баланың бейнелеу іс-эрекетіне қызығушьшығын
арттырады. Тәрбиеші шеберлікпен эрбір іс-эрекетке тікелей
басшьшық етуі қажет. Бұл топта мүсіндеу іс-эрекетімен айналысу
үшін алдын ала арнайы мақсатгы серуендер, саяхаттар
192
ұйымдастырылып,
тарихи
оқиғаларга
байланысты
іргелі
(монументгі) ескерткіштерді қарап көру, шағын көлемді мүсіндерді
қарап, талдау арқьшы мүсін өнері жайында қарапайым түсініктер
беріледі. Жергілікті жерлердегі орнатьшған ескерткіштер, мәдени
мүралардың маңызын түсіндіру, басқа халықгар өнерімен
салыстыру, айырмашьшығына мэн беру балалардың дүниетанымын
кеңейтеді.
Мысалы:
Дымковтық
Филимонов,
Богородск
ойыншықтарын т.б. Балаларга өздері көрген мүсін өнерінің пішінін
сезіне отырып сазбалшықтан, ермексаздан мүсіндеудің эдістэсілдерін меңгерту. Заттардьщ жеке бөліктерінің ерекшеліктерін,
сипатын ашып бере білуге дағдыландыру. Жеке заттарды
мүсіндеуді меңгергеннен кейін біртектес бірнеше заттарды, содан
соң әртектес эр түрлі заттарды мүсіндеп, мазмүн бере білуге үйрету.
Кесек сазбалшықтан көз мөлшерімен үзіп алып заттың бөліктерін
жеке жасап оны біріктіруге, таяқшаларды (стека) пайдаланып
тегістеуге, қырнап жонуға, бедер түсіруге, заттың негізгі
белгілеріне қарай сипатын көрсете білуге машықтандыру.
Мүсіндеген заттың дене бөліктерінің қатынасын, бір-біріне
біріктірудегі
беріктігін
қадағалау
жэне
түғырға
дұрыс
орналастыруды үйрету заттың пішінің сомдауга сәйкес әдістәсіддердің тиімдісін өздігінен тандай білуге жатгықтыру.
(Қүрастырмалы, иілгіштік, аралас, есу, домалақтау, жалпақтау,
шымшып созу т.б.). Мүсіндеп жасаған бейнені сүлы шүберекпен
тегістеу. Адамның, жануарлардың, құстардың бейнесін қарапайым
түрде сомдау, ұжымдық жұмыста бірлесіп еңбек нэтижесіне жетуге
үйрету. Сэндік мүсіндеуде ұлттық тұтынатын бұйымдар негізінде
қыштан, фарфордан, ағаштан, темірден жасалған ыдыстардың
жасалу жолдарымен таныстырып, өздері жасаған затгарды эр түрлі
тәсілдермен әшекейлеуге жатгықтыру Қазақ халқының ыдысаяқгары: тостаған, табақ, құман, торсық, астау т.б. өрнектеуде
үстіне үстемелеп ермексаз қосу, бедерлеу, таяқшамен сызып
бедерлеу, оймыштап бедерлеу, сазбалшықпен жасалған заттарды
кептіріп бояумен әшекейЛеу дагдыларын меңгертеді. Рельефті
бейнелерді бедерлеуде сандық бетін, жүкаяқ, дөңгелек үстел
беттерін эшекейлеу машықтарынна жаттықтырады. Мүсіндеу
жұмысын игеруде ұқыптьшыққа, бастаған ісін аяғына дейін
тиянақты аяқтауға, еңбек нэтижесіне жете білуге үйретудін тиімді
жолдары қарастырылады. Бұл топта жапсыруға үйретуде естиярлар
193
тобында алған іскерлік дағдыларын жетілдіре отырып, қайшымен
жұмыс істеу икемділіктеріне дағдыландырады. Дөңгелек, сопақша
дөңгелек пішінді заттарды, тік тұртбұрыш квадраттан белгілі бір
затты бейнелеп өрнектеу. ¥жымдық еңбек нэтижесіне жетуде
мерекелік безендірулер. Топ бөлмесін эсемдеу, ата-аналарға
арналған тарту әзірлеуде тэрбиеші басшылық
жасап, жалпы
жұмыстың мазмұнды, сәнді шығуына багыт беріп отырады. Мұнда
жеке бөліктері бойынша, қос бүктеу, бірнеше қабаттап, қатпарлап
(гармошка тэрізді), қию тәсілдерін қолданады. Оригама, эдістэсілдерімен құрылысы қарапайым бейнелерді (торғай, гүл, құмыра,
т.б.) жасауға үйренеді. Нобайы(силуэт) бойынша қию дағдыларына
жаттықтырады. Мамық жүнді,үлпілдек болып келетін бейнелерді
қию үшін саусақпен жүлмалап қию тэсілдерін қолданады. Матамен
табиғи материалдарды (жапырақтар, мүктер, сабан, т.б.) жапсыруда
балаларға қию жолдары, желімдеудің реті, орналастыру тэртібі
түсіндіріліп қиындық кездесетін тұстарын бірге жасап немесе
көрсетеді. Құрылыс жасауда баланың ойланып, түстердің,
пішіндердің үйлесім табуына көңіл бөлуін қадағалайды. Үкыпты
жұмыс істеу дағдыларын қалыптастырады. Жоғарыда аталған
бейнелеу іс-эрекетінің дағдыларын меңгертуді ескере отырып
тэрбиеші тэрбие жұмысын кешенді түрде ұйымдастырады.
Сонымен бірге, баланың жан-жақгы дамуына, ақыл-ойының
жетілуіне, дербестікке, белсенділікке, шығармашылықпен еңбек
нәтижесіне жетуте жагдай жасайды.
Тэрбиешілерге бейнелеу сабактарын ұйымдастыру үшін
қойьшатын талаптар:
- берілген тақырып мазмүнын ашуда бейнелеу өнері түрлері
жайында түсінік беріп, коркемөнер туындьшарымен таныстыру,
оның көркемдігін сезіне, қабылдай білуге үйрету;
- бейнелеу іс-эрекетімен айналасуда оның мэнерлеу құралдарын
(түс.көлем, пішін, композиңия, ырғақ т.б.) меңгерту, қүрал
жабдықтармен жұмыс істеу іскерліктеріне машықтандыру (сурет,
мүсіндеу, қиып жапсыру);
- сәндік қолданбалы өнер арқылы ұлтгық салт-дәстүрлермең
таныстырып, үлкендер еңбегін құрметгеуге, көркемдік талғамын
қалыптастыруға көңіл болу;
- ауыз әдебиеті үлгілерін, көркем шығармаларды тиімді
қолдану;
194
баланың дене түзілісінің (бұзылмауына) сымбатты
болып
калыптасуына мүмкіндік туғызу (түзу отыру, бой сергіту сәті
қимылды ойындарды өз мақсатына сай пайдалану); көркемөнерге
қызығушылығын арттыру,
акыл-ойының дамуына, қиялының
шарықтауына
ықпал
ете
білу;
еңбек
ету дағдыларын
қалыптастыру;қоғамдық өмірге, табиғатқа, өсімдіктер мен
жануарлар дүниесі жайында қарапайым түсініктер беріп, оларға
қамқорлықпен қарауға тэрбиелеу;
Аталған мәселелер тэрбие жүмысының негізгі арқауы бола
отырып баланың көңіл-күйін, психологиялық, физиологиялық даму
ерекшеліктері мен қабьшдауына бақылау жасап тәрбиеші іс-эрекетгі
бірінен соң екіншісіне сабақтастыра мазмүн үндестігін жоймай,
жеңіл де түсінікті жолдармен ауыстырып отырады.
Қазақ халқының бейнелеу өнері, кескіндеме, мүсіндеу, сэулет
онері, сәндік-қолданбалы өнері туындьшарын, шеберлердің
қолынан (мүсіншілердің, суретшілердің) шыққан ағаштан, темірден,
жүннен, матадан жасалған бүйымдарды көрсету арқылы балага
халық өнерінің сипатын таныстыру, оның ерекшелігін, эсемдігін,
үлттық айшығын таныту, мақтаныш түту сезімін үялату.
Көркемөнер туындыларын эмоңионалды қабьшдауға, өнердің
мэнерлілігін сезіне білуге баулу.
Қазақтың үлттық ою-өрнек элементтерімен таныстыру
(«Қошқар мүйіз», «Қүс қанаты», «Қүс түмсық», «Бүршік»,
«Қызғалдақ», «Қой ізі», «Ботакөз», «Ботамойын»), Ойындар арқылы
ою тармақтарының нені бейнелейтіні жайлы түсінік беру. Өзіне
танымал күнделікті өмірге қажетгі қарапайым бұйымдардың
ойыншық макетін дербес іс-эрекет үстінде жасай білуге
үйрету.Дербес көркемөнер бұрышында қауырсынмен сурет салу,
бояуды үрлеп белгілі бір бейнеге келтіру, таяқшаларды пайдалану,
сулы матага сурет салу жэне түрлі-түсті борлар, көмір, ретушь
қарандаштармен жұмыс істеуге үйрету.
Іскерлік дағдьшарды жетілдіру, сурет салуға қажетті құралжабдықтарды пайдалану іскерліктерін дамыту. Сурет салу кезінде
бейнелеу өнерінің мэнерлеу құралдарын орынды қолдану тәсілдерін
меңгерту.
Затқа қарап сурет салу дағдыларын қалыптастыру. Заттың
пішінін, көлемін жэне озіне лайықты бояу түстерін таңдап алуга
үйрету, сызықтарды, нэзік сызықтарды түзу, шебер жүргізу,
195
қарындашты қатты баспай, қағаз бетіне із түсіру. Бояумен жұмыс
істеудің машықтарын меңгерту. Қылқалам үшымен жіңішке сызық,
көлбеу басып, жуан сызық түсіру. Нүктелерді салуда тік бағыттау
немесе дөңгелек таяқшаны пайдалануға жаттықтыру. Заттардың эр
түрлі көлемдегі бейнесін бере білуге үйрету, оның ерешеліктерін
байқай білу. Биік, аласа, үзын, қысқа, жуан, жіңішке, салыстырмалы
көлемдерді беруде түстердің үйлесіміділігін таңдай білу.
Қылқаламмен сызықгарды жеңіл жүргізу, түзу, қисық, түйық, доға
тэрізді, дөңгелек жэне толқынды сызықтарды еркін сызуға
жаттықтыру. Сулау техникасы арқылы сурет салу дағдыларын
қалыптастыру (Қуыршак көйлегіне мата дайындаймыз, Жаңбырдан
кейінгі күзгі орман т.б.). Заттық тақырыпта, мазмүнды сурет салу
дағдыларын жетілдіру. Айналадан көргендерін, алған әсерін
бейнелеуге үйрету. Ертегі, өлең, тақпақтар мазмүны бойынша сурет
салу, қағаз бетін толық пайдалануға дағдыландыру. Сәндік сурет
салуда үлттық бүйымдарды әшекейлей білуге үйрету.
Мүсіндеу. Таныс заттарға қарап отырып, оның жеке бөліктерін
мүсіндеудің эдіс-тэсілдерін үйрету. Кесек сазбалшықтан көз
мөлшерімен үзіп алып, затгың бөліктерін жасау, бәліктердің
арақатынасын сақтауга, біріктіруге, орналастыра білуге үйрету.
Таяқшаларды пайдаланып тегістеу, қырнап-жону, бедерін түсіру
тэсілдерін меңгерту, заттың негізгі белгілеріне қарай сипатын
көрсете білу. Жеке заттарды мүсіндей алуды үйренгеннен кейін
біртектес бірнеше заттарды, біртіндеп әртектес эр түрлі заттарды
мүсіндеп, мазмүн бере білу. Адамның, жануарлардың, құстардың
бейнесін қарапайым түрде сомдау. Заттың пішінін мүсіндеуге
сәйкес эдіс-тэсілдердің тиімдісін таңцап алу (құрастырылмалы,
иілгіштік, аралас, домалақгау, илеу, есу, жалпақтау, шымшып созу,
батыру, бедерлеу, таяқшамен кесу т.б.). Мүсіндеп жасаған бейнені
сулы
шүберекпен
тегістеу,
кейбір
тұстарын
еселеп
толықтыру.¥жымдық мүсіндеу жұмыстарын ұйымдастыру.
Сәндік мүсіндеу. Қыштан, фарфордан, агаштан, темірден
жасалған халықтық ойыншықгар, ыдыстар, т.б. түрлі заттардың
жасалу жолдарымен таныстыру, әшекейлеу тәсілдерін түсіндіру.
Рельефті бейнелер бедерлеу. Жүкаяқ, сандық, дөңгелек үстел
т.б.
Жапсыру. Қайшымен жүмыс істеу икемділіктерін жетілдіру.
Қағазды қос бүктеу, қатпарлап бүктеу тәсілдерімен қиюға, бірдей
196
заттың бірнеше пішінін қабатгап қиып алуга үйрету. Қарапайым
бейнелерді нобайы бойынша қию. Мазмүнды жапсыруга қажетті
жүлмалап қию тәсілдерін меңгерту. Әр түрлі пішіндерді қиып,
мазмүн бойынша жапсыру. Табиги материалдарды қиып,
композиция құрап жапсыруга үйрету арқылы балалардың ойқиялын дамыту. Оригами әдіс-тәсілдерімен таныстыру. Қагаз
түстерін таңдай білу, қагазды қос бүктеу, 4, 6 бөліктерге қабатгап
бүктеуге, симметрияны нақты беруге жаттықтыру. Жеке жэне
үжымдық жүмыста мазмүн қүра білуге, жалпы негізгі фонга жеке
бөліктерді орналастыра композиңия қүруға, бүктеп жасаган
бейнелермен толықтыруга, жүмысты ретімен орындауга үйрету.
Отбасы,
балабақша,
ойыншықтар.Халықтық
қолөнер
гуындыларының жасалу жолдарымен таныстыру үшін қалада,
ауылда
аты
белгілі
шеберлерді,
зергерлерді
шақырып,
(мүмкіндігінше) кездесу өткізу.Жүн түту, үршықпен жіп иіру,
алаша тоқу, жүн сабау, киіз басу, оюлау жүмыстарының
орындалуын бақылату.Ойын-жаттыгулар арқылы қуыршаққа киім
тігу, киіз үй жасау, оларды ою-өрнектермен әсемдеу т.б.
жүмыстарга қатыстыру.
Дербес көркемөнер бүрышындагы бейнелеу өнері қүралжабдықтарын пайдаланып, өз еркінше сурет салу, мүсіндеу,
жапсыруды ұйымдастыру.Әрекет түріне қарай лайықты эдістәсілдерді көрсету,көркемөнер туындыларын қарау. Кесілген
қиындылармен (трафарет, шаблон) жұмыс істеу, бояу түстерін
араластыру
тэсілдерін үйрету. Сурет салуда қагаз бетіндегі
кеңістікті дүрыс пайдалануга үйрету.
Сурет салу: Қымыз құятын тостаган. ¥лттық киім (шапан),
«Біздің бақшада» (бояу тамшысымен), Мерекелік дастархан, Менің
сүйікті ойыншыгым (натурага қарап салу), сазбалшықтан, қагаздан
жасалган ойыншықтардың іші-сыртын эшекейлеу.
Мүсіндеу: Ыдыстар (торсық, тостаган), Досыма тарту: панно,
ою-өрнектер(рельефті бедерлеу), сүйікті ойыншығым (қалауы
бойынша), қандай ойыншық сатып алғың келеді? (натураға қарап
мүсіндеу) т.б.
Жапсыру: Қос бүктеу тәсілімен көбелек, ою-өрнек, құмыра
қиюды, қағазды бетгестіріп сала отырып, бірнеше, бірдей пішінді
қиюды (гүл, доңгелектер, үшбүрыштар, жапырақтар) үйрету.
Қатпарлап, бүктеп қию тәсілімен үлттық кнім киген қыз, көңілді
197
қуыршақтар, ұй жанындағы ағаш, ғүлдің қасындағы балапан, оюөрнектер қиып жапсыруға үйрету. Ою-өрнектерден композиция
жасату. Бөпеме ойыншық сыйлаймын, ойыншықтар әлемі
(ұжымдық жапсыру). Оригами жэне қағазпластика ойыншықтар,
қораптар, қоян, Қамал-қала: бөренелер дайындау, қорған тұрғызу,
ағаштар отырғызу, қала тұрғындары.
«Сыңарын тап», «Түс таңда», «Оюлы сырмақ», «Түскиіз»,
«Өрнекті кілем», «Бұл оюда не бар?» т.б. дидактикалық ойындар
арқылы түсініктерін тереңдету, тиянақтау.
Еңбек. Отбасындағы үлкендердің, балабақша қызметкерлерінің еңбегін бақылагу. Үлкендер еңбегін құрметгеуге үйрету,
белгілі мамандыққа қызығушылығын туындату.Ойын барысында
бірлесіп еңбек ете білуге, достыққа, инабаттьшыққа тәрбиелеу.
Дербес еңбек эрекетіне үйрету, оны жолдастарының әрекетімен
үйлестіру, келісе отырып жүмыс істеуге дағдыландыру.
Әрбір баланың белгілі бір еңбек түріне үдайы қатысуын
қамтамасыз ету. Кезекшілік міндетін атқару, апта сайын
бөлмелерді, алаңды жинастыру, тазалауға тарту, жауапкершілік
сезімін орнықтыру. Еңбек нөтижесіне ұқыпты қарауға, бастаган ісін
аяқтауға үйрету. Озіне-өзі қызмет етуге үйрету: тез киініп,шешіне
білуге, киімдерін ретімен ұқыптап жинауға, су болған киімдерін
кептіруге дагдыландыру, үсті-басының ұқыпты-ұқыпсыздығын
байқап, ретке келтіре білуге, жолдасының киіміндегі ретсіздікті
байқап, әдепті түрде айтуға үйрету.
Ойыншықтарды реттеп өз орнына жинауга, ез үстелінің үстін
реттей білуге дағдыландыру.
Қол еңбегі. Папэ-маше, бүктеп жасайтын ойыншықтар (себет,
қалпақ, қайық, көбелек, инелік, бақа, аққу т.6.), жолақ қагаздардан
желімдеп, өрнек қүрау. Үлтгық киім үлгілерін қиып жапсыру.
Цилиндр, конус төрізді пішіндерден қоян, қонжық, ит, түлкі, үйрек
т. б. жасату. Матамен жұмыс: қиындылардан құрақ құрау (мозайка
тэрізді орналастырады), инемен тігу түрлерін үйрету, түзу бір
багытга, деңгелектеп, үшбүрыштап т.б. Түйме қадауға үйрету.
Агаштан қуыршақ бұйымдарын - төсек, үстел, орындық,
сандык, жүкаяқ, кебеже, келі, келсап жасап көрсету, осы заттарды
эшекейлеуге үйрету. Сіріңке қорабы, параллон, этір қораптары
т.б.заттардан эр түрлі ойыншықтар жасауға үйрету.
198
Таңдауға үсывылатын тақырыптар: Мен тұратын үй, Менің
достарым, Автопортрет (Айнаға қарап сурет салу), Мультфильм
кейіпкерлері, Ертеғі кейіпкерлері, Зергерлік бүйымдар, Білезік,
Сырға, Шашбау т.б.
Жомарт күз. Ә. Қ астеев «Ш өп ш абу», «М ақта ж инау»,
«Бие сауу», М . К енбаев «С абан той», Қ. Х одж иков
«Қ ы рм анда», «А сты қ ору» И. Л евитан «А лты н күз», С.
Ром анов «А лты н дала» картин алары н көрсетіп, әңгім елесу.
Ө з әсерлерін суреттеуге үйрету. Т аб и ғат күб ы лы стары н ы ң
ерекш еліктерш е орай бояу түстерін тан д ау, «ды м қы л
әдісті» қолданы п, сурет салу м аш ы қтары н ж етілдіру.
С у р е т с а л у . Н атю рм орт. К өкөністер (натура). Е гістік
алқабы н да. К үз көрінісі (сулау тәсілім ен). Ж аң бы рдан
кейінгі күзгі орм ан (сулау тәсілім ен).
М ү сін д еу . С ебеттегі ж ем істер, көкөністер, ж ап ы рақ
(рельеф ті бедерлеу). Н атю рм орт.
Ж а п с ы р у . К үзгі ж ап ы рақтардан ком пози ция ж асау.
А сты қ тиелген м аш ина, ж ем іс салаты н ы ды с (қос бүктеу
тәсілім ен ), оригам а: күзгі бақта.
Бцбек. Топ бөлмесіндегі өсімдіктердің топырақтарын жаңартып
толықтыру. Қысқа топырақ дайындау. Гүл түқымдарын жинап,
іріктеп, арнайы конверттерге салу. Үлкендер гүлзардан гладиолус,
георгин гүлдерін тамырымен қазып алуларын, раушан гүлінің,
жүзімнің тамырын жылылап жабуларына, жеміс-кокөнісТер
жинауға шама-шарқына қарай кемекке келу. Қол еңбегіне қажетгі
табиғи материалдар жинау.
Қыс қызығы. Бейнелеу өнері туындыларымен таныстыру.
Өз бетімен бейнелеу эрекетімен айналысуға қызығыушылығын,
қиялын дамыту. Айналадағы затгар мен қоршаған ортаның
түтастығын сезініп, композиция қүрауға, шығармашылыққа
үйрету.Ә. Қастеев «Қыстау», «Қыс», Ә.Жүсіпов «Таудағы алғашқы
қар», Ж. Шэрденов «Қыс», Н.Таңсықбаев «Мүз айдыны»
картиналарын көрсетіп, эңгімелесу.
Сурет салу. Қысқы табиғат ерекшеліктеріне қарай бояу
түрлерін таңдай білуге, бояуларды палитрада (бояуларды
араластыруга арналған қүрал) өздері езе, араластыра білуге үйрету.
Сурет
салуда
заттардың
салыстырмалы
колемін,
жеке
болшектерінің қатынасын дүрыс бере білу іскерліктеріне
199
машықтандыру «Айналамда ақша қар», «Қысқы орман», «Мұз
айдынында», «Қысқы ойын», «Шаңғышылар», « Тонкиген қыз».
Мүсіндеу.Ойнап жүрген балалар, Аққала. Суықторғай.
Жапсыру. Жаңа жыл кешіне сый, Аяз ата (оригама), Шыршалы
орман (үжымдық жүмыс).
Көрікті көктем. Көркемөнер туындылары. С.Мәмбетов
«Көктем», И. Левитан«Март», «Орман
шегір гүлдері мен
ботакөздері», Г.Шишкин «Қарағайлы ормандағы таң» картиңаларын
көрсету, әңгімелесу.
Сурет салу:Қүстардың келуі, көктем көрінісі, Алма ағашы
бүршік жарды, көктемнің алғашқы гүлдері, бақтар гүлдеді.
Мүсіндеу: Стақан (жолақ жасап орау тәсілімен), Кокөніс
салатын себет (есу, ширату тәсілімен), қыштан жасалған ыдьістарды
затқа қарап мүсіндеу.
Жапсыру.Әдемі гүлдер, Анаға сыйлық, дала гүлдері, көктем
көрінісі. (оригама).
Жайдары жаз. Көркеменер туындыларын қарау. Ә.Қастеев
«Киіз үйдің ішкі көрінісі», «Қос қүрбы», «Колхоздың сүт фермасы»,
«Қыстау», Г.Исмайлова «Үлтгық киімдер», «Натюрморт»,
А.Галымбаева «Қымыз», М.Кенбаев «Сарыарқа», «Сүхбат»э «Киіз
басу», М.Әуезовтің портреті, Н.Нүрмүханбетов «А.Құанабаев»,
«Ерлік» (М.Мэметова), С.Романов «Биші қайыңдар» т.б.
картиналардың мазмүны бойынша әңгімелету.
Сурет салу:Дербес көркемөнер бүрышында өз еркімен
қауырсынмен сурет салу, тамшы бояуды үрлеп, белгілі бір бейнеге
келтіру, таяқшаларды пайдалану, сулы матаға сурет салу және
түрлі-түсті борлар, көмір, ретушь қарындаштармен жүмыс істеуге
үйрету.
«Қуыршақ
көйлегіне
мата
дайындаймыз»(сулау
техникасымен), «Тақия», «Бешпет» «Алаша». Ерікті тақырыпта
сурет салу, бормен тас жолға бейнелер түсіру, балалардың ынтаықыласын тудыру
Сэндік-қолданбалы өнер туындьшарын көрсету. Жүннен,
теріден, матадан дайьшдалған сырмақ, текемет, кілем, қүрақ көрпе,
алаша, торсық, ат әбзелдері, зергерлік бүйымдар, шьшыдан,
фарфордан, қыштан жасалган түрлі әдемі ыдыстармен таныстырып,
оларды эшекейлеу, безендіру әдіс-тәсілдерін сэндік сурет салу
барысында үйрету.
Мүсіндеу.Қазақ халқының үлттық нақышта өрнектелген ыдыс200
аяқтары, тостаған, құман, нан тағамдары, қазан-ошақ т.б. Рельефті
бейнелер бедерлеу: жүкаяқ, алтыбақан, сандық, дөңгелек үстел т. б.
Жапсыру. Оригами: қызғалдақ, қоян, балық, зымыран, себет,
жылан.Бормен тас жолға бейнелер түсіруді үйымдастыру.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Күзгі агаш (губкамен,
трафаретгіен бастыру арқылы), Қиылған кардон қагаздармен
агаштың суретін салу, Күзгі жапырақтар (Табиги материалдарды
пайдалану немесе шашыратып сурет салу тэсілі бойынша), Қарлы
шың (тіс пастасымен), Терезедегі өрнектер (Шыны үстіне бояумен
сурет салу), Қырау басқан ағаштар (пенопластпен сурет салу),
Бетперделер, Тауыс (жар птиңа), Әдемі гүлдер (картоппен бастыру
арқылы), Жәндіктерді мүсіндеу (Табиғи материалдарды пайдалану
арқьшы).
Қазақстан -республнкам менің. Сурет салу. Қазақстан
жалауы. Байқоңыр ғарыш айлағы, менің өлкем (қаласы, ауылы),
кешкі қала. Кітап арасына салатын белгі (үлттық ою-өрнектермен
безендіру). Хохлома, гжельдік, городецкілік өрнек элементтерімен
таныстыру.
Мүсіндеу. Сэндік панно (рельефті бедерлеу) Алаша (жолақты
ою-өрнекті ширатып есу тәсілімен өрнектеу), «Қуыршақ Айсүлу»,
қонақтарға ыдыс сыйлау.
Жапсыру. «Үй жанында өсіп түрган ағаш» (қатпарлап бүктеу
тәсілімен), «Сиқырлы кілем», текемет өрнектеу.
Жануарлар дүннесі. Сурет салу. «Менін сүйікті төлдерім»,
«Ормандагы аңдар» (аю, жолбарыс, арыстан,түлкі т. б.) ойынжаттығулар түрінде ерекшелік сипатын бере білу. Жайлаудагы үй
жануарлары (өз еркімен). Әдемі орамалдар өрнектейміз,
Қуыршақтың камзолы, Менің сүйікті қалам, Астана көнісі,
Жайдары жаз көрнісі, Гүлдер апаңы, Ертегі кейіпкерлері.
Мүсіндеу. «Қоян көжегімен», «Түлкі, мысық», «Үйрек
балапандарымен», Дымковтық ойыншықтар, Қораз, ат, Мысық
баласымен, Шалғындағы балапандар, Торғайлар жем салгышқа
қонды, Гүл салынған кұты, Дельфиндер ойнайды, Түрлі-түсті
балықтар.
Жапсыру. Сиыр, қоян, жапалақ, торғай, тасбақа. Оригами:
қоян, күшік. (басқаша бүктеу тәсілімен), геометриялық пішіндерден
мозайка құрау, Алуан түрлі жапырактардан өрнектер құрау, Өрнекті
кілем, Жолақты алаша, «Қарбала»(снеговик).
201
5.2. Оқу іс-эрекетін үйыидастырудың тақырыптық үлгі
жоспары
Қыркүйек______________________________________________
Апта күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Білім беру
саласы
Отбасыі апта
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Ыдыстар
«Қатынас»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамыту.
Денешынықтыру
Математика.
«Шығармашылық»
Музыка
Жапсыру. Басқүр
Көркем эдебиет
«Әлеуметтік орта»
Жүма
Оқу іс- әрекетінін такырыптары
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Шығармашылық» Сурет. Ыдыстар
«Шығармашылық» Музыка.
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Ойыншықтар 2апта
«Таным»
Қоошаган ортамен таныстьшу
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ойыншықтар
«Таным»
Сезім тәрбиесі.
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылық Сурет. Ойыншық
Музыка
Ка і і.іма.
Экология негіздепі
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет.
«Шығарм ашылық» Музыка
Балабақша 3 апта
«Таным»
Экологиялық тэрбие
«Шыгармашылык» Мүсіндеу. Торсық
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Таным»
Математика.
«Қатынас»
Керкем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
«Қатынас»
Тіл дамыту
202
«Денсаулық»
Жұма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Денешынықтыру
«Шығармашылык» Сурет. Су асты патшалығына саяхат
Музыка
Жыл мезгілдері 4 апта
Эколоғия негіздері
«Таным»
«Шыгармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Себетгеғі жемістер
Математика.
Денешынықтыру.
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Көкөністер
Бейсенбі
Жүма
Қазан
Апта күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылык»
Музыка
Копшаған оптамеп таныстьту
Денешынықтыру
Көркем әдебиет
Музыка
Оқу іс- әрекетінің тақырыптары
Білім беру
саласы
Жанурлар әлемі. 1 апта
«Шығармашьшық» Мүсіндеу. Ормандағы аңдар (аю, жолбарыс,
арыстан)
Экология неғіздері
«Таным»
Тіл дамыту.
«Катынас»
Денешынықгыру
«Денсаулық»
Математика.
«Таным»
Бейсенбі
«Шығармашылық» Жапсыру. Мысық, қоян (бүктеу тәсілі-мен)
Коошаған оотамен таныстыоу
«Катынас»
«Әлеуметгік орта» Көркем әдебиет.
Жүма
Денешынықтыру.
«Денсаулық»
«Шығаомашылык» Суоет. Үйжануаолапы
«Шығармашылық» Музыка.
Дүйсенбі
«Таным»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Менін Қазақстаным. 2апта
Қоршаған орамен таныстыру
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Натюрморт (ыдыстагы жемістер)
Сезім тэрбиесі.
Денешыныктыру
Тіл дамыту.
«Шығармашылық
Сурет.Қазақстан жалауы
203
Бейсенбі
Музыка
Экология негіздеоі
Денешынықтыру
Көркем эдебиет.
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы. 3 апта
«Таным»
Қоршаган ортамен таныстыру.
Сейсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Отбасы мүшелері
«Қатынас»
Тіл дамыту.
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Таным»
Математика.
«Қатынас»
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығар м ашы л ы қ» Сурет. Шапан
Музыка
Ойыншыктар. 4 апта
«Таным»
Экология негіздері
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Дымковтық ойыншықтар
«Таным»
Математика.
«Денсаулық»
Денешынықтыру.
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Сазбалшықтан, кағаздан жасалған
ойыншық
«Шығармашылық» Музыка
Бейсенбі
Жүма
«Қатынас»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта»
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
204
Қараша
Анта кұндер
Оқу іс- әрекетінің тақырынтары
Білім беру
саласы
Дүйсенбі
Балабакша. 1 апта
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Шырша (рельефті)
Гейсенбі
«Таным»
«Қатынас»
Сэрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Бейсенбі
Жұма
Эколоғия неғіздері
Тіл дамыту.
Денешынықгыру
Математика.
«Шығармашылық» Жапсыру. Наурызға
тарту
Ксшшаған сютамен таныстьту
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Керкем эдебиет.
Денешынықтыру.
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Менің бапа-бақшамда
«Шығармашылық» Музыка.
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Жыл
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулык»
«Қатынас»
«Шығармашылық
мезгілдері. 2апта
Қоршаған орамен танысьтыру
Мүсіндеу. Көкөніс салатын себет
Сезім тәрбиесі.
Денешынықтыру
Тіл дамыту.
Сурет. Қапа көрінісі
Музыка
Экология негізлеоі
Денешынықгыру
Көркем әдебиет.
Жұма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Дүйсенбі
«Шығармашылык» Музыка
Жануаіэлар әлемі. 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Таным»
Сейсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қораз, ат
Тіл дамыту.
«Қатынас»
Бейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Денешынықгыру
«Денсаулық»
Математика.
«Таным»
«Қатынас»
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Тіл дамыту
«Қатынас»
205
«Денсаулық»
Жұма
Дүйсенбі
Денешынықтыру
«Шығармашьшық» Сурет.Менің сүйікті төлдерім
Музыка
Менін Қазақстаным. 4 апта
«Таным»
Экология негіздері
«Шығармашылық»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Мүсіндеу. Сэндік панно (рельефті бедерлеу)
«Таным»
Математика.
«Денсаулық»
Денешынықтыру.
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашьшық» Сурет. Хохлама, гжель
дік ою-орнектер
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас
Коошаған оотамен таныстыпу
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Жүма
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Желтоқсан
Апта күндер
Білім беру
Оқу іс- әрекетінің гакырыптары
саласы
Отбасы. 1 апта
Дүйсенбі
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Тостаған
Бейсенбі
Сәрсенбі
«Таным»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Бейсенбі
«Шығармашылық» Жапсыру. Ою-өрнек
«Қатынас»
Қоршаған ортамен таныстыру
Сейсенбі
«Әлеуметтік орта»
Жүма
Экология негіздері
Тіл дамыту.
Денешынықтыру
Математика.
Көркем эдебиет.
«Денсаулық»
Денешынықтыру.
«Шығармашылық» Сурет. Біздің бақшада
«Шығармашылық» Музыка.
Дүйсенбі
Сейсенбі
Ойыншықтар. 2апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Сүйікті ойыншыгым
«Таным»
Сезім тэрбиесі.
«Денсаулық»
Денешынықтыру
206
Сәрсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Менің сүйікті ойыншығым
Музыка
Бейсенбі
Жума
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Денешынықгыру
Көркем әдебиет.
«Шығармашылық» Музыка
Балабақша. 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Досыма тарту
Тіл дамыту.
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Математика.
Көркем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықгыру
«Шығармашылық» Сурет. Біздің бақшада
Музыка
Жыл мезгілдері. 4 апта
Эколоғия негіздері
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Аққала
Математика.
Денешынықтыру.
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Қысқы орман
Бейсенбі
Жүма
Қаңтар
Апта күндер
Дүйсенбі
«Шығармашылы қ»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметгік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Ковшаған оотамен таныстыру
Денешынықгыру
Көркем эдебиет
Музыка
Оқу іс- әрекетінің тақырыптары
Білім беру
саласы
Жануа рлар элемі. 1 апта
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Тақырыбы: суықторгай
207
Сейсенбі
«Таным»
«Қатынас»
Экология негіздері
Тіл дамыту.
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешыныктыру
Математика.
«Шығармашылық» Жапсыру. Аяз ата
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Әлеуметгік орта»
«Денсаулық»
Денешынықтыру.
«Шығармашылық»
Шығармашылық»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Көпкем әлебиет.
Қоршаган ортамен таныстыру
«Таным»
Музыка.
Менің Казакстаным. 2апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Қуыршақ Айсүлу
Сезім тәрбиесі.
Денешынықтыру
Тіл дамыту.
«Шығарм ашыл ы қ Сурет.Кітап арасына қоятын белгі
«Шығармашылык»
Музыка
Бейсенбі
«Катынао-
Жүма
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Экология негізлеоі
Денешыныктыру
Керкем эдебиет.
«Шығармашьшық» Музыка
Отбасы. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Торсык
«Қатынас»
Тіл дамыту.
Денешыныктыру
«Денсаулық»
«Таным»
Математика.
«Қатынас»
Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Шығармашьшық» Сурет.Қымыз қүятын тостаған
Музыка
208
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Ақпан
Апта күндер
Ойыншықтар. 4 апта
Экология негіздері
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қандай ойыншық сатып алғың
келеді?
Математика.
«Таным»
Денешынықтыру.
«Денсаулық»
Тіл дамыту.
«Қатынас»
«Шығармашылық» Сурет. Менің сүйікті ойыншығым
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Коршаған ортамен таныстыру
Денешынықгыру
Керкем эдебиет
Музыка
Оқу іс- эрекетінің тақырыптары
Білім беру
саласы
Дүйсенбі
Балабақша. 1 апта
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Досыма тарту
Сейсенбі
«Таным»
«Қатынас»
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамыту.
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықтыру
Математика.
Бейсенбі
Жүма
«Шығармашылық» Жапсыру. Оюлы сырмақ
«Катынас»
Экология негізлері
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет.
Денешынықгыру.
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Біздің бақшада
«Шығармашылық» Музыка.
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жыл
«Таным»
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
мезгілдері. 2апта
Қоршаған ортамен таныстыру
Мүсіндеу. Ойнап жүрген балалар
Сезім тәрбиесі.
Денешынықтыру
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Қар жамылған ағаштар
Музыка
Экология негіздері
«Катынас»
Денешынықгыру
«Денсаулық»
209
Жұма
«Әлеуметтік орта»
Көркем эдебиет.
Дүйсенбі
«Шығармашылык» Музыка
Жануа рлар әлемі. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Шығармашылык» Мүсіндеу.Үйрек балапандарымен
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Наурыз
Апта күндер
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылык»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денеш ын ы кты ру
Математика.
Керкем әдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықгыру
«Шығармашылық» Сурет.Жайлаудағы үй жануарлары
Музыка
Менің Қазақстаным. 4 апта
«Таным»
Экология негіздері
«Шы ғарм ашылы қ» Мүсіндеу. Алаша
«Таным»
Математика.
«Денсаулық»
Денешыныктыру.
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Кешкі қала
«Шығармашылық»
« Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Кошлаған оотамен танымстьту
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Білім беру
саласы
Оку іс- әрекетініц тақырыптары
Дүйсенбі
Отбасы. 1 апта
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Ыдыстар
Сейсенбі
«Таным»
«Қатынас»
Экология негіздері
Тіл дамыту.
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Денешыныктыру
Математика.
Ёешенбі
«Шығармашылык» Жапсыру. Сыңарын тап
.....
«Катынас»
210
«Әлеуметтік орта»
Көркем эдебиет.
Жума
Денешынықтыру.
«Денсаулық»
«Шыгармашылық» Сурет. Мерекелік дастархан
«Шығармашылық» Музыка.
Дүйсенбі
«Таным»
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Ойыншықтар. 2апта
Қоршаган ортамен таныстыру
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Мүсіндеу. Ыдыстар
Сезім тәрбиесі.
Денешынықгыру
Тіл дамыту.
Сурет.Сазбалшықган, кағаздан жасалған
ойьншықгардың іші-сыртын эшекейлеу.
Музыка
Экология негіздері
Денешынықтыру
Көркем әдебиет.
«Шығармашылық» Мүзыка
Балабақша. 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Досыма тарту
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
Математика.
Көркем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықгыру
«Шығармашылық» Сурет.Ұлттық киім (шапан)
Музыка
Жыл мезгілдері. 4 апта
Экология негіздері
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу: Көквніс салатын себет (есу, ширату тэсілімен)
Математика.
«Таным»
«Денсаулық»
Денешынықгыру.
Тіл дамыту.
«Қатынас»
«Шығармашылық» Сурет. Бактар гүлдеді
211
Бейсенбі
Жума
«Шығармашылык» Музыка
■ Ка і ы нас •>
Коошаган оп іамсн таныстьшу
Денешынықтыру
«Денсаулык»
«Әлеүметтік орта» Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Сәуір
Апта кундер
Дуйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Білім беру
Оку іс- әрекетінің тақырыптары
саласы
Жануа рлар әлемі. 1 апта
«Шыгармашылык» Мүсіндеу.Түлкі, мысық
«Таным»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Тіл дамыту.
Денешынықтыру
Математика.
Бейсенбі
«Шығармашылық» Жапсыру. Тасбақа
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет.
Жума
Денешынықтыру.
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет. Менің сүйікті төлдерім
«Шығармашылық» Музыка.
Дуйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жума
Менін Қазақстаным. 2апта
Экология негіздері
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қонақгарға ыдыс сыйлау
«Таным»
Сезім тэрбиесі.
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«ІІІығармашылық» Сурет. Байқоңыр ғарыш айлағы
Музыка
«Таным»
Ка гмна^ -
«Денсаулық»
«Әлеуметгік орта»
Денешынықтыру
Көркем эдебиет.
Сейсенбі
«Шығарм ашыл ық» Музыка
Отбасы. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Шыгармашылык» Мүсіндеу. Ою өрнек
«Қатынас»
Тіл дамыту.
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
Дуйсенбі
Денешынықтыру
Математика.
212
Бейсенбі
Жума
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Көркем әдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешыныктыру
«Шығармашылық» Сурет.Қымыз кұятын тостаған
«Таным»
Музыка
Ойыншықтар. 4 апта
Эколоғия неғіздері
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Сүйікті ойыншыгым
Математика.
Денешынықтыру.
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Менің сүйікті ойыншығым (натураға
қарап салу)
«Шығармашылық» Музыка
Бейсенбі
Жүма
Мамыр
Апта күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Коршаған оптамен таныстыоу.
Денешыныктыру
Көркем эдебиет
Музыка
Оқу іс- әрекетііііц тақырыптары
Білім беру
саласы
Балабақша. 1 апта
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Досыма тарту:панно, ою-өрнектер
(рельефті бедерлеу)
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Таным»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Тіл дамыту.
Денешыныктыру
Математика.
«Шыгармашылық» Жапсыру. “Бұл оюда не бар?”
«Катынас»
Экология негіздері
«Әлеуметтік орта» Керкем эдебиет.
Денешынықтыру.
«Денсаулык»
«Шығармашылық» Сурет. Мерекелік дастархан
«Шығармашылық» Музыка.
213
Дүйеенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жума
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Жыл мезгілдері. 2апта
«Таным»
Экология негіздері
«Шыгарм ашылық» Мүсіндеу. Қыштан жасалған
затқа қарап мүсіндеу.
«Таным»
Сезім тэрбиесі.
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет. Квктемнің алғашқы гүлдері
Музыка
«Катынас»
Коршаған ортамен таныстыпү
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет.
«Шығармашылық» Музыка
Менің Қазақстаиым. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Алаша (жолақты ою-өрнекті ширатып есу тэсілімен өрнектеу)
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру.
Математика.
Көркем эдебиет
Музыка
Тіл дамыту
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет.Кешкі қала
Музыка
Отбасы. 4 апта
«Таным»
Экология негіздері
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Ыдыстар
«Таным»
Математика.
«Денсаулық»
Денешынықгыру.
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шығармашылық» Сурет: Кілемді безендіру
Бейсенбі
Жүма
ыдыстарды
«Шығармашылык»
«.Каіынас«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
214
5.3. Үйымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінін
тежнологиялық картасы
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Әлеуметтік орта»
Болімдері: Жапсыру
Тақырыбы: МЕНІҢ СҮЙІКТІ ОЙЫНШЫҒЫМ
Мақсаты: Балалардың өздері жақсы көретін ойыншықтарын
қиып жапсыруды үйрету. Ойыншықтар жайында әңгімелету,
тақпақтар айтқызу арқылы сөздік қорын байыту, байланыстырып
сөйлеуге үйрету. Қабьшдау, есте сақтау қабілетін, көркемдік
талғамын дамыту. Зейін қоя отырып ойыншықтың пішінін қиып
жапсырудың түрлі әдіс-тәсілдерін меңгерту. Еңбек нэтижесін
багалай білуге, қанагаттану сезіміне тэрбиелеу.
Корнекіліктер: Балалардың өздері жақсы көріп ойнайтын
ойыншықтары. Бірнеше үлгі суреттер. Түрлі-түсті қагаздар, желім,
қылқалам, оны қоятын түгырлар, сүрткіш.
Сөздік жүмыс: жеке бөліктердің қатынасы (прапорциясы),
үлкен бөлшектер, түзу, қисық жэне айналдыра қню.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозғаушылык
Үйымдастыруіздестіру
Тәрбиешінің әрекеті
Тэрбиеші жұмысты "Бөлмеге саяхат” дидактикалық ойынымен бастап топ бөлмесіндегі заттарға
олардың ішінде ойыншықтарға
назар аудартады. Бэрін аралап
жүріп мұқият қарап шығады. Өз
орындарына келіп отырған соң, сабақ "Ойыншық қандай пішіндерге
ұқсас?" - ойынымен жалғастырылып математикалық түсініктермен
байланыстырылады
Үлгіні қарау ұсынылады. Осыдан
кейін кім қандай ойыншықты
жақсы көретіндіктерін сұрайды, эр
215
Балалардың әрекеті
Бапалар
ойыншықтардың
көлемі, түр-түсі,
пішінін анықтап,
талдау жасайды.
Балалар
ойыншыктардың
пішінін
геометриялык
пішіндермен
салыстырады.
Өздерін ұнайтын
ойыншықтарын
атайды, оларды неге
жақсы көретінін
әңгімелейді.
Балалар өздері
дайындаған
ойыншықтары
Рефлексивті —
түзетушілік
баланың пікірі тындалады, сол
жайында сипаттап
ойыншықты қиып, жапсыруга тап- эңғімелейді, тақпак,
сырма беріледі:
жұмбақ, эн айтады.
-қиылуға ұсынылатын
-ойыншықты қиюға
ойыншықтар: машина, поезд,
қағаз түстерін
ұшак, біздің қуыршағымыз,
таңдайды;
қонжық т.б.(балалардың қалауы
-неғізғі бөліктерін
бойынша)
геометриялык
-қағаз бетіне дұрыс орналастыруфигураларға
ды, ұқыпты жұмыс істеу дағдылаұқсастыра отырып
рын қадағалау
қияды ;
-балапардың іс-әрекет барысын
- ұсақ бөлшектерін
бақылау, нұсқау беру, көмектесу;
қияды,
- еңбек нәтижесін талдау жасауда
толықтырады,
өз жолдастарының жұмысын
желімдейді;
әділетті бағалай білуғе
тәрбиелеуде бағыт-бағдар беру;
-Ойын бұрышында
Балалар өздерінің
«Ойыншықтарға қонаққа барамыз» жұмыстарына бірлеатты сюжетті рөлдік ойыны ойсе отырып талдау
налады.
жасалады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: балалар өздері жақсы көретін ойыншықтарды
қиып жапсыруды үйренеді.
Қандай
түсініктерді
игерді:
ойыншықтар
жайында
түсініктерін тереңдетеді, әңгімелету, тақпақтар айтқызу арқьшы
сөздік қорын байытады, байланыстырып сөйлеуге жаттықтырады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Ойыншықтың
пішінін қиып жапсырудың түрлі әдіс-тәсілдерін меңгереді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: ЖАПСЫРУ
Тақырыбы: Геометриялық фигуралардан бейне қүрастыру
Мақсаты:Балалардың алған білімдерін тиянақтау. Бейнелеу
іскерлік дағдьшарын жетілдіру.
Қағазбен жүмыс істеуде
шығармашылыққа
баулу,
есте
сақтау
қабілетін
дамыту
геометриялық фигураларды қию жэне белгілі бір бейнеге келтіріп
қүрастыру дағдыларын қалыптастыру, үқыпты жүмыс жасауға
тәрбиелеу.
216
бірнеше түрлі геометриялық фигуралар
(үшбүрыш, төртбүрыш, дөңгелек т.б.)
Сөздік жүмысы: сабақ барысында тәрбиешінің талап-тілегіне
Көрнекіліктер:
Іс-эрекет
кезендері
Мотивациялыккозғауиіылық
Ұйымдастыруіздестіру
Тэрбиешініц әрекеті
Балалардыц әрекеті
Тәрбиеші өткен сабақтарды
қайталап, еске түсіреді.
Г еометриялық фигураларды
көрсетіп сұрайды. Бұлар тек
үшбүрыш гар, тертбүрыш немесе
дөңгелек (болып) қызметін
атқарып қана қоймайды,өз
алдына белгілі бір бейне жасауға
болады екен. Қане, ойын ойнап
көрейік. «бүл неге үқсайды?»
балалар геометриялық
фигураларга үксас заттарды
атайды.
Ойынды бірнеше рет кайталаған
соң "енді мына суреттерге
караңдаршы", -деп үлгіні
көрсетіп, талдау жасалады. "Әр
түрлі колік түрлері", "Қүрақ
көрпе", т.б.
- талдаудан соң қағазды бірнеше
қабатгап бүктеп қою
геометриялық фигуралар
дайындау жолдары түсіндіріліп,
көрсетіледі. Қүрастырган бейнені
желімдеу кезеңі; балалармен
жасаған бейнесі жайында
эңгімелесу,өлең,тақпақтар
айтқызу;
Балалар эр түрлі геометриялық
фигураларды ездері қиып, одан
белгілі бір затты жасап
жапсырады.
Балалар өздерінің қалауы
бойынша тақырып
таңдайды, дайындапган
фигуралардан бейне
құрайды.
217
Әр бала не жасағысы
келетінін ойланады,
айтып береді. Жасапу
жолдарын ойланады.
Қағазбен, қайшымен
жүмыс істеу жолдарын
еске түсіреді. Балалармен
бүрынғы жасаған
бейнелері жайында
әңгімелеседі. Өздері
қиган геометриялық
пішіидерден апдымен
белгілі бір затгың
пішінін қүрап, қағаз
бертіне қойып апады да,
дайын болған соң оны
желімдеп, жапсырады.
Өздері жасаған заттары
туралы өлең, тақпақгар
айтады.
Рефлексивті түзетушілік
Балалар еңбегінің нәтижесін
талдау. Дайындалған
жүмыстарды мадақтап
қорытынды жасалады.
Г еометриялық
фигураларды салыстыра
отырып балалар
жүмыстарына талдау
жасаиды.
К ү т іл е т ін н ә т и ж е :
Нені білу керек: геометриялық фигураларды қию жэне белгілі
бір бейнеге келтіріп қүрастыра алады.
Қандай түсініктерді игерді: геометриялық пішіндерді ажырата
білу туралы түсініктерді игерді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: бейнелеу іскерлік
дағдыларын жетілдіреді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: СЕБЕТТЕГІ ЖЕМІСТЕР
Мақсаты: Жыл мезгілінің ерекшеліктерін сезіне білуге баулу,
жемістерді мүсіндеу іскерліктерін меңгерту. Ұқыпты жүмыс істеу
дағдыларын қалыптастыру. Жемістер туралы әңгімелету арқьшы
байланыстырып сөйлесуге үйрету. Мүсіндеген жемістерді үйлестіре
орналастыру арқылы көркемдік тэрбие беру.
Көрнекіліктер: Жемістердің муляждары немесе суреттері.
Ермексаз. Тақтайша. Дайын болған жемістерді салатын ыдыстар
(эрбалаға).
Сөздік жүмыс: Жемістер пісті, сабақтары жіңішке, ширату т.б.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыстар: "Жемістер жыры" Р.Қунақова.
Жаттау. "Жемістер, көкөністер" сататын дүкенге мақсатты серуен
үйымдастыру.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
Тэрбиеші "ғажайып қалта"
дидактикалық ойынын ойнатудан бастайды. Оның
ішінде жемістердің муляждары. Балалар қолдарын қалтаға
Балалар біртіндеп барлық
жемістерді алып үстел
үстіне қойған соң түр-түсі,
пішіні жайында
әңгімелейді, "жемістер жы-
218
Үйымдастыруіздестіру
Рефлексивті түзетушілік
салып, сипап сезу арқылы
қандай жеміс екенін айтады.
Талдау жасайды. (алма,
алмұрт, апельсин, жүзім т.б.).
Енді осы жемістерді мүсіндеп
көрейік. Ол үшін кім қандай
жемісті жасағысы келетінін
айтып өтеді. Жемістерді
мүсіндеудің әдіс-тэсілдері
көрсетіліп, түсіндіріледі.
Алманы домапақтау тэсілімен
жасауды көрсетеді.
(домалақтау, есу, бекіту)
алмұрттың жоғары бөлігін
сәл жіңішкерту, алма тэрізді
емес, ерекшелігін айтып
етеді. Домалақтау, жоғары
бөліғін созу арқылы ұзынша
пішінғе келтіру.
Есу тэліс арқьшы жемістің
сабағын, үзіп алу, есу,
жалпақтау арқылы
жапырағын жасауға болады.
Тәрбиеші олардың жасалу сапасына мэн беріп, жетістіктерін мадақтап қорытындылай келе, енді бұл дэмді
жемістерді кімге сыйласақ
екен, элде конаққа куыршақтарды шакырсақ паекен?деп балаларды сөзге тартып
олардың ұсынысы бойынша
ойын бұрышында ойын арқылы іс-әрекет жапғасады.
ры" тақырыптарын өз қалаулары бойынша айтады.
Балалар ермексазды
бірнеше бөлікке бөліп алып
бірнеше жемістерді
мүсіндейді. Жемістерді
мүсіндеуде: домалактау,
есу, шымшып созу,
біріктіру т.б әдіс-тәсілдерді
пайдаланады. Жемістердің
пішіндерінің ерекшелігіне
баса назар аударады. Ісэрекет барысында оны
дұрыс мүсіндеуге көңіл
бөледі. Жасалған
жемістерді салыстырады,
қарап, көреді жэне бірінбірі бағапайды.
Дайын болғандарын санап,
неше алма? барлыгы
қанша?- екенін айтып
математикалық
ұғымдармен байланыстыра
енбек нэтижесіне талдау
жасалып, алдарындағы
себетке салады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: жыл мезгілінің ерекшеліктерін сезіне біледі.
Қандай түсініктерді игерді: жемістер туралы түсініктерді
игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Жемістерді мүсіндеу
іскерліктерін меңгереді, үқыпты жүмыс істеуге дагдььіанады.
219
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Ою өрнек саламыз
Мақсаты:Ою-өрнек түрлерімен таныстыру, бұрынғы алған
білімдерін бекіту. Сурет салу іскерлік дағдыларын қалыптастыру.
Бояумен,
қылқаламды
пайдалану
іскерліктерін
жетілдіру,
композиция кұра білуге бағыт беру. Бейнелеу өнеріне
қызығушылығын арттыру, көркемдік талғамын дамьггу, әсемдікті
сезіне білуге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: ою-орнек түрлері суреттері. Қиылған ою-өрнек
элементтері. Сурет салуға қажетгі қүрал-жабдықтар.
Сөздік жүмыс: «бүршік», «қүс қанаты», ою-өрнек мағынасын
түсіндіру, т.б.
Іс-әрекет
кезендері
Мотивациялыққозгаушылық
Ұйымдастыруіздестіру
Тәрбиешіиің әрекеті
Балалардың әрекеті
Өткен сабақгардағы
үғымдарды қайталай
отырып бекіту. Ойын:
«Сез ойла, тез ойла». Кім
0 әріпінен басталатын
сөзді көп атаса сол балаға
ою-өрнек сыйға
тартылады. (екі топқа
бөліп ойнауға да болады).
Қай топ жеңіске жеткендіғі
аталады. Ою-деген сөзді
айтындар, ою- дегеніміз
не? Тәрбиешітүсіндіреді:
ою дегеніміз - өрнектің бір
түрі. Ол сәндеу, эсемдеу
деген мағынаны білдіреді.
Біз бүгін ою өрнектердің
суретін салып үйренеміз.
өздерің қандай ою-өрнек
түрлерін білесіндер?
Қошқар мүйіз, қүс қанаты
т.б. ою-өрнекті қайдан
кездестірдіндер».
«Бүршікті» қолдарымен
көрсетіп, бейнелеу.
Мольбертте сызып салу
Балалар атай алмаған ою-өрнек
түрлерін көрсетіп таныстырып,
ою-өрнекті ауада сызып салып
көрсетеді. Балалар әр түрлі оюөрнектерден «қызғалдақ»
«бүршік» жэне «қүс қанаты»
өрнегін салып үйренеді.
220
Өрнек салу үшін бояу түстерін
алдын-ала таңдап алады, қандай
оюды, қандай түспен
салатыныны ойланады. Балалар
қағазды төртке бүктейді, эр
бөлікке «бүршік» пен «қүс
қанатын»сапады. Бүршік жасау
үшін бір нүктеден төмен қарай
қисық сызықпен айналдыра
дөңгелектей отырып, қайта сол
Рефлексивтітүзетушілік
жолын көрсету. Жоғаргы
белігіне «бүршік» төменгі
бөлігіне «кұс қанатын»
салудың жолын көрсету.
Жоғарғы бөлігіне
«бүршік» төменгі бөлігіне
«күс канаты» өрнегі
салынады.
Балалар жұмыстарын
аяктап болған соң эр
баланың жүмысы
мадакталып ою-өрнектер
жайында мақалдар айтқыза
отырып сабак
қорытындыланады.
нүктеге әкеліп қосу. Қүс қанатын
салу үшін жоғарыдан төмен
қарай қисық сызық сыза отырып,
оны үзбей қайта көтеру арқылы
салаып оны бүршіктің астыңғы
бөлігіне орналастырады., енді екі
өрнекті сыртқы сызық жүргізу
арқылы біріктіреді.
Балалар өз ою-өрнегін басқа
балалармен салыстырады, ең
эдемісін таңдайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Ою - өрнек түрлерімен танысады.
Қандай түсініктерді игерді: Ою-өрнектер туралы жаңа
түсініктерді игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Сурет салу іскерлік
дагдылары
қалыптасады.
Бояумен,
қылқаламды
пайдалану
іскерліктері жетілдіріледі, ою-өрнек элементтерімен композиция
қүра білуге үйренеді.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Таным»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Қүстар келді
М ақсаты:Балаларды қоршаган орта ерекшеліктерін қагаз
бетіне қарапайым дақ түсіре отырып, кеңістікке орналасуына
байланысты қагаз бетінде сурет мазмүнын беруге үйрету, іскерлік,
дагдыларды қалыптастыру, бейнелеу онерінің мэнерлеу қүралдарын
меңгеруге баулу.Қүстарга қамқорлық жасай білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: иллюстрация суреттер, түрлі бояу, қылқалам,
ақ қагаз, су, сүрткіш шүберектер, түгырлар.
Сөздік жүмыс: жыл құсы, қүстардың келуі, көкжиек сызыгы
т.б.
221
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
¥йымдастыруіздестіру
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардын әрекеті
Көктем кезіндегі құстардың
келуі бейнеленген иллюстрациялық суретгі көрсете отырып, балалардан сурет
мазмұнын сұрау, мэнерлеп
айта білу талап етіледі.
Құстарға арнап ұя жасап
жатқан балалар суреттерін
көрсетіп,
эңгімелетеді.
Қыз баланың құстарға жем
шашып тұрғаны, ағаш
бұтақтарына құстарға арнап
жем салғыштар іліп жатқан
суреттер жайында кезек пен
кезек эңгімелеткен соң өздері
серуен кезінде көргендері
мен байкағандарын әңгімелейді.
- Көктемде құстар келіп
жатыр, сендер осы келген
құстарды қалай қарсы алар
едіндер?-деп тэрбиеші
сұрайды.
Жұмысқа кірісер алдында
тәрбиеші құстарды қалай
салу жолын көрсетеді,
балапардың біреуі тақтаға
шығып құстың ұшып бара
жатқанын бейнелейді. Бұдан
кейін балалар тапсырманы
орындауға кіріседі.
Төменгі бөлігіне балалардың
өздері құстарды қарсы
алудағы іс эрекеттерін
бейнелейді, кейбір балаларға
жеке нұсқаулар беріп,
жұмысты бастауға
бағыттайды. Балалардың
сурет салып отырған кезде
шаршағандыктары байқалған,
сэтге тэрбиеші балалардың
Балалар сурет мазмұнын
айтып, мәнерлеп айтады.
222
Балалар серуенде
көргендері жайлы
әңгімелеп береді.
Балалар құстарды ұшып
бара жатқан бағытымен
салады, екі қисық
сызықты үзбей салу
техникасын қолданады.
Құстар ұшып барады,
ұшып келді деген сөздік
мағынасын түсіне отырып
қағаз бетіне дүрыс
бейнелеуді үйренеді. Бой
сергіту сэтиінен соң
орындарына отырып,
жұмыстарын
жалғастырады.
Құстардың бағытын
өзгертуін нақгы сызып
алады.
- Ол құс басқа жаққа
ұшып барады.
Салып болған суретті
тақгаға іліп, талдау
жасайды.
Рефлексивті түзетушілік
назарын тақтаға аударып,
келе жатқан құстардың соңғы
жағынан басқа бағытқа қарай
тағы бір кұсты салып
көрсетеді де, "мына к.ұс неге
басқаларынан бөлек ұшып
барады?"- деп сұрайды.
"Ол шаршап қалды. Ол
адасып қалды" т.б.
Балалардың жауабынан кейін
тәрбиеші (балалардын
жауабын қостап) осы адасып
қалған құсты басқа құстарға
қосылу ұшін бэріміз,
көмектесейік- деп
орындарынан тұрғызады.
Талдау кезінде тапсырманы
қалай орындағандарын,
кеңістіктегі орналасуына
байланысты сурет мазмұнын
өзгертетінін атап етіп жақсы
сапынған суреттерді мадақгайды.
Сурт салып болған
балалардың жүмыстарын
тақтаға іліп, талдау жасайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: балалар қоршаған орта ерекшеліктерін қағаз
бетіне қарапайым дақ түсіре отырып, кеңістікке орналасуына
байланысты қағаз бетінде сурет мазмүнын беруге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: қүстар жайындагы түсініктерді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: бейнелеу өнерінің
мэнерлеу қүралдарын меңгереді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Су асты патшалығына саяхат
Мақсаты: сулау тэсілі арқылы сурет салу дағдыларын
қалыптастыру, қызығушылығын арттыру. Бояумен жүмыс істеу
іскерліктерін жетілдіру, бояу түрлерін сезінуге баулу. ¥қыпты
жүмыс істеуге, еңбек нәтижесіне жетуге талпындыру. Суда тіршілік
ететін жэндіктер жайындағы түсініктерін кеңейту жэне оларға деген
сүйспеншілік сезімдерге тэрбиелеу.
223
Көрнекіліктер: сурет салуға қажетті құрал-жабдықтар, қағазды
сулауға арналған жалпақ табаққа су құйып дайындау; балықтар
суреттері.
Сөздік жүмыс: патшалық, балық түрлерінің атауларымен
таныстыру.
________________________________ ________________
Іс-әрекет
кезеңдері
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
Мотивациялык- Тэрбиеші сабақты балалармен "Су,
қозгаушылық
жер жэне аспан" атгы ойынды ойнаудан бастайды. Ойын шарты: "су" деген сез айтылғанда суда тіршілік
ететін, "жер"-дегенде жерде тіршілік
ететін, "аспан"-дегенде аспанда ұшатын тіршілік иелерін атау шарт. (1-2
рет қайталанады). Балықтар суреттерін көрсетіп, сипаттап әнгімелету.
Суда балықгардан басқа тағы не болуы мүмкін?
Балалар
тәрбиешінің сұрағына
жауап беріп, жауаптыран
түсіндіреді.
¥йымдастыруіздестіру
Балалар көздерін
жұмып су астына
түсуге
дайындалады.
(көздерін жүмып,
елестетеді)
Тэрбиеші балаларға су асты патшалығына саяхатқа баратындығын хабарлайды. Ол үшін бэріміз су астына
түсуге дайындалайық (сүңгуірлер
киімін қию). Тәрбиеші: "Судың астына қарай түсе бастадық. Су салқын,
мен түрлі-түсті әдемі балықгарды
көрдім. Сегізаяқ, ұлу т.б. бар. Теңіз
түбінде өсімдіктер де өседі екен. Сумен шайқапып, қозғалыгі, билеп
тұрған тэрізді - деп балаларға қиялын
дамыту үшін шыгармашылық эңгіме
айтады. - Қайтадан судың бетіне
қарай жүземіз. Қолдарын сермеп
қимыл-қозғалыспен көрсетуге болады. Көздерін ашады. Су түбінен не
көргендері жайлы сұрап, эр баланың
сурет салғанда не салғысы келетінің
анықтайды. Тэрбиеші бүгінгі сабақга
күнделікті сурет салудан ерекше эдістэсілдермен сурет салатындарын айтады. Өйткені біз су астына түсіп
көріп келдік. Сулау тәсілмен сурет са224
Балалар
қандай
балықты салғысы
келетінін айтады.
Балықтарды
өз
ойынан
салады
«не көрді», ал, су
астындағы
шөптерді
салу
техникасын
бапалар бірнеше
рет
қайталап
салып
көреді, |
лу жолдарын түсіндіріп гұрып көрсе- ерекшелігіне
береді.
теді, балалармен бірғе әрекет етеді.
Рефлексивті
түзетушілік
-
Дайын болған жұмыстар бірлесіп,
талдау жасалады, сәтті шықкан
жүмыстар мадақгалады. Бой сергіту
сэті балалардың іс-эрекет барысында
шаршағандығы байқалса жасалады.
мэн
Ең
жақсы
жасалган
жұмыстар
таңдалып,
мадақгалады,
балалар
өздері
талдау
жасауға
қатысады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Бояумен жүмыс істей білуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Суда тіршілік ететін жэндіктер
жайындағы түсініктері қалыптасады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: сулау тэсілі арқьшы
сурет салуга дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу
Такырыбы: Қыс қызығы
Мақсаты: Балаларды жыл мезгілдеріне байланысты өгерістерді
бақылап, ажырата білуге үйрету. Көргендерін әңгімелеп айту
арқылы сөздік қорын молайгуға, байланыстырып сөлеуге үйрету.
Ойлауы мен қабылдауын, есте сақтау қабілетін дамыту. Қыс
мезгілінің ерекшеліктерін сезіне білуге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: сурет салуға арналған түрлі-түсті жэне ақ бояу,
қылқалам, су, сүрткіш, мольберт, "Қыс қызығы" суреті, эр балаға
көгілдір түсті қағаз.
Сөздік жүмыс: жапалақтап, үйытқып, боран т.б.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
Тәрбиешініц эрекеті
Балалардыц әрекеті
Бұғінғі ауа-райына тоқтала- Балалар серуенде аулада,
ды. "Қыс қызығы" суреті жолда,
үйде
көргендері
бойыша эңгімелеседі. Әр ба- жайында айтып, жапалақтап
225
Үйымдастыруіздестіру
Рефлексивті
түзетушілік
-
______________
ладан қыс кезінде ерекше
жаксы көретін ойын, ермектерін сұрап қыста балаларга
қызықты әсер еткен не?екенін анықгайды. Тәрбиеші
балаларга кыс туралы эңгіме
айтады.
"Жапалақтап қалың қар түсіп
еді, ертеңіне ұйыткып боран
согып аулаға қарды үйіп тастады. Оны біздер күреп,
жол ашып, сырғанақ жасадық.
Шана
сүйретіп,
сырғанадық.
Сырғанақтың
жанына аққала түрғыздық.
Әріректе қардан қалашық
жасадық. Қыс қызығына
тоймай
ойнап
жүрген
өздерің сияқгы балаларды да
суреттен көрдіңцер. Енді осы
қыс
қызығын
бейнелеп
көрейік.
Алдыларыңда
көгілдір түсті қагаз берілген.
Қане,
енді
кім
қандай
қызықты кезенді суретте
бейнелегісі келеді екен, сендер көздерінді жұмып ойланыңдар" - деп тәрбиеші
молъбертте қыс көрінісін сала бастайды. Біраз уақыт
өткен соң балалардың көзін
ашуын, кімнің қандай сурет
салғысы келетінін бірнешеуінен сүрайды. - Міне,
мен сендер ойланғанша қыс
көрінісін салуды бастадым,
қыстағы
қызықтың
бірі
аққала жасау, шаңғы тебу,
шанамен сырғанау т.б.
Балалар жүмысты аяқтаған
кезде салған суретгеріне
назар аударып, қыс қызығы
жайлы әңгімелетіп, суреттердің сэтті шыкқандарын
226
жауған
қарды,
үйытқып
соққан
боранды
көз
алдыларына
елестетіп,
қимьш-қозғалыспен
керсетеді.
Қыстың суретін салу үшін
қандай
түсті
таңдаймыз.
Балаларға
сурет
салуға
кегілдір түсті қағаз беріледі.
Қыс қызығын бейнелеу үшін
неден
басау
керек,
не
салғысы келетінін ойланады.
Алдымен ақ бояумен қарды
қағаздың теменгі
белігін
түтас бояу арықылы салып
алады. Енді қыста қандай
қызық болды, эр бала ез ойын
салады. Шана тебу, сырғанақ
тебу, акқала жасау т.б. Олар
ез қалауы бойынша сурет
салуды бастайды. Жеке зат
салған
балаларға
мазмүн
беруге қосымша бейнелерді
салуға бағыт беріледі. Сурет
салу
іскерліктерін
толық
меңгермеген балаларға жеке
нұсқау береді.
Балалар серуенге шығып қыс
қызығын эрі жалғастырып
ойын ойнайды. Киініп далаға
шығып, тәрбие жүмысы таза
ауада жалғастырылады.
ерекше атап өтеді. Суретте
салынған бейнелерге байланысты, қыс мезгілі туралы
қандай
өлең-тақырыптар,
жұмбактар
білетіндерін
сұрайды.
Қол ұстасып дөңгелене қыс
__________________туралы елең айтады.___________________________________
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: Балалар жыл мезгілдеріне байланысты
оі срістерді бақылап, ажырата біледі.
Қандай түсініктерді игерді: қыста болатын өзгерістер жайлы
түсініктері қалыптасады
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: өз ойларынан сурет
салуга дагдыланады өздігінен дербес эрекет етуге үйренеді.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Қ¥С ТА Р
Мақсаты:
Табигат
қүбылыстарынан
бақылагандарын
оцгімелеп, айту арқылы сөздік қорын молайту, тілін дамыту. Қүстар
үнін, қимыл қозгалысын бейнелеп дене түзілісін қалыптастыру.
Сөздік дидактикалық ойындар, ауызша қарапайым есептер шығару
.ірқылы логикалық ойлауын, қиялын, есте сақгау қабілетін дамыту.
Қүстардың бейнесін қагаз бетіне түсіре білу іскерліктеріне
машықтандыру. Талдау кезеңінде математикалық үгымдармен
байланыстыра еңбек нәтижесін қорытындылау, қүстарды сүйіп,
оларга қамқорлық жасап, қоргай білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: қүстардың жыл мезгілдерінің көркем суреттері
(яңгімелетуге).
Сәздік жүмыс: Қүстарга қамқорлық, аялау, қыстап қалатын
қүстар т.б.
Іг-эрекет
кі- к-іідсрі
Мо і нпациялықкоііиушылық
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардың әрекеті
Жыл
мезгілдерінің
ерек- "Әтеш пен
шеліктері жайында әңгімеле- мен лашын",
су. - Қыста қыстап қалган кегершін",
қандай құстарды білесіндер? бақа", т.б.
227
тоты", 'Қарға
'Шымшық пен
'Екі қаз бір
(бір баладан
Қазір кандай кұстар үшып
келді? Әлі келмеген, өздерің
көрмеген кандай қүстарды
білесіңдер? (ақку, қаз, бүркіт,
тырна т.б.).
Үйымдастыруіздестіру
Рефлексивті
түзетушілік
-
Қүстар жайында кім жүмбақ
біледі? - Балалар, өткенде серуенде қүстарға үя жасап
ағаштың
басына
іліп,
қүстарға бақылау жасағанда
үя салатын жэне үя салмайтын қүстар бар деп айтып
едім, үя салмайтын, жүмыртқасын өзге қүстың үясына
салатын қандай қүс? (көкек).
Тәрбиеші сауалы: - Күстар
туралы қандай ертегі естіп,
тыңдадындар?
Естеріңе
түсіріп көріндерші."Құс базары", "Үй қүстары", т.б.
Құстардың дене бітімін беруді еске түсіру (денесі
сопақша
дөңгелек,
басы
деңгелек, түмсығы үшбүрыш
т.б.). Тырналардың үшбұрыш
жасай үшып келе жатқанын
немесе үясының жанындағы
қара торғай бейнесін суреттен
көрсетеді. Суретті салудың
ретін
түсіндіріп,
тақгага
салып,
қарапайым
сызықтармен
салудың
жолдарын ауада көрсетіп,
бормен
сызып
салып
көрсетеді.
Жұмыс
басталғанда кейбір балаларға
жеке
нұсқаулар
беріп,
жалпыпама бақылау жасап
жүріп басшылық етеді.
Еңбек нәтижесін балалармен
бірлесе тапдау жасағанда
228
ертегі айтып беруді өтінеді).
Ертегі аякталған соң бой
сергіту сэті.
Құстардың
дыбысын,
қимыл
қозғалысын көрсетеді (жем
шоқып жеуі, қораз тәрізді,
қанатын жайып ұшу, торғай
сияқты секектеп жүру, т.б.).
Балалар
сурет
салуға
қажетті құрал жабдықтарын
алып іске кірісер алдында
көрнекті көркем суреттер
көрсетіп
қысқаша
эңгімелейді.
Сурет салуда алдымен қағаз
ортасын белгілеп алады,
қүстың дене бөлігі сопақша
дөңгелекке үқсайды, басы
домапақ, үлкен бөліктерінен
бастап
бейнені
үсақ
бөліктермен толықтырады
(көзі, тұмсығы, қанаты т.б)
жэне бояу түсін дұрыс
тандауга
бапалар
назар
аударады..
Әдемі салынған құстарды
балалар табиғат бұрышына
қанша құс салынғаны, санау қоюга таңдап алады.
ұгымдарымен тиянақтау._____
Күтілетіннәтиже:
Неиі білу керек: Қүстарды сүйіп, оларга қамқорлық жасап,
қоргай білуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Табиғат қүбылыстарынан
бақылағандарын әңгімелеп айту арқылы сөздік қорын молаяды, тілі
дамиды.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Қүстардың бейнесін
қагаз бетіне түсіре білуге дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Болімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Көктем көрінісі
Мақсаты: корікті көктем келбетін бақылаудағы түсініктерін
іиянақтау. Көргендерін бейнелеу іс-эрекетінде қағаз бетіне түсіре
білуге дағдыландыру. Бояу түстерін тандап, алмастыра қолдануға
машықтандыру. Бояумен жүмыс істеу іскерліктерін жетілдіру.
Корксмдік талгамын қалыптастыру, тіл байлығын дамыту, көктем
мезгілінің ерекшелігін сезіне білуге тэрбиелеу.
Корнекіліктер: "Көктем корнісі” суреті, қылқалам, оны қоятын
іүі ыр, су, сүрткіш.
Сөздік жүм ы с: суретші, шеберхана, молъберт, эскиз (сызба
бсйнесі), кокжиек сызығы т.б.
Іс-әрекет
кеіеіиіері
Тэрбиешініц эрекеті
Балалардыц әрекеті
Моі нпациялықКоігяушылық
Тэрбиеші күй табақтан "Көктем
келді" энін тындатады. Әннің
мазмұны,
сипаты
жайында
әңгімелеседі.
Көктем
мезгілінің
ерекшеліктері жайында
сұрап
«Көктем
көрісінің-суретін
көрсетіп
балаларға
сөйлем құратады.
\ йі.імд»п ыру1ідегі іру
Енді осы көктем керінісінің суретін салып берулерін өтінеді. Ол ұшін неден бастау керек? деген сауал қояды. "Ендеше,
Балалар алдарындағы
қағазға суретшілерше
суреттерін
ойланып
сызуға кіріседі. Бірне-
229
Рефлексивті түзетушілік
бэріміз бүгін сурегші боламыз.
Суретшілердің ішінде тек қана
табиғат көрінісін салатын суретшілерді қалай атаймыз? Табиғат суретшісі (пейзажист) деп
атаймыз". Онда біздің топты табиғат суретшілердің шеберханасы деп есептендер, суретішлер
көп болғандықтан екі топқа
бөлінеміз. Бірінші топ менің оң
жағымдағы үлкенқағазға, екінші
топ сол жағындағы қағазға
көктем көрінісін бейнелейді.
Алдымен
бэріміз
ойланып
алайық. Кім не салғысы келеді?
(көздерін жұмып отырып ойланады). Өздеріңнің алдарыңдағы
ақ қағазға қара қарындашпен кім
не салғысы келетінінің сұлбасын
(эскиз) түсіріп көріңдер. Содан
кейін екі түрған қағазға екі түрлі
кектем көрінісін бейнелейміз" деп тэрбиеші нұсқау береді.
Тэрбиеші көктем көрінісінің
суреттерімен балалар суреттерін
салыстыра отырып, жетістіктерін мадақтап сабақты қорытындылайды.
ше эскиз түсірілғен
соң қағазға сурет салуды бастайды. Әр
баіа өз ойын алдымен
айтып алады, суретті
сапуға
тэрбиеші
нұсқау
береді,
не
салғысы
келетініне
сэйкес, Бояу түстерін
дұрыс таңдауға бағыт
беріледі.
Балалар
кезектесіп, ақылдаса
отырып
көктем
көрінісін бейнелейді.
Салынған суреттердегі
көктем
көрінісін
эңгімелеу арқылы балалар өз жұмыстарына
талдау жасайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Көргендерін бейнелеу іс-эрекетінде қағаз
бетіне түсіре білу арқылы қағаз бетін дурыс пайдалана білуге
үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: көрікті көктем келбетін
бақылаудағы түсініктері кеңейтіледі.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Бояумен жүмыс
істеу барысында көктем көрінісін сала білуғе дағдыналады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Қой мен қозы
230
Мақсаты: үй жануарлары жайында балалардың түсініктерін
тереңдету. Ой-қиялын дамыту. Қой мен қозының бейнесін қиюдың
одіс-тәсілдерін меңгерту. Жапсыру, іскерлік тэсілдерін жетілдіру,
Кагаз түстерінің үйлесімділігін бере білу, көркемдік талғамын
арттыру. Тэрбие жүмысыньщ басқа салаларымен байланыстыра
отырып еңбек нәтижесіне жетуге, үлкеңдер еңбегін қүрметтеуге
тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: үй жануарларының суретгері, дөңгелек жэне
сопақша дөңгелек қиылған қағаздар, төлдердің жеке суреттері,
гүрлі-түсті қағаздар, желім, қайшы, үн таспа, т.б.
Сөздік жүмыс: төрттүлік мал, өріс,отар, қошақан, шопан, т.б
Іс-әрекет
ксчсцдері
ІУІотивациялықкоігауш ылық
Тәрбисшінің әрекеті
Балалардың әрекеті
Үй жануарлары жайында
эңгімелесу. Сурет бойынша
эңгіме күрап айтқызу. Білетін
өлең такпақтарын сұрау.
Жұмбак:
Аласа ғана бойы
бар,айналдырып киген тоны
Балалар сурет бойынша
эңгіме кұрастырады.
Жұмбактарды шешеді.
Қиюға арналған
қағаздарды, қайшы
желем дайындады.
6щ>(қой)
Үйымдастыру1ідестіру
Жұмбақтың шешуін тапқан соң
"Қошақанын ерткен қойдың"
үлгі суретін көрсетіп, үлгіні
тапдау. Қой мен қозыны киып
жапсыру ерекшелігіне тоқталып,
түсіндіру.
Қой мен қозыны қиып жапсыру
ерекшелігіне токталып,
түсіндіру:
- кой сопақша дөңгелектен
киылып алынады;
- қозы дөңгелектен қиылып
алынады;
- қию үшін деңгелек пен
сопақшаға түссіз жағына бір
шетінен
бастап иректеп бұйра жүнді
қошақанды сызыпалуды
көрсетеді;
- оны қайшымен айнапдыра
231
Бапалар түсті қағаздың
түсі жок жагына койды
жэне қозыны үлгіге
қарап сызып апады, оны
қайшымен айналдыра
қияды. Аяктарын
үшбұрышты етіп қиып
алып оның денесінің
төменгі бөлігіне
желімдейді. Басы, көзі,
құлағы фломастер немесе
түсті қарындашпен
салады. Бой сергіту
сэтінен кейін балапар
Рефлексивті түзетушілік
қыйып алу жолдары көрсетіліп,
түсіндіріледі;
- қойдың басын, қүлақтарын,
көзін қарындашпен сызып
салуды
көрсетеді;
- қой, қозыға байланыстықандай
"ою-өрнек түрлерін
білетіндерін сүрау, "қошқар
мүйіз", сыңар мүйіз, қой ізі",
т.б.;
- шөптер, гүлдер, жайылым
баланың шыгармашылық
қабілетінеқарай мазмүнды
толықгыру үсынылады;
Қагазды, қайшыны, желімді
дүрыс пайдалану ескертіледі.
Жүмыс барысында балалардың
шаршағандыгы байқалса музыка
әуенімен бой сергіту сетінде
"Қошақандар ойыны" ойналады.
Бүдан кейін "Қошаканым" әнін
бэрі косыла айтып, би билеп,
көңілді сәтте сабақ аяқталады.
қайтадан орындарына
жайғасып, қой мен
қозыны қиып, желімдеп
болғандары жайылым,
шөп, суды бейнелеп
мазмүн бере безендіруді
жалғастырады.
Аяқгалған жүмыстарды
жинап, талдау жасалады.
Балалар эн айтып, би билейді.
Күтілетіннәтиже:
Нені білу керек: Қой мен қозының бейнесін қиюдың эдістәсілдерін меңгереді.
Қандай түсініктерді игерді: үй жануарлары жайында
балалардың түсініктері терендетіледі.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Жапсыру, іскерлік
тэсілдерін меңгереді, қой мен қозыны қиып жапсыра білуге
дығдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: СУРЕТ САЛУ
Тақырыбы: Әдемі камзол
Максаты: Отбасы мүшелері жайындағы түсініктерін кеңейту.
¥лтгы қ киім-кешек затгарымен таныстыру. Камзолдың суретін
салуға жаттықтыру, сурет салу іскерлік-дағдыларын меңгерту,
жүмыстың нэтижесінің эсемдігіне мэн беру.
232
Көркемдік талғамын арттыру. Үлтгық киімдер жайында
әңгімелей отырып, балалардың сөздік қорын молайту, тілін дамыту.
Үлттық киімдердегі эдемілікті, сұлулыкты сезіне білуге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: ұл гтық киім киінген қыздың суреті. Қамзолдың
суреті (үлгі), түрлі түсті бояу, қағаз, қылқалам, су.
Сөздік жүмыс: үлттық киім, камзол, ою-өрнек атаулары т.б.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
Үйымдастыруіздестіру
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардыц әрекеті
Тэрбиеші балалармен отбасы
мүшелері
жайында
эңгімелеседі. Ұлттық киімдерге тоқталып эр түрлі
сүрақтар қояды. Отбасы
мүшелері
киетін үлттық
киімдердін
ерекшелігін
эңгімелеп, оның эдемілігіне
токталады.
Ұлттық киімдерге, камзол
оюларына назар аударып
отырғаңда қонаққа кішкентай Әйгерім қыз кіріп, балалармен амандасып, не істеп
жатқанын сүрайды, сабақта
балалар үлттық киімдердің
эсемдігімен
танысып
жатқанын айтады. Әйгерім:
қандай
ою-өрнектерді
білетіндерін
сүрайды.
Менің езімнің қуыршағыма
эдемі камзол керек еді, балалар, сендер менің қуыршагыма эдемі камзол жасап
беріңдерші - деп өтінеді.
Тэрбиеші балаларға камзолдың жеке суретін көрсетіп,
Әйгерімге балалармен бірге
ситаттап шығады. Бэрі бірден үлгіге қарап, сурет салу
әдіс-тәсілдерін
естеріне
түсіреді.
Ою-өрнектердің
салыну жолдарын тәрбиеші
көрсетеді.
Балалар отбасы мүшелері
жайында айтып береді.
"Бүл қандай ою" атгы
дидактикалық
ойынды
ойнайды.
233
Бояу түстерін тандап, қағаз
бетіндегі
кеңістікті
пайдалану,
негізгі
бөліктерін
түсіру;
қосымша
бөліктермен
толықтыру,
бояу
тәсілдерін тиімді қолдану
арқылы (көлденең, тік,
айналдырып, т.б.) қиылған
камзолдың
көлеміне
сэйкес
өрнектермен
безендіреді.
Балалар камзолдың суретін
салуға кіріседі. Әйгерім
қыздың айтқан өтінішін
орындайды.
Рефлексивті
түзетушшік
-
Дайын болған камзолдарды Іс-эрекет соңында Әйгерім
тақтага қатар қойып салы- балалармен
"Дүкенші"
стырады. Әйтерім жақсы са- оиынын оинаиды.
лынғандарын мақтап, кейбір
кемшілігш аитып, талдау
жасаиды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: Үлттық киімдер жайында мағлүмат алады.
Қандай түсініктерді игерді: Отбасы мүшелері жайындағы
түсініктері кеңейтіліді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Камзолдың суретін
салуға жатгықтырады жэне оны эшекейлеп, өрнектей білуге
дагдыланады.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Әлеуметтік орта»
Белімдері: Жапсыру
Тақырыбы: М ЕШ Ң БАЛАБАҚШАМДА
Мақсаты: балабақша жайындағы түсініктерін жетілдіру.
Балалардың айналадағы дүниеден көргендерін эңгімелеп, айтып
беру арқылы байланыстырып сөйлеуге үйрету, тілін дамыту.
Жапсыру іскерліктеріне машықтандыру, өз ойларынан белгілі бір
бейнеге келтіру, шығармашылық белсенділігін, көркемдік талғамын
арттыру. Үқыпты жүмыс істеуге, еңбек нэтижесіне жете білуге
баулу. Іс-әрекет барысыңда бір-біріне деген ізгілік, адамгершілік
қасиеттерге тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: түрлі-түсті эр түрлі пішіндегі қиындылар
салынған қораптар немесе қалташалар. Қылқалам, желім, сүрткіштер.
Сөздік жүмыс: мәпелейді, балапандай осіріп.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушылық
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардыц әрекеті
М.Әлімбаевтың "Біздің балабақшада" шыгармасын оқып,
тэрбиеші балалармен балабакша өмірі жайында әңгімелеседі. Таңертең келуі, қандай
Балапар
балабақша
жайлы
өз
ойларын
айтады. Балабақшада не
істейтіндері
жайлы
эңгімелеп береді.Өздері
234
іс-әрекетпен
айналысатындықтары, ойын, еңбек әрекетін еске түсіру, күннің
екінші жартысы мен кешкілік
жүмыстарды сипатгап айтқызады.
Тәрбиешінің тапсырмасы: айналадағы коршаған ортадан
көргендерін,
балабакша
өмірінен, өздерінің калауы
бойынша киылған қағаздардан белгілі бір бейнені күрап,
жапсыруға
болатынын
түсіндіреді.
Әдістэсілерді көрсетеді.
Балабақшадағы
заттардыңаттарын
айтады,
нені жасауға болатынына
бағыт беріледі.
Үйымдастыруівдестіру
ІЧ-флсксивті
түзетушілік
-
Балалар жүмыстарын аяқтаған
соң, талдау жасалып ең тандаулы жүмыстар аталып өтеді.
жасаган
заттарына
байланысты өлең-тақпақ,
жүмбақ, жаңылтпаштар
айтып,
бэрі
қосылып
"Балабақша
бағында"
энін
орындайды.
Балабақшада тағы қандай
энүйреніп
жүргендерін
сұрайды.
Әр балаға түрлі-түсті
қағаздан қиылған түрлі
пішіндер
салынған
капшыктар
беріледі.
Қандай бейнелер қүрауга
болатынын
ойлануға
уақыт бөлінеді. Қағаз
бетіне
түрлі-түсті
қиындыларды
жайып
белгілі бір бейне қүрап,
біртіндеп әр бөлшектерін
жапсырады.
Балалар
таңдаған
эннін
мазмүнына
сэйкес
қимылды
ойындар,
үлтгық
ойындарды
ойнайды
Ойыннан кейін аулаға
шыгып,
балабақшаның
сыртқы ерекшеліктерімен
таныстыру, жеке жүмыста шагын топпен жэне
кейбір
балалармен
арнайы
"Біздің
балабақшада" тақпағын жаттау.
Күтілетін нәтиже:
ІІеиі білу керек: Балалардың айналадағы дүниеден көргендерін
.4(1 імелеп, айтып беру арқьшы байланыстырып сөйлеуге үйренеді.
Қіііідай түсініктерді игерді: Балабақша жайындағы түсініктері
ксңсйгіледі.
Мецгерген дағдылары мен іскерліктері: Жапсыру іслрскетіндегі өздігінен дербес эрекет етуге дағдьшанады.
235
Білім беру салалары: «Шығарамашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Жапсыру
Тақырабы: Қолғапты ою-өрнекпен әшекейлеу
Мақсаты: түрлі-түсті қағаздан қолғапты қиып алуға үйрету,
ою-өрнекті пішіндерден қиып алып, қолғапты сәндеуге үйрету,
эстетикалық талғамын дамьггу, эсем безендіру арқылы эдемілікті
сезіне білуге тэрбиелеу.
Көрнекіліктер: жапсыруға қажетті қүрал-жабдықтар.
Сөздік жүмыс: ою-өрнек түрлері, сэндеу, эшекейлеу.
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялы
К
қозгаушылық
¥йымдастыру
-іздестіру
Тәрбиешінің эрекеті
Балалардыц әрекеті
Балаларға қыс мезгілі туралы
сауал тастау
-Қазір жылдың қай мезглі
-Қыс мезгілінің ерекшеліктерін
айтыңцаршы?
Қыста киетін киімдерді
атандаршы?
Бапалар жауабы.
-Қазір жылдын қыс
мезгілі.
-Қар жауады, мүз
қатады, боран соғады.Қыс мезгілінде
адамдар жылы киінеді.
Тон, тымақ,қолғап,
етік.
- қолгап қолымыз
жаурамау үшін
керек.Балалар жүмыс
жасауға дайындалады.
- өздеріне үнайтын
қағаз түстерін таңдап
алады;
- қарындашпен
(трафарет арқылы)
қолғапты сызып,
қайшымен қияды;
- қошқар мүйіз, қүс
түмсық, қызғалдақ,
түйе табан, бүғы мүйіз
т.б атайды;
- өрнек таңдайды,
ойланады;
- қағазды қос бүктейді,
өрнек элементтерін
сызады, қайшымен
- адамдар қыста қалай киінеді?
- қолғаптың адамға қандай
пайдасы бар?
-қазір біз осы қолғапты түрлі түсті
қағаздан жасаймыз.Ол үшін:
- қагаз түстерін таңдап аламыз;
- қағаздан қолғапты қалай қию
керек екенін көрсетіп, түсіндіреді;
- ою-ернек элементгерін атауын
сүрайды;
- қыз балалар өз қолғаптарына
өрнек таңдаса, үл балаларға басқа
өрнектерді таңдауга үсынады;
- ою-өрнекті қию тәсілдерін
көрсетеді: қағазды қос бүктеу,
бірнеше түсті қағазды қабаттагі
236
Рсфлексивті1 үісгушілік
алу, өрнектің бір бөлігін сызу жэне
оны қиып көрсетеді;
- қиылған ою-өрнекпен қолғапты
эдемілеп әшекейлеуді ұсынады.
Балалардың шығармашылық
қабілетін дамытуға байланысты
ою-өрнектің көптеген түрлерін
жэне тұтынатын бұйымдарда
қалай орналастыру керектігі
жайында, симметрияны сақгау
қажеттігін түсіндіреді;
қиып алады;
- қиылған ою-өрнек
элементтерін түстеріне,
пішіндеріне сэйкес
қолғаптың үстіне
қойып өрнек қүрайды
да, оны біртіндеп
ретімен жапсырады;
Балалар қолғапты сәнді оюөрнектермен эшекейленгендігін
айтып, ең сәтті шыққан
жұмыстарды мадақтайды.
Балалар өздерінің
жасаған қолғаптарын
бір-біріне көрсетіп
озара талдау жасайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Қыс мезгілінің ерекшеліктерін, түрлі-түсті
қагаздардан қолғапты әшекейлеуді үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Қыста адамдардың жылы
киінетіні, қолгаптың қыс мезгілінде пайдасы зор екенін, берілген
қағаздан тапсырмаларды дүрыс орындай білу керектігін түсінеді.
Меңгерген дағдылар мен іскерліктері: Бүктеу арқылы түрлі
іүсті қағаздан ою-өрнектерді қия білуге дағдыланады. Қолғапты
ою-өрнектермен элекейлей алады.
Білім беру салалары: "Шығармашылық", "Қатынас"
Бөлімдері: Сурет
Тақырабы: Қар жамылган агаштар
Мақсаты: қар жамылған ағаштардың суретін салу техникасымен таныстыру, композиция қүра білуге үйрету, эстетикалық
тр б и е беру.
Көрнекіліктер: сурет салуға қажетті қүрал-жабдықтар.
Сөздік жүмыс: қар жамылған, мамықтай үлпа, аяз, қырау.
Іс-әрекет
Тәрбиешіиің әрекеті
ксісіщері
Мотивациялық Тэрбиеші қыс мезгілі туралы өлең
козгаушылық
шумағын оқиды.
-Қыс мезгілінің ерекшеліктері
237
Балалардың әрекеті
Балалар өлең
жолдарын тыңдайды.
Өлең не туралы екенін
¥йымдасты
ру-іздестіру
Рефлексивтітүзетушілік
жайлы әңгімелейді. Қыста қатгы
аяз болатындығын қар көп
түсетінін "Қысқы орман"
көрінісін сурет арқылы көрсетіп,
оны балаларға эңгімелеп беруді
үсынады. Осындай қар жамылган
ағаштарда біз бүгін бейнелеп
көрсек қайтеді деп өтініш
білдіреді.
Үлгі сурет бойынша тәрбиеші
сурет салудың техникасын
түсіндіреді:
- бірінші қағаздың бетіне
губкамен немесе мақтамен
кегілдір түсті бояумен фон
жасауды көрсетеді;
- келесі кезекте қандай ағашты
салғысы келетінін өздеріне
таңдауын үсынып бірнеше
агаштарды (ақ қайың, шырша,
қарағай, терек т.б) салу жолдарын
тактаға салып көрсетеді;
- ағаштарды қағаз бетіне көбірек
салуды үсынады;
- бүл ағаштардың қар
жамылғанын бейнелеу үшін тіс
пастасын қолданып ағаштың
бүтақгарына қарды бейнелейді.
- қағаздың төменгі бвлігін ақ
түсті бояумен немесе тіс
пастасымен қардың түсін салады.
Балалардың қысқы орман
көрінісінен алған әсерлерін
айтуды жэне қыс туралы өлең
тақпақтар айтқызады. Қар
жамылған ағаштардың суретін
тақтаға іліп балалармен бірге
талдау жасайды.
айтады.Қыскы
орманды сурет
бойынша эңгімелеп
айтып береді.
Ағаштардың ерекшеліктеріне баса назар
аударады.
Үлгі бойынша сурет
салудың жолдарын,
ретін ойланады.
- ақ қағазга көгілдір
бояумен фон жасайды;
- көгілдір түске өздері
таңдаган ағаштардың
суретін салады;
- ағаштардың
бүтақтарына тіс
пастасымен қардың
суретін бейнелейді;
- қағаздың жоғарғы
бөлігінен аз орын
қалдырып, теменгі
бөлігі түтас қар
жамылғысы ретінде
бояйды.
Сабақ соңында өз
жүмыстарының
жетістіктеріне
токталып достарына
керсетіп, еңбек
нәтижелерін
бағалайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Қыс мезгілінде агаштар қар жамылатынын,
оның ерекшеліктерін бейнелей білуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Қыс мезгілінде агаштарда
238
-мшырақтар болмайтыны, ағаштардың қар жамылатындығы туралы
і үсініктерді игереді.
Мсңгерген дагдылар мен іскерліктері: Ақ түеті бояуды
иайдалану арқьшы қар жамылған ағаштарды бейнелей білуге жэне
сурет бойынша эңгіме қүрастыра білуге дағдыланады.
Кілім беру салалары: Шығармашылық, "Әлеуметтік орта"
Ьолімдері: Сурет
Тақырабы: Кілемді безендіру
Мақсаты: сэндік-қолданбалы өнермен таныстыру, тіктөртбұрышты формада ою-өрнектерді дұрыс орналастыру, ою-өрнекті
шмметриялы орналастыра білуге, түсті сезіне білуге баулу,
коркемдік талгамын дамыту, эстетикалық тэрбие беру.
Корнекіліктер: сурет салуға қажетті қүрал-жабдықтар.
Создік жүмыс: сәндік-қолданбалы өнер, ою-орнекті симмсіриялы беру.
Іг-лрекег
к г ісіқдері
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың эрекеті
Мопшация
лық кои аушы
Арнайы ұйымдастырылган сэндік
қолданбалы өнер көрмесіне саяхат
жасап қолөнер бұйымдарымен
таныстырады. Суреттерін қарап
көреді. Кілемге жэне онын суретіне
балалардың назарын ерекше
аударады, осындай кілемді біз
бүгін сендермен бірге
эшекейлейміз деп келіседі.________
Кілемнің суреті бойынша үлгіге
талдау жасайды. Ою-өрнек
элементтерін тандауға жэне оның
орналасуына баса назар аударып
түсіндіреді. Әр балаға түрлі-түсті
кағаздар таратылады. Қагаз
түстеріне сэйкес бояу түстерін
таңдау үсынылады, ою-өрнектерді
кілемнің шеттеріне, бүрыштарына,
ортасына, симметриялы
орналастыру кажетгігін айтып
түсіндіреді. Ою-өрнектерді салу
жолдарын алдымен ауада
көрсетеді, содан кейін барып қагаз
бетіне түсіреді.__________________
Балалар көрмені
аралап көреді, сэндік
- колданбалы өнер
туындыларымен
танысады, оның
ішінде кілемнің
ерекшелігіне мэн
береді.
лык
Уйымдаеты
ру-іідесгіру
239
Қағаз түстеріне
сэйкес бояу түстерін
таңдайды, ою-өрнек
элементтерін
таңдайды жэне оны
қалай әшекейлеу
керектігін ойланады.
Кілемнің шеттеріне
ирек, толқын
өрнектерін, ортасына
кошқар мүйіз немесе
қызғалдақты
симметриялы
орналастырады,
бұрыштарына қандай
Рефлексивтітүзетушілік
Балалардың шығармашылықпен
жүмыс жасауына бағыт беріледі,
кілемнің сэнді, әдемі безендірілуін
қадагалайды. Ою-өрнектін бірнеше
түрлерінің үлгілері көрсетіліп, салу
жолдары түсіндіріледі.
ою-өрнек салуға
болантынын
ойланады.
Тәрбиеші балалар жасаған
кілемдерді тақгаға іліп, өздерінің
ата, эжелеріне, ата-аналарына
таңдап алуды үсынады. Таңдауға
қойылатын талап: түс
үйлесімділігі, ою-өрнектің
эдемілігі жэне оның кағаз бетіне
дүрыс орналастырылуы.
Балалар үсынылған
талапқа сәйкес
кілемдерді таңдап, өз
жолдатарының
еңбегіне талдау
жасайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Қазақтың үлттық ою - өрнектерінің атгарын
балта, ирек, су, қошқар мүйіз, сынық мүйіз, қызгалдақ т.б.
өрнектерді кілемге дүрыс орналастыра білуге үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: Қазақтың үлттық ою
өрнектерінің элементгерін атай біледі. Ою-өрнектердің кілемнің
ортасына, жанына, шетгеріне, бүрыштарына орналастыру керектігін
түсінеді.
Меңгерген дагдылар мен іекерліктері: кілемді безендіруде
ою-өрнектерді дүрыс сала білуге, қагаз бетіне орналастыра алуга
дагдыланады.
ЕРЕСЕКТЕР ТОБЫНА АРНАЛҒАН
ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР
Дидактикалық ойындар - тэрбиелеудің аса маңызды қүралының
бірі болгандықтан, ол балалар меңгерген дағдыларды бекіту немесе
үйрету үшін гана емес, сол алған білімдерін іс-эрекетге білуге,
жүмыс барысындағы икемділік-дағдылармен қарулануға, ақьшойының дамуына, белсенділігінің артуына, өз бетінше әрекет етуіне
жэрдемдеседі.
Дидактикалық ойынның маңызы:
- дидактикалық ойын балалардың ақыл-ойына күш түсіретін
240
міндеттерді, қызықты тапсырмаларды қиындықсыз орындауға
мүмкіндік береді.
- дидактикалық ойын бүлдіршіндердің танымын қалыптастырады. Өйткені олар ойынды эр түрлі ойыншықтармен, заттармен,
қосарлы суреттермен, кесінді үлгілермен ойнайды. Осындай ойын
үсгінде олар түстерді ажырагуға, пішінді, көлемді, заттардың
срскше белгісін, сипатын білуге жэне қүрылым жасауға
дагдыланады;
- Ойын балалардың зейінін түрақтандырады, есте сақтауын,
іс-эрекетке
икемділігін,
қабілетін
есіріп,
байқағыштығын
аргтырады;
- Ойын үстінде бейнелеу өнерінің мэнерлеу қүралдарын жеңіл
меңгеріп, әсемдік пен сүлулықты сергек сезініп, көркемдік талғамы
артады.
Дидактикалық ойындар арқылы жүргізілген жаттығулар мен
қайталаулар баланы жалықтырмайды, өйткені олар біркелкі
болмайды. Мүндай ойындар эр түрлі сипатта жэне түрлі
мақсаттарға қолданылуы мүмкін. Дидактикалық ойын сэбилер
юбында олардың іс әрекетке деген қүмарлығын арттыру үшін
колданылады. Ал ересек балаларға шеберлер, зергерлер, суретшілер
і.б. болып, тікелей өздері рөлге кіріп ойнау үсынылады. Мүндай
ойындық жағдай мазмүнды жүмыс тақырыптарында оқиғаның,
лрекеттің дамуы түрінде (ретінде) пайдаланылады. Тақырыптың
қойылуы тек бірқатар заттарды бейнелеуге ғана емес, оқиғалардың
бсрілуіне қозғау салуға тиіс. Мазмүнды сурет салу мен мүсіндеу
жүмысы кезінде дидактикалық ойынды алдын ала ойнау қиялын
дамытып, бейнелеудің мэнерлеу қүралдарын еркін меңгеруге
мүмкіндік тудырады. Дидактикалық ойында балалар ойын әрекетін
белгілі бір қүрылымдық жүйемен орындайды: баланың ой-ниеті,
мачмүн, ойын эрекеттері, ережесі жэне нэтижесі. Ойында
дидактикалық сипаттың болуы тэрбиелік міндетті алга қояды, оның
мазмұны балалардың танымын жетілдіруге бағытталады.
Дидактикалық ойындардың маңызы - баланың дербестігін жэне
ойлау мен сөйлеу белсенділігін дамыгатындығында. Оның арғы тегі
ойынды өлеңмен, қимылмен ұштастыру негізінде көп нәрсеге
үйрететін ойындар жасаған халық педагогикасында жатыр. Сол
арқылы балалар өз халқының мәдени бай мұрасымен - сэндік
қолданбалы өнер түрлері, көркемөнер туындьшарымен танысады.
241
Осы орайды көрнекті ғалым, этнограф, академик Ә.Марғұлан:
«Қазақ халқы кілең ою-өрек дүниесінің ортасында өмір сүреді»
дейді. Осы ою-өрнектер бойынша қазақтың қолданбалы өнеріндегі
эсемдіктің
үйлесуін
түсіндіруде,
заттардағы,
түтынатын
бүйымдардағы өрнектерді, сэндік суреттерді көру кезінде ойын
элементгерін енгізуге болады. Тэрбиеші өрнектегі біркелкі немесе
біртектес элементгерді тауып, олар қалай аталатынын, қайталанып
келуін көрсетуді, бірдей элементтердегі бірдей түстерді немесе
бояудағы айырмашалақтарды атап айтуды үсынады. Элементтердің
қайталануы
жөнінде,
олардың
дүрыс
алмасып
отыруы,
пайдалануындағы алуан түрлілік туралы пікір білдіруге алып
келеді. Мысалы: «түскиіз», «оюлы сырмақ», текемет», «өрнекті
кілем», т.б. дидактикалық ойындар үлттық түтыну бүйымдары
жөніндегі балалардың түсінігін толықтырып, ою-өрнектен белгілі
бір қүрылым жасау дағдыларын қалыптастырады. Сонымен қатар
баланың алдында қандай да бір құрылым жасау дағдыларын
қалыптастырады. Сонымен қатар баланың алдына қандай да бір
міндеттер қойып, оны шешуге көңіл аударуды, зейін қоюды, ерікжігер мен күшін жүмсауды, ережені ой елегінен өткізе білуді, ісәрекеттердің
жүйелігін,
қиыншылықтарды
жою
жолдарын
қарастырады. Бүл ойындар балалардың түйсіну жэне қабылдау
қабілетін дамытуға, сапасын өсіруге, білім мен икемділікті
меңгерулеріне көмектеседі.
А.В. Запорожең дидактикалық ойындардың рөлін бағалай келіп,
былай деп жазады: «Біз дидактикалық ойын жекелеген білімдер мен
икемділіктерді игерудің формасы ғана болып қоймай, сонымен
бірге баланың жалпы дамуына көмектесетін, оның түрлі
қабілеттерін қалыптастыруға қызмет ететін болуына жетуіміз
қажет».
Дидактикалық ойын адамгершілік тәрбие міндеттерін шешуге,
балалардың көпшіл болып өсуіне ықпал етеді. Тэрбиеші балалармен
дидактикалық ойындарды үйымдастыра отырып, ойын олардың
жан-жақты дамуына, өз мінез-қүлқын реттеуге, эділ де адал,
кешірімді де талапшыл болуына игі ықпал ететіндей жағын
қарастырады. Бүл ойындар қандай да бір міндетті шешудің үнемді
жэне үтымды тәсілдеріне үйртуге мүмкіндік береді. Дидактикалық
ойындардың артықшылығы да осында.
«Сынарын тап» ойыны. Ойыннын тәрбиелік мәні. Үлттық
242
ү іпідегі киімдер жайында түсінік беру. Аяқ киімдердің түр-түсіне,
нолеміне, пішініне жэне ою-өрнегіне байланысты сынарын тауып
и ңестіру. Ер адамдар мен эйелдер киетін аяқ киім үлгілерінің
грікшеліктеріне назар аудару үлттық ою-өрнек элементтерінің
мілданылуы
жайындагы
үгымдарын
жетілдіру.
Зейінін
і \ рақтандырып, есте сақтау қабілетін дамыту.
Кажетті көрнекіліктер. Аяқ киім түрлерінен бірнешеуін
імйындау, түстері бірдей, ою-өрнек элементтерінде айырмашым.іқі ары болады. Пішініне қарай бірнеше аяқ киім түрлері алынады.
(еі ік, мәсі, кебіс, т.б.).
Ойын ережесі.
а) тэрбиеші үлттық киім үлгілері жайында эңгімелейді;
ә) аяқ киімдердің өзіндік ерекшелігі, бір-бірінен айырмашыіі.іі і.ш ажыратып сынарын табуга тапсырма беріледі;
б) тапсырманы орындау барысына басшылық.
Ойынга басшылык. Тэрбиеші алдындагы қораптагы үлтгық
ү п ідегі аяқ киімдердің суретгерін көрсетіп балалардан сүрайды.
Мі.ісалы, етік, мәсі, кебіс, саптама, т.б. осьшардың ішінен әйелдер
к і і с г і н аяқ киімді бөлек, ер адамдар киетінін бөлек қоюды үсынады.
Ііііісырма берілген соң аяқ киімнің қайсысын тандайтынын
ішічылайды. Қолына алган аяқ киім сынарын іздейді, ою-өрнек
иіементінің жэне түстерінің ерекшелігіне байланысты сынарын
пібуга болатынын ескертеді.
Ғ.гер сынарын дүрыс тапса қандай ерекшелік байқаганын
■урпйды. (түсіне, көлеміне, пішініне, т.б.). Қораптан тәрбиеші бір
ииқ киім сынарың алып көрсетіп кім осы аяқ киімнің сынарың
іиГіуды қалайды? - сыңарын дүрыс тапқан бала жеңіске жетеді.
( >ііі.пі бірнеше рет қайталанады.
Түс гацда. Ойыннын тэрбиелік мәні. Бүл ойынды үйымдастыру
ирқылы балалардың сурет салудагы заттың пішінін үқсата білу үшін
колдың қимыл қозгалысын жаттықтыру. Жапсыру іс-эрекетімен
ііііишіасудагы түстердің үйлесімділігін сезіну, кеңістікті багдарлау
іііі дыларын қалыптастыру. өздеріне таныс пішіндер мен заттарды
ічіііылдай отырып коз мөлшерменен бейнені салуды меңгерту.
Vі<ын і ы жүмыс істеу дагдьшарын жетілдіру.
I
,.1 -кстгі кернекіліктер. Балалар санына сэйкес тор кез қос
Пук к іи си гүсті қагаз. Оның арасына салатын сурет дэптер парагы.
Гор коідср келеміне лайықты мелшерде түрлі-түсті қагаздан
243
қиылған геометриялық фигуралар. Тор көздер көлемі 8x8 см;
қиятын пішіндер көлемі 6x6 см. эр формадан 5-6 түс эр үстелге
қойылады. Акварель бояу, қылқалам, су, қылқалам қоятын
түғырлар, сүрткіш.
Ойын ережесі.
а)
қиылған дайын пішіндерді түсіне, пішініне қарай ө
қалаулары бойынша тандап аііып, жоғары тор жолдарга
орналастыру.
э) өздері тандап алған пішіндерді түс үйлесімділігін сақтай
отырып бояумен төменгі тор көздерге суретін салу.
Ойынга басшылык. Тәрбиеші 4-6 бөлікке бөлінген тор жол
сызылған немесе қиып жапсырылған қағаздарды балапарға таратып
береді. өзі қолындағы сиқырлы сандықты (корапты) неше түрлі
геометриялық фигуралар, түстері жағынан эр түрлі екенін ескертіп,
өздерінің қалауы бойынша түстеріне қарай пішіндерді тандап
алады. (2-3 - тен).
Алған
пішіндерді
тор
көздерінің
жоғарғы
бөлігіне
орналастыруды үсынады. Балалар бүл тапсырманы түгел орындап
болған соң енді осы пішіндерді төмендегі тор көздерге дэл сондай
түсті тандай отырып суретін салуды өтінеді. Балалардың жүмысына
жеке нүсқаулар беріп, көмектеседі. Жүмыс барысында пішіндерді
дүрыс бере білуді, қолдың қимыл-қозғалыс дағдыларын дүрыс
игеруге бағыт береді. Балалардың таңдап алаған түстері сәйкес келе
ме жолдастарының жүмысына назар аударады. Тапсырма аяқталған
кезде өздері бейнелеген затгың түр-түсі, осы пішінге үқсайтын
қандай заттарды атай алатындықтарын сүрайды.
Оюлы сырмақ. Ойыннын тэрбиелік мэні. Үлттық түтынатын
бүйымдар жайындағы түсініктерін жетілдіру. Текеметтен
сырмақтың айырмашылыгы неде екенін байқап, ерекшелігін білуді
үйрету. Қолөнер шеберлерінің еңбегін, туған халқының мәдени
мүрасымен сэндік қолданбалы өнерінің түрлерімен таныстыру.
Кажетті көрнекіліктер. Ақ жэне қара іусті асгарлық (фон) қағаз,
эр балаға қиылған дайын ою-өрнек пішіндері, дайын қиып
жапсырылган немесе сырмақтың суреті (үлгі).
Ойын ережесі.
а) қиьшған ою-өрнектерді түсіне көлеміне қарай таңдау;
э) үйлестіре сэнді қүрьшым жасау;
244
б)
улттық тұтынатын бұйымдар жайындағы білімдерін
ішқтылау.
Ойынга басшылык. Сырмақ, текемет жайында түсініктерін
інннақтап эңгімелеу. Суреттерін көрсету. (мүмкіндік болса өзін
һорсетіп қайсысы текемет, қайсысы сырмақ екенін сұрау). Әдемі
ою-орнектеріне, түр-түсіне назар аударып осындай сырмақтың
орнегін оздері қүрауга тапсырма береді. Қиылған дайын
орнектерден
қүрылым
жасауға
бағыттайды.
Балалардың
іүсіндіруден кейін оз бетінше әрекет етуіне басшылық жасайды.
Ксйбір қиындыққа кездесіп, іс-эрекетке белсенді кірісе алмай
отмрған балаларға ғана өзінің қолындағы шағын мольбертке қойьш
орындалу жолын түсіндіреді. Қарапайым элементтерді өздері қиып
юлықтыруға жетелеп үйрету керек. Ақ қағазға қара түсті оюорнекті, қара қағазға ақ түсті ою-өрнекті таңдап орналастыруын
бақылайды.
Текемет өрнегі кан д ай ?Ойыннын тәрбиелік мәні. Қазақтың
үлттық тұтынатын бұйымы текемет жайында түсінік беру. Оюорнек түсіне қарай құрьшым жасап текемет түрін әшекейлеу.
Үлттық қол өнерден эстетикалық эсер алуға жэне талғам талабының
длмуына ықпал ету.
Кажетті кәрнекіліктер. Текемет суретгері, қиылган ою-өрнек
ілсменттері, астарлық қагаздар немесе фланелограф.
Ойын ережесі.
а) ою-әрнектің киыпған дайын үлгілерінен түс үйлесіміне қарай
қүрылым жасауға бағыт беріледі.
э) ою-өрнекті дайын астарга қойып текемет түрін әшекейлейді.
б) орнек элементгерінің аталуын сүрайды.
Ойынга басшылык. Тәрбиеші текемет суретін (үлгіні) корсетіп
лңі імелейді. Текеметті дайындаудағы адамдар еңбегіне тоқталады.
Корксм
шыгарма
оқиды.
Н.Айтов
«Текемет».
Шығарма
міпмүнымен байланыстыра отырып бүгін бэрі бірігіп текемет
/кпсайтындықтарын хабарлайды.
(Үжымдық жүмыс). Жасалу жолдары жайында кеңесіп, оюорпсктерді түсіне, колеміне қарай эдемі орналастыруды сұрайды.
<)ріасына қай орнекті қою тиімді, оның шеттеріне, жиектеріне т.б.
Гшлалар фланелографта астарлық қағазға (түкті қағаз) қиьшған
орисктерді бос жапсырып орналастырады. орнектердің түсі
-ыиынан үйлесім табуы бақыланады. Қойган ою-өрнектердің
245
аттарын атауды талап етеді. («Қошқар мұйіз», «Қызғалдақ», т.б.)
басқа қандай өрнектерді білетіндерін сұрайды. Жұмыс нәтижесіне
сүйсіне қарай тамашалап балалар еңбегі мадақталады.
Өрнекті кілем. Ойыннын тәрбиелік мәні. Бейнелеу өнерінің
көркемдік
құралдарын
меңгерту.
Балалардың
шығармашылыққиялын дамыту. Қазақтың ұпттық ою-өрнегі
элементтерімен кілем түрін өрнектеу дағдыларын қалыптастыру.
Элементтерді түр-түсіне, мағынасына қарай кеңістікте орналастыра
білуге үйрету.
Кажетгі кәрнекіліктер. Негізгі фонға арналған әр түрлі қағаздар.
Көлемі 20x30 см. Жапсырып дайындалған үлгілер. Қиылған оюөрнек элементгері.
Ойын ережесі.
а)
негізгі түске сэйкес келтіре ою-ернек элементтерін түстеріне
жэне жэне мағынасына қарай таңдау.
э) үйлестіре орналастыру.
Ойынға басшьшык. Әдемі ернекті кілемдерді қарау. Түр-түсі,
ою-ернектеріне назар аударады. Осындай ернекті кілемдерді
эрқайсысы өздері жасап апуларына болады. Багталарға кілем өрнегін
жасау үшін қажетгі қиындыларды таңдап алып кілем түрін
ернектеуге
нұсқау
беріледі.
Ортасына
қандай
өрнекті,
бұрыштарына,
шеттеріне,
жиектеріне
түгелдей
тұтас
орналастыруды талап етеді. Қағаз бетінде кеңістікте дұрыс
орналастырғаны желімделу тэртібі бақьшанады. эдемі кілемдер
көрмеге таңдалып, балалар жұмысына талдау жасалынады.
Түскиіз. Ойыннын тэрбиелік мэні. Туған халқының мәдени
мұрасымен сэндік қолданбалы енерінің түрлерімен таныстыру.
эсемдікті сезіну, ою-өрнекті үйлесімді қүрьшым жасай орналастыру
арқылы кеңістікті бағдарлау дағдыларын қалыптастыру.
Балалардың ой қиялының шығармашылық белсенділігінің жэне
эстетикалық талғамының артуына мүмкіндік жасау.
Қажетті көрнекіліктер. Үлгі суреттер, қиып жапсырылган оюөрнектер, 7x7; 8x8 см, негізгі түске (фонға) берілетін қағаздар
28x16, 32x18 см, үсақ ою-өрнек элементтері. Түстеріне шек
қойылмайды. Балалар қалауы бойынша таңдайды.
Ойын ережесі.
а) ою-өрнектерді түстеріне қарай таңцап, жинап алу.
э) негізгі фонға орналастыру.
246
б) ¥ с а қ бөлшектермен толықтырып эшекейлейді.
Ойынга басшылык. Тэрбиеші түскиіз суретгерін көрсетеді. Оюорнек түстеріне ерекшеліктеріне көңіл бөледі. өздеріне берілген оюорнек үлгілерінен таңдап алып оны негізгі түске орналастыруды
үсынады.
Үлгі бойынша түсіндіреді. Берілген негізгі түске үйлестіре оюорнекті таңцап шеттеріне айналдыра орналастырып, ортасында
ашық бос орныды үсақ бөлшектермен эшекейлеу үсыньшады. (25сурет).
Шапан тарту. Ойыннын тәрбиелік мэні. Қазақтың үлтгық салт
достүрі жайында түсінік беру. Бейнелеу өнері арқьшы эдет-гүрып
дшдыларын қалыптастыру ою-өрнек түр-түсі, элементтерінің
срскшеліктеріне қарай тарту ету үшін шапан таңдап алуда үқсас
орнек қүрау жэне талап-талгамын арттыру, ой-қиялын дамыту.
Кажетті кәрнекіліктер. Ойын бүрышы жэне дербес көркемөнер
бүрышы ойынга қажетгі қүрал-жабдықтармен жарақталады. Екі
ауылдың ерекшелік белгілері жасалады. Ш апанды өрнектеп
дайындауға арналган қиылган үлгі жэне ою-өрнек элементтері.
Ллдын ала қарап көруге арналган үлттық киім үлгілерінің суреттері.
Үлттық киімдегі қуыршақтар. Ойыншық ат.
Ойын ережесі.
а) қазақтың үлттық киімдері үлгілерін қарау, әңгімелеу.
э) өздерінің шыгармашылық белсенділігін арттыруга басшылық
жасау.
б) ою-өрнек элементгерін тандап, шапан өңіріне орналастыру.
Бақылау сүрақтары
1. Ересектер
тобындагы
бейнелеу
іс-эрекетінің
негізгі
міндеттері қандай?
2. Осы жас тобында бейнелеу іс-эрекетіне үйретудің әдісгәсілдері қандай?
3. Ересектер тобында балалардың жан-жақты дамуына бейнелеу
іс-прекетінің қандай маңызы бар?
4. Балабақшада бейнелеу іс-эрекетінде қандай қүрал-жабдықтар
найдаланылады?
5.Сурет салу, мүсіндеу, жапсыруга арналаган қүралдарга
койылатын талаптар қандай?
6. Оқу іс-эрекетін жоспарлауга қойылатын талаптар жэне сіздің
үі іанымыңыз қандай?
247
7.Технологиялық картаны жетілдіруге қосатын сіздің үлесіңіз
жэне жаңаша көзқарасыңыз қандай болмақ?
Тапсырмалар
1. Бейнелеу іс-эрекетінің бағдарламалық мазмұнына талдау
жасаңыздар.
2. Ересектер тобына арналган үлгі сабақ жоспарларын
жазыңыздар.
3. Жас тобына сәйкес үлгі көрнекіліктерді дайындап
алыңыздар.
4. Дидактикалық ойындардың көрнекіліктерін дайындаңыздар
5. Балалардың бейнелеу іс-эрекетіне бақылау жасаңыздар
жэне оны өздеріңіздің күнделіктеріңізге жазып жүріңіздер.
248
6 тарау. МЕКТЕПКЕ ДАЯРЛЫҚ ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ
ӨНЕРІНЕ БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ
6.1. Бейнелеу іс-әрекетінің бағдарламалық мазмүны
Ііүл топта бейнелеу өнері арқылы эсемдікті, сұлулықты сезіну,
коркемдік талғамды қалыптастыру, көркемөнер туындыларынан
.ісср алу, жақсы мен жаманды ажырата білу, жағымды мінез-құлық
ішдыларын
қалыптастырып
эдемілікке,
мейрімділікке,
имііндылыққа тэрбиелеу көзделеді.
Бағдарламада тэрбиелеу мен білім беру жұмыстарын бірбі|)імен тығыз байланыста жүргізу міндеті қойылады. Бүл
мімдеттерді шешу барысында тәрбиешілер бейнелеу іс-эрекетіне
бнсшылық жасауда кунделікті өмірден алған эсерлері психикалық
ироцестеріне: есте сақтауына, қабьшдауына, ойлауына, қиялдауына,
нрнайы қабілеттілігінің дамуына ықпал етуін ескеріп, белгілі бір
іаі қа немесе қүбьшысқа зейінін түрақтандырып бейненің сипатына
кнрай бейнелеу тэсілдерін тандай білуге баулиды. Бейнелеу өнерін
уйымдастыруда айналаны бақылауда, яғни, саяхатгар мен мақсатты
юруендерге апару арқылы көргендерін ой елегінен өткізіп,
іііііы м д ы қ қасиеттерін дамыту, оны бейнелеу іс-эрекеті барысында
берс білуге баулу. Бейнелеу өнерін үйретуде төмендегідей
мақсаттар қойылады:
-бейнелеу өнері түрлері жайында қарапайым
түсініктері
қалыптастыру;
- сүлу сурет, кескіндеме, мүсін өнері, сэулет өнері, сэндік
қолданбалы өнер туындыларының эсемдігін, көркемдігін сезініп,
>с гетикалық талғамын арттыру;
-онерге деген қызыіу шьшық, сүйіспеншілік сезімдерін ояту;
- жақсыга сүйсініп, жаманга күйіне білуге,өнерарқылы адамгершілік, ізгілік, мейірімділік қасиетгерін қалыптастыру;
- айналаны қоршаган ортадан туған өлкенің табиғатына
жергілікті жердің аймақтық ерекшеліктеріне көңіл бөле отырып
іігітар мен қүбылыстарды байқап, баланың жеке басының жанжақты дамуына әсер ету;
- ұлттық өнердің нақыштарын сезіне білуге баулу, эр халықтың
лдет-ғұрып, салт-дэстүрімен кеңінен таныстыру;
- басқа халықтар енерімен таныстыру, ерекшелігіне мэн беру;
249
- бейнелеу өнерінің мэнерлеу күралдарын меңгерту (түс,
сызықтар, көлем, пішін, композиция).
Бейнелеу өнері арқылы эстетикалық тәрбие берудегі жүмыстың
нэтижелі болуы тәрбиешілердің шеберлігі мен ізденімпаздығы,
шығармашьшығы, білім деңгейімен де тығыз байланысты.
Бағдарлама мазмұнына сәйкес бейнелеу іс-эрекетіне үйретуде
тәрбиелеу мен білім беру ісін кешенді түрде жүйелі, бірізді
үйымдастырудың жолдары қарастырылады. Мүнда бейнелеу
сабақтары тэрбиешінің тікелей басшылығымен жэне жалпылама
нүсқау беріп, бақылау жасауы арқылы жүргізіледі. Бейнелеу ісәрекетіне бейімдеу бағытгары:
- айналаны бақылау жэне қабылдауын дамыту;
- бейнелеу өнері түрлері жэне көркемөнер туындыларымен
таныстыру, көркемдік талғамын артгыру;
- іскерлік дағдыларды меңгерту,
Айналаны бақылау барысында балалар өздері өмір сүріп
отырған ортаның туған өлке табиғатының сүлулығын сезіну,
ауылдың, қаланың ерекшелігі жайында түсініктерін қалыптастыру,
жыл мезгілдеріне байланысты табиғат құбылыстарының, өзгерісін
байқауға жатгықтырады. Білгілі бір затқа немесе қүбылысқа арнайы
бақылау жүргізіп оны қабылдай білу, есте сақтай отырып бейнелеу
іс-эрекетінде бере білу дағдыларын қалыптастыру. Балабақшаның
ішкі-сыртқы көркемдік безендірілуінің де баланың қабылдауы мен
көркемдік талғамын арттыруға ықпалы зор,
Мұндай жүмыстар бақылау, арнайы саяхатгар мен мақсатты
серуендерде жүзеге асады.
Іскерлік дағдыларды меңгертуде сэбилердің бірінші тобынан
бастап үйренген дагдыларды тэжірибеде қолдана білу, қүралжабдықтармен жүмыс істеуде тиімді әдіс-тәсілдерді тандай білуге,
заттық, мазмұнды жэне сәндік сурет салу, мүсіндеу, жапсыру
кезінде біртіндеп бейненің күрделенуін, қағаз бетінде дұрыс
орналасуына көңіл бөледі, мазмұны бере білуін қадағалайды,
ұқыпты
жүмыс
істеу
дағдыларын
қалыптастырады,
шыгармашылықпен эрекет етуге бағыттайды.
Баланың ынта-ықыласын ескеріп, дербестікке, өз бетінше
шешім қабылдап еңбек нэтижесіне жетуде шыдамдылық,
төзімділікке баулиды. Іскерлік дагдыларды меңгертуде бейнелеу ісэрекетінің түрлеріне карай қүрал-жабдықтармен жүмыс істеудің
250
жолдарын
көрсетіп түсіндіреді.
Бейнелеу
өнері түрлерін
тәрбиешінің
жетік
білуі
баланың
өнердің
бүл
түріне
қызығушылығын арттырады. Олар: сүлу сурет, кескіндеме, мүсін
өнері, сэулет өнері жэне сэндік қолданбалы өнермен көркемөнер
туындьшарын балаларға түсінікті түрде қарапайым мазмүнда
шығармашылықпен әңгімелеп береді. Көркемөнер туындьшарының
мазмүны, бояу түстері, бейнелеу түрлерінің айырмашьшықтарын
ажырата білуге үйретеді. Сабақта көркемөнер туындыларын, шағын
көлемді
мүсіндерді,
сэндік-қолданбалы
өнер
бүйымдарын
қолданады. Сэулет енеріне байланысты көркем суреттер,
диафильмдер, слайдтар пайдаланады.
Сурет салу іскерлік дағдыларын меңгерту балалардың заттық
гақырыпта сурет салу дағдыларын бекітеді. Бірнеше заттарды
бейнелеп мазмүнды сурет салуға, композиция қүра білуге үйретеді.
Ьояу қарындаштар, акварель бояу мен қылқаламды пайдаланудың
одіс-тәсілдерін меңгертеді. Жагыс түрлері: сүйкей жағыс, қылкалам
үшын тік бағыттау, жогарыдан төмен қарай, солдан оңға қарай
біргіндеп жүйелі тегіс бояу, сулау (дымқылдау) тэсілі, үрлеу тэсілі,
бояуды шашырату арқылы сурет салу, үзіліссіз сызу, тамшы
бояудан бейнеге келтіру, таяқшамен, саусақпен, қауырсынмен сурет
снлу тәсілдерін, қос бүктеп беттестіру арқылы симметриялы
чаттардың суретін салуға жаттыктырады. Бейнелерді беруде
қосымша түрлі-түсті борлар, ретуіш карындаштар мен пастелъдерді
(комір қарындаш) пайдалана білуге үйретеді. Балалардың
қылқаламды еркін үстап сызықты жіңішке, жуан, жалпақ түсіруге,
Оояуды калыңдау жагу үшін қылқаламды көлбеу үстап қаттырақ
басу, сызықтың түрлеріне қарай багытын өзгерту, қолдың қимьш
қозгалысы мен кез мөлшерінің үйлесімділігін дамытады. Суретгің
барлық бөлігін біркелкі бояу талабын үштайды. Бояу түстерін
іандап үйлесімді бере білуге дағдыландырады. Бейнелеу өнерінің
мпнсрлеу
қүралдарын
меңгертіп,
сурет
салуға
деген
қызығушылығын арттыру көзделеді.
Мүсіндеу іскерлік дағдьшарын меңгертуде қүрастырмалы
(коиструктивті) иілгіштік (пластичный), аралас (комбинированный)
лдісгемелік жолдармен, домалақтау, жалпақгау, есу, қысу, басып
жшпиу, шымшып-созу, үшын шығару тәсілдерімен балалардың
о ідеріне таныс заттарды кесек балшықтан бірнеше бөліктерге бөліп
іі іі.іп мүсіндейтін заттың қүрлысына қарай жоғарыда аталған әдіс251
тәсілдерді тауып, тандап алады. Мүсіндеу кезінде эр түрлі
таяқшаларды (стекалар), айналмалы қондырғылар, қыздыратып
пештерді тәрбиеші көмегімен пайдалана білуді үйретеді. Заттардың
ерекше сипатьш мэнерлі беру дағдьшарына, дене мүшесіне, басқа
бөліктерінің
қатынасын
дұрыс
мүсіндеуге
жаттықтырады.
Бөлшектердің беріктілігін сақтау, тегістеу, сылап-сипап, қырнап,
жонып артық бөліктерін
орнына келтіруге дағдыланады.
Тақтайшаға немесе түғырға қарапайым мазмүнды бейнелеп
орналастьфу дағдьшарына машықтандырылады. Еңбек нәтижесінің
жетістігі баланың іштей қуаныш сезімін тудырып, өз-өзіне
сенімділігін арттырады. ¥ж ы мды қ жүмысты бірлесіп, ынтымақты
еңбек ету, бір-біріне деген қарапайымдьшық, достық, жолдастық
көңілмен көмектесуге бағыттайды. Затқа қарап мазмүнды жэне
сәңдік мүсіндеу кезінде үқыпты жүмыс істеуге, бейнелерді дымқыл
шүберекпен тегістей білуге, мүсіндеу барысында сіріңке шилерін,
таяқшаларды, сым темірлерді, бейне берік болу үшін қаңқа (каркас)
қолдануды уйретеді. Өзіне таныс гүлдер мен жапырактардан
жалпақталған сазбалшыққа рельефті бейнелер жасатады. Баланың
дербес эрекет етуіне шығармашылық белсенділігін арттыруға, ойқиялын шарықатуға жағдай жасайды.
Жапсыру іскерлік дағдыларын меңгертуде: түрлі-түсті қағаздан
эр түрлі бейнелерді қиып жапсыруды, қайшымен еркін жүмыс істей
білуге баулиды.
Қағаз түстерін таңдап-талғам білуге, кеңістікте дүрыс
орналастыру
дағдысын
қалыптастырады.
Геометриялық
фигураларды қиюды бекіту, олардан белгілі бір затгың бейнесін
немесе арнайы композиция қүрады. Қиылған бөліктерді қағаз бетіне
үқыпты жапсырып, дұрыс орналастыруға үйретеді, жеке бөліктері
бойынша қию, қос бүктеп қию, қатпарлап бүктеп қию, бірнеше
қабаттап бүктеп қию, шеткі сызықтары бойынша қию, жұлмалап
■қию, силуэт (сұлбасы) бойынша қию эдіс-тэсілдерін біртіндеп
күрделендіре отырып меңгертеді.
Бүл топта қию, жапсыру әдіс-тәсідцерімен қоса бірнеше
қабатгап қағазды бүктеу арқьшы түрлі бейнелер жасау үшін
"Оригама" жэне "Қағаз өнері" (бумага пластика) жайында балаларға
қарапайым
түсініктер
бершіп,
бағдарлама
мазмүнындағы
бейнелерді тэрбиешімен бірлесе отырып бүктеп жасауға үйретеді
(мысалы: жануарлар- піл, жираф, түлкі, аю, қоян, т.б.).
252
Тәрбиешілерге бейнелеу сабақтарын ұйымдастыруға қойылатын
талаптар:
- балаларға айнала қоршаган ортадан алған әсерлерін,
қабылдағандарын
бейнелеу іс-әрекетінде бере білу дағдыларын
меңгерту;
- бейнелеу енері түрлері жайында жалпы түсініктері мен
коркемөнер туындыларын ажырата білу;
- өнер туындыларынан әсер алу, сипаттап эңгімелей білу
дағдысын меңгерту;
бейнелеу өнерінің мэнерлеу қүралдары
жайында
(түс,сызықтар, көлем, кеңістік, композиция) қарапайым түсініктерді
меңгерту;
-суреі салуға қажетті қүрал-жабдықтармен жүмыс істеудің
іскерліктерін игерту;
- мүсіндеу жүмыстарының іскерліктерін меңгерту;
- қагазбен, қайшымен, желіммен жүмыс істеу, қиып жапсыру
іскерліктеріне машыктандыру;
- үлтгық нақыштағы бейнелеу өнері түрлерін басқа халықтар
онерімен салыстыра, ажырата білу;
- көркемөнер туындылары арқылы коркемдік талгамын,
онердің бүл түріне деген қызығушылығын арттыру;
- аталған білім-білік дағдыларын меңгерте отырып мектепке
дайындау.
Бейнелеу жүмыстарын үйымдастыруда айналаны бақылату,
саяхаттар мен мақсатты серуендерге апару, көргендерін ой елегінен
еткізіп, танымдық қасиеттерін дамыту, оны бейнелеу іс-эрекеті
барысында бере білуге баулу, дербестікке, шығармашылыққа
үйрету көзделеді.
Бейнелеу іс-эрекетінде заттық, сәндік жэне мазмүнды сурет
салғызу, мүсіндеу, жапсыру кезінде баланың бейнені біртіндеп
күрделендіріп, қағаз бетіне дүрыс орналастыра алуы, мазмүн бере
білуі, жүмысты үқыпты істеуге үйретуге көңіл бөлінеді.
Сурет. Іскерлік дағдыларды меңгертуде бейнелеу іс-эрекетінің
іүрлеріне қарай қүрал-жабдықтармен жүмыс істеудің жолдарын
корсету маңызды орын алады. Атап айтқанда, жағыс түрлері:
сүйкей жагыс, қылқаламды тік бағыттау, жоғарыдан төмен қарай,
солдан оңға қарай біртіндеп, жүйелі тегіс бояу, сулау (дымқылдау)
тәсілі т.б.
253
Бос уақыттарында бала үрлеу тәсілі, бояуды шашырату арқылы
сурет салу, үзіліссіз сызу, тамшы бояудан бейнеге келтіру;
таяқшамен, саусақпен, қауырсынмен сурет салу тәсілдерін, қос
бүктеп беттестіру арқылы симметриялы заттардың суретін салуға
жаттықтыру. Бейнелерді беруде қосымша түрлі-түсті борлар, ретуш
қарындаштар мен пастельдерді (көмір қарындаш), май шаммен,
жіппен сурет салу, мақтаны, губканы, тіс пастасын, далапты
пайдапана білуге үйрету. Балалардың қылқаламды еркін үстап,
сызықты жіңішке, жуан, жалпақ түсіруге, бояуды қалың жағу үшін
қылқаламды көлбеу үстап, қаттырақ басу, сызықтың түрлеріне
қарай бағытын өзгерту, қолдың қимыл-қозғалысы мен көз мөлшерін
дамыту. Суреттің барлық бөлігін біркелкі бояуға, бояу түстерін
таңдап, үйлесімді бере білуге дағдыландыру.
Бейнелеу өнері түрлерімен таныстыру (сыршырай, графика,
скульптура, сәндік колданбалы өнер). Көркемөнер туындыларының
мазмүнын сөзбен жеткізу, алған әсерлерін суретгеп, бейнелей білу.
Мүсіндеу. Мүсін өнерінің туындылары - тарихи ескерткіштер
(Даңқ мемориалы, Отан Ана ескерткіші, Абай, Шоқан, Жамбыл,
Амангелді, Бауыржан Момышүлы, Кенесары, Қабанбай, Бөгенбай,
Әлия мен Мэншүктің ескерткіші т.б.) жэне жергілікті жерлердегі
халық батырларына орнатылған ескерткіштермен таныстыру.
Мүражайларға саяхатқа апарып, шағын көлемді мүсіндерді көрсету.
Сэулет өнерімен таныстыру үшін эр түрлі қүрылыс
ғимараттарын бақылату (бір қабатты, көп қабатты үйлер, киіз үй,
мешіттер мен шіркеулер, мектеп үйі мен балабақша, үкімет үйі,
ңирк, театр, мүражайлар мен түрғын үйлер), олардың бір-бірінен
айырмашылығын ажырата білуге үйрету. Жергілікті жердің сәулет
өнерінің ерекшелігіне назар аударту.
Мүсіндеудің домалақтау, жалпақтау, есу, қысу, басып жаншу,
шымшып созу, үшын шығарып бедерлеу, оймыштау, батыру,
таяқшамен кесу тэсілдерімен таныстыру. Өздеріне таныс заттарды
мүсіндеуде үйренген тэсілдерін қолдануға жатгықтыру. Мүсіндеуде
эр түрлі таяқшаларды, айналмалы қондырғылар, муфель пештерін
пайдалана білуге үйрету.
Заттардың ерекше сипатын мэнерлі беру, бөлшектердің, дене
мүшелерінің арақатынасын дүрыс
мүсіндеу.
Бөлшектердің
беріктігін сақтау, тегістеу, сьшап-сипап, қырнап, жонып, артық
бөліктерінің қатынасын орнына келтіру. Мүсінделген жеке бейнені
254
і ақтайшаға немесе тұғырға орналастыра білуге үйрету. Бастаған істі
аяғына жеткізуге, өз еңбегінің нәтижесін салыстырып, сезінуге
үмтылдыру. Үжымдық жүмыстар арқылы бірлесіп әрекет етуге, бірбіріне жэрдемдесуге жүмылдыру. Сәндік жэне үлгі бойынша
мазмүнды мүсіндеу барысында бейне берік болу үшін сіріңке
шилерін, таяқшаларды, сым темірлерді, қаңқа (каркас) ретінде
қолдана білуге, бейнелерді дымқыл шүберекпен тегістей білуге,
үқыптылыққа үйрету. Өзіне таныс гүлдер мен жапырақтардан
сазбалшыққа рельефті бейнелер жасату. Баланың дербес әрекет
е іуіне, шыгармашылық белсенділігін арттыруға жағдай жасау.
Мүсіндеуде шағын көлемді бейнелерді қолдануда қимылқозгалысын, мэнерін, әсемдігін қабылдату. Сэндік- қолданбалы
омер бүйымдарының бояу түстеріне, ою-орнек элементтерінің
ерекшелігіне көңіл аудару. Дымковтық (қуыршақ, қораз), хохлама,
іжельдік, городецкілік өрнектермен таныстыру, суретін салғызу.
С'урет салу мен мүсіндеуде адамдардың бейнесін тыныштық жэне
қозғалыс үстінде бере білуге жаттықтыру.
Жапсыру. Әр түрлі бейнелерді қиюга, қағаз түстерін таңдай
білуге, қағаз бетіндегі кеңістікті дүрыс пайланып, орналастыруға,
қайшымен еркін жүмыс істей білуге үйрету. Геометриялық
<|)игураларды қиюды бекіту, олардан белгілі бір заттың бейнесін
исмесе арнайы композиция қүра білу.
Қию түрлері: жеке бөліктері бойынша, қос бүктеп, қатпарлап
бүктем, бірнеше қабаттап бүктеп, шеткі сызықтары бойынша
жүлмалап, сүлбасы бойынша қию әдіс-тәсілдерін біртіндеп
күрделендіре отырып меңгерту.
Ересектер тобындағы ою-өрнек элементтерін тэжірибеде
қолдануда үйлестіре, күрделендіріп өрнек қүруға жаттықтыру
(мысалы: қошқар мүйіздің төрт тармақты келуі, гүл мен қүс
қанагын сабақтастыра, үйлестіріп орналастыру, сыртын қабаттап
түтас сызу т.б). Қосымша үсынылатын ою- өрнек түрлері: сыңар
мүйіз, найза, айшық, дала гүлдері, өрнектелген жагіырақтар,
түйетабан.
Қагазбен жүмыс жасауда оригама жэне қағаз-пластика эдісіәсілдерін игерту. Қағазды бүктеу арқылы белгілі бір бейнеге
келтіру, көз мөлшерін, қолдың қимыл- қозғалыс үйлесімділігін
жетілдіру. Қағаз бетін жазықтықга тиімді қолдануға дағдыландыру.
Бүктеу, кейбір бөліктерін қию, үсақ бөлшектерін қарындашпен
255
(фломастер) сызып әшекейлеуге жаттықтыру. Еңбек нәтижелерінен
арнайы көрме ұйымдастыру, оны тамашалату арқылы балалардың
көркемдік
талғамын
арттыру.
Бейнені
тұтас
қабылдау,
үйлесімділікті сезіну, көркем композиция қүруға жаттықтыру.
Шығармашылыққа баули отырып, қойылған талаптарды бірлесіп
шешуге үйрету.
Ересектер тобында ұсынылған тақырыптарды бекіту, жеке жэне
үжымда бірлесіп жүмыс жасау дағдыларын қалыптастыру.
Отбасы, балабақша, ойыншықтар. Қолеңбегімен айналысу
барысында балалар халықтық қолөнер шеберлері еңбектеріне назар
аударады, үлкендердің көмегімен ағаштан жасалған ойыншықтарды
өрнектеп, безендіруді үйренеді.Қаіаздан ұлттық тұтынатын
бүйымдар, киіз үй жабдықтары, зергерлік бұйымдар, бүктеу
тәсілдері арқылы сандық, қоржын, белдік т. б. жасау ұсынылады.
Басқа халықтардың ою-өрнек бедерлерін, соның ішінде орыстың
дымков, филимонов, хохлома әшекейлерін өрнектейді. Бейнелеу ісэрекетін жүзеге асыру үшін табиғат көрінісі (пейзаж), натюрморт,
портрет, шағын көлемді мүсіндер мен үлттық ойыншықтарды
пайдалану.
Сурет салу. «Менің үйдегі ойыншығым», «Төсек жапқыш»
(сэндеп эшекейлеу), «Әдемі камзол», «Ойыншықтар дүкені»,
«Менің балабақшамда», «Түмар», «Біз жүретін көліктер»,
«Бозқараған гүлдеді».
Мүсіндеу. «Тегене», «Қүмыра», «Алқа», «Досыма сыйлық»,
«Аяз ата», «Робот», «Бесік», «Машина», «Өзің жақсы көретін
ойыншығың».
Жапсыру. Ойыншықтарға сырмақ, құрақ көрпе (эр түрлі қию
тәсілдерімен), «Тостаған», «Сиқырлы кілем», «Сэукеле», «Қызықты
ойыншықгар», «Әжеме торсық сыйлаймын» (қос бүктеу тәсілімен),
«Менің көшемдегі үйлер».
Оригами: «Аққала», «Доңгелек үстел», «Қорап», «Стақан»,
«Қоян», «Мысық», «Раушангүл», «Түлкі».
Еңбек. ¥ л балаларды үлтгық еңбек дәстүріне баулуда қамшы
өру, ер-түрман әбзелдерін эшекейлеу жүмыстарына қатыстыру. Қыз
балаларды қиылған маталарды. өрнектеп, ретімен орналастыру
арқылы қарапайым құрақ үлгілерін қүрауга, қуыршаққа көйлек,
бешпет, алжапқыш тігуге, тоқыма тоқу, кесте (бет орамал, сүлгі)
тігуге, жүн түтуге, шиге жүн ораудың қарапайым тәсілдеріне
256
үйрету, олардың әдемілігіне назар аудартып, әсемдікті байқай
білуге баулу. Бүл жүмыстарды үйымдастыру ойын түрінде жеңіл
тапсырмалар орындату арқылы жүргізіледі.
Топ бөлмесіндегі табиғат бүрышы - ауладагы гүлзарларда
еңбек ету дағдыларын қалыптастыру. Түрмыстық шаруашылық
еңбекті күнделікті өмірде өздігінен атқаруға дагдьшандыру. Қол
еңбегінен дайындаған бұйымдарын сэбилер тобына сыйға тарту.
Ойыншық бұрышындагы ойыншықтарды жуу, тазарту, жинап ретке
келтіру, сынғанын жөндету. Қуыршак киімдерін жуу, үтіктеуге
комектестіру.
Қуыршақтарға
қағаздан,
матадан,
жүннен,
сазбалшықтан, агаштардан, табиғи материалдардан, өндіріске
қажетсіз заттардан ойыншықтар жасауга үйрету.
Таңдауға ұсынылатын тақырыптар: Өрнекті кесе, Домбыра,
Ойыншықтар, Тэрбиешіге тарту. Жыл мезгілдері. Жомарт күз. Күз
мезгіліне байланысты ұсынылатын көркемөнер туындылары: Ә.
Қастеев «Алтын астық», «Шөп дайындау», «Күз», М. Кенбаев
«Сабан той», С. Романов «Алтын дала» т. б.
Сурет салу: «Күз көрінісі», «Саңырауқұлақгар», «Күзгі еңбек»,
«Егін орағы», «Жаңбырлы күн» (сулау тәсілімен), «Жаңбырдан
кейінгі күзгі орман» (қайталау).
Мүсівдеу: «Жомарт күз сыйы», «Жемістер мен көкөністер
натюрморты» (ұжымдық жұмыс).
Жапсыру: «Күзгі жапырақтардан композиция», «Күзгі жеміс,
коконістерден натюрморт», «Күзгі жапырақтар».
Оригами: күшік, арыстан.
Еңбек. Жақын мандағы қырманга, егіндікке экскурсияға апару,
үкендердің еңбегін бақьшату, оларға комектесу. Күзгі астық жинау,
бастыру ісінің аяқталуы. Малшы еңбегін эңгімелеу: жайлаудан
қыстауға көшу, қысқы мал қораларын, азығын, жем-шөп дайындау.
Ьау-бақшаны, ауланы тазалау жүмыстарына қатыстыру, тұқым
жинау, қыстап қалған құстар үшін ағаштың дэндерін, жемістерін
жинау, ұя, жем салғыштар дайындап ілу. Бау-бақшада жеміс,
кокөністер жинауға қатысу, гүлдерді тамырларымен қазып алып,
топ бөлмесінде отырғызып, кұгіп, баптау. Ағаш отырғызуға қатысу.
Қол еңбегіне, гербариге қажет түрлі-түсті жапырақтар, табиғи
материалдар жинау.
Қыс қызыгы. Қыс мезгіліне байланысты көркемөнер
іуындыларын (Ә.Қастеев «Қыс», К. Шаяхметов «Алгашқы қар», Ж.
257
Шәрденов «Қысқы пейзаж») қарату, эңгімелету. Мақсатты
серуендер жасату арқылы қысқы көріністерді бақылату.
Сурет салу: «Қысқы орман», «Қысқы түн», «Қар жамылған
ағаштар», «Қысқы ауыл», «Қала, ауыл көрінісі».
Мүсіндеу. «Қысқы ойын», «Қысқы мүз мүсіндер», «Ертегілер
елінесаяхат», «Шырша оттары» (рельефті бедерлеу).
Жапсыру: «Қысқы ағаштар», «Шыршалы орман», «Суық
торғай», «Қүсқа жем салғыш», «Жаңа жылға ойыншықтар»,
«Шырша түбіндегі қоян», «Жаңа жылдықтарту».
Оригами. «Аяз ата», «Қыс көрінісі».
Ецбек. Қала, ауыл адамдарының қыс кезіндегі еңбек эрекеті,
кімнің немен шүғылданатыны туралы түсіндіру. Аулада жолдарды
қардан тазалау, ағаштардың түбіне қар үю. Жануарларға, қүстарға
күтім жасау, жем шашу. Ағаштардың, бүталардың түбіне қар үю,
қар тоқтату. Кішкентай топ балаларының ойын алаңын, жолдарды
қардан тазарту.
Көрікті көктем. И.Левитан «Март», Н.Нүрмүханбетов «Март»,
Ә. Қастеев «Көктем, С. Мәмбетов «Көктем» көркемөнер туындыларын көрсету.
Сурет салу: «Қүстар келді», «Ғарыш қонақтары», «Мерекеде не
көрдім?», «Көктем келбеті», «Алма ағаштар гүлдеді», «¥лтгы к
киімдегі қыз», «С-ирень гүлі.
Мүсіндеу. «Ғарыш кемесі», «Тақия», «Агттын айдарлы қораз».
Жапсыру «Көктем кілемі», «Зымыран» (қос бүктеу тэсілімен),
«Ыдыстағы гүлдер», «Мамыр мерекелеріне шақыру» (1-9 Мамыр).
Оригама. «Аю», «Піл», «Тиін», «Наурызға сыйлық»,
«Қарлығаштар», «Көктем көрінісі».
Еңбек. Егістікте жер жырту, топырақты өндеу, тыңайту, түқым
себу, дэнді дақылдарды суару, арам шөптен тазарту - дихан еңбегі.
Қала сенбіліктеріндегі үлкендердің еңбегін бақьшату, оған қолғабыс
тигізу. Шаруашылыққа қажетгі еңбек қүралдары мен көлік түрлері,
олардың аталуы, неден, қайда кімдер жасайтыны туралы айтып
түсіндіру.
Бау-бақшадағы еңбек, бауда өсірілетін жемістер, бақшаға
егілетін көкөністер, көктемде жерді тазарту, өңдеу, қопсыту,
көшеттерді отырғызу, жеміс ағаштарын күту жайында түсіндіру.
Топ бөлмесінде пияз түқымын отырғызу, оның өсіп-өнуін бақылау
жэне күтіп, баптау.
258
ЖііМдары жаз. Көркемөнер туындылары. Ә. Қастеев
"Жийлауда»,
«Талас
өңірі»,
М.
Әлин
«Тазша
бала»
инііюсграциялары, қазақтың сәндік-қолданбалы өнер туындылары,
< 1'омановтың «Қырық өтірік» ертегісіне жасаған иллюстрациясы.
I рікті тақырыпта әр түрлі заттардың суретін салу, мүсіндеу.
К,үмга, топыраққа, тасқа, тақтаға түрлі-түсті бормен жэне бояумен
( і т жолга асфальт) бейнелер түсіру жүмыстары жүргізіледі.
Кцбск. Үлкендер еңбегіне қызығушылықтарынарттыру, еңбекті
і іііі шіау, қүрмет түтуға баулу.
І.олме өсімдіктерін, гүлдерді таза ауага жиі шығарып, жуып,
сүргіп,
күтіп
баптау.
Бақша ауласындағы
отырғызьшған
міконістерді бақылап, арам шөптерін жүлу, суару, топырағын
мшсыту. Сэбилер тобы ойнайтын алаңдарын, қүмды сулау,
игшлауга көмектесу.
'Іаңдауға үсынылатын тақырыптар: Көкөністер мен
/ксмістср натюрморты, Түманды күн, Күзг жапырақтар шогы, Мүз
ііПді.піындагы балалар, Қысқы орман көрінісі, Шырша шырактары,
11Іыршалар (оригама бойынша).
Қа іақстан - республнкам менің
Сурет салу «Астана - бәйтерек», «Менің кошемдегі үйлер»,
• Ауыл корінісі» (үжымдық жүмыс), «Қала кошелері мереке
кңрсаңында» (үжымдық жүмыс), «Зергерлік эшекейлер», «Қызықты
омп а», «Мен оқушымын».
Мүсіндеу. «Домбыра», «Ертегі қала», «Үлтгық тағамдар»,
Мірышкер», «Зымыран - ғарыш кемесі»,
«Өрнекті кілем»,
ііпдық» (рельефті бедерлеу).
Жапсыру. «Жайлауда», «Көлік түрлері»» (қалауы бойынша),
Когілдір жалау», «Жаңа жылдық сыйлық», «Шекарашы итімен»,
-Домбыра мен қобыз», «Үлтгық киім», «Пароход».
Оригами. «Когершін», «Аққу», «Жапалақ», «Сандық», «Қағаз
пластика».
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Байқоңыр - ғарыш
нйлпғм, Астана, Бэйтерек, Алматы, Жүмбақтар сыры, Гүлдер
(оригнми), Таңдаулы жүмыстардан корме үйымдастыру.
Жапуарлар дүниесі. Көркемөнер туындылары.»Жайлаудагы
ііКіыи», Ә.Қастеев «Қымыз фермасы», М. Кенбаев «Қашағанды
куу". І үйс» коркемонер туындьшарын корсету.
Сурет салу. «Торғай мен түлкі», «Менің сүйікті төлдерім»,
259
«Құстар»,
«Цирктегі
аюлар»,
«Құстар
келді»,
«Үйрек
балапандарымен», «Хайуанаттар саябағы».
Мүсіндеу. «Аю», «Көңілді құлыншақ», «Қой қозысымен
жайылып жүр», «Құс базары» (үжымдық жүмыс), «Қоян»,
«Антарктида андары», «Қызыл, жасыл көбелек».
Жапсыру. «Қой қозысымен», «Қүстар біздің досымыз»,
«Қысқы орман түргындары (суық торғай, түлкі - жұлмалап қию
тәсілімен)», «Жапалақ», «Суда жүзген үйрек», «Балапан»
(жүлмалап қию тәсілімен).
Оригами : « Керік», «Айдын көлдегі аққу», «Пингивин» т. б.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар:
Сурет: Натюрморт, Табиғат көрнісі: Күз, Қыс, Көктем, Жаз,
Мерекелік үстел, Ғажайып орман, Ертегі кейіпкерлері, Үзік қысқа
сызықтармен
сурет
саламыз,
Дастарханды
ою
өрнекпен
әшекейлейміз.
Мүсіндеу: Рельефті бейнелер бедерлеу, Үлттық ыдыстар,
Балалар серуенде, Менің сүйікті жануарларым, Жабайы жануарлар,
Піл, Керік, Пингвиндер мұз үстінде,
Жапсыру: Әшекейлі табақтар, Өрнекті дастархан, Ән сауық
(қатпарлап бүктеу арқылы)
Еңбек. Үй жануарларына қамқорлық, шоп салу, жем беру, т. б.
үлкендер еңбегін бақьшату жэне көмектесу. Үй жануарларынан
алынатын өнімдерді пайдаланып жасалатын бұйымдарға көмектесу
(жүн түту, сабау). Табиғат жэне адам, жануарлар арасындағы занды
байланыстарды түсіндіру.
Таңдауға үсынылатын тақырыптар: Торт түліктің телі,
Жәндіктерді мүсіндеу, Суасты элемі, Мысық, Ит (оригамимен),
Кеме, Май шаммен, жіппен сурет салу, шашыратып сурет салу,
бастырма арқылы сурет салу, түтікшемен үрлеу арқылы сурет салу
жэне т.б.
6.2. Оқу іс-әрекетін үйымдастырудың тақырыптық үлгі
жоспары
Қыркүйек______________ ________________________________
Білім беру
саласы
Отбасы. 1 апта
Апта күндер
Дүйсенбі
«Таным»
О қу іс-әрекетінің тақы ры п тары
Қоршаган ортамен ганыстыру
260
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Келі, келсап
<4'йсснбі
«Қатынас»
«Денсаулық»
( 'лрсенбі
«Таным»
Тіл дамьпу
Денешынықтыру
Математика
«Шығармашылық» Жапсыру. Қалпақ (бүктеу тәсілімен)
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
Іісйсснбі
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» С урет. Суретші шеберханасы
Жүма
«Шығармашылық» Музыка
1>илііб»қша. 2апта
«Таным»
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Кел, мүсіндеп көрейік
Математика
«Таным»
< 'сйсснбі
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Тіл дамыту
«Қатынас»
( .ірссибі
«Шығармашылық» Сурет. Түрлі -түсті бояулар
Музыка
«Катынас»
Ьсйсенбі
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Жүмя
«Әлеуметтік орта»
Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
<>йі.нііііықгар. 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
Дүйсснбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ойыншықтар дүкені
Тіл дамыту
«Қатынас»
( 'сйсенбі
( '.ірсснбі
ІісЙсенбі
Жүм н
«Денсаулық»
«Таным»
Денешынықгыру
Математика
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Керкем әдебиет
Музыка
Денешынықтыру
Сурет. Менің үйдегі ойыншығым
Музыка
/К і.і і мг іі ілдсрі. 4 апта
Экология негіздері
«Таным»
Дүйсснбі
•>11Іығармашылық» Мүсіндеу. Жомарт күз сыйы
Математика
( СЙССІібі
«Таным»
261
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Қазан
Апта
күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Білім беру саласы
Денешынықгыру
Тіл дамыту
Сурет. Күз көрінісі
Музыка
Денешынықгыру
Көркем эдебнет
Музыка
Оқу іс-эрекегінін тақырыптары
Жануа рлар әлемі. 1 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. ГІіл, қоян (оригама)
«Қатынас»
Тіл дамыту
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Таным»
Математика
«Шығармашылық» Жапсыру. Өрістегі сиыр
«Катынас ■
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шыгармашылык» Сурет.Хайуанаттар саябағы
«Шығармашылық» Музыка
Менің Қазақстаным. 2апта
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ғарыш кемесі
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
Жүма
«Шығармашылық» Сурет. Алматы қаласы
Музыка
’•К*і 11.шас ••
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
Дүйсенбі
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Сейсенбі
«Шығармашылық
«Қатынас»
Бейсенбі
Мүсіндеу. Рельефті бедерлеу (ою-өрнектер)
Тіл дамыту
262
< •|м г н б і
ІтІІГ С И б і
»•<үми
ДуІІгенбі
< ГІІГГІібІ
(
ірггм б і
І.гІІггмбі
Жумн
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Денешынықтыру
Математика
Керкем эдебиет
Музыка
Денешынықтыру
Сурет. Сырмақ шерткен сыр
Музыка
Балабақша. 4 апта
«Таным»
Экология негіздері
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Құстарды мүсіндеу
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту.
«Шыгармашылық» Сурет. Бөлме гүлдері
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметгік орта» Керкем эдебиет
«Шыгармашылық» Музыка
Қчраша
Л н іи күи дер
Іу һ гсп б і
< П Іггпбі
< .>|іггибі
Ь гІІгпібі
Жуми
(|у (іі «чібі
I
г Иі г і і ЛІ
Білім беру
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
саласы
Ойыншықтар. 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Өзің жақсы керетін ойыншығың
Тіл дамыту
«Қатынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Математика
«Таным»
«Шығармашылық» Жапсыру. Қуыршаққа сырмақ жасау
«Катьінас»
«Әлеуметтік орта» Коркем эдебиет
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«III мғармашылық» Сурет.Дымковтық ойыншықтар әшекейлеу.
Музыка
Жыл мезгілдері. 2апта
«'Таным»
■11Іыгармашылық» Мүсіндеу. Кеңілді балалар
«Таным»
Математика
•<Дснсаулық»
Денешынықтыру
263
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүмя
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жұма
Дүйсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыт>'
«Шығармашылық» Сурет. Қыс көрінісі
Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Әлеуметтік сюта» Көокем әлебиет
«Шығармашылық» Музыка
Жануа рлар әлемі. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Көңілді қүлыншақ (лақ, қозы)
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Таным»
Математика
«Қатынас»
Көркем әдебиет
«Шыгармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешыныктыру
«Шығармашылык» Супет. Үй жануаплапы
Музыка
Меиіц Қазақстаным. 4 апта
«Таным»
Экология негіздері. Балапанмен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қоян, түлкі табиғи
материалдармен жүмыс
Сейсенбі
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сәрсенбі
Сурет. Алматының көрікті орындарына
саяхат
«Шығарм ашы л ы қ» Музыка
Бейсенбі
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешыныктыру
Жүма
«Әлеуметтік орта» Керкем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Желтоқсан
Апта күндер
Білім беру
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
саласы
Отбасы. 1 апта
Дүйсенбі
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қүмыра
Сейсенбі
«Қатынас»
Тіл дамыту
264
< .)|Н'ОІібІ
ІіеЙсенбі
/ һ уіміі
Дүйсспбі
< ейсенбі
< .»|НЧ'ІібІ
І>«'ЙСІ‘Іі б І
Жүма
Дүіісепбі
< сііссибі
< .ірсснбі
ІіСЙССІ ібі
Жүміі
ДуЙгснАІ
< гіһ
і ч і ЛІ
< .ірі 1' ііПІ
Денешыныктыру
«Денсаулық»
Математика
«Таным»
«Шығармашылық» Жапсыру. Зерғерлік бұйымдар (ұжымдық
жұмыс)
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет.Төсек жапқыш.(сэндеп эшекейлеу)
«Шығармашылық» Музыка
Балабақша. 2апта
«Таным»
«Ш ығар м аш ыл ы қ» Мүсіндеу. Досыма сыйлық
Математика
«Таным»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Тіл дамыту
«Қатынас»
«Шығармашылық» Сурет. Әдемі камзол
Музыка
«Катынас»
Денешынықгыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Ойыншыктар. 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«ІІІығармашылық»
Мүсіндеу. Машина
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
Керкем эдебиет
Музыка
Денешынықтыру
Сурет
Музыка
Жыл мезгілдері. 4 апта
Экология негіздері
« Ганым»
11Іі.и армашылмқ» Мүсіндеу. Көңілді балалар
Математика
Гаиым»
Денешынықтыру
••Дснспулық»
• Кміі.інас»
Тіл дамытү
111і.іі армашылық» Сурет. Қар жамылған ағаштар
111і.іі армашылық» Музыка
265
Бейсенбі
Жүма
Қаңтар
Апта күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Мүзыка
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
Білім беру
саласы
Жануа рлар әлемі. 1 апта
Коршаған ортамен таныстырұ
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Балапандарын ерткен қаз
Тіл дамыту
«Қатынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Математика
«Таным»
«Шығармашылық» Жапсыру. Суда жүзғен үйрек
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет.Менің сүйікті төлдерім
«Шығармашылық» Музыка
Меніц елім Қазақстан. 2апта
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Өрнекті кілем
Математика
«Таным»
Денешынықгыру
«Денсаулық»
Тіл дамыту
«Қатынас»
«Шығармашылық» Сурет. Астана - бәйтерек
Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеүметтік орта» Керкем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы. 3 апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Тегене
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
_............
І к ік ш б і___ • К^.н '
Сәрсенбі
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
Көркем эдебиет
Музыка
266
Жүма
ДүМсенбі
< гМі-енбі
< .і|М'енбі
І>еМсснбі
Жүм»
Лқпан
Лмпі күидер
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Шығармашылық» Сурет, Түмар
«Таным»
Музыка
Балабақша. 4 апта
Экология негіздері
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Мүсіндеу. Робот
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Менің балабақшамда
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
ДүМсснбі
О ку іс-әрекетінің тақырыптары
Білім беру
саласы
Ойыншықтар. 1 апта
Қоршаған ортамен таныстыру.
«Таным»
< сНсснбі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Жайлаудағы жылқы
Тіл дамыту
«Қатынас»
< .ірсснбі
ІігМсенбі
«Денсаулық»
«Таным»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік орта»
Денешынықтыру
Математика
Жапсыру
Көркем эдебиет
Денешынықтыру
Сурет. Сэбіз үстаған қоян.
Музыка
мезгілдері. 2апта
< >|н сиОІ
«Денсаулық»
«Шығармашьшық»
« Ш ығармашылық»
Жыл
«Таным»
«ІІІығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
ЬсМіспбІ
•ІІІыгармашылық» Сурет. Алма ағаштары гүлдеді
Музыка
•■Катынас»
Жүми
ДүМсеибі
< і Мі снбІ
Мүсіндеу. Алтын айдарлы қораз
Математика
Денешыныктыру
Тіл дамыту
Денешыныктыру
Көркем эдебиет
Жұма
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
Дүйсенбі
«Шығармашьшық» Музыка
Жануа рлар әлемі. 3 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Наурыз
Апта
күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
«Шығармашылык»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
Мүсіндеу. Көңілді қүлыншақ
Тіл дамыту
Денешынықтыру
Математика
«Қатынас»
«Шығармашылык»
•<Қа іъшас'
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Көркем әдебиет
Музыка
«Таным»
Денешынықтыру
Сурет. Цирктеғі аюлар
Музыка
Менің Қазақстаным. 4 апта
Эколоғия неғіздері
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашьшық»
Мүсіндеу. Сандық (Рельефті бедерлеу)
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Менің кешемдегі үйлер
«Шығармашылық»
-Каі ынас»
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта»
«Шығармашылық»
Музыка
Денешынықтыру
Көркем эдебиет
Музыка
Білім беру саласы
Оқу іс-әрекетінін такырыптары
Отбасы.1 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылык» Мүсіндеу. Кесе мен шәйнек
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Таным»
Математика
«Шығармашылық» Жапсыру. Раушангул (оригама)
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
268
Жүм»
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Шығармашылық» Сурет. Бозқараған гүлдеді
Жүмя
«Шығармашылық» Музыка
Балабақш а.2апта
«Таным»
«Шығармашыл ық» Мүсіндеу. Корзинадағы жеміс жидектер
Математика
«Таным»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Натюрморт. Ыдыстағы жеміс жидектер
Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем әдебиет
Дуйеенбі
«Шығармашылық» Музыка
О йы нш ы қтар.З апта
Қоршаған ортамен таныстыру
«Таным»
Дүйсспбі
< «'Иссіібі
< лрсенбі
І>«'Йсепбі
< 'ейсеіібі
< .ірсснбі
1>ейсепбі
Жүма
Дүйсспбі
< 'еНсеибі
< .ірсепбі
1>ейсспб1
Жүмм
«Шығармашылық»
«Қатынас»
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Аю
Тіл дамыту
Денешыныктыру
Математика
Көркем әдебиет
Музыка
Денешынықтыру
Сурет. Менің қуыршағым.
Музыка
Ж ы л мезгілдері. 4 апта
Экология негіздері
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Тақия
«Таным»
Математика
Денешынықтыру
«Денсаулық»
Тіл дамыту
«Қатынас»
«Шыгармашылық» Сурет. Қүстар келді
«Шыгармашылық» Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шыгармашылық» Музыка
269
С әуір
Апта
күндер
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сэрсенбі
Бейсенбі
Жүма
Дүйсенбі
Білім беру саласы
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
Жануа рлар әлемі 1 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Қызыл, жасыл көбелек
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Таным»
Математика
«Шығарм ашылық» Жапсыру. Балапан (жұлмалап қию тэсілі)
«Катынас»
«Әлеуметтік орта» Керкем эдебиет
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет.Хайуанаттар саябағы
«Шығармашылық» Музыка
Менің Казақстаным. 2апта
«Таным»
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Ертеғі қала
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Қызықты оқиға
Музыка
........
ІЧИЫІІ.к
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеумеп ік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Отбасы. 3 апта
«Таным»
Қоршаган ортамен таныстыру
«Шығармашылық» Мүсіндеу.Торсық
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Таным»
Математика
«Қатынас»
Көркем әдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Кл і Й пі, ................
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Шығармашылық» Сурет. Менің ата-анам.
«Таным»
Музыка
Балабақша. 4 апта
Экология негіздері
270
( НісгііЛі
1 .»|Н'гмГіі
І>«'ІІ1'і*ІібІ
>Кумн
«Шығармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
«Шығармашьшық»
«Шығармашылық»
Мүсіндеу. Ертеғілер еліне саяхат
математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
Сурет. Ертегі кейіпкерлері
Музыка
' І\Л І Ы І Ц К "
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
Міімыр
Ьілім беру саласы
Лнгя
Оқу іс-әрекетінің тақырыптары
күидер
Ойыншықтар.1 апта
«Таным»
Қоршаған ортамен таныстыру
ДүІігенГіі
«Шығармашылық» Мүсіндеу. Үйшік қасындағы күшік
Тіл дамыту
( еікееіібі
«Қатынас»
( '.іреенбі
Іігйсенбі
Жүмм
Іу ІііспГ іі
( еЙсепГіі
( .іреенГіі
«Денсаулық»
«Таным»
«Шыгармашылық»
«Катынас»
«Әлеуметтік орта»
«Денсаулық»
«Шығармашылық»
«Шыгармашылық»
Жыл
«Шыгармашылық»
«Таным»
«Денсаулық»
«Қатынас»
Денешыныктыру
Математика
Жапсыру. Қызықты ойыншықтар
Керкем эдебиет
Денешынықтыру
Сурет.Доп ойнаган балалар
Музыка
мезгілдері. 2апта
Мүсіндеу. Еркін тақырыпта
Математика
Денешынықтыру
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Үлттық киімдегі кыз
Ііейсенбі
Жүмн
І у й і с і і Гіі
( СЙССІібі
Музыка
«Катынас»
Денешынықтыру
«Денсаулық»
«Әлеүметтік орта» Көркем әдебиет
«Шыгармашылық» Музыка
Жануа рлар әлемі. 3 апта
Қоршаган ортамен таныстыру
«Таным»
« Ш ығар машылык» Мүсіндеу. Қоян
Тіл дамыту
«Қатынас»
271
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жұма
Дүйсенбі
Сейсенбі
Сәрсенбі
Бейсенбі
Жүма
«Денсаулық»
«Таным»
«Қатынас»
«Шығармашылық»
«Катынас»
«Денсаулық»
«Шығармашылык»
Денешынықтыру
Математика
Көркем эдебиет
Музыка
Денешынықтыру
Сурет.Ормандагы тулкі.
Музыка
Менің Қазақстаным. 4 апта.
«Таным»
Экология негіздері
«Шыгармашылық» Мүсіндеу. Домбыра
«Таным»
Математика
«Денсаулық»
Денешынықгыру
«Қатынас»
Тіл дамыту
«Шығармашылық» Сурет. Ауьш көрінісі (үжымдық жүмыс)
«Шығармашылық» Музыка
«Катынас»
«Денсаулық»
Денешынықтыру
«Әлеуметтік орта» Көркем эдебиет
«Шығармашылық» Музыка
6.3. Үйымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінің
технологнялық картасы
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Такырыбы: КӨРМЕГЕ САЯХАТ
Мақсаты: Өнер туындыларымен таныстыру, көркемөнер
туындылары аркылы көркемдік талғамын қалыптастыру, бояу
түстері, заттың бейнесі жайында түсінік беру. Алған әсерін
эңгімелеп айтып, бейнелеу іс-эрекетінде кағаз бетіне түсіре алуға
.дағдыландыру.
Сөйлеу
мәдениетін
қалыптастыру.
Өнер
туындылары жайында қарапайым түсінік беру, әсемдік пен
сүлулықка сүйсіне білуге тэрбиелеу.
Әдіс-тәсілдер: Көрнекілік, сездік ойын.
Көрнекіліктер:
сурет,
мүсіндеу,
жапсыруға
арналған
жабдықтар. Үш жерге арнайы корме дайыңдау. Кескіндеме,
мүсіндеу жэне сэндік қолданбалы өнер туындьшарын жинақтау.
Суретшілер Ә.Қастеев, А.Галымбаева, Г. Исмаилова портреттері
жэне шығармалары.
272
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: Топ бөлмесін саяхат жасауға
і.іі(і ийлы етіп арнайы жабдықтау. Мүсін, сурет, қол өнер
і іуйымдарын жеке-жеке топтап жинақтау.
Сөздік жүм ы с: суретші, мүсінші, шеберлер, шеберхана.
I)' >|К‘КЧ"І
кгісіідсрі
МоіІІІІІІЦИЯЛЫККОІІ нушылық
\ Иі.імдастыру1ідсстіру
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
Тэрбиеші топ бөлмесіндегі
өнер кермесіне саяхат жасайтындықтарын
хабарлайды.
Өнер деген сөздің мағынасын
сұрап, қысқаша түсінік береді.
Өнер
адамдары
да
сансалаларда еңбек етеді. Әнші,
биші, күйші, суретші т.б.
Біз
бүгін
соның
ішінде
суретшілер, мүсіншілер жэне
қолөнер шеберлерінің жасаган
өнер
туындыларымен
танысамыз.
Алдымен,
суретшілер шеберханасынан
бастайық. Мүңда кескіндеме,
шығармалары
түрлі-түсті
көркем
суреттер,
бірнеше
суретшілер
портреттері
қойылган.
(Қастеев,
А.Ғ алымбаева т.б.).
Балалармен шеберхананы аралап суретшілермен, үлгі суреттермен
таныстырып,
ездеріне әңгімелетеді. Алған
эсерлерін сүрайды.
Тэрбиеші көрмеде не көрді,
қайсысы үнады, үнаган заттары болмаса өз ойларынан жасауларына
да
мүмкіндік
беріледі. Жүмыс барысында
жеке нүсқау беріліп, көмек
көрсетіледі.
Тэрбиеші
сурет
салуда,
мүсіндеуде
жэне
қиып
жапсыруға
қалай
жүмыс
жасау керектігін еске түсіреді.
Балалалар өнер жайлы
өздерінің
білетінін
айтып береді.
273
Балапар өнер жайлы
мағлүмат апып, соның
ішінде мүсіншілер мен
суретшілердің
еңбектерімен танысаДы.
Әңгімелейді.
Балалар эрбір түрған
бүйымға
зер
салып
қарап шығады. Саяхатга
көргендерін
бейнелеу
үшін
эркім
өзі
болашақта
кім
болатынын
жақсылап
ойланады.
Суретші,
мүсінші, шебер.
- Балалар өздері қалаған
заттарын
салады.
Жүмыстың нәтижесінде
суретген:
үйлер,
автобус, әдемі гүлдер,
жайлауда
т.б.
көргендері
жайында
Үлгілерді талдау жасайды,
орындалу ретін айтып өтеді
жэне эр затты жасаудағы эр
топты таңдаған іс-әрекетінің
түрлеріне
қарай
эдістэсілдердің
ерекшелігіне
тоқалады.
Рефлексивті
түзетушілік
Тәрбиеші балалардың жасаған
жұмыстарын корғауға шақырады.
Тәрбиеші балалардың жақсы
жасаған жұмыстарын көрмеге
қойдырады.
салса,
мүсіндеуде
жемістер,
көкөністер.
ұлттық тағамдар, өздері
жақсы
көретін
ойыншықтар,
қыштан
жасалған
ыдыстарды
т.б.
мүсіндейді.
Жапсыруда:
білезік,
сырға, сақина, белдік,
ұлттық киім үлгілерін,
т.б. дайындайды.
-Балалар жүмыстарын
аяқтаған соң ішіндегі ен
таңдаулыларын эр шеберхананың шеберлері
бірінікін екіншісі қарап
тандап, талғап өздері
көрген көрмеге қоюға
ұсынады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: Кескіндеме, мүсіндеу жэне сәндік қолданбалы
Өнер туындыларын ажырата білуге, олардың ерекшеліктерін
анықтай алады.
Қандай түсініктерді игерді: суретші, мүсінші, шеберлер,
шеберхана түсініктерін игереді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: Қойған сүраққа
дүрыс жауап беруге, сөйлеу тілі дамып, сурет салуда да саусақ
икемдері дамиды. Суретті таза салуга, үқыптылққа жэне қагазбен
дүрыс жүмыс жасай білуге үйренеді.
Білім беру салалары: «Шыгармашьшық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: Хайуанаттар саябагы.
Мақсаты:. балалардың хайуанаттар жайындагы түсініктерін
жетілдіру. Аңцардың бейнесін сурет салу арқылы бейнелеу, іскерлік
дагдыларын калыптастыру. Көркемдік талгамьн арттыру. Түрлі
қимыл-қозгалыс жасау арқьшы дене сымбаттылыгын, түзілісін,тепетеңцік сақтау, іс-эрекет барысында бір-біріне қарым-катынасын,
жагымды мінез-қүлық, адамгершілік қасиеттерге тэрбиелеу.
Балалардың шыгармашылық белсенділігін артгыру, дербестікке
баулу, тілін дамыту, логикалық ойлауына ықпал ету. Оларга
274
корсетуге, сүйіспеншілік сезімдерге тэрбиелеу.
Одіс-тэсілдер: ойын, сүрақ-жауап, көрсету, түсіндіру, өлеңііім тм и р , жүмбақ-жанылтпаштар.
Ііориекіліктер: қагаздан жасалган аңдар бейнесі, аңцар
і у|іггісрі, қүрылыс материалдары, қиынды бөлшектер жэне сурет
■іиіуі и, қммыл-қозгалыс жасауга қажетті қүрал-жабдықтар.
А.идмн-ала жүргізілетін жүмыс: Хайуанаттар саябагына
<1 хі.іпі.і саяхат үйымдастыру. Жабайы жануарлардың суреттерін
і.іі|ш іііі оцгімелету. Балалардан аңдар тіршілігі жайында білетін
. ріггілср айтып беруді сүрау. Жеке жүмыстарда
қагаздан
11 ііі'іиндр, конус пішінді) эр түрлі аңдар бейнесін жасату.
< '» ідік ж үм ы с: борсық, сусар, сілеусін, арыстан, жолбарыс, ну
і ірмян, жасыл желек, т.б.
і м і м і м >|»л і . і қ
Іі
.ірекет
І«Г І« МИ«-|) І
М іМ И ІІІІІІИ И Л Ы Қ -
«•іі и иуніылық
\ Ні.імднг гыру1і;і«*«' і і|>у
Тәрбиешінің әрексті
Тәрбиеші балаларға саяхатта көргендерін естеріне түсіреді.Үстел
үстінде бос уақыттарында жасаған
аңдарды "хайуанаттар саябағына"
орналастырып
аңдар
тіршілігі
жайында әңғімелету. Үлгіге талдау
жасайды,
дене
бөліктерінің
ерекшелігіне баса назар аударады.
-Тәрбиеші түр сипаты, ерекшеліктеріне назар аудартып. Андардың
суретін салу жолдары, ойын жаттығулардың бірнешеуін көрсетіп,
бүгін өздері көрген андардың суретін салатындықтары ескертіледі.
-Алдымен, үлкен дене беліғі, басы,
аяқтары, қүйрығы, содаи кейін
көздері, түмсыгы т.б. салу реті айтылады. Қылқаламмен, бояумен
уақытында жүмыс істеу барысы
қадағаланады. Кейбір балаларға
көмектесіп жеке нүсқау беріледі.
-Балалар тэрбиешінің айтқанын
ойыи жаттығуларын қайталап жасап
отырады.
- Балалар аңдардың бейнесін тәрбиешінің нұсқауы бойынша сурет са275
Балалардың әрекеті
балалар
саяхаттагы
көргеидері жайлы
айтып береді,
жалпы
хайуанаттар
туралы
эңгіме
айтады.
Жүмыс аяқгалған
кезде балалардың
еңбек нәтижесін
талдап, сипаттап,
өзі салған андар
жайында
әңгімелеп, қандай
өлең-тақпақ
білетініи айтады.
Андардың қимылқозғалысын әуен
сазымен
бейнелейді.
Балалар
жанжақтарына карап,
қүралжабдықтардың
ішінен
өздеріне
луға кіріседі.
-Тәрбиеші балалардың салған суреттерін аяқтатады.
Рефлексивті
түзетушілік
-Тәрбиеші бой сергіту сэті (музыка
әуенімен)ұйымдастырады.
Балалар сергіту сэтінен кейін тәрбиешінің шығармашылық эңгімесін
тындайды.
Бір топ бала ойнап жүріп адасып
кетіпті. Алдарынан қалың ну орман
кездесіпті. Орманға кірсек, одан эрі
адасамыз дейді біреуі
тұрып,
екінішісі бэрібір өтуіміз керек
дейді.
- онда балалар, ойланыңдаршы,
қалай өтуге болады? (тапсырма);
- бірінші бала: ағаштарды біртіндеп
кесіп,
бэрін тауысамыз дейді
(аралап екі-екіден ағаш кесуді
бейнелеп, қозғалыс жасайды); Осы
тэсіліміз дұрыс па? Балаларға сауал.
Ойландыру.
Дұрыс емес. Орманды қорғау керек.
- екіншісі: ағаштардың арасымен
аралап өтеміз (эр жерге қойылған
кеглилер немесе кедергі заттардың
арасымен қағылмай-соғылмай, бірбіріне кедергі жасамай өтеді;
үшіншісі:
ұшақпен
немесе
тікұшакпен (вертолет) ұшып өтеміз
(қолдарын
жандарына
созып
ұшақтың ұшуын бейнелейді);
- өзен-көлдерден, тау-тастардан өту
керек болса ше?- деп тэрбиеші
ұсыныс тастайды.
Өз бетінше әрекетінде алған білім,
дағдыларды бекіту мақсатында эр
түрлі мозайкалық ойындар, оригами
бойынша бүктеп жасау, қиынды
қағаздардан аңдар, құстар, үй жану276
қажеттісін алып,
ирек
жіптің
үстінен,
гимнастикалық
скамейкадан тепетеңдік
сақтап
өтеді.
Ну
орманнан
өту
жолдарын
көрсетіп
өздері
өтіп болған соң
қол
ұстасып
дөңгелене шеңбер
құрып
ойын
ойнайды,
эн
салады,
би
билейді, жұмбақ
шешеді, ауызша
есептер,
жаңылтпаш
айтады.
"Ормандағы
аңдардың
бэрін
көрдік
қане,
аюдың
қандай
ерекшелігін айта
аласыңдар,
қасқыр туралы не
айтуға
болады,
түлкі, қоян, кірпі,
тиінді
сипаттап
беріндерші" - деп
балалардың
хайуанаттар
жайындағы
түсініктерін
тиянақтау.
Балалар
өздері
салған аңдардың
суреттерінің
жетістіктерін
айтып,
талдау
арларын құрастыру, құрылыс мате- жасайды.
риалдарынан оларға қора соғу, ұя
жасау ұсынылады.
Күтілетіннәтиже:
білу керек: Хайунаттартар түрлерінің бірнеше түрін
нм.імсм атай алады, оларды бір-бірінен ажырата алады, олардың
іісііі
• рі кшеліктерін анықтай алады.
Қшідай түсініктерді игерді: борсық, сілеусін, арыстан,
/ыніиирыс, иу орман, жасыл желек, т.б. сөздерді игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: Сурет бойынша
чіі імс айта білуге, сурет салуда саусақ икемділіктері дамиды.
( \ |>г п і і аза жэне үқыпты салуға дағдыланды.
Ьілім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметгік орта»
Ьолімдері: Сурет салу
І ақырыбы: Суретші шеберханасы.
ІУІнқсаты: сурет салуга деген балалардың қызығу-шылығын
м|111 і.іру. С уретшіні (Ә.Қастеев) таныстыру, ол жайында қарапайым
іүгініктер беру.
Г.ңбек нэтижесіне жетуге дағдыландыру, көркемдік талгамын
йрі іы ру.
( ) і ойларын шығармашьшықпен жеткізе білуге, дербестікке
Пнуиу. Ііерілген тапсырмаларды орындай отырып, логикалық
п і і и и у і . і і і дамыту, сездік қорын байытып, байланыстырып сөйлеуге
і м гықтыру.
Кпркемонерге деген сүйспеншілікке тәрбиелеу.
Одіс-гәсілдер: эңгімелеу, сүрақ-жауап, дербес, ойланып әрекет
г і у іг багыт беру.
Ііорііекіліктер: суретші портреті, бір немесе екі туындалары,
і'пі п і/(іііі (немесе матадан) жасалған қоржын, оның ішінде
і|миііігііогрш|іка жапсыратын қиындьт бөлшектер (үшбұрыштар,
м>І>і*•үрі.ішгар, доңгелектер, үсақ бөлшектер) түстері эр түрлі
іімиіргііі.. гуіипь бояулар, түрлі-түсті қарындаштар, ақ кагаздар,
........... .. іги кагаз (8x8, 10x10) үшкір таяқшалар, қылқалам жэне оны
ііінммімүі ырлар.
.. .......... .
жүргізілетін жүмыс: өнер мүражайына саяхат (2
Iч'і іііікі /һ.іне сыртқы керінісіне), көркемөнер туындыларын қарау
іііи|ііргі жанрына, табиғат жанрына салынған суреттер), өз
277
еріктерімен дербес көркемөнер бұрышында сурет салу "Бейнелеу
өнері түрлерімен таныстыру" атты бейнефилъм керсету.
Сөздік жүмыс: суретші, шеберхана, портрет, майлы бояу,
табиғат суретшісі, мұражай.
Іс-әрекет
Тәрбиешініц әрекеті
кезецдері
балалардың
назарын
Мотивациялык- Тэрбиеші
аударып бұрын қандай сурет
қозгаушылық
Ұйымдастыруіздестіру
салғандары жайында сұрайды."Әдемі суреттерді салғанды жақсы
көресіндер ме?
Қандай суретшілерді білесіндер?
Суретшілер эр алуан тақырыпта сурет
салады.
Үнемі
табиғат
көріністерінің суретін салатын суретшіні: "табиғат суретшісі", "пейзажист” деп атайды. Мен бүгін сендерді көрнекті суретші ағаларың
Әбілхан Қастевпен таныстырайын
деп отырмын" - деп портретін
көрсетіп бір-екі туындысымен таныстырады.
Өте карапайым тілмен суретші
жайлы қысқаша эңғімелеп береді.
Енді Әбілхан ағаларың сияқгы суретші болғыларың келе ме? Онда
бүгін бәріміз суретші боламыз.
Біздің топ бөлмеміз "суретшінің
шеберханасына" айналады. Сендердің салған суреттерің бұдан
кейін осы шеберхананың мұражайында сақталатын болады. Суретші болу үшін суретшілерге
қандай құрал-жабдықтар қажет
екенін маган айтып беріңдерші.
- Сурет салмас бұрын олар не салу
керектігін алдын ала ойластырып
алады. Сендер де сәл көздеріңді
жұмып, не салғыларың келеді, соны
ойланып көріндерші (1 мин).
Ойланып болсаңдар қалаған бояуды
алып, сурет салуға дайындапындар.
278
Балалардың
кеті
аре-
Балалар тәрбиешіні
тыңдап,
қойган
сұрақтарына жауап
беріп отырады.
Балалар өздері суретшілер
жайлы
білетіндерін айтады.
Олар
қандай
суреттер сапатынын,
ездері
сол
суретшілер сияқты
сүрет сала ала ма?
Ойлану.
Ненің
суретін
салсам
екен?!
Балалр срует салуға
кажетті
құралжабдыктардың
аттарын
айтады:
қылқалам, бояу, су,
ақ қағаз, сүркіш,
қылқалам
қоятын
тұғыр т.б.
Балалалар өздерінің
салатын суреттерін
анықтап алып, сурет
салуға дайындалады.
Балалалар бояулардың түсін дұрыс
таңдап, өлеңге мэн
іігктіінті
1уіНІЛІК'
Бірнеше баладан
не
салғысы
келетінін сұрау. Аталған бейнені
салуға қандай бояу түсін қолдануға
болады, қай бөлігінен бастайтынын
сүрап бағыт беріледі. Қылқаламды
қалай үстау,
бояуды
үқыпты
пайдалану жолдары ескертіледі.
- Балалардьщ бояу түстерін заттың
бейнесіне лайықтап таңдалуы үшін
Ө.Оралбаевтің "Суреттер" атгы
шығармасы оқылады.
Көкшіл бояу экелші,
Көк тенізді салайын.
Ақшыл бояу эперші,
Ақ теңізді сапайын.
Жасыл бояу әкелші,
Жапырақтар салайын.
Қоңыр бояу экелші,
Топырақты сапайын.
Сары бояу әкелші,
Сары күзді салайын,
Көп-көп бояу экелші,
Бэрімізді сапайын.
- Қандай бояумен ненің суретін салуга болады екен?
-Егер балалардың шаршағандығы
байқалса онда бой сергіту сәті
үйымдастырылады.
- Тэрбиеші қалған балалардан жолдастарын күттірмей, жүмыстарын
аяқгауларын өтінеді. Балалар назарын суреттерге аударып, "қай суретшінің жүмысы жақсы салынған
екенін көрейік"- деп балалармен
бірге талдау жасайды.
- Тәрбиеші өзі балалар енбегін
бағалайды, қорытындылай келе:
"мына
бір
эдемі
қоржынды
қіірандаршы,
мүны
сендерге
ертегілер елінен жіберген екен,
ішіііде не бар екенін байқап
корейікші". Ішін ашып, қағазды
іілып оқиды. "Болашақ суретшілер!
I 'л ер сендер мына тапсырмаларды
279
береді.
Балалар
сүраққа
жауап беріп сурет
сала бастайды.
-Саусақтарына
арналған бой сергітулер жасайды.
Дайын
болған
жүмыстарды тақтаға
іліп қояды.Алдымен
бір
бала тақгаға
шығып,
фланелографқа бөлшектерді
орналастырып, тапсырманы орындайды. Мысалы: мозайкамен ою-өрнектер,
балық, мысық, күн,
т.б.
Бүл
тапсырма
баланың кеңістікті
бағдарлады, түстерді
ажырата
білуін
бекітеді,
геометриялық
фигуралармен
танысып,
математикалық
үгымдарды
жетілдіре
отырып,
қарапайым ауызша
есеп
күрастыруға,
оны
шешуге
жаттығады, жүмбақ
жасырып,
тақпақ
орындаи алсаңдар нагыз суретші аитқызып,
өзі
боласындар"-депті.
Бірінші жасаган
затқа
тапсырма: кесілген - бөлшектерден байланысты қандай
белгілі бір заттын бейнесін кұрап ертегегі білетіндерін
шығындар т.б.
айтады. Іс-әрекетке
балалардын
қызыгушылығын
оятып,
суретші,
шебер т.б енбектерін
бағалауга үйренеді.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: портрет жанрына, табиғат жанрына салынған
суреттерді ажырата білуге, өз елінің суретшілерін танып біледі.
Қандай түсініктерді нгерді: суретші, шеберхана, портрет,
майлы бояу, табиғат суретшісі, мүражай сөздерінің мағынасын
түсінеді.
Менгерген дагдылары мен іскерліктері: сурет салуда
бояуларды дүрыс таңдауға жэне таза салуға, қол икемділіктері мен
қурал-жабықтарды тиімді пайдалануга дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Таным»
Бөлімдері: М үсіндеу
Тақырыбы: Кел, мүсіндеп көрелік.
Мақсаты: қазақ халқының түрмыс-салты, эдет-ғүрпы, сэндікқолданбалы өнері жайында қарапайым түсінік беру. Сазбалшықты
пайдаланып, ыдыстарды жасаудың жолдарын, әдіс-тәсілдерін
меңгерту. Дайындалған ыдыстарды көркем безендіру дағдыларына
машықтандыру, көркемдік талғамын қалыптастыру, өнердің бүл
түріне деген қызығушылығын арттыру. Түрмыстық заттарға деген
сүйіспеншіліғін артгыру. Тэжірибеде, күнделікті іс-эрекетге
қолдану маңызынтүсіндіру, айналадағы өмірмен байланыстыра
отырып, танымдық қасиеттерін, есте сақтау қабілетін, ақыл-ойын,
тілін дамыту. Еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Әдіс-тәсілдер:
ойын,
көрсету,
түсіндіру,
домалақтау,
жалпақтау, созу, батырып бедер түсіру.
Көрнекіліктер: үлттық ыдыстардың сазбалшықтан, қыштан
папе-машедан жасалған үлгілері жэне түрлі-түсті көркем суретгері
(арнайы көрме үйымдастыру), торсық, тостаган, табақтар, кеселер,
ожау, астау, келі-келсап, қазан, самауырын, шәйнек т.б.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: табиғат аясына саяхат жасау,
280
іибиги сачбалшықпен таныстыру. Арнайы саяхаттарды ірі тарихи
окш пларға байланысты орнатьшған ескерткіштермен таныстыруға
ічи ыі гау, жалпы мүсін өнері жайында тусінік беру.
С оідік ж үмы с: илеу, шымшып созу, қымыз қүятын торсық,
кгні келсап, тостаған.
■< .»|>вкет
іччсцдсрі
ІУІотиняңин п.іқкоігауш ы .111.1 к
\ йымдяп мруIІ/ІІЧ' IІру
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
-Тэрбиеші
балаларға
бүгін
көркемөнер мүражайына саяхатқа баратыңцарын хабарлайды.
- Бүдан кейін зергерлік бүйымдарды,
жасау-жиһаздарды,атэбзелдерін,жүннен жасалған заттар, қыштан, фарфордан жасалған заттарды топтап-топтап
ерекшелігіне токталып, соңғы
әңгіме ыдыс-аяқгар жайында айтыла келіп, "бүгін әдемі ыдыстарды өз қолымызбен дайындап
көрсек қалай қарайсындар" - деп
балаларга үсыныс айтылады.
"Келіңдер, мүсіндеп көрейік" деп балаларды өздеріне ыңғайлы
орындарына жайғастырады. Тэрбиеші сазбалшықты қолдарына
алып, жүмсарту керектігін ескертеді, сапасын сүрайды (жүмсақ,
иілгіш, созылғыш, үзіп бөліп
алуға болады т.б.). Сазбалшықпен жүмыс істеудің эдістэсілдерімен таныстырады (домалақгау, жалпақгау, ширату,
шымшып созу т.б.). - "Еңді
кандай
ыдыстарды
мүсіндегілерің келетінін менің
білгім келіп түр" - деп тәрбиеші
балаларды сөзге тартады.________
- Жалпақ, жайпақ ыдыстар, домалақ пішінді, шүңқыр ыдыстар,
жүмыр болып келетін ыдыстардың орындау әдіс-тэсілдері үсы__________
нылады:
Балалар эсем сазды
әуенмен залга кіреді.
Бэрі мүражайға келіп
сәндік
қолданбалы
өнер
туындыларын
тамашалап, ез пікірлерін ортаға салады,
ою-өрнектері, көлемі,
пішініне назар аударады.
Балалалар тәрбиешіні
тыңдап,
сұрақтарға
жауап беріп отырады.
өздерінің мүсіндегісі
келетін
бейнелерін
айтады. Әр баланың
жасайтын ыдыстарын
(үлгісін)
көрмеден
алып, соған қарап жасауға болады. Әр
ыдысты
жасаудың
эдіс-тәсілдерінің
ерекшелігіне
тәрбиеші
тоқгалып
өтеді, балалар жасап
көреді.
281
Балалар тәрбиешінің
көрсеткен
әдістэсілдерді
қайталап
жасап көреді
Балалар_____________
алақан
арасына
салып
домалақтап, екі алақан ортасына
салып, қысып жалпақгау;
- саусақтармен тегістеп, созып,
батырып,
бедерлеп
ыдыс
бейнесіне келтіру;
- апақан арасына салып есіп
дайындалған пішінге қосымша
тұтқасын, шүмегін, какпағын
жасау;
- кесек сазбалшыкты бірнеше
бөлікке бөліп алып оны жекежеке
есіп,
есілген үзынша
бөліктерді
тегістеп
кесіп
(стекамен), үштарын біріктіріп
бірінің үстіне бірін қойып себет
жасату,
- түтқасы да есу тәсілімен, түбі
жалпактау;
- кесек сазбалшықты созбалап
үзын мойнын шыгарып, оның екі
шетін шымшып созу тәсілімен
имектеп торсық жасау (иілгіштік
әдіс-тәсіл);
кесек сазбалшықты
апып
домалақтап үзынша есіп оның
ішін ожау тәріздес стекалармен
үңгіп алып қуыс ыдыстарды
жасату (келі, шэугім т.б.);
- қазан, тостаған, кесе тэрізді
ыдыстарды саусақтармен басыпжаншу
аркылы
жалпактау,
шүңқырлау;
- кейбір ыдыстарды (текшелеу
келетін)
жасатуда жалпақтау
тэсілімен
дайындалган
жазықтыктан пышақ
тэрізді
стекалармен тік төртбүрыш етіп
қиып алады да, оны айналдырып
әкеліп
біріктіріп
қосылған
бөлігінің
үстіне
шетінен
қалғандарынан
есіп
түтқа
дайындайды, жалпақтап түбін
бекітеді. Олардың күнделікті
282
сазбалшыктан
ыдыстар
мүсіндеп
болған
соң,
оны
кептіруге кояды да
келесі
сабақта
эшекейлейтіндіктен
айтады.
Дайын
болған
ыдыстарды
арнайы
орындарға
(муфель
пешіне
кептіруге
болады)
қоймас
бүрын
орындалу
сапасына
тоқталып,
еңбек
нэтижесінің
жетістіктері
айтып
тапданады.
Балалар
еңбекке байланысты
білетін
мақапмәтелдерін айтады.
Балалалар
бой
сергітіп алады.
Балалар бой сергіту
сэтінен кейін сәндікқолданбалы
өнер
туындыларының
көрмесіне
қоятын
бүйымдары
тандап
алынып
талдау
жасалады
(арнайы
бүрыш
жабдықталады).
Өздері осы заттарды
қалауы
бойынша
тандап алып, не үшін
қажет
екенін
ісэрекетпен көрсетеді.
Мысалы:
зергерлік
бүйымдарды
қыз
балалар
тағынып,
үлттық
киімдерді
киіп, эн салып, би
билеп, өз өнерлерін
ортаға салады, үл
1 'ф іг к с и в т і
і у •«*і үиіілік
түрмыста қолданылуы жайында
эңгімелетеді.
Бұрынғы кезде эр халыкта, эр
түрлі
үлттарда
осындай
ыдыстарды жасайтын шеберлер
болған екен. Ол шеберлердің
жасаган
ыдыстарын
келесі
сабақта мен әкеліп керсетемін.
Бүгін өздерің де сол шеберлерден
кем түспей кеп еңбектеніп, эдемі
ыдыстарды жасап шығардындар.
Өнерлерін
өрлей
берсін,
еңбектерің жана берсін! Енді
еңбек туралы өнер жайындағы
білетін макап-мэтелдеріңді айтып
беріндерші. Бүрынғы кезде эр
халыкта, әр түрлі үптгарда
осындай ыдыстарды жасайтын
шеберлер
болған
екен.
Ол
шеберлердің жасаған ыдыстарын
келесі
сабақта
мен
әкеліп
көрсетемін.
"Қамшы"
биін үлдар тобы
билейді. "Көкпар", "Қыз куу",
"Бэйге” ойындарымен (біреуін
тандап)
балалар
іс-әрекеті
жалгасып көңілді, қуанышты
психологиялық жағдай туғызады.
Бүгін өздерің де сол шеберлерден
кем түспей көп еңбектеніп, эдемі
ыдыстарды жасап шығардындар.
Өнерлерің өрлей берсін, еңбектерің жана берсін! Енді еңбек турапы өнер жайындағы білетін
мақал-мэтелдеріңді
айтып
беріңдерші Бүрынғы кезде эр халықта, әр түрлі үлттарда осындай
ыдыстарды жасайтын шеберлер
болған екен. Ол шеберлердің жасаған ыдыстарын келесі сабақта
мен экеліп көрсетемін. Бүгін
оздерің де сол шеберлерден кем
түспей кеп еңбектеніп, эдемі
ыдыстарды жасап шығардындар.
283
балалар
темірден,
ағаштан түрлі заттар
жасауга,
қайыстан
қамшы өруге кірісіп
дайын болған соң
жолдастарына
көрсетеді.
Тәрбиеші
олардың
бүғінгі белсенділігін,
шығармашылығын,
бір-біріне
деген
жагымды
мінезқүпкын,
карымкатынасын
ескеріп,
мадақтап
корытыңдылайды.
Өнерлерін өрлей берсін, еңбектерің жана берсін! Енді еңбек туралы өнер жайындағы білетін
мақал-мәтелдеріңді айтып беріндерші
___________________ Бой сергіту сәті.______________________________________
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек:үлттық ыдыстардың түрлерін ажыратып, зергерлік бүйымдарды, жасау-жиһаздар жайлы түсініктері қалыптасады.
Қандай түсініктерді игерді: илеу, шымшып созу, қымыз
қүятын торсық, келі-келсап, тостаған, туралы жаңа үғымдарды
біледі.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: М үсіндеу эдістерін
байланысты қол икемдері дамып, үқыпты жасауға дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақы ры бы: ЖАҢБЫРДАН КЕШНП КҮЗГІ ОРМАН
Мақсаты: сулау тәсілі арқылы балаларды сурет салуға үйреіу,
табиғат қүбьшыстары ерекшеліктерін бояу түстері арқылы бейнелеу
дағдыларын қалыптастыру, үқыпты жүмыс істеуге баули отырып,
эстетикалық тэрбие беру.
Әдіс-тәсілдер:
сүрақ-жауап,
түсіндіру,
корнекіліктер
пайдалану, эңгімелесу.
Көрнекіліктер: түрлі-түсті бояулар, аққағаз, қылқалам, су,
түғырлар т.б.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: "Күзгі баққа саяхат", "Алтын
күз" жаттау. Жаңбырлы күнгіағаштарды бақылау.
Сөздік жүмыс: күзгі орман, сулы, дымқъіл, табиғат қүбылысы,
бояулардың үйлесімі.
Іс-әрекет кезеңдері
Мотивациялыққозғаушылық
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың әрекеті
-Күз туралы музыка тындалады (музыка жетекшісімен
келісе отырып тандау).
-Бүл эуен қандай жыл
мезгілі жайында?
-Күзде қандай өзгерістер
болады екен?
-Балалардың жауабы:
- Күз туралы.
- Жапырақтар саргаяды.
Күн
суытады.
Жел
соғады. Жаңбыр жиі
жауады, т.б.
- Балапар саусақтарын
284
- Жаңбыр тамшыларының
дыбыстары каңцай?
- Өздерің жаңбыр жауып
тұрғандағы
ағаштарды
көрдіңдер ме?
- Ағаштар кандай күйде
болады?
- Тағы қандай өзгеріс?
ПІмм/іигтыруИІГІІІру
"Бүгін біз сурет сабағында
жаңбырдан кейінгі күзгі
орманды саламыз. Ол үшін
біз әдеттегідей қылқаламды
суға салған соң бояуға батырып,
қағазға
сүйкемейміз.
Алдымен
қылқаламды суға батырып,
сонан соң бірден ақ кағаз
бетіне сүйкей жағып қағаз
бетін жуамыз" - деп тәрбиеші өзі сулап көрсетеді.
"Енді осы сулы қағазға
ағаштардың
бейнесін
түсіреміз” - деп біреуін салып
көрсетеді, агаштар
қазір жапырақсыз, жапырақгарды
салу
үшін
қылқаламды бояудың сары
түсіне батырып аламыз да,
сулы қағаз бетіне кылқылам
үшын ғана бұтактардың
түсына
тік
бағытта
тигіземіз. Осыдан кейін жасыл, қызыл, қоңыр түстерді
кезектестіріп
жиілетіп
дақтарды
кебейтеміз,
бояулар қағазда жайылады
да
бір-біріне
тұтасып
жаңбыр жауып өткеннен
кейінгі суланған ағаштар
бейнесін береді, осылай
285
үстөлге
тысырлатып
көреді. Барлық балалар
саусақтарының дыбысы
жаңбыр
жауып
тұрғандагы
дыбысқа ұқсайды.
- Көрдік.
Жапырақтары бірбіріне жабыса, тұтасып
тұрады.
Бүтақтарынан
су
тамшылайды.
Балалар
тәрбиешіні
көрсеткен нұсқауларын
тыңдап,
жұмысқа
кіріспес
бұрын
балалардан сурет салу
реті
мен
жолдарын
айтады: қағазды таза
сумен
жуып,
сулап
аламыз, сәл кепкен соң
ағаштардың
суретін
саламыз
(1-3),
ең
қызығы қылқаламды тік
бағыттай отырып агаш
бұтақтарына
түрлі түсті
бояумен
жапырақтарды
салған
сәттері. Алдымен сары,
қызыл,
жасыл
жапырақтарды
кезектестіріп
бейнелейді.
бой
сергіту
жаттығулары
музыка
әуенімен
баяу
қозғалыстар
жасай
отырып,
жасалады.
Балалар
жұмыстарын
жалғастырады,
аяқталған жұмыстарды
тақтаға іліп қояды.
Рефлексивті
түзетушілік
бірнеше агаш салсақ "Күзгі
орман” көрінісі болады.
Жүмысқа кіріспес бүрын
балалардан сурет салу реті
мен жолдарын сүрайды.
Тәрбиеші сулау кезінде
жэне бояуға қылқапамды
батыруда ыдыс шетіне сүйкеп түсіруді ескертіп, қағаз
бетіне жағуда қылқагтамды
катты баспау керектігін
түсіндіріп, езі қадагалайды.
Балалар
жүмыс
жасап
отьфғанда аралап кейбіреулеріне жеке нүскаулар
беріп бағыттап отырады.
Бой сергіту сәті.
Тәрбиеші балалардың жасаған жүмыстарына байланысты
сүрақтар қояды.
Күзгі орманның бүгінгі
ерекше бейнеленуіне жэне
сулау тәсілінің орындалу
барысына назар аударады
Барлық
балалардың
жүмыстары
аяқталған
соң,
күзгі
табиғат
көрінісі жайында өлеңтақпақтарын
айлып,
жүмыстарын
өзара
талдау жасайды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: Күз мезгілінде болатын ерекшеліктер туралы
біледі.
Қандай түсініктерді игерді: күзгі орман, сулы, дымқыл,
табиғат қүбылысы, бояулардың үйлесімі туралы түсініктерді игерді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: сулау тәсілмен сурет
салуға дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шыгармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: М үсіндеу
Тақырыбы: ЖОМАРТ КҮЗ СЫЙЫ
Мақсаты: күз мезгілінің ерекшеліктері жайында әңгімелету,
күзгі еңбек нэтижесін сезіну, үлкен адамдар еңбегіне қүрметпен
қарау. Өздері жомарт күздің сыйлаған өнімдерін мүсіндеу арқылы
бейнелеу
іскерліктерін
меңгерту.
Жасаған
жемістер
мен
286
іхімншчорді і.ідысқа натюрморт етіп орналастыру, оның эсемдігіне,
чц міиігіне коңіл бөлу. Көркемдік талғамын жетілдіру. Кеңістікте
іі|іннліісуына қарай салыстырып, теңестіріп, санау арқьшы
м.ім мліикалық ұгымдарды бекіту. Қамқорлық, қайырымдылық
і * іімдерге іпрбиелеу.
Одіс- іэсілдер: сұрақ-жауап, эңгімелеу, корсету, түсіндіру,
ц'ігц і.іқііііқгар қолдану, ойын эдіс-тэсілдері, меңгерген
і ыіі|інОелік іскерліктерін көрсете білуді батыттау.
Корнскіліктер: жемістер мен көкөністердің муляждары,
і \ |к-1 іері, сачбалшық, тақгайшалар, сүрткіштер, натюрморт жасап
ирнпііт/1 ыруга арналган ыдыстар.
Л.ідыи-ала жүргізілетін жүмыс: көркем шыгарма оку.
I' Жүмагалиев. "Күз". Ғ.Өкеев, "Көконіеші", "Жемістер мен
мімчік іер" дидактикалық ойынын ойнау.
< 'о ідік жүмыс: орман, жомарт күз, алтын куз, натюрморт.
І< .іргкег
I. ГЧІІ І«'|)І
МіІІПІІІІЦІІИЛЫК
ІНІІІ І І Ү І І И . І Л Ы К
\ І ІІ .І М Л И С I І . і р у -
Һдіч' ііру
Тәрбиешініц әрекеті
Балалардыц әрекеті
Балаларга күз мезгілінің ерекшеліктері жайында әңгімелеу
үсынылады.
Әңгімеден соң тәрбиеші күзгі
жемістердің суретін көрсетіп
"Натюрморт" деп аталу себебін
түсіндіреді. Үстел үстіндегі муляждардан натюрморт жасауга
тапсырма беріледі. Балалардың
ой-қиялын, көркемдік талгамын
дамытуга мүмкіндік жасау.______
Тәрбиеші
М.Жылкыайдарүлының
"Күз"
шығармасын оқиды.
Ллма, өрікті камбаларга
Толтырды әкеп алтын күз,
Шэкірт болып параталарга
Отырды кеп алтын күз.
Ііүлт болып та Алатауга,
Ііайланыпты алтьш күз.
Дастарханга таба нанга,
Лйналыпты алтын күз.
Шыгарманың
мазмүны,
күз
срекшеліктеріне назар аударып,
Балалар
күз
мезгілінің ерекшеліктерін
айтады.
Өлеңнің мазмүнына
мэн беріп, талдау жасайды. Күз туралы
өлең-такпактар айтып
береді.
287
"Алтын
күз",
"Жомарт күз" деп
аталуын
балалар
түсіндіреді.
Мүсіндеп
жасаган
жемістер
мен
көкөністерді екі түрлі
ыдысқа "Натюрморт"
етіп
орналастыруда
бір-бірімен
ақылдасып,
қалай
қойса
әдемі
болатынын, балалар
келесі жылы күзде өздері де
мектеп
табалдырығын
аттап
оқушы
болатындыкгарын
ескертіп, оқушы болу үшін көп
нәрсені үйреніп, біліп алу қажет
екендігі айтылады. Тәрбиеші енді
күздің бізге сыйлаған өнімдерін
мүсіндеп көрейік, ол үшін "кім
көкөністерді,
кім
жемістерді
мүсіндеп жасағасы
келетінін
ойланындар"- деп тәрбиеші эрбір
жемісті
немесе
көкөністі
мүсіндеудің қиындык туғызатын
эдіс-тэсілдерін
көрсету
(шымшып созу, есіп жіңішкерту
т.б.). Тандап алған затқа қарай
әдіс-тәсілді
қолдануы
қадағаланады. ¥қыпты жүмыс
істеу, қүрал-жабдыктарды дүрыс
пайдалана
білу
дағдылары
бақыланады. Олардың дербес
эрекет етуіне шығармашылық
белсенділігін арттыруға толық
жағдай туғызу.
Бой сергіту сэті.
Алма бақка барайык,
Алма жинап алайық
Ең үлкенін дәмдісін,
Әжемізге сыйлайық (эр шумақта
кимыл қозғалысы көрсетіледі)
немесе "Апорт деген тэтгі алма"
әнінің әуенімен қимыл қозғалыс
жасауға болады.
"Ерте, ерте, ертеде "Жеміс" атты
кіп-кішкентай эдемі, сүйкімді
қыз болыпты. Ол қыздың жеміс
аталуы да тегін емес болса керек.
Бірде ол апма тэрізді алқызыл
көйлегін киіп шықса, бірде
помидор, шие, бүлдірген сияқты
қызыл көйлегін киеді, кейде
жүзім тэрізді жап-жасыл болып,
кейде сары өрік сияқты сары
көйлекпен шығып бау-бақшада
288
келісіп үсынады. Екі
ыдыстағы көкөністер
мен
жемістердің
эсемдігі. орналасуына
байланысты
әңгімелеп,
еңбек
нэтижесі талданады,
эр
жүмыстың
сапасына да тоқталып
өтеді.
Жемістер,
көкөністер
жайындағы
тақпақтар,
жүмбақ
есептер жэне жүмбақ
жасырып,
өз
білімдерін
ортаға
салады.
Балалар
өздері
таңдаған жемістерін
мүсіндейді.
Балалар қимыл
әрекет жасайды.
іс-
І*«флексивті
і уиіуміілік
асыр салып ойнайды екен. Оны
ауладан күнде байқап жүретін
тентек "Ошаған" деген ұл бала
оның көйлегінен тартып қалып,
су шашып кірлетіп, ойнауға
мүмкіндік бермейді екен. Әбден
шаршап не істерін білмеген
"Жеміс"
өздерің
сияқгы
балалардан көмек сұрайды.
Сендер Жеміске қандай көмек
көрсетер едіңдер?
Тэрбиеші балалар еңбектерінің
нәтижесін мадактап, жақсы жасалған жұмыстарды ерекше атап
өтеді.
Олардың
жемістерге
кекеністерге көмек көрсетудегі
ой пікірлеріне талдау жасайды.
мен
Жеміске
көмектесемін;
ошағанға тентек
болуға болмайды-деп
айтамын;
Балалар «жомарт күз»
сыйынан
көрме
дайындап, өздері жасаған
еңбектерінің
нәтижесін
балалармен бірге тапдау жасайды.
Күтілетін нәтиже:
Нсні білу керек: жемістер мен көкөністердің ерекшеліктерін
/к.іио оларды бір-бірінен ажырата біледі.
Қаіідай түсініктерді нгерді: орман, жомарт күз, алтын күз,
міі і іорморт сөздерінің мағынасын түсінеді.
Мсцгерген дагдылары мен іскерліктері: Натюрморт салуда
. пуеііқ нкемділіктері дамып, ұқыпты сурет салуға дағдыланды.
І»ілім Перу салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Ьолімдсрі: Сурет салу
Тақырыбы: ТҮРШ-ТҮСТІ БОЯУЛАР
Мақсаты: балабақша жайындағы
түсініктерін кеңейту,
бсйпслеу өнерінің мәнерлеу қүралдарын меңгерту барысында бояу
іүстерін таңдап-талғап үйлесінді қолдану дагьшарын қалыптастыру.
Ьалалардың көркемдік талғамын, ой-қиялын шарықтатып,
іііі.п армашылық белсенділігін арттыру. Бейнелеуге арналған қүралжабдықтармен үқыпты жүмыс істеу іскерліктеріне жаттықтыру. Іс.ірекетке қызыгушылыққа тэрбиелеу.
Әдіс-тәсілдер: көркем соз, эңгімелесу, түсіндіру.
Корнекіліктер: сурет салатын қағаз, түрлі-түсті қарындаштар,
мольберт т.б.
289
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: түрлі-түсті қарындашпен өз
еріктерімен сурет салғызу. Бояу түстерін араластырып тэжірибелік
ойын-жатгығулар жүргізу.
Сөздік жүмыс: сүйріктей саусақтары, сабырлы, "Сэулелі
нүрын", жантайып, "тастай қараңғы" аптығын т.б.________________
Іс-әрекет
кезеңдері
Мотивациялыққозгаушы
лы қ
Үйымдастыруіздестіру
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардыц әрекеті
тэрбиеші балабақша жайындагы
балалардың түсініктерін сұрайды.
С.Мұхамедиевтің
"Балабақша"
шыгармасын оқиды.
Балдырганды мәпелеп,
Бакшада бар тәтелер.
Қолымыздан жетелеп,
Бізді сонда әкелер.
Өз үйіміз анамыз,
Күнде-күнде барамыз.
Достарменен табысып,
Қуанысып каламыз. Шыгарма
мазмұны жайында сұралады.
Балабакшада қандай қызыкты ісәрекетпен айналыстандықтарын
айтып беруді өтінеді.
Тәрбиеші:
М.Байділдановтың
"Түрлі-түсті бояулардың айтысы"
ертегісін мэнерлеп айтып береді.
Күні бойы жасаган еңбектерінен
эбден қалжырап жатқан түрлітүсті бояу қарындаштар өзара
әңгімеге кіріседі:
-сұмдық шаршап тұрганым - деді
кызыл бояу кызара біткен бетінің
ұшын сүйріктей саусактарымен
сипап өтіп;
-қызыл бояусыз ешбір суреттің
сэні кірмейді- деп қостап қойды
оны сары түс сабырлы сәйлеуге
тырысып, әр сөзін салмақтап;
- мына менсіз де бірде бір
бүлдіршін
аспаннан
сәулелі
нұрын шашқан күнді әсемдеп
сала алмайды;
- ал мен болмасам, көктемгі жер
-Балапалар
ойланып
жауап
береді,
тэрбиешінің
окыган
шыгармасын тыңдап
түсініктерін
айтады.
Жалпы
балабақша
жайындагы
ұгымдарды
толыктырады.
290
Балалалар
ертегіні
тыңдап,
Ойланып
болған соң қалаган
бояу түсін алып, сол
бояумен ненің суретін
салгысы
келетінін
жолдастарына айтады.
Қорапта қанша бояу
қарындаш бар екенін,
қаншадан,
эр
түс
нешінші орналасқаны
т.б.
математикалык
ұгымдармен
байланыстырады.
Балалар бояу түстерін
таңдай
отырып
бетін қагаз бетіне көшіру мүмкін
емес. Бұл жантайып жатқан
жасыл бояудың сөзі.
- сонда немене, менің керегім
жок па екен? Көрерміз, қоңыр
бояусыз ағаштың діңінің кескіні
қандай ұсқынды болатынын депқоңқылдады
қоңыр
бояу
эдетінше аузын толтыра сөйлеп;
- туысқандар, менің сұлу да эрі
көрікті ақ қайыңды әсемдеп
безендіргендерімді көрсендер, бір
ару дерсің - деп орнынан тұрган
ақ
бояу,
аптыгып
асыгыс
сейлеймін, - деп шашалып
оданэріге сөйлеуте мұршасы
келмей тұгыгып қалды. Тастай
қараңгылықта тек қана қара
бояудың үні естілмеді - Ау,
агайындар, қара бояу кайда? Неге
оның дауысы естілмейді?-деді
қызьш бояу. Ол байгұс не
айтады? Тұкке де керегі жоқ, Құр
босқа біздермен бірге салдырлап
барып, салбырап қайтады,- деді
сары бояу. Қара бояу элі үнсіз.
-Неменеге жамырай қалдыңдар,
ол қорланып, капаланып жатқан
болар,
қорапта
орын
барлыгымызга
жетеді,
жүре
берсің байгұс - деп дұңк ете
қалды
қоңыр
бояу
тагы
тосыннан.
-Оны қорлап жатқан кім бар, жай
гана жагдайын айтқанымыз гой.
Бұл жасыл бояудың даусы.
-Агайындар-ау,
соншалықты
даурыгатындай еш нәрсе бола
қойган жоқ, қай бала болмасын
көздің қарашыгын қара бояумен
салады.
Кездің
қарашыгы
болмаса сендердің түстерінді де
ешбір жан кермеген болар еді.
Қазақ "Кезіңнің қарашыгындай
291
ездерінің кандаи сурет
салгысы
келетінін
тэрбиешіге айтады.
Бояу түстерін таңцап
енді осы түспен қандай
сурет
салуга
болатынын
балалар
ездері айтады.
Сурет салу барысында
балалардың
қылқаламды
дұрыс
ұстауы, бояуды тиімді
сурет
паидапануы,
жагыс
салудагы
тэсілдерін
дұрыс,
ұтымды
болуы
ескеріледі.
Рефлексивті
түзетушілік
сақта" - деп тегін айтпаған
шығар. Сол қарашыкты бояйтын
кара бояуларың мен боламын деді қара бояу әлден уақыт
өткеннен кейін.
Бояудың бояудан артығы
болушы ма еді,-деп күбірледі ақ
бояу. Өмірде эркімнің өз орны
бар емес пе? Соны үмытпаңдар деп тэрбиеші шыгарманың негізгі
желісі жэне идеясы жайында
қысқаша баяндап балалардың
қораптағы қарындаштарын алып
көріп, түстерін анықтап қарауды
жэне қандай түспен ненің суретін
салуға
болатынын
ойлауды
ұсынады.
Міне, бүгін балабақшада бояу Суреттерін
түстерін таңцай отырып қа- талқылайды.
рындашпен эдемі сурет салдындар. Келесі кезекте акварель
бояуымен жүмыс жасау әдістэсілдерін үйренеміз. Балабақшаның эр күні қызыкты тапсырмалар мен ойындарға толы, күнделікті
"сүйікті бақшамызга"
келіп,
көңілді
іс-әрекетпен
шүғылдануда ерінбей, жалқауланбай еңбек етер болсаңдар,
"үлкен азамат" ел сыйлайтын
еңбекқор, суретші, энші, биші
т.б. өнерпаз бала боласындар! —
деген сөздермен тэрбиеші балаларга қанат бітіре сабақты
аяқтайды.
аяқтап,
Күтілетін нәтиже:
Нені білу
керек:
бояулар
олардың түрлері жайлы біледі.
жайлы
түініктер
қалыптасып,
Қандай түсініктерді игерді: сүйріктей саусактары, сабырлы,
"Сэулелі нүрын", жантайып, "тастай қараңғы" аптығын т.б. игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: бояуларды дұрыс
292
іиңдаіі сурсг салуда сүйкей жағу тәсілдерін жэне қол икемінің
іурыс дагдылануын менгереді.
Ьілім бсру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметтік орта»
І>олімдсрі: Сурет салу
I ііқырыбы: ОЙЫНШЫҚТАР ДҮКЕНІ
ІУІнксаты: түрлі ойыншықтар мен ойнау барысында баланың
ойының дамуын, эр түрлі іс-эрекетке бейімділікке, үқыпты
ку мі.іс істеу дағдыларын калыптастыру. Табиғши материалдардан
.............
жасай білуғе үйрету, еңбек нэтижесін ойында
ішіідалану қажетгігін түсіндіру. Еңбек сүйғіштікке, ізеттілікке
і і ш .і л
тврбиелеу.
Одіс-тәсілдер:
эңгімелесу, түсіндіру, ойын, гигиеналық
пілаптар сақталуын кадағалау.
Кориекіліктер: табиғи материалдар (шырша бүрлері, бүтақтар,
........ ірақтар, ағаш қабықтары, жаңғақ, ермексаз, біздер, үсақ қағаз
қпі.індылары, желім.
Лллын-ала жүргізілетін жүмыс: "Балалар элемі" жэне жақын
миңайдағы дүкендерге арнайы саяхаттар үйымдастыру.
Соідік жүмыс: біз, тесу, ойып орнату, жабыстыру, табиғи
магсриалдармен таныстыру (қабық, жаңғақ, т.б.)
Іс-эрвкет
кг іеңдсрі
М оіііііиііи илі.ік
КОІІ нуіпыЛЫК
Уйымдаст
ы ру.
ІІІМ гііру
Тәрбиешінін әрекеті
Балалардын әрекеті
Тэрбиеші балалардың әз үйлеріндегі
ойыншықгарын
эңгімелеуді сүрайды. Топ
бөлмесіндегі
ойыншықтар
жайында айта келіп, қандай
елең-тақпақгар білетіндерін
айтып беруді, кандай материалдардан
жасалгандарын,
түсін,
пішінін
сипаттап
айтқызу.
Енді ойыншықгардың мынадай түрлерін көрдіндер ме?
Табиғи материалдардан жасопган ойыншықтар үлгісін
немесе суреттерін көрсету.
Бүпардың неден жасапғанын
сүрау. Үлгіге талдау жасау.
балалар оздерінің үйдегімен
балабақша ойыншықгары жайлы
айтады.
Қандай
ойыншық
жасағысы келетінін ойланады.
293
Балалар қандай ойыншыктар
жасайтынын ойланады. Үлгілерге қарап жасагту жолдары
түсіндіріледі, орындалу реті
көрсетіледі. Өздері дайындаған
ойыншықтарды балалар тұғырларға орнатады. Ойыншықтарды
Рефлексивті
түзетушілік
Бүгін осында табиғи материалдардан ойыншықгар жасап
"Ойыншыктар"
дүкеніне
еткіземіз,
оның
өздеріне
үнағанын басқа балалар сатып
алатын болады. Ойыншықтар
жасаудың
ретін,
жасалу
жолдарын түсіндіру. Жеке
бөліктерін бір-біріне біріктіру
жолдарын көрсету (пластилинмен жабыстыру, бізбен
тесіл орнату, қиылған үсақ
қағаздан қалған бөліктерді
желімдеу).
Жалаған ойыншықгарын бояумен элекейлеуді тәрбиеші
үсынады, жолдарын түсіндіреді.
Тәрбиеші балаларға ойын
ойнатып, жасаған жүмыстарын талдатып, ойыншыктар
дүкенін ұйымдастырады.
жинап "Ойыншықгар" дүкенін
үйымдастыру, балалар жүмысына талдау жасау, іс-әрекет
"Дүкен" ойынымен жалғасады.
Ойын барысыңда балалар өздері
жасаған ойьншықгарды сипаттап айту, түр-түсі, пішіні, үлкенкіші түрған орнын (оң жағы, сол
жағы, алдында, артында т.б.)
айта отырып, нешінші түрғанын
санап математикалық үғымдармен
байланыстырылады.
Қанша
ойыншық
сатылды?
Қаншасы
қалды?
Жүмбақ
есептер айтылады,
санамақ,
жанылтпаштар, өлең-тақпақтар
айту арқылы үнаған ойыншығын
сатып алуға болады
Балалар
өздеріне
үнаған
ойыншықтарын таңдап, сипаттап айтады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: ойыншықтар түрін жэне олардың жасалу
жолдарын біледі.
Қандаб
түсініктерді
игерді:
жабыстыру, табиги материалдармен
игереді. (қабық, жаңгақ, т.б.)
біз, тесу, ойып орнату,
жүмыс жасау жолдарын
Меңгерген дагдылары мен іекерліктері: қағазбен жүмыс
істей білуге, мүсіндеуде қол икемдері дамып, жасаған жүмыстарын
таза, үқыпты жасауға дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: М үсіндеу
Тақырыбы: ҚҰСТАРДЫ МҮСІНДЕУ
Мақсаты:
балалардың
мүсіндеу
іскерлік
дағдыларын
жетілдіру, қүстардың бейнесін мүсіндей білуғе жаттықтыру. Қүстар
жайындағы үғымдарын терендету. Қүстарға қамқорлық көрсету,
қайырымдылыққа тэрбиелеу.
Әдіс-тәсілдер: үлгіні талдау, көрсету, түсіндіру, домалақгау,
294
ееу, шымшып созу және жалпақтау тәсілдері. Ойын-жаттығулар.
Корнекіліктер: Құстардың суреттері. Сазбалшықтан немесе
с|імексаздан жасалған үлгі. М үсіндеуге қажетті қүрал-жабдықтар:
срмексаз, тақтайша, сүлгі, таяқша т.б.
Ллдмн-ала жүргізілетін жүммс: Қүстар жайында эңгімелеу.
Кусіардың шағын көлемді мүсіндерін көрсету, талдау жүргізу.
Сөздік жүммс: сүңгиді, үңгиді, мекен, шөже т.б.
Іс-әрекет
кпсндері
М
іігіш и ц и -
Тәрбиешінін әрекеті
Балалардың әрекеті
-мүсін өнері жайында катүсінік
беру.
Өткенді
қайталау.
тиянақгау. Бапалармен кұстар
жайында эңгімелесу.
Тэрбиеші құстар туралы
жұмбақ шешкізеді. Баласын
ертіп соңына,
Сүңгіп жүзіп үйретті
Су жұқпайтын тонына
Кім біледі
(үйректі)
Бадырақ көз, шот мандай,
Жұмыр басы шоқпардай
¥найтпай жарық ортаны
Түнде ғана жортады
(жапалақ)
Балалар
жұмбақгарды
ақгарды шешкен соң осы
аталған
құстардың
қайсысын
мүсіндеп
жасағьшарың келеді? —
деп сұрап шөжелер немесе
қазды мүсіндету.
Тэрбиеші мүсін жасау эдіс
тәсілін көрсетеді:
- үлгіні талдау;
- домапақтау, есу, шымшып
созу тәсілдерін еске түсіру
жэне
-балалар құстар жайлы өз
білгендерін айтып береді.
-балалар
жұмбақтарды
шешеді жэне өзері қалаған
құстарды
мүсіндегісі
келетінін айтады.
Балалар жүмбақ жасырады:
Ай астында ак мамык,
Жатыр суды жастанып
(аққу)
Сап-сары бақ-бақ домапай
аттап кезеді ауланы
Мекиен жүр баптап
(шөжелер)
илыққоігаушы рапайым
ЛЫК
УНі.імдпсгыруІілгсгіру
295
-Балалар тэрбиешінің айтқан
әдістерін
кайталап
жасап
отырады.
Рефлексивті
түзетушілік
бірге жасап көрсету;
- кесек ермексаздан қаздың
денесін, мойнын, басын
есіп, созып
жасату жолдарын көрсету;
- тұмсығын шымшып созып
шығару;
көздерін
стекамен
(таяқшамен) батырып жасау;
қанаттарын
стекамен
сызып немесе екі бөлек
ермексазды есіп
алып,
оны
басып
жалпақтау;
бір ұшын сүйірлеп канатқа
ұқсатып
екі
бүйіріне
жапсыру;
- балаларға жұмыс барысында
көмектесу,
жеке
нүсқау беру;
дайын
болған
жұмыстарды талдау;
-тәрбиеші тапдау кезінде
қүстардың
үлкен-кіші
көлеміне қарай екі топқа
бөліп қойып, санату, сабақ
соңында балалардың еңбек
нәтижесі
бағаланып,
мадақталады,
қорытындыл анады.
балалар
құстаржайындаөлең,тақпақта
ржэнеөздерібілетінертегілері
н айтады.
балалар қанша үлкен қаз,
қанша кіші қаз бар екенін
жэне
ауызша
есеп
құрастырып шешеді.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: құстардың түрлері жайлы түсініп, олардың
бір-бірінен ерекшелігін ажырата біледі.
Қандай түсініктерді нгерді: сүңгиді, үңгиді, мекиен, шөже т.б.
жэне сөздермен танылады.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: сурет салуда
кеңестікті дүрыс анықтай біледі, суретгі таза салуга, үқыптылыққа
дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Сурет салу
296
Тақырыбы: ҚАР ЖАМЫЛҒАН АҒАШТАР
ІУІақсаты: балалардың сурет салу іскерлік
дағдыларын
жстілдіру, бояумен жұмыс істеуге жатгықтыру. Ағаштың бейнесін
кшаз бетіне дұрыс бейнелей білу дағдыларын қалыптастыру.
I ибигатты сүйе білуге, аялауға, қорғай білуге тәрбиелеу.
і)діс-тәсілдер: үлгі суреттерді талдау, ағаш қүрлысының
<ік-кшеліктеріне мэн беру, (бүтақтарының орналасуы қалай?).
Дгашты қалай салуға болады, көрсетіп түсіндіру. Қылқаламмен
сі.пба жолдарын көрсету.
Кориекіліктер: бояу, ақ қағаз, қылқалам, сүрткіш, су, түғыр
і б. Үлгі суреттер.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: қысқы орманга саяхат, қар
жлмі.ілгаи ағаштарды бақылату. Қыс көрінісін сурет бойынша
яцгімелету.
Сөздік жүмыс: ағаштың діңі, үшар басы, қар жамьшған т.б.
Іо-орскег
ктіеңдері
Мотннацимлі.іккоііауиіы
лык
Тәрбиешінің әрекеті
-тэрбиеші жыл мезгілінің ерекшеліктеріне назар аударып, табиғат өзгерістері жайлы сұрап, ауладағы қар
жамылған ағаштарды терезеден бақылау үсынылады. Бүгін біз осындай ар
жамылған ағаштардың суретін саламыз. Өздерің кандай ағаштардың түрлерін білесіндер? Қане, аттарын атап,
айтып беріңдерші?- деп тэрбиеші сауал қояды.
Осы ағаштардың бүтақтары қалай орналасқанын қарап көрейік - деп үлгі
бойынша көрсетіп түрып, әңгімелейді.
Мысалы:
теректердің
бүтақтары
жоғарыға қарай діңіне көлбеу орналасады екен. Әздерің екі қолдарынды
алшақ үстап, жоғары көтерсеңдер терек бүтағына үқсас болады. Ал,
аққайың бүтағы жоғарыдан төмен
қарай бұтактарының бастары иіліп
түрады, қарағайлар бұтағы діңіне
көлденең орналасқан, шырша бұтағы
болса жоғарыдан төмен қарай көлбеу.
297
Балалардың эрекеті
Балалар: аққайың,
шырша,
алма
ағашы т.б. атайды.
Балалар
тәрбиешінің
айтуы
бойынша қолдарымен
бірнеше
ағаштарды
бейнелеп
көрсетеді.
Бір қыз баланы
шыгарып
көйлегінің етегін екі
шетінен би билегендегідей үстаса,
шырша бүтагы да
соған ұқсас келеді.
¥йымдастыруіздестіру
Тэрбиеші бүгақтардың ерекшелігін
айтып түсіндірген соң:
- агаш діңінің төменгі бөлігі жуан,
үшар басына қарай жіңішкеретінін;
бұтақтарды
дініне
қалай
орналастыруға болатынын;
- барлық бүгакты салып болған соң ол
қалай қар жамылып түр,
ақ бояуды бүтақ үстіне тигізе кар
жамылдыра сызу жолдарын
көрсетеді;
- жүмыс
барысында
балаларға
жеке нүскау беріліп, кейбір
балапарға көмектеседі;
Балалалар ездері
білетін
тыйым
сездерін
айтып
шығады.
Балалар
тәрбиешінің
керсеткен
эдісі
бойынша
сурет
сапады.
Қағаз
бетіне ағаштарды
сызып
салуға
дағдыланады.
дайынболғансуреттердііліп"Қыскыор
ман"көрінісі
бейнеленеді, "қане, ормандағы ең
әдемі ағаш қайсысы екен, тандап
көрейік", - деп еңбек нэтижесіне
талдау жасалады.
Рефлексивті
түзетушілік
Тэрбиеші балаларға Тыйым сөздер: Салған суреттерін
Ағаш бұтағын сындырма, шепті жүл- сипаттайды,
ма. Табиғатты аялау, қоргау, қамкор- талдайды.
лық жасау, ағаштардың пайдасы
жайында қыскаша эңгімелеп сабақгы
қорытындылайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: ағаштардың діңінің орналасуы жайлы жэне
олардың түрлерін ажырата біледі.
Қандай түсініктерді игерді: ағаштың діңі, үшар басы, қар
жамылған т.б.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: қылқаламмен жүмыс
жасауға дағдьшанып, қол икемдіктері дамиды.
Білім беру салалары: «Шығармашылык», «Әлеуметгік орта»
Бөлімдері: Жапсыру
298
Такмрыбы: ӘДЕМІ КІЛЕМ
Мақсаты: отбасылар мүшелері
жайындағы түсініктерін
ісрецдету. Отбасына қажетгі жүннен жасалған бүйымдармен
іаныстыру. Үлкендер еңбегін қүрметтеу, өз іс-эрекетінде қолдану
лшдыларын
қалыптастыру.
Балалардың
шығармашьшық
каоілеттерін дамыту, түстердің үйлесімділіғін сезіне білуғе,
камқорлық жасауға, іскерліктерғе машықтандыру. Желіммен,
кайшымен, түрлі-түсті қағаздармен үқыпты жүмыс істей білуге
• иіулу. Жасаған заттардың әдемі болуы арқылы коркемдік
і а 111 ам і іазд ыққа тэрбиелеу.
Одіс-гәсілдер: ойын, сүрақ - жауап, әңгімелеу, дидактикалық
мііі.ііі, ою-орнек элементтері, қию тэсілдерін корсету, қос бүктеу,
іірск, гүл, бүршік өрнектері, желімдеуде қьшқаламды үқыпты
иаіідалануды қадағалау.
Корнекіліктер: түрлі-түсті қиюға берілетін қағаздар, қьшқалам,
кийшы, сүрткіш, желім, үлгі суреттер.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: қолөнері жайында альбом
кнрну. Түрлі кілемдермен (суреті) таныстыру, ою-өрнегіне назар
мудару.
Создік жүмыс: үй жиһаздары, түтынатын бүйымдар, жүннен
мк алган заттар, сәнді өрнектер, ормек, ою-өрнек т.б.
Іг-арекет
К'Г ч - 11 |«-| >1
Моіипяциилыккоинуш
і.і л ы к
Уйыімднстыр
у-һдктіру
Тэрбиешінің әрекеті
тәрбиеші сабакты отбасы жайында
эңгімелеуден бастайды. Үйлерінде
қандай үлттык түтынатын бүйымдар
бар деп сүрайды.
Әңгіме
түрмыста
қолданылатын
бүйымдарға
ауысады,
балалардың
өздерінен жасау-жиһаздар жайында
сүрап, жүннен жасалган бүйымдардың
(кілем, алаша, сырмақ т.б.) суреттерін
көрсетіп"Бүл қандай зат" дидактикалық
ойын арқылы балалардың білімдерін
бекітеді. "Осы заттардын ішінен тандап
сң эдемі кілемді өрнектесек қайтеді".
"Үй жасауы-кілем"- дейді халық. Ол
эрі жасау болса, эрі төсеніш, ілсең сэн,
лсемдік береді. Кілем бетіндегі алуан
299
Балалардыц әрекеті
балалар өз отбастары
жайлы айтады.
Кілем, сырмақ, оюлы
немесе кұрақ көрпе
т.б.
-балалар түрмыста
қолданатын
бүйымдар жайлы
айтып, өздеріне
үнайтын
бүйымдарды,
жиһаздарды қиып
жапсыруга
дайындалады.
Балалар жүмысқа
кірісу үшін:
- кім қандай түсті
Рефлексивті
түзетушілік
Нені білу
түрлі ернектерге қарап отырсаңыз
түнып тұрған халық өмірінің шежіресі
бейнеленген. Кілемді аспалы өрмектерде тоқиды екен. Оңдағы түстердің
эр түрлі болып келуінің өзі ерекше сән
жэне кызыл, сары болып келуінің
маңызы да бар екен. Қызыл- түс алаулаған
отта,
жастық,
куанышты
бейнелейді - деп бояуларға қосымша
түсінік беріледі. Бүгін біз бояу түстерін
өз қалауларыңмен тандай отырыгі
әдемі кілемді өрнектейік. Ол үшін мына кілемдерге қарандаршы" - деп, бірнеше үлгіні кезекпен көрсетіп, тапдау
жасайды. Тәрбиеші - ою-өрнектерді
еске түсіру, бүктеу, қию тәсілдерін
көрсету;
- қағаз бетінде орналастырып өрнек
кұрап қойып алу (ортасына
қошқар
мүйіз немесе қызғалдақ,
шеттеріне ирек, су, т.б.);
түстердің үйлесімділігін сакгау
бақыланады;
- желімдеуде эр өрнекті өз орнына
ұқыпты орналастыруды
қадағалау, түр-түсі, жұмыстың сапалы
орындалуы, көркемдік талап-тапғам
деңгейінен шығуға бағыт беру;
Тэрбиеші
балалардың
дайындаған
кілемдерінен көрме ұйымдастырып,
олармен бірге талдау жасайды. Дайындалған жұмыстардың әсемдігі, бояу
үйлесімділігі, ұқыпты жасағандарына
баса назар аударылады.
кілем жасағысы
келеді, қағазды
таңдап алу;
Балалалар нұсқауды
ескере отырып, өз
туындыларын жасап
шығарады.
- дайын болған
кілемдерді
қуыршақтарға
сыйға тарту үшін
тандау арқылы еңбек
нәтижесін балалар
өздері бағалайды.
жұмыстың сапасына
талдау жасалып, сабақты қорытындылайды
Күтілетін нәтнже:
керек: Үлкендер еңбегін құрметгейді, үлтгық
тұтынатын бұйымдар туралы түсініктер алады.
Қандай түсініктерді игерді: Балалардың шығармашылық
қабілеттерін дамытады, түстердің үйлесімділігін сезіне біледі.
Меңгерген
дағдылары
мен
іскерліктері:
Желіммен,
қайшымен, түрлі-түсті қағаздармен ұқыпты жұмыс істей білуге
дағдыланады.
зоо
Ііілііи беру салалары: «Шыгармашылық», «Әлеуметтік орта»
І>олімдері: Жапсыру
Тақырыбы: ¥ЛТТЫ Қ БАС КШМДЕР
Мақсаты: отбасы жайыңдаға түсініктерін жетілдіру, ыдыс.інқтпр жэне ұлтгык киімдер туралы ұғымдарын бекіту. Жапсыру ісіргксті арқылы бас киімдерді эшекейлеу, ұлттық ерекшеліктерін
,і/м.ірага
білу,
іскерлік
дагдыларды
меңгерту.
Көркемдік
пі ін амындамыту. Іс-эрекет
барысында балалардың бір-біріне
і ірі.ім-қатынасын, адамгершілік, ізгілік қасиетгерін тэрбиелеу.
<)діс-тәсілдер: ойын эдіс-тэсілдері жэне балалардың меңгерген
км риік дағдылары мен білімдерін тәжірибеде қолдана білуге
Ппулу.
Корпекіліктер: ұпттық бас киімдер суреттері, түрлі-түсті
ммаідар, қылқалам, желім, қайшы, сүрткіш т.б. Топ бөлмесінде
ариайы бүрышты "Сэн үйі" етіп жабдықтау.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: Үлттық бас киімдерді
мірссііи эңгімелеу, түр-түсі, өрнектеріне назар аудару. Суретті
кітіііпііалар қарау. Өнер мұражайларына саяхат ұйымдастыру.
Соідік жүмыс: малақай, түмақ, қалпақ, айыр қалпақ, сәукеле,
ііирік, тақия, кимешек, т.б.
ІГ
1 |І Г К Г І
1.г ігцдгр'
Моіннацин Щ.ІККО II І і у ш ы
лы к
\ ііі.ііханг і і . і р у ІИІГІ І І р у
Тәрбиешініц әрекеті
Балаларға өз отбасы мүшелері, олардың бір-біріне карым-қатынасы, өзінен
үлкен жэне кіші іні, қарындастарына
көзкарастары туралы әңгімелеу үсынылады. Көркемөнер туындыларынкөрсетіпэңгіме қүрапайтқызу (үлттық
баскиімдер). Ою-ернек, эшекейлеріне,
ер кісілер мен эйелдер, қыздар киетін
бас киімдердің ерекшелктеріне тоқталып өту.
Ою-өрнек, эшекейлеріне, ер кісілер
мен әйелдер, кыздар киетін бас киімдердің ерекшеліктеріне токталып өту.
Осындай бас киімдерді өздері түрлі
гүсті қагаздан киып жапсырады.
301
Балалардың
әрекеті
Балапар үлттық
киімдер жайлы
білгендерін
айтады.
Балалар
өлеңді
талдап,
қиып
жапсыруга
кіріседі.
балаларга
Рефлексивті
түзетушілік
Т а қи я
Шет-шеті әсем бүрілген
Сыртын оның тыстайды,
Төңкерсеңіз,
Тігілген
Киіз үйге үқсайды.
Шалқасынан тастасаң,
Ол үяға үқсайды,
Мейлің қолмен баспасаң,
Дауылға да үшпайды.
- желімдеудің реті, орнын белгілеу,
үқыпты
жүмыс
істеуге басшылық
жасау,
- жеке жэне жалпылама нүсқаулар беру;
- балалар жүмыс жасаған кезде бақылай жүріп, кейбір балаларға көмектесу;
іс-әрекет барысындағы ықыластарын,белсенділік пен кызығушылықтарын ескере келіп шаршағандақтары
байқалса бой сергіту сэтін өткізу (музыка ырғағымен);
- балалар жүмыстарын жалғастыру,
аяктау;
- аяқталған жүмыстың нәтижесін талдап, ез жолдастарыныңеңбегін бағалап "Сэн үйіне" эдемі бас киімдер тандау;
- бас киімдерді. жасалуына қарай
үлкен адамдар, әйел, ер балалар
киетінін ажырата сипаттап айтқызу;
- отбасы
жайындағы ұғымдармен
байланыстыра
алған
білім,
дағдылары мен іскерліктерін бекіту;
- отбасы мүшелері туралы өлеңтакпактар айтқызу, бірігіп эн салу, би
билеу ұсынылады.
Тәрбиеші балапардың жұмыс барысындағы белсенділіктерін, дербестігіне,
шыгармашылықпен әрекет етуіне т.б.
талдау жасап қорытындылайды.
302
алдымен
эркім
қандай
бас
киім
дайындағысы
келетінін ойлану,
тандау;
таңдап алған бас
киімді
эшекейлеу үшін
ою-өрнек
үлгілерін тандау,
қалай
орналастыру
жолдарын
анықтау;
- ою-өрнек элементтерін
қиюдың
эдістэсілдерін
естеріне түсіру
(қос бүктеп қию,
қабаттап
қию
т.б.);
- трафарет, шаблондар
пайдалану жэне
өз
ойларынан
эскиз
түсіру
арқылы бас киімнің сыртқы пішінін қиып алу;
Балалар жасаған
жүмысын
қорғайды.
Күтілетіннә гиже:
іісііі білу керек: Ыдыс-аяқтар жэне үлтгық киімдер туралы
і үі ініктсрі кеңейтіледі.
Қііндай түсініктерді игерді: жүмыс барысында балалар бір(•ірінс қарым-қатынас жасауға, адамгершілік, ізгілік қасиеттерінің
кііиыптасуына кеңіл аударады.
Мсцгерген дагдылары мен іскерліктері: Жапсыру іс-эрекеті
іірқылы бас киімдерді эшекейлейді, үлттық ерекшеліктерін ажырата
білсді, іскерлік-дағдылары қалыптасады.
Ііілім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Ьолімдері: Жапсыру
Тақырыбы: ОРИГАМИ ӨНЕРІ
Мақсаты: балалардың іс-әрекетке қызығушылығын, ынтаі.іқыласын артгыру. Қағазбен жүмыс істеу іскерліктерін жетілдіру.
І.үкгеу, қию жолдарын еркін меңгеруге бағыттау. Ой-қиялын
шмі.пып, шығармашылықка баулу. Қағаз өнерінің көркемдігін
і-с ііпе білуге тәрбиелеу.
Әдіс-тәсілдер: үлгіні талдау, көрсету, түсіндіру, қағазды
ширшылап бүктеу, қос бүктеу, қабаттап бүктеуді көрсету, түзу жэне
ьсртііі қию жолдарын түсіндіру.
Корнскіліктер: түрлі-түсті қагаздан бүктеп жасалған бірнеше
қүс гардың бейнесі (аққу, көгершін, жапалақ, қарға, т.б.), эр балада
іүрлі і үсті қағаз жэне қайшы.
Ллдын-ала жүргізілетін жүмыс: Қагазды қию, бүктеу
і үммс іарына ойын-жаттығулар жургізу. Аңдар, қүстар тіршілігі
-міМыида эңгімелеу.
( ’«»«дік жүмысы: оригами, шаршылап бүктеу, қабаттап бүктеу,
ксрі іи қию т.б.
І«' іірскет
КІ' ИЧІ-
Балалардың әрекеті
Тэрбиешініц эрекеті
д«Ч>1
МпінпнІІИн і і .і к к ш
і муіиі.і>11.1К
Гіалалар, сендер жапсыру сабағыңда Балалар қағаз түстерін
іүрлі-түсті қағаздармен жүмыс жасап таңдайды жэне не жасау
кордіңдер, қағазды қиюды да меңгере керектігін ойланады.
бастадындар. Енді, біз бүгін қағазбен
жүмыс жасағанда бұрынгыдан өзгеше
303
бүктеу тәсілдерімен, бүктеп қию жолдарымен танысамыз.
Ұйымдас Осылайша эрбір күсты балалардың Балалар өздері жасаган
тырутаңдауы бойынша көрсетіп, түсіңдіруге жүмыстарын
жайлы
іздесті-ру болады. Мүмкіндік болса екі қүсты бір- эңгімелеп
береді.
ге жасауга да болады. Өздері жасаган
қүстарга қаңдай қамқорлық жасауга болады. Олар жайында не білетінін
эңгімелету. Қагаздан бүктеу арқылы сан
алуан заттар: ойыншықгар, аңдар,
қүстар, т.б. жасауга болады, Міне,
осындай қагаздан түрлі бейнелер жасауды Оригами - деп атайды екен. (бір-екі
рет
"Оригами"
сөзін
қайталату).
Оригами өнері - жапон елінде жақсы
дамыган, біздің халқымызда, қазақ
елінде де ертеде ата-әжелеріміз де бізге
түрлі ойыншықтар жасап көрсеткен.
Мына менің қолымда түрган қүстардың
қайсысын жасагыларың келеді?-деп
балалармен келісіп алынады. Егер,
балалар аққуды жасагысы келсе оның
жасалу жолдарын көрсетіп, бірге
жасайды.
Рефлекс
ивті
түзетуші
Балалардың еңбек нэтижелерін
дактау, қорытындылау.
қагазды
шаршылап
үшбүрыш етіп бүктеп
алу;
- артық белігін түзу
қиып алып тастау;
үшбүрыштың
орта
сызыгына
багыттай
отырып ішке карай екі
бүрышын қатарластыра
бүктеу;
- оны дэл ортасынан
беттестіріп бір бүктеп,
екі шетін сыртына қарай
екі жақка бүктеу.
- мойнын жогары қарай
қайырып бір бүктеп,
басын
оның үшынан
бүктеп шыгару;
- көздерін қарындашпен
сызып салу.
ма- Жасаған
жүмыстарын
қоргайды.
лік
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: оригами туралы жэне қагаздан бүкеп заттарды
жасауға болатынын үйренеді.
Қандай
гүсініктерді
нгерді:
балалардың
іс-эрекетке
қызыгушылығын, ынта-ықыласын арттырады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: қағазбен жүмыс
істеу іскерліктерін жетілдіреді, бүктеу, қию тэсілдерін меңгереді.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: Оригами
Тақырыбы: СИҚЫРЛЫ ҚАҒАЗДАР ӘЛЕМІНЕ САЯХАТ
Мақсаты: Оригами өнерімен таныстыру. Оригами арқылы
304
(жланың бейнелі ойлауын дамыту, кеңістікті бағдарлау, шеберлік,
іскерлік дағдыларын қалыптастыру. Қағазды бүктеу әдіс-тәсілдерін
мсңгерту. Қағазбен жұмыс істей отырып, өсімдіктер, құстар, жанжануарларға деғен камқорлық сезімдерғе тәрбиелеу. Баланың тілін
дамыту, математикалық ұғымдарды тиянақтау, ән айту, тындату, би
қимылдары жэне түрлі ойындар қолдана отырып алған білімдерін
Сіскіту. Іс-эрекет нэтижесінен көркемдік талғампаздыққа тэрбиелеу.
Әдіс-тэсілдер: эңгімелеу, баяндау, көрсету, түсіндіру, ойын т.б.
Ііүктеу: түзу, қисық, қабатгап, бүрыштап сызықтар бойымен т.б.
К о р н е к іл ік т ер : Топ бөлмесін бірнеше тақырып мазмүнына сай
жабдықтау қүстар, аңдар, жануарлар суреттері жэне бүктеп
жасалған үлгілері.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: қүстар, андар, жануарлар,
осімдіктердің бірнеше түрлерін шағын топпен қағаздан жасап
корсету. Өлең, тақпақтар, ертегілер айтып беру.
Сөздік жүмыс: оригами, қабаттап бүктеу, қию түрлері т.б.
Іс-әрекет
кччецдері
Мотиваци
циплыққозг
яушылы қ
Балалардыц әрекеті
Тәрбиешініц әрекеті
1. Тэрбиешінің кіріспе әңгімесі.
а)топ бөлмесінің ерекшелігіне назар
аудара отырып, оригами өнері жайында
кыскаша түсінік беру;
ө) Оригами-эдіс-тэсілдерін көрсете
отырып балалардан сүрау арқылы бүктеу
тәсілдерін бекіту;
б) үлгілерді көрсету, талдау.
Үйымдаст 2. Жьш мезгілдеріне байланысты өзгерістер, өсімдіктер дүниесіны руіідеетіру
дегі өзгерістерге шолу жасап, гүлдер
жайында эңгімелесу.
4.Жануарлар элемі.
а) Ойын: "Сыңарын тап" немесе "Төлін
таны".
Үй жануарларының пайдасы, маңызы,
шақыру, т.б. Жабайы
жануарлардың ерекшеліктері. Өлең,
тақпактар, мақал-мэтелдер.
э) оригами: мысық, күшік, піл, жираф,
қоян, түйе т,б.
б) бой сергіту: ырғақты қимыл қозгалыс.
305
Балалар тыңдайды,
сүрақгарға жауап береді.
Тәрбиешінің көрсеткен эдістерін қайталап, ілесіп огырады.
Балалар көктемнің
ерекшеліктерін айтып,
гүлдер жайлы
білетіндер айтады.
өздері білетін
тақпақтарын айтады.
а) қызғалдақ гүлін
бүктеп жасайды (екі
түрлі).
Бәйшешек гүлін
жасайды.
г) гүлдер жайында
өлең,тақпақтар
айтқызу. Осімдіктерді
Рефлекси
вті
түзетушілік
"Қошаканым" әнімен
немесе музыка жетекшісінің
ұсынысымен тандау.
в) математикалық үғымдар: биік-аласа,
үлкен-кіші, т.б. салыстыру, теңестіру, ауызша есептеу.
г) ойын жаттығу: жануарлар дыбысы
(сауат ашу элементтерін кіріктіруге
болады).
5. Компъютерлік ойындармен сабақты
жалгастыруга болады. Ескерту: топ
бөлмесін балалар саяхат жасауга
қолайлы етіп жабдықтау. Әрбір
тақырыптардың мазмүнына сәйкес
материалдар жинақталады.
Компъютерлік ойындары сабактың
кұрьшымдық жүйесіне сэйкестендіре
өзгертіп орналастыруга болады.
Бүктеу тэсілдерін тәрбиешімен бірге қайталайды, бекітеді, жасаған жұмыстарын
талдайды,
күтіп
баптау, аялау, тыйым
сөздер айтады.
Балалардың өздеріне
қалауы бойынша
тэрбиеші үсынган
бірнеше суреттердің
ішінен тандаған
бейнелерді бүктеп
жасау үсынылады.
Бапалардың оригами
жайындағы түсініктері тиянакталады,
өздері жасаған
жүмыстарын
талдайды.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: Оригами аркылы баланың бейнелі ойлауы
дамиды, кеңістікті бағдарлайды, шеберлік, іскерлік дағдылары
қалыптасады.
Қандай түсініктерді нгерді: оригами туралы түсініктерді
игереді.
Меңгерген дағдылары мен іскерліктері: кагазбен жүмыс
істей отырып, өсімдіктер, қүстар, жан-жануарларды бүктеп жасауға
дагдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
Бөлімдері: Жапсыру.
Тақырыбы: ҚАЛА КӨРІНІСІ
Мақсаты: жапсыру іскерлік дағдьшарын меңгерту
(қию,
желімдеу, қағаз бетінде орналастыра білу т.б.). ¥жымдық жүмыста
бірлесіп еңбек етуге, бір-бірімен ақылдаса, келісе қала көрінісін
306
ніі.м іірмаіпмлықпен бейнелеуге жұмылдыру. Дербестікке, белсеніініі. іч баулу. Қағаз түстерін, үйлесімділігін бере білуге үйрету.
I цін-к н.ч ижссіне қанағаттану сезімдерін ояту, көркемдік талғамын,
піі кіінЩ.ІІІ дамыту. Үқыпты жүмыс жасауға, еңбек сүйгіштікке
і ч^иіолсу.
<
'о ідік жүмыс: көп қабатты үйлер, көше қиылысы, үлкен жол,
» иім/ііір жүретін жол (тратуар).
Одіс-глсілдер: әңгімелеу, сурет бойынша әңгімелету, үлгі
І‘П|Нсіу, түсіндіру
Корнскіліктер: қала көршісінің суреті (үлгі), түрлі-түсті
кіи іі ідар, желім, қайшы, үлкен ақ қағаз (50-40; 80-60), қылқалам.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: қала көшелеріне саяхат.
' \ р. і бойынша эңгімелеу. Бейне таспа керсету.
І І <- * |ІИ П Т
ь«- и іі і«-|іі
МоіишіІ|И II І І . І К К О І
• иуіін.іИ І.ІК
\
ІІІ.ІМІІІІГ
I мруІІІІГГІІру
Балалардыц әрекеті
Гәрбиешінін әрекеті
Ьалалардың саяхатта көргендерін эңпмелету. Қапа жайындағы түсініктерін терендету
мақсатында сурет көрсете отырып эңімелесу.
Қапаның ауылдан ерекшелігіне тоқгалу.
Қапа көрінісін қиып жапсыру үшін бэріміз
бірлесіп еңбек етуіміз керек. Үйлерді кімдер
салады? (күрылысшылар). Үй салу үшін
қандай күрылыс материапдары керек? Қала
түрғызуга квп адам керек, сондықтан
бэріміз қаладағы биік үйлерді, эр түрлі
көлік түрлерін:, кешедегі ағаштар, адамдар
т.б. әрқайсысымыз кім не жасағысы ке____________
летінін келісіп алайық.
Һнікгігі эр түрлі дайын қиылған қағаздар
беруге болады, - математикалық үғыммен
байланыстыру. Түстеріне қарай үйлестіре
гсрсзелерді орналастыру, балалардың
жүмысты орындау барысына бакылау жасалып, жске нүскау беріледі. Әсем қала
корінісін тамашалай отырып біртіндеп
ке іектесе желімдеу, бірлескен еңбек нэтижссін талдау.
Қшіамың көрікті орындарына саяхат (сурет
бойынша эңгімелету). Көркем шығарма оқу.
Колік турлерін эңгімелеп "Әуежай"________
307
Балалар қала жаилы
түсініктерін айтады.
Өздері түратын мекен-жайын айтып,
қаланың ауылдан
ерекшелігіне токгалады.
Балапар тәрбиешінің
қойған сүрақтарын
жауап береді.
Әр бала өзі не
жасайтынын ойлану,
көп қабатты үйлерді
жасау жолдарын
үйрету (жалпылама
нүсқау беру). Тік
төртбүрышты
терезелерді қию бір
балага тапсырылса,
қасындағы бала
қағаз бетіне
орнапастырып,______
Рефлекс
ивті
түзетуші
лік
(аэродром) қимылды ойынын ойнату.
желімдейді.
Балалардың іс-әрекетін талданып, қортындыланады. Серуенде жақын мандағы
қала көшелеріне мақсатты серуенге барып,
қала өмірі тыныс-тіршілігіне бақылау жасалады.
Жасаған жұмыстарына талдау
жасайды.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: үжымдық жүмыста бірлесіп еңбек етуді, бірбірімен ақылдаса білуді, қала көрінісін шығармашылықпен бейнелеуді үйренеді.
Қандай түсініктерді игерді: қағаз түстерін, үйлесімділігін бере
білуді жэне қала көшелері туралы түсініктерді игерді.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: жапсыру іскерлік
дагдыларын меңгереді (қию, желімдеу, қағаз бетінде орналастыра
білу т.б.).
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Әлеуметгік орта»
Бөлімдері: Сурет салу
Тақырыбы: ЖАЙЛАУДА
Мақсаты: туған өлке табиғаты жайында түсініктерін кеңейту.
Жайлау көркін көз алдына елестету, есте сақтау қабілетің дамыту.
Табиғат көрінісінің эсемдігін сезіне білуге, оны бейнелеу ісэрекетінде көрсете білуге дагдыландыру. Көркемөнер туындыларын
әңгімелету арқылы тілін дамыту, көркемдік талғамын артгыру.
Бірлесіп еңбек ету, үжымдық еңбек нэтижесіне жету, қарымқаТынас мәдениеттілігіне тэрбиелеу.
Сөздік жүмыс: төрт-түлік мал, қағаз бетінде кеңістікті байқау
т.б. Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: Ә.Қастеев, сурет көрсетіп
эңгімелеу. Ш.Әлдибеков, "Жайлауда" оқып, түсіндіру.
Әдіс-тәсілдер: эңгімелеу, сүрақ-жауап, көрнекілік, түсіндіру
т.б.
Көрнекіліктер: жайлау көрінісінің суреттері, 60x80 көлемді
үлкен қағаз, түрлі-түсті қагаздар, қайшы, желім, қылқалам, сүрткіш
т.б.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыс: Ә.Қастеев, сурет көрсетіп
әңгімелеу. Ш .Әлдибеков, "Жайлауда" оқып, түсіндіру.
308
Іі .ірскет кеіеңдері Тәрбиешініц әрекеті
Бялалардың әрекеті
Мпіинаци-
Балалар
тыңдайды,
мазмұньш талдайды.
Жайлаудағы
табиғат:
тау, өзен, су, ағаштар,
бүталар, шөптер, гүлдер.
Киіз үй, оның айналасындағы адамдар, балалар т.б.Балалар өз ойларын айтып, сұрақгарға
жауап беріп отырады.
Бірінші топ: көгілдір
аспанды сулау тәсілімен
бояп жасайды, немесе
көгілдір қағаздан бұлт,
сары қызыл қагаздан күң
қияды.
Екінші топ: тау, өзең, су,
ағаштарды,
шөптерді
қиып дайындайды.
Үшінші
топ:
үй
жануарларын,
адамдарды, киіз үйлерді
қағаздан
қиып,
кейбіреулерін (қимылқозғалыс
үстінде)
ермексаздан
илеп
жасайды. Әр бала өзіне
берілген
тапсырманы
орындап
болган соң
оларды
қағаз
бетіне
ретімен
кезектестіре
орналастыруга
басшылық жасалады.
Санамақ
мазмұнын
талдап,
Ортекенің
суретін көрсетіп, бэрі
қосылып "Ортеке" энін
айтады.
иіц.іккоігаушылык
\ йі.імдасгыру1тіч' гіру
Тэрбиеші
сабақгы
Б.Тәжімбетовтын
"Жайлау
көркі" шығармасын оқудан бастайды.
Оның
қысқаша
мазмұнын сұрап талдау жасайды, жайлау көрінісінің суретін көрсетіп, оны эңгімелеп
беруді ұсынады.
Жан-жануарларға
ерекше
назар аударып, төрт тұлік малдар жайында әнгімелету. Балалардың ойын қорытындылап
"осындай жайлауды өзіміз
бейнелеп көрсек калай болады?" -деп балалармен келіседі.
"Ол ұшін міне, мына үлкен ақ
қағаздың
бетіне
жайлау
көрнісін бейнелейміз. Қағаздың ең жоғаргы бөлігі аспан
әлемі (күн, бұлт, ай, жүлдыздар). Одан әріректе алыстан
не көрінеді? - Тау, өзен-сулар,
ағаштар, бұталар" т.б,
Қағаздың ортаңғы, ең төменгі
бөлігі жасыл жайлау, бүлак
ағып
жатыр,
киіз
үйлер
қатарласа
орналасқан,
үй
жануарларын
бейнелеу.
Балалар
өз
калаулары
бойынша кім не жасагысы
келетінін сүрау.
Қағазды
пайдалану
түсіндіріліп болған соң үш
топқа
бөлінеді.
Үжымдық
жүмыстың нәтижесін талдау
жасайды.
Әдемі
табиғат
көрінісін тамашалайды, өздері
жасағаңдары жайында влеңтақпақтар,
жұмбақ,
жаңылтпаштар,
ауызша
есептер
жэне
санамақгар
309
Рефлексивті
түзетушілік
айтқызады.
Бірім, бірім, бірім бе Бір көжек бар інінде,
Екім, екім екі еді,
Егіз қоян шекелі.
Үшім, үшім үш екен,
Үшкір түмсық қүс екен.
Төртім, төртім, төрт еді,
Төрге салдым көрпені.
Бесім, бесім, бесім бе —
«Бесік жырың есімде
Алтым, алтым, дегенім Алтыбақан тебемін.
Жеті, жеті дегенім
Желмаямен желемін
Сегіз, сегіз ой тастар,
Серкешегім қой бастар.
Тогыз, тоғыз, тоғызымТолгайды күй қобызым.
Он, он теке, он теке
Орда ойнаған Ортеке.
Ән әуенімен қимыл-қозғалыс
жасал,
бой
сергіту
сэті
өткізіледі.
Бапалардың
іс-әрекеті
мадакггалып, талдау жасалып,
қорытындыланады.
Ескерту:
балалардың
ісэрекетін қол өнері түрінде де
алуға болады (жүн түту, сабау,
ши тоқу, киіз басу т.б.) немесе
үлттық
тағамдар
жасату.
Мүсіндеу: күрт, ірімшік, таба
нан, шелпек, бауырсак т.б.
Балалар
өздерінің
жүмыстарын
мазмүндарына
сәйкес
бағалап,
қорыты ндылайды.
Күтіл етіннэтиже:
Нені білу керек: Жайлау көркін көз алдына елестетеді, есте
сақтау қабілетін дамытады.
Қандай түеініктерді игерді: көркемөнер туындыларын
эңгімелеуді жэне жайлау көрнісі туралы көптеген мэліметтер алады.
Меңгерген дагдылары мен іскерліктері: табиғат көрінісінің
эсемдігін сезіне білуге, оны бейнелеу іс-эрекетінде көрсете білуге,
бірлесіп еңбек етуге, үжымдық еңбек нэтижесіне жетуге
дагдыаанады.
310
І»ілім беру салалары: «Шығармашылық», «Таным»
І.олімдсрі: Сурет салу
I акырыбы: ОЮ-ӨРНЕК ТҮРЛЕРІМЕН ТАНЫСТЫРУ
қ т ы ц максаты: балаларды ою-өрнек түрлерімен "оюшы"
аічсн үгымдармен таныстыру. Олардың түр-түсі, эсемдігі,
( 'і і П н
іү п.іііатын бүйымдар қолданысына назар аудартып, үйілесім тауып
ц|)нааасуына мэн беріп, көркемдік талғамын дамыту. Ою-өрнек
щсмсігперін ажырата білуге, түрлі -түсті қағаздан қиып жапсыру
/іагдыларын
қалыптастыру.
Ою-өрнектердің
үйлесімділігін,
.)(смдігін сезінуге тэрбиелеу.
К о р п с к іл ік т ер : ою-өрнек үлгілері, қиынды үлгілері (трафарет),
іураі гүсті қагаздар, қайшы, желім, сүрткіш, қылқалам.
«)діс-тәсілдер: ою-өрнек элементтерін таныстыру, қос буктеу
і ч іаімсн қию, қарындашпен сызу, трафарет пайдалану, үлгіні
ічшдаиу, корсету түсіндіру.
( оідік жүмысы: ою-ернек, оюшы, ою аттарын таныстыруды
і .і аі астыру.
Алдын-ала жүргізілетін жүмыстар: Үлттық түтынатын
(>уІІымдар, киімдер ою-өрнектеріне назар аудару. Ою өрнек қию
)/ці і лсілдеріне жаттықтыру.
Іс-лрскет
іецдері
М ошнации іы кконауш ы
лык
Тәрбиешінің әрекеті
Балалардың
әрекеті
Тэрбиеші
сабақты
оюөрнектер
жайында
эңгімелеуден бастайды. Оюөрнектерді
күнделікті
түрмыста
қайдан
(қай
жерден)
кездестіруге
болады?
деген
сүрақ
беріледі. Балалар жауабын
толықтырудан
соң «ою
дегенміз не?» - деп сұрайды.
Балалардың өздеріне қандай
ою-өрнек
элементерін
білетіндерін айтқызу, эрбір
баланын алдында берілетін
Ою-өрнектің бір
түрі. Ол сэндеу,
әсмдеу
деген
мағынаны
білдіреді.
Осы
сәндеу,
эсемдеудің
бір
түрі,
яғни,
хайунат,
жанжануар
жэне
өсімдік белгілері
мен
мүшелері
немесе
геометриялық
311
қиынды өрнек үлгшерінен
аталган
ою
элементтерін
алып көрсету, түстерін сүрау,
бірнеше
элементтерді
тақтада
бормен
сызып
көрсету үсынылады.
Үнымдастыруіздестіру
Енді осы жеке элементтер
бірлесіп келіп әдемі оюөрнек қүрайды екен, қане
бэріміз орнымыздан түрып
осы
өрнектерді
қимылқозғалыспен
орындап
көрейік. Қандай ою-өрнек
элементтерін
қиюға
болатынын
ойлану.
өз
еріктерімен
қандай
қағаз
түстерін
тандап
алу
ескертіледі.
Ою-өрнектерді
қию тәсілдерін еске түсіру.
Тэрбиеші
бірнеше
ою
үлгілерін көрсетіп, «осындай
оларды кім жасайды?» - деп
сүрақ қояды. Оюшы деген
кім?
Бүл
да
шебер,
іскерлермен қатар айтылып,
қүрметтелетін өнерде өзіндік
орны бар адам. Ол өзіне
дейінгі дәстүрлі ою өнерінің
бүкіл сырың толық меңгеріп,
оны одан эрі дамытуда
сондай-ақ ол барлық оюды өз
бетінше қия алганда жэне өз
тарапынан
халықтық
нұсқаулармен_______ өзектес,
312
фигуралар
іспеттес
элементтердің
үнемі
ырғақты
қайталанып,
симметриялы
орналасқан
көркем өрісі мен
қүрылымын
ою
деп атаймыз.
Бэрі қол ұстасып,
шеңбер
құрып
тұрады. Ирек, су
элементін
бейнелеу
үшін
бірінің
артынан
бірі тәрбиешінің
соңынан
ирек
жасап
жүреді.
Тұмарша:
үшбүрыш жасап
тұрады
(екі
шағын
топпен
бөлініп тұрғызуға
болады).
Бота
мойын,
ботакөз
т.б.
элементтер
тәрбиешінің
шеберлігіне қарай
ұйымдастырылад
ы.
Балалар
қимылқозғалыспен
жүріп-тұрып
бейнелегеннен
кейін орындарына
жайгасады.
сабақтас
ою
түрлерін
ұсынғанда барып ою-өрнек
өнерінің дамуына өз үлесін
қосқанда оюшы атанады.
Бүгін біз бэріміз оюшы
болып көрейік. Міне, мен
оюшымын, сендерге бірнеше
ою-өрнекті қиып көрсетейін
- деп тәрбиеші үлгіні қию
эдіс-тэсілдерін
көрсетеді.
Қос бүктеп қию, (трафарет)
үлгіні пайдаланып сызып
алып қию, бірнеше қию әдістәсілдерінен кейін балалар
ыңғайлысын тандап алады.
Жалпы топпен немесе шағын
топпен
үжымдық
жүмыс
түрінде
үйымдастыру
да
тәрбиешінің,
шығармашылық
ізденісіне
сәйкес тандалады. Қандай
жүмыс болғанда балалардың
ою-өрнек элементтерін түртүсіне,
ерекшеліктеріне
қарай үйлесімді орналасуы
жүмыстың саласы, көркемдік
талап-талғам
деңгейінен
шығуы, өз жолдастарының
еңбегін
багалау,
талдау,
мадақтаумен
бірге
жүргізіледі. Тэрбие жүмысы
өз
серіктерімен
дербес
көркемөнер
бүрышында
жалғасады. Жапырақтардан
өрнек қүрау, геометриялық
фигуралардан
қиьшган,
түрлі-түсті
қүрақ ерекше
корпе үлгісін қүрап үйрену,
313
Балалар
тәрбиешінің
керсеткен үлгісіне
сэйкес ою өрнек
элементтерін
қиып оны өздері
таңдаган
бүйымдарға
салып
эшекейлейді.
Қайшымен жүмыс
істеу
машықтарын
балалар игереді,
оған
бақьшау,
қадағалау
жасалады.
Барлық бала оюөрнек
элементтерін
қиып болған соң
эр баладан жеке
бүйымдар немесе
киім-кешектер,
ыдыстарды оюлап
әшекейлейді.
Ою-өрнектер,
өнер жайындағы
мақал-мәтелдер
айтады.
Оюөрнектердің
мағынасына қарай
бөлінуін қысқаша
мозайкамен жэне құрылыс
материалдарымен
жұмыс
істеуде
пайдаланатын
затгардың түр-түсін тандауда
жыл
мезгілдерімен
байланыстыра
таңдау
ұсынылады.
Рефлексивті
түзетушілік
Каңдай түс, қай жыл
мезгілінде көбірек қолданылады? Өздері жасаған жүмыстарымен салыстырып, талдау жасалады.
ою үлгісі арқылы
эңгімелейді.
Ондағы
аңдар,
құстарды, жэндіктерді
санату,
салыстыру,
ауызша
есеп
құрып шешеді.
Балалар өздерінің
жұмыстарына бірге талдау
жүргізеді.
Күтілетін нәтнже:
Нені білу керек: балаларды ою-өрнек түрлерімен "оюшы" де-
ген ұғымдармен танысады.
Қандай түсініктерді игерді: ою өрнектің түр-түсін түтынатын
бүйымдардың көлемі, пішініне қарай өрнектеу дағдыларын игереді.
Меңгерген
дағдылары
мен
іскерліктері:
Ою-өрнек
элементтерін ажырата білуге, түрлі түсті қагаздан қиып жапсыруға
дағдыланады.
Білім беру салалары: «Шығармашылық», «Қатынас»
Бөлімдері: Мүсіндеу
Тақырыбы: БАЛАПАНДАРЫН ЕРТКЕН ҚАЗ
Сабақтыц мақсаты: қүстар жайындағы түсініктерін жетілдіру.
Қүстар үнін ажырата білуте жатгықтыру. Әр түрлі қимылдар
арқылы тепе-теңдік сақтауды, қозғалыс үйлесімділігін дамыту
көзделеді. Өздері білетін қүстарды мүсіндеп, іскерлік-дағдыларын
■қалыптастыру. Кесек сазбалшықган түгас бейнені мүсіндеу
тэсілдерін меңгерту, саусақ, қол бүлшық еттерін жетілдіру.
Шығармашылық эңгіме арқылы тілін дамыту, сөздік қорын байыту,
математикалық үғымдарын бекіту. Айналамен таныстыру, ойқиялын дамытып, көркемдік. талгамын артгыру. Қүстарға
қамқорлық жасай білуге тәрбиелеу.
Корнекіліктер: тогай корінісі. Ағаштарда отырған қүстар. Көл
бейнесі, көлде жүзіп жүрген үй құстарының суретгері.
314
I мммпстикалық орындық,
арқан,
"Аққу қаздар"
ойынына
шрибутгар.
О діс-тәсілдері:
мусінші
шеберханасындагы
құралI іііідықгармен жұмыс істеу үшін жолдарын көрсету, еске түсіру,
иүі шрдың мүсінін жасау жолдарын көрсетіп түсіндіру. Өлеңіиқітқіар,
жүмбақ, жаңылтпаштар сүрау, сурет бойынша
,щі імелету.
( » ідік жүмы стары : түз (жабайы дала) қаз қаңқылдайды,
сііуысқап
шықылықтайды,
тауық
қыт-қыттайды,
қарга
і и|ікі.ілдайды, бүлбүл сайрайды, этеш шақырады т.б.
Алдын ала ж үргізілетін жүмы стар: балаларды хайуанаттар
, іічбиіына апару. Қүстар жайында ән тындау, ертегі айту, сурет
Кіірііу.
1« .ірекет
КІ' і г ң і і с р і
ІУ ІО іи н й ң и -
и іі.ік коіі нушы
лі.ік
\ ІІымдмсгыруI ідгстіру
Тэрбиешіиін әрекегі
Балалардың әрекеті
Балалар
"Балдыргандар
энін"
орындап межелі жерге жеткенде
қүстардың дауысы естіледі, балалар тына калады. Үн таспадан
бүлбүлдың сайраған үні естіледі,
тэрбиеші: "мүқият тындандаршы,
күстар біздің келгенімізге қуанып
жатыр екен. Біз олардың дауысын
ажыратып қандай қүстар екенін
айтып көрейікші". Олар: булбүл,
торгай, қаз, үйрек, тоқылдақ, тырна т.т.
Күстар уні айтылған соң, тэрбиеші
үй қүстарын жэне түз қүстарын
атап айтуды өтінеді. - "Не себептен үй қүстары немесе түз
күстары деп атаймыз- деп сауал
беріледі.
Үй күстарының қандай пайдасы
бар?деген
сүрақка:
"етін,
жүмыртқасын жейміз, жүнінен
жастық жасаймыз"- деп бапалар өз
ойын айтады. Тәрбиеші балалар
жауабын мадақтап үй құстары
жайында эңгіме айтып береді.
Асқар деген баланың үйінің
Балалар тогайға серуенге келе жатып, эр
түрлі
жолдардан
өтеді, жалгыз аяк
соқпақ жол (орындық
үстімен, тепе-тендік
сақтап жүреді), ирек
тасталған
арқан
үстімен етеді.
315
Балалар:"үй күстарын
адамдар өсіріп, күтіп
багады,
ал
түз
қүстары өз бетінше
далада өмір сүреді"деп жауап берді.
Балалалар:
-алдымен
кесек
сазбалшықты
тегістейді;
-денесінің
пішінін
шыгарады;
-мойнын,
басын,
тұмсыгын, құрыгын
жанында улкен көл бар екен. Сол
көлге күндіз-түні үйрек, каз келіп
суда жүзіп, балық аулап мэз
мейрам
болатын
көрінеді.
Асқардың
үйіндегі
қаз
да
бапапандарын
ертіп
көлдің
жагасына келіпті. Оның бес
балапаны бар еді. Шалғынның
ішіне, кірген кезде соңында келе
жатқан екі бапапан басқаларынан
адасып қалады. Қаздың неше
балапаны өзінің қасында қадцы деп
тосын
сүрақ
беріледі.
Жауаптан соң неше балапан
адасып
қалғаны
сүралады.
(жауапты дүрыс айтқан балалар
қазды, басқалары балапандарды
мүсіндейтіндіктері
келісілді).
Балапанды Асқар іздеуге кірісті.
Біз де оған көмектесіп қаздың
Балапандарын мүсіндеп берсек
қайтеді? Тэрбиеші қазды қалай
жасауға
болатын
жолдарын
көрсетеді.
Бой сергіту сәті "¥шты-үшты"
ойыны арқылы өткізіледі. Балалар
жүмыстарын аяқтаған кезде эр
үстелдегі
мүсінделген
қаздың
балапандарын
"көлге"
жүзуге
жіберілетінін айтып, Аскар да
жоғалған
балапандарын
іздеп
тауыпты, оған сендер жасаған
балапандарды
қосайық,
сонда
Асқарда кеп балапан болады
дейді. Көлге балапандарды үлкенкішісіне
қарай
топтап
орналастырады.
Көлдің түсін,
пішінін сүрап, жүзіп жүрген
балапандарды санайды. Бүдан
кейін қүстар жануарлар жайында
жаңылтпаштар айтады. Тәрбиеші
"Аққу қаздар" деген ертегіні
естідіңдер ме?- деп сүрайды.
316
шымшып
созып
шыгарады;
-көзін,
қанаттарын
таяқшамен бедерлеп
түсіріреді;
-бейнені
түғырға
мазмүн
бере
орналастырады;
эр
бапаның
жүмысына
назар
аударып,
орындау
барысында
іскерлік
дағдыларына бақылау
жасалады,
жеке
нүсқау беріледі.
Осы қүстар туралы
білетін тақпақ, өлең,
жүмбақ,
жаңылтпаштар жэне
санамақ
айта
аласындар ма?- деп
сүрайды
(балалар
жауабы).
Бір дегенім баспақ,
бүзауды жүр бастап.
Екі дегенім ешкі,
Ешкі қойдан есті
Үш дегенім үйрек,
жем бер қолға үйрет.
Төрт дегенім тайлақ,
тайлақты қой байлап
Бес дегенім бие,
Қүлынына ие
Алты дегенім атан
Мініп жүрген Атам,
Жеті дегенім жорга
Жорғаны мін жолға,
Сеғіз дегенім сиыр
Сиыр түзға үйір,
Тоғыз дегенім токты
Токты жемді соқгы.
Он дегенім осы,
терт түліктің досы,
Рофлексивті
і у іетушілік
Санамақты
балалар
кезекпен-кезек,
бірінен-кейін бірі іліп
алып
жалғастырып
айтады.
Балалар
естеріне
түсіреді, езі ертегі
желісін
қысқаша
баяндап
өтіп,
балаларды рөлдерге
бөліп
сахналап
көрсетеді.
Балалардың барлық іс-эрекет ба- Балалар тэрбиешімен
рысындағы белсенділіғі, қабыл- бірге өз жұмыстарыдауы, кабілеттілігі, бейімділігі, на талдау жаасайды.
мүсіндеу жүмыстарының нәтижесі
талдау жасалып қорытындыланады.
Күтілетін нәтиже:
Нені білу керек: қүстар үнін ажырата біледі, эр түрлі қимылдар
ирқылы тепе-теңдік сақтауды, үй қүстарының ерекшелігі туралы
біледі.
Қандай түсініктерді игерді: шығармашылық эңгіме арқылы
қпч жэне оның балапандары туралы жаңа үғымдарды игереді.
Менгерген дагдылары мен іскерліктері: балапанын ерткен
қачды мүсіндеуге дағдыланады, кесек сазбалшықтан түтас бейнені
мүсіндеу тэсілдерін меңгереді, саусақ, қол бүлшық еттерін
жетілдіреді.
6.4.Мектепалды даярлық тобына арналган
дидактикалық ойындар
Қазақтың үлттық ою-өрнектерінің мағынасына қарай бөлінуін
дидактикалық ойындар арқылы түсіндіру. Қазақ халқының
іасырлар бойы жинақталып, күні бүгінге дейін эсемдігін
жоіалтпаған ою-өрнек мэдениетінің үлгілерін қазіргі кездегі
і үрмыс-салттық бүйымдардан көре аламыз. Олар: тоқыма,
былгарыдан зерлеп, оюлап тігілген түрлі киімдер, сүйектен,
лшііітан қашалған мүсіндер, алтын-күмісті зергерлік бүйымдар,
піидеи гоқылган, жүннен жасалынған бұйымдар, т.б. Өнер элемінің
317
қыр-сырын түсіну үшін олардың өздігінен талпынуы, талаптану
әрекеті жеткіліксіз. Сондықтан балаларға тікелей басшылық етіп,
бағыт беріп, үнемі көмектесіп отыру міндет. Балабақшаға арналған
тәрбие бағдарламасына үлттық ою-өрнек мэденнеті элементтерін
молынан енғізу балалардың шығармашылық ой-өрісін кеңейтіп,
көркемдік талғамын арттыра түседі. Бүлдіршіндердің эдет-ғүрып,
салт-дәстүрлерімен көбірек танысып, ана тілінің байлығын
жетілдіруғе бірден-бір эсер еткен болар еді. Тәрбиеші мектепке
дейінғі жастағы балаларды халықтық қолданбалы өнермен
таныстыруда диафильмдер
мен
слайдтар көрсеткен жэне
дидактикалық ойындарды тиімді үйымдастырған кезде бала тез
қабылдайтын жеңіл түрлерін қарастыруы керек.
Балаларды қазақтьщ үлтгық ою-өрнектерімен таныстыруда
ондағы қарапайым элементтерден бастап, олардың түр-түс
үйлесіміне қарай қүрылым түзілетінін жэне мағынасына қарай
бірнеше топқа бөлінетінін айту жөн.
1. Ай, күн, жүлдыздарға аспан элеміне байланысты өрнектер
(айшық, жүлдызша, т.б.).
2. Малға, малдың түріне, аяқ танбаларына байланысты
өрнектер (түйетабан, қой ізі, аша тұяқ, қошқар мүйізі, қос мүйіз,
сынық мүйіз, ботамойын, ботакөз, түлпар бас, т.б.)
3. Аңның түріне, аяқ танбаларына байланысты өрнектер
(бөріқүлақ, түлкі бас, бүғы мүйіз, ит қүйрық).
4. Қүрт-қүмырсқа,
жәндіктерге
байланысты
өрнектер.
(құмырсқабел, тышқаніз, т.б.)
5. Құстарға байланысты өрнектер (құс тұмсық, құс қанаты,
қарга тұяқ, т.
6. Қару, құралдарға байланысты өрнектер (найза, балта, тарақ,
балдақ, т.б.)
7. Геометрилық денелерге ұқсас өрнектер. (ұшбырыш,
төртбұрыш, дөңгелек, омыртқа, ботакөз, тұмарша, т.б.)
Ою-өрнектің бұлай топталуын балалар түсіне бермейді. Оларды
орнек сырларымен ауызша айтып түсіндіргеннен гөрі көзбен көріп,
қолмен ұстатып таныстырған жақынырақ, түсініктірек болмақ.
Балалар бейнелеу сабақтарында сол ою-орнекте элеметтің салуға
берілетін аңның немесе құстың, т.б. тұлғасы (силуэті) өрнек ішінен
орын алса, бала оюдың айшықтарына қарау барысында көз алдына
елестеді. Оның өрнекпен астасып, үйлесім табуына да көңіл бөледі.
318
Глрбиеші жапсырудың эдіс-тэсілдерін меңгерту мақсатында
балаларды ою-өрнек элементтерін қалауы бойынша тандап альіп,
жеке қиюға үйретеді. Сондай-ақ мүндай қос бүктеу тәсілі арқылы
жемістердің, аңдардың, қүстардың сүлбасын қиюды, бірнеше
бүкгеу тәсілдеріне жаттығып, олардың өрнектің жоғарғы бөлігінде
иемесе орта белінде, төменгі жағында орналасқанын айта отырып,
дсие боліктерін де атап, қимыл қозғалыстарын бағдарлайды
(шоқиып отыр, үшып барады, жүгіріп келеді, бір-біріне кездесті,
і.б.) тэрбиеші сол сияқты ою-өрнекте бейнеленген қүстар, аңдар,
жондіктер, өсімдіктер жайында білетіндерін эңгімелету арқылы
баланың ой-өрісін жетілдіріп, қиялын үштап, бейнелеу онеріне
дсгсн қызыгушылығын, шығармашылық белсенділігін арттыруға
-кстелейді.
Мысалы балалар қоян туралы немесе мысық жайындагы
жүмбақтарындың шешуіне қиналганда, ою-өрнек көмекке келеді,
бірдсн орнекті көрсетсе, арасында жасырынып отырған не екенін
пгай қояды. Балапан, кірпі, лақ, қүстар жайлы ертегі эңгімелер
оқуда да ою-өрнек үлгілерін көрсетіп, ересектер тобындағы
балаларға эңгіме қүратуға болады. эрбір үлгіні қарап көру
барысында тәрбиешінің шығармашылық шеберлігі балалардың
иқыл-ойының дамуын, қиялын есте сақтауы мен қабылдауын
/іамытады. Мүнда балалардың өздеріне көргендері жайлы
лңғімелету арқылы бейнелеу өнерімен тіл дамыту сабақтастығы
жүзсге асырылады. Үлгінің әр бөлігін жеке-жеке қатты қағаздан
м і і . і і і ш і ы г і қүрап, қүрылым (композиция) жасауға үйретуге болады.
Ою-өрнектермен жүмыс істеудің әдіс-тәсілдері
(ересектер, мектепалды даярлық топтары)
Глрбиелік мэні. Ою-өрнекті қарап көру арқылы өрнек
гүрлерімен таныстыру, көркемдік талгамын арттыру, ой-қиялын
дамыту. Өрнек ішінен қабылдаган элементтерді жеке қию
ц.идыларын қалыптастыру. Аңдардың, қүстардың, жэндіктердің
кимыл-қозғалысына қарай мазмүн қүрап эңгімелету. Олар
/кайындагы өлең-тақпақтар, жүмбақ, жаңылтпаштар айтқызып, тілін
цамыгу, сөздік қорын байыту, байланыстырып сойлеуге үйрету, оюорнскгердің мағынасына қарай бөлінуі жайында қарапайым түсінік
бсру,
319
Іс-әрекет барысы.
Балалардан өздері білетін ою-өрнек аттарьш сұрау; олардың
назарын (ерекше) ою-өрнекке аударып, мұқият қараулары
ұсынылады; көргендері жайында айтқызып, эңгімелету; қандай
ертегі естігендерін, елең-тақпақтар, жұмбақ, жанылтпаштар айтуга
болатынын сұрайды; тэрбиеші сұлбасы (силуэт) бойынша шоқиып
отырған түлкіні, қорқақ көжекті немесе көбелекті қос бүктеу тәсілі
бойынша қиып көрсетеді.
Балалар өздері қалауы бойынша құрылысы қарапайым
элементтерді қиып, өрнек жасайды (суретін салуға немесе
мүсіндеуге ерікті).
Тәрбиеші көрсеткен ою-өрнектің қандай элементгерден
тұратынын сұрау (мыс: малдың түріне, аяқ таңбаларына
байланысты өрнектерді атау); құстарға байланысты қандай оюөрнекті білесіндер, түстері қандай, ою-өрнектерді қай жерлерден
кездестіруге болады? (ұлттық киімдер, тұтынатын бұйымдар, т.б.)
Балаіардың жұмысына тэрбиеші тікелей басшылық жасап,
бағыт беріп отырады. Жұмыс аяқталғанда балалардың еңбек
нәтижесіне бірлесіп талдау жасап, өз іс-әрекеттерінен қанағаттану
сезімдері мен жағымды көңіл күй жағдайларын туындату арқылы
аяқталады.
Тәрбиеші қазақтың салт-дәстүрі, эдет-ғұрпы, дағдьшары
жайында эңгімелейді. өнердегі, еңбектегі жетістіктеріне, сыйлы
қонақтарға тарту, сый-сияпат көрсететінін, ат мінгізіп, шапан
жабатын қонақжайлылық, адамгершілік асыл қасиетгерін атап
өтеді. Ойында балалар екі ауылға бөлінеді. Екі ауылдың (мысалы,
«Өрімтал» ауылы «Балауса» ауылын, т.б. адамдары бір-бірін
қонаққа шақыруға дайындалады. Дайындық барысында қонақ
күтуге арналған құрал-жабдықтар, қажетті затгар алдын ала
орналастырылады. Қонақтарын өнерін тамашалаған соң тарту етуге
шапан дайындалады. Мұнда қиылған шапан үлгілерін ұлтгық оюөрнек элементтерімен әшекейлеу үшін балаларға дайын ұсақ
өрнектер таратылып беріледі). Бірлескен жұмыс нәтижесіне жету
көзделеді. Шапанды түкті қағаздан жасау балалардың іс-әрекетке
ынта-ықыласын жэне уақытгы ұтымды пайдалануға тиімді. Балалар
шапанды қай ауылдың балалары бірінші дайындап болса сол ауыл
адамдарын қонаққа шақыруға кісі жібереді. (бала ойыншық ағаш
атқа мініп барады.). шақырушы кісіні күтіп алып, атын байлап, үйге
320
кіріпіи
жэне сұрайды. Дидактикалық ойын рөлдік ойындарға
Қонаққа өздері дайындаган шапандарын ала барады. Бір(ііршс оисрлерін көрсетуге ұсыныс жасайды. ән айтады, би билейді.
І .и іагап өлең тақпақтарын оқып, шағын ертегі эңгімелер, санамақ
ніі іып береді. Қайтар кезінде онерлеріне риза болған балаларға
іміісрінің жасаған тарту
«шапандарын»
қалдырады.
Өнер
-іиійі.ііідағы мақал-мэтелдерді қолдануды ескереді. Тэрбиеші тікелей
іі.н .......... .. жасап, балалардың ойыны шығармашылық сипат алуга
* хі і і.гпайды. Қонаққа шақырған «ауыл» балалары да өздерінің
. і.ііілі.іқтарын қонақтарына дайындап қарсы алу рэсімдерін түгел
іц
і .і с і і д ы
,
Ж ЙС ІІЙ Д Ы .
Қорыта айтқанда дидактикалық ойындар арқьшы балалардың
мірисмдік талғамын қалыптастырудың негіздері қоланады. Балалар
і уі ісрді ажыратуға кеңістікті бағдарлауға, эдемі өрнектер қүрауға
ин дыланады. Балабақшадағы барлық жас топтарына
Ьақы лау сүрақтары
1. Мсктепалды даярлық тобындағы бейнелеу іс-эрекетінің
игі і и і міндеттері қандай?
2.С)сы жас тобында бейнелеу іс-эрекетіне үйретудің әдісі.н ілдсрі қандай?
I. Нресектер тобынан мектепалды даярлық тобына ауысуда
■\ рсг салу техникасының айырмашылығы қандай?
4.
Мсктепалды даярлық тобында балалардың жан-жақты
ішмуына бейнелеу іс-эрекетінің қандай маңызы бар?
*>. Ііалабақшада бейнелеу іс-эрекетінде қандай қүрал-жабдықтар
ііаіідаланылады?
Ь. Сурет салу, мүсіндеу, жапсыруға арналаған қүралдарға
ічііһ.ілатын талаптар қандай?
7.
Оқу іс-әрекетін жоспарлауға қойылатын тапаптар жэне сіздің
үч’ іанымыңыз қандай?
Н.
Гехнологиялық картаны жетілдіруге қосатын сіздің үлесіңіз
г ііо жаңаша көзқарасыңыз қандай болмақ?
{). Бсйнелеу іс-эрекетінің қандай түрін балалар жоғары
Гніпілайды?
10. Сабақтарды үйымдастырудың формалаы мен әдістері
інімді найдалану жолдары қандай?
I I. Сабақтарды үйымдастырудағы қорытынды белімінің, яғни
і ниііілар жүмысына талдау жасаудың маңызы неде?
321
Тапсырмалар
1.Бейнелеу іс-әрекетінің багдарламалық мазмұнына талдау жа
саңыздар.
2.Мектепалды даярлық тобына арналған үлгі сабақ жоспар
ларын жазыңыздар.
3.Жас тобына сәйкес үлгі көрнекіліктерді дайындап алыңыздар.
4.Дидактикалық ойындардың кернекіліктерін дайындаңыздар
5.Балалардың бейнелеу іс-әрекетіне бақылау жасаңыздар жән(
оны өздеріңіздің күнделіктеріңізге жазып жүріңіздер.
322
7 I ЛГЛУ. ( АБАҚТА Ж ӘН Е БОС УА ҚЫ ТТА РЫ Н Д АҒЫ
Б ЕЙ Н ЕЛ ЕУ ІС -Ә РЕКЕТІ
7.1. Бейнслеу іс-әрекетін уйымдастыруда жаңа
технологняларды пайдалану
Мгкісііке дейінгі ұйымдарда бейнелеу іс-эрекетін ұйымдасп.іру/ііі іуліага багдарланган тэрбиелеу мен білім беру удерісінде
нмп |ілиіііііті эдіс-тэсілдерді, жобалау жэне зерттеу іс-эрекетін
іиіііііііііііііу арқылы жүзеге асыру көзделеді.
Исшічлеу іс-әрекетінде жобалау әдісін пайдалануга қойылатын
т\'І і. І пкілаптар:
I
Ьсйнелеу іс-эрекетінің тақырыбын таңдау, оны орындаудың
іиім/іі жолдарын ойлану, іздеу жэне оның маңызы мен мэнін
іпі.іі іірмашылық бағытта шешу жолдарының қарастырылуы;
? I Іпгижеге жетуде бірлескен іс-эрекетгі дүрыс үйымдастыру,
ічі/м ііі қүрші-жабдықтарды таңдау, сурет салу, мүсіндеу немесе
/іннит.іру жүмыстарын орындауға бағыт-бағдар беру;
< Ьалалардың өздігінен дербес эрекет етуі үшін таңдалған
...... .
сэйкес іс-әрекеттің орындалу ретімен таныстыру: ең
шіді.імеіі іісиі орындау, одан кейін неге коңіл болу, үлкен бөліктер
м г і і у і ; і қ болікгерді үйлестіру, жалпы мазмүнның дұрыс шығуына
м.иі іігру (жеке, жүппен жэне топпен жүмыстар);
•I Жобаның (іс-эрекеттің) мазмұндық болігінің құрлымын
/ііүііпігу (ногижеге жетудің кезендерін нақтылу);
V Ісрітеу эдістерін тиімді пайдалану: мэселені анықтау, оның
мпкі іі іы мсн міндеттерін нақтылау, оны шешудің болжамын жасау,
ігрггсу эдістерін талдау, соңғы нэтижені безендіру, алынған
м.иіімптсрді оңдеу түзету қортынды жасау;
Жобалау эдісінде оқытуга қойылатын мақсат:
бсйнелеу іс-эрекетімен айналысу үшін балаларға жағдай
і и .іу. алуан түрлі дерек көздерінен білім дағдьшарын өздігінен
■ііі і іі ыкі.іласпен жинақтай білу дағдыларын қалыптастыру;
ііиіымдық жэне тэжірибелік міндеттерді шешу дағдысын
к і н і і . і і і і пс гыру;
ортүрлі
шағын
топтармен
жұмыс
жасай
отырып,
киммуиикіігивтік, дағдьшырын қалыптастыру, шығармашьшықпен
і \ мі.к жасай білуге үйрету;
323
- өздерінің зерттеу дағдыларын дамыту (мәселені анықтау,
ақпарат жинақтау, бақылау, эксперимент жүргізу, талдау жасау,
болжам құру, тарату т.б.);
- жүйелі ойлау дагдысын қалыптастыру, көркемдік талғамын
дамытып, эстетикалық тэрбие беру;
Жобалау әдісінің теориялық позицшсы:
-балаға басым назар аударылып, оның шығармашылық
қабілетін дамытуға басым көңіл бөлінеді;
- білім беру үдерісі оқу пэнінің логикасына ғана емес, ісәрекеттің логикасына қүрылады (бала үшін жеке түлға ретінде
қарау жэне баланы оның қызығушылығын ояту) бала үшін жеке
ойлау қабілетін дамыту жэне қызыгушылыгын арттыруға ықпал
етеді;
- жеке жүмыс жасау барысында жобалау әдісі арқылы эрбір
баланың өзіндік даму деңгейін қамтамасыз етеді;
- жобалау әдісі баланың физиологиялық психикалық дамуын
кешенді түрғыдан қарастырады;
- алуан түрлі жағдаяттарды пайдалану арқылы баланың
білімінің тереңдігі қамтамасыз етіледі;
- алуан түрлі бейнелеу іс-эрекетіне қажетті қүралдармен жүмыс
жасай білудің техникасымен танысады жэне оны орындауды
меңгереді;
Жобалау әдісінің маңызы:
Бала жүмыс барысында шынайы объектімен жэне процеспен
толық танысады. Ол баланың нақты жағдаяттарды шешуге,
қүбьшыстарды терең танып білуге жэне жаңа объектілерді
қүрастыруға жетелейді. Жобалау эдісін жүзеге асыру үшін жэне
оның мазмүнын ашу үшін ерекше оқытудың формаларын пайдалану
қажет. Олардың ішінде жетекші түрі еліктеу (имитация) ойыны деп
аталады. Имитациялық ойын бүл еркін, адамды шынайы жэне
табиғи қалыпта үстауға ықпал ететін балалардың өзіндік «мен»
түсінігін қалыптастыратын шығармашылық, белсенділік, өздігінен
дербес эрекет етуге бағыт беретін ойынның түрі. Бүл ойында эрбір
бала рольдерді өз еркімен таңдап алады жэне баланың танымдық ісәрекеті олардың қызмет ету қүрлымының барысында орындалады.
Олар үшін бүның маңызды зор болып табылады.
Ойынның қызметі:
324
мсихологиялық - балаға түсірілген күшпенен эмоционалдық
күйді үйлестіру;
психотерапиялық - мүнда балага көмектесе отырып өзіне жэне
ннгііерге деген қатынасын өзгерту, қарым - қатынас тэсілдерін
.........
психикалық көңіл - күйлеріне қарау;
іехнологиялық - баланың ойлауы мен қиялын шындыққа
іпкі.ііідагу;
( )йында бала өзін қауіпсіз сезініп, психологиялық түргыдан
грһін жэне өзінің дамуына ықпал ету қажет. Әдістемелік
иүсқііуларда сипатталған дэстүрден тыс техннкаларды тиімді
іиійцшіііііу балалар үшін өте қызықты эрі шыгармашылыққа
-іч п л г й і і і і жол болғандықтан оны жобалау эдісінде топтық жэне
\ м.імдық жүмыстарда пайдаланған маңызды болмақ. Бейнелеу іс •І>і іа-іш де-жобалау эдісін пайдаланудың маңыздьшығы баланың
піііиң шыгармашылық зертгеу ізденісіне, танымдық қабілеттерін
іиімыіуіа жол ашатындығында. Сондай-ақ, тэрбиешінің бейнелеу
и .іргкп ін үйымдастыруына бағыт беретін төмендегідей үлгіні
үгынамыз:
•'чцііі
Ін-ннелеу іс-әрекетіндежобалау әдісін орындау үлгісі
>КоПнлау
Тарбиешінің әрекеті
Балалардың эрекеті
1. Тақырыпты анықтау.
Мақсат қою жэне нәтижені
айқындау.
2. Бейнелеу іс-эрекетіне
қажетті қүралдарды, эдіс гэсілдерді таңдау.
3. Қандай міндеттерді шешу
қажеттілігін анықтап алу.
Гаңдану сэтіне сэйкес
ксйіпкерлер таңдау оған көмек
корсетугс балаларды тарту.
1.Мэселені анықтау,
тақырыпты келісіп,
бірге таңдау.
2.Балалар өздеріне
қажетті қүралдарды
дайындап алады. (бояу,
қылқалам, қағаз,
қайшы, желім т.б)
3. Міндеттерді шешу
үшін жекелей, жүппен
немесе топтарға
бөлінеді.
5.Балаларды жүмыс
топтарына бірігеді.
6.Балалардың рөлдерін
і « ||'||Л Г ] |І
1 К ГІГ Ң
ііг
ігц
4. Гэрбиеші балаларға міндетгерді іпешуге комектеседі.
*> Іс эрекеттерді жоспарлауға
325
3 кезең
көмектеседі, орындалу ретін
нақтылап алады.
6. Іс-әрекеттерді
үйымдастырады.
7. Тэжірибелік көмек көрсету.
(қажет болуына қарай)
8. Жобаны жүзеге асыруға
бағыт береді жэне бақылау
жасап қадағалайды.
Шығармашылықпен жүмыс
жасауға, дербес әрекет етуге
бағыт беріледі.
9. Жүмысты қорғауға дайындалу.
Ю.Қорытындылау және талдау жасау балаларға рухани
ләззәт алатындай, әсер қалдыратындай болуы шарт.
жэне қызметтерін бөлу,
сурет салуға
(мүсіндеуге,
жапсыруға) кіріседі.
7.1с-әрекетке қатысты
өзіндік білім, білік,
дағдыларды пайдалану.
Іс әрекеттің техникасын
дүрыс орындауға баса
назар аудару.
8. Салған суреттерін
сипаттау, жетістіктерін
атап өту. ¥жымдық
жүмыс нэтижесіне
бірлесіп жетуге
жүмьшдыру.
9.Жобаға түсаукесер
жасау.
Осы
сызбадағы
үлгіні
пайдалана
отырып
тәрбиеші
технологиялық карта жазуда, яғни сабақтың қүрылымын нақты
айқындай алады.
4 кезең
Зерттеу іс-әрекетін үйымдастыру әдістері
Бейнелеу өнері сабақтарын үйымдастыруда зерттеу ісәрекетінің негізгі қүрамына енетіндер - мәселені айқындап,
тақырып таңдау, өздері салатын сурет немесе жапсыру іс -әрекетіне
сэйкес алдын-ала бақылау жасап, оған жан-жақты талдау жасап
алып, оны қалай салу керектігі жөнінде орындалу ретін айтып алу
арқылы өз іс-әрекетіңде бейнелей білуге үйренеді.
Қарапайым тәжірибелер, жасап көріп осылардың негізінде
пайымдау мен қорытынды жасауға үйренеді.
Мысалы: бояу түстерін араластыру арқылы басқа түс алуға
болатынын, бояуды үрлеу, кляксаграфия, майшаммен сурет салу,
түрлі-түсті борлар мен көмір қарындаштарды пайдалану, сулау
тәсілдерін қолдану, бояуды шашыратып сурет салу, жіппен сурет
салу, бастырма әдісін пайдалану арқылы баланың ой қиялы дамып,
326
іімім
қиранайым тэжірибелерінің нэтижесіне жетуге талпынады.
1« Ймолсу іс-эрекетінде дэстүрден тыс эдіс - тэсілдерді пайдалану да
іг р п г у
жүргііуге жэне баланың ой-қиялын шарықтатуга, ісіргһі* 11 мі нэтижесі сапалы болуына ықпал етеді
"
ірссект ер меи мектепалды тобында - бейнелеу іс-әрекеті
іииіһішна іерттеу жүмыстарын ж үргізу здістері. Мектеп жасына
і г і і і н і і ксісңдегі зертгеу, үлкендердің жүргізген зерттеулері сияқты
ін иггі кг іеңдерден түрады:
•ігртгеу тақырыбын тандау;
мікірлерді іздеу жэне мүмкін нүсқаларды шешу;
ііқіиіраттарды жинау;
<)ларды талдап қорыту;
<ср ггеу кезіндегі ақпараттарды қоргауга дайындалу (хабарлау,
>мі імглсу, корнекілік, макетжэне т.б.
Кіірпнайым тэжірибелер мен зерттеу жүргізу эдіс - тәсілдері:
^
"Дербес ойлану». Бүл тақырыпта суретгі қалай салуга болады?
Кцмдай қүріілдарды пайдалану тиімді? Бояу түстерін таңдау. Қағаз
і іг і імг қалай орналастыруға болады.
«Інісқа адамдардан сүраймыз». Сурет салу үшін үсыньшған
іпкі-ірмн іуралы өзі не біледі, қүрдастарынан, ата -аналарынан, іні,
мірі.імдасіарынан, ата -эж елерінен сүрап мэліметтер жинақтайды.
С(ііі іііі жайында жалпы мағлүмат алу сурет салуға үлкен көмегін
іи ііс д і.
қараймыз». Салатын суреттің тақырыбына
г.>Іікгс кі гатардағы суреттерді тэрбиеші топта, ата-аналары үйінде
кнріч геді, бейненің сипаты, қүрылымы, пішіні, кеңістікте
нриалауына, түр-түсіне көңіл бөледі. «Теледидардан қараймыз»
( Г і г і і і і г гаспадан қарау). Осы тақыпқа сай бағдарламаларды қарау
жлме омың орындалу жолдарымен таныстыруға мэн беру.
327
терапиясы, библиотерапиясы, маска терапиясы т.б. Балабақша
тэжірибесінде пайдаланып жүрген бірнеше түрлеріне тоқталамыз.
Музыка трапиясы - бұл психотерапевтикалық әдіс. Ол адам
жағдайын емдеуге музыка арқылы эсер етеді. Мүнда музыка емдік,
дэрілік зат ретінде қолданылады. Музыканың терапевтикалық эсері
бүрынғы заманнан бері белгілі. Музыка терапиясының негізгі
механнзмдерінің эсері әдістің эр адамға ыңғайлы эрі қолайлылығын
көрсетеді.
Біріншіден, ырғақ сақгалған музыка мидың бөліктеріне эсер ету
арқылы оның жүмыс істеуіне көмектеседі.
Екіншіден, эр музыканың өзіндік белгілері бар. Адамның
белгілі бір жағдайы мен көніл-күйімен байланыса отырып, бізге
белгілі бір эмоцияның пайда болуына әсер етеді.
Бейнелеу терапиясы
Бейнелеу терапиясын қолданудың негізгі мақсаты- баланың
немесе ересек адамның қандай да бір қимылды тандауына
қарамастан, баланың өзін-өзі тануына жэне өз элемінде өмір сүруіне
демеу беру болып табылады.
Сурет салу - ешқандай ересек адамның көмегінсіз ең күшті өзін
таныту түрімен байланысты болады. Өзінің ішкі сезімі мен өзін
теңестіруді көрсетуіне жол ашады. Балалардың сезімін сурет салу
арқьшы бейнелеу әдістері шектеусіз. Балалар бояуга қолын малып
қағаз бетіне із қалдыруды жақсы көреді. Бала бояу түрін өзінің жай
күйіне байланысты таңдайды. Бояудың түстері сезімнің жағдайына
тең келеді. Сурет салу арқылы балалардың шығармашылық
қабілетін шыңдап, ой - қиялының дамуына ықпал етіп, олардың
түйық мінездерінің ашылуына себеп болады. Балалардың өздерін
еркін үстауына, ортаға тез беймделуіне жағдай жасалады. Сурет
терапиясын өткізуде жеке баламен, шағын топпен, барлық топтағы
балалармен бір мезгілде жүмыс жүргізуге болады.
Сурет терапиясы бойынша жүмыс жасауда коммуникативті
сурет салуға баса назар аударылады. Мүнда: топтағы балалар екіекіден бөлініп бір параққа сурет салады. Олар алдымен негізгі
түстерді таңдай отырып, біртіндеп қосымша түстерді пайдалануға
багыт беріледі.
Сызықтардың алуан түрлерін пайдалануға жэне оны бір-бірімен
байланыстыра отырып белгілі бір затгың бейнесін жасауға ықпал
етеді.Жұмыс аяқталған соң бірлесіп талдаужасауда суреттегі ойлар,
330
сечімдер, сурет салушылардың бір-біріне деген қарым-қатынастары
сипатталады.
Вірігіп сурет салуда- бірнеше бала немесе топ мүшелері бір
пнраққа сурет салуы мүмкін. Бүл кезде топпен бірлесе жүмыс жасай
плуы, коңіл-күйлері, топтың эр мүшесінің өз үлесін қосуы, олардың
коіқарастары
мен
пікірлері
ескеріледі,
ынта-ықьшасы,
қ і . і іығушылыгы,
басқаларымен тығыз байланыс орната алуы
галданады.
Қосыміиа сурет салуда- топ мүшелерінің бірі суретті бастайды,
кігніандары кезектесіп суретті жалғастырады, толықтырады,
иңдейді, мазмүн бере эрлейді, өз ой-қиялы бойынша суреттің
ми імүпын дамытады эркім өз үлесін қосады.
Дчиыи суреттермен жұмыс жасауда-бірнеше суреттерді
іиішшірга бірден көрсету, оны қарап көргеннен кейін салыстыру,
Пірлесс отырып үқсастығын, айырмашылығын табуға үйренеді. Әр
гу р е ггі
жеке-жеке балаларға таратып беріп, қолдан-қолға
пуі.іс п.ірып қарау арқылы өз ой пікірлерін айтқызуға болады.
( 'аусақ живописі- ешқандай қүралдың көмегінсіз тек саусақпен
ін ііпелеу. Ол үшін баланың эрбір саусағын эр түске матыру арқылы
пііріік бетіне эртүрлі сызықтар, нүктелер, саусақ үшы таңбасының,
іншканпың көмегімен бейнелеу. Бүл эдіс артпедагогика мен
иріторанияда белсенді қолданылады. Себебі баланың қателік
/місаудың алдында, сәтсіздікке үшырау алдындагы қорқынышты
-і еңу үшін қолданылады.
Ііейнелсу терапиясының түрлері:
бөліктерімен
1.
Ііоролон
Сабынмен
2.
ІЦеткамен
3.
Майшаммен
4.
сурет
сурет
сурет
сурет
салу.
салу.
салу.
салу.
СУГКТ ТЕРАПИЯСЫ
М йқсигы:Балалардың психикалық дамуының негізі ретінде
іііі.п іірманіылық потенңиалын ашуға оның ішінде қиын, қимылды,
1111 іі.іі і іі.і балалардың ашьшуына, өзін-өзі еркін үстап, ортаға тез
(и ііімделуіпо жагдай тугызу.
331
Міндеттері:
• баланың дене және психикалық денсаулығын нығайту
жэне қорғау, салауатты өмір салтына баулу;
• жалпы адам жэне ұлттық құндылықтарға баулу негізінде
баланың жеке тұлғасын үйлесіммен дамыту;
• баланың
қиял-шығармашылығын
олардың теориялық
ойлануының алғы шарты ретінде дамытып, қалыптастыру;
• эр түрлі іс-әрекет барысында қарым-қатынас жасау,
таным,ойын жэне басқа да белсенділік түрлерін ынталандырып,
қолдау көрсету.
Ойын терапиясы
Ойын терапиясыартгерапияның түріне
жатады.
Бұл
терапияның жүргізу үлкендер мен балалардың әлеуметтік жэне
психологиялық мәселелерді жеңу үшін, жеке жэне эмоңионалды
дамуы үшін арнайы ойындар қолданады. Егер бала ойынға белсенді
жэне бар ықыласымен қатынасса емдеу әсерлі болады.
Ойын баланың психологиялық ахуалын сақгауға, оның
қоғаммен қарым-қатынасын анықтауға, ересек өмірге дайындайды.
Ойын балаларға белгілі дағдыларды меңгеру үшін, сонымен қатар
қарым-қатынасты, өмірге деген қүлшыныстарын арттырады,
эмоңионалды жэне физиологиялық жағдайын жақсартады. Ойын
психологиялық күйзелістен шығу үшін емдеудің бір тэсілі ретіңде
қолданылады.
Бала ойынға өз еркімен қатысып, ойыннан қуаныш рахатын көру
керек.
Балалардың ойын
барысында эмоңионалды
эсерін
мөлшерлеп, өзін қалай сезінетінін бақылаңыз.
1. Эмоциялық жаттығуларды қамтамасыз ету- жиналып қалган
жүйкелік күшті алып жэне ата-аналармен балалардың өмірге деген
кызығушылықтарын арттыру.
2.
Күтпеген
жерде
болатын
шабуылдан,
жазалаудан,
қараңғыдан, жалғыздықтан болатын қорқынышты азайту.
3. Тез шешім қабылдай білу қабілетін арттыру.
4. Топта өзін-өзі ұстау ережелерін меңгерту.
5. Ата-аналармен балалардың қарым-қатынасын жақсарту.
6. Қозгалыстагы бағыттарын жэне ептілікті дамыту.
Қүм терапшсы
Құм терапиясы- адамға өзінің жан дүниесіндегі өз «Менін», өзін
332
іііиытуга, өзіне өте маңызды,жан тебірентерлік жэне құгіиясының
ишылуына көмектеседі. Құм терапиясы- клиентгің немесе
омделушінің мэселелерін жөндеуге жэне бала кезінде негізгі
мірама-қайшы тэртіп түрлері оган қауіпсіз түрдегі рольдік қимьшлрскеттің түрі, бейнелеме(символика)элемге жолдауды қолдану
іірқылы анықтауга көмек көрсетеді
Қүм терапиясының маңызы: Бала өзін жайлы, қоргалган күйде
пчіпіп, шыгармашылық белсенділік танытатын табиги стимулдық
орпі қапыптастырады жэне танымдық, психикалық проңестерді
дамыгады ол түйсік (форманы, түсті, тұтас түйсік), есті, зейінді,
мінлды, кеңістік түсінікті, тактильді-кинестетикалық сезімділік пен
і' і шдардың ұсақ моторикасын дамиды.
Қүм терапиясының мақсаты: Балалардың құм терапиясында
міил, корнекі - бейнелік ойлауды, сөздік - логикалық ойлауды,
корнекі іс-әрекеттік
ойлауды,
шығармашылық
жэне
сын
і үрі ысынан ойлауды дамыту.
Қүм терапиясы арқылы баланың қандай құзіреттіліктері
двмиды:
• ІІІығармашылық
• Ганымдық
• Интеллектуалдық
• қарым -қатынас
Қүм терапиясын қолданудың эдіс - тәсілдері:
1. Оңғімелесу
2. Түрлі - түсті құммен сурет салу
Танымдық ойындар
4. Коммуникативтік ойындар
5. I Іікірталастар
Қүм юрапиясы негізгі принңиптері
1. Шығармашылық белсенділікті таныта отырып, бала өзін
і . і ң і і і й л ы орі қорғалған күйде сезініп табиғи ынталандыратын орта
«кіісау.
2. Лбстрактылы нышандар эріптердің сандық тиімді жэне осы
іірііііңиптің жүзеге асырылуы болып жатқан оқиғаға баланың жеке
м.гіыіушылыгымен іс-эрекетіне оң мотивацияны қалыптастыруга
і 'іп- күшейтуге мүмкіндік береді.
<
Г.ргегі ойындарының кейіпкерлерімен бірге эртүрл
-і ч і і /міи ггарды ойнау шынайы бірге тұру.
333
«Құм терапиясы» принципі аналитикалық терапияның негізін
салушы Карл Густав Юнгпен ұсынылған. Мүмкін үлы Юнгке
адамның қүммен «әлектенуінің» қажетгілігі, оның қүрылысы осы
идеяны үсьгауға себепші болған шығар. Себебі көптеген
психологтар жекелеген қүм түйіршіктерінде жеке түлғаның
нышандық айқындамасын, ал қүм массасында - жаһандағы Өмірді
көреді.
Қүм - миллион жыл бүрын пайда болған. Ол бүкіл әлем бойы
жайылған. Қүм - өте үсақ ақ түсті, сары, қоңыр, сүр жэне қызғылт
түсті болады. Қүм бала үшін магнит сияқты өзіне тартымды зат. Бала қүмды не екенің сезінгенше қолдары сарай, қоршау т.б. жасай
бастайды. Ал оған ойыншықтар, кішігірім фигураларды қосса, онда
баламен түрлі ертегілерді драмалау, ойын процесіне кіреді.
Қүммен ойын - балалар мен ересектердің эмоционалдық халжағдайларына оң әсер етеді, бүл баланың өзіндік дамуы үшін тамаша қүрал болып табылады.
Қүммен ойнау кеңестік әдіс ретінде 1939 жылы ағылшын
педиатры Маргарет Ловенфельд сипатгама берген.
«Қүм терапиясы» концепциясының қүрылуымен негізінде
юнгиан мектебінің өкілдері айналысты, мысалы швейцар аналитигі
Дора Калфф.
Қүмдағы ойындар - баланың табиғи әрекеті формаларының бір
түрі. Сондықтан да біз, ересектер, қүммен ойнайтын орындарды
оқыту жэне дамыту сабақтарында қолдана аламыз. Қүмнан суретгер
салып, эртүрлі оқиғаларды ойлап тауып, біз бала үшін әлдеқайда
қызықты түрде оған өзіміздің біліміміз бен өмірлік тәжірибемізді,
қоршаған әлемнің заңдылықтары мен оқиғаларын жеткізе аламыз.
Оған қажетті материалдар мен жабдықтар:
І.Су өткізбейтін ағаш қорап, түрлі-түсті қүм, таза өзен қүмы,
шағын фигуралар «коллекциясы» (биіктігі 8 см аспайтын «Киндерсюрприздан»). Ойыншықтар жиынтығы:
• адам кейіпкерлері;
• жануарлар (үй, жабайы, тарихқа дейінгі, теңіз жэне т.б.)
• көліктер
• өсімдіктер
• табиғи заттар
• ертегі кейіпкерлері
• лақтырым материалдар
334
• иластикалық немесе агаш эріптер мен сандар, эртүрлі геометI>ііниі.ік фигуралар.
Ьшіа қүм терапиясында тек қана қиял, көрнекі - бейнелік ойпнуды, сөздік - логикалық ойлауды, көрнекі іс-эрекетгік ойлауды,
піі.іі ирмлшылық жэне сын түргысынан ойлауды дамыта отыра
мроцосс барысында бала озінің ішкі қобалжуларын ішкі сезімдерін
■ыріқн ойын барысында фигураларды тандау барысында толыгымгіі о і назарын салады. Бала ойын барысында өзінің терең эмоциоі і і ш д ы қ кобалжуларын айта алады.
Күм герапиясының маңыздылығы:
• соібен айтып жеткізе алмайтын ойлаумен қобалжуларды сырі к і і ііи.іі аруға көмектеседі.
. ііи іо туындаған қиын жағдайларды, шығармашылық потенциіпііііірын босатады.
Қүм герапиясы 3 жастан бастап эр жастағы адамдармен
к ік і іілсді. Кейбір адамдар бүл эдісті психоанализге экеледі деп ойі і і і і д ы , бірақ біздің тәжірибе терапияның еркін эдісі екенін көрсеіі-ці I Ісихолог Юнг оқушылармен бірнеше рет эртүрлі тәжірибелер
/кисіім корсді, нэтижесінде олардың мінездерінің жағымды жақтарының байқалғандығы анықталады. Мысалы осыган көгілдір түсті
күміар жатады, онда бала мен ересектер бірлесе ойнайды. Ойында
ііМымпіықтар қолданылады. Керекті пішіндердің тізімі қоса беріледі.
( )лар: аі аштар, өсімдіктер, табиғи заттар, (тірі жэне өлі таi іиі ін ), қшідық заттар немесе материалдар, пластикалық немесе
лі иіі киқымдары мен эртүрлі пішіндер мен заттар.
Ііішабақшада оқу іс-эрекетіне зерттеу жүргізу барысында
іиійқіііаііымыз балалардың байланыстырып сөйлеуі жэне сөздік
корлирының аз болуы, тіл кемшіліктері басым болуда. Сонымен
кшар гіл мүкістігі бар балаларда ауызекі тілде сөйлеу дағдылары
пііық болмаіандықтан олар ашушаң, ызақор (агрессивті) болып ке'іі іі, бір-біріне қайрымдылық, мейірімділік, шьщамдылық таныта
ii імііуы басым болады. Балалардың тез жэне жиі шаршайтындықтаі*і.і. спбаққа деген қызығушылақтарының төмендеуі, байланыстыIи.ііі сойлеуін жэне сөздік қорларының аздығы байқалады, комуниі. ,і і и и г і к дагдыларының дамуына кері әсер етеді.
Осмндай ауытқулардың бірнеше себептері бар. Бүл экологиннык гсис-тсңдіктің бүзылуы жэне қоғамдағы туындаған күрделі
м.н і пелср: омірдегі жэне теледидардағы қатыгездіктің өсуі, дүрыс
335
«Құм терапиясы» принципі аналитикалык терапияның негізін
салушы Карл Густав Юнгпен ұсынылған. Мүмкін үлы Юнгке
адамның қүммен «әлектенуінің» кажетгілігі, оның құрылысы осы
идеяны үсынуға себепші болған шығар. Себебі көптеген
психологгар жекелеген құм түйіршіктерінде жеке тұлғаның
нышандық айқындамасын, ал құм массасында - жаһандағы Өмірді
көреді.
Құм - миллион жьш бұрын пайда болған. Ол бүкіл әлем бойы
жайьшған. Құм - өте ұсақ ақ түсті, сары, қоңыр, сұр жэне қызғылт
түсті болады. Құм бала үшін магнит сияқты өзіне тартымды зат. Бала құмды не екенің сезінгенше қолдары сарай, қоршау т.б. жасай
бастайды. Ал оған ойыншықтар, кішігірім фигураларды қосса, онда
баламен түрлі ертегілерді драмалау, ойын процесіне кіреді.
Қүммен ойын - балалар мен ересектердің эмоционалдық халжағдайларына оң эсер етеді, бұл баланың өзіндік дамуы үшін тамаша құрал болып табылады.
Құммен ойнау кеңестік эдіс ретінде 1939 жылы ағылшын
педиатры Маргарет Ловенфельд сипаттама берген.
«Құм терапиясы» концепциясының құрылуымен негізінде
юнгиан мектебінің өкілдері айналысты, мысалы швейцар аналитигі
Дора Калфф.
Құмдағы ойындар - баланың табиғи әрекеті формаларының бір
түрі. Сондықтан да біз, ересектер, құммен ойнайтын орындарды
оқыту жэне дамыту сабақтарында қолдана аламыз. Құмнан суретгер
салып, эртүрлі оқиғаларды ойлап тауып, біз бала үшін әлдеқайда
қызықты түрде оған өзіміздің біліміміз бен өмірлік тәжірибемізді,
қоршаған элемнің заңдылықтары мен оқиғаларын жеткізе аламыз.
Оган қажетті материалдар мен жабдықтар:
І.Су өткізбейтін ағаш қорап, түрлі-түсті қүм, таза өзен құмы,
шағын фигуралар «коллекциясы» (биіктігі 8 см аспайтын «Киндерсюрприздан»), Ойыншықтар жиынтығы:
• адам кейіпкерлері;
• жануарлар (үй, жабайы, тарихқа дейінгі, теңіз жэне т.б.)
• көліктер
• өсімдіктер
• табиғи заттар
• ертегі кейіпкерлері
• лақтырым материалдар
334
• пластикалық немесе ағаш эріптер мен сандар, эртүрлі геометримлық фигуралар.
Нала қүм терапиясында тек қана қиял, көрнекі - бейнелік ойиауды, сөздік - логикалық ойлауды, көрнекі іс-эрекетгік ойлауды,
іпығармашылық жэне сын түрғысынан ойлауды дамыта отыра
ироцесс барысында бала өзінің ішкі қобалжуларын ішкі сезімдерін
сыріқа ойын барысында фигураларды таңдау барысында толығымен оз назарын салады. Бала ойын барысында өзінің терең эмоциомалдық қобалжуларын айта алады.
Қүм терапиясының маңыздылығы:
. сөзбен айтып жеткізе алмайтын ойлаумен қобалжуларды сыріка шыгаруға көмектеседі.
• іште туындаған қиын жагдайларды, шыгармашылық потенцинідарын босатады.
Қүм терапиясы 3 жастан бастап эр жастағы адамдармен
щкі ііледі. Кейбір адамдар бүл эдісті психоанализге экеледі деп ойиайды, бірақ біздің тэжірибе терапияның еркін эдісі екенін көрсеіеді. ІІсихолог Юнг оқушылармен бірнеше рет эртүрлі тәжірибелер
«ішсаи кореді, нэтижесінде олардың мінездерінің жағымды жақтарі.імың байқалғандығы анықталады. Мысалы осыған көгілдір түсті
күмзар жатады, онда бала мен ересектер бірлесе ойнайды. Ойында
ойыншықтар қолданылады. Керекті пішіндердің тізімі қоса беріледі.
Олар: агаштар, өсімдіктер, табиғи заттар, (тірі жэне өлі табигат), қалдық заттар немесе материалдар, пластикалық немесе
. п лш қиқымдары мен эртүрлі пішіндер мен заттар.
Ііалабақшада оқу іс-эрекетіне зерттеу жүргізу барысында
бпйқаганымыз балалардың байланыстырып сөйлеуі жэне сөздік
корларының аз болуы, тіл кемшіліктері басым болуда. Сонымен
кшар і іл мүкістігі бар балаларда ауызекі тілде сөйлеу дағдылары
і і і і ы қ болмагандықтан олар ашушаң, ызақор (агрессивті) болып кеиеді. бір біріне қайрымдылық, мейірімділік, шьщамдылык таныта
и імііуі.і басым болады. Балалардың тез жэне жиі шаршайтындықтары, сабаққа деген қызығушылақтарының төмендеуі, байланыстырі.іп сойлеуін жэне сөздік қорларының аздығы байқалады, комуниі .ііііні ік дагдыларының дамуына кері эсер етеді.
( )сындай ауытқулардың бірнеше себептері бар. Бүл экологии іі.ік гспс-теңдіктің бүзылуы жэне қоғамдағы туындаған күрделі
м.нснелер: омірдегі жэне теледидардағы қатыгездіктің өсуі, дүрыс
335
тамақтанбау жэне ата-аналардың денсаулыққа қайшы келетін қылықтары, қиын отбасылардың көбеюі. Ата-аналардың көбі балалармен қарым-қатынас жасауға жэне тәрбиелеуге уақыт бөлмейді жэне
ниеттері жоқ, оларда бірінші орында отбасын қаражатпен қамтамасыз ету. Балаларға ата-анасымен тікелей қарым-қатынасын компютер мен теледидар алмастырады. Тәрбиешіге түрлі мінездегі балалармен жүмыс істеуге тура келеді.
Балалардың дамуын жэне тәрбиесіндегі кемшіліктерді шешудің
көптеген эдіс-тэсілдері бар. Бүл әдістердің ішінен балалармен
жүмыс жүргізудің бір түрі қүммен ойын ойнатуға тоқталамыз. Топта жыл бойы қүмды қолдануға болады. Балалар қүммен ойнауды
өте жақсы көреді. Жазғы маусымда балалар шаршамастан бірнеше
ай бойы қүмзарда «еңбектенеді»: түрлі кеңсарайларды жасап, түрлі
тоқаштар «қуырып», тортарды жасайды. Қүм балалардың өзара
түсінушіліктерін табуға көмектеседі. Құм агрессиялық қуатты шешеді, сондықтан қүмзарда ойнап отырған барлық балалар ойын бірге жоспарлап оны жүзеге асырады. Балалардың бір-бірімен қарымқатынас жасауға мүмкіндігі туады да, ол тілдік жэне комуникатвті
дамуына жағымды әсерін тигізеді. Қыс мезгілінде де қүммен ойындарымызды тоқтатпаймыз. Зерттеу жүргізген топта «шағын қүмзар»
жасадық. Ол ағаш қорап ені мен үзындығы 70 немесе 80 см биіктігі
20 см болу керек. Қүмзар топтын арнайы бөлінген орнында орналасқан, туындаган жағдайларға байланысты қүмзарды басқа жерге
ауыстырып қоюға болады. Балабақшалардағы шағын қүмзарлар
үнемі кең қолданыста болады. Оны оқу іс-әрекеттерінде, балалармен бірлескен әрекеттерде, дербес ойындарда жэне шыгармашылық
жүмыстарда қолдануға болады.
Әрекет үстіндегі құмды қолдану.
Тілдік қүзіреттілікті дамыту сабақтарында келесі әдістәсілдерді қолданамыз:
1. Әңгімелесу «бөлмедегі құммен ойнау ережелері» бұл сабақта
балалармен топта не істеуге болады жэне не істеуге болмайтынын
талқылаймыз (құмды шашуға, лақтыруға, басқа жерге тасуға т.б.)
2. Балалардың өз тәжірибесі туралы әңгімелесу «Құммен ойнағанда мен не сеземін». Балалар өз сезімдері, құммен ойнау барысындағы туындаған қиялары туралы әңгімейлейді.
3. ТРИЗ. Ойын «Құм: жақсы- жаман» балалар құмның пайдалы
жэне пайдасыз қасиеттерін атайды.
336
4.
Сусымалы құмды қарастыру (Құм сағаты) «Менің сезіну
иерім». Балалар сусымалар құмды, бірнеше рет аударып отырып
Г>үл ироцесті өте ұзақ қарастыра алады. Бұп көрініс оларды қатты
қычықтырады. Содан кейін олар өз сезінулері туралы әңгімейлейді.
Математика
сабақтарыда
төмендегіндей
жаттығуларды
қолданамыз:
1. «Өлше де сана». Бапалар қасыкпен құмды өлшейді жэне
санын санайды.
2. «Түрлі өлшемдермен өлше». Бірдей мөлшердегі қүмды
балапар түрлі белгілері бар қасықтармен өлшеп салыстырьшады
жоне санын санайды.
Сурет сабақтарында келесі сабақ түрлерін қолданамыз:
1. «Құммен сурет салуды үйренеміз». Осы сабақты балалармен
бастапқы кезенде эрқайсысымен жекелеп өткіземіз. Бір заттың
бейнесін саламыз немесе көшірме кағаз арқылы бейнелейміз.
Суреттің ортасына жіңішке қылқаламмен желім жағып үстіне құм
себеміз, 1-2 минуттан соң артық құмды алып тастаймыз да, қайта өз
мдысына қалдық қүмды саламыз.
2. «Суретгі құммен саламыз». Сабаққа түрлі түсті гуашпен
боялған жэне түрлі табиғи реңкі бар құмдарды қолданамыз. Түрлі
іүсті құмды біртіндеп желіммен эр түсті жеке алып отырып суретті
шығарамыз.
3. «Бауырсак жэне түрлі безендірілген қуыршақтар» дымқыл
қүмнан мүсіндеу.
Құм ойындары. Қыстың суық күндерін де сыртқа шығу мүмкін
болмаған жағдайда бапалармен құммен ойнайтын түрлі ойындар
жоне ойын сауықтар ұйымдастырылады.
Ойын түрлері: «Ненің ізі». «Келесіге бер». «Еркін ойындар»
Қорыта айтқанда құмзар ойыны баланы тәрбиелеуде дамытуда
маңызды рөл аткарады, Құмзар ойындарды, жаттығуларды
пайдалану балардың эмоциясын, шығармашылығын, зейіндерін,
кабілеттерін дұрыс көзқарастырын қалыптастыруға маңызды рөл
атқарады.
Қүм терапиясының әдістерінің маңыздылығы:
Қүм терапиясында стандартты өлшемде (50 х 70 х 80 см) агаиі
іақгай, құм, су және ұсақ пішіндер жиынтығы қолданылады.
Қүм іардың түбі мен жиегі көгілдір түске боялады, ол аспан мен
337
суды модулдеуге мүмкіндік береді. Адам қолымен жэне табиғатпен
жасалған шынайы ж эн е' мифтік, тартымды жэне тартымсыз
пішіндер қолданылады. Шынайы заттарды пайдалану табиғатпен
байланысты сезінуге қолданылады, ал қолдан жасалған заттар
шындықгы қабылдауға көмектеседі.
«Қиялдау - ол барлық мүмкіндіктердің анасы, онда қарамақарсы сыртқы жэне ішкі дүние бірге қосылады» (К.Г.Юнг.)
К.Г.Юнгпен үсынылған
белсенді қиялдау техникасы қүм
терапиясының теориялық негізі ретінде қарастырыла алады.
Қүм ойын терапиясы
Мақсаты: Балаларға табиғат жайында үғым бере отырып,
дүниетанымын қалыптастырудың жолдары мен әдістерін анықтау.
® Қүм үстіндегі шығармашылық қабілеттерін дамыту.
® Қүм ойын терапиясы арқылы баланың өзін- өзі жетілдіруіне
жағдай жасау.
Міндеттері:
- табиғат тазалығын сақтау дағдылары мен қамқорлық көзқарасты қалыптастыру;
- экологиялық мәдениетін жетілдіру;
-балаларды табиғатқа етене жақындастыру, тартымды объектілермен кездесуге қүлшынуға жэне қуануға тәрбиелеу;
Қүммен ойналатын ойындар - бүл баланың табиги белсенділігін
көрсетеді. Балапардың бір-бірімен қарым - катынасы да осы қүмда
басталады
Ойын арқылы бала қиындықты жене білуді үйренеді,
қорқыныш, үялшақтық сезімнен арылып, өмірді танып біледі
Қүмнан түрлі мүсіндер жасау арқылы бала өзінің ішкі жан
дүниесін, қобалжуын, қорқыныш сезімін бере алады.
Құммен ойнай отырып бала өзін бір керемет сиқыршыдай
сезінеді
Қүмның тағы бір ерекшелігі бала қүмнан жасаган заттарын
бүзып, қайтадан жасай алады. Қүмнан композиция жасауда ерекше
бір эдіс -тэсілді қолданудың қажеті жоқ. Бүл жерде «дүрыс емес,
қате» деген сөздер қолданылмайды.
Фототерапия
Мақсаты:Балалар фототерапия арқылы өз - өзіне жанаша
көзқараспен қарауы және айналасындағы адамдарға басқа кырынан
көріне білуге, психикалық
дамуының
негізі
ретінде
338
іін.іі ирмшиылық потенциалын ашуға оның ішінде қиын, қимылды,
іііірі.иідм Палалардың ашьшуына, өзін еркін ұстап, ортаға тез
11. ііімііі иуіне жағдай туғызу.
М Іп д гіг е р і:
•(ніланың дене жэне психикалық денсаулығын нығайту жэне
і"'ріпу, салауатты өмір саптына баулу;
• фотографиялық бейнелерді жасау немесе қабылдауын
иргіі.іру;
• бпланың
қиял-шығармашылығын
олардың теориялық
•>(іііііііуі.іпың шіғы шарты ретінде дамытып қалыптастыру;
•ор іүрлі іс-эрекет барысында қарым-қатынас жасау, таным,
п И і . і і і ж п п е басқа да белсенділік түрлерін ынталандырып, колдау
кмрооту.
ІСпммуііккативті қызмет
•Імііосурет арқылы сезімдерді, белгілі бір оқиғаларды жеткізуге
Оолады.
'Іюгосурет - ақгіаратты қабылдаудың, өндеудің, апмасудың
І>үршіііі.
<һ.екі н н т і қ ы з м е т .
Обьсктивті қызмет арқасында өткен оқигаларды, естеліктерді
імііііи
жандандырып, сол арқылы бүрынғы жағымды немесе
»1*ііі і.імгі.п сс іімдерді қайта бастан кешуді жүзеге асыруға болады.
)к« іір ( Ч 'с и в т і қ ы з м е т .
)м мрсссивті кызмет дайын фотосуреттер негізінде жүзеге
ін і.ірпиы.ДнИын фотосуреттерді талдау барысында онда берілген
і. ү«>і.і иі.і« гар мен оқигаларды балаға вербалды жэне вербалды емес
іур/і«' .к гр егуі мүмкін. Бүл қызмет арқылы бала эмоционалды
і н і.пііім “ ппарады”, яғни ішкі жан күйзелістерін тарқатады.
11 ні ыи ч міде: Мектегі жасына
дейінгі бапалардың жетекші
Чіг і. о 11
і|ютотерапияны енгізу барысында баланың рухани жан
'іуиіич і, нқыл - есі, ой-қиялы дамиды. Түлғалық бейнесі
і і іі і 111 іі> іші.і <)л очгелердің пікірімен санасуға, ортақ тіл табысуға,
ііі' інім іиііч.імдауга, үлкендермен карым-қатынас жасауға, көптеген
чі' \ моі і іі. омірлік дагдыларга осы арттерапия фотосуреттің негізгі
м.имі ііі рі ирқылы қол жеткізеді.
I р и ч I ггрмпнясы
М н кч ін і.і:
Һалапың ішкі жан дүниесін тереңірек тану, оны
339
мазалайтын мәселелерді, денсаулыгы мен бала психикасының
жагымсыз калыптарын түзетіп, шыгармашылық әлеміне жетелеу.
Міндеттері:
•балаларды ертегі әлеміне баулу, шығармашьшық құзыреттілігі
мен қиялдау қабілетін дамыту.
•сахнада өзін емін - еркін ұстап,түрлі дербес сахналық
көріністерді, ертегілерді белсенділікпен ойнай білуге үйрету.
•езінің жан құбылысын, сезімі мен ойын көркем түрде жеткізе
білу талпынысын жетілдіру.
Түрлі оқигаларды айтуды, ертегілер, ойынга өлең үйқастары
мен сөздер құрастыруга қызығушылықтырын арттыру
Ертегі терапиясының ерекшелігі:
•шығармашылық психологиясындағы арттерапияның бағыты,
әдісі.
•сөзге қызығушылыгы мен зейінін артырады.
•бала тәрбиесіндегі мінез - құлқындағы көптеген кемшіліктерді
түзетуге мүмкіндік береді.
қорқақтықты, ұялшақтықты жеңіп, ішкі сезімді сыртқа
шығаруга көмектеседі
Ертегі терапиясының нәтижесінде:
•сөздік қоры дамиды;
• сөйлеу мәдениетіне үйренеді;
• шығармашылық қабілеттері артады;
• ішкі сезімін, ой - қиялын ортага салады;
•достарының
арқасында
жеңіске
жетеді,
қиындықтан
қорықпауға үйренеді;
•адамгершілік қарым - қатынастар қалыптасады.
Сурет салудың қызықты жаңаша түрімен танысыцыздар!
Эбру - су бетіне сурет салу ежелгі түрік өнері. Жұмыстың
аяқталуы - қағазды судың бетінен алумен аяқталады. Бұл
техниканы қазіргі жагдайда қалай қолдануға болады жэне оны
жасау үшін немесе сурет салуға арналган «негізді» дайындау үшін
не істеу керек? Мұндай сурет салудың бірден бір негізгі идеясы суда сурет салуда лакты пайдалануга болады,ол су бетінде қалқып
жүреді, содан кейін ол қағазға қызықты суреттерді жабыстыруға
ыңғайлы болып келеді.
340
Мундай суреттердің қиындықтары (кемшіліктері) лактың бетіне
іч і колген бояуды пайдалануға болмайды, кейбір жағдайда суретті
ишықтыру қажетболады.
' Міру онері туралы: Ежелгі Эбру картинасы 11 ғасырда пайда
...... . .ііі Ьірақ, бізге жеткен картиналардан жасалған қорытынды
......
іехникасы 11 ғасырда жетілдіріліп жеткізілсе, оның шығу
пі|іихы одан да әріде болуын белгілі суреттер айғақтайды.
’ >6ру онерінің отаны болып Түркия елі саналады, дегенмен бүл
шгрде ол тек кеңінен таралған болуы керек. Кейбір болжамдар
і інііыішш Эбру Үндістанда пайда болған, кейін парсылар арасында
і ч н и л алынып, сосын османдықтарға, қазіргі түріктерге берілген.
I ін ы басқа жорамалдар бойынша ол Бүхарада пайда болған, ал
н|шидықтардан кейін оны түріктер үйренген. Бүл жерде тек бір ғана
ц ірітні пақты айтуға болады - ол Эбру өнерінің Шығыста дүниеге
КОЛЮІІДІГІ.
('оиымен қатар Эбру сөзінің шығу тарихы да нақты белгілі
смсі Бірнеше нүсқасы бар. Біріншісінде Эбру «аЬ-ги» деген араб
( і м і м с і і і і і ы ғ ы п , аудармасында «бетке арналған су» деген мағына
<м-рі-ді І.кінші нүсқасында «еЬге» - «толқын тэріздес» деген шағатай
іім м им
найда болған. Ал түріктер болса үшіншісі нұсқасын
імі.мідыкка жанасады деп есептейді: мүнда бүл атау «еЬгі» деген
м п р і і.і со іінен пайда болып, аудармасында «бүлт» деген мағына
і н р г д і СКСІІ.
)6ру онері шеберлерден олардың шэкіртгеріне үрпақтан
уршіккіі бсріліп отырған. Мүнда тек табиғи материалдар
і ч і і д і і м ы і і і і д ы . Бояу жаққыштар алқызьш бүга ағашы мен жылқы
м.іііі.ініін даііындалған. Судың жабысқақтығы Анатолия жерінде
•II гіиі I і мен (Астралагус) өсімдігінің балшырынын қосу арқылы
м іііііііідіен. Осімдік сабагының төменгі бөлігінен сығьшып
.... . и і і і уііықгық элсіз жапсыру қасиеті бар қара майлы балауызға
ііМіпі'1'іі.ірылады.
Іііеберлік сабағында.
Түрік шеберлерінің
і \ і.і11 11.і і.ірі.і. ІІІеберлік сайты \уу/\у.кі1есі.пе{ (түрік тілінде)
( у| >«-11111 суда ерімей, керісінше бетінде қалкып, өзара араласып,
■'и і н .і' ніс қайталанбас кестелерді қалыптастыратын бояулар сурет
і міиіді.і ( 'іііііін соң суреттің бетіне қағазды қойып, бірнеше
11 и\ іі ііим м йіи пбайлап алып, кептіреді жэне осылайша Эбру үшін
і|циі пі діійын болады. Алайда Эбру туындысына оның атауы эдетте
ііиі.ім іімпіні калыптастырьшғаннан кейін ғана беріледі. Эбрудың
341
кейбір
түрлері
әсіресе
сәтті
пішіндерді
қалыптастырған
суретшілердің есімдерімен аталған. Мысалы, ерекше гүл пішіндері
бар «Эбру Хатип» жэне «Эбру Неджметтин» пайда болған.
Эбру өнерінің тарихы туралы мәтіннің авторы - АкваЭксперт.Ру
Эбру - суда сурет салу техникасына жақын өнердің бірі
мэрмәрлеу болып табылады. Басты идеялары да үқсас келеді, мүнда
суда ерімейтін бояулармен су бетінде кестелер салынып, кейін олар
кездейсоқ бояу дақтарымен жабылатын қағаз бетіне не кез келғен
заттың бетіне түсіріледі. Мэрмэрлеу техникасында дақтар кездейсоқ
болады жэне де суретші оларды бір қалыпқа келтіруге тырыспай, су
мен бояуға айқыш-үйқыш мотивтерді кескіндеуге ерік береді. Ал
Эбру суретін салу кезінде суретші бояудың жайылып отыратын
дақтарын бақылай отырып, таяқшалар көмегімен өзіне қажетті
суретті қалыптастырады.
Мэрмэрлеу - мэрмэрленген қагаз бетінде бүйым немесе суретгі
өңдеу үшін дайындалатын дүние. Ал Эбру техникасында болса
суретшілер қағаз бетіне түсірілгеннен кейін эрі қарайғы дүрыстауды
қажет етпейтін толығымен аяқталған туындыны жасайды.
Майлы бояулармен мәрмәрлеу процесі - «майлы монотипия»
деп те аталады. Мәрмәрлеу технологиясы - сәнді жэне отандық
декораторлар қызметіндегі жаңа бір бағыт болып табылады.
Айтпақшы, атауына қатысты жаңылысу шетелдік «атауларды»
өзгертусіз қабылдау кесірінен орын алған: мрамор немісше - сіег
магтог, испанша - еі тагтог, ағылшынша - тагЫе.
Алайда мэрмэрлеу ежелден белгілі болған. Бүл сурет салу
техникасын XV ғасырда Парсы елі мен Түркияда «Бүлттар өнері»
деп атап, түптеу ісінде кеңінен қолданган. Еуропада ол өзіндік даму
шыңына XVII ғасырда жеткен, соның ішінде ең алдымен Францияда
орын алған, мүнда түптеу форзацы мен қақпақтарына арналған
декоративті қағаз майлы бояумен мэрмәрлеу арқылы, бояғыш заты
бар қамыр арқылы өңделген. Бүл техниканың ерекшелігі келесі
тәсілдің астарында жатыр. Мүнда табиғи мәрмәр сызықтарына
үқсас өрнектердің бейнесі безендіріліп отырған бүйымга (қағазга,
ағашқа, шыныга, пластикке, матага) сүйықтық беткі жагынан
көшірледі.
342
7.2. Бейнелеу өнері сабақтарындағы
Бой сергіту сәті
Кіілшіың айнала қоршаған ортадан алган әсерлерін қабылдауы,
ині.ің жақсы қасиеттері мен затгың жалпы бейнесі туралы
іуі Інік гері негізінде қиялдау қабілеті, мінез-құлык ерекшеліктері,
ініиуішрдың, сызықтардың әсерлілігін игеруі, сурет салуы,
мүиіідеуде, жапсыру мен кұрастыруда ойлағандарын нақтьшы
іур/и бсйнелеуге бейімдейді. Соған сэйкес бала бейнелеу ісіргіи іімен шүғылданып отырганда оған кедергі жасауға, көңілін
ііііііідіііуга болмайды. Ал, белгіленген уақытта шаршагандық
i * іпкс, бой сергіту сэтін өткізу тиімді. Бірақ, өткізілетін сергіту сэті
ii лрокетген, мазмүннан, сабақ тақырыбынан алшақ болмау керек.
I гріеінніе, айналысып отырған істі бекітетін, тиянақтайтын,
ічііі ііііііііі сске түсіретін, қимыл-қозғалыс жасау арқьшы денесін,
іч і іі. ііиқ, саусақ бүлшық еттерін икемге келтіру барысында баланың
іиіі піпқі.і ойы бүзылмай, бастаған жүмысын аяғына дейін аяқтап
иіі.н уі іі комегін тигізетіндей жағдайға өткізілгені жөн. Сабақ
■іи. і.ірі.игшрына сәйкес жүргізілетін бірнеше бой сергіту сэтгерінің
м н ііиіі үсынамыз.
I рікгі гақырыпта сурет салуда қолданылатын бой сергіту
і и и ріііе іірналған жаттығулар:
іі) Дл балалар түрайық (орындарынан түрады)
\ шікаііды үрайық(алақан соғады)
( »іи н қарай иіліп (қолын беліне қойып, оңға иілу)
( ' о л г і і қарай иіліп (солга иілу)
І.ір оі ырыгі, бір гүрып (қолды алға созып, отырып түру)
І. і і і і .і і і ы г ы п алайық еңкейін екі қолын сілкілеп, дем алып
іі.іін.ісіііу)
н ( >рнымыздан түрайық (орындарынан түру)
І.піімі іді жазайық (қолдарын белге қойып, айналдыру)
/Иі и ирі.і гөмен қарайық(бастарын көтеріп жогары төмен қарау)
( »іи а. оңі іі іүзу тұр( оңға екі рет қисаю, түзелу)
( 11ііі іі. голга гүзу түр(солға екі рет қисаю, түзелу)
ІиіІІі.імі.гн а күш жинап (қолды жинақтақтан бүгіп иыққа әкелу)
Ічі ігмііиып қалайық (еңкейіп тереңтыныстау)
343
Заттық тақырыптарды бейнелеу сәтінде:
Қылқаламды қояйық
Орнымыздан түрайық,
Қолымызды созайық (алга, жанына созады)
Оңга қарай иіліп,
Солға қарай иіліп
Белімізді жазайық.
Айналага қарайық,
Отырайық, түрайық.
БіЗ тыныгып алайық.
Тынығып біз болған соң,
Әсем сурет салайық.
Мүсіндеу жүмыстары кезіндегі бой сергіту сәті:
Кэне, кэне түрайық
Үлкен шеңбер қүрайық.
Түрсақ енді шеңберге,
Алақанды үрайық.
Оң жақтагы балаға ('бір-біріне екі бала алақан түйістіреді)
Сол жақтағы балага.
Шапалақта, шапалак
Шапалақта, шапалақ.
Бишілерше бүрапып (би қимылын көрсету)
Доңгелене билеңдер (орындарында айналады)
Домбыраны қолға алып (алғаның бейнелеу)
Әсем эуен сазымен
Өнерді біз жалғайық
Тәрбиеші баяу үнтаспа немесе күй табақты қосады, балалар
іс-әркеттерін жалғастырады.
Қүрастыру іс-әрекеттерімен шүғылдануда:
Көрсетейік кел, шығып
Қүрлысшымыз біз "шынық" (қолды иыққа қойып, қайта жазу)
биік-биік үйлерді(қолдарымен биіктікті көрсетеді)
Қалаймыз біз қүлшынып(кірпіштерді қойғандай болады)
Құралдарды қолына алып (жерден күралдар алғандай )
Сылап, сырлап қолданып (сырлап жатқанды бейнелеу)
344
Үйлер, көпір, мұнара
Дайын болады тез ара
Гүлдердіц суретін салғанда:
Біз гүлдерше осеміз (жүрелеп отырып, қолды алга үстап,
біртіндеп баяу көтеріледі)
Жапырагы жайқалған, (екі қолымен катарластыра ауада
жапырақты бейнелейді)
Сабақтары салалы(екі қолымен кезек-кезек түзу сызықпен
гүлдің сабақтарын жүргізу)
Желгеырғалыпшайқалған (қолдыжоғарыкотеріп,
денесімен бірге шайқалады)
Алманың суретін салуда:
Ллма бакқа барайық (орындарынан түрып, сол орнында жүру)
Ллма жинап алайық, (екі колымен кезектестіріп ағаш басынан
алманы үзіп алуды көрсетеді)
Г.ңүлкенін дэмдісін (қос қолдарымен көрсетіп, дэмді дегенде
бастарын шайкау)
Ожемізге сыйлайық. (эр бала кімге сыйлағысы келетінін
айтып, алманы ұсынады)
Ігргерлік бүйымдар жасағанда, суретін салғанда тақырын
м» імүнына сәйкес қолданылатын бой сергіту сэті
( 'ыңгыр-сыңғыр сырғалар (бастарын қозғайды)
Қүлагымда ырғалар (мойындарын бүрып, құлақтағы сырғаны
ус гайды)
Оң қолымда білезік
(бір қолымен екінші қолдагы білезікті
корсету)
Сол қолымда білезік (керісінеше қайталап көрсету)
( аусақтарда сақина (саусақтарды жазып, іші-сыртын көрсету)
( 'анап корші канеки (тэрбиеші айтады)
1,2,3... 1,2,3,.. (балалар санайды)
Дсмалайық жинап күш(терең тыныс алу, демалу)
( >іо-»рнекекпен әшекейлеуде:
Лл, балалар түрайық,
( >ю орнек сызайық (орындарынан тұрып айтылады)
345
«Түйетабан», Ботакөз»,(ауада бейнелеп, қолмен сызу)
Қой ізі мен қос мүйіз.
«Қарға түйяқ», тышқан із».
«Бүршік» пен гүл» әдемі
Ою-өрнек әлемі
Қылқаламды алайық
Сэнді өрнек салайық
Жапсыру сабагы болса соңындағы екі шумақ өзгеше айтылады.
Қолға үстап қайшыны
Ою ойып алайық
Киіз үй жайында сурет салып немесе қағаздан, ағаштан
қүрастыру кезінде үсынылатын бой сергіту сәті:
Геометриялық фигуралардан композиция қүруда:
Үшбүрыштаржасайық (ауадақосқолменүшбүрышты
бейнелеу);
Төртбүрыштар жасайық (ауада тертбүрыш салады);
Жоғарыдан бір сызық(солдан оңға қарай сызық сызу);
Төменгіден бір сызық(төменнен тағы сызық сызу);
Бүрыштарын қосқанда (жоғарғы сызық пен төменгіні
қосады); Өрнек шықты сызьшып (қос қолмен сыртқы сызықтагы
бір жүргізіп өтеді)
"Су асты патшалығына саяхат" атты тақырыпта бой сергіту
сәтін өткізуде балалар орындарынан түрып су бетіне қарай жүзгенді
бейнелейді. Қолдарын кезек сермеу, оң жақ, сол жақтарына
бүрылып карау. Жыртқыш балықтар кездескенде, тез-тез колдарын
сермеп жүзу. Белдерін қозғалту, аяқтарын бүгіп, огырып түру.
"Қысқы түн" тақырыбына сурет салғанда балалардың шаршағандығы байқалса, балалар бірінің сонынан бірі дөңгеленіп
шеңберге түрады. Тэрбиешінің берген нүскауына байланысты
қимыл-қозғалыс жасайды.
"Шаңғымен келеміз" аяқтарын кезек адымдап, таяқтарын
сермеу.
"Шанамен сырғанаймыз" алдынгы баланың қолынан келесі бала
үстап, жүрелеп отырады да "сырғанап" жүреді, ауысып кезектесіп
қимыл-қозғалыс қайталанады.
"Аяғымызды қыздырамыз" — жеңіл секіріп, бір-біріне соғады.
"Мүзда конькимен сырғимыз" еңкейіп қолды қезектестіре
346
і грмип мұзда сырғып келе жатқанды бейнелеу.
7.3. Ьіілабақшаны көркем безендірулерге қойылатын талаптар
Қазіргі кезенде мектепке дейінгі ұйымдарда тәрбие ісін
;ічіксартуға, жас ұрпақты жарасымды дамытуға баса көңіл бөлінуде.
I пркемонерді басқа тэрбие құралдарымен ұйлесімді пайдалану
нрқылы бүлдіршінді өнерді меңгерту тэсіліне машықтандыру,
ч і і і і к і . і м ы з д ы ң осы саладағы асыл мұрасын игерту, сонымен бірге
.іулстгік тағылымдар жэне ұлтымыздың үлгі-өнегеге толы
мжірибелері тәлім-тәрбие жұмыстарының қайнар көзі болуы қажет.
о і к с н і і і ң қадір-қасиетін сезіне білуге, оны үйренуге баулу баланың
гэбилік шағынан, біртіндеп жүзеге асырылуға тиіс. Мұндағы негізгі
мақсаг - өткенді бүгінгімен сабақтастырып, баланы сэулет өнерінін,
мүгіндеу мен кескіндеменің, сэндік-қолданбалы онердің сырларьша
кіімықтыру,
үлттық
айшықты
өнерді
меңгеру,
өнерге
кі.і и.пушылығын арттыру. Ол үшін өмір талабына орай мектепке
ц г М і і і г і қогамдық үйымдарда бүлдіршіндерге тэрбие мен білім беру
/күмысына кешеңді түрғыдан келу керек. Тэрбиенің ықпалды
Гюлуына балабақшаның ішкі-сыртқы жабдқтары мен коркемдік
і і н і і амга сай безендірілуі де үлкен эсерін тигізеді. Олай болса,
коршаган
ортадағы ақиқаттың, табиғаттың,
көркемөнер
і үыпдыларын әсемдік, эсерлілік сапасы-көркемдік тэрбиенің басты
прқауы болмақ.
Оның негізгі қүралдары:
балабақша ғимаратының сэулет құрылысының ұлттық
ііііқі.ііігга ерекшеленуі;
мекеменің іші-сыртының түрлі түстермен табиғи үйлесім
іиііүы жэне арнайы жарақтандрылуы;
жасау-жиһаздардың, тэрбиелеу мен білім беруге арналған
курап жабдықтардың ұлттық салт-дәстүрімізге сай келуі;
ауланы жэне топ бөлмелерін когалдандыру, тірі, өлі
і ікии іггпсн байланыстыра, эсерлі безендірілуі;
коркемонер туындыларын тиімді эрі талгамга сай
пнііднлану;
горбиешілер мен тәрбиеленушілер жэне ата-аналар
нрік ыпдаі ы тыгыз шығармашылық байланыстың болуы.
Ііалабақшаның
көркем
безендірілуінде
мекеме
347
қызметкерлерінің өнер саласьгаан сауатты болуын да үлкен әсері
бар. Көркемөнер жайында кемеңгер жазушы, ғалым М.Әуезов
былай дейді: «Замана толқыны тарих теңізінің жағалауында
көркемөнердің баға жетпес меруерт-маржандарын калдырады.
Көркемөнердің міңдеті - табиғатқа еліктеу емес, оның сырын ашу.
Ендеше көркемөнер мүраларын пайдаланғанда, оның сырына
түсініп өз орынымен қолдану - адамның көркемдік талғамының
жоғарғы деңгейін көрсетері сөзсіз. Сондықтан да балабақшада
тәрбиелік мэні зор. Балалар айналадағыны өте қабылдағыш келеді,
сыртқы заттық дүние сэбилерге белсенді әсер етеді. Олар
бүйымдардың пайдаланатын орнын біледі, ойыншықтарды
пішініне, түсіне, қатынасына, сапасына назар аудара отырып, өзара
салыстырады. Өскен сайын олар жиһаздардың түрліше қойылганын,
ойыншықтардың қалай орналастырылғанын, бөлме қабырғасының
қалай безендірілгенін аңғарады. Біртіңдеп балалардың өздері де
сабаққа дайындалуға, түскі тамаққа дастарқан жаюға, бөлмені
безендіруге қатысатын болады. Балалардың іс-әрекеті үлкендердің
бағытгауы аркасында нәтижелі болып, бірте-бірте олардьщ эсемдік
туралы түсінігін қалыптастыруға көмектеседі, көркемдік талғамын
арттырып, өз бетінше әрекеттенуге жетелейді.
М.Жүмабаев «Педагогика» атты еңбегінде: «Бала тәрбиесі бір
өнер, өнер болғанда ауыр өнер, жеке бір ғылым иесі болуды
тілейтін өнер...
Жаратылыстың һэм исскустваның сүлу заттары адам жанында
сүлулық сезімдерін оятады. Үлбіреген гүл, күңіренген орман,
сьыдырлаған су, былдырлаған бүлақ, шексіз-шетсіз қара-көк теңіз,
бүлт пен бел асқан биік тау, күннің ойыншыл алтын сәулелері, ерке
сүлу ай, жүлдызды түн т.б.искусстваның тылсымы жанды билеп
алып кететін эн, күй, сиқырлы сөз, сықылды эсерлер адам жанында
бір лэззат, сүлулық толқынын оятып, туғызбай қоймайды,
^рхитектура, сүлу сурет (живопись), скульптура сықылды пластика
искусства адамының көру сезімін сиқырлап барып, жанда сүлулық
толқындарын туғызады.
Сүлулық сезімдері адамның дүрыс, сүлу лэззат іздеуін сүлу
нәрсені сүюіне, көріусіз нәрседен жиренуіне, жақсылыққа үмтьшып,
жауыздықтан тиылуына көмек көрсетеді. Сондықтан баланың
сұлулык сезімдері жақсы тэрбие қьшынуга тиісті. Әр адамның
сүлулық сезімдері эртүрлі нәрседен оянымпаз болады. Біреудің
348
му іі.ікііднн,
біреудің
сұлу
суреттен,
біреудің
поэзиядан,
ні іі усг гнаның әйтеуір бір түрінен лэззат алмайтын, біреуіне қүмар
Гн і і і м и й т ы н
адам
болмайды.
Тэрбиешінің
міндеті балада
іи куссгнаның қай түріне ынтасы бар екенін тауып, сол ынтасын,
і(щ і үр тугызатын сүлулық сезімдерін өркендету» дейді.
Ллайда бүл үдерістің табысты болуы үшін балабақшада баланы
иіірііініан бүкіл орта - мазмүнды, жаңалыгы мол, тартымды,
іуі інікп болуы қажет. Ал педагог балалардың көркемдік тэрбиесі
мгн іу|)мыс эстетикасы мэселелерін жақсы түсінетін болуы тиіс.
Іні і.ібикшаны коркем безендірудегі түрмыс эстетикасы мэселелерін
.ііпқсі.і гүсінетін болуы тиіс. Көркем безендірудегі түрмыс
" н гикасы дегеніміз не? Педагогикалық үдерісті іске асыра
міі.ірып, оны үйымдастыруда нені, қандай ережелерді басшылыққа
нііү керек? Көркем безендіру эстетикасы мамандардың түсіндіруі
ініііі.інша, бүл - бізді қоршап түрган сүлулық, өмір сүретін ортаның
ігчііілылыгы, эсемдігі, эстетикалық талаптарга сэйкестігі, біздің
м і і н і қүлық мэнеріміз, сыртқы түріміз, киіміміз. Ягни адамдардың
і• і к г і . і коңіл күйін тудыратындардың, толық мәңді жүмыс істеу
і іі нлс 11 мен демалысты қамтамасыз ететіндердің бэрі.
Мскгепке дейінгі мекемелердің қазіргі безеңдірілуі бүгінгі күн
ііі іангнрын толық қанагаттандыра алмайды. Себебі басқа халықтар
інмкіы қазақ халқының да өзіндік тарихи жэне географиялық
іурмыс гіршілігі бар. Кошпелі түрмыс салты, саяси жэне
ігррнгориялық бьггыраңқылыгы, қазақатрдың рухани мәдениеті
іүрмыгына оз әсерін тигізіп, өзіне тэн тіршілік салтын, халықтық
ічщдпнбалы
өнерді,
эн-күйлерді,
аңыз-ертегілерді,
мақалм.нглдерді, жыр-дастандарды, эдет гүрыптарды, үлттық тэрбиенің
мі іі.ікп.іқ дәстүрлерін өмірге экелді.
Осыган орай, белгілі қогам қайраткері І.Омаров: «әсемдікті эр
мнімқ оз ерекшелігіне қарай қабылдап, озіне тэн үғыммен
інпіпднііды» деп жазды.
Ііүл үгым балабақшадағы көркемдік тәрбие жүмыстарымен
і і іі і.гі бнйланысты. Бүгінгі таңда балабақшадағы көркемдік тэрбие
н I мыннднй міндеттерді алға қоюда:
балалардың эсемдікті қабылдауын, эстетикалық сезімін
гигг қиялын жүйелі дамыту. өнердің барлық түрлері, тбигат бүған
мімгк геседі;
бнлаларды өнер саласындағы іс-эрекетке тарту;
349
өнер туындылары мен өмір құбылыстарын өздігінен
бағалай білу дағдысын қалыптастыру;
көркемдік қабілеттерін дамыту.
Тұрмыстық қажетті бұйымдар эстетикалық мэдениеттің
қалыптасуына айтарлықтай әсерін тигізетіндігі белгілі. Сондықтан
эстетикалық тәрбие өз кезегінде адамның жинақылық, рухани
тазалық, жоғары адамгершілік парыз бен жауапкершілігін және
шыгармашьшық белсенділігін артгырады.
Бұл әсіресе балаларға қоршаған ортаның көркемдігінің
лайықтылыгынан айқын көрініс табады. Дұрысын айтқанда: эрбір
адам өзінің заттық ортасын дүниеге келген кезден бастап-ақ
қабылдайды. Егер бүлдіршіндерге үйде немесе балабақшада жайлы
да ыңғайлы жағдай жасалған болса, бүл оның көркемдік талғамына
дамуына игі ықпал етеді. Сондықтан жаңадан берілген
балабақшаны
қабылдағанда немесе
жұмыс
істеп
жатқан
балабақшаны безендіргенде меңгеруші көркемдік безендіруге, яғни
тұрмыс сэніне ерекше назар аударуы тиіс. Жабдықтарды
орналастырганда және безендіру
элементтерін
іріктегенде,
мыналарды ескеру керек:
көркемдік жагынан ойластырылып, тәрбие ісін жақсартуға
ықпал ететіндей болуын;
балаларды қоршаган ортаның эстетикалық сапасымен
мақсатты түрде және үнемі таныстырып отыру қажетті
балабалардың көркемдік талғамын қалыптастыратындай болуын;
балабақшаны
безендіру
бағдарлама
мазмұнына
сәйкестендіріле, кешенді түрде шешілуі тиіс;
балабақшадағы жабдықты балалар пайдапана алуға тиіс;
балабақшаның көркем безендірілуі - ұпттық нақышта
болуды жэне жергілікті жердің ерекшелігін ескеруді көздейді.
Осы ретте көптеген бапабақшалардың көркем безендірілуі
көңіл аударлықтай. Балабақшапардың басым көпшілігіне тэн
безендірулерде оның ауласына кіргеннен жасыл желек жамылған
саябаққа келгендей сезінесіз. Ашық алаңқайдагы жүзу бассейні
ерекше көзге түссе, қатарласа өскен үйеңкі, қарағай, қайың,
шыршалар қүлпырып тұр. Әрбір топқа арналаған шагын
үйшіктердің құрылысы мен түс-түсінің үйлесімділігі аулаға сән
береді. Жылдың қай мезгілінде де аула іші әдемі, көрер көзге
көрікті әрі жанға жайлы әсер қалдырады.
350
ІііііііИшқіианың ішкі безендірулері де балдырғаңдардың ақылі >1)1.1111.1 м пімуына, ой-қиялының ұшталуына эсер етіп, ертегілер
. мімііі і пкырлы элеміне жетелегендей болады.
І.ціпіГшкіііадағы эдіскер мен меңгерушінің жэне әр топқа
......... .
болмелердің талғамға сай эсемдігі, педагогтардың ізгі
ь і г | і і і і і ң айгагы сияқты.
А и Лстана қаласындағы №7 «Аққу» балабақшасының келбеті
11мі і.і і ук і.іи ты л ы қ ты ң , іскер башының қолтанбасын паш өткендей.
I. і иііі.ікіііага келгенде қазақы киіз үйге енгендей эсерде қаласыз.
I'.і іии и.ің гүрмыс-салтын бейнелейтін жасау-жиһаздарымен мен
.......•рнгктері коз жауын алады.
<
)рыіідықтар мен доңгелек үстелдер өсімдік тектес өрнектермен
иінчиіі/іенген. Топ бөлмелерінде ойыншықтар бала жасына
иііііі.інгы іапдалып, өз орнын таба орналасқан, үлттық киім киген
куі.іріііііқтар, сандық, ыдыс-аяқтар, бесік т.б. тэрбие жүмыстарын
уін.імдис гыруда тиімді көрнекі қүрал ретінде пайдаланылады.
• інопгдагогика бөлмесіндегі алты қанат эсем ақ боз үй-балаларды
і і і жийлауга окелгендей, олардың емін-еркін, асыр салып ойнауға,
••иоң ийіып, би билеп сауық-сайран қүруына толық мүмкіндік
'і*іи (ііінідай. Мүнда тәлімді тэрбиешілер халық қазынасын: ананың
ііі іиімгп нэрестенің сезімін оятатын бесік жырларын, бапаның
(ііпідпй
тәтті
тіліне
лайық
мақал-мәтелдерді,
жүмбақі ііііі.пііпаштарды, киял-ғажайып ертегілерді тэрбие жүмысында
іііімлі
пайдалануда. Ұлттық киімдер, ат эбзелдері, зергерлік
ііуііымдар, батырлар мен хандардың, билердің көрнекі суреттер
і.ірічіслеу мен білім беруде пайдалані,а тиімді орналастырылған.
Лстанадагы «Ертөстік» бапабақшасы да өзінің мазмүнды
і чриімгп срекшеленеді. Бақша ауласы гүлзарлармен көмкерілген.
І<үііһіілқалардың киіз үй бейнесінде жасалуы балдыргандардың іс•ргмтіне өте қолайлы-ақ. Кірген бетте жогары қабатқа көтерілетін
<нн кі.ііігпірдагы ілінген өрнектер жэне оның қабыргасындағы
. ү р г п г балаларды еріксіз қызықтырып, ой-қиялын өрістеткендей.
\ іын дапічде педагогтарға, кэсіподақ үйымына жэне асхана
к і . і імпкгрлсріне арнайы жасалган тақталар көркемдік талап пен
і.і і111м11і.і11 жогары деңгейін көрсетеді. Бәрінен де ата-аналар мен
Гніидырі ііндарга арналған киіз үй жабдықтары қатты қызықтырады.
І.у і бикіііидіі қазақ хапқының түрмыстық заттары (көрпе, кілем,
і\. кіім і б.) ігі емес. Бапабақшада арнайы бейнелеу өнері бөлмесі
351
бар.
Мұнда балдырғандар жасаған
бұйымдар көрмесі
ұйымдастырылған.
Экологиялық бұрыш та осы қызықты көрмемен өзіндік бір
байланыс тапқан. Сондай-ақ, балабақшасындағы көз тартар
аквариумдар мен ғажайып көркемөнер туындылары, макрамерге
ілінген бөлмеде өсетін гүлдер, қабырғаға салынған табигат
көріністері еріксіз сезіміңізді селт еткізері сөзсіз. Көркем табиғат
бедерлері, жас ерекшелігіне сай суреттер: ертегі кейпкерлері, төрт
түлік пен андардың өзінің балаларымен бейнеленген суреттер де
балаларды қызықтырады. Бөлмелердегі эрбір зат өзара көркемдік
үндестік тауып тұр. Дэлізбен эн-күй бөлмесіндегі өрнекті
қабырғалар қазақтың ұлттық ою-өрнегінің жаңаша қырын
көрсеткендей, ондағы бояу үйлесімі гобелен орнек мэнерін көз
алдынызға әкеледі. Қазақтың тұрмыс-салт сэнін сипаттайтын жасаужиһаздардың көркемдігі көз сүріндіреді (сандық, жүкаяқ, құрақ
көрпешелер мен оюлы сырмақ, зергерлік бұйымдар, т.б.)
Күй атасы Қүрманғазы портреті, жанына ұлттық аспаптары
ілінген (домбыра, қобыз, асатаяқ, сыбызғы т.б.) Қабырғаның қарсы
бетінде сағым арасынан суырыла шығып, көсіле шауып келе жатқан
тұлпарлар қазақтың кең даласы мен өр мінезді шабандоздарын
еріксіз еске түсіреді. Төбеге ілінген шанырақ одан үлбірей төгілген
ақ шымылдық нэзік те сиқырлы сезім пэрнелерін басқандай әсер
қалдырады. Едеңге төселген масатыдай қүлпырған кілем түстері
айнала қоршаған ортадағы бояу түстеріне сэйкес тандалып,
көріктендіре
түскендей.
Сонымен
жоғарыда
келтірілген
мысалдардағыдай, жергілікті ерекшеліктерді ескеріп, ұлттық тәрбие
негіздерін басшылыққа ала балабақшаны безендіру жолдарын жанжақты ізденіспен ойластырсақ, нұр үстіне нұр болар еді.
Астана қаласының Есіл ауданына қарасты № 63«Әсемай»
'балабақшасының көркем безендірілуі қазаргі заман талаптарына
сай, эстетикалық талғаммен, көркемдіктің үйлесім табуы
балабақшадағы сәбилердің көңілін коркейтіп, жанын жадыратары
сөзссіз. Балақшадағы тірі табиғат бұрыштары, өсімдіктер
жамылғысы, су бұрқақтар мен эр топтардың жиһаздары оның білім
беру саласына сэйкес безендірулері жас ерекшелігіне жэне жалпы
білім
беретін
мемлекеттік
стандарт
талаптарын
толық
қанағаттандырады. Әр топтың аталуы да қайталанбайтын ерекше
эсемдікті сезіндіреді. Мысалы: «Құбыл тас», «Лагыл», «Зер тас»,
352
«Қыш тас», «Зүбаржат», «Су тас», «Зүмірет», «Інжу» т.б.. Топ
бөлмесіндегі эсемдікпен қоса бапалар арнайы жабдыкталған
кинотеатрда мультфилмдер көріп, шығармашылық қабілеттерін
дамытуға мүмкіндік алады. Сондай-ақ, сенсорлық бөлме, лекотеа,
ага-аналарга
арналаған
пснхологиялық
кабинеттер
мен
іэрбиешілерге арналған Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия үлтгық
университетінің ғалымдарымен бірлескен «Шығармашьшық пен
шыңцалу» кабинеті жабдықталган. Мүнда арнайы дәрістер, жеке
жэне топтық кеңестер, семинарлар өткізілетін болса, «Ғибрат»
і ылыми-әдістемелік
кеңес
орталығымен
тығыз
байланыс
орнатьшьш,
тәрбиеші
педагогтардың
біліктілігін
арттыру
багытындагы семинар - тренингтер, арнайы курстар откізіліп
іүрады.
БАЛАБАҚШАНЫ БЕЗЕНДІРУДЕ КӨРКЕМ ӨНЕР
ТУЫНДЫЛАРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ
Егер үлттық үрдісімізге, өмір шындығына жүгінсек, тэрбиенің
озге түрлері сияқты, қазақ халқы көркемдік тэрбиеге де үлкен мэн
бсргендігі аңғарьшады. Мысалы: ерлердің, эйелдердің боз балалар
мен келіншектердің киімдерінің сәнді тігілуі, сауыт-саймандардың,
ер-түрмандардың, саз аспаптрының, зергерлік бүйымдардаң, т.б. өте
шсбер жасалуы халқымыздың көркемдік талап-тапгамының, түйсікіүсінігін деңгейі өте жоғары болғандағын танытады. өткеннің қадірқасиетін, сән-салтанатын тани, түсіну білуге үйрету, өнерге баулу баланың нэрестелік шағынан басталады.
Мектепке дейінгі кезінде көркемдік тэрбиенің ықпалды қүралы
онер. өнер арқылы олар омірді кореді, көрген-түйгенің бейнелеу
білуге үйренеді.
Ешбір өнерді қүрғақ тілек, қүргақ бүйрық туғызбайды,
коркемөнердің міндеті табиғатқа еліктеу емес, оның сырын ашу.
Коркемөнер біздің ішкі дүниемізге, жан-жүйемізге эсер етіп,
адамдық қалпымызды тэрбиелейді.
Ендеше жас үрпақгы тэрбиелегенде көркемөнерді басқа тэрбие
қүралдарымен үйлесімді жүргізіп, баланы өнерді менгеру тэсіліне
машықтандыру міндеті көзделеді. ¥лтгық үлгі-өнегені тэлімгэрбиенің қайнар көзі ретінде жүзеге асыру тәрбиешілердің басты
ііарызы.
353
Баланың бойында жас кезінен ізгілік, имандылык, адамгершілік
парасатын ұялатуды өзекті мәселенің бірі деп қарау керек. Осы
мәселенің түйінің шешудің бірден-бір жол - өнер. өнер арқьшы
баланың санасы мен сезімі, қоғамдағы, болмастығы оқиғалар мен
құбылыстарға деген көзқарасы қалыптасады. Көргендерінен ой
түйіндеп, оларды жинақтап қорыта білуге үйретеді. Осы орайда эр
халықтың тэрбие саласында бай тэжірибесі, халық педагокикасы
деп аталатын тәрбие жүйесі бар.ол - халықтың кәсібімен, салтдэстүрімен, дінімен, тарихи кезендерімен, енерімен біте қайнасып,
қоғамдық даму сатыларына қарай жетіліп отырған.
Бейнелеу өңерінде дұрыс бағыт беріп, өнерге баулу үшін
мынадай талаптар қойылады:
көркемдік тэрбиеден жан-жақты дайындықтың болуы,
іскерлік дағдьшарды меңгеру;
бейнелеу
өнері
шығармаларын түсініп,
оны жас
ерекшеліктеріне қарай балаларға жеткізе білу;
балалардың бейнелеу өнеріне қызығушылығын аргтыру,
қабілетін шындау;
көркемөнер саласындағы жаңалықгардан үдайы хабардар
болып отыру;
өз бетінше ізденуін, дербес іс-әрекетін жүйелі жүргізу.
Мүражайлар
мен
көрмелерге
бару;
эдеби
ғылыми
шығармалармен, эдістеме эдебиеттермен жүйелі танысу. онердің
тангажайып сырын әсерлі көркемдігін көре, тани қабылдай білуге
үйрету үшін әркез білімді жетілдіріп отыру керек. Мамандыққа
байланысты әдебиеттермен қоса соңғы басылымдардағы жаналық
өзгерістермен жанашьш іс-тэжірибелермен үнемі таныс болу рухани
байлыққажеткізеді.Тэрбиеші езінің теориялықбілімін жетілдіре
отырып, сөйлеу мәдениетін де еркін мңгеруі тиіс. Өнер саласына
байланысты терминдерді дүрыс қолдану ана тілінде еркін сөйлеу
тәрбие ісіндегі маңызды міндеттердің бірі.
Белгілі жазушы Ғ. Мүсірепов: «Ана тілін үмытқан адам - өз
халқының өткенінен де, болашағынан да қол үзеді» дейді.
Өшкеніміз жанып, өткеніміз қайта жанару кезеңінде халқымыздың
ежелден қалыптасқан, ғасырлар бойы дамып, жинақтала келе
бүгінгі үрпаққа үлгі-өнеге болып отырған асыл мүралары мен бай
қазыналарын ана тілінде көркемдігімен бүлдіршіндердің санасына
үялату - парызымыз.
354
Лп Пүгімгі үрпақ осынау өмір сәулетін, халыктан қалган мүраны
тім ін маіідалануға үйренсе дейміз. Өткеннен қадір қасиетін, сэн. і м.тіііі.ііі, сезіне білуге, оны үйренуге баулу сәбилік кезеңнен
і .іі. і іііі біргіңдеп жүзеге асырылады.Балабақшада балаларға
. \|м пііі, мүсінші жэне сэулетші еңбектерімен, зергерлік, үсталық
........... . үлгіық айшықты өнер жайында түсінік бере отырып,
.. і.і|< іі.і қолонеріне сүйіспеншілікке баулу көзделеді.
( )п үінін горбиешінің бейнелеу онері туралы тиісті мағлүматы
<•«>111 мны жон.
<
>|і халықтың өзіне тэн көркемөнері басқа халықтардың
ииоріпсн ерекшеленетіні - өмір шындығы. Балаларға туған
м і і м . і н ы н үлттық өнерін, оның нэзік те көркем сырын үғындыру
м. һн-пке дейінгі тэрбиеде үлкен орын алады. Ендеше бейнелеу
пііерінің ойық үлгілерін балабақшаны безендіруге тиімді
иііІІ иіііинуді.ің ерекше мэні бар. Осы орайда Қазақстан кылқалам
ііі. ііі ріісріііің кейбір енбектерін үсынамыз.
і ) Қастеев: «Жайлаудағы автодүкен», Жайлаудагы кілемшелер»,
І.нп. гаудагы мүз айдыны», «Киіз үйдің ішкі көрінісі», «Қос
•іурін.і . «Алтын асық», «Қымыз фермасы», «Шөп шабу», «Мақта
.іініиіу, «Ііие сауу»;
М Кенбаев: «Сабан той», «Сарыарқа», «Сұхбат», «Киіз басу»,
м «)уі іон иоргреті», «Қашағанды қуу»;
Д I алымбаева: «Дастархан», «Дэмді шай», «Аяқ қап»;
I ІІсмаилова: «Алтын дала», «Жайлаудағы кеш», «Қырық
•>і і|»іь •. ■Длдар косе» ертегілерінің безендіру суреттері;
II I Іүрмүхамедов:
«Март»,
«Биші
қайындар»,
«Ерлік»,
М М.імстова», «Абай»;
Ү «)жнев: «Асы жайлауы»;
К ІІІанхметов: «Алтын күз»;
( Момбетов: «Көктем»;
(> I пнсықбаев: «Мүз айдыны»;
'К ІІІлрдснов: «Қыс»т.б.
Дшлган коркемөнер туындыларын балабақшаны безендіруге
........
іпіда, мынадай басты мэселелерді ескеру керек:
жыл маусымдарының ауысуына орай шыгармаларды
іміііриык ерекшеліктеріне жэне мазмұнына қарай тандап
іірніілікгыру;
коркемонер туындыларын белгілі бір мақсат көздей отырып
355
өз орнына қою; көлемді шыгарманы кеңістеу жерге, көлемді,
шағынан топ бөлмесіне т.с.с.;
- заттық кеңістік ортаның балаларға көркемдік жағынан ықпал
етуін ескеру;
- көлемді, шагын мүсіндердің айналадағы заттармен үйлесім
тауып, мэнін аша түсуін ойластыру;
- сәндік-қолданбалы өнер бүйымдарын пайдаланғанда, оның
қарапайым әрі жарасымды болып орналасуын, балалардың жүріптұруына ыңғайлы болуын;
- басқа халықтар өнер туындыларын пайдаланғанда, олардың
өз ерекшеліктеріне мэн беру;
Безендіру кезінде бақша түрған орынның табиғи ерекшелігіне
басқа назар аудару қажет.
Бақшаның құрылысы, оның эрбір қүрал-жабдықтары өзі
орналасқан табиғи ортамен өзара бояу үндестігін, сәулет
жарасымын табуы тиіс.
Белгілі бір көңіл күй тудырудағы түстрдің маңызы ерекше.
Мамандар ашық, шуақты күн көзі сияқты «жылы» түстер балаларды
қунтады, ал ен жұмсақ «байсалды» түстер көніл жайландырады деп
есептейді. Балалар мекемесін безендіргенде, түстердің нақты
кеңістіктегі визуаьды (өзгеретін) қасиеті ескеріледі. Мэселен,
қанық, «жылы» (спектрдің қызьш-сары белігі) түстер кеңістікті
тарылтса, ал «салқын» түстер (спектрдің көк-жасьш бөлігі)
кеңістікті кеңейтетін тэрізді. Сондықтан ұзынша дэліздің
қабырғаларын кеңістікті кеңейтетін ашық түстермен (көгілдір,
ақшылжасыл, ақшыл боз), енсіз қысқа қабырғаларын сарғыт-қызьш
немесе сары түспен бояуга болады.
Түстерді үйлестірудіңжолдары көп-ақ. Мұнда түс шеңбері
спектр зандылығымен жасалған. Түсті гамманы іріктеу бір-біріне
қарама-қарсы жағындағы түстер (сары-сия көк, сары жасыл, қызылсия кок); түс шеберіне сызьшған тең қабырғалы үшбырыштың
тобесінде жатқан түстер; хроматикалық (түрлі), ахроматикалық )ақ,
сұр, қара) түстердің ұштасуы жэне ұқсастығы бар (сары мен
қызғылт сары, көкпен ашық көк, қоңыр мен қызыл қошқыл т.б.)
түстер.
Балабақшаның қабырғаларын (панел жасамай-ақ) күңгірт түсті
бояумен бояған дүрыс. Бүл кеңістікті ұлгайтып көрсетеді.
356
I .... .
гіанель жүргізілген жагдайда, оны есіктің биіктігімен
' ір ігіі стіп жүргізу керек, бүл да кеңістікті кңейтіп түргандай
•ні ііиді.і Ііалаларға арналган бөлмелер ашық түстерге боялады.
N іі.ііііпіі дэлізді баспалдақты, вестебюльді жеңіл түстердің
ічи і.шдмсы арқылы бояу тиімді. Кейде қоюлау түс тепайдаланады.
i 'лОилорге арналган бөлмелердің қабыргалары күн шуагындай
і' миы» гүстерге, ал ересек топ бөлмелері негүрлым «байыпты»
іуі н рмсн боялады. Топ болмесінің түсін шешінетін жердің немесе
уііі.іқгайтын бөлменің түсімен үпггастыру қажет. Мысалы:
••(һумснқ» сары түске боялган топ бөлмесі, ашық көкке боялган
уііі.іқтайтын бөлменің түсімен келісім табар еді. Қабыргаларды
(ніиута гүс өзгертетін (колер) қосындыларды тандаганда - еденнің,
.шіііігідардың, терезе перделерінің түстері озара үйлесім табуына
м.щ бсру қажет.
Халқымызда түстер жайында: ақ түс - пэк, тазалық, қуаныш,
ііп.шдық, бақыттың белгісі; күлгін түс - білімнің, даналықты; қызыл
іуч
оттың, күн сэулесінің, жылылқтың белгісі; жасыл түс 'ыитық пен көктемді; көк түс - аспан, су мүз, салқындақты білдірсе;
ічірп, қоныр түстер - жердің, берекенің нышаны; ал сары түс игі і іінсн қарама-қарсы үгым білдіреді: сары уайым, қайгы, шол,
. прі.і ауру, т.б. деген үғым бар. Бүл да бояу түстерін тандағанда
•. іч рсі ін манызды мэселе.Сонымен түстерді тандап - талғағанда
.һ . ч і с
бейнелеу өнерінің түрлерін балабақшаны безендіруге
һіін ііііііанда, балабақшаның үзынша дәліздерінің кең-тар, биікшіііиі болуын ескеріп, қылқалам туындьгларын, шағын көлемді
мүі іпдерді орналастырғанда, кеңістікті дүрыс пайдалана білу
м и м а т ы көзделеді. Бейнелеу өнерінің эрбір туындысы тэрбие
м і і һ г і г г ы н ы ң мазмүның ашатындай етіп тандауға баса назар аудару
і.гргһ онер түрлері балалардың эстетикалық талғамын, ізгілік,
ii і.імгсршілік қасиетгерін қалыптастыруға тиіс.
Іііілабақша ауласын безеңдіру
Ііақшада балалар көп уақытын аулада өткізеді, бүл жерде
інпірдыц белсенді іс-эрекеті жалғасады. Оларды даладағы ойынға
і.ііиаландыру, еркін іс-эрекетке талпындырып шынықтыру үшін
ііулммың жабдыкталуы мен безендірілуі бірқатар көркемдік эрі
іігдпгогикалық талаптарға жауап беруі керек.
Ііүл галаптар:
ойын жэне денешынықтыруга арналған алаңдар, көк
357
шапғын, жүзу бассейіндер, оларға орнатылған күнқағарлар белгілі
бір архитектуралық жобаға, педагогикалық мақсатқа сай болуы
шарт;
аулада ойнайтын, қолданылатын қүрал-жабдықтардың
барлық түрлері, денешынықтыруға, еңбек етуге жеткілікті
мөлшерде болуы керек;
белгілі бір талғаммен ауланы көгалдандыру;
ауланы жыл мезгілдерінің ерекшеліктеріне орай бейімдеп
отыру (бүл үшін гүлзарларды, бассейндер мен арықтарды, жер
бедерін, қопсытқан топырақты, жаздың көшеггерді жэне қысқы
қардан түрғызылатын бейнелерді пайдалану);
күнқағарларды, күркелерді, бүрқақтарды ойын дене
шынықтыруға керекті жабдықтарды ретімен ыңғайлы етіп
орналастыру;
кіре берісті жэне шарбақты, жолдарды, топырақты
аландарды дайындау. Бүл үшін сәндік онер шығармаларын жасьш
өсімдіктермен үштастыра пайдалану керек.
Балабақша ауласын жобалағанда - ондағы түрған эрбір зат
тэрбие ісін жүзеге асыру міндетін атқаратындай болғаны жөн.
Балабқша үйінің жан-жақты ойластырылган көптеген үлгіжобалары бар. Олардың қай-қайсысы да осы заманға қүрылысқа
шешімдер негізінде жасалган. Ауланы жэне оның бөліктерін
жоспарлағанда, жергілікті жрдің табиғат ерекшелігін, жер бедерін
ескеру керек. Мысалы: аулада көктемде су қоймасын, жылғалар,
жасыл желектер жамылғысын, гүлзарлар, саябақтар, клумбалар,
лабиринттер жасауды, ал қыста мүз айдынын, сырғанақ төбешігін,
мүздақ жолдар, қардан түрлі қүрылыстар салуды ескеру керек.
Балалар қарды бояп, түрлі бейнелр жасайды. Олардың таза ауада
болуы, акыл-ой, көркемдік дамуын жетілдіретін болғандықтан,
аулада сан түрлі арнайы жабдықтар орналастырылады. Дене
шынықтыруға арналған орталық аланда жэне эр топтың өз
аландарында бөренелер, шарбақтар, баспалдақтар, баскетболға
арналған торлары бар бағаналар, тениске арналган үстелдер
қойылады. Алаңда городктилер мен кеглилер ойнау үшін қажетті
жабдықтар, доптар, секіргіштер, қүрсаулар, қүм салынған
қапшықтар, т.б.болады. ойын аландарындасу жэне қүммен ойнауға
арналған құрылыстар, сондай-ақ сан алуан үйшіктер, «машиналар»,
«автобустар», «үшақтар» жэне «ракеталар» болғаны жөн. Жазда
358
и\ ііп/ііі /күчу бассейні лсұмыс істеуге тніс. Сонымен қатар ұсақ
і*і•%ирііирі а арналаған террарумдар мен торлар, қыста құстарға
•і'іі і і.іі іііі астаулар болуы керек.
11иі алацдарында күнқағарлар мен күркелер балалардың эр
і\р'іі мақсатты іс-әрекетпен шүғылдануына қолайлы жағдай
■і.ін іійды Мүнда балдырғандардың түрлі түсті бормен сурет салуы
\ і і і і н прнайы тақгалар қойылады, мольберттер мен планшеттер,
'іііінлмллы үйлер, бсқа да ойын жабдықтарын орналастыруға
•іріііінгпн орындар болады. Арнайы үстел,
мольберттер мен
....... . ггер балалардьщ өз бетінше жүмыс істеуіне аса тиімді. Кітап
і' ирлуі л арналаган жайлы орьнадарды алдын ала қарастыру қажет,
н іир ойындарын көрсетуге арналған шымылдықтар, өнер корсетуге
ірц іііііііі шағын сахна болуы керек. Балабақшаны жэне оның
.............. безендіргенде, сәндік қолданбалы өнер шығармаларын
.......... ..
мозайкадан накыштау, агашты оюлап бедерлеу)
нліідиланган тиімді.
Ауланы безендіргенде балалардың қимыл-қозғалыстарына
..... .
ақыл-ойының, қиялының дамуына тікелей эсер ететін
қүрлл жлбдықтардьщ
болуы
маңызды.
Мәселен,
балалар
і ырі лнлй гын сырғанақтар үлттық ою-өрнектермен эшекейленіп, ал>к<ін жагындағы қоршауларымен шығатын басқыштарына үй
і пну.ірлары, қүстар бейнесі бейнеленгені жөн. Ойнауға арналған
■ і іи нііісктерде ағаштан жасалған алтыбақан болып, сонымен қатар
і\ шіда бшіаларды ойландыратын ертегі кейіпкерлері, батырлар
(ісйнссі, аңыз-әңгімлер желісі бойынша салынған бейнелер, төрт
іүпік малдың пірлері, ат-арба, күйме, шана,көлік түрлері, т.б. өз
црыіідарын алса қүба-қүп. Мереке күндерінде ауланьг балалардың
і ірінісіііілермен бірге жасаған жұмыстарымен безеңдірудің
і іріінслік мэні зор. Олардың жасалу мәнерінде бі-бірін қайталайтын
і рсмисліктер болуы шарт. Шығыс сэулет өнерінің ізі басым болуы
мпныіды. Балабақша ауласындағы мэнді элементтердің бірі іін илдандыру болса, ол балабақша ауқымын шаң мен шудан
мірглйды, топ бөлмелері арасына ерекше сән береді. Бұл мақсат
үіпін қысқа өсетін ағаштар мен бұталар (шөтен, сирень, жасмин,
ырглй г.б.) пайдаланылады.
ҮИді, шарбақты, тұрақты ойын жэне денешынықтыру
курылыстарын, күнқағарларды эсемдеуге шырмауықтар, жабайы
і үіімдср, баубүршағы мен жабайы бұршақтар өсіріледі. Бұл
359
шаралармен іетердің қай-кайеысынын да тәрбиелік мэні зор.
Енді шетелдік тәжірибиелерге көңіл бөлсек, Италиямен
Данияда, Швейцариямен Францияда, балалар бақшасынын
аландары
шарушылық,
политехникалық
жэне
көркемшыгармашылық негізге бейімделген. Бұл аландарда сурет слуға
арналган
қабырғалар,
сэндік-қолданбалы
өнер
үлгілері,
шымылдықтар,
молберттер
орналастырылған.
Мүның бэрі
балаларды көркемөнермен айналасуға қүштарландырады. Жас
суретшілер өз алаңдарында сурет салып, мозайка жэне ертегі
қалашықтарды кірпіштен түрғызса ал жас бақшалар жер үндеумен,
бақша
суарумен,
өсімдіктер
отыргызуымен
айналысады.
Зооаландарда жануарлармен қүстарды күтуге көңіл бөлінеді.
Отандық жэне шетелдік тәжірибиелерді жинақтай келе қазір
мынадай түжырым жасалған. Болашақта үлттық балабақшалардың
жобасын жасағанда экологиялық факторды еске алу керек.
Жергілкті жердің ерекшеліктерін, географиялық жэне тарихи,
элеуметтік жэне психологиялық жагдайларды басшылыққа алу жөн.
«Адамға әсемдік сезімін дарытпайынша, одан нағыз азамат
шығара алмайсыз» - дейді үнді ақын Т.Тагор. ендеше әсмдікті
түсінуге, сүлулықты сезінуге қоршаған ортаның әсері мол. Ол орта
көркемдік тэрбиенің кепілі болуы тиіс.
Бөлмелердің көркем безендірілуі.
Эстетикалық тэрбие - заманымен тығыз байланыста болып,
дәуір ағымындағы, қоғам дамуындағы өзгерістермен айқындалып
отырады. Ұрпақ тэрбиесіиде үлтгық көркемөнердің ықпалды
болуына, халықтық өнердің балаға әсер етуіне, оның эсемдігін
сезіне білуіне тікелей басшылық етіп, багыт-бағдар беру тәрбиеші
міндеті. Осы міндетті жүзеге асыруда мектепке дейінгі мекеме
қызметкерлері келер үрпақты енбекке, өнер-білім машықтарына,
елінің, жерінің, ар-намысын қорғайтын ізгі адамгершілік
қасиеттерге баулиді.
Оар халықтық мәдениетіміздің баға жетпес байлығын мектепке
дейінгі кезенге біртіндеп түсіндіріп, өзі өмір сүріп отырған ортаның
әсемдігін бақьшай, байқай білуге дағдыландырады. Осы орайда
балалардың күнделікті тәрбие алып, іс-әрекет ететін бөлмесінің
көркем безендірілуі-балабақша бағдарламасының талаптарына сай,
тәрбие жүмысының кешенді үйымдастыруға толық мүмкіндік
беретіндей болуы керек. Тэрбие жүмысына пайдаланатын қүрал360
(•икиіі.іқтардың педагогикалық мақсатқа сэйкес келуге ерекше
........
Осы ретте бақша қажетті
жасау-жиһаздармен,
іи іііііішрмен жэне оқу эдістемелік құралдармен толық қамтамассыз
• 1 111уі с гиіс. Баланың жеке баеының дамуы, ол шымыр болып өсуі
\ іііііі болмеде мәдени-тазалық талаптардың орындалуын үнемі
ііп іпі аііпп отыру керек. Жарық, тазалық, кеңістік баланың қолайлы
і Іршілік етуіне қажетті алғы шартгар. Бөлмені басы артық
н «ргслермен, жиһазбен толтырып қоюға, еденге ойыншықтарды
I" и і і шашып гастауға болмайды. Балалар жұріп-тұратын жер кең
іиіііі пііы дұрыс.
1>;іқшадагы баланың көз алдына елестетуін, қиялын, көркемдік
ініоі.ілдауын дамытуда болмені көркем безендірудің рөлі ұлкен,
Ііср балапың пайдаланып отырған заты ыңғайлы эрі эдемі болса,
иурилі.і белгілі бір мақсатты, іс-эрекеті ұшін қолайлы да тиімді
і ><>иі іі, оның назарын басқа нәрсе ешбір аландатпаса онда онымен
іқурі пілегін тэрбие жұмысы нэтижелі болмақ.
Оның жинақылыгы, ұқыптылығы, енбекке ынтасы артады.
• >рипе, бұл ізгі қасиет тэрбиешінің тікелей ықпал етуі арқылы
ін міді. Болмені безендіруде ұстамды педагогикалықалық бағыттың
Ооііуы
балалардың сабақты саналы қабылдауын, дербес ісірсһсгін қамтамысыз етеді.
Ксз келген бақшаның балаларға арналған негізгі жэне көмекші
(ік імелері болады. Әрине, әр бөлме өзінің неге, қандай мақсатқа
ииіідііланатынына қарай безендіріледі. Айтальщ, бақшаның
иііісрі.срін безендіру - көркемдік тэрбие міндеттеріне, сондай-ақ
соулсг жэне дизайн (тхникалық эстетика) талаптарына сай келуі
і ч і /і і с і . Ііезендірудің негізгі принңипі - бұл іске кешенді тұрде келу
і >«>111.111 габылады. Кешенді жобалауы - ансамбль жасау деп білеміз.
Аіігпмбль ұғымына бөлменің белгілі бір тұсі, жарқтануы,
/иіііііпдармен жабдықталуы, бейнелеу жэне сэндік қолданбалы өнер
іуі.шлыларымен арнайы безендіру, көгалдандыру т.б. жатады.
Корксм
жоспарлау
құралдарымен
бөлмелерді
қызмет
прі.ііідарына бөлу - зоналау деп аталады. Зоналар педагогикалық
процесгі тәртіпке келтіріп, тэрбиешілердің тэрбие ісін тиімді
уііі.імдастыруына көмектеседі. Қазіргі кезде оған ерекше көңіл
(юіііііііі отыр. Бұл ретте халықтық педагогикаға ден қойылып,
уігп ық ерекшелігімізді ескеру көзделуде.
І.олмелерді безендіру кезінде олардың кандай жастағы
361
балаларға арналган, ягни әр топтағы балалардың іс-әрекетіне тэн
сипатты баса көрсету керек. Мысалы, сэбилер тобы үшін негізгі ісәркет түрі ойын болгандықтан, ойын алаңы мен ойнауға арналған
бүрыштарды ыңғайлы етіп арнайы жабдықтау, безендіру шарт.
Енді ата-аналарға, музыкаға, қимыл-қозғалыс жасауға,
әдістемелік қүрал-жабдықгарға, тірі табиғатқа, көркемөнермен
шүғылдануға, кезекшілерг жэне еркін ойнауға арналған бөлмелер
мен бүрыштарға аз-кем тоқталайық.
Ойын бүрышы:
Ойын бүрышы - балалар өз бетінше ойнайтын жэне арнайы
үйымдастырылатын ойындарға бейімделіп жабдықталуы тиіс.
Ойынның түрлеріне қарай қүрал-жабдықтарды орналастыруға мэн
беріледі.
Атап айтқанда, оқиғалы-рөлді ойындар, табиғи
материалдармен ойналатын ойындар жэне дидактикалық, үстел
үстінде ойналатын ойындар, қимылды ойындар, үлттық ойындар
т.б. әрине, ойын бүрышындағы ойыншықтырдың, пайдаланатын
затгардың көркемдік талғамға сай, балалардың жас ерекшелігіне
лайықты болуы керек. Балаға ойнауға берілетін қүралдар, үлтгық
бүйымдар халықтық салт-дәстүрді түсінуге әсер ететіндей болғаны
дүрыс. Ойын бүрышындағы таза эрі үқыпты жиналған бүл заттар
балдырғандардың ақыл-ойының дамуына, қиялының шарықтауына
жәрдемдеседі, бір-бірімен достық қарым-қатынасын, жағымды
мінез-қүлық дағдыларын қалыптастырады, адамгершілік, ізгілік
сезімдеріне баулиды. Қазақ балабақшаларының тәжірибесінде ойын
бүрышын киіз үйдің үлгісімен, үлттық бүйымдармен, түрмыстық
жасау-жиһаздармен жабдықтау кеңінен қолданылуда. Мүның
көркемдік
талғамды
қалыптастыруда,
тэрбие
жүмысын
жандандыруда манызы зор. Мәселен, Астанадағы №63 «Әсем-ай»,
№37 «Арман», №32 «Балдаәурен», №45 «Самүрық», Алматьщағы №
204, Өскемендегі «Қарлығаш» т.б. балабақшаларының ойын
бүрышы бүл айтылғандарға дәлел бола алады.
Көркемөнер бүрышы.
Балабақшада көркемөнерге қызығушылықты қалыптастру балалардың бейнелеу іс-эрекетгері барысында жүзеге асады. Олар
қүрал-жабдықгармен жүмыс істеудің алғашқы дагдыларын
меңгереді. Бүл бөлмедегі дербес коркемөнер бүрышының бала ісәрекетіне қолайлы жабдықталып, эсем де көркем безендірілуіне де
байланысты. Мүнда бүлдіршіндерге өз бетінше эрекет етуге
362
мумкіндік берілуі тиіс. Олар сабақтан күнделікті өмірден алған
мішіі.іқгарына сүйеніп: сурет салу, мүсіндеу, (сазбалшық, ермексаз)
ииЫюмдардағы түрлі түсті суретгерді қарау, бояу, қиып жапсыру,
мтпһкадан ою-өрнектер жасау, т.б. жүмыстармен шүғылданады.
Уі і гл үстінде коркем оқнгалы ойындар («Ертегілер театры»,
• ' )пгктрлендірген викториналар» т.б.) ойнайды. Сонымен бірге
ирііпйы
ойыншықтарды
пайдаланып,
шағын
көріністер,
мн и пікльдерді сахналауға қажетті жабдықгар жасауға қатысады.
І..і ішііірдың өз бетінше орындаған жүмыстары нәтижелі болуы үшін
(ігіінглсу іс-әрекетіне қүрал-жабдықтар пайдалануғ қолайлы етіп
прішт гырылуы керек.
Мунда қылқалам шеберлерінің, мүсіншілер мен сэулетшілердің
■ікм кігрі, бояуға арналған шағын кітаптар, альбомдар, суретті
м іііішіалар, ою-орнек альбомдары болуы қажет. Сурет салуға
імми-ггі: гуашь, акварель, бояу, қағаз, қылқалам, мольберттер, су,
і урткіштер, таяқшалар, қауырсын, сурет салуға арналған сықпа
(ниіулар, түрлі түсті қарындаштар, түрлі түсті борлар т.б. мүсіндеуге
і ч і /к п т і
сазбалшық, пластилин, таяқшалар, (бірнеше түрі),
ніііінлмалы қондырғылар, ойыншықтар, қыштан, фарфордан, ағаш
ііі*11 пмірден жасалған шағын көлемді мүсіндер, ыдыс-аяқ түрлері
і (> ж.іпсыруға қажетгі түрлі түсті қағаздар, үлгілер, желімдер,
м і й і і і ы , трафареттер мен шаблондар қойылады.
( оидай-ақ үлтгық киімдер мен түрмыстық бүйымдар, саздық
т мшггардың суреттері де болғаны жөн. Әрине жергілікті жердің
і ін-кшеліктеріне орай, әр тэрбиешінің бүл маңызды істе өз
мигганбасы болуы шарт.
Іісйнелеу
іс-эрекетіне
арналған
қүрал-жабдықтар
мен
м і і і сриалдар мынадай талаптарға жауап беруі тиіс:
қүрал-жабдыктардың баланың жас ерекшелігіне сай келуі
(иіггронометриялық талаптарды ескеру, түсті, пішінді, көлемді
исихологиялық
қабылдау),
техиикалық
қауыпсіщдік
пен
сііпіггіірлык-тазалык талаптарды сақгау (айналатын қондырғьшар
мги кысқыштардың кесетін жэне кіретін сүйір бүрыштары мен
қырларының болмауы, жабдықтарды пайдаланған кезде ауа-райы
жагдайларын ескеру);
- жасшіган затты сэндеуге үлттық нақышты, бояуды
найдалану;
- сәндік-сәулеттік біртүтастықты кешенді шешу, ягни қүрал363
жабдықтардың күрылымының, пішінің, түсінің, мэнерінің бірлігін
сақтау.
Бейнелеу эрекетінің сэндік безендіру зонасының сипаты
түрліше болады. Ол бөлменің көлеміне, тэрбиеші мен балалардың
нақты мүмкіндіктеріне байланысты. Тәрбиешімен бірлесіп, балалар
табиғи материалдар мен өндіріск қажетсіз заттардан, түрлі түсті
қағаздардан эр түрлі бейнелер, бүйымдар жасайды да, кейін оны
ойын кезінде пайдаланады. Алдын ала істеген жүмыстарды қоятын
орындар дайындау керек. Бүл жүмыстар балабақшаны безендіруге
жэне тәрбие мақсатын шешуге бағытталуы тиіс. Балалар енбегінің
көрмелері үзақ мерзімді де, қысқа мерзімді болады. Қысқа мерзімді
көрмелер-сабақ, ойын жэне өз бетінше іс-әрекет ету бөлмелерінде
үйымдастырылады. Ал вестебюльде, коридорда үймдастырылған
көрмелер әдетге, үзақ мерзімді болады, сондықтан оларды
неғүрлым ыждаһатгы ойластыру қажет.
Табигат бүрышы.
Табиғат бүрышы безендіргенде, балаларды туған өлкенің
табиғатына деген сүйіспеншілік сезіміне жэне оны қорғай білуге
тәрбиелеу міндеті түрады. Табииғаттың маусымдық өзгерістерін
бақьшап, оны күн тізбегі белгілеу тэрбиешінің біліктілігін,
үқыптылығын талап етеді. Табигат бүрышының көркемдік талғамға
сай безендірілуі - айналадағы табиғат сүлулығын, өсімдіктер мен
жануарлар дүниесін сүйе білуге эсерін тигізеді. Расында, табиғаггы
күтіп-баптау арқылы қайырымдылық, мейірімділік қасиетгері
қалыптасады. Балар бақшада табиғи материалдарды пайдаланып
еңбек етуге үйренеді. Түрлі заттардайындау барысында көркемдік
талғамы ратады. Бөлмелрдегі табиғат мүйістерін түрліше
безендіруге болады. Мүндай зоналардың құрылымдық негізі өсімдік
түрлеріне, тордағы қүстар мен аквариумдағы балықгарға
байланысты.
Табиғат
бүрышын
безендіру
үшін
табиғи
материлдарды: түбірлерді, қабықтарды, талдарды, бүтақтарды,
қүмды, сазды, тастарды, малта тастарды пайдаланған жөн.
Аквариумдарды «шалғындарды» түсті фильтрлері бар «әйнек,
пленка, боялған шам) софитгердің көмегімен жарықтандырады.
өсімдіктерді жыл бойы гүлдейтін етіп тандау абзал.
Әсемдік гүлдер бөлмеге эр берумен қатар, оның ауасын
тазартып түрады. Бөлме гүлдері табиғат бүрышы мен бөлмелердің
ажарын келтіріп түру үшін, олардың өсірілген ыдыстарының
364
іипіеміпс, гүлдерді түріне қарай орналастыруға тиісті мән беру
ксрок,
Іабигат бүрышында эр алуан ағаштардың жапырақтарынан
іч іпірілген гербарийлер болуы керек. Табиғи материалдардан
имііиіналар, эшекейлер дайындауға болады. Оларды қатты қағазға
(ііппсіилин жапсырылған), пенопласқа, арнайы себеттерге
һічгіірілген табиғи материалдарды (өсімдіктердің нэзіктігіне,
іниііне, түсіне, сапасына қарай) белгілі бір мазмұнмен
ирішластырады. Мұндай эшекейлер табиғат бұрышынан басқа
ічпіпбақшаның көрнекі орындарын безендіруге де қолданылады.
Кітап бүрышы.
Ьалаларды көркем эдебиетпен мақсатты түрде таныстыру ніііірдың шыгармашылық талабын ұштап, сөздік қорын молйтады,
і і і111 дамытады, өз пікірін жеткізе білуге үйретеді. Бұл орайда
і.Ч іб и сш ін ің шығарманы мәнерлеп оқып немесе айтыпберуінің мэні
үііксн. 'Гэрбиеші шығарманы оқымас бұрын өзі танысып, талдау
і .іі іііі, оның идеялық мазмұның түсініп алып, содан кейін балаларға
кіірамайым тілмен, көркем бейнелеу арқылы жеткізуге тиіс. эңгіме
ік-мосе өлеңнің идеялық бағытын түсіндірудің, оқиғалық-логикалық
мйііін
бөліп көрсетудін, автордың не айтқысы келгенін
үі ыпдырудың маңызы зор. Кез келген туындыны оқыганда, оның
коркем безендірілген суреттерін көрсете отырып эңгімелеу
оалалардың есте сақтау қабілетін жетілдіреді. эңгімелеп болған соң,
кіііггы өз орнына қоюды ұмытпау керек. Кітап бұрышында кітаптар
үіи түрлі багытта реттеліп қойылады. Тәрбиеші пайдаланатын
лдістемелік, көрмекші құралдар ең жоғары бөлігінде, балалардың
іалап-тілегімен тәрбиеші алып беретін кітаптар ортаңғы бөлігінде,
ал оң төменгі бөлігінде бала кез келген уақытта алып пайдапанатын
(суретін бояуға немесе қарауға арналған) кітаптар тұрады.
Кітамтарды пайдаланып болған соң, орнына қайта қоюға балаларды
длгдыландыру қажет. Кітап бұрышында отырып кітап қарайтын екіүш орындық пен үстел немесе құрақ көрпешелр болғаны дұрыс. Бұл
бүрыштың әсем безендірілуі - балаларды кітапты сүйе білуге, оған
күрметпен қарауға, қастерлеп ұстауға тэрбиелейді.
Ата-аналарга арналаган бұрыш.
Балабақшада жэне үйде баланың шығармашылык бейімін
дамытып қалыптастыру үшін тәрбиешілер мен ата-аналардың тығыз
қарым-қатынаста
болуының
маңызы
зор.
Ата-аналар
365
тәрбиешілердің ұсыныстарын ескертіп, өзара ортақ тәрбие ісін тізе
қоса жүргізуі тиіс. Ересектер өлең айтады, би билейді, сурет салады,
үйлерді безендіреді, театрга, кинога барады, теледидар көреді.
Балалар оны бақылайды, жэне оган қатыса жүріп көркемдік эсер
алады. Балабақшага келген соң, ол өзінің құрдастарымен,
тэрбиешісімен пікірлерін бөлісіп, айналада көргендеріне өздрінің
көзқарасын білдіреді. Балалардың бақшада қалаган сүйікті істерімен
шүгылдануларына мүмкіндік мол. Сондықтан ата-аналар мен
тәрбиешілер қауымы өзара жиі пікір алысып, тәлім-тэрбие
барысында қол жеткен жетістіктерін, кемшіліктерін, кездескен
қиындықтарды бүкпесіз айтып, ортақ істі бірлесіп шешкені абзал.
Осы орайда бірлескен жұмыстың багыты, жоспары «Ата-аналарга
арналган бұрыштардың» мазмұнды эрі сәнді безендірілуіне де
байланысты болмақ. Ата-аналарга арналган бұрышта: жылжымалы
папкалар, (оның ішінде - ата-аналарға арналған кеңес. Балалар
ауруларының түрлері, әдістемелік әдебиеттер, блаларға арналған
кітапшалар, дәрігер кеңесі т.б.) ата-аналарға кеңес, күн тэртібі,
сабақ кестесі, хабарландырулар мен құттықтауларға арналған бөлім
жэне балалардың көркем шығармашылық енбегінің нәтижесін
көрсететін тиісті орындар болуы керек. Бұларды ата-аналар мен
тэрбиешілердің бір-бірімен қарым-қатынас жасауына толық
мүмкіндік беретіндей етіп, көркемдік талапқа сай безендіу қажет.
Балабақшада мерекелік ертеңгіліктер ерекше орын алады.
Ертеңгіліктер арнайы музыка залында немесе ашық аландарда
өткізіледі. Мерекелік көңіл-күй көтеріңкі болуы үшін залдың
көркемдік талапқа сай безендірілуінің манызы зор. Мүнда қарсы
беттегі қабырғаға сол мерекенің мазмұнын ашатындай, эр түрлі
бейнелерді дұрыс орналастыру міндеті қойылады. Мысалы:
Республика күнін атап өту үшін ортада республиканың ел тааңбасы,
туы тұрады. Алыста көгілдір таулар көрінеді, екі шетінде басқұр
тэрізді етіп, тігінен жолақты ою-өрнектер ілінеді. Аспанда ақ
көгершіндер қалақтайды. Төменде үлкен қыш құмыраларға гүл
шоқтары қойылады. Залдың терезе перделеріне жұқа кағаздан
киылган гүлдер мен жапырақтар, шарлар ілуге болады. Әр жерге
ұрандар жазылып қойылады.
Бақшада «Наурыз» мерекесі, 8 Наурыз - аналар мейрамы, 1
Мамыр, 9 Мамыр жэне Жаңа жылдық мерекелер мен мектепке
даярлық топтарының балабақшамен қоштасу дәстүрлі ертеңгіліктері
366
откізіледі. эрбір ертеңгіліктердегі негізгі идея балаларга түсінікті
болуы эрі қарапайым гүрде өткізілгені жөн. Оган баланың
адамгершілік, эстетикалық сезімін қалыптастыратын өнердің эр
алуан түрлерін пайдалану мақсатқа жеткізбек. Мерекелер балага
қуаныш экелуі жэне оның қабілетін, шыгармашылық белсенділігін
корсетуіне мүмкіндік беруі қажет.
Балаларга эстетикалық тэрбие беретін мерекелік ертеңгіліктерді
откізуге белгілі бір педагогикалық талаптар қойылады. Ең бастысы
баланың санасына мерекенің негізгі идеясын толық жеткізу.
Мрекенің такырыбына жэне ол өткізіліп отырған түстағы жыл
мсзгілін бейнелейтін безендірулерге үлкен мэн беріледі. Мерекелер
откізілетін залда безендірулерде ілу үшін «Декорция бекіткіш»
жүйенің болғаны жөн. Залда кинфильмдер көрсетуге, үн таспа
жазуға, күй табақтар тындауға, сондай-ақ балалар даусын жазып
алуға жэне оларды қайталауга мүмкіндік жасайтын қүралдар болуы
қажет. Топ бөлмесі мен залда музыка әуесқойлары үшін әуезді
оуендер тындап, күйсандақ, баян, домбыра ойнауға арналған орын
жабдықтауға болады. Күндізгі телехабарлар мен кинофильмдерді
жэне диафильмдерді көру үшін залда немесе топ бөлмесінде
жранға жасалган арнайы жабдық (драпировка) болуы шарт. Бүл эр
іүрлі мереке қарсаңында өзгертіліп, безендіріліп түрады.
Тэрбие жүмысы нэтижелі болуы үшін әдістемелік қүралжабдықтарды орналастыруға баса көңіл бөлген жөн. Мүнда сабақ
огкізетін орынды (зонаны) тандауға жэне жабдықтауга үлкен мэн
беру керек. Тэрбиешінің үстелі тәрбие жүмыстарын үйымдастыруға
қолайлы жерде орналасқаны, тақта мен экран баланың бойына жэне
жас ерекшелігіне сәйкес болғаны дүрыс. Өзіндік
іс-әрекетгер
кезінде балалар материалдар мен қүрал-жабдықтарды еркін алып
пайдаланатын болуы тиіс. Ондай орын - витриналар, арнайы
сорелер
болуы
мүмкін.
Олардың мақсатты
іс-әрекетпен
шүгылдануына арналған тара материалдар, үсақ суретгер, схемалар
мсн түрлі корнекіліктер жэне ойыншықтар эр сабақтын мазмүнына
қарай іріктеледі. Берілетін материалдар көркемдік талап-талғамға
сай болуы ескеріледі. Сабақта пайдаланылатын түрлі көрнекіліктер
козге түсетін жерге қойылмауы керек. Себебі сабақ барысында бүл
(агтарға олардың қызығушылығы, ынта-ықыласы томендеп қалады.
Әдіскердің бөлмесі.
одіскер болмесінің шынайы коркемдігі күнделікті оқу-тәрбие
367
ісінде
пайдаланылатын
дидактикалық
және
қосымша
материалдарды дүрыс орналастыруға көп байланысты. Ол жүмыс
істеуге ыңғайлы, жайлы болуы тиіс. Бөлменің түсі ондағы сөрелер
мен шкафтардың, үстелдер мен орындықтардыңтүсімен астасып
жатуы тиіс. Орындықтар қаптамасының, перде мен шкафтарға
тұтылған материалдардың ақшыл түсі бөлмені сэнді ете түседі.
Кабинетке көрнекті ағартушьшардың, үлы адамдардың портреттері
ілінеді. Атап айтқанда: Ш.Уалиханов, Ы.Алтынсарин, А.Қүнанбаев,
М.Жүмабаев,
А.Байтұрсынов,
М.Дулатов,
Ж.Аймауытов,
С.Сейфуллин, М.Әуезов, т.б. Сонымен қатар жаңа газет-журналдар,
әдістемелік оқу қүралдары демалыс мүйсіне қойылады. Кұтыларға
өсірілген эсем гүлдер, өрнектеп тоқылған шілтерлер, макрамелер
көркемдік талғамға сай орналастырса, бөлмені эсемдей түседі.
Меңгерушінің бөлмесі.
Меңгерушінің бөлмесін безендіруге өзінше талап қойьшады.
Жиһаз (ақшыл немесе қонырқай, жылтырақ немесе күңгірт түсті)
басы артыгы болмайтындай, талғаммен таңдалады. Жазу үстелі,
шкаф, келушілер отыратын орындықтар белгілі бір ретпен
орналастырьшады.
Терезенің
перделері
қолмен
тоқылып,
өрнектелген, эшекейленген болуы мүмкін. Бөлменің іске
жайьшығын, сымбатын, өз орындарын тапқан түскиіз, кілем, үстел
үстіндегі гүл шоғы, жэне қабырғаны өрмелей өсетін өсімдіктер
толықтыра түседі. Бөлменің төріне ұлы адамдардың, саяси
қайраткерлердің бірінің портретін ілуге болады. Қабыргаларда
қыштан, ағаштан, темірден сондай-ақ табиғи материалдардан
жасалған икибаналар қойьшады. Газет-журнал қойылатын үстел
үстіне көлемі шағын мүсін орналастырылады. Оның астына жеңіл
шілтерлер төселеді.
Дәрігердің бөлмесі.
Балабақша тәрбиеленушілері дэрігердің бөлмесінде де болып
түрады. әдетте, балалар бөлме табалдырығын аттасымен сырт көзге
түсі суық дэрігерлік құрал-саймандарды көріп сескене бастайды.
Сондықтан бүл бөлмені эстетиканың тиісті талаптарын ескере
отырып, жанға жылы тиетіндей етіп көркем безендіру керек-ақ.
Айталық, кіреберіс есікті () түспен неге ерекшелеп қоймасқа?
Бөлмені күмістей жаркыраған ақшьш-саргыш, не көкшіл түспен
сырлап, балага қызықты эрі түсінікті тақырыптардағы түрлі түсті
мозайкамен немесе керамикалық рельефпен, эсемдесе қанеки!
368
Сонда ол бөлме балаларды өзіне тартып тұрар еді.
Балабацша вестибюльден&аст&пацы. Олар кобіне канық
бояулармен сырланып жаксы жарықтандырылуы керек. Ол бөлмені
көріктендіре түседі. Кең вестибюльдер солғындау түспен сырланып,
бірақ сэнді етілгені жөн. Балабақшаның табалдырығынан алгаш рет
аттаған баланы бір нэрсе таң қалдыруы, қуантуы керек. Ол монументті-сәндік өнер композициясы, балалар жүмыстарының
көрмесі, жергілікті табиғи материалдардан жасалған заттардың бірі
бола алады. Әсіресе,
көше жак кіреберістегі қабырғалардың
безендірілуіне ерекше назар аудару керек.
Үзынша дәліз қабаттагы бөлмелердің бэрін жалғастырады.
Онда балалардың жүріп-түруына кедергі келтіретін зат қоюға
болмайды. Жарық коп түсетің болса, көлденең қабырғаға бозғылт
рең, ал маңдай жак кабырғаларга қанық түс берген жөн. Іргелес
бөлмелердің жылыуық мөлшерін ескеріп үзынша дэлізді бөліктер
бойынша сырлаған орынды. Мәселен, кіреберіске іргелес бөлік
«жылы», ал асханаға іргелес бөлік «суық» түспсн сырланады. Егер
үзынша дэліз түтастай бір түспен сырланса, есіктер мен олардың
өрнек тақтайларына басқа түс керек. Ал ағаштан орнектелген
нсмесе ақ эмальмен сырланған есік эрдайым көрікті болып көрінеді.
Оның безендірілуін еденіндегі тосеніш (пакет, линолеум, кілемше
т.б.) аша түседі. Мындай жак кабырғаның түсі, сәнді композициясы,
төсеніштің түрімен бірігіп, жарасым табуы тиіс.
Баспсиідақ - қабат аралық қатынас жолы. Ол ішкі көріністің
бірде-біріне ұқсамайды. Оған бөгде нэрсе қойылмайды. Жүріп келе
жаткан адам биіктігіндей тұста қабырғадан шығыңқы нэрсе
болмауы керек. Баспалдақтың сүйеніші мен басқыштары ауарайының қандай жэне тэуліктің кай мезгілі екеніне қарамастан,
эрдайым көзге анық корінетіндей болуы керек. Сондықтан оларға
жарық мол түсіріледі жэне айқын түстерге боялады.бала төмен
қарап жүреді, сондықтан баспалдақ баспалдақ басқыштарын кілем
тәрізді етіп сырлауға болмайды. Баскыштарды сұр түспен, ал оның
іік боліктерін жэне плинтусқа жанасқан беліктерін одан да гөрі
қаныгырақ, қара-коныр түспен сырлаған жөн. Бүл баспалдақты
анық көруді жеңілдете түседі, ойткені олар, эдетте бір-бірімен
қабаттасып тұрғандай болып көрінеді. Баспалдақтың қоршаулары
қабырға түсіне ұксас, анығырак түспен, біркелкі сырланады.
Балаларға арналып ағаштан жасалған сүйеніш ашық түспен (қызыл,
369
қызғылт-сары, көк, жасыл, қызыл-күрең, көк) сырланады. Ал ересек
адамдарға арналғаны лакпен әрленеді. Қорғаныш биік, өрнекті
болуы қажет. Баспалдактың көлденең қабырғасы - үйлесімді, тура
жэне өрнекті болады. Шырмалап өсетін өсімдіғі бар бір-екі кашпо
немесе екі-үш орнек қабырғаның өн юойына сэн береді. Мандай
жақ қабырға да эсем безендіріліп, қарсы жүріп кееле жатқан адамды
қызықтыруы тиіс. Онда алынбалы фриз, балалар жүмысының
панносы,
фотосуреттер,
табиғи
материалдардан
жасалған
композициялар қойылуы мүмкін. Баспалдақ интерьерінің төбе
жағынан шырмала салбырап өскен өсімдіктер ерекше сәнді
көрінеді. Бүл үшін параллель жіптер байланған екі рейканың бірі баспалдақтың жоғарғы алаңының сүйенішіне, екіншісі - мандай жақ
қабырғадағы терезенің жоғарғы жақтауына бекітіледі. Жарық мол
түскен жағдайда, терезедегі витраж баспалдақгы сәндендіре түседі.
Кең баспалдаққа қарсы қабырғаларда түрлі элеміш немесе
монументті - сәндік композициялар жасаласа, тіпті жақсы.
Балабақшаның қосалқы бөлмелері де ( ас үй, кір жуатын бөлме,
санитарлық торап, қоймалар) осы заманғы эстетикалық талаптарға
сай болуы шарт. Асхананы, кір жуатын бөлмені эрлеудің өзіндік
мэні бар. Қызметкерлер тамақтанатын бөлме жинақы болып, асхана
сиякты безендірілуі тиіс. Оны әсем перде, гүл, эстамп сэндендіре
түседі. Тамақ берілетін ойық терезе ашық түспен сырланады.
Н ауры з мерекесіне арналган безендірулердің үлгісі.
Ортада әсем киінген «Коктем» бейнесіндегі ару қыз бір
қолында орамал, екінші қолында бір шок гүл - дөңгелене билеп
келеді. Төменгі жақ бөлігіне қызылды-жасылды гүлдер, бір шетіне
жыл белгісі орналасады. Жоғарғы жақ бөлігінде «Наурыз қүтты
болсын!» деп жазылады.
Жоғарыдан (бүрыштан) күн сәулесі нүрын шашып түр. Аспанда
көгершіндер қалықтайды. Ортада үлттық киім киген бала мен қыз
қол ұстасып келеді. Баланың қолында домбыра, қыздың қолында —
қобыз. Көңілді мерекеге, той-думанға асығып келеді. Төменге қыш
құмыраларға бүршік жарған бұтақтар қойылады.
Жоғарыға шанырак ілінеді. Шанырақтан жан-жаққа үлбіреген
матадан шашырай шымлдық тэрізді желек түсіріледі. Ортасына
кілем немесе тұскиіз тұтылып, айналасына сандық, жүк-аяқ т.б.
қойылады. Жерге сырмақ, текемет төселіп, қүрақ көрпешелерге
балалар жайғасып отыратындай болуы керек. Кілемгі ақ мақтамен
370
жі.іл басы бейнеленеді. эр жерге «Наурыз кұтты болсын!», «Ақ мол
болсын!», «Үлыс оң болсын!» деп жазылады.
Лспанда күн күлімдейді. Сэл төменіректе шокім-шөкім ақша
бүл і гар, қатар түзеп үшып келе жатқан қағаздар, үшбүрыш жасай
киқулаған тырналар олардан төменірек салынады. Ортада жасыл
аііаңқайда баланың сыбызғы тартып, қыздың билеп жүргені
Пейнеленеді. Төменіректе қызыл-сары гүлдерге үшып-қонып
жүргсн кобелектер. өсімдіктер, жан-жануарлар, жәндіктер-тірі
іабига п ың түлеуін елестеткендей.
«Нэйгені» немесе «Қыз кууды» бейнелеу. Балалар әсем үлттык
кшмдср киінген. Алыстан тау бөктеріндегі ақ шанқан үйлер
міршсді.
( '.ііігүлікпен тойға сүйінші сүрауға шауып кележатқан үлттық
мнмдегі баланың суреті. Жоғарғы жағында «Наурыз қүтты
Гюлсын!», «Ақ мол болсын!» тэрізді тілектер жазылған.
I пбекті гүйелермен «керуен» келед». 2-3 түйенің үстеріндегі
коржындары ұлттық ою-өрнектермен безендіріледі. Жоғары
-кагыііда «Наурыз қүтты болсын!» деп жазылады. Жыл басының
(шарі ;і ксздескені бейнеленеді.
Іабиғат корінісі. Бір жак шетінде мәуелі бэйтерек немесе ак
каііың бүгактарында бозторғай сайрап отыр. Алыстан көгілдір
і.іулар корінеді, бұлақ ағып жатыр, тау баурайында төрт түлік мал
жаііылмп жүр (жалпы табиғаттың қайта түлеп, жасарып,
.......... іріаимн бейнелеу қажет). Ортасында үл баланың сыбызғы
іііргмп огырганы бейнеленеді. Төменде эдемі қүмыраларда алма
.11 ,іші.міыц гүл жарған бұтақтары бейнеленеді.
Гомепде жауқазын гүлдері шашырай салынады. Әдемі көйлек
і ііі счі коңілді эсем қыз доңгелене билеп келеді. Қолында түрлі түсті
іііііриар Жогарыда қос карлығаш (қарама-қарсы) ұшып келеді.
Думідирмна тістеген өрнек
орамал. Оған «Наурыз, наурыз,
ііиурм і!» деп жазылган.
I .іуслсіздік мерекесі. Ортада Қазақстанның ел тңбасы, туыс
ііаіыі чаіімқгар достығының айғағы ретінде бірнеше жалаулар
ііііі.к ііііі
ніінеді. Оң жақ бұрыштан ою-орнекпен комкерілігі,
і .ш.іуіііаішр лавр жапырағымен астарлана безендіріледі. Аспанды
і >• пі >і і іііі ііік күсгарм қалықтайды. Төменгі жағында екі жерден,
у 11м іі м.іім қүмыраларда гүл шоқтары бейнеленеді.
371
Табиғат бұрышы. Ортада табиғат күнтізбесі, екі шетінде табиғи
материадардан икибанолар. Бөлме гүлдерін орналастыратын
сөрелер өзгеше ою-өрнектермен эшейкеленген, бір жақ белігі төрт
түлік малды бейнелейтіндей, жасыл-желек жамылғылары көмкеріп
түрады. Оның жанына табиғат аясында еңбек ету қүралдары, су
қүйғыш, шелектер, табиғи материалдар салынған себеттер мен
қораптар т.б. салынады.
Табигат бұрышы.
Жарты шеңбер тэрізді темірден иіп дайындалған тор сөрелерге
түрлі бөлме гүлдері ілінеді. Ортасына шағын кебеже, қасына
сиқырлы сандық койылып, оларға табиғи материалдар мен қүралжабдықтар орналастырылады. Табиғат күнтізбесі, кезекшілер
жабдықтары (алжапқыш, бас киім т.б.) дөңгелек үшбырыш тэріздес
пішіндегі ою-өрнектер немесе табиги материалдардан жасалған
үлгілер гүлдердің арасына орналасады.
Кітап бұрыиіы.
Ортаға үлы жазушылардың бірінің суреті ілінеді. Оның
алдында қүмыраға салынған гүл шоғы. Портреттен төменірек
кітаптар жинайтын сөрелер. Екі жағына тігінен үзынша етіп
жасалған ою-өрнектермен эшекейлеп, төменге шағын көлемді
доңгелек үстел койылып, қасына аласа орындықтар немесе
көрпешелер төселеді. Үстел үстінде балаларқарап көретін немесе
корпеше төселеді. Үстел үстінде балалар қарап көретін көркем
суретті кітапшалар жатады.
Қарама-қарсы бүрыштарға оюлар орналастырылған. Кітап
сөрелері саты тэрізді үш қабат орналасын, олрадың бүрыштарына
қыш қүмыралармен көлемі шағын мүсіндер қойылады. Бос
орындарға табиғи материалдардан дайындалган икибанолар ілінеді.
Кітап қарауға, сурет бояуғаарнайы үстел қойылады. Сөрелердің ең
жоғарғысы тәрбиешілерге тиісті кітаптар, ортаңғысы безендіруші
суреттер, үлгілер, төменгі сөреде балалар алып бояуға арналаған
кітаптар орналасады.
Ортада кос қарлығаш жіпке ілінген гүл салынган себетті тістеп
үшып келеді. Себеттің екі жағына кітап сөрелері ілінеді. Сөрелердің
жоғарғы жағына, оң жэне сол жақтарына қыштан, папе-машеден,
сазбалшықтан,
ағаштан,
темірден
жасалған
сый
заттар
орналастыруға болады. Томенгі жағына кітап қарауға арналған
үстелдер койылады.
372
Б а қ ы л а у сүр ақтары
1. Бейнелеу
іс-әрекетін
ұйымдастыруда
қандай
жаңа
тсхнологияларды пайдалануға болады?
2.Жаңа технологияларды пайдаланудың сабақгың сапасын
арттыруға ықпалы қандай?
3.Өзіңіз тәжірибеңізде қандай технологияларды пайдаланасыз?
4. Сабақтарда бой сергіту сэттерін өткізіудің мэні неде?
5.Бейнелеу іс-эрекетіне педагогикалык басшылық жасаудың
ерекшелігі қандай?
6.Сабақтан тыс бейнелеу іс-эрекетін ұйымдастыруда құралжабдыктардың рөлі қандай?
7.Бейнелеу іс-әрекетін ұйымдастырудағы тэрбиешінің ролі
қандай?
Тапсырмалар
1. Балабақшаның оқу-тэрбие жүйесінде пайдаланатын жаңа
ісхнологияларға таладау жасаңыздар.
2. Жаңа педагогикалық технологиялардың жіктемесін жасаңыз.
3. Бой сергіту жаттығуларының жинағын жасаңыз.
4. Балабақшаны көркем безендіруге байланысты фото
сурсгтерден альбом құрастырыңыздар.
5. Бейнелеу
іс-эрекетін
ұйымдастырудың
әдістемесіне
баіілаиысты педагогикалық басылымға макала дайындаңыздар.
373
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Косминская В.Б. Балабақшада бейнелеу іс-эрекетінің
теориясы мен методикасы. Алматы. Мектеп. 1983.
2. Сакулина Н.П, Комарова Т.С. Бейнелеу іс-эрекеті мен
конструкциялауды үйрету методикасы. Алматы. Мектеп. 1985.
3. Жүмабекова Ф.Н. Балабақшадағы көркемдік тәрбие. Алматы.
Шартарап. 2000.
4. Жүмабекова Ф.Н. Қағазбен жүмыс жасау. Алматы. Шартарап.
2000.
5. Флерина Е.А. Эстетическое воспитание детей дошкольного
возраста. М. 1961.
6. Саулина Н.П. Рисование в дошкольном детсве. М.Просвещение. 1965.
7. Гусакова М.А. Апликация. М. Просвещение. 1977.
8. Доронова Т.Н., Якобсон. Обучение детей 2-4 лет рисованию,
лепке, аппликаии в игре. Москва. Просвещение.1992.
9. Казакова Т.Г. Изобразительная деятельность младших
дошкольников Пособие для воспитателя дет.сада. 2-е изд., дораб. М.: Просвещение1996.. 10. Давидчук А. Н. Развитие у
дошкольников конструктивного творчества. - М., 1976.
11. Ссргеева Д.В. Аппликация и конструирование, их взаимосвязь с художественным ручным трудом // Григорьева Г. Г.
Изобразительная деятельность дошкольников. - М., 1999.
12. Г.С.Швайко "Занятия по ИЗО в детском саду" Москва. 2000.
13. Ростовцев. Н.Н.Методика преиодавания изобразительного
искуства в школе. —М. 1974.
14. Неменский Б. Мудрость красоты. -М.1987.
15. Аманжолов. С.А. Бейнелеу өнерінің эдістемесі, Астана.
2010.
16. Әлмұхамбетов Б, Балкенов Ж. Сурет салу жэне оюлаумен
жұмыс істеу эдістері. - А. 1996.
17. Мұқашев м, Сейтімов А, Хамзин Н. Бейнелеу өнерін оқыту
әдістемесі. Фолиант.Астана. 2008.
18. Аксенов К.Н. Рисунок. - М. 1987.
19. Сокольников Н.М. Основы композиции. - Обнинск. 1996.
20. Белая К.Ю. Методическая работа в дошкольном
учреждении. М., 1991.
374
21. Васильева В.И., Бахтурина Л.А, Старший воспитатель
детского сада. М. 1990.
22. Поздняк Л.В, Лященко Н.Н Управление дошкольным
образованием. Учебн. Пособие для студентов пед. Вузов. М., 1999
23. Долженко Г.И. 100 оригами. Ярославль «Академия
развития». 1999.
24.
Е.А.Мартынова, И.М.Сукачева. Организация опытночкспсримснтальной деятельности детей 2-7 лет. Тематические планирование, рекомендации, конспекты занятий. Волгорад. «учитель»
2009.
375
ТАБИҒИ МАТЕРИАЛДАРМЕН Ж ¥МЫС
377
МАЗМҮНЫ
ҚҮРМЕТТІ ТӘРБИЕШІЛЕР ЖӘНЕ.................................................................... 3
БОЛАШАҚ ЖАС МАМАНДАР!.......................................................................... 3
1 ТАРАУ. БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНІҢ ТҮРЛЕРІ,
ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ ӘДІСТЕМЕСІЖӘНЕ ОНЫҢ МАҢЫЗЫ...............................5
1.1. Бейнелеу өнерінің түрлері..............................................................................5
1.2. Бейнелеу іс-эрекетінің түрлері жэне оның маңызы....................................10
1.3. Бейнелеу іс-әрекетін ұйымдастыру ерекшеліктері.....................................22
§ 2. КӨРКЕМ БІЛІМДЕРДІ ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК
ІСКЕРЛІКТЕРДІМАҢЫЗЫ.................................................................................37
2 тарау. СӘБИЛЕРДІҢ БІРІНШІ ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ
ӨНЕРІНЕ БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ....................................................................... 40
2.1. Бейнелеу іс-эрекетінің бағдарламалық мазмұны....................................... 40
2.2. Сәбилердің бірінші тобына арналған дидактикалық ойындар.................47
2.3.0қу іс-эрекетін ұйымдастырудың тақырыптық үлгі жоспары..................54
2.4. Үйымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінің технологиялық картасы.........66
3 ТАРАУ.СӘБИЛЕРДІҢ ЕКІНШІ ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ
ӨНЕРІНЕ БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ...................................................................... 99
3.1. Бейнелеу іс-эрекетінің бағдарламалық мазмұны....................................... 99
3.2. Оқу іс-әрекетін үйымдастырудың тақырыптық үлгі жоспары...............110
3.3. Үйымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінің технологиялық картасы.......122
2.4.Сәбилердің екінші тобына арналған дидактикалық ойындар...................147
4 Тарау. ЕСТИЯРЛАР ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ ОНЕРІНЕ БАУЛУ
ӘДІСТЕМЕСІ......................................................................................................150
4.1. Бейнелеу іс-эрекетінің бағдарламалық мазмұны......................................150
4.2. Оқу іс-әрекетін үйымдастырудың тақырыптық үлгі жоспары................156
4.3.Үйымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінің технологиялық картасы.........168
4.4.Естиярлар.тобына арналған дидактикалық ойындар................................ 188
5 тарау. ЕРЕСЕКТЕР ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІНЕ БАУЛУ
ӘДІСТЕМЕСІ......................................................................................................192
5.1. Бейнелеу іс-эрекетінің бағдарламалық мазмүны..................................... 192
5.3. Үйымдастырылатын оқу іс-әрекеттерінің технологиялық картасы.......215
6 тарау. МЕКТЕПКЕ ДАЯРЛЫҚ ТОБЫНДА БЕЙНЕЛЕУ
ӨНЕРІНЕ БАУЛУ ӘДІСТЕМЕСІ..................................................................... 249
6.1. Бейнелеу іс-эрекетінің бағдарламалық мазмүны..................................... 249
6.2. Оқу іс-әрекетін үйымдастырудың тақырыптық үлгі жоспары............... 260
382
(), Г Үііі.імдастырылагын оқу іс-эрекеттерінің технологиялық картасы.......272
М Мектемалды даярлық тобына арналған дидактикалық ойындар.............317
7 ГАРАУ. САБАҚТА ЖӘНЕ БОС УАҚЫТТАРЫНДАҒЫ
ЬВЙИЕЛЕУ ІС-ӘРЕКЕТІ...................................................................................323
/ I Ьсйнелеу іс-орекетін ұйымдастыруда жаңа
іохмологияларды пайдалану..............................................................................323
7 2. Ьсйнелеу онері сабақтарындағы............................................................... 343
Кой ссргіту сәті................................................................................................... 343
/ ' Ьалабақшаны коркем безендірулерге қойылатын талаптар.....................347
і >ДІ Ы ІІТТЕР.................................................................................................... 374
I ЛІ.ІII II МАТЕРИАДДАРМЕН ЖҮМЫС..................................................... 376
383
Жұмабекова Фатима Нязбекқнн і
БАЛАБАҚШАДАҒЫ БЕЙІІІ П
ІС-ӘРЕКЕТІНІҢӘДІС ГІ;ГМИ і
Оқу құралы
Пішімі 60x100 1/16
Тығыздығы 80 і р./м2. Қағаздың пкіі.м**
Қағазы офсеттік. РИЗО басмлммм
Көлемі 384 бет. Шартты баспа і(»<*.»»*♦
ЭВЕРО
«Эверо» баспасында басыиммій
дайындалды және басып іш.іі «і|«м
ҚР, Алмагы, Байтұрсыііүщ і һ 11
тел.: 8 (727) 233 83 89, 2ПНГИ
233 80 45, 233 80 42
е-шаіі: еусго08@таі1.пі