O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
QARSHI FILIALI
__________________________________________________ FAKULTETI
___________________ GURUH TALABASINING
DASTURLASH 1
FANIDAN
Bajardi:
__________________________________
Qabul qildi:
__________________________________
QARSHI-2022
Mustaqil ta’lim shakli va mazmuni
Mustaqil ishini bajarishdan maqsad – professor o’qituvchilarning bevosita
rahbarligi va nazorati ostida talabalarni semestr davomida fanni uzluksiz
o’zlashtirishini ta’minlash, olingan bilimlarni mustahkamlash, zaruriy ko’nikmalarga
ega bo’lish, kelgusidagi darslarga tayyorgarlik ko’rish, aqliy mehnat madaniyati, yangi
bilimlarni mustaqil ravishda izlab topish va qabul qilishni shakllantirishdan iborat.
Talaba mustaqil ishini tashkil etishda “Dasturlash I” fanining xususiyatlarini,
shuningdek, har bir talabaning akademik o’zlashtirish darajasi va qobiliyatini hisobga
olgan holda quyidagi shakllardan foydalaniladi: ayrim nazariy mavzularni turli xil
o’quv adabiyotlari yordamida mustaqil o’zlashtirish, berilgan mavzu bo’yicha dastur
tayyorlash, amaliy va amaliyot mashg‘ulotlarga tayyorgarlik ko’rish, kurs ishini
bajarish va tayyorlash, anjumanlarga ma’ruza tezislarini tayyorlash, fan
olimpiadalarida ishtirok etish, ilmiy jamiyatlar va to’garaklarda ishtirok etish,
kafedralarning ilmiy ishlarida ishtirok etish.
“Dasturlash I” fanini o’rganuvchi talabalar auditoriyada olgan nazariy bilimlarini
mustahkamlash va iqtisodiyotdagi amaliy masalalarni yechishda ko’nikma hosil qilish
uchun mustaqil ta’lim tizimiga asoslanib, kafedra o’qituvchilari rahbarligida mustaqil
ish bajaradilar.
Talaba mustaqil ishni tayyorlashda mazkur fanning xususiyatlarini hisobga olgan
holda quyidagi shakllardan foydalanishi tavsiya etiladi:
Darslik va o’quv qo’llanmalar bo’yicha fan mavzularini o’rganish;
Tarqatma materiallar bo’yicha ma’ruzalar qismini o’zlashtirish;
Kompyuter texnologiyalari va tizimlari bilan ishlash;
Maxsus adabiyotlar bo’yicha referat va ma’ruzalar tayyorlash;
Berilgan vazifalar bo’yicha dasturlar tuzish;
Talabaning o’quv-ilmiy tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog‘liq bo’lgan
adabiyotlar, monografiya va ilmiy to’plamlarni chuqur o’rganish;
Interaktiv va muammoli o’qitish jarayonida faol qatnashish;
Masofaviy (distatsion) ta’lmni tashkil etishda qatnashish.
Mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular bo‘yicha talabalar tomonidan referatlar
tayyorlanishi va uni taqdimot qilinishi tavsiya etiladi.
Mustaqil ish uchun bajarilgan 5 ta ishning har bir ishga 4 balldan ajratilgan va
ballarni qo’yish jarayonida quyidagilar e’tiborga olinadi:
1. Mustaqil ish hajmining va rasmiylashtirish qoidalarining talabga muvofiqligi;
2. Referat berilgan mustaqil ish mavzusiga mosligi;
3. Berilgan mavzuning to‘liq yoritilganligi;
4. Mustaqil ishda yangi ma’lumotlardan foydalanilganligi;
5. Mustaqil ishni bajarishda qo‘shimcha adabiyotlardan va maqolalardan
foydalanilganligi;
6. Mustaqil ishni bajarish davomida dasturiy mahsulotlar yaratilganligi va tahlil
qilinganligi.
2
1-Mustaqil ish
Mustaqil
ish tartib №
raqami
1.
2.
3.
4.
5.
Mustaqil ish mavzulari
Chiziqli jarayonlarni tashkil etish (Algoritm va
dastur).
Tarmoqlanuvchi jarayonlarni tashkil etish
(Algoritm va dastur).
Takrorlanuvchi jarayonlarni tashkil etish
(Algoritm va dastur).
Massivlarni tashkil etish.
Matrisalarni tashkil etish.
Soat
Ajratilgan
ball
Mustaqil ishlarning mavzular, soatlar va ballar bo’yicha taqsimlanishi:
Deadline
(muddat)
20
4
23.10.2022
Mustaqil ishni bajarishga doir na’munaviy misolar
Masala
Ma’lumki, x kg shokolad A so’m, y kg iris
B so`m turadi. 1 kg shokoladniy konfet va 1
kg iris qancha turishini va shokoladniy
konfet,
irisdan
qancha
qimmatligi
aniqlansin.
Qiymat
Natija
5; 10000;
2; 2000.
2000;
1000;
1000;
Masala algoritmining blok – sxema ko’rinishi va dasturi quyidagicha bo’ladi
Izoh: x, y – shokolad va iris miqdori(kg da) a, b – mos ravishda x va y kg shokolad va
irislarning narxlari, a1-1 kg shokolad narxi, b1 – 1 kg iris narxi, ab- shokolad va iris
narxlarining farqi.
#include <iostream>
//-----------------------------------------------using namespace std;
int main()
{
float x,a,y,b;
float a1,b1,ab;
cin>>x>>a>>y>>b;
a1=a/x;
b1=b/y;
ab=a1-b1;
cout<<a1<<' '<<b1<<' '<<ab;
return 0;
}
3
Z  5 2x  t 3  y3 
cos2 (t 3  2 x  y 3 )
t
3
 2x  y3

3
 3,21
x
1,04
1,12
0,11
y
1,2
0,5
2,1
t
1,5
1
1,01
Z
Ushbu Z funksiyani qiymatlarini hisoblash dasturini tuzish uchun avval quyidagi
belgilashlarni kiritamiz.
a  2x  t 3  y3 ;
b  5 a ; c  cos2 a; d  a ;
3
Belgilashlardan so‘ng funksiyaning ko‘rinishi quyidagicha bo’ladi
Z b
c
 3,21
d
Endi funksiyani hisoblash algoritmining blok-sxemasini tuzamiz
4
Ushbu hisoblash algoritmining blok-sxemasiga mos ravishda C++ tilida dasturini
tuzsak quyidagicha bo‘ladi:
#include<iostream> // oqimni qo`shish
#include<math.h>
// matematik funk. qo`shish
#include<conio.h>
// konsolli rejimni qo`shish
using namespace std; // std nomlar maydoni. foyd.
int main()
// asosiy (operatorlar) funksiya.
{
// dasturni bajariladigan qismi boshlandi
float x, y, t, Z;
// haqiqiy toifali o`zgaruvchilar
float a, b, c, d;
// haqiqiy toifali o`zgaruvchilar
cout<<" x ni qiymatini kiriting x=";
cin>>x;
cout<<" y ni qiymatini kiriting y=";
cin>>y;
cout<<" t ni qiymatini kiriting t=";
cin>>t;
a=2*x+t*t*t+pow(y,3);
b=pow(a,(1/5));
c=cos(a)*cos(a);
d=pow(int(a),3);
Z=b+c/d+3.21;
cout<<"\n";
cout<<" N A T I J A Z="<<Z <<"\n";
getch(); // konsol ekranni 1- klavisha bosulguncha ushlash.
return 0;
}
// dastur kodi (matni) tugadi.
Ushbu dasturni kompyuterning DEV C++ kompilyatiriga kiritib, natijalarni olish
uchun kompilatsiya qilamiz. Kompyuter o‘zgaruvchilarning qiymatlarini kiritishni
foydalanuvchidan kutub turadi.
Jadavaldagi o‘zgaruvchilarning qiymatlarini birma-bir kiritib bo‘lganimizda
natijalar olinadi va ularni jadvalga qo‘yib jadvalni to‘ldiramiz.
x
1,04
1,12
0,11
y
1,2
0,5
2,1
t
1,5
1
1,01
5
Z
4,21113
4,24522
4,21022
Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar
№
Masala
1. Kvadratning tomoni a berilgan bo`lsa,
uning perimetri P hisoblansin.
2. Kvadratning tomoni a berilganda, uning
yuzasi S hisoblansin.
3. Tomonlari a va b bo’lgan to`g`ri
to`rtburchak berilgan, uning yuzasi S va
perimetri P hisoblansin
4. Aylana diametri d berilgan, uning
uzunligi L hisoblansin. Bu yerda Pi
=3,14.
5 Kub qirrasining uzunligi a berilgan.
Kubning hajmi V va uning sirtining
yuzasi S hisoblansin.
6 To`g`ri
to`rtburchak
shaklidagi
parallelopipedning qirralari a, b, c
berilgan. Uning hajmi V va sirtining yuzi
S lar hisoblansin.
7 Berilgan R radiusga ko’ra doira
aylanasining uzunligi L va uning yuzi S
hisoblansin.
8 Ikkita a va b sonlar berilgan. Ularning
o’rta arifmetigi hisoblansin.
9 Ikkita manfiy bo`lmagan a va b sonlar
berilgan. Ularning o’rta geometrigi
hisoblansin.
10 Ikkita nolga teng bo`lmagan a va b
sonlari berilgan. Ularning yig`indisi,
ayirmasi, ko`paytmasi va bo`linmasi
hisoblansin.
11 Ikkita nolga teng bo`lmagan sonlar
berilgan. Ularning yig`indisi, ayirmasi,
ko`paytmasi va ularning bo`linmasining
moduli hisoblansin.
12 To`g`ri burchakli uchburchak a va b
katetlari berilgan.Uning gipotenuzasi C
hamda perimetri P hisoblansin.
13 Radiuslari R1 va R2 bo`lgan (R1>R2)
hamda markazi umumiy 2 ta doira
berilgan. Birinchi doiraning yuzi S1,
ikkinchi doiraning yuzi S2 hamda tashqi
doiraning ichida va ichki doiraning
tashqarisida joylashgan yuza S3 (S3=S1S2) hisoblansin.
6
Qiymat
4
Natija
16
3
9
34
12 14
10
31.4
4
64 96
123
6 22
10
62.8 314
15 5
10
4 25
10
42
6282
-8 2
-6 -10 -16 4
34
5 12
20 10
1256 314 942
№
Masala
14 Doiraning aylana uzunligi L berilgan.
Uning radiusi R va yuzi S hisoblansin.
15 Doiraning yuzi S berilgan. Uning
diametri D va aylana uzunligi L
hisoblansin.
16 Sonlar o’qida berilgan x1 va x2 nuqtalar
orasidagi masofa (x2-x1) hisoblansin.
17 Sonlar o’qida A, B, C nuqtalar berilgan.
AC va BC kesmalar uzunligi va ularning
yig`indisi hisoblansin.
18 Sonlar o’qida A, B, C nuqtalar
berilgan.(Bu yerda C nuqta A va B
nuqtalar orasida yotadi deb hisoblanadi)
AC va BC kesmalar uzunliklari hamda
ularning ko`paytmasi hisoblansin.
19 To`g`ri
burchakli
to`rtburchakning
qarama-qarshi uchlari (x1,y1) va (x2,y2) lar
berilgan.
To`g`ri
to`rtburchakning
tomonlari koordinata o`qlariga parallel
deb hisoblanib, uning perimetri va yuzasi
hisoblansin.
20 Tekislikda koordinatalari bilan berilgan
ikki nuqta orasidagi masofa hisoblab
topilsin.
21 Uchburchakning
uchlarining
koordinatalari berilgan. Ular (x1,y1),
(x2,y2), (x3,y3) hisoblanadi. Ikki nuqta
orasidagi masofani topish formulasi va
Geron formulasidan foydalanib uning
perimetri hamda yuzasi hisoblansin.
22 A va B o`zgaruvchilardagi qiymatlarni
almashtiradigan programma tuzilsin.
23 A, B va C o`zgaruvchilarining qiymatlari
quyidagicha almashtirilsin: A→B, B→C,
C→A va chiqarilsin.
24 A, B va C o`zgaruvchilarining qiymatlari
quyidagicha almashtirilsin. C→B, B→A,
A→C va chiqarilsin.
25 x ning berilgan qiymatida y=3x6-6x3-7
qiymati hisoblansin.
26 x ning berilgan qiymatida y=4(x-3)6-7(x3)3+2 qiymati hisoblansin.
7
Qiymat
62.8
Natija
10 314
314
20 62.8
5 10
5
10 20 30
20 10 30
10 30 20
10 10 100
1143
10 6
2265
5
115114
12 6
5 10
10 5
246
624
246
462
1
-10
3
2
№
Masala
27 A soni berilgan. A2, A4, A5 ketma-ketlik
uchun yordamchi o`zgaruvchilardan
foydalanib 3 ta ko`paytirish amalini
bajarib, A5 hisoblansin va barcha A ning
ko`rsatilgan
darajalari
ekranga
chiqarilsin.
28 A soni berilgan. A2, A3, A5, A10, A15
ketma-ketlik uchun 2 ta yordamchi
o`zgaruvchidan va 5 ta ko`paytirish
amalidan foydalanib, A15 hisoblansin.
29 α burchak (0<α<360°) gradusda berilgan.
Unga mos radian qiymat topilsin.
30 α burchak (0<α<2π) radianda berilgan.
Uning gradusdagi qiymati topilsin.
8
Qiymat
2
Natija
4 16 32
2
32768
180
3.14
3.14
180