ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ
SANLÍ TEXNOLOGIYALAR MINISTRLIGI
MUHAMMED AL-XOREZMIY ATINDAǴÍ
TASHKENT INFORMACIYALÍQ TEXNOLOGIYALARÍ
UNIVERSITETI NÓKIS FILIALÍ
Telekommunikaciya texnologiyaları hám kásiplik tálim fakulteti
Kásiplik tálim baǵdarı
2-kurs 302-22 topar studenti
Qdirbaev Anvardıń
Elektronika hám sxemalar 1 páninen
Laboratoriya jumısı
Tayarlaǵan
________
A.Qdirbaev
Qabıllaǵan
________
A.Abibullaeva
NÓKIS-2023
1
5-laboratoriya jumısı
Izbe-iz terbelis konturların izertlew
Jumıstıń maqseti: izbe-iz terbelis konturı chastotalıq xarakteristikaları qásiyetlerin
eksperimental tekseriw.
1. Qısqa teoriyalıq túsinikler
Izbe-iz jalǵanǵan rezistiv qarsılıq R, induktivlik L hám sıyımlılıq C ámeldegi bolǵan elektr
shınjırınıń sxeması 1- suwretde keltirilgen. Bunday elektr shınjırın izbe-iz RLC-konturı, yamasa,
izbe-iz terbelis (rezonans) konturı dep ataladı.
1-su`wret.
Eger konturdıń kirisiw klemmasina u=Umcost kernew jalǵanǵan bolsa, sol konturdaǵı
garmonik turaqlı (garmonik kernew tásiri jalǵanǵannan keyin jetkilikli waqıt ótkennen keyin) toktı
i i=Imcos(t+) yaǵnıy, tok amplitudasi Im hám tok baslanǵısh fazası  ni anıqlaw zárúr bolsın.
Kontur elementleri kernewleri oń baǵdarların tuwrı tańlap, 3-laboratoriya jumısında keltirilgen
shınjır elementlerindegi tok hám kernewler baylanısıwların itibarǵa alıp, tómendegilerdi jazıw
múmkin:
RI m Cos(t   )  (L 
1

) I m Cos(t    )  U m Cost
C
2
(5. 1)
Birdey chastotalı garmonik funktsiyalardı qosıw qaǵıydalarınan paydalanıp, tómendegilerdi
payda etiw múmkin
z  I mCos(t  )  U mCost , q
(5. 2)
bunda z=R+j(XL-XC - shınjırdıń kirisiw tolıq kompleks qarsılıgı,
2
1 

Z = R   L 
 - onıń modulı ; bunda R-rezistor aktiv qarsılıgı ; XL=jL - kompleks
C 

1
induktiv qarsılıgı ; XC=
- kompleks sıyımlılıq qarsılıgı.
jC
2
Teńlik (5. 1) dıń oń hám shep tárepleri amplitudalari hám fazaların salıstırıwlaw nátiyjesinde
ızlenip atırǵan konturdıń garmonik tokı amplitudasin hám baslanǵısh fazasın anıqlaw múmkin.
Im 
Um
1 2
R  (L 
)
C
2
tg  
L 
1
C
(5.3)
R
Terbeliwshi RLC-kontur tómendegi «ekilemshi» parametrler menen xarakterlenedi:
2
L
1
0 L 
C
0C xarakteristik qarsiliq;
R
U
U
Q  C  L0  C 0
R
U
U konturdin` haqiyqiylig`ı
f
SA  0
Q absolyut o`tkeriw aralig`i.
RC 
Izbe-iz RLC-kontur ushın rezonans chastotada tómendegi baylanısıwlar orınlı bolıp tabıladı:
I0 
U
; U R 0  U ; U C 0  U L 0  I 0  RC  Q  U
R
I(), UR(), UL(), UC() baylanısıwlar amplituda-chastotalıq yamasa rezonans
xarakteristikası (ACHX), ()) baylanısıw bolsa faza -chastotalıq xarakteristika (FCHX) dep
ataladı. Olar tómendegi ańlatpalar járdeminde esaplanadı :
I ( ) 
U

Z
U
R 2  (L 
1 2
)
C
U R ()  I ()  R;
U C ( )  I ( ) 
 ( )  arctg
1
;
C
L 
R
1
C .
2. Dáslepki esaplawlar
2. 1. 5- suwretdegi sxema ushın berilgen stendga tiyisli kontur elementleri bahaların 1kesteden alıp, U=1 V., Rd=100. bolǵandaǵı tómendegi chastotalar ushın f 0   f, f 0  2 f, f 0 
3 f 0   f, bunda
f0 
1
2 LC ACH hám FCH URd( f ), UL( f ), UC( f ),  ni esaplań hám quriń.
 f = 200Hz;
Esaplawlardı (5. 6 ) ańlatpalar járdeminde, R=Rk+Rd qabıl etip atqarıń. Esaplawlar nátiyjelerin 5.
2-kestege kiritiń.
2. 2. Absolyut ótkeriw aralıqı SA hám kontur haqıyqıylıǵın (5. 4) hám (5. 4, a) ańlatpalar
járdeminde esaplań.
Esaplawlar hám tájiriybe ushın berilgen bahalar
1- keste
Stеnd
L
C
Stеnd
L
C
Stеnd
L
C
№
№
№
мHn
nF
мHn
nF
мHn
nF
1
45
100
5
65
55
9
85
30
2
50
80
6
70
50
10
90
25
3
55
70
7
75
40
11
95
20
3
4
60
60
8
80
35
12
100
15
3. Jumıstı orınlaw
3. 1. Izbe-iz terbelis koturinin` URd( f ) va ( f ) chastotalıq xarakteristikaların tekseriw. Stend
nomerine kóre 1- kesteden alınǵan variant boyınsha 5- suwretdegi sxema jıynalsin.
Rk - induktivlik katushkanin` ishki (Omik) qarsılıgı bolıp, ol tútediń ózinde sáwlelengenlengen,
sol sebepli sırtqı elementlerde jıynalmaydı.
Generator shıǵıwında Rd=100 hám kernew U=1 V ornatilsin. Generator chastotasın
ózgertirip, konturdı rezonans chastotası f0 ga retleń. Chastota f0 ni belgilew ushın V2 voltmetrdiń
maksimal kórsetkishi yamasa rezonans rejimindegi kórsetkishi nolǵa teń bolǵan fazometr
járdeminde ámelge asırıw múmkin. Voltmetr kórsetkishleri 2-kestege kiritilsin.
Shıǵıw kernewiniń U=1 V ózgermeytuǵın bolıwın támiyinlep, hám de f 0   f, f 0  2 f, f 0 
3 f, bunda  f = 200 Hz chastotalarda URd kernew hám  fazalar ayırmashılıǵın ólsheń. Ólshewler
nátiyjelerin 2- kestege kiritiń
2
1
3
7
8
5-su`wret.
3. 2. Induktivlik chastotalıq xarakteristikasın tekseriń,.6 - súwret sxemasın jıynań. Elementler
parametrleri hám UL( f ) ólshenetuǵın chastotalar 3. 1- bólimdegi sıyaqlı alınsın. Ólshewler nátiyjelerin 2kestege kiritiń.
6-su`wret.
4. Dáslepki esaplawlar hám tájiriybe nátiyjeleri
2- keste
O`lshew na`tiyjeleri
№
F
f,
kHz
Da`lepki esaplaw na`tiyjeleri
𝑈𝑅д ,
𝑈𝐿 ,
𝑈𝐶 ,
V
V
V
𝜑,
grad
𝑈𝑅д ,
𝑈𝐿 ,
𝑈𝐶 ,
𝜑,
V
V
V
grad
1
f 0  3f
22
0.00355
0.0081
0.107
6
0.00355
0.0081
0.107
6
2
f 0  2f
23
0.00373
0.0082
0.108
10
0.00373
0.0082
0.108
10
3
f 0  f
25
0.00413
0.097
0.119
21
0.00413
0.097
0.119
21
4
4
f0
26
0.00434
0.0112
0.111
89
0.00434
0.0112
0.111
89
5
f 0  3f
30
0.00052
0.0156
0.115
8
0.00052
0.0156
0.115
8
6
f 0  2f
28
0.00475
0.0133
0.113
11
0.00475
0.0133
0.113
11
7
f 0  f
27
0.00454
0.0122
0.112
22
0.00454
0.0122
0.112
22
4. 1. Sıyımlılıq chastotalıq xarakteristikaların tekseriń. 6 - súwret sxemasın jıynan`.
5