AYT ORBİTAL DERS ANLATIM MODÜLLERİ

1. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? A. ATOMUN KUANTUM MODELİ 4 3. Periyodik Özellikler 40 1. Bohr Atom Modeli 2. Modern Atom Modeli ve Orbital Kavramı 4 TEST 10 42 TEST 11 47 TEST 1 7 TEST 12 52 3. Kuantum Sayıları 8 TEST 13 53 12 D. ELEMENTLERİ TANIYALIM 54 TEST 3 13 54 4. Orbital Türleri 5. Çok Elektronlu Atomlarda Orbitallerin Enerji Seviyeleri 14 1. Elementlerin Sınıflandırılması 2. Elementlerin Periyodik Sistemdeki Konumu ve Özellikleri 56 16 TEST 14 60 TEST 4 18 TEST 5 19 E. YÜKSELTGENME BASAMAKLARI 62 B. ELEKTRON DİZİLİMLERİ 20 TEST 15 64 TEST 6 26 TEST 16 65 TEST 7 31 TEST 17 66 TEST 8 35 TEST 18 67 C. PERİYODİK SİSTEM 36 1. Periyodik Sistemin Genel Özellikleri 2. Bir Elementin Periyodik Sistemdeki Yerinin Belirlenmesi 36 TEST 19 68 TEST 20 69 37 TEST 21 70 TEST 9 39 TEST 22 71 TEST 2 5 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 1 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi ATOM MODELLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ John Dalton 1803 2 Joseph John Thomson 1897 Ernest Rutherford 1911 Niels Bohr 1913 Erwin Schrödinger 1926 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 2 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi 1803 1897 1911 DALTON ATOM MODELİ THOMSON ATOM MODELİ RUTHERFORD ATOM MODELİ • Elementlerin en küçük yapı taşları atomlardır. 1897 yılında J. J. Thomson, Crookes Tüpü adı verilen bir düzenek yardımıyla atom içerisinde bulunan negatif yüklü parçacıkların yani elektronların varlığını kanıtlamıştır. • Atomlar içi dolu kürelerdir. • • Atomlar daha küçük parçalara bölünemezler. • Bir elementin tüm atomları aynıdır. • Farklı elementlerin atomları farklı kütlelere sahiptir. • • Bileşikler, farklı cins atomların belirli oranlarda birleşmesi ile oluşur. • 1803 yılında John Dalton deneysel sonuçlara dayanan ilk bilimsel atom modelini önermiştir. Dalton atom modelinin hatalı ve eksik yönleri • Atomlar boşluklu yapıda olup, içi dolu küreler değildir. • Elektriklenme ve radyoaktif olaylarda atomların parçalanabildiği anlaşılmıştır. • Bir elementin tüm atomları aynı kütlede olmak zorunda değildir. Aynı elementin izotoplarının kütleleri farklıdır. • • Atomlar nötr oldukları için, negatif yükleri dengeleyecek kadar pozitif yük içerirler. Atomun ana yapısı pozitif yüklü taneciklerden meydana gelmiştir. Atomun kütlesini pozitif yükler oluşturur. Negatif yükler, pozitif yüklerin içerisinde homojen olarak dağılmıştır. Thomson atom modeli, üzümlü kek modeli olarak da bilinir. Thomson atom modelinin hatalı ve eksik yönleri • Proton ve elektronlar atom içerisinde gelişi güzel dağılmamıştır. • Nötronlardan bahsetmemiştir. 1911 yılında Rutherford yaptığı altın levha deneyi sonucunda, atom merkezinde küçük bir hacimde yer alan çekirdeği keşfetmiştir. Ayrıca atomun büyük bir kısmının boşluktan oluştuğunu ve bu boşlukta elektronların yer aldığını ifade etmiştir. • Atomdaki (+) yükler çok küçük bir hacimde toplanmıştır. • Her atomun çekirdeğindeki (+) yük sayısı farklıdır. Rutherford atom modelinin hatalı ve eksik yönleri • Çekirdekli atom modeline göre, elektronlar çekirdeğin çevresinde gelişi güzel dağılmıştır. • Elektron hareketleri hakkında bilgi vermez. Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 3 3 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi 1. Bohr Atom Modeli ➽➽1913 yılında Niels Bohr, Rutherford atom modelinde özellikle elektron hareketleri ile ilgili açıklanamayan konuları ele alarak yeni bir atom modeli geliştirmiştir. Bohr atom modeline göre; ÊÊElektronlar çekirdek etrafında yörünge ya da enerji düzeyi denilen katmanlarda bulunur. ÊÊKatmanlar içten dışa doğru 1, 2, 3, …, n şeklinde numaralandırılır veya içten dışa doğru K, L, M, N… harfleri ile tanımlanır. ÊÊElektronlar yörüngeler arasında bulunamazlar. ÊÊYörüngelerin enerjisi, çekirdekten dışarı doğru gidildikçe artar. Bohr Atom Modeli Temel Hal ve Uyarılmış Hal ÊÊ Elektronlar çekirdeğe en yakın katmanları tercih ederler. Bu durumda en düşük enerjili ve kararlı halde bulunurlar. Her atomun en kararlı haline temel hal denir. ÊÊ Elektronlar enerji alarak üst enerji seviyelerine çıkabilir. Bu hale uyarılmış hal denir. Uyarılmış hal, kararsız ve yüksek enerjilidir. Uyarılan elektronlar aldıkları enerjiyi etrafa vererek temel hale geri döner. Işın Emisyon Absorpsiyon 2 He Atomu 2 Temel Hal He Atomu 2 Uyarılmış Hal He Atomların, ışınları soğurmalarına absorpsiyon, ışınları yaymalarına ise emisyon denir. Atomu Temel Hal ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 Bohr atom modeline göre, Bohr atom modeline göre aşağıdaki yörüngeler arası elektron geçişlerinden hangisi emisyona (yayılma) örnek olarak gösterilebilir? III. Bir atomda yörüngeler, çekirdeğe yakından uzağa doğru n = 1, 2 ,3… gibi tam sayılarla ifade edilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 4 A) K’dan L’ye B) M’den N’ye D) N’den M’ye C) K’dan M’ye E) L’den M’ye ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 D II. Çekirdekten uzaklaştıkça yörüngelerin enerjisi azalır. 1 D I. Elektronlar çekirdekten belirli bir uzaklıkta hareket eder. 4 Enerji seviyeleri arasındaki farktan daha az veya daha fazla enerji ile elektronlar uyarılamaz. Işın 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi Bohr Atom Modelinin Hatalı ve Eksik Yönleri ÊÊ Yalnızca 1H, 2He+, 3Li2+ gibi tek elektronlu sistemlerin spektrumlarını açıklayabilmiştir. Ancak Bohr atom modeli, çok elektronlu taneciklerin (atom ve iyonların) spektrumlarını açıklamakta yetersiz kalmıştır. Sürekli Spektrum ÊÊ Elektronların çizgisel yörüngelerde döndüğü öngörülmüştür. Günümüzde elektronların orbital adı verilen üç boyutlu hacimsel bölgelerde bulunduğu kabul edilmektedir. Hidrojen Emisyon Spektrumu Modern Atom Modeli ve Orbital Kavramını Ortaya Çıkaran Önemli Gelişmeler ÊÊ 1924 yılında Louis De Broglie, elektronların dalga özelliği gösterdiğini belirtmiştir. Hidrojen Absorpsiyon Spektrumu ÊÊ 1927 yılında Werner Heisenberg, elektronun konumunun ve hızının aynı anda belirlenemeyeceğini öne sürmüştür (Heisenberg Belirsizlik İlkesi). ÊÊ 1926 yılında Erwin Schrödinger, elektron gibi küçük taneciklerin enerjilerini ve genel davranışını açıklayan matematiksel bir denklem geliştirmiştir (Schrödinger Dalga Denklemi). Schrödinger denkleminin çözümlenmesi sonucunda elektronların bulunma olasılıklarını gösteren bölgeler ortaya çıkmıştır. Her bir atomun emisyon spektrumu birbirinden farklıdır. Bu nedenle spektrumlar atomlar için ayırt edici bir özelliktir. Sonuç ÊÊ Bohr atom modelinde önerildiği gibi elektronların çekirdek etrafında dairesel yörüngelerde dolandığı düşüncesi elektronun dalga özelliği göstermesi ile uyumlu değildir. ÊÊ Ancak elektronların çekirdek etrafında bulunma olasılığının olduğu üç boyutlu bölgelerden bahsedilebilir. Bohr atom modelinin deney ve gözlemlerden elde edilen bulguları açıklamadaki sınırlılıkları nedeniyle modern atom teorisi (kuantum atom modeli) ortaya atılmıştır. ÖRNEK 3 ÖRNEK 4 I. Çok elektronlu taneciklerin spektrumlarını açıklayamaması I. Erwin Schrödinger II. Elektronun sabit bir yörüngede sabit bir hızla hareket ederken enerji kaybederek çekirdeğe neden düşmediğini açıklayamaması II. Werner Heisenberg III. Louis de Broglie III. Uyarılmış bir atomun temel hale dönerken ışıma yapması Yukarıdaki bilim insanlarından hangileri modern atom teorisinin gelişimine katkı sağlamıştır? Yukarıda verilenlerden hangileri Bohr atom modelinin yetersizliklerindendir? A) Yalnız I A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 3 C 4 E AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 5 B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 5 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi 2. Modern Atom Modeli ve Orbital Kavramı ÊÊ Elektronların kütlesi çok küçük, hızı çok büyük olduğundan hızı ve yeri aynı anda bilinemez. ÊÊModern atom modeline göre, elektronların çekirdek etrafında bulunma ihtimalinin yüksek olduğu bölgelere orbital (elektron bulutu) adı verilir. ÊÊ Orbitallerde elektronların yerleri net sınırlar ile çizilemez. Elektronlar orbitallerin herhangi bir yerinde bulunabilir. ÊÊ Çekirdeğe yakın elektronların potansiyel enerjileri düşük, hızları yüksektir. YÖRÜNGE ORBİTAL s d RR Elektronların izlediği varsayılan dairesel yollardır. RR Elektronların bulunma olasılığının yüksek olduğu hacimsel bölgelerdir. RR Elektronların dairesel hareketlerini temsil ederler. RR Elektronların üç boyutlu hareketlerini temsil ederler. RR Her yörünge bir enerji düzeyi ile temsil edilir. RR Farklı enerji düzeylerinde farklı orbitaller bulunabilir. RR Her yörüngede belli sayıda elektron bulunabilir. RR Bir orbitalde en fazla 2 elektron bulunabilir. RR Çizgisel daireler şeklindedirler. RR Farklı şekillere sahip olabilirler. ÖRNEK 5 ÖRNEK 6 Modern atom modeli ile ilgili, Orbital kavramı ile ilgili, Modern Atom Modeli (Bulut Modeli) Orbitaller, alt enerji düzeyi ya da alt kabuk şeklinde de ifade edilebilir. I. Elektronların orbital içindeki yerleri, net sınırlarla belirlenmiştir. II. Elektronlar dairesel yörüngelerde bulunur. II. Farklı enerji ve şekillere sahip olabilirler. III. Çekirdeğe yakın olan elektronların potansiyel enerjileri düşüktür. III. Elektronun hareket ettiği varsayılan çizgisel yörüngelerdir. A) Yalnız I A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 6 yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 B yargılarından hangileri yanlıştır? 5 B I. Bulut modeli olarak da adlandırılır. 6 p 13.03.2022 21:40 Bohr Atom Modeli ve Modern Atom Modeli 1. Bohr atom modeli ile ilgili, 3. I. Atom, çok küçük hacimli bir çekirdek ve etrafında dairesel yörüngelerde dönmekte olan elektronlardan oluşur. III. Pozitif yüklü çekirdek içerisinde elektronlar rastgele dağılmıştır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III A) De Broglie B) Schrödinger C) J. C. Maxwell D) Heisenberg C) I ve II E) Albert Einstein E) I, II ve III Orbital Yayınları D) I ve III Belirsizlik ilkesini ortaya koyan bilim insanı aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? Orbital Yayınları II. Hidrojen atomu ve tek elektronlu katyonların görünür bölge spektrumlarını açıklar. Bir elektronun konumunun ve hızının aynı anda belirlenemeyeceği, "belirsizlik ilkesi" olarak tanımlanır. 4. Bohr atom modeline göre M kabuğunda bulunan bir elektron ile ilgili, I. 3. yörüngede bulunur. II. Enerjisi N kabuğunda bulunan elektrondan daha fazladır. III. 2. yörüngeye geçerken dışarı ışın yayar. yargılarından hangileri yanlıştır? 2. A) Yalnız I A B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III B Hidrojen atomunda katmanlar arasında elektron geçişleri yukarıda gösterilmiştir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) A durumunda atom dışarıdan enerji alır. C) A durumunda atom uyarılmış hale, B durumunda ise temel hale dönüşür. D) A durumuna absorbsiyon (soğurma), B durumuna emisyon (ışıma) adı verilir. E) Atom A durumunda kararlı, B durumunda kararsız konuma geçer. 1 C 2 E 3 D 4 B 5 D AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 7 Orbital Yayınları B) B durumunda atom ışıma yapar. 5. Bohr atom modeli aşağıdaki taneciklerden hangisinin emisyon spektrumunu açıklayamaz? A) 5B4+ B) 4Be3+ D) 2He C) 3Li2+ E) 1H Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 7 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi 3. Kuantum Sayıları Kuantum sayıları, bir atomun sahip olduğu elektronları ve elektronların bulundukları varsayılan orbitalleri tanımlamak için kullanılır. 4 farklı kuantum sayısı bulunur. Kuantum sayıları n Baş Kuantum Sayısı ℓ Açısal Momentum Kuantum Sayısı mℓ Manyetik Kuantum Sayısı ms Spin Kuantum Sayısı Schrödinger’e göre; n, ℓ ve mℓ kuantum numaralarından oluşan kuantum seti bir orbitali tanımlar. a. Baş Kuantum Sayısı (n) ÊÊ Yörünge sayısı veya elektronun bulunduğu enerji düzeyini gösterir. ÊÊ Elektronların çekirdeğe olan ortalama uzaklığını belirler. ÊÊ n = 1, 2, 3, 4.. gibi pozitif tam sayılı değerler alır. ÊÊ Baş kuantum sayısının değeri büyüdükçe elektronun enerjisi artar ve çekirdekten uzaklaşır. Katman Baş Kuantum Sayısı N M K n=1 L K Baş kuantum sayısı (n) birincil kuantum sayısı olarak da bilinir. n : Yörünge sayısı L n=2 Çekirdek n2 : Yörüngede bulunan orbital sayısını verir. M n=3 n=1 n=2 2n2 : Yörüngede bulunan elektron sayısını verir. N n=4 n=3 n=4 ÖRNEK 7 ÖRNEK 8 Schrödinger bir atom orbitalini tanımlamak için, Baş kuantum sayısı (n) ile ilgili, I. Baş kuantum sayısı II. Açısal momentum kuantum sayısı I. Temel enerji düzeyini belirtir ve sıfırdan büyük tam sayılı değerler alır. III. Spin kuantum sayısı II. 3. enerji düzeyinde en fazla 9 elektron bulunabilir. IV. Manyetik kuantum sayısı III. 2. enerji düzeyinde bulunabilecek toplam elektron sayısı en fazla 18’dir. B) I ve II D) I, II ve IV C) I, II ve III E) II, III ve IV ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 8 yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 8 A A) Yalnız I 7 D kuantum sayılarından hangilerini kullanmıştır? 8 n, ℓ, mℓ ve ms kuantum numaralarından oluşan bir kuantum seti ise herhangi bir orbitalde bulunan bir elektronu tanımlar. 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi b. Açısal Momentum Kuantum Sayısı (ℓ) ÊÊ Orbitalin türünü (şeklini) belirtir. ÊÊ Bir enerji düzeyinde hangi orbital türlerinin (alt kabukların) olduğunu gösteren kuantum sayısıdır. Açısal momentum kuantum sayısı (l) ikincil veya yan kuantum sayısı olarak da bilinir. ÊÊ 0’dan n−1’e kadar olan tam sayı değerleri alır. n = 1 ise  = 0 değerini alır.  = 0, 1, 2 … (n−1) n = 2 ise ℓ = 0 ve  = 1 değerlerini alır. n = 3 ise  = 0,  = 1 ve  = 2 değerlerini alır. ÊÊ Her bir açısal momentum kuantum sayısı, bir orbital türüne karşılık gelir. Enerji Düzeyi Orbital Türü Açısal Momentum Kuantum Sayısı Orbital Türü Sembolün Anlamı =0 s sharp (keskin) n = 1 1s n = 2 2s, 2p n = 3 3s, 3p, 3d =1 p principal (asıl) n = 4 4s, 4p, 4d, 4f =2 d diffuse (yayılmış) =3 f fundamental (temel) ÊÊ Her bir enerji düzeyinde, açısal momentum kuantum sayısı kadar alt enerji düzeyi (orbital türü) bulunur. Örneğin, n = 2 ise  = 0 ve  = 1 olacağından bu enerji düzeyinde iki alt enerji düzeyi (s ve p orbitalleri) bulunur. ÖRNEK 9 ÖRNEK 10 Baş kuantum sayısı (n) 3 ve açısal momentum kuantum sayısı () 1 olan orbital aşağıdakilerden hangisidir? Bir atoma ait 3. enerji düzeyi ile ilgili, A) 3s B) 3p D) 4f C) 3d E) 4d ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 9 B 10 C AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 9 I. Baş kuantum sayısı n = 3’tür. II. Açısal momentum kuantum sayısı () 0, 1 veya 2 değerlerini alabilir. III. s, p, d ve f orbitallerini içerir. yargılarından hangilerinde doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 9 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi c. Manyetik Kuantum Sayısı (mℓ) ÊÊ Orbitallerin uzaydaki yönelmesini gösterir. ÊÊ Bir orbital türünün manyetik alanda kaç alt orbitale ayrıldığını gösteren kuantum sayısıdır. ÊÊ mℓ, sıfır da dâhil olmak üzere − ile + arasındaki bütün tam sayı değerlerini alabilir. mℓ = −,…,0,… + ÊÊ Verilen herhangi bir  değeri için mℓ, 2ℓ + 1 tane farklı değer alabilir. ℓ = 0 ise mℓ , 2 + 1 = 2.0 + 1 = 1 tane değer alır. (mℓ = 0) m = 2 + 1 formülü m’nin hangi değeri aldığını bulmaya yarayan bir formül değildir. Bu formül yardımıyla yalnızca bir enerji düzeyinde bulunabilecek kaç çeşit orbital türü olduğu belirlenebilir. ℓ = 1 ise mℓ , 2 + 1 = 2.1 + 1 = 3 farklı değer alır. (mℓ = −1, 0, +1) ℓ = 2 ise mℓ , 2 + 1 = 2.2 + 1 = 5 farklı değer alır. (mℓ = −2, −1, 0, +1, +2) ℓ = 3 ise mℓ , 2 + 1 = 2.3 + 1 = 7 farklı değer alır. (mℓ = −3,−2, −1, 0, +1, +2,+3) s orbitali (1 alt orbital) p orbitali (3 alt orbital) m m d orbitali (5 alt orbital) m +1 +2 +1 0 0 0 -1 -2  mℓ s 0 p 1 −1, 0, +1 d 2 −2, −1, 0, +1, +2 f 3 −3, −2, −1, 0, +1, +2, +3 0 -1 p orbitali s orbitali d orbitali Manyetik Alanda Orbitallerin Yarılma Sayıları (Alt orbital sayıları) ÖRNEK 11 ÖRNEK 12 Baş kuantum sayısı (n), açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) ve manyetik kuantum sayısı (mℓ) değerleri için; Manyetik kuantum sayısı (mℓ) ile ilgili, I. n = 2 ℓ=1 mℓ = −1 II. Orbitalin uzaydaki yönelimini ifade eder. II. n = 1 ℓ=0 mℓ = +1 III. Manyetik kuantum sayısının sayısal değeri 2ℓ + 1 e eşittir. III. n = 3 ℓ=3 mℓ = 0 yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 10 A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 11 12 A C yukarıda verilen değerlerden hangileri atoma ait herhangi bir orbitali tanımlar? 10 I. Pozitif ve negatif tamsayılı değerler alabilir. 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi d. Spin kuantum sayısı (ms) ➽➽Elektronun kendi ekseni etrafında dönme hareketi spin olarak adlandırılır. ÊÊElektron 2 farklı spine sahip olabilir. ÊÊElektronun saat yönünde veya ters yönde belirli bir hızda döndüğü kabul edilir. ÊÊ Spin kuantum sayısı (ms) elektronun dönme yönünü belirtir. 1 1 ÊÊ Spin kuantum sayısı + veya - değerlerini alabilir. 2 2 ➽➽Schrödinger; her bir atom orbitalini tanımlamak için baş kuantum sayısını (n), açısal momentum kuantum sayısını (ℓ) ve manyetik kuantum sayısını (mℓ) kullanmıştır. ÊÊ Ancak hidrojen spektrumunda açıklanamayan bazı noktaların elektronun spin adı verilen kendi etrafında dönme hareketi ile açıklanabileceği düşünülmüştür. ÊÊ 1925 yılında George Uhlenbeck ve Samuel Goudsmit tarafından ileri sürülen elektronun kendi ekseni etrafında dönme olayı, spin kuantum sayısı (ms) ile tanımlanmıştır. ÊÊ Bununla birlikte atoma ait her hangi bir elektron dört farklı kuantum numarasından oluşan Bir atomdaki spin kuantum sayısı 1 olan tüm elektronlar aynı + 2 1 değerlerini yöne dönerken, 2 bir kuantum seti ile tanımlanmış olur. N S alanlar ise diğer yöne döner. S 1 + 2 N ÖRNEK 13 ÖRNEK 14 1 Bir atomda n = 2, ℓ = 1, mℓ = 0 ve ms = - olan en fazla kaç 2 elektron bulunabilir? 3p orbitali ile ilgili; A) 1 B) 2 D) 5 C) 3 E) 6 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 13 14 A C AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 11 – 1 2 I. Baş kuantum sayısı 3’tür. II. Manyetik kuantum sayısı 2’dir. 1 III. Spin kuantum sayısı + olan en fazla 3 elektron bulundu2 rabilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 11 13.03.2022 21:40 Kuantum Sayıları Açısal momentum kuantum sayısı ile ilgili, 4. I. İkincil kuantum sayısı olarak da bilinir. I. Baş kuantum sayısının (n) değeri arttıkça elektronun potansiyel enerjisi artar. II. ℓ ile gösterilir. yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III II. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ), 2 olan orbitalin manyetik kuantum sayısı (mℓ) −1 olabilir. Orbital Yayınları III. Orbitallerin şekillerini belirleyen kuantum sayısıdır. III. Spin kuantum sayısı (ms), bir orbitalde dönüş yönleri birbirinin tersi olan iki elektron bulunabileceğini belirtir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III 5. I. Baş kuantum sayısı 3’tür. Baş kuantum sayısı n = 2 olan bir elektron ile ilgili; II. 4f orbitalinde bulunur. I. Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 1 ve 2 değerlerini alabilir. B) Yalnız IIl A) Yalnız I D) II ve III E) I, II ve III Yukarıda bilgileri verilen orbital aşağıdakilerden hangisidir? B) 2p D) 3p Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 12 C) 3s E) 3d Orbital Yayınları  Manyetik kuantum sayısı beş farklı değer alabilir. Atomdaki bir elektron aşağıda verilen kuantum sayılarından hangisine sahip olamaz? n ℓ mℓ ms A) 2 0 0 + 1 2 B) 2 1 −1 - 1 2 C) 3 2 +2 + 1 2 D) 3 3 +1 - 1 2 E) 4 1 0 + 1 2 6 D 3.  En fazla 18 elektron bulundurabilen katmanda yer alır. 12 C) I ve II E) I, ll ve lll 6. A) 2s B) Yalnız II 5 A D) I ve Ill C) I ve ll yargılarından hangileri yanlıştır? 4 E A) Yalnız II III. Manyetik kuantum sayısının (ml) değeri −3 olabilir. Orbital Yayınları II. Manyetik kuantum sayısı (mℓ) −2 değerini alabilir. 1 III. Spin kuantum sayısı + değerini alamaz. 2 yargılarından hangileri yanlıştır? n = 4 ve ℓ = 3 kuantum sayılarına sahip bir elektronla ilgili, 3 E 2. E) I, II ve III 2 E A) Yalnız I Kuantum sayılarıyla ilgili olarak, 1 E 1. 13.03.2022 21:40 Kuantum Sayıları Baş kuantum sayısı bilinen bir elektron ile ilgili, I. Spin kuantum sayısı Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) 2 olan bir orbitalin baş kuantum sayısı aşağıdakilerden hangisi olamaz? II. Alt orbital türü A) 6 III. Enerji düzeyi özelliklerinden hangileri kesinlikle bilinir? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III 4. B) 5 C) 4 D) 3 Orbital Yayınları 1. E) 2 ÖSYM SORUSU 5. Kuantum sayılarıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Baş kuantum sayısı (n) sıfırdan büyük tam sayılardır. B) Açısal momentum kuantum sayısının (ℓ) alabileceği en küçük sayısal değer 1’dir. 2. enerji düzeyinde bulunabilecek orbital türü ve maksimum alt orbital sayısı aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? Orbital Türü Alt Orbital Sayısı A) s 1 B) s 2 C) s, p 4 D) s, p 6 E) s, p, d 10 C) Açısal momentum kuantum sayısı (ℓ) orbital tipini verir. D) Manyetik kuantum sayısı mℓ, açısal momentum kuantum sayısına (ℓ) bağlı olup orbital sayısını verir. 1 1 E) Spin kuantum sayısı (ms) + ve - değerlerini alır. 2 2 Orbital Yayınları 2. ÖSYM SORUSU 6. 3. I. Elektronun baş kuantum sayısı 4’tür. Bir atoma ait 3s ve 3p orbitalleri için aşağıdakilerden hangisi aynıdır? II. Elektron d orbitalinde bulunabilir. C) Açısal momentum kuantum sayıları D) Baş kuantum sayıları E) İçerebilecekleri maksimum elektron sayıları 1 B 2 C 3 D 4 E 5 B 6 E AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 13 Orbital Yayınları A) Enerjileri B) Orbital şekilleri n = 4 ve mℓ = −2 kuantum sayılarına sahip bir elektronla ilgili, III. Elektron p orbitalinde bulunabilir. 1 1 IV. Elektron için ms = + veya - olabilir. 2 2 yargılarından hangileri doğrudur? A) I ve II B) II ve III D) I, II ve III C) III ve IV E) I, II ve IV Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 13 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi UYGULAMA 1 Aşağıdaki nötr atomların temel hal elektron dizilimlerini yaparak orbital diyagramlarını çiziniz. 9F :..................................................................................................................................................................................................... 10Ne :..................................................................................................................................................................................................... 11Na :..................................................................................................................................................................................................... 14Si :..................................................................................................................................................................................................... 15P :..................................................................................................................................................................................................... 17Cl :..................................................................................................................................................................................................... 21Sc :..................................................................................................................................................................................................... 23V :..................................................................................................................................................................................................... 26Fe :..................................................................................................................................................................................................... 33As :..................................................................................................................................................................................................... ÖRNEK 19 ÖRNEK 20 X atomunun temel hâldeki elektron dağılımında 10 tam dolu, 3 yarı dolu orbitali vardır. Buna göre, X atomunun elektron sayısı kaçtır? Temel hal elektron diziliminde 8 tam dolu orbitali olan atomla ilgili, B) 23 D) 28 C) 24 E) 30 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 22 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 22 I. Atom numarası 17’dir. II. 2 tane yarı dolu orbitali vardır. III. Elektron dizilimi 3p5 ile sonlanır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 19 20 B C A) 22 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi Elektron dizilimlerinin kısa gösterimi Atomların elektron dizilimleri soy gazların elektron dizilimlerinden yararlanılarak kısaltılabilir. ÊÊ 12Mg elementinin 12 tane elektronu vardır. 10Ne soy gazının ise 10 tane elektronu vardır. Atom Elektron Numarası Sembolü Dağılımı Magnezyumun 12 tane elektronu yerine [10Ne] yazılarak elektron dizilimi kısaltılmış olur. 1 H 1s1 2 He 1s2 3 Li [He]2s1 4 Be [He]2s2 5 B [He]2s22p1 6 C [He]2s22p2 7 N [He]2s22p3 8 O [He]2s22p4 9 F [He]2s22p5 10 Ne [He]2s22p6 11 Na [Ne]3s1 12 Mg [Ne]3s2 13 AI [Ne]3s23p1 14 Si [Ne]3s23p2 15 P [Ne]3s23p3 16 S [Ne]3s23p4 17 CI [Ne]3s23p5 18 Ar [Ne]3s23p6 19 K [Ar]4s1 20 Ca [Ar]4s2 10Ne 12Mg : 1s2 2s2 2p6 : 1s2 2s2 2p6 3s2 12Mg 10Ne : [10Ne] 3s2 Anyon ve Katyonların Elektron Dizilimi ÊÊ Negatif yüklü iyonların elektron dizilimleri toplam elektron sayısına göre, nötr atomlarda olduğu gibi yapılır. 17Cl− anyonunda toplam 18 tane elektron bulunur. Elektron dizilimi 18 elektrona göre yapılır. 17Cl − : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 ÊÊ Pozitif yüklü iyonların elektron dizilimleri ise proton sayısına göre yapılan elektron diziliminden katyon yükü kadar elektron çıkarılarak yapılır. Elektronlar en dış katmandan başlayarak çıkarılır. 13Al3+ katyonunun elektron dizilimi, 13Al atomunun nötr halinin elektron dizilimi yazılıp, en dıştan itibaren 3 elektron çıkarılarak bulunur. Katyon yükü 3+ olduğu için önce 3p deki bir elektron sonra 3s deki iki elektron silinir. çıkarılır 13Al 2 2 6 2 1 13AI : 1s 2s 2p 3s 3p 3+ : 1s2 2s2 2p6 Özel Durum: Elektronlar ilk olarak en dış kabuktaki orbitalden kopar. 4s, 3d ve 4p den elektronların kopma sırası; 4p, 4s ve 3d şeklindedir. 21Sc+ katyonunun elektron dizilimi yapılırken, nötr 21Sc atomunun elektron dizilimindeki 4s deki elektronlardan biri çıkarılır. bir elektron buradan çıkarılır 21Sc + 21Sc : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d1 Soy gazlar He : 1s2 2 iki elektron buradan çıkarılır Ne : 1s2 2s2 2p6 10 Ar : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 18 36 25Mn: Kr : 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d 4p 2 2 6 2 6 2 10 6 25Mn 2+ 2 2 1s 2s 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5 : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 önce buradan iki elektron çıkarılır 27Co 27Co 3+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d7 ardından buradan bir elektron çıkarılır. : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 23 23 13.03.2022 21:40 Modern Atom Teorisi UYGULAMA 2 Aşağıdaki atomların temel hal elektron dizilimlerini soy gazların elektron dizilimlerinden yararlanarak gösteriniz. 16S :.............................................................................................................................................................................................. 20Ca :.............................................................................................................................................................................................. 22Ti :.............................................................................................................................................................................................. 26Fe :.............................................................................................................................................................................................. 33As :.............................................................................................................................................................................................. 37Rb :.............................................................................................................................................................................................. UYGULAMA 3 Aşağıdaki taneciklerin temel hal elektron dizilimlerini soy gazların elektron dizilimlerinden yararlanarak gösteriniz. 3− 15P 32Se 2− :.............................................................................................................................................................................................. 2+ :.............................................................................................................................................................................................. 20Ca 24 :.............................................................................................................................................................................................. 2+ 22Ti :.............................................................................................................................................................................................. 3+ 26Fe :.............................................................................................................................................................................................. 2+ 30Zn :.............................................................................................................................................................................................. 3+ 31Ga :.............................................................................................................................................................................................. Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 24 13.03.2022 21:41 Modern Atom Teorisi Metaller Yarı metaller Ametaller Soy gazlar Nükleer reaktörlerde elde edilen elementler Periyodik Sistemde Soldan Sağa Doğru Periyodik Sistemde Yukarıdan Aşağıya Doğru Atom numarası artar. Atom numarası artar. Atom yarıçapı, çapı, hacmi azalır. Atom yarıçapı, çapı, hacmi artar. İyonlaşma enerjisi genelde artar. İyonlaşma enerjisi azalır. Elektronegatiflik genelde artar. Elektronegatiflik azalır. Metalik özellik azalır. Metalik özellik artar. Ametalik özellik artar. Ametalik özellik azalır. Değerlik elektron sayısı artar. Değerlik elektron sayısı değişmez. Yörünge sayısı değişmez. Yörünge sayısı artar. • Atom yarıçapı azalır. • İyonlaşma enerjisi artar. • Elektron ilgisi artar. • Elektronegatiflik artar. • Metalik özellik azalır. • Ametalik özellik artar. • Atom yarıçapı artar. • İyonlaşma enerjisi azalır. • Elektron ilgisi azalır. • Elektronegatiflik azalır. • Metalik özellik artar. • Ametalik özellik azalır. 50 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 50 13.03.2022 21:41 UYGULAMA CEVAPLARI UYGULAMA 1 UYGULAMA 4 9F : 1s2 2s2 2p5 10Ne : 1s2 2s2 2p6 2 2 6 2s 1 2p 3s a. 7 elektron vardır. b. 15 elektron bulunabilir. c. 3 elektron bulunabilir. 11Na : 1s 14Si : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2 15P : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 17Cl : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 21Sc : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 23V : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3 a. 5. periyot 1A grubu Des: 1 26Fe : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6 b. 4. periyot 2A grubu Des: 2 33As : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p3 c. 4. periyot 7B grubu Des: 7 d. 4. periyot 3A grubu Des: 3 e. 3. periyot 6A grubu Des: 6 UYGULAMA 5 UYGULAMA 6 UYGULAMA 2 16S : [10Ne] 3s2 3p4 a. 18Ar 20Ca : [18Ar] 4s2 b. 19K 22Ti : [18Ar] 4s2 3d2 c. 7N 26Fe : [18Ar] 4s2 3d6 d. 11Na 33As : [18Ar] 4s2 3d10 4p3 e. 2− 16S 37Rb : [36Kr] 5s1 > 10Ne > 2He > 20Ca > 31Ga 3− > 8O2− > 9F− + > 12Mg2+ > 13Al3+ > 17Cl− > 18Ar > 19K+ > 20Ca2+ UYGULAMA 7 UYGULAMA 3 3− 15P 32Se : [18Ar] b. PbO2 4+ c. Na2Cr2O7 6+ d. Mg(NO3)2 5+ e. NaHCO3 4+ 2+ : [18Ar] f. OH− 2- : [18Ar] 3d2 g. C2O42− 3+ 4+ 3+ 4p 4 4+ : [18Ar] 4s 3d 2+ 22Ti 10 CaCO3 2− 20Ca 2 a. 5 26Fe : [18Ar] 3d h. SO32− 2+ 30Zn : [18Ar] 3d10 i. HPO42− 5+ 3+ 31Ga : [18Ar] 3d10 j. HCO3− 4+ AYT_1_Modul-Modern_Atom_Teorisi(3_BASKI).indd 72 13.03.2022 21:41 2. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? A. GAZLARIN ÖZELLİKLERİ 2 1. Gazların Genel Özellikleri 2. Gazların Özelliklerini Etkileyen Nicelikler 3. Gaz Basıncının Ölçülmesi 2 3 6 TEST 10 41 TEST 1 8 G. GAZLARDA KİNETİK TEORİ 42 TEST 2 9 1. Kinetik Teori 2. Graham Difüzyon (Yayılma) Yasası 3. Çarpma Sayısı 42 44 46 1. Buhar Basıncı 38 2. Gazların Su Üzerinde Toplanması 39 3. Tepkime Sonucu Açığa Çıkan Gazların Su Üzerinde Toplanması 40 B. GAZ YASALARI VE İDEAL GAZ DENKLEMİ 10 1. İdeal Gaz Denklemi 2. Gaz Yasaları 10 12 TEST 11 47 TEST 3 20 H. GERÇEK GAZLAR 48 TEST 4 21 C. GAZLARIN YOĞUNLUĞU 22 TEST 5 25 1. İdeal Gazlar ve Gerçek Gazlar 2. Faz Diyagramları 3. Gazların Sıvılaştırılması 4. Joule−Thomson Olayı 48 50 51 52 D. KAPLARIN BİRLEŞTİRİLMESİ 26 TEST 12 53 TEST 6 30 TEST 13 54 TEST 7 31 TEST 14 55 TEST 15 56 TEST 16 57 TEST 17 58 TEST 18 59 TEST 19 60 TEST 20 61 E. DALTON KISMİ BASINÇLAR YASASI (BASINÇ−MOL SAYISI İLİŞKİSİ) 32 TEST 8 36 TEST 9 37 F. BUHAR BASINCI ve GAZLARIN SU ÜZERİNDE TOPLANMASI 38 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. Orbital Yayınları AYT_2_Modül Gazlar(3_BASKI).indd 1 17.03.2022 23:42 Gazlar 1. Gazların Genel Özellikleri ➽➽Maddeler; başlıca katı, sıvı ve gaz olmak üzere üç fiziksel halde bulunurlar. ÊÊ Maddenin gaz hali, en yüksek enerjili ve en düzensiz halidir. ÊÊ Gazların yoğunluğu katı ve sıvılara göre daha düşüktür. ÊÊ Gaz tanecikleri çok hızlı hareket eder ve aralarında büyük boşluklar bulunur. ÊÊ Birden fazla türde gaz, aynı kaba konulduğunda tamamen kabı doldurur ve homojen olarak karışırlar. ÊÊ Maddenin gaz hali en çok sıkıştırılabilir halidir. ÊÊ Bulundukları kabın türüne göre sıcaklık artışı ile genleşebilir. ÊÊ Gazlar, tanecikli yapıdadır. Gaz tanecikleri atom (He ve Ne gibi) veya moleküler (O2, Cl2 Sıcaklık ve basınç etkisi altında maddelerin fiziksel hali değişir. Yüksek sıcaklık ve düşük basınçlarda madde gaz hali, düşük sıcaklık ve yüksek basınçlarda ise katı hali tercih eder. ve CO2 gibi) yapıda olabilir. ÊÊ Gaz tanecikleri titreşim, öteleme ve dönme hareketi yapar. He, Ne gibi tek atomlu gazlar yalnızca öteleme hareketi yapar. ➽➽Gaz tanecikleri sahip oldukları kinetik enerji sayesinde birbirlerinden bağımsız olarak sürekli hareket eder. Bu nedenle bulundukları kabı tamamen doldurup, birbirine ve kabın iç çeperine sürekli çarparlar. ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 Gazlar ile ilgili, Gazların özellikleriyle ilgili olarak, aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? I. Uygun şartlarda sıkıştırılabilirler. II. Tanecikleri arasında itme-çekme kuvvetleri çok büyüktür. A) Gaz karışımları homojendir. III. Belirli bir hacimleri yoktur. B) Gaz tanecikleri yüksek sıcaklıklarda daha hızlı hareket eder. yargılarından hangileri doğrudur? C) Gazlar bulundukları kabı tamamen doldurur. D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_2_Modül Gazlar(3_BASKI).indd 2 D) Sürekli ve gelişigüzel hareket ederler. E) Gazların yoğunluğu katı ve sıvılara göre daha fazladır. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 E B) Yalnız II 1 C A) Yalnız I 17.03.2022 23:42 Gazlar 2. Gazların Özelliklerini Etkileyen Nicelikler Gazların davranışları, Kapalı kaplardaki gaz basıncı manometre ile, açık hava basıncı ise barometre ile ölçülür. ÊÊ hacim ÊÊ sıcaklık ÊÊ mol sayısı ÊÊ basınç niceliklerine bağlı olarak değişir. 1. Hacim Gazların kinetik enerjisini etkileyen tek özellik sıcaklıktır. ÊÊBir cismin uzayda kapladığı yere hacim ÊÊ Gazlar tanecikli yapıdadır. denir. ÊÊ Gaz taneciklerinin sayısı, mol sayısı ile ifade edilir. ÊÊKatı ve sıvıların belirli hacimleri vardır. Gazlar bulunduğu kabı tamamen doldu- ÊÊ Gazlar ile ilgili hesaplamalarda miktar rur. Bu nedenle gazların hacmi, bulunduğu kapalı kabın hacmine eşittir. ÊÊ Gazlarla ilgili hesaplamalarda hacim bi0 K veya -273 ºC’ye mutlak sıfır sıcaklığı denir. Mutlak sıfır noktası en düşük sıcaklıktır. 2. Mol Sayısı rimi olarak litre (L) kullanılır. 1L = 1000 cm3 = 1000 mL = 1 dm3 1m3 = 1000 L olarak mol sayısı kullanılır. ÊÊ Mol latince büyük yığın anlamına gelir. Küçük maddelerin oluşturduğu büyük yığınları tanımlamaya yarar. ÊÊ 6,02.1023 sayısına Avogadro sayısı denir, NA ile sembolize edilir. 1 mol tanecik = 6,02.1023 tanedir 3. Basınç 4. Sıcaklık ÊÊ Gazların kabın iç yüzeyine çarparak bi- ÊÊ Sıcaklık, maddeyi oluşturan taneciklerin rim yüzeye uyguladıkları dik kuvvete basınç denir. Kuvvet Basınç = Alan ortalama kinetik enerjilerinin göstergesidir. hacimdeki tanecik sayısı ile doğru orantılıdır. (K) dir. ÊÊ Sıcaklık termometre ile ölçülür. Sıcaklık birimleri Celcius (ºC) ve Kelvin ÊÊ Sabit sıcaklıkta bir gazın basıncı birim ÊÊ ÊÊ Gaz basıncının birimi atmosfer (atm)'dir. 1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg 1 mmHg = 1 torr T(K) = t(ºC) + 273 Suyun kaynama noktası 100 373 Suyun donma noktası 0 273 100 bölme aynı basıncı uygular. birimi olarak Kelvin (K) kullanılır. Kelvin cinsinden sıcaklığa mutlak sıcaklık denir. 100 bölme ÊÊ Gazlar bulundukları kabın her noktasına ÊÊ Gazlar ile ilgili hesaplamalarda sıcaklık Celcius (ºC) Kelvin (K) Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_2_Modül Gazlar(3_BASKI).indd 3 3 17.03.2022 23:42 Gazlar UYGULAMA 1 UYGULAMA 2 Aşağıdaki birim dönüşümlerini yapınız. Aşağıdaki birim dönüşümlerini yapınız. a. 23 ºC = K a. 120 cm3 = L b. 250 K = ºC b. 600 mL = L c. 400 K = ºC c. 0,2 L = mL d. 273 ºC = K d. 50 cm3 = mL e. 300 K = e. 250 cm = ºC 3 L UYGULAMA 3 Aşağıdaki birim dönüşümlerini yapınız. a. 38 cmHg = atm b. 190 torr = atm c. 0,75 atm = d. 0,5 atm = torr e. 1,5 atm = cmHg mmHg ÖRNEK 4 I. K III. torr IV. mmHg V. cm3 Yukarıda verilen birimlerden kaç tanesi basınç birimidir? A) 1 B) 2 D) 4 C) 3 E) 5 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_2_Modül Gazlar(3_BASKI).indd 4 İlk Sıcaklık Son Sıcaklık I. 32 ºC 64 ºC II. 64 K 128 K III. 127 ºC 800 K Yukarıdakilerden hangisinde bir gaz örneğinin mutlak sıcaklığı iki katına çıkmıştır? A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 D II. atm 3 C ÖRNEK 3 17.03.2022 23:42 Gazlar f. İdeal gaz denkleminde tek değişken sabitken çizilen grafikler P (atm) P.V = n.R.T P (atm) İdeal gaz denkleminde R dışında sadece bir değişken sabit tutularak çizilen grafikler şöyle yorumlanır. T1 T2 T3 n1 n2 n3 V (L) P (atm) V (L) n sabit T1 > T2 > T3 T sabit n1 > n2 > n3 Mol sayıları aynı olan gazların farklı sıcaklıklardaki P-V grafikleri n1 n2 n3 V n2 n3 Örneğin yukarıda verilen hacim-basınç grafiğinde, aynı sıcaklıkta farklı miktarlarda He gazlarına ait üç farklı eğri bulunuyor. T (K) P.V α n P P n2 T (K) P1 P2 P3 n1 n2 n3 V sabitlendi V (L) Ardından grafikleri kestikleri noktalardan eğrilerin basınç değerleri belirlenir. P α n doğru orantılı olduğu için basınç sıralaması yapıldığında mol sayılarının sıralaması da bulunmuş olur. P1 > P2 > P3 olduğuna göre, mol sayıları, n1 > n2 > n3 şeklinde sıralanır. P2 P3 T (K) t (°C) (V sabit) n1 > n2 > n3 Sabit hacimde mol sayıları farklı olan gazların P – T grafikleri V P1 P2 P3 -273 (n sabit) P3 > P2 > P1 n1 n2 n3 -273 (V sabit) n1 > n2 > n3 V P1 t (°C) Sabit basınçta mol sayısı farklı olan gazların V – T grafikleri n1 V (P sabit) n1 > n2 > n3 n3 P (atm) n1 n2 n3 -273 (P sabit) n1 > n2 > n3 P.V = n.R.T Her bir eğri farklı moldeki bir gaz örneğini temsil eder. Hangisinin mol sayısının daha büyük olduğunu anlamak için hacim değeri sabit tutulur. Bu amaçla grafikte herhangi bir hacim değerinden yukarı bir doğru çizilir. V n1 V (L) Aynı sıcaklıkta farklı miktarlardaki gazların P-V grafikleri t (°C) (n sabit) P3 > P2 > P1 Mol sayıları aynı olan farklı basınçtaki gazların V – T grafikleri P P V1 V2 V3 T (K) V1 V2 V3 -273 (n sabit) V3 > V2 > V1 t (°C) (n sabit) V3 > V2 > V1 Mol sayıları aynı olan farklı hacimdeki gazların P – T grafikleri P T1 T1 T2 T3 T2 T3 n (mol) (P sabit) T1 > T2 > T3 Sabit basınçta sıcaklıkları farklı olan gazların V – n grafikleri n (mol) (V sabit) T1 > T2 > T3 Sabit hacimde sıcaklıkları farklı olan gazların P – n grafikleri Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_2_Modül Gazlar(3_BASKI).indd 19 19 17.03.2022 23:42 Gaz Yasaları ve İdeal Gaz Denklemi 4. 27 ºC’de sabit hacimli bir kapta 2,8 gram N2 gazı 0,6 atm basınç yapmaktadır. Bu kaba 2,8 gram daha N2 gazı eklenip sıcaklık 100 ºC arttırılır ise son durumdaki gaz basıncı kaç atm olur? (N: 14 g/mol) A) 1,6 B) 1,3 C) 1,0 D) 0,7 E) 0,6 P (atm) T1 T2 T3 Orbital Yayınları 1. V (L) Yukarıdaki grafikte bir miktar X gazının farklı sıcaklıklarda basınç - hacim değişimleri verilmiştir. Buna göre T1, T2 ve T3 sıcaklıkları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? 0 2. 1 3 2 4 A) T1 > T2 > T3 D) T2 > T1 > T3 M Pdış = 1 atm Ne(g) 2L C) T2 > T3 > T1 E) T3 > T2 > T1 Serbest piston Yukarıdaki sistemde 2 litrelik kapta Neon gazı 2,5 atmosferlik basınç yapmaktadır. 5. B) 1 C) 2 D) 3 E) 4 13,44 litre hacmindeki bir kapta 3,01.1023 tane He gazı ve 4,4 gram CO2 gazı bulunmaktadır. Buna göre, sıcaklığın 273 °C olduğu sabit hacimli kaba yapılan basınç kaç mmHg’dır? (C: 12, O: 16 g/mol) Orbital Yayınları Açık hava basıncı 1 atm olan ortamda sabit sıcaklıkta M musluğu açılıp sistem dengeye geldiğinde piston hangi noktada durur? (Her bölme 1 L'dir.) A) 0 B) T1 > T3 > T2 A) 38 B) 76 C) 152 D) 760 E) 1520 Hacim (L) 3. V2 V1 273 6. Sıcaklık (°C) 1 atm dış basınca sahip bir ortamda 3,2 gram O2 gazı ideal pistonlu bir kapta bulunmaktadır. Balonun başlangıca göre son durumuyla ilgili, I. Balondaki helyum gazının ortalama kinetik enerjsi azalmıştır. Buna göre; I. V1 hacmi 22,4 litredir. II. Balondaki helyum gazının mol sayısı değişmemiştir. II. O2 gazının basıncı 76 cmHg’dir. V1 1 ’dir. III. V oranı 2 2 AYT_2_Modül Gazlar(3_BASKI).indd 20 B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III 6 C Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri A) Yalnız I 5 E 20 E) I, ll ve lll (Helyum gazının ideal davranışta olduğu düşünülecektir.) 4 A D) II ve Ill C) I ve ll yargılarından hangileri doğrudur? 3 D B) Yalnız Il Orbital Yayınları III. Balonun hacmi azalmıştır. yargılarından hangileri doğrudur? (O: 16 g/mol) A) Yalnız I Belli bir sıcaklık ve dış basınçta içi helyum gazıyla doldurulmuş elastik bir balonun içindeki gazın bir kısmı aynı koşullarda boşaltılarak balonun ağzı tekrar kapatılmıştır. 2 D 0 1 A -273 ÖSYM SORUSU 17.03.2022 23:42 3. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? A. ÇÖZÜCÜ−ÇÖZÜNEN ETKİLEŞİMLERİ 2 TEST 1 6 B. DERİŞİM BİRİMLERİ 8 1. Kütlece Yüzde (%) Derişim 8 2. Hacimce Yüzde (%) Derişim 2. Kaynama Noktası Yükselmesi 3. Donma Noktası Alçalması 4. Osmotik Basınç 34 38 40 TEST 8 42 TEST 9 43 11 D. ÇÖZÜNÜRLÜK 44 3. Milyonda bir kısım (ppm) 12 1. Çözeltilerin Sınıflandırılması 44 TEST 2 14 TEST 10 47 TEST 3 15 2. Çözünürlük Hesaplamaları 48 4. Molar Derişim (Molarite) 16 TEST 11 49 TEST 4 24 3. Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler 50 TEST 5 25 TEST 12 57 5. Molal Derişim (Molalite) 26 TEST 13 58 6. Mol Kesri 27 TEST 14 59 TEST 6 28 TEST 15 60 TEST 7 29 TEST 16 61 C. KOLİGATİF ÖZELLİKLER 30 TEST 17 62 1. Buhar Basıncı Düşmesi 30 TEST 18 63 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. AYT_3_Modul_Cozeltiler(3_BASKI).indd 1 13.03.2022 21:38 Çözeltiler Bir maddenin, başka bir maddenin tanecikleri arasında iyonlar ya da moleküller hâlinde, homojen olarak dağılmasına çözünme denir. ÊÊ Çözeltiler, fiziksel özellikleri her yerinde aynı olan homojen karışımlardır. ÊÊ Bir çözeltide en az iki bileşen vardır. Genellikle çözelti içinde miktarı çok olan bileşene "çözücü", miktarı az olan bileşene ise "çözünen" denir. Çözünme Olgusu Çözeltiler oluşurken çözücü ve çözünen tanecikleri arasında üç tür etkileşim gerçekleşir. Bu etkileşimler; Bir karışımda derişim, yoğunluk gibi fiziksel özelliklerin aynı olduğu bölgelere faz denir. Zeytinyağı−su iki fazlı, tuzlu su tek fazlı karışımlardır. ÊÊ Çözücü−çözücü etkileşimleri (çözücüyü oluşturan taneciklerin birbirinden ayrılması) ÊÊ Çözünen−çözünen etkileşimleri (çözüneni oluşturan taneciklerin birbirinden ayrılması) ÊÊ Çözücü−çözünen etkileşimleri (çözücü ve çözüneni oluşturan taneciklerin birbiriyle etkileşmesi) Çözücü Basamak 1 Basamak 2 Isı alarak gerçekleşir Isı alarak gerçekleşir Basamak 3 Çözünen Gerçekleşirken ısı verir Çözelti Moleküler Çözünme ÊÊ Çözünen madde çözücü içerisinde moleküler olarak dağılıyorsa, moleküler çözünme gerçekleşir. ÊÊ Çözeltide yüklü tanecikler (iyonlar) bulunmadığı için bu tür çözeltiler, elektriği iletmezler. C6H12O6(k) + su C6H12O6(suda) C2H5OH(s) + su C2H5OH(suda) Çözücü Çözünen Şeker 2 Su Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_3_Modul_Cozeltiler(3_BASKI).indd 2 13.03.2022 21:38 Çözeltiler İyonik Çözünme ÊÊ Çözünen madde, çözücü içerisinde iyonlarına ayrılıyorsa, iyonik çözünme gerçekleşir. Asitler, bazlar ve tuzlar suda iyonlarına ayrılarak çözünürler. İyonik bağlı bileşikler (tuzlar) ve polar kovalent bağlı bazı bileşikler suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. HCl(suda) H+(suda) + Cl‒(suda) KOH(suda) K+(suda) + OH‒(suda) NaCI(suda) Na+(suda) + CI‒(suda) ÊÊ Sodyum klorür (NaCI) suda, Na+ ve CI‒ iyonlarına ayrılarak çözünür. Oluşan Na+ iyonları suyun kısmen negatif yüklü olan oksijen kısmı, CI‒ iyonları da su moleküllerinin kısmen pozitif yüklü olan hidrojen kısmı tarafından sarılır. Bu şekilde iyonların su molekülleri tarafından sarılmasına hidratasyon (hidratlaşma) denir. Çözünme sırasında, iyonlar ve polar yapılı olan su molekülleri arasında iyon−dipol etkileşimleri oluşur. Na+ ve CI‒ iyonlarının su molekülleri tarafından sarılması, hidratlaşması ÊÊ Bu olay su yerine başka bir çözücü tarafından gerçekleştirilirse solvatasyon olarak adlandırılır. ÊÊ Çözünme sırasında iyonların birbirinden ayrılması için enerji gerekir. İyonlar su ile sarılarak hidratlaştığı zaman enerji açığa çıkar. Bu enerjiye hidratlaşma enerjisi denir. Açığa çıkan enerji (hidratlaşma enerjisi) iyonları birbirinden ayırmak için gerekli olan enerjiden büyükse çözünme gerçekleşir. ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 KBr tuzunun suda çözünmesiyle ilgili, Çözünme olayıyla ilgili, I. K+ iyonu ile suyun kısmi negatif kısmı etkileşir. I. İyonik olarak çözünen bir maddenin iyonlarının su molekülleri tarafından sarılmasına hidratasyon denir. II. Kimyasal bir olaydır. III. K+ ve Br‒ iyonları ile su arasında iyon−dipol etkileşimleri oluşur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 1 D 2 E AYT_3_Modul_Cozeltiler(3_BASKI).indd 3 II. İyonik olarak çözünen bir maddenin iyonlarının su dışındaki çözücü molekülleri tarafından sarılmasına solvatasyon denir. III. Moleküler olarak çözünen maddelerin çözeltileri elektrik akımını iletmez. yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 13.03.2022 21:38 Çözeltiler Çözünme − Moleküler yapı ilişkisi ➽➽Çözünme olayı için genel kural; benzer benzeri çözer ilkesidir. ➽➽Polar çözücüler polar çözünenleri, apolar çözücüler ise apolar çözünenleri çözer. Bu du- Molekül polarlığı, molekülün geometrisi ile doğrudan ilişkilidir. rum moleküller arası etkileşimlerle açıklanabilir. RR İki atomlu moleküllerde; iki atom aynı ise molekül apolar, farklı ise polardır. ➽➽Maddelerin birbiri içinde çözünmesi türler arası zayıf etkileşimlere bağlıdır. Çözünme sürecinde çözücü ve çözünen arasında; RR Üç veya daha fazla sayıda atomdan oluşan moleküllerde, merkez atom üzerinde ortaklaşılmamış elektron çifti varsa polar, yoksa apolar moleküldür. ÊÊ Hidrojen bağları, ÊÊ Dipol−dipol etkileşimleri, ÊÊ İyon−dipol etkileşimleri, ÊÊ İyon−indüklenmiş dipol etkileşimleri, ÊÊ Dipol−indüklenmiş dipol etkileşimleri, ÊÊ İndüklenmiş dipol−indüklenmiş dipol etkileşimleri (London kuvvetleri) oluşabilir. ➽➽Çözücü ve çözünen tanecikleri arasında aşağıdaki etkileşimler oluşursa maddeler birbiri içinde iyi çözünür. Çözücü Etkileşim Türü Apolar (I2) Çözünen Apolar (CCI4) İnd. dipol−ind. dipol etkileşimleri (London) Polar (HBr) Polar (H2O) Dipol−dipol etkileşimleri İyon (NaCI) Polar (H2O) İyon−dipol etkileşimleri NH3 H 2O Hidrojen bağları ÖRNEK 4 A) HF − H2O B) CCl4 − H2O D) C6H14 − CCl4 C) CH3OH − H2O E) I2 − CS2 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_3_Modul_Cozeltiler(3_BASKI).indd 4 Madde Çözücü I. NaCl CCl4 II. C6H6 III. C6H12O6 H2O C2H5OH Yukarıdaki maddelerden hangilerinin karşısında belirtilen çözücüde çözünmesi beklenir? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 B Polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler apolar çözücülerde iyi çözünürler. Yukarıdaki bilgilere göre, aşağıda verilen madde çiftlerinden hangisinin birbiri içinde çözünmesi beklenmez? 3 B ÖRNEK 3 13.03.2022 21:38 Çözeltiler İndüklenmiş dipol − indüklenmiş dipol etkileşimleri ile çözünme: Bu etkileşimler apolar taneciklerin birbiri içinde çözünmesini sağlar. ÊÊ I2 katısı ve CCl4 sıvısı apolar yapılı moleküllerden oluşur. ÊÊ Her ikisi de apolar yapılı olduklarından I2 katısı CCl4 içerisinde çok iyi çözünür. ÊÊ Çözünme sırasında I2 molekülleri ile CCl4 molekülleri arasında indüklenmiş dipol−indüklenmiş dipol etkileşimleri (London kuvvetleri) oluşur. Dipol − dipol etkileşimi ile çözünme: ÊÊ HCl ve H2O molekülleri polar yapılıdır. ÊÊ HCl gazı, H2O sıvısında çözündüğünde molekül arasındaki en etkin çekim kuvveti dipol Organik bileşikler yalnızca karbon ve hidrojenden oluşuyorsa apolar yapılıdır. Karbon ve hidrojenin yanında oksijen veya azot gibi bir atom varsa polar moleküldür. dipol etkileşimleridir. Hidrojen bağları ile çözünme: Molekülleri arasında hidrojen bağı oluşturabilen maddeler birbiri içinde çok iyi çözünür. F, O veya N atomlarına bağlı hidrojen bulunduran bileşikler yoğun fazlarda molekülleri arasında hidrojen bağı yapabilir. ÊÊ NH3 ve H2O molekülleri arasında hidrojen bağları oluşur. ÊÊ Hidrojen bağları bu iki molekül arasındaki en etkin çekim kuvvetidir. UYGULAMA 1 Aşağıda bazı kimyasal tür çiftleri verilmiştir. Bu çiftler arasındaki etkileşimleri belirleyerek çiftlerin birbiri içinde çözünüp çözünmeyeceklerini yazınız. Kimyasal Tür Çifti a. NaBr − H2O b. H2O − CS2 c. C6H6 − H2O d. CH3OH− H2O e. CCl4 − Br2 f. I2 − H2O Etkileşim türü Çözünür veya Çözünmez Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_3_Modul_Cozeltiler(3_BASKI).indd 5 5 13.03.2022 21:38 Çözücü−Çözünen Etkileşimleri Çözücü Çözünen 4. Etkileşim Türü Hidrojen bağları II. Sirke II. CHCl3 III. H2O CH4 Hidrojen bağları III. Zeytinyağı H2S Dipol − dipol etkileşimleri Yukarıdaki sıvılardan hangileri suyla karıştırıldığında tek fazlı bir karışım elde edilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III Orbital Yayınları HF Yukarıdaki çözücü − çözünen çiftlerinin karşısında belirtilen etkileşim kuvvetlerinden hangileri yanlış verilmiştir? A) Yalnız I C) I ve II E) I, II ve III C) I ve II E) I, II ve III Çözücü Çözünen I. H 2O KBr II. CCl4 Br2 III. H 2O NaCl Yukarıda verilen çözücü ve çözünenler arasındaki çözünme olaylarından hangileri hidratasyon sonucunda gerçekleşir? Çözünme olayı ile ilgili, I. İyonik bağlı bileşikler suda iyonlarına ayrılarak çözünür. A) Yalnız I II. Kovalent bağlı bileşiklerin tamamı suda moleküler olarak çözünür. yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II B) Yalnız II D) I ve III Orbital Yayınları III. Polar çözücüler polar maddeleri daha iyi çözer. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III 5. E) I, II ve III 6. C) I ve II E) I, II ve III Sudan farklı olan X, Y ve Z arı sıvılarından eşit hacimlerde alınarak özdeş deney tüplerine I. durumdaki gibi ayrı ayrı konulmuştur. Daha sonra her bir tüpe, içindeki sıvıyla eşit hacimde arı su eklenerek tüpler çalkalanmıştır. Bir süre sonra tüplerdeki sıvıların II. durumlardaki gibi olduğu gözlenmiştir. I. durum X a K ................... H 2O Z X Y Z b NH3................... H 2O Buna göre aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Yukarıda gösterilen tanecik çiftleri arasındaki etkileşimlerle ilgili, II. b, hidrojen bağıdır. A) X, suyla homojen bir çözelti oluşturmuştur. D) II ve III Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_3_Modul_Cozeltiler(3_BASKI).indd 6 C) I ve II E) I, II ve III D) Y'nin molekülleri apolar yapıda olabilir. E) Z'nin sudaki çözünürlüğü X'inkinden daha çoktur. 6 E B) Yalnız II C) Y ve Z'nin yoğunlukları suyunkinden farklıdır. 5 D A) Yalnız I B) X'in molekülleri polar yapıdadır. 4 B yargılarından hangileri doğrudur? Orbital Yayınları I. a ile b etkileşimlerinin türü farklıdır. (II. duruma geçişte sıvılar arasında tepkime olmadığı düşünülecektir.) III. a, iyon − dipol etkileşimidir. 6 Y 3 E 3. + II. durum 2 D 2. I. Benzin I. H2O 1 B 1. 13.03.2022 21:38 Çözeltiler 4. Osmotik Basınç ➽➽Osmoz, çözünen taneciklerin geçemediği yarı geçirgen bir zardan çözücü moleküllerinin kendiliğinden geçmesi olayıdır. ÊÊ Yarı geçirgen zarın iki tarafında farklı derişimdeki çözeltiler yer aldığında, çözücü daha seyreltik çözeltiden (daha fazla çözücü içerir) daha derişik çözeltiye (daha az çözücü içerir) kendiliğinden geçer. ÊÊ Osmotik basınç ise, osmoz sırasında daha seyreltik çözeltiden, çözücü akışını durdurmak Tabiatta bitkiler topraktan suyu osmoz olayı yardımıyla emer. için gereken basınçtır Osmotik Basınç Deniz suyundan kullanılabilir ve içme suyu elde etmek için genellikle ters osmoz yöntemi uygulanabilir. Ters osmoz yönteminde, damıtma yöntemine göre daha az enerji kullanılır. Bu yöntemle su arıtımı daha az maliyetle gerçekleşir. YARI GEÇİRGEN ZAR SAF SU OSMOZ i eçiş Su g Çözünen Tanecikler ÇÖZELTİ OSMOZ SAF SU YARI GEÇİRGEN ZAR Osmoz Derişik çözeltinin olduğu tarafa osmotik basınçtan daha fazla basınç uygulanırsa su moleküllerinin geçiş yönü değişir. Bu olaya ters osmoz denir. Ters osmoz ile; ÊÊ deniz suyundan içme suyu elde edilebilir. ÊÊ atık sular arıtılabilir. ÊÊ sert suların sertliği giderilebilir. BASINÇ YARI GEÇİRGEN ZAR SAF SU ÇÖZELTİ Çözünen Tanecikler TERS OSMOZ i eçiş Su g ÇÖZELTİ TERS OSMOZ SAF SU YARI GEÇİRGEN ZAR Ters Osmoz 40 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_3_Modul_Cozeltiler(3_BASKI).indd 40 13.03.2022 21:39 4. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? A. TEPKİMELERDE ISI DEĞİŞİMİ 2 1. Endotermik (ısı alan) Tepkimeler 2 2. Ekzotermik (ısı veren) Tepkimeler 3 3. Isı Kapsamı (Entalpi) 4 4. Endotermik ve Ekzotermik Tepkimelerde Isı Kapsamı 5 C. TEPKİME ISILARININ TOPLANABİLİRLİĞİ 1. Entalpi Kuralları 26 26 2. Tepkime Isılarının Toplanabilirliği (HESS YASASI) 27 TEST 1 8 TEST 7 29 TEST 2 9 TEST 8 30 TEST 9 31 TEST 10 32 TEST 11 33 TEST 12 34 TEST 13 35 TEST 14 36 5. Madde Miktarı ve Tepkime Isısı İlişkisi 10 6. Isı (Entalpi) Türleri 12 7. Oluşum Entalpisi 14 TEST 3 18 TEST 4 19 B. BAĞ ENERJİLERİ 20 1. Bağ Enerjisi 2. Bağ Kuvveti 20 20 TEST 5 21 3. Bağ Enerjileri Yardımıyla Tepkime Entalpisinin Hesaplanması TEST 15 37 22 TEST 16 38 TEST 6 24 TEST 17 39 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. AYT_4_MODUL_Kimya_ve_Enerji(3_BASKI).indd 1 17.03.2022 23:36 Kimya ve Enerji 1. Endotermik (ısı alan) Tepkimeler ➽➽Dışarıdan ısı (enerji) alarak gerçekleşen tepkimelere endotermik tepkime adı verilir. Enerji: İş yapabilme kapasitesidir. Madde gibi enerji de yoktan var edilemez ya da var olan enerji yok edilemez. Fiziksel ve kimyasal olaylarda enerji alış−verişi gerçekleşir. Yüksek enerji CaO(k) + CO2(g) Enerji Sistem ortamdan ısı alır. 178,3 kJ CaCO3(k) Düşük enerji Isı: Madde ile ortam arasındaki sıcaklık farkından dolayı aktarılan enerjidir. 1 mol CaCO3 katısının parçalanması sırasındaki ısı değişimi CaCO3(k) + 178 kJ/mol CaO(k) + CO2(g) ➽➽Endotermik tepkimelerde ısı girenler tarafına yazılır. X(g) + ısı Sıcaklık: Bir sistemin taneciklerinin (atomlarının ya da moleküllerinin) ortalama kinetik enerjisinin bir ölçüsüdür. Madde ile ortam arasında ısı akışının yönünü belirleyen hâl değişkenidir, enerji değildir. Y(g) + Z(g) ➽➽Endotermik tepkimelerin, başladıktan sonra devam edebilmesi için sürekli olarak dışarıdan ısı alması gerekir. ➽➽Isı alarak gerçekleşen bazı fiziksel ve kimyasal olaylar aşağıda verilmiştir. ÊÊ Erime, buharlaşma ve süblimleşme gibi maddelerin daha düzensiz yapıya geçtiği olaylar ÊÊ Bir atomdan elektron koparılması yani katyon oluşumu ÊÊ Bağ kırılmaları ÊÊ Analiz (ayrışma) tepkimeleri 2H2O(s) + Enerji CaCO3(k) + ısı 2H2(g) + O2(g) (elektroliz ile ayrışma) CaO(k) + CO2(g) (ısı ile ayrışma) ÖRNEK 2 ÖRNEK 1 CO2(k) III. C(k) + O2(g) 2SO3(g) + 198 kJ 2KCl(k) + 3O2(g) Yalıtılmış bir kapta gerçekleşen yukarıdaki tepkime ile ilgili, CO2(g) I. Ortamın sıcaklığı zamanla azalır. Yukarıdaki olaylardan hangileri endotermiktir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_4_MODUL_Kimya_ve_Enerji(3_BASKI).indd 2 2SO2(g) + O2(g) II. Tepkime başladıktan sonra kendiliğinden devam eder. III. Endotermik bir tepkimedir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 C II. 2KClO3(k) 1 B I. CO2(g) 17.03.2022 23:36 Kimya ve Enerji 2. Ekzotermik (ısı veren) Tepkimeler ➽➽Gerçekleşirken dışarı ısı (enerji) veren tepkimelere ekzotermik tepkime adı verilir. Yüksek enerji C(grafit) + O2(g) Enerji Sistem ortama ısı verir. 393,5 kJ CO2(k) Bir tepkimede alınan ya da verilen ısı miktarı, tepkimeye girenler ve ürünlerin fiziksel haline bağlıdır. Bu nedenle maddelerin fiziksel halleri tepkime denkleminde belirtilmelidir. Düşük enerji 1 mol grafitin yanması sırasındaki ısı değişimi C(k) + O2(g) CO2(g) + 394 kJ/mol ➽➽Ekzotermik tepkimelerde ısı ürünler tarafına yazılır. Z(g) + ısı X(g) + Y(g) Azotun yanması, diğer yanma tepkimelerinden farklı olarak endotermiktir. N2(g)+2O2(g)+66 kJ 2NO2(g) ➽➽Ekzotermik tepkimeler, başladıktan sonra kendiliğinden devam eder. ➽➽Isı vererek gerçekleşen bazı fiziksel ve kimyasal olaylar aşağıda verilmiştir. ÊÊ Donma, yoğunlaşma ve kırağılaşma gibi maddelerin daha düzenli yapıya geçtiği olaylar ÊÊ Kimyasal türler arasında bağ oluşumu ÊÊ Bazı atomların elektron alarak anyon oluşturması ÊÊ Gazların suda çözünmesi ÊÊ Yanma tepkimeleri ÊÊ Sentez (birleşme) tepkimeleri ÊÊ Nötrleşme tepkimeleri ÖRNEK 4 ÖRNEK 3 I. Uyarılmış atomun temel hale geçmesi I. I2(g) II. Naftalinin süblimleşmesi II. •Cl(g) + •Cl(g) + I2(k) − Cl2(g) III. Demirin paslanması III. H (suda) + OH (suda) Yukarıdaki olaylardan hangileri ekzotermiktir? Isıca yalıtılmış kaplarda gerçekleşen yukarıdaki olaylardan hangilerinde ortamın sıcaklığının artması beklenir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 3 C 4 E AYT_4_MODUL_Kimya_ve_Enerji(3_BASKI).indd 3 A) Yalnız I H2O(s) B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 17.03.2022 23:36 Kimya ve Enerji 3. Isı Kapsamı (Entalpi) ➽➽Her madde yapısında az ya da çok enerji depo eder. Sistemin sahip olduğu enerjinin tümüne ısı kapsamı veya entalpi denir. H ile gösterilir. ÊÊ Uluslararası birim sisteminde (SI) entalpi birimi kJ veya kJ/mol’dür. ÊÊ Maddelerin sahip olduğu entalpi değeri doğrudan ölçülemez. ÊÊ Fiziksel veya kimyasal bir değişim sırasında alınan ya da verilen ısı yardımıyla entalpi Tepkime sırasında oluşan ara haller ne olursa olsun bir sistemin durumunun sadece başlangıç ve son hâllerine bağlı olmasına hâl fonksiyonu denir. Hal fonksiyonları, maddenin bulunduğu hâle nasıl geldiği, izlediği yolu değil o andaki hâli ile ilgili özellikleri ifade eder. değişimi ∆H hesaplanabilir. Tepkime Isısı (Tepkime Entalpisi) Bir kimyasal tepkimede alınan ya da verilen enerjiye tepkime ısısı denir. ➽➽Sabit basınç altında gerçekleşen bir tepkimede alınan ya da verilen ısı miktarına tepkime entalpisi denir ve ∆H ile gösterilir. ➽➽Tepkimenin entalpi değişimi, ÊÊ Tepkimeye giren maddelerin türüne ve fiziksel hâline, ÊÊ Tepkime ortamının sıcaklık ve basıncına, ÊÊ Tepkimeye giren madde miktarına bağlıdır. ➽➽Tepkimenin entalpi değişimi, ÊÊ İzlenen yola ve katalizöre bağlı değildir. ÊÊ Tepkime entalpisi izlenen yola bağlı olmadığı için bir hal fonksiyonudur. ➽➽Bir tepkimenin entalpi değişimi aşağıdaki formülü ile hesaplanabilir. ∆HTepkime = Ürünlerin entalpileri toplamı − Girenlerin entalpileri toplamı ∆HTepkime = ∑Hürünler − ∑Hgirenler ÖRNEK 5 ÖRNEK 6 Aşağıdaki özelliklerden hangisi tepkime entalpisine etki etmez? Bir tepkimenin entalpi değişimi ile ilgili, A) Sıcaklık I. Sabit basınç altında tepkime sırasında alınan ya da verilen ısı miktarıdır. B) Basınç II. Birimi kJ veya kJ/mol’dür. C) Madde türü III. Girenlerin ve ürünlerin ısı kapsamları ayrı ayrı ölçülerek bulunabilir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_4_MODUL_Kimya_ve_Enerji(3_BASKI).indd 4 B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 C E) Tepkimenin izlediği yol 5 E D) Maddelerin fiziksel hâli 17.03.2022 23:36 Kimya ve Enerji 4. Endotermik ve Ekzotermik Tepkimelerde Isı Kapsamı Endotermik tepkimeler ➽➽Girenlerin ısı kapsamı, ürünlerin ısı kapsamından küçüktür. ➽➽Endotermik tepkimelerde, tepkimenin sürekliliği için ısı gereklidir. Bu nedenle endotermik tepkimeler genellikle istemsizdir, kendiliğinden gerçekleşmez. ➽➽Girenler daha düşük enerjili olduğu için ürünlerden daha karalıdır. X2 + Y2 + ısı 2XY Endotermik tepkimelerde ΔH > 0 dır. Ekzotermik tepkimeler ➽➽ Ürünlerin ısı kapsamı, girenlerin ısı kapsamından küçüktür. ➽➽ Ekzotermik tepkimeler genellikle istemlidir. Tepkime başlaması için gerekli enerjiyi aldıktan sonra kendiliğinden devam eder. ➽➽ Ürünler daha düşük enerjili olduğu için girenlerden daha karalıdır. A+B C + ısı Ekzotermik tepkimelerde ΔH < 0 dır. Potansyel Enerji (kJ/mol) 2XY ∆H > 0 Isı C Ürünler Tepkime Koordinatı Endotermik tepkimede PE-TK grafiği ÖRNEK 7 ∆H < 0 ir X2 + Y2 A+B ver Girenler Girenler Isı alır Ürünler Potansyel Enerji (kJ/mol) Tepkime Koordinatı Ekzotermik tepkimede PE-TK grafiği ÖRNEK 8 A(g) + B(g) Ekzotemik tepkimeler ile ilgili, I. Girenlerin entalpileri toplamı, ürünlerin entalpileri toplamından büyüktür. II. Tepkimenin devam edebilmesi için ısı gereklidir. III. ΔH < 0 dır. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 7 D 8 B AYT_4_MODUL_Kimya_ve_Enerji(3_BASKI).indd 5 Tepkimesinin entalpi değişimi ΔH = + 856 kJ’dir. Tepkimede oluşan ürünlerin toplam entalpisi +466 kJ olduğuna göre tepkimeye girenlerin toplam entalpisi kaç kJ dür? A) +390 yargılarından hangileri doğrudur? C(g) + D(g) B) −390 D) +490 C) −490 E) +380 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 5 17.03.2022 23:36 Kimya ve Enerji ÖRNEK 9 ÖRNEK 10 PE (kJ) Potansiyel Enerji (kJ/mol) Z 150 -15 25 X+Y X2 + Y2 2XY -49 TK Yukarıdaki potansiyel enerji – tepkime koordinatı grafiğine göre aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Girenlerin toplam ısı kapsamı 25 kJ’dir. B) Ürünlerin toplam ısı kapsamı 150 kJ’dir. C) Tepkime entalpisi ∆H = − 125 kJ’dir. D) Endotermik bir tepkimedir. 2XY tepkimesine ait entalpi değişim diyagramı verilmiştir. Buna göre, I. Ürünlerin entalpi değeri −34 kJ'dir. II. 1 mol XY oluştuğunda 17 kJ ısı açığa çıkar. Z şeklindedir. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 X2 + Y2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_4_MODUL_Kimya_ve_Enerji(3_BASKI).indd 6 III. Tepkime ısısı −49 kJ'dir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 9 10 C B E) Tepkime denklemi, X + Y + 125 kJ Yukarıda, 17.03.2022 23:36 5. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi A. TEPKİME HIZLARI 2 TEST 5 25 1. Çarpışma Teorisi 2 C. TEPKİME HIZINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER 26 26 26 27 27 29 30 2. Potansiyel Enerji – Tepkime Koordinatı Grafikleri 3. Kimyasal Tepkimelerin Hızları 10 4. Ortalama ve Anlık Hız 11 1. Tepkimeye Giren Maddelerin Türü 2. Temas Yüzeyi 3. Derişim 4. Basınç – Hacim 5. Sıcaklığın Tepkime Hızına Etkisi 6. Katalizör TEST 3 13 5. Homojen ve Heterojen Tepkimeler 14 TEST 6 31 6. Tepkime Hızlarının İzlenmesi 14 TEST 7 32 TEST 1 TEST 2 8 8 B. TEPKİMELERE AİT HIZ İFADELERİNİN YAZILMASI 18 1. Tek Basamaklı Tepkimelerde Derişime Bağlı Hız İfadesi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? 4 TEST 4 18 21 5. Mekanizmalı (Çok Basamaklı) Tepkimelerde Hız İfadesi 22 D. DENEYSEL VERİLER YARDIMI İLE HIZ İFADESİNİN BULUNMASI (Başlangıç Hızları Yöntemi) 34 TEST 8 36 TEST 9 37 TEST 10 38 TEST 11 39 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. AYT_5_MODUL_Kimyasal_Tepkimelerde_Hiz(3_BASKI).indd 1 13.03.2022 21:36 Kimyasal Tepkimelerde Hız 1. Çarpışma Teorisi ➽➽Kimyasal tepkimeler, tepkimeye giren taneciklerin çarpışması sonucunda gerçekleşir. ÊÊ Bu çarpışmalar sonucunda, tepkimeye giren taneciklerdeki bağlar kopar ve ürünlerde yeni bağlar oluşur. ÊÊ Kimyasal tepkimelerin, taneciklerin çarpışmasıyla gerçekleştiğini ifade eden teoriye çarpışma teorisi denir. Geçiş Hali Teorisi Yeni bağ X Y X Y X Y X Y X Y X Y Yeni bağ H2 I2 H I H I H I H I H I H I 2HI Reaktifler Kimyasal tepkimelerin hızlarını, nasıl ilerlediklerini, hızlarının nasıl kontrol edileceğini ve tepkime hızının nelere bağlı olduğunu inceleyen alt disipline kimyasal kinetik denir. Kimyasal tepkimeler taneciklerin çarpışmaları sonucu oluşur. Çarpışma gerçekleştiğinde kararsız durumda yüksek potansiyel enerjili bir geçiş hali oluşur. Bu geçiş haline aktifleşmiş kompleks denir. Ürünler Aktifleşmiş Kompleks Etkin Çarpışma Her çarpışma tepkimeyle sonuçlanmaz. Tepkimeyle sonuçlanan çarpışmalara etkin çarpışma denir. ➽➽Kimyasal tepkimenin hızı etkin çarpışma sayısı ile doğru orantılıdır. Bir çarpışmanın tepkimeyle sonuçlanabilmesi için; 1. Tepkimeyi meydana getirecek tanecikler belirli bir kinetik enerjiyle çarpışmalıdır. Bu enerjiye eşik enerjisi denir. Eşik enerjisini aşamayan tanecikler tepkime vermezler. 2. Tepkimeyi meydana getirecek tanecikleri uygun geometride çarpışmalıdır. bu iki şartı sağlayan çarpışmalar etkin çarpışma adını alır. A2(g) + B2(g) 2AB(g) ➽➽Yukarıdaki tepkime gerçekleşirken moleküller uygun geometride aşağıdaki gibi çarpışmalıdır. A B A B A B + A B A B A B Aktifleşmiş kompleks 2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_5_MODUL_Kimyasal_Tepkimelerde_Hiz(3_BASKI).indd 2 13.03.2022 21:36 Kimyasal Tepkimelerde Hız ➽➽Moleküller aşağıdaki gibi çarpışırsa tepkime gerçekleşmez. Tepkime olmaz Tepkime ortamındaki etkin çarpışma sayısı arttıkça tepkime hızı da artar. A B A A B Tepkime olmaz A B B ➽➽ NO(g) + O3(g) NO2(g) + O2(g) Tepkimesi gerçekleşirken NO ve O3 molekülleri uygun geometrik düzlemde çarpışmalıdır. ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 Bir kimyasal tepkimenin gerçekleşebilmesi için, Çarpışma teorisine göre, tepkimeyle sonuçlanan çarpışmalara etkin çarpışma denir. Bir kimyasal tepkimedeki etkin çarpışmalarla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? I. Taneciklerin birbirleri ile çarpışmaları gerekir. II. Reaktiflerin gaz halde olması gerekir. III. Tepkimeye girecek taneciklerdeki bağların kopması, ürünlerde yeni bağların oluşması gerekir. B) Yalnız II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 1 C 2 D AYT_5_MODUL_Kimyasal_Tepkimelerde_Hiz(3_BASKI).indd 3 B) Çarpışan tanecikler belirli bir kinetik enerjiye sahiptir. C) Etkin çarpışma sayısı arttıkça tepkime hızı da artar. şartlarından hangileri sağlanmalıdır? A) Yalnız I A) Tanecikler uygun doğrultuda çarpışır. D) Her çarpışma tepkime ile sonuçlanır. E) Etkin çarpışma sırasında yüksek enerjili aktifleşmiş kompleks oluşur. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 13.03.2022 21:36 Kimyasal Tepkimelerde Hız 2. Potansiyel Enerji – Tepkime Koordinatı Grafikleri Bir tepkimenin gerçekleşmesi sırasında kimyasal türlerin enerji değişimini gösteren grafiklere potansiyel enerji – tepkime koordinatı grafiği denir. Aktifleşme enerjisi: Bir kimyasal tepkimedeki taneciklerin çarpışarak ürüne dönüşebilmeleri için gerekli olan minimum enerjiye aktifleşme enerjisi ya da eşik enerjisi denir. ÊÊ Ea ile gösterilir. Tepkime koordinatı, tepkimenin izlediği yol demektir ve zaman gibi düşünülebilir. ÊÊ Bir tepkimenin aktifleşme enerjisi tepkimeye giren maddelerin türüne bağlıdır. ÊÊ Aktifleşme enerjisi her zaman pozitif bir sayıdır. ÊÊ Aktifleşme enerjisi küçük olan tepkimeler daha hızlı gerçekleşir. Potansiyel Enerji (kJ) Girenler H2 + F2 H H F F H F H F Eai Aktifleşmiş kompleks bir geçiş halidir, ara ürün değildir. Aktifleşmiş kompleks [H2F2]* Eag ∆H Aktifleşme enerjisi her zaman pozitiftir. Ürünler H F H F 2HF Tepkime Koordinatı Aktifleşmiş kompleks: Çarpışma gerçekleştiği anda kararsız durumda, yüksek potansiyel enerjili bir geçiş hali oluşur. Bu geçiş haline aktifleşmiş kompleks denir. Tepkimeye girenlerin ürünlere dönüşmesine ileri tepkime, ürünlerin girenlere dönüşmesine geri tepkime denir. ÊÊ Her iki tepkime de aktifleşmiş kompleks üzerinden yürür. ÊÊ Tepkimeye girenlerin aktifleşmiş kompleks oluşturmaları için sahip olmaları gereken en düşük enerjiye ileri tepkimenin aktifleşme enerjisi (Eai) denir. ÊÊ Eai: Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi ile girenlerin toplam potansiyel enerjileri arasındaki farka eşittir. ÊÊ Ürünlerin aktifleşmiş kompleks oluşturmalarını sağlayacak en düşük enerjiye ise geri tepkimenin aktifleşme enerjisi (Eag) denir. ÊÊ Eag: Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi ile ürünlerin toplam potansiyel enerjileri arasındaki farka eşittir. ÊÊ Tepkime entalpileri (ΔH) aktivasyon enerjileri farkı ile hesaplanabilir. ∆H = Eai − Eag 4 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_5_MODUL_Kimyasal_Tepkimelerde_Hiz(3_BASKI).indd 4 13.03.2022 21:36 Kimyasal Tepkimelerde Hız Endotermik Tepkimeler Potansiyel Enerji (kJ/mol) Potansiyel enerji − tepkime koordinatı grafiğindeki değerlerin değişimlerine göre, tepkimelerin endotermik ya da ekzotermik oldukları yorumları yapılabilir. ÊÊ Ürünlerin ısı kapsamı, tepkimeye girenlerin ısı kapsamından daha fazladır. Aktifleşmiş kompleks x Eai Eag Ürünler ∆H > 0 y z Girenler Tepkime Koordinatı Ürünlerin toplam potansiyel enerjisi, girenlerin toplam potansiyel enerjisinden büyük olan tepkimeler endotermiktir. ÊÊ Girenlerin toplam enerjisi: z ÊÊ Ürünlerin toplam enerjisi: y ÊÊ Aktifleşmiş kompleksin enerjisi : x ÊÊ İleri aktifleşme enerjisi Eai = x − z ÊÊ Geri aktifleşme enerjisi Eag = x − y ÊÊ ΔH = Eai − Eag = y − z Ekzotermik Tepkimeler Potansiyel Enerji (kJ/mol) ÊÊ Tepkimeye girenlerin ısı kapsamı, ürünlerin ısı kapsamından daha fazladır. Aktifleşmiş kompleks x Girenlerin toplam potansiyel enerjisi, ürünlerin toplam potansiyel enerjisinden büyük olan tepkimeler ekzotermiktir. Eai y Girenler Eag ∆H < 0 Ürünler z Tepkime Koordinatı ÊÊ Girenlerin toplam enerjisi: y ÊÊ Ürünlerin toplam enerjisi: z ÊÊ Aktifleşmiş kompleksin enerjisi: x ÊÊ İleri aktifleşme enerjisi Eai = x −y ÊÊ Geri aktifleşme enerjisi Eag = x − z ÊÊ ΔH = Eai − Eag = z − y UYGULAMA 1 X+Y Z Tepkimesi için çizilen yukarıdaki PE – TK grafiğine göre, c) Aktifleşmiş kompleksin enerjisi kaç kkal dir? PE (kkal) 80 60 40 d) Eai kaç kkal dir? X+Y 20 Z Tepkime Koordinatı e) Eag kaç kkal dir? verilen soruları cevaplayınız. a) Girenlerin toplam potansiyel enerjisi kaç kkal dir? f) ∆H, tepkime ısısı kaç kkal dir? b) Ürünlerin toplam potansiyel enerjisi kaç kkal dir? Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_5_MODUL_Kimyasal_Tepkimelerde_Hiz(3_BASKI).indd 5 5 13.03.2022 21:36 Kimyasal Tepkimelerde Hız ÖRNEK 4 ÖRNEK 3 Potansiyel Enerji (kJ) Potansiyel Enerji (kJ) 65 A 45 B 15 C Zaman Tepkime Koordinatı Potansiyel enerji−zaman grafiği yukarıdaki gibi olan tepkime ile ilgili, I. Ürünlerin potansiyel enerjisi C ye eşittir. A) Endotermik bir tepkimedir. II. Girenlerin potansiyel enerjisi B+C ye eşittir. B) İleri tepkimenin aktifleşme enerjisi 50 kJ dir. III. Ekzotermik bir tepkimedir. C) Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi 20 kJ dir. yargılarından hangileri doğrudur? D) Tepkime entalpisi ∆H = +30 kJ dir. A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III E) Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi 30 kJ dir. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ÖRNEK 5 ÖRNEK 6 C(g) + 85 kJ N2(g) + 2O2(g) + 24 kJ C) 120 D) 145 E) 170 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_5_MODUL_Kimyasal_Tepkimelerde_Hiz(3_BASKI).indd 6 Buna göre, I. Tepkimenin ileri aktivasyon enerjisi 84 kJ dir. II. Aktifleşmiş kompleksin potansiyel enerjisi 150 kJ ise ürünlerin potansiyel enerjisi 90 kJ dür. III. Tepkimenin entalpi değişimi ∆H = − 24 kJ dir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 C B) 85 5 C A) 50 Tepkimesinin geri aktivasyon enerjisi 60 kJ dir. 4 E Tepkimesinin ileri aktifleşme enerjisi 35 kJ olduğuna göre, geri aktifleşme enerjisi kaç kJ dir? 2NO2(g) 3 E A(g) + B(g) 6 Potansiyel enerji−tepkime koordinatı yukarıdaki gibi olan tepkime ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? 13.03.2022 21:36 6. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? 2 1. Minimum Enerji − Maksimum Düzensizlik Eğilimi 2. Tersinir ve Tersinmez Tepkimeler 3. Denge D. DENGEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER 26 2 4 5 1. Derişimin Dengeye Etkisi 26 2. Dengeye Basınç ve Hacim Etkisi 32 TEST 1 7 3. Sıcaklığın Dengeye Etkisi 36 4. Katalizörün Dengeye Etkisi 39 4. Fiziksel Denge 5. Kimyasal Denge 8 9 TEST 8 40 TEST 9 41 TEST 10 42 5. Le Chatelier Hesaplama Soruları 44 1. Derişimler Türünden Denge Sabiti (Kc) 12 TEST 11 46 TEST 3 16 TEST 12 47 TEST 4 17 TEST 13 48 2. Kısmi Basınçlar Türünden Denge Sabiti (Kp) 3. Kc ve Kp Arasındaki İlişki 18 20 TEST 14 49 TEST 15 50 TEST 5 21 TEST 16 51 4. Kimyasal Tepkimelerle Denge Sabiti Arasındaki İlişki 22 TEST 17 52 TEST 6 23 TEST 17 53 1. Denge Kesri (Qc) 24 TEST 17 54 C. DENGENİN KONTROLÜ 24 TEST 17 55 TEST 7 25 TEST 17 56 TEST 2 10 B. DENGE BAĞINTILARI VE HESAPLAMALARI 12 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. A. DENGE KAVRAMI AYT_6_Modul_Kimyasal_Tepkimelerde_Denge(3_BASKI).indd 1 17.03.2022 23:17 Kimyasal Tepkimelerde Denge 1. Minimum Enerji − Maksimum Düzensizlik Eğilimi ➽ Fiziksel ve kimyasal değişimlerin gerçekleşmesini sağlayan iki yürütücü kuvvet vardır. Bunlar, minimum enerji eğilimi ve maksimum düzensizlik eğilimidir. Tüm tepkimelerde minimum enerji eğilimi ısının olduğu tarafa doğrudur. a. Minimum Enerji Eğilimi Doğadaki bütün maddeler en düşük enerjiye yani minimum enerjiye sahip olma eğilimindedir. CaCO3(k) + ısı ÊÊ Isı alan maddelerin enerjisi artar, ısı veren maddelerin enerjisi azalır. ÊÊ Bir maddenin katı hâlinin enerjisi en düşük, gaz hâlinin enerjisi en yüksektir. Aynı madde- CaO(k) + CO2(g) Minimum enerji eğilimi nin farklı fiziksel hallerinin enerji sıralaması aşağıdaki gibidir. C(k) + O2(g) CO2(g) + ısı Minimum enerji eğilimi Gaz > Sıvı > Katı ÊÊ Maddelerin enerjisi arttıkça kararsız hale gelirler. Endotermik olaylarda minimum enerji eğilimi girenlere (reaktiflere) doğrudur. Potansiyel Enerji Potansiyel Enerji Girenler Ürünler Minimum enerji eğilimi Girenler Ekzotermik olaylarda minimum enerji eğilimi ürünlere doğrudur. Minimum enerji eğilimi Tepkime Koordinatı Ürünler Tepkime Koordinatı Girenler daha düşük enerjili ve daha kararlıdır. Ürünler daha düşük enerjili ve daha kararlıdır. ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 Aşağıdaki tepkimelerden hangisinde minimum enerji eğilimi reaktiflere doğrudur? Minimum enerji eğilimi ürünlere doğru olan bir tepkimeyle ilgili, − B) Na (g) + e C) H2O(g) I. Endotermik bir tepkimedir. 2NH3(g) + ısı II. Girenler, ürünlerden daha düşük enerjili ve kararlıdır. Na(g) + Enerji H2O(s) D) N2(g) + 2O2(g) E) CO2(g) + H2O(s) 2NO2(g) ΔH = − 540 kal/g III. Gerçekleştiği ortamın sıcaklığı artar. ΔH = + 66 kJ/mol yargılarından hangileri doğrudur? CO32−(suda) + 2H+(suda) ΔH<0 A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_6_Modul_Kimyasal_Tepkimelerde_Denge(3_BASKI).indd 2 C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 B + 1 D A) N2(g) + 3H2(g) 17.03.2022 23:17 Kimyasal Tepkimelerde Denge b. Maksimum Düzensizlik Doğadaki maddeler minimum enerjili olma eğiliminin yanı sıra maksimum düzensiz olma eğilimindedir. Maddeleri oluşturan taneciklerin hareketleri arttığında daha düzensiz hale gelirler. ÊÊ Gazlar sıvılara göre, sıvılarda katılara göre daha düzensizdir. Aynı maddenin farklı fiziksel hallerinin düzensizlik eğilimi aşağıdaki gibidir. Gaz > Sıvı > Katı ) Katı Sıvı Taneciklerin hareketlerinin artması yani daha serbest hareket etmeleri düzensizliği arttırır. Gaz Maksimum düzensizlik eğilimi Minimum enerji eğilimi ÊÊ Katıların sıvılarda çözünmesi sırasında katı taneciklerin hareketi artacağı için düzensizlikleri artar. Düzensizliğin bir diğer ismi de entropidir. ÊÊ Gazların sıvılarda çözünmesi sırasında hareketleri kısıtlanacağından düzensizlikleri azalır. ÊÊ Gazların yer aldığı tepkimelerde maksimum düzensizlik eğilimi gaz katsayıları toplamının çok olduğu tarafa doğrudur. N2(g) + 2NO(g) Gaz katsayıları toplamı: 2N2O(g) 1+2=3 2 Maksimum düzensizlik eğilimi ÖRNEK 4 ÖRNEK 3 I. Naftalinin süblimleşmesi II. Sofra tuzunun suda çözünmesi Aşağıdaki olaylardan hangisinde maksimum düzensizlik eğilimi diğerlerinden farklı yöne doğrudur? III. Amonyak gazının suda çözünmesi A) N2(g) + 3H2(g) Yukarıda verilen olaylardan hangisinde maksimum düzensizlik eğilimi ürünlere doğrudur? B) C(k) + O2(g) A) Yalnız I D) H2O(k) B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 3 C 4 A AYT_6_Modul_Kimyasal_Tepkimelerde_Denge(3_BASKI).indd 3 2NH3(g) CO2(g) C) CaCO3(k) CaO(k) + CO2(g) H2O(g) E) CuSO4.5H2O(k) CuSO4(k) + 5H2O(g) ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 17.03.2022 23:17 Kimyasal Tepkimelerde Denge 2. Tersinir ve Tersinmez Tepkimeler Tersinir (Çift Yönlü) Tepkimeler ÊÊ Fiziksel ve kimyasal olaylarda minimum enerji ve maksimum düzensizlik eğilimleri zıt yönlü ise tepkimeye giren maddelerin tamamı ürüne dönüşemez. Çünkü tepkime geri yönde de ilerleyebilir ve ürünler tekrar girenlere dönüşebilir. Tersinir tepkimelerde maksimum düzensizlik ve minimum enerji eğilimi zıt yönlüdür. ÊÊ Çift yönlü gerçekleşen tepkimelere tersinir tepkimeler denir. Bu tepkimelere ait denklemlerde çift yönlü ok ( ) kullanılır. ÊÊ Girenler tamamen tükenmediğinden bu tepkimeler tam verimle gerçekleşmez. N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g) + ısı Tam verimle gerçekleşen tepkimelerde girenlerden en az biri tükenir. Minimum enerji eğilimi Maksimum düzensizlik eğilimi Tersinmez (Tek Yönlü) Tepkimeler ÊÊ Fiziksel veya kimyasal olaylarda minimum enerji eğilimi ve maksimum düzensizlik eğilimi aynı yönde ise bu olay tek yönlü olup kendiliğinden gerçekleşir. Tersinmez tepkimelerde maksimum düzensizlik ve minimum enerji eğilimleri aynı yöne doğrudur. Tepkime bu yönde kendiliğinden gerçekleşir. ÊÊ Tek yönlü gerçekleşen tepkimelere tersinmez tepkimeler denir. Bu tepkimelere ait denklemlerde tek yönlü ok ( ) kullanılır. ÊÊ Girenler tamamen tükendiğinden bu tepkimeler tam verimli tepkimelerdir. C(k) + O2(g) CO2(g) + ısı Minimum enerji eğilimi Maksimum düzensizlik eğilimi ÖRNEK 6 CaO(k) + CO2(g) II. Maksimum düzensizlik eğilimi ürünlere doğrudur. Kapalı bir kapta gerçekleşen tepkimede yer alan maddelerin mol sayılarının zamanla değişim grafiği verilmiştir. III. Tersinir bir tepkimedir. Buna göre tepkimeyle ilgili, Kapalı bir kapta gerçekleşen tepkimeyle ilgili, I. Minimum enerji eğilimi girenlere doğrudur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_6_Modul_Kimyasal_Tepkimelerde_Denge(3_BASKI).indd 4 Mol sayısı Z(g) 2a X(g) a Y(k) I. Tepkime tam verimle gerçekleşmiştir. t Zaman II. Tersinir bir tepkimedir. III. Ekzotermik bir tepkimedir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) Yalnız III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 D CaCO3(k) + ısı 5 E ÖRNEK 5 17.03.2022 23:17 Kimyasal Tepkimelerde Denge 3. Denge ➽ Tersinir olaylarda tepkimeler her iki yönde de yürür. Bu tür tepkimelerde ileri yöndeki tepkime hızı geri yöndeki tepkime hızına eşit olduğunda denge kurulur. ➽ Uygun şartlarda gerçekleşen tersinir bir tepkimede; ÊÊ Başlangıçta girenlerin derişimi fazla olduğu için hızlı bir şekilde ürünlere dönüşür. ÊÊ Zamanla girenlerin derişimleri azalır ve ileri yöndeki tepkime yavaşlar. ÊÊ Eş zamanlı olarak ürünlerin derişimi artacağından geri yöndeki tepkime hızı artar. ÊÊ Bir süre sonra ileri yöndeki tepkime hızı geri yöndeki tepkime hızına eşit olur. Tepkime hızı İleri tepkime Bu anda denge kurulmuştur. Fiziksel ve kimyasal olayların bu hâline denge hâli denir. Fiziksel ve kimyasal bir olayda dengenin kurulabilmesi için, a. Sistem kapalı olmalıdır. Geri tepkime tdenge 0 Girenler ileri geri Bu iki şart sağlanmadığında ileri ve geri yöndeki tepkime hızları eşitlenemez. Bu nedenle iki yönde de tepkime gerçekleşse bile denge kurulamaz. Zaman Ürünler b. Sıcaklık sabit olmalıdır. ➽ Denge dinamiktir. ÊÊ İleri ve geri tepkimeler aynı hızda devam etmektedir. ÊÊ Dengede makroskobik (gözlenebilen) olaylar durmuştur. Fakat mikroskobik (gözlenemeyen) olaylar devam etmektedir. ➽ Ürünlerin ve girenlerin derişimleri sabittir. ÊÊ Ancak ürünler girenlere, girenler de ürünlere dönüşmeye devam etmektedir. Bu iki dönüşüm hızı birbirine eşit olduğu için maddelerin derişimleri sabittir. ÊÊ Maddelerin denge derişimleri aynı ya da farklı olabilir. ÖRNEK 7 ÖRNEK 8 Denge tepkimeleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? I. Kapalı bir kapta katısı ile bir arada bulunan ve derişimi değişmeyen şeker çözeltisi A) İleri tepkimenin hızı, geri tepkimenin hızına eşittir. II. Kapalı bir şişede buhar basıncı sabit olan kolonya B) Tam verimle gerçekleşen tepkimelerdir. C) Girenler ve ürünlerin denge derişimleri sabittir. D) Kapalı sistemlerde gerçekleşirler. E) Denge anında ileri ve geri tepkimeler devam etmektedir. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 7 B 8 C AYT_6_Modul_Kimyasal_Tepkimelerde_Denge(3_BASKI).indd 5 III. Açık havada paslanmakta olan demir tozu Yukarıdaki sistemlerden hangilerinde denge durumu yoktur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 5 17.03.2022 23:17 Kimyasal Tepkimelerde Denge ➽ Homojen Denge Denge tepkimelerinde maddelerin hepsi aynı fazda ise homojen denge tepkimesidir. H2(g) + CO2(g) + 3+ Cu (suda) + Fe (suda) RR Denge sabit sıcaklıkta kapalı sistemlerde kurulabilir. CO(g) + H2O(g) 2+ RR Dengede ileri ve geri tepkime hızları eşittir. 2+ Cu (suda) + Fe (suda) RR Denge dinamiktir. Yani dengede gözlenebilen olaylar (renkdeğişimi, basınç iletkenlik değişimi …) durur. Gözlenemeyen olaylar devam eder. ➽ Heterojen Denge Denge tepkimelerindeki maddeler farklı fazlarda ise heterojen denge tepkimesidir. NH4HS(k) Zn(k) + 2HCl(suda) NH3(g) + H2S(g) RR Dengede bütün bileşenlerin derişimi sabittir. Zn2(suda) + 2Cl−(suda) + H2(g) RR Denge anında kapta, tepkime denkleminde yer alan tüm maddeler bulunur. Denge Durumunun Belirlenmesi RR Denge, zıt yöndeki minimum enerji−maksimum düzensizlik eğilimleri arasındaki uzlaşmadır. Bir tepkime dengeye ulaştığında, tepkime her iki tarafa da eşit hızda gerçekleştiği için dengedeki madde miktarlarında bir değişme olmaz. Dolayısıyla madde miktarlarına bağlı olan, basınç elektrik iletkenliği, renk değişimi gibi niceliklerdeki değişimler durur. Gözlenebilen bu değişimlerin durması sistemin dengeye ulaştığını gösterir. Örneğin, sabit sıcaklıkta sabit hacimli bir kapta, 2CO(g) + O2(g) 2CO2(g) tepkimesi gerçekleştiğinde zamanla gaz basıncı azalır. Sistem dengeye ulaştığında gaz mol sayıları sabit kalacağı için basınç değişimi durur. Sistemin dengeye ulaştığı anlaşılır. ÖRNEK 9 ÖRNEK 10 Sabit sıcaklıkta dengede bulunan, Sabit hacimli kapalı bir kaba N2O4 gazı koyulduğunda, H+(suda) + HCO3−(suda) N2O4(g) (renksiz) tepkimesiyle ilgili, II. Maksimum düzensizlik eğilimi ürünlere doğrudur. II. Gaz basıncının değişimi yargılarından hangileri doğrudur? III. Kütle değişimi B) Yalnız II C) Yalnız III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 I. Renk değişimi III. Kap içindeki gaz basıncı sabittir. D) I ve III Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_6_Modul_Kimyasal_Tepkimelerde_Denge(3_BASKI).indd 6 (koyu kahverengi) sabit sıcaklıkta denklemine göre parçalanmaktadır. Buna göre, I. Heterojen bir denge tepkimesidir. A) Yalnız I 2NO2(g) özelliklerinden hangileri gözlenerek sistemin dengeye geldiği belirlenebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 9 10 D D CO2(g) + H2O(s) 17.03.2022 23:17 Denge Kavramı I. Ca(k) + 2Fe3+(suda) II. 2HI(g) Ca2+(suda) + 2Fe2+(suda) ∆H<0 4. Sabit sıcaklıkta, H2(g) + I2(k) ∆H>0 III. C3H8(g) + 5O2(g) 2CO(g) + O2(g) 3CO2(g) + 4H2O(g) + ısı A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III I. Maksimum düzensizlik eğilimi ürünlere doğrudur. II. İleri ve geri yöndeki tepkimelerin hızları birbirine eşittir. III. Homojen bir denge tepkimesidir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I 2. 2CO2 (g) ∆H<0 tepkimesi dengededir. Buna göre, Yukarıda verilenlerden hangilerinde minimum enerji eğilimi ile maksimum düzensizlik eğilimi aynı yöndedir? Orbital Yayınları 1. B) Yalnız II D) II ve III Bir kimyasal tepkimenin denge tepkimesi olabilmesi için, C) I ve II E) I, II ve III I. Tepkimenin tersinir olması II. Kapalı bir kapta gerçekleşmesi 5. III. Sıcaklığın sabit olması şartlarından hangilerinin sağlanması gerekir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III Mol sayısı Mol sayısı E) I, II ve III Hız Hız r1 r1 r2 r2 Zaman I X X Tersinir bir kimyasal tepkimenin ileri tepkime hızı r1 ve geri tepkime hızı r2'dir. Buna göre, Y Orbital Yayınları 3. C) I ve II Kapalı bir kapta sabit sıcaklıkta gerçekleşen tepkimelere ait mol sayısının zamanla değişimini gösteren grafikler aşağıda verilmiştir. Y Zaman (dak) Zaman (dak) 2. tepkime 1. tepkime Buna göre grafiklerle ilgili, I. 1. tepkime dengeye ulaşmıştır. II. 2. tepkimede Y sınırlayıcı bileşendir. III. 1. tepkimede madde derişimleri eşitlenmiştir. yargılarından hangileri doğrudur? Zaman II A) Yalnız I Hız B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I, II ve III r1 6. Kapalı bir kapta gerçekleşen, aX(g) + bY(g) r2 tepkimesi dengede olduğuna göre, yukarıdaki grafiklerden hangileri dengeye ulaşmış bir sistemi göstermektedir? B) Yalnız II D) I ve II 1 E 2 E 3 B 4 D 5 D 6 D AYT_6_Modul_Kimyasal_Tepkimelerde_Denge(3_BASKI).indd 7 I. Sıcaklık sabittir. Zaman C) Yalnız III E) I, II ve III II. Tepkime katsayıları arasında, c > a + b ilişkisi vardır. Orbital Yayınları III A) Yalnız I cZ(g) + ısı III. Gaz basıncı sabittir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 7 17.03.2022 23:17 7. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. A. ASİT–BAZ ve pH–pOH KAVRAMLARI 1. Saf Suyun İyonlaşması (Otoiyonizasyonu) 2. Asit Baz Çözeltilerinde Suyun İyonlaşma Denklemi 2 2 3 TEST 8 32 C. NÖTRLEŞME TEPKİMELERİ VE TİTRASYONLAR 34 1. Kuvvetli Asit ve Bazların Nötrleşme Tepkimeleri 34 TEST 1 4 TEST 9 38 3. pH ve pOH KAVRAMI 6 2. Kuvvetli Asit ve Bazların Titrasyonu 40 8 TEST 10 44 TEST 11 45 TEST 2 4. Arrhenius Asit – Baz Tanımı 5. Brönsted – Lowry Asit/Baz Tanımı 10 11 TEST 3 13 D. TAMPON ÇÖZELTİLER 6. Asitlerin ve Bazların Kuvveti Asitlik Kuvveti Bazlık Kuvveti 14 15 15 VE TUZLAR 46 1. Tampon Çözeltiler 46 TEST 4 16 TEST 12 49 B. pH–pOH HESAPLARI 18 2. Tuzlar 50 1. Kuvvetli Asit ve Bazlarda pH Hesabı 18 TEST 13 53 TEST 5 22 TEST 14 54 2. Zayıf Asit ve Bazlarda İyonlaşma Dengeleri 3. Konjuge Asit–Baz Çiftlerinde Ka–Kb İlişkisi TEST 15 55 24 TEST 16 56 25 TEST 17 57 TEST 6 26 TEST 18 58 3. Zayıf Asit ve Bazlarda pH Hesabı 27 TEST 7 29 TEST 19 59 4. Zayıf Asit ve Bazlarda İyonlaşma Yüzdesi TEST 20 60 30 TEST 21 61 Orbital Yayınları AYT_7_Unite-Asit_Baz_Dengesi(3_BASKI).indd 1 17.03.2022 23:24 Asit Baz Dengesi 1. Saf Suyun İyonlaşması (Otoiyonizasyonu) ➽➽Saf su oda şartlarında çok az da olsa elektrik akımını iletir. H+ iyonu çok küçük olduğu için diğer su molekülleriyle kolaylıkla tepkimeye girer ve hidronyum (H3O+) iyonunu oluşturur. ÊÊ Bu suyun iyonlaşmasıyla oluşan (+) ve (–) yüklü iyonların varlığını gösterir. ÊÊ Suyun iyonlaşması sonucunda H+ ve OH– iyonları oluşur. ÊÊ Suyun kendi kendine iyonlaşmasına otoiyonizasyon (otoprotoliz) denir. H+(suda) + H2O(s) Bu nedenle H+ ve H3O+ birbirinin yerine kullanılmaktadır. ➽➽Saf suyun iyonlaşma tepkimesi tersinir bir tepkimedir. ÊÊ Sabit sıcaklıkta su moleküleri, H+ ve OH– iyonları ile dengede bulunur. Bu tepkimenin denge sabitine Ksu (suyun iyonlaşma sabiti yada suyun iyonlar çarpımı sabiti) denir. ısı + H2O(s) H+(suda) + OH–(suda) ısı + 2H2O(s) Ksu = [H+] . [OH–] H3O+(suda) H 2O H3O+(suda) + OH–(suda) H+ Ksu = [H3O+] . [OH–] OH - 25°C de Ksu = 1.10–14 e eşittir. [H+] = [OH–] = 1.10–7 M dır. H 2O ➽➽Saf suda H2O miktarı çok fazla, H+ ve OH– iyon derişimi ise çok azdır. Ancak H+ ve OH+ H+ Hidrojen iyonu H3O+ Hidronyum iyonu OH– Hidroksit iyonu derişimleri birbirine eşittir. ➽➽Suyun iyonlaşması endotermiktir bir olaydır. Sıcaklık arttığında, tepkime ürünler yönüne kayar. ÊÊ iyonlaşma miktarı artar. ÊÊ H+ ve OH– derişimleri artar ancak yine birbirlerine eşittir. ÊÊ Ksu'yun saysal değeri artar. ÖRNEK 2 25°C'de bulunan saf suyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Suyun iyonlaşma denklemi, H+(suda) + OH–(suda) şeklindedir. 60 °C'de bulunan saf su ile ilgili, I. [H+] > 10–7 molardır. II. H+ ve OH– derişimleri birbirine eşittir. D) Hidrojen iyonları su molekülleri ile birleşerek hidroksit iyonlarına dönüşmüştür. III. Ksu değeri 1.10–14 den büyüktür. E) Su moleküleri, H+ ve OH– iyonları ile dengede bulunur. yargılarından hangileri doğrudur? ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_7_Unite-Asit_Baz_Dengesi(3_BASKI).indd 2 A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 E C) Otoiyonizasyon tepkimesi sonucunda H+ ve OH– iyonları oluşur. ısı + H2O(s) 1 D B) Sıcaklık artıkça iyonlarına ayrışma yüzdesi artar. 2 Diğer denge sabitleri gibi Ksu'da yalnızca sıcaklığa bağlı olarak değişir. ÖRNEK 1 A) Elektrik akımını çok az iletir. H3O+ 17.03.2022 23:24 Asit Baz Dengesi 2. Asit Baz Çözeltilerinde Suyun İyonlaşma Denklemi ➽➽25 °C' de bütün sulu çözeltilerde, Sabit sıcaklıkta Ksu değeri değişmez. O nedenle [H+] . [OH–] çarpımı sabittir. Hiçbir sulu çözeltide H+ veya OH– derişimi sıfır olmaz. H+(suda) + OH–(suda) H2O(s) dengesi kurulur. ➽➽Asit ve baz çözeltilerinde H+ veya OH– iyonlarının derişimleri değişebilir. Ancak 25 °C' de tüm sulu çözeltilerde H+ iyon derişimi ile OH– iyon derişimi çarpımı 1.10–14 e eşittir. 25°C'de Ksu = [H+] . [OH–] = 1.10–14 [H +] (mol/L) Nötr çözeltilerde ve saf suda: H+ ile OH– iyon derişimleri birbirine eşittir. [H+] = [OH–] = 1.10–7 M Asidik 10-7 Nötr Bazik [OH -] (mol/L) 10-7 25 °C’da H+ ve OHiyon derişimlerinin değişim grafiği 25°C'de bir çözeltide, [H+] = [OH–] ise çözelti nötrdür. [H+] > [OH–] ise çözelti asidiktir. [H+] < [OH–] ise çözelti baziktir. Asidik çözeltilerde: Saf suya asit eklendiğinde H+ derişimi artar. Denge bunu azaltmak için Le Chatelier prensiplerine göre girenler yönüne kayar. Net olarak H+ derişimi artmış, OH– derişimi azalmış olur. Ancak çarpımları hala Ksu'ya eşittir. [H+] > [OH–] [OH–] < 1.10–7 M Bir asit çözeltisinde ortamda hem H+ hem de OH– iyonları bulunur. Bir çözeltinin asit çözeltisi olmasının nedeni H+ iyonları derişiminin OH– iyonları derişiminden büyük olmasıdır. Bazik çözeltilerde: Saf suya baz eklendiğinde OH– derişimi artar. Denge bunu azaltmak için girenler yönüne kayar. Net olarak OH– derişimi artmış, H+ derişimi azalmış olur. [OH–] > [H+] ÖRNEK 3 [OH–] > 1.10–7 M [H+] < 1.10–7 M ÖRNEK 4 25°C'deki bir sulu çözelti için, + [H+] > 1.10–7 M 25°C'de 0,1 M HCl sulu çözeltisi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? – I. [H ] > [OH ] ise ortam asidiktir. A) [H+] > [OH–]'dir. II. [OH–] < 1.10–7 ise ortam asidiktir. III. [H+] > 1.10–7 ise ortam baziktir. B) [OH–] < 1.10–7 M'dır. ifadelerinden hangileri doğrudur? C) OH– iyonu içermez. A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 3 C 4 C AYT_7_Unite-Asit_Baz_Dengesi(3_BASKI).indd 3 D) Elektrik akımını saf suya göre daha iyi iletir. E) [H+].[OH–] çarpımı 1.10–14 e eşittir. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 17.03.2022 23:24 Suyun İyonlaşması 1. 4. Suyun kendi kendine iyonlaşması bir otoiyonizasyon tepkimesidir. [H+] (mol/L) 10-3 Suyun otoiyonizasyonuna ait tepkime denklemi, + I. H2O(s) Orbital Yayınları H (suda) + OH (suda) H3O+(suda) + OH–(suda) II. 2H2O(s) a – III. H+(suda) + H2O(s) H3O+(suda) yukarıdakilerden hangileri ile gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II b 10-9 0 10-9 [OH–] (mol/L) 10-3 Belirli bir sıcaklıkta sulu bir çözeltiye ait H+ ve OH– iyonlarının derişimleri yukarıdaki grafikte verilmiştir. C) Yalnız III E) I, II ve III Bu çözelti ile ilgili, I. [H+] = 1.10–7 M ise çözelti nötrdür. II. a noktasında çözelti asidiktir. III. Sıcaklık 25 °C'nin altındadır. yargılarından hangileri doğrudur? Standart şartlar altında (25 °C, 1 atm) saf suyla ilgili, I. H+ ve OH– derişimleri birbirine eşittir. + – + – A) Yalnız I II. Su molekülleri, H ve OH iyonları ile dengede bulunur. D) II ve III III. Suyun derişimi, H ve OH iyonlarının derişiminden daha fazladır. B) Yalnız II 1. Çözelti C) I ve II Yukarıda 25 °C'de üç farklı çözeltinin H+ ve OH– derişimleri verilmiştir. Zaman 25 °C 'de saf suda sabit sıcaklıkta bir miktar X maddesi çözündüğünde H+ ve OH– iyonlarının derişimlerinin zamanla değişim grafiği verilmiştir. 6. Nötr Baz Nötr C) Asit Asit Nötr D) Baz Asit Baz E) Asit Baz Asit Saf suyun iyonlaşma denklemi, H+(suda) + OH–(suda) şeklindedir. C) Yalnız III E) I, II ve III Orbital Yayınları yargılarından hangileri doğrudur? II. Sıcaklık arttığında iyonlaşma miktarı artar. III. Sıcaklık azalırsa Ksu'yun sayısal değeri artar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 6 C III. Suyun iyonlaşma tepkimesi girenler yönüne kaymıştır. AYT_7_Unite-Asit_Baz_Dengesi(3_BASKI).indd 4 Baz Baz I. Suyun iyonlaşması endotermik bir olaydır. II. a değeri b'den daha büyüktür. Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri Asit B) Buna göre, I. X bazik özellik gösteren bir maddedir. D) I ve III A) ısı + H2O(s) Buna göre, B) Yalnız II 3. Çözelti 5 B H+ 2. Çözelti 4 B b 1. Çözelti 3 D OH– t 4 [OH–] = 10–7 M [OH–] = 10–5 M Bu çözeltiler için yapılan sınıflandırmalardan hangisi doğrudur? a A) Yalnız I 3. Çözelti 2 E 1.10-7 2. Çözelti [H+] = 10–11 M Derişim (M) 3. E) I, II ve III E) I, II ve III Orbital Yayınları D) II ve III C) I ve III 5. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II 1 D 2. 17.03.2022 23:24 8. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi A. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ 2 B. ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER 1. Çözünme Olayı 2 14 1. Sıcaklığın Etkisi 14 2. Çözünürlük 3 TEST 5 17 3. Çözünürlük Dengesi 4 2. Ortak İyon Etkisi 3. Ortak İyon Hesaplamaları 18 19 TEST 1 5 TEST 6 22 4. Çözünürlük Çarpımı (Kçç) 6 TEST 7 23 TEST 8 24 TEST 9 25 TEST 10 26 TEST 11 27 TEST 12 28 TEST 13 29 TEST 2 10 TEST 3 11 FEN LİSESİ – Çökelme Hesaplamaları 12 TEST 4 13 Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. Orbital Yayınları AYT_8_Modul_Çözünürlük_Dengesi(3_BASKI).indd 1 17.03.2022 23:31 Çözünürlük Dengesi 1. Çözünme Olayı Bir maddenin bir başka madde içerisinde gözle görülemeyecek kadar küçük tanecikler halinde homojen olarak dağılmasıyla oluşan karışımlara çözelti, olaya da çözünme denir. PbI2 katısının suda çözünme denklemi ve zaman–derişim grafiği aşağıdaki gibidir. Bazı maddeler su içinde iyonlarına ayrışarak çözünürken bazı maddelerde moleküler halde çözünür. PbI2(k) ÊÊ Şekerin suda çözünmesi moleküler çözünmeye örnek olarak gösterilebilir. Şeker molekül- x M leri, su molekülleri arasında homojen olarak dağılır. C6H12O6(k) 2x M C6H12O6(suda) Molar Derişim(M) ÊÊ Tuzlar, asitler ve bazlar suda iyonlaşarak çözünür. XaYb tuzu suda aşağıdaki şekilde iyonlarına ayrışarak çözünür. XaYb(k) Pb2+(suda) + 2I–(suda) aXb+(suda) + bYa–(suda) 2x [I–] x [Pb2+] Çözünürlük dengesi sorularını çözebilmek için tuzların su içindeki iyonlaşma denklemleri yazılabilmelidir. NaCl(k) Al2S3(k) Mg(NO3)2(k) + Na (suda) + Cl (suda) Zaman 2Al3+(suda) + 3S2–(suda) Mg2+(suda) + 2NO3–(suda) ÖRNEK 2 I. Homojen bir karışımdır. II. 0,6 mol Na+ iyonu bulunur. III. PO43– iyon derişimi 1 molardır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_8_Modul_Çözünürlük_Dengesi(3_BASKI).indd 2 XaYb tuzunun suda çözünmesi sırasında zamanla iyonların molar derişimleri yandaki grafikteki gibi değişmektedir. Buna göre verilen tuzun formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) KNO3 Molar Derişim(m) 3.10-3 [Xb+] 2.10-3 1.10-3 0 B) Na2S D) Al2(SO4)3 [Ya–] 4.10-3 Zaman C) Mg(NO3)2 E) Al(NO3)3 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 C 0,2 mol Na3PO4 tuzunun saf suda tamamen çözünmesi ile hazırlanan 200 mL sulu çözelti ile ilgili, 1 E ÖRNEK 1 2 t – 17.03.2022 23:31 Çözünürlük Dengesi 2. Çözünürlük Doymuş çözeltilerin 1 litresinde çözünmüş olan maddenin mol sayısı molar çözünürlüğünü verir. Belli bir sıcaklıkta belirli miktardaki çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarına çözünürlük denir. Molar çözünürlük: Herhangi bir maddenin belli bir sıcaklıkta 1 L çözelti içinde çözünebilen maksimum mol sayısına molar çözünürlük denir. Molar çözünürlüğün birimi mol/L’dir. Aşağıdaki tabloda bazı tuzların sudaki çözünürlükleri görülmektedir. Hangi tuzun suda çok iyi çözünüp hangisinin az çözündüğünü ezbere bilmeye gerek yoktur. Soru içerisinde hangi tuzun az çözündüğü belirtilir. Bir tuzun çöktüğünden, bahsediliyorsa ya da Kçç si verilmişse o tuz suda az çözünüyor demektir. Mağaralardaki sarkıt ve dikitler, çaydanlık ve su borularındaki tortu kimyasal tepkime türlerinden biri olan çözünme–çökelme tepkimesi sonucu oluşur. İyon Çözünürlüğü çok Çözünürlüğü az Tüm bileşikler – NO3–, NH4+ Tüm bileşikler – – 1A grubu bileşikleri Diğer metal bileşikleri Diğer metal bileşikleri Pb, Ag ve Hg bileşikleri Diğer metal bileşikleri Ag, Pb ve 2A grubu bileşikleri 1A ve 2A grubu bileşikleri Diğer metal bileşikleri 1A grubu katyonları (Na+, K+, Rb+, Cs+, Fr+) – OH , F – – – CI , Br , I 2– SO4 2– S Çözünme–çökelme tepkimesi: İki farklı tuzlu su çözeltisi birbiri ile karıştırıldığında çözeltide bulunan bazı iyonlar tepkimeye girerek suda az çözünen katı (çökelti veya çökelek) madde oluşturabilir. Bu tür tepkimelere çözünme–çökelme tepkimesi denir. Çözünme tepkimesi: NaCl(k) Çözünme tepkimesi: AgNO3(k) ÖRNEK 3 Ag+(suda) + NO3–(suda) Ag+(suda) + CI–(suda) Çökelme tepkimesi: Toplu tepkime: Na+(suda) + CI–(suda) NaCl(suda) + AgNO3(suda) AgCl(k) AgCl(k) + NaNO3(suda) ÖRNEK 4 I. Pamukkale travertenleri X2Y tuzu ile hazırlanan 100 mL doygun sulu çözeltide Y2– iyon derişimi 0,2 M olduğuna göre, II. Mağaralarda bulunan sarkıt ve dikitler III. Çaydanlıkların iç yüzeylerini kaplayan kireç tabakası I. Tuzun aynı sıcaklıktaki çözünürlüğü 0,2 mol/L’dir. Yukarıda verilenlerden hangileri çözünme çökelme tepkimeleri sonucunda oluşmuştur? II. X+ iyon derişimi 0,4 M’dır. III. 200 mL çözeltide en fazla 0,04 mol X2Y tuzu çözünür. A) Yalnız I yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız III D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 3 E 4 E AYT_8_Modul_Çözünürlük_Dengesi(3_BASKI).indd 3 A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 17.03.2022 23:31 Çözünürlük Dengesi 3. Çözünürlük Dengesi Saf sudaki çözünürlüğü az olan katı bir maddenin, suda çözünmesi sırasında çözünme hızının çökelme hızına eşit olduğu anda kurulan dengeye çözünme–çökelme dengesi denir. Ag+ ÊÊ Bir miktar suya azar azar AgCI katısı ilave edildiğinde önce eklenen AgCI nin suda çözün- CI– düğü gözlenir. ÊÊ Bir süre sonra çözelti doygunluk noktasına ulaştığında eklenen AgCI katı halde dibe çöker. Bu çözelti dibinde katısı bulunan doygun bir çözeltidir. ÊÊ Dibinde katısı bulunan doygun bir çözeltide çözünme olayı tamamen durmuş değildir. + Kabın dibinde bulunan AgCI katısı iyonlaşarak çözeltiye geçerken, çözeltideki Ag ve CI iyonları da birleşerek katıya dönüşmektedir. AgCI(katı) – Dibinde katısı bulunan doygun çözelti Bu iki olayın hızları birbirine eşit olduğunda sistem dengeye ulaşır. Yani t anında denge kurulduğunda çözeltideki çözünme ve çökelme hızları birbirine eşit olur. Hız Derişim [Ag+] ve[CI–] Çözünme hızı Çökelme hızı Zaman(s) t Zaman(s) t Ag+(suda) + Cl–(suda) Çözünme: AgCl(k) Çökelme: Ag+(suda) + Cl–(suda) Çözünme–çökelme: AgCl(k) + ısı Eğer bir çözünme olayında maksimum düzensizlik ve minimum enerji eğilimleri ürünler yönünde ise o maddenin çözünürlüğü yüksektir. AgCl (k) Ag+(suda) + Cl–(suda) Maksimum düzensizlik Minimum enerji ÖRNEK 6 ÖRNEK 5 Sr2+(suda) + CO32–(suda) X tuzunun oda sıcaklığındaki çözünürlüğü 0,05 mol/L’dir. Buna göre, Dengede olan yukarıdaki tepkime ile ilgili, II. 0,05 mol X tuzu ile hazırlanmış 1L sulu çözelti II. Çözünme ve çökelme durmuştur. III. 0,07 mol X tuzu ile hazırlanmış 1L sulu çözelti III. Sr2+ ve CO32– iyon derişimleri sabittir. çözeltilerinden hangilerinde çözünme–çökelme dengesi kurulabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_8_Modul_Çözünürlük_Dengesi(3_BASKI).indd 4 A) Yalnız I B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 B yargılarından hangileri doğrudur? 4 I. 0,01 mol X tuzu ile hazırlanmış 1L sulu çözelti I. İleri yöndeki tepkime hızı, geri yöndeki tepkime hızından büyüktür. 5 B SrCO3(k) 17.03.2022 23:31 Çözünürlük ve Çözünürlük Dengesi 1. 4. Katısıyla dengede bulunan bir tuz çözeltisine sabit sıcaklıkta bir miktar su ekleniyor. Dipteki katının bir kısmı çözünmeden kaldığına göre, Buna göre; Orbital Yayınları I. İyonların mol sayısı II. İyonların derişimi III. Tuzun molar çözünürlüğü niceliklerinden hangilerinde artış olur? A) Yalnız I Oda sıcaklığında bir miktar saf suya 40 mg Ag2S tuzu eklemiştir. Eklenen Ag2S tuzunun 0,1 mg’ı çözünmüş, geriye kalan kısım ise dibe çökmüştür. B) Yalnız II D) II ve III I. Ag2S tuzu suda az çözünen bir tuzdur. II. Aşırı doymuş çözelti oluşmuştur. III. Ag2S tuzunun suda çözünme denklemi, Ag+(suda) + 2S2–(suda) şeklindedir. Ag2S(k) C) I ve II yargılarından hangileri doğrudur? E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III 2. E) I, II ve III Pb2+(suda) + 2I–(suda) PbI2(k) + ısı 5. PbI2 katısı saf suda yukarıdaki denkleme göre çözünerek dengeye ulaşmaktadır. Buna göre bu olayla ilgili, III. Heterojen fiziksel bir dengedir. yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III C) I ve II B) 1.10–4 D) 2.10–4 Orbital Yayınları II. Oluşan çözelti doygundur. B) Yalnız II 100 litre suda en fazla 7,8 gram CaF2 çözünebildiğine göre CaF2 tuzunun molar çözünürlüğü kaç mol/L’ dir? (CaF2: 78 g/mol) A) 1.10–3 I. Maksimum düzensizlik reaktifler yönündedir. A) Yalnız I C) 2.10–3 E) 5.10–3 E) I, II ve III 6. Aşağıda verilen kapta katısıyla dengede olan XY tuzu çözeltisi bulunmaktadır. X+ 3. C) I ve III Y– Kaba sabit sıcaklıkta katıyı tamamen çözmeye yetecek olandan daha fazla saf su ekleniyor. Sabit sıcaklıkta bir tuzun sulu çözeltisinde çözünme– çökelme dengesinin kurulabilmesi için, Buna göre, I. Çözünme hızı çökelme hızına eşit olmalıdır. I. Çözeltide çözünme–çökelme dengesi yeniden kurulur. III. Maksimum düzensizlik ve minimum enerji eğilimleri zıt yönlü olmalıdır. II. İyon derişimleri azalır. şartlarından hangileri sağlanmalıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 1 A 2 D 3 E 4 A 5 A 6 D AYT_8_Modul_Çözünürlük_Dengesi(3_BASKI).indd 5 C) I ve II E) I, II ve III Orbital Yayınları II. Kabın dibinde çözünen tuzun katısı bulunmalıdır. III. Tuzun çözünürlüğü değişmez. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 5 17.03.2022 23:31 Çözünürlük Dengesi 4. Çözünürlük Çarpımı (Kçç) Suda az çözünen iyonik katıların doygun çözeltilerindeki iyon derişimlerinin çarpımına çözünürlük çarpımı denir. ÊÊ Çözünürlük çarpımı bir denge sabitidir ve Kçç ile gösterilir. ÊÊ Çözünürlük çarpımı, iyonik katı ve çözünmüş iyonlar arasındaki dengeyi ifade eder. ÊÊ Çözünürlük çarpımı doymuş çözeltideki iyonların molar derişimlerinin çarpımına eşittir. Saf katıların derişimleri sabit olduğundan denge bağıntısında yer almazlar. Denge bağıntısında olduğu gibi iyonların önündeki katsayılar iyon derişimleri üzerine katsayı olarak yazılır. ÊÊ XaYb tuzunun çözünme denklemi ve çözünürlük çarpımı (Kçç) aşağıdaki gibidir. aXb+(suda) + bYa–(suda) XaYb(k) Kçç = [Xb+]a.[Ya–]b AgCI(k) Ag+(suda) + CI–(suda) Kçç = [Ag+].[CI–] –ç M +ç M Kçç = ç.ç = ç2 Ca3(PO4)2(k) –ç M +ç M 3Ca2+(suda) + 2PO43–(suda) +3ç M +2ç M Çözünürlük: ç M Çözünürlük çarpımı Kçç yalnız sıcaklıkla değişir. Çözünürlük çarpımı az çözünen iyonik katılar için kullanılır. Moleküler olarak çözünen katıların çözünürlük çarpımları yoktur. Kçç=[Ca2+]3.[PO43–]2 Kçç=(3ç)3.(2ç)2 =108ç5 Çözünürlük: ç M Suda çok çözünen tuzların Kçç değerleri verilmez. Çözünürlük çarpımının sayısal değeri ne kadar küçükse iyonik bileşiğin sudaki çözünürlüğü de o kadar azdır. Çözünürlük çarpımı büyük olan tuzun çözünürlüğü fazladır. İyonik bir katının çözünürlüğü biliniyorsa çözünürlük çarpımı, çözünürlük çarpımı biliniyorsa çözünürlüğü Kçç bağıntısı kullanılarak hesaplanabilir. UYGULAMA 1 Aşağıda verilen tuzların sudaki iyonlaşma denklemlerini ve Kçç ifadelerini yazınız. a) BaCO3(k) Kçç = b) Cr(OH)3(k) Kçç = c) Na2S(k) Kçç = d) Fe3(PO4)2(k) Kçç = 6 e) AlPO4(k) Kçç = f) Ag2Cr2O7(k) Kçç = g) Fe2S3(k) Kçç = h) Ce(IO4)2(k) Kçç = Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_8_Modul_Çözünürlük_Dengesi(3_BASKI).indd 6 17.03.2022 23:31 9. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT A. REDOKS TEPKİMELERİ 1. İndirgenme – Yükseltgenme Kavramları 2 2. Yükseltgenme Basamakları 3 3. Organik Bileşiklerde Karbon Atomlarının Yükseltgenme Basamakları 4 TEST 1 Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? 6 7. Derişim Pilleri 36 TEST 9 37 8. Pil Gerilimini Etkileyen Faktörler 38 TEST 10 42 TEST 11 43 44 45 46 TEST 2 12 9. Pillerin Ömrü 10. Lityum İyon Pilleri 11. Aktiflik ve Yükseltgenme Potansiyeli TEST 3 13 TEST 12 47 B. AKTİFLİK 14 1. Metalik ve Ametalik Aktiflik 2. Metal Çubuğun Tuz Çözeltileri ile Etkileşimi 3. Metal Kapların Tuz Çözeltileri ile Etkileşimi 4. Metallerin Asit Çözeltileri ile Etkileşimleri 14 D. ELEKTROLİZ 48 1. Elektroliz İşlemi 2. Galvanik Hücre ile Elektroliz Hücresinin Karşılaştırılması 3. Erimiş Tuzların Elektrolizi 4. Sulu Çözeltilerin Elektrolizi 48 17 TEST 13 52 TEST 4 18 TEST 5 19 5. Suyun Elektrolizi 6. Faraday Yasaları 54 55 TEST 14 56 TEST 15 57 4. Redoks Tepkimelerinin Denkleştirilmesi 8 C. ELEKTROTLAR VE ELEKTROKİMYASAL HÜCRELER 15 16 20 49 50 51 7. Elektrokimyasal Pilin Elektroliz Hücresine Dönüştürülmesi 8. Sulu Çözeltilerin Elektrolizinde pH Hesabı 59 TEST 16 60 9. Kaplamacılık 10. Korozyon 62 63 TEST 17 64 58 1. Elektrokimyasal Piller ve Çalışma Prensipleri 2. Standart Yarı Pil Potansiyelinin Ölçülmesi 3. Elektrokimyasal Denklemlerde şlemler 4. Standart Pil Potansiyelinin Hesaplanması 28 TEST 18 65 TEST 6 31 5. Soy Metal – Asit Yarı Hücreleri o Kullanılan Pillerde E pil in Bulunması TEST 19 66 32 TEST 20 67 TEST 7 33 TEST 21 68 6. Nernst Eşitliği 34 TEST 22 69 TEST 8 35 TEST 23 70 20 24 27 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. 2 AYT_9_Kimya_ve_Elektrik(3_BASKI).indd 1 13.03.2022 21:25 Kimya ve Elektrik 1. İndirgenme – Yükseltgenme Kavramları Kimyasal tepkimelerin birçoğu elektron alışverişi ile gerçekleşir. Elektron alışverişinin olduğu tepkimelere redoks tepkimeleri denir. Bazı redoks tepkimeleri gerçekleşirken elektrik enerjisi üretir, bazılarının gerçekleşmesi için ise elektrik enerjisi gereklidir. Kimyasal tepkimeler ile elektrik enerjisi arasındaki ilişkileri inceleyen kimyanın alt bilim dalına elektrokimya denir. Elektron, ok ( ) işaretinin sağ tarafında ise yükseltgenme sol tarafında ise indirgenme tepkimesidir. Yükseltgenme: Elektron veren atom ya da iyonun değerliği artar. Bu olaya yükseltgenme denir. Elektron veren madde yükseltgenir. Zno(k) Zn2+(suda) + 2e− (Yükseltgenme yarı tepkimesi) Sn2+(suda) Sn4+(suda) + 2e− (Yükseltgenme yarı tepkimesi) Elektron, ok ( ) işaretinin sol tarafında ise indirgenme tepkimesidir. İndirgenme: Elektron alan atom ya da iyonun değerliği azalır. Bu olaya indirgenme denir. Elektron alan madde indirgenir. Cu2+(suda) + 2e− Fe2+(suda) (İndirgenme yarı tepkimesi) Yükseltgen Madde: Elektron alan maddedir. Elektron alarak kendisi indirgenirken, elektron aldığı maddeyi yükseltger. 2e– verdi Zno(k) Cu2+(suda) + 2e- e– Cu2+(suda) e– verdi e– aldı X+ Y Yükseltgendi İndirgendi Cuo(k) + Zn2+(suda) X + Y+ İndirgendi (Yükseltgen madde) X+ + Y X, elektron verdi yükseltgendi. Y+, elektron aldı indirgendi. Redoks tepkimelerinde alınan elektron sayısı, verilen elektron sayısına her zaman eşittir. ÖRNEK 1 Y+ X İndirgen Madde: Elektron veren maddedir. Elektron vererek kendisi yükseltgenirken, elektron verdiği maddeyi indirger. 2e– aldı + Yükseltgendi (İndirgen madde) Cuo(k) Cuo(k) (İndirgenme yarı tepkimesi) Fe3+(suda) + e− ÖRNEK 2 Mg (k) + 2H (suda) 2+ Mg (suda) + H2(g) Redoks tepkimeleri ile ilgili, I. Yükseltgenen madde, elektron almıştır. Yukarıda verilen tepkime ile ilgili, I. Mg elementi yükseltgenmiştir. II. İndirgen madde, elektron vermiştir. II. H+ iyonu indirgendir. III. Elektron veren madde yükseltgenmiştir. III. Redoks tepkimesidir. yargılarından hangileri yanlıştır? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I A) Yalnız I B) I ve II D) II ve Ill C) I ve III E) I, ll ve lll ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Konu Ders Anlatım Modülleri AYT_9_Kimya_ve_Elektrik(3_BASKI).indd 2 B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 A + 1 C o 2 Zn2+(suda) + 2e- Zn(k) 13.03.2022 21:25 Kimya ve Elektrik 2. Yükseltgenme Basamakları ➽ Bir element atomunun başka bir element atomuyla kimyasal bağ oluştururken verdiği ya da aldığı elektron sayısını ifade eden terime yükseltgenme basamağı (değerlik) denir. ➽ Bir bileşiğin içerdiği elementlerin sahip olduğu yükseltgenme basamakları bulunurken aşağıdaki kurallar geçerlidir. ÊÊ Elementlerin serbest hallerinin (bileşik oluşturmamış) yükseltgenme basamakları sıfırdır. Alo, Feo, Co, H2o, O2o, O3o, S8o ÊÊ Hidrojen (H), metallerle yaptığı bileşiklerde 1−, ametallerle yaptığı bileşiklerde 1+ yükseltgenme basamağına sahiptir. ÊÊ Oksijen elementi oksitlerinde (O2−) 2−, peroksitlerde (O22−) 1−, süper oksitlerde (O2−) -1/2, ve OF2 bileşiğinde 2+ yükseltgenme basamağına sahiptir. Ametal - ametal bileşiklerinde elektronegatifliği büyük olan ametal negatif değerlik alır. ÊÊ 1A grubu metalleri (Li, Na, K) bütün bileşiklerinde 1+ değerlik alır. ÊÊ 2A grubu metalleri (Be, Mg, Ca, Sr, Ba) bütün bileşiklerinde 2+ değerlik alır. ÊÊ 3A grubu metali Al 3+ değerlik alır. ➽ Bir bileşiği oluşturan elementlerin yükseltgenme basamakları toplamı sıfıra (0) eşittir. H2O, NaCl, K2Cr2O7, CH3COOH bileşiklerinde elementlerin yükseltgenme basamakları toplamı sıfırdır. ➽ Çok atomlu iyonlarda (köklerde), yükseltgenme basamakları toplamı iyon yüküne eşittir. SO42− iyonunda elementlerin yükseltgenme basamakları toplamı 2− dir. NH4+ iyonunda elementlerin yükseltgenme basamakları toplamı 1+ dır. ÖRNEK 3 ÖRNEK 4 I. H2SO4 Aşağıdaki bileşik ve iyon köklerinde yer alan krom (Cr) elementlerinden hangisinin yükseltgenme basamağı diğerlerinden farklıdır? II. Ca3(PO4)2 III. KBrO4 Yukarıda verilen bileşiklerde yer alan S, P ve Br elementlerinin yükseltgenme basamakları aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? S P Br A) 6+ 5+ 7+ B) 6+ 3+ 5+ C) 4+ 5− 3+ D) 6− 5+ 5+ E) 4− 3− 1− ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 3 A 4 E AYT_9_Kimya_ve_Elektrik(3_BASKI).indd 3 A) Cr2O72 ─ B) CrO3 D) Na2Cr2O7 C) CrO42 ─ E) Cr2O3 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Konu Ders Anlatım Modülleri 3 13.03.2022 21:25 Kimya ve Elektrik 3. Organik Bileşiklerde Karbon Atomlarının Yükseltgenme Basamakları ➽ Organik bir bileşikteki karbon atomlarının yükseltgenme basamaklarını bulmak için aşağıdaki yöntem uygulanır. ÊÊ H, O, N, X (F, Cl, Br) gibi yükseltgenme basamakları bilinen elementler yardımıyla karbonun değerliği bulunur. ÊÊ Hidrojenin yükseltgenme basamağı 1+, halojenler 1−, oksijen 2−, azot 3− kabul edilir. ÊÊ Organik bileşikte yer alan karbon atomları, aralarındaki bağdan bir çizgi ile ayrılır. ÊÊ Her bir grubu oluşturan elementlerin toplam yükü sıfıra eşitlenir. ÊÊ CH3CHO bileşiğinde yer alan karbon elementlerinin yükseltgenme basamakları (x ve y) aşağıdaki gibi bulunur. H1+ x O CH3C y H1+ Cx H 1+1+1+x = 0 x = 3- O2Cy H1+ H1+ Element Organik Bileşikteki Yükseltgenme Basamağı H 1+ O 2− N 3− F 1− Cl 1− Br 1− l 1− 1-2+y = 0 y = 1+ Bir tepkimenin reaktifler ya da ürünler tarafında elementel (monoatomik ya da moleküler) halde bir madde varsa redoks tepkimesidir. Redoks Tepkimeleri ➽ Bir tepkimede, elementlerden herhangi birinin yükseltgenme basamağı değişmişse o tepkime redoks tepkimesidir. ➽ Redoks tepkimelerinde, ÊÊ Toplam atom sayısı, toplam yük ve toplam kütle korunur. ÊÊ Reaktiflerin yükleri toplamı ürünlerin yükleri toplamına eşittir. ÊÊ Alınan verilen elektron sayıları eşittir. ÖRNEK 6 b c CF3-CH2-COOH Yukarıda organik bir bileşiğin formülü verilmiş ve içerdiği karbonlar a, b ve c harfleriyle tanımlanmıştır. Buna göre, I. a ile gösterilen karbonun yükseltgenme basamağı c’ninkine eşittir. II. a, b ve c karbonlarının yükseltgenme basamakları toplamı sıfırdır. III. Aynı molekül içinde yer alan farklı karbon atomlarının yükseltgenme basamakları aynı olmak zorundadır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve Ill C) I ve III E) I, ll ve lll ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_9_Kimya_ve_Elektrik(3_BASKI).indd 4 Aşağıda verilen tepkimelerden hangisi redoks tepkimesi değildir? A) CH4(g) + 2O2(g) CO2(g) + 2H2O(s) B) Cu(k) + 8HNO3(suda) 4H2O(s) 3Cu(NO3)2(suda) + 2NO(g) + C) MnO4−(suda) + SO32−(suda) D) AgNO3(suda) + Kl(suda) E) Fe2O3(k) + 3CO(g) MnO2(k) + SO42−(suda) KNO3(suda) + Agl(k) 2Fe(k) + 3CO2(g) ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 D a 5 A ÖRNEK 5 13.03.2022 21:25 Kimya ve Elektrik UYGULAMA 1 1. Aşağıda verilen kimyasal türlerdeki kırmızı renkli elementlerin yükseltgenme basamaklarını yanındaki boşluğa yazınız. AlCl3 NH3 H2O2 H3PO4 Na2CrO4 Fe2O3 MnO2 K4 [Fe(CN)6] KMnO4 2. Aşağıda verilen kimyasal türlerdeki kırmızı renkli elementlerin yükseltgenme basamaklarını yanındaki boşluğa yazınız. (BrO4)− (S2O3)2− (NH4)+ H 2S (PO4)3− (CrO4)2− O22− (Cr2O7)2− (HCO3)− C2O42− (NO3)- (OCl)− (SO4)2− MnO2 K2MnO4 3. Aşağıdaki tepkimeleri indirgenme-yükseltgenme yarı tepkimesi şeklinde sınıflandırınız. a. O2− O2 b. NH3 NO3− c. Mg2+ Mg d. HSO3− SO42− e. Fe3+ Fe2+ f. Br2 BrO3− g. Cr3+ Cr2O72− h. Mn2+ MnO4− i. Cl2 Cl− j. H2 H+ 4. MnO4−(suda) + Cl−(suda) Mn2+(suda) + HClO(suda) tepkimesi ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. a. Yükseltgenen madde hangisidir? b. İndirgenen madde hangisidir? c. Yükseltgen madde hangisidir? d. İndirgen madde hangisidir? e. Yükseltgenme ürünü hangisidir? f. İndirgenme ürünü hangisidir? g. HClO bileşiğinde Cl elementinin yükseltgenme basamağı kaçtır? h. 1 mol MnO4− iyonu kaç mol elektron almıştır? Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_9_Kimya_ve_Elektrik(3_BASKI).indd 5 5 13.03.2022 21:25 Redoks Tepkimeleri ve Yükseltgenme Basamakları 1. 4. ZnCI2(suda) + H2(g) Zn(k) + 2HCI(suda) II. ClO2− Tepkimesi ile ilgili, III. Cl2O5 II. HCI indirgendir. Yukarıdaki kimyasal türlerdeki klor taneciklerinin yükseltgenme basamakları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II Orbital Yayınları I. Bir mol Zn, 2 mol elektron vererek yükseltgenmiştir. III. Bir redoks tepkimesidir. 2. I. HClO4 A) I>II>III B) I>III>II D) III>II>I E) I ve III C) II>III>I E) III>I>II I. CH3Cl II. CH3OH III. CH3NH2 Yukarıdaki bileşiklerde yer alan karbon atomlarının yükseltgenme basamakları aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? B) 2− 2− 2− C) 2+ 2− 1− D) 2+ 2+ 2+ E) 1− 1− 1+ ClO3−(suda) + I−(suda) Cl−(suda) + I2(k) 6. yargılarından hangileri doğrudur? B) Yalnız III Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_9_Kimya_ve_Elektrik(3_BASKI).indd 6 C) I ve III E) I, II ve III E) I ve III H2O2(aq) + 2Fe2+(aq) + 2H+(aq) 2H2O(s) + 2Fe3+(aq) A) H2O2 yükseltgendir. Orbital Yayınları III. I2 yükseltgenme ürünüdür. C) Yalnız III Tepkimesiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? II. Klor (Cl) 5+’dan, 1−’ye 5 elektron alarak indirgenmiştir. D) II ve III B) Yalnız II ÖSYM SORUSU I. Elektron alış-verişi Cl ile I arasında gerçekleşmiştir. 6 A) Yalnız I D) I ve II Tepkimesi ile ilgili; A) Yalnız I Yukarıda denkleşmemiş olarak verilen yarı tepkimelerden hangileri indirgenme yarı tepkimesidir? Orbital Yayınları 2− B) H2O2 deki O atomu yükseltgenmiştir. C) Fe2+ yükseltgendir. D) H+ indirgenmiştir. E) H+ indirgendir. 6 A 1− BrO3− 5 D 2− MnO2 4 B A) III. Br2 SO2 3 C III II. MnO4− 2 B II I. H2SO4 1 E 3. I 5. 13.03.2022 21:25 10. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? A. ANORGANİK VE ORGANİK BİLEŞİKLER 2 TEST 1 5 B. BASİT FORMÜL ve MOLEKÜL FORMÜLÜ 6 1. Basit (Kaba) Formül 2. Molekül (Gerçek) Formül 3. Bileşiklerin Kütlece Yüzde Bileşimi 4. Yakma Analizi 6 6 7 8 TEST 2 9 C. DOĞADA KARBON 10 1. Karbon Elementinin Özellikleri 2. Karbon Elementinin Allotropları 10 11 TEST 3 2. Element Moleküllerinin Lewis Formülleri 3. Bileşik Moleküllerinin Lewis Formülleri 4. Organik Bileşiklerin Lewis Formülleri 19 20 TEST 4 24 E. HİBRİTLEŞME-MOLEKÜL GEOMETRİLERİ 26 17 1. Periyot Elementlerinin Hibritleşmeleri 26 2. VSEPR Kuramı ve Molekül Geometrisi 33 3. Molekül Polarlığı 35 TEST 5 36 TEST 6 37 15 TEST 7 38 D. LEWİS FORMÜLLERİ 16 TEST 8 39 1. Atomların Lewis Yapıları 16 TEST 9 40 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 1 13.03.2022 21:24 Karbon Kimyasına Giriş ➽➽Organik kelimesi, canlı organizmadan türemiş anlamındadır ve ilk kez İsveçli kimyacı Jöns Jakop Berzelius tarafından kullanılmıştır (1807). Canlı organizmalardan elde edilen bileşiklere “organik”, canlı organizmalardan elde edilmeyen bileşiklere “anorganik” adı verilmiştir. ÊÊOrganik maddelerin yalnız canlılar tarafından oluşturulabileceği düşüncesine vitalizm (yaşam gücü) adı verilir. ÊÊ Friedrich Wöhler 1828 yılında anorganik bir bileşik olan amonyum siyanattan, laboratuvar koşullarında sentezlenen ilk organik bileşik olan üreyi elde etmiştir. ÊÊ Organik maddelerin ilk kez laboratuar ortamında üretilmesi ile vitalizm düşüncesi geçerliliğini yitirmiş ve organik maddelerin tanımı da değişmiştir. Üre ➽➽Günümüzde organik kimya, karbon kimyası olarak tanımlanır. ÊÊ Organik bileşiklerin iskelet yapısı karbon (C) elementinden oluşur. Bu karbon iskeletine genellikle H elementi bağlıdır. ÊÊ C ve H’in yanı sıra O, N, S ve P gibi elementler de bağlanabilir. ➽➽Doğal gaz, petrol ürünleri, karbonhidratlar ve aminoasitler ana kaynağı canlı organizmalar olan organik bileşiklerdir. NH4OCN Amonyum siyanat ısı O NH2 C NH2 Üre ÖRNEK 1 ÖRNEK 2 O 1828 yılında anorganik bileşiklerden yola çıkarak laboratuvar koşullarında ilk organik bileşiği sentezlemeyi başaran ve vitalizm düşüncesinin yanlış olduğunu ispatlayan bilim insanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Jacop Berzelius B) Cabir bin Hayyan NH2 Amonyum siyanat C NH2 Üre Yukarıda denklemi verilen tepkime ve bu tepkimede yer alan maddeler ile ilgili; C) Louis Pasteur I. Amonyum siyanat ve üre organik bileşiktir. D) İbn-i Sina II. Laboratuvar ortamında sentezlenen ilk organik bileşik üredir. Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 2 ifadelerinden hangileri yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) I ve II C) Yalnız III E) I ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 2 A ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ III. Bu sentez laboratuvarda ilk defa Wöhler tarafından gerçekleştirilmiştir. 1 E E) Friedrich Wöhler 2 NH4OCN 13.03.2022 21:24 Karbon Kimyasına Giriş Organik bileşiklerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini inceleyen kimya disiplinine organik kimya (karbon kimyası), organik olmayan bileşiklerin fiziksel ve kimyasal özelliklerini inceleyen kimya disiplinine ise anorganik kimya denir. Doğadaki organik bileşiklerin sayısı, anorganik bileşiklerden çok daha fazladır. Ana kaynağı doğadaki mineraller olan ve organik olmayan bileşiklere anorganik (inorganik) bileşikler denir. Timin Adenin ➽➽Genellikle asit, baz, tuz ve oksit sınıfı bileşikler anorganiktir. Aşağıdaki bileşikler, anorganik bileşik sınıfına girer. Guanin Sitozin Canlı DNA sını oluşturan Timin, Adenin, Guanin ve Sitozin organik bileşiklerdir. ÊÊ Asitler (HCI, HCN, H2SO4, H2CO3) ÊÊ Bazlar (NaOH, KOH, Ca(OH)2) ÊÊ Tuzlar (NaCl, NaHCO3, Na2CO3, CaCO3, CaC2) ÊÊ Oksitler (NO, CO2, CaO) ➽➽Karbon içermesine rağmen bazı bileşikler organik bileşikler sınıfına girmez. ÊÊ Karbonun oksitleri ve sülfürlü bileşiği (CO, CO2, CS2 ) ÊÊ Karbonat iyonu içeren (CO32–) bileşikler, (CaCO3, H2CO3, Na2CO3 NaHCO3) ÊÊ Karbür sınıfı bileşikler, (CaC2, Al4C3) ÊÊ Siyanür sınıfı bileşikler, (HCN, KCN) ÖRNEK 4 ÖRNEK 3 Yapısında karbon elementi bulunduran her bileşik organik değildir. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi yapısında karbon elementi içermesine rağmen organik bir bileşik değildir? A) C2H5OH B) CH3NH2 D) CH3OCH3 C) KHCO3 E) CH3COOH ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 3 C 4 A AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 3 I. Karbon (C) II. Oksijen (O) III. Azot (N) IV. Kükürt (S) Yukarıdaki elementlerden hangileri organik bir bileşiğin yapısında bulunmak zorundadır? A) Yalnız I B) I ve II D) II, III ve IV C) I, II ve III E) I, II, III ve IV ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 13.03.2022 21:24 Karbon Kimyasına Giriş Organik Bileşiklerin Genel Özellikleri ÊÊ Kovalent bağlı bileşiklerdir. ÊÊ Büyük bir kısmında C—C bağı ve C—H bağı vardır. ÊÊ Genellikle yanıcıdırlar. Yandıklarında CO2 ve H2O açığa çıkar. ÊÊ Erime ve kaynama noktaları düşüktür. ÊÊ Genellikle suda çözünmezler. Benzen, toluen, etil alkol gibi organik çözücülerde çözünürler. ÊÊ Tepkimeleri genellikle yavaş gerçekleşir ve endotermiktir. ÊÊKendilerine özgü kokuları vardır. ÊÊ Yapılarında C ve H’ın yanısıra O, N, S, P ve halojenler (F, Cl, Br, I) bulunabilir. ÊÊ Ana kaynağı canlı organizmalar, petrol, doğalgaz ve kömürdür. Sodyum bikarbonat Anorganik Bileşiklerin Genel Özellikleri ÊÊ Genellikle iyonik bağlı bileşiklerdir. ÊÊ Genellikle yanmazlar. ÊÊ Erime ve kaynama noktaları genellikle yüksektir. ÊÊ Büyük bir kısmı suda çözünür. ÊÊ Tepkimeleri genelde hızlıdır. ÊÊ Genellikle kokusuzdurlar. Vanilinin yapı formülü ÖRNEK 5 ÖRNEK 6 Glikoz (C6H12O6) karbonhidratların yapı taşıdır. Bu kelime Yunanca tatlı anlamına gelmektedir ve vücudumuzun temel enerji kaynağıdır. Başta üzüm olmak üzere meyvelerde yüksek oranda bulunur ve halk arasında "üzüm şekeri" olarak bilinir. Buna göre glikoz ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? Bir X bileşiği ile ilgili, B) Suda çözünür. C) Sulu çözeltisi elektriği iyi iletmez. D) İyonik bağlıdır. E) Moleküler yapılıdır. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 4 • Kendisine has bir kokusu vardır. • Erime noktası düşüktür. bilgileri veriliyor. Buna göre, bu X bileşiği aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) H2O B) KBr D) Na2CO3 C) CH3COOH E) AgCN ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 C A) Erime ve kaynama noktası düşüktür. • Kovalent bağlıdır. 5 D Organik bir bileşik olan vanilin görseldeki vanilya bitkisine hoş kokusunu verir. Sodyum bikarbonat (sodyum hidrojen karbonat, NaHCO3) bileşiğinin yapısında karbon, hidrojen ve oksijen elementleri bulunmasına rağmen anorganik bir bileşiktir. 13.03.2022 21:24 Anorganik ve Organik Bileşiler 1. 4. Organik bir bileşik olan vanilin, vanilya bitkisinden elde edilebildiği gibi laboratuvar ortamında yapay olarak da sentezlenebilir. Aşağıdaki elementlerden hangisi sadece kovalent bağ içeren organik bir bileşiğin yapısında bulunamaz? A) Klor Vanilin ile ilgili, D) Potasyum Orbital Yayınları I. Yapısında karbon elementi içerir. II. Kendine özgü kokusu vardır. III. Yandığında CO2 açığa çıkar. B) Hidrojen C) Fosfor E) Kükürt ifadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III 5. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi anorganik bir bileşik değildir? A) NaCl B) HCOOH C) CaCO3 D) HCl E) Al4C3 Sistein bir aminoasittir. Top-çubuk modeli ve yarı açık formülü yukarıda verilmiştir. Orbital Yayınları 2. Sistein yandığında aşağıdaki oksit bileşiklerinden hangisi kesinlikle oluşamaz? A) CO2 B) H2O D) SO3 Sofra tuzu (NaCl) ve çay şekeri (C12H22O11) için, E) P2O5 I. Suda çözünme Aşağıdakilerden hangisi anorganik bileşiklerin genel özelliklerinden biri değildir? II. İyonik yapıda olma A) Erime ve kaynama noktaları yüksektir. III. Yanıcı olma özelliklerinden hangileri ortaktır? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III 1 E 2 B 3 A 4 D 5 E 6 C AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 5 C) I ve II E) I, II ve III 6. Orbital Yayınları 3. C) NO2 B) Yanıcı değildirler. C) Genellikle kokuludurlar. D) Genellikle suda iyi çözünürler. E) Tepkimeleri hızlıdır. Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 5 13.03.2022 21:24 Karbon Kimyasına Giriş 1. Basit (Kaba) Formül ➽➽Bir bileşiği oluşturan atomların cinsini ve sayıca (molce) birleşme oranını gösteren formüldür. Basit formüle bakılarak; molekülü oluşturan atomların gerçekte kaçar tane olduğu ve bileşiğin molekül kütlesi bilinemez. ÊÊ Basit formülde elementlerin mol sayıları en küçük tam sayılar ile belirtilir. ÊÊ Bir bileşiğin basit formülü ile bileşiği oluşturan elementlerin atom kütleleri biliniyorsa, bileşikteki sabit oran ve bileşiğin kütlece yüzde bileşimi hesaplanabilir. Glikoz bileşiğinin; Basit formülü: CH2O Molekül formülü ise; C6H12O6 şeklindedir. n sayısının 6 olduğu glikozun mol kütlesi dikkate alınarak belirlenir. 2. Molekül (Gerçek) Formül ➽➽Bir bileşiği oluşturan atomların cinsini, oranını ve gerçek sayısını belirten formüldür. Molekül formülünde simgelerin altındaki sayılar, bileşiğin bir molekülü içindeki element atomlarının gerçek sayılarını gösterir. Şayet bileşiği oluşturan elementlerin atom kütleleri biliniyorsa, molekül formülü bilinen bir bileşiğin molekül kütlesi de bulunabilir. Glikozun mol kütlesi 180 g/mol’dür. Basit formülünün mol kütlesi 30 g/mol’dür. C6H12O6 = n(CH2O) 180 = n(30) ÊÊ Bir bileşiğin basit formülünün bulunabilmesi için bileşiği oluşturan elementlerin ayrı ayrı n = 6 çıkar mol sayıları bulunur ve bu sayılar en küçük tam sayılar haline getirilir. ➽➽Bileşiğin molekül formülü isteniyorsa; basit formül bulunduktan sonra bileşiğin mol kütlesi ya da içerdiği toplam atom sayısı kullanılabilir. Molekül formülü = n . (Basit formül) Molekül formül kütlesi = n · (Basit formül kütlesi) ÖRNEK 7 ÖRNEK 8 Karbon, hidrojen ve oksijen atomlarından oluşan organik bir bileşiğin 17,6 gramında 7,2 gram karbon ve 0,8 gram hidrojen atomu bulunmaktadır. Buna göre, bu bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (H: 1, C: 12, O: 16 g/mol) Dibütil süksinat ev karıncaları ve hamam böceklerine karşı kullanılan bir böcek kovucudur. Dibütil süksinatın basit formülü C6H11O2’dir. Bileşiğin mol kütlesi 230 g/mol olduğuna göre, bu bileşiğin bir molekülündeki toplam atom sayısı kaçtır? (H:1, C:12, O:16 g/mol) A) CHO A) 17 E) C6H8O6 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 6 B) 19 D) 38 C) 34 E) 57 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 8 D D) C3H4O2 C) C3H4O3 7 C B) CH2O 13.03.2022 21:24 Karbon Kimyasına Giriş 3. Bileşiklerin Kütlece Yüzde Bileşimi Bileşiği oluşturan elementlerden herhangi birinin kütlece yüzde bileşimi, Elementin Kütlece Yüzdesi = Elementin Kütlesi Bileşiğin Mol Kütlesi x 100 formülüyle bulunabilir. Glikoz (C6H12O6) bileşiğindeki karbon elementinin kütlece yüzdesi; Glikoz (C6H12O6) molekülünün top-çubuk modeli Siyah toplar karbon elementini, kırmızı toplar oksijen elementini, beyaz toplar ise hidrojen elementini sembolize etmektedir. %C = 72 x 100 = % 40 180 şeklinde bulunur. Bir bileşiği oluşturan elementlerin kütlece yüzdeleri biliniyorsa, bileşiğin basit formülü şöyle bulunabilir. ÊÊ Bütün atomların kütlece yüzdeleri yazılır. ÊÊ Bileşiğin kütlesi 100 g olarak kabul edilir ve atomların kütlece yüzdeleri 100 g bileşikteki kütlesiymiş gibi düşünülür. ÊÊ Her atomun kütlesi, mol kütlesine bölünerek mol sayısına dönüştürülür. ÊÊ Elde edilen mol sayıları kesirli ya da virgüllü ise en küçük tam sayılara (ortak katların en küçüğü) dönüştürülür. Bileşiğin basit formülü yazılmış olur. ÖRNEK 9 ÖRNEK 10 CuSO4 bileşiğindeki bakır (Cu) elementinin kütlece %'si aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (O: 16, S: 32, Cu: 64 g/mol) C ve H atomlarından oluşan bir bileşiğin kütlece % 90’ı C, % 10’u H atomlarından oluşmaktadır. Buna göre, bu bileşiğin basit formülü nedir? (H: 1, C: 12 g/mol) A) 20 A) CH2 B) 30 D) 50 C) 40 E) 60 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 9 10 C E AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 7 B) CH D) C3H2 C) C2H3 E) C3H4 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 7 13.03.2022 21:24 Karbon Kimyasına Giriş 4. Yakma Analizi ➽➽Kolay yanan bileşiklerin kaba formüllerini belirlemek için bu deney yöntemi kullanılabilir. ÊÊ Yakma analizinde belli ağırlıkta bileşik örneği, oksijen gazı akımında yakılır. ÊÊ Oksijen gazı, analiz edilecek örneği içeren yanma tüpünden geçer. Düzeneğin bu kısmın- Organik bileşikler yandıklarında CO2 ve H2O oluştururlar. da yüksek sıcaklık fırını vardır. Yanma ürünleri fırını terk ederken tutulurlar. ÊÊ Su buharı (H2O) magnezyum perklorat tarafından, karbondioksit gazı (CO2) ise NaOH (Na2CO3 verir) tarafından tutulur. ÊÊ Yakmadan önce ve yakmadan sonra tutucuların kütlelerinin farkı, yakma tepkimesinde Fırın Hidrokarbon sadece karbon ve hidrojen elementleri içeren bileşiklerin genel adıdır. Hidrokarbon Organik bileşikler karbon ve hidrojen elementlerinin yanı sıra oksijen elementi de içerebilir. oluşan H2O ve CO2’nin kütlelerini verir. O2 H2O tutucu C3H8 + 5O2 CO2 tutucu 3CO2 + 4H2O ÊÊ Yanma sonucunda açığa çıkan karbondioksit (CO2) gazının mol sayısı, organik bileşiğin yapısındaki karbonun (C) mol sayısına eşittir. ÊÊ Yanma sonucunda açığa çıkan suyun (H2O) mol sayısı, organik bileşiğin yapısındaki hidrojenin (H) mol sayısının yarısına eşittir. ÊÊ Daha sonra bileşiğin yapısındaki karbon ve hidrojenin kütleleri toplanır. Toplam kütle yanan bileşiğin kütlesine eşit ise bileşiğin yapısında oksijen elementi yoktur. Eşit değil ise aradaki fark oksijen elementinden kaynaklanmaktadır. ÖRNEK 11 ÖRNEK 12 Organik bir bileşiğin 0,1 molü yandığında 0,6 mol CO2 ve 0,6 mol H2O oluşmaktadır. Tepkime sırasında 0,6 mol O2 gazı harcandığına göre bileşiğin basit formülü nedir? Dianabol, bazı sporcular tarafından kaslarının boyutunu ve gücünü artırmak için kullanılan anabolik steroidlerden biridir. Organik bir bileşik olan Dianabol'un 15 gramı yakıldığında NK’da 22,4 hacim kaplayan CO2 gazı ve 12,6 gram H2O oluşmaktadır. Buna göre, Dianabol’ün basit fomülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: 1, C: 12, O: 16 g/mol) B) CH2O D) C2H6O C) CH3O E) CH3 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 8 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 8 A) C5H7O B) C10H14O2 D) C20H28O2 C) C10H14O E) C20H28O ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 11 12 B C A) CH2 13.03.2022 21:24 Basit Formül ve Molekül Formülü 1. 4. Demir (Fe) ve oksijen (O) elementlerinden oluşan bir bileşiğin kütlece % 70’i demir elementidir. A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 7 Buna göre bileşiğin mol kütlesi kaç gramdır? (H: 1, C: 12 g/mol) Orbital Yayınları Buna göre, bileşiğin 1 molü toplam kaç mol atom içermektedir? (O: 16, Fe: 56 g/mol) Genel formülü CnH2n+2 olan organik bir bileşiğin 0,1 molünü tam verimle yakmak için 0,8 mol oksijen gazı kullanılmaktadır. A) 58 B) 60 C) 68 D) 70 E) 72 Mol Sayısı 5. 2,0 2. 2,16 gram azotoksit bileşiği 1,6 gram oksijen elementi içermektedir. D) NO2 C) N2O3 E) N2O 0,8 0,2 H2 O O2 X Buna göre, X bileşiğinin basit formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) C2H2O B) C4H4O C) C8H8O2 D) C3H6O 6. C, H ve O’den oluşan organik bileşiğin 8,8 gramlık örneğinin yakılması sonucunda 0,4 mol CO2 ve 0,4 mol H2O elde edilmiştir. Bileşiğin molekül kütlesi 88 g/mol'dür. Buna göre, organik bileşiğin molekül formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H:1, C:12, O:16 g/mol) A) C2H4O B) C3H6O2 D) C3H8O3 1 D 2 A 3 C 4 E 5 B 6 E AYT_10_Modül_Karbon_Kimyasına_Giriş(3_BASKI).indd 9 C) C4H8O2 E) C3H8O E) CH2O Basit formülü CH2O olan organik bileşiğe ait, I. Karbon elementinin kütlece % si II. Bileşiğin molekül kütlesi Orbital Yayınları 3. Zaman Organik bir X maddesinin yakılmasına ait mol sayısı-zaman değişim grafiği yukarıda verilmiştir. Orbital Yayınları B) N2O4 CO2 0,1 Buna göre, bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? (N: 14, O: 16 g/mol) A) N2O5 1,6 III. Bir molünün kaç mol atom içerdiği bilgilerinden hangilerine ulaşılamaz? A) Yalnız I B) Yalnız II D) II ve III C) I ve II E) I, II ve III Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 9 13.03.2022 21:24 11. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? 2 1. Organik Bileşiklerin Sınıflandırılması ve Hidrokarbonlar 2 2. Organik Bileşiklerin Formülleri 4 B. ALKANLAR 6 1. Alkanların Genel Özellikleri 2. Primer, Sekonder ve Tersiyer Karbon 3. Alkil Köklerinin Özel (Yaygın) Adlandırılması 4. IUPAC Sistemine Göre Alkanların Adlandırılması 6 7 8 9 4. Alkenlerde Geometrik İzomerlik (Cis-Trans İzomerliği) 34 5. Alkenlerde Yapı İzomerisi 35 TEST 5 36 TEST 6 37 6. Alkenlerin Tepkimeleri 38 7. Alkenlerin Fiziksel Özellikleri 41 TEST 7 42 TEST 8 43 D. ALKİNLER 44 1. Alkinlerin Genel Özellikleri 44 TEST 1 14 5. Sikloalkanlar 16 TEST 2 19 6. Yapı İzomerisi 7. Alkil Halojenürler 8. Alkanların Fiziksel Özellikleri 9. Alkanların Kimyasal Özellikleri 10. Alkanların Halojenler ile Yer Değiştirme Tepkimeleri 11. Alkanların Kullanım Alanları 20 21 22 23 TEST 9 48 3. Alkinlerde Yapı İzomerisi 50 4. Alkinlerin Kimyasal Tepkimeleri 51 5. Alkinlerin Fiziksel Özellikleri 54 24 25 TEST 10 55 TEST 3 26 E. AROMATİK BİLEŞİKLER 56 1. Aromatik Bileşiklerin Genel Özellikleri 56 TEST 4 27 C. ALKENLER 28 1. Alkenlerin Genel Özellikleri 2. Alkenlerin Sistematik (IUPAC) Adlandırması 3. Sikloalkenlerin Sistematik (IUPAC) Adlandırması 28 29 30 2. Alkinlerin Sistematik (IUPAC) Adlandırması 2. Benzenin Bazı Türevleri 45 57 3. Benzen Türevlerinin Kullanım Alanları 58 TEST 11 59 TEST 12 60 TEST 13 61 TEST 14 62 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. A. HİDROKARBONLAR AYT_11_MODUL_Hidrokarbonlar(3_BASKI).indd 1 13.03.2022 21:21 Hidrokarbonlar 1. Organik Bileşiklerin Sınıflandırılması ve Hidrokarbonlar ➽➽Organik bileşiklerin yapısında temelde C ve H atomları bulunmaktadır. Yapısında sadece C ve H atomu bulunduran organik bileşiklere hidrokarbonlar denir. CH4, C2H6, C6H6 CH3CH2CH2CH3 ➽➽Organik bileşiklerde C ve H atomlarının yanı sıra O, N, S, F, Cl, Br vb. atomlar da buluna- Düz zincirli hidrokarbon bilir. Yapısında C ve H atomları dışında en az bir tane daha farklı atom bulunduran organik bileşiklere heteroatomlu bileşikler denir. CH3 CH3CHCH2CH3 Dallanmış hidrokarbon HCOOH, CH3OH, CH3Cl, CH3NH2 ➽➽Organik bileşikler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir. ORGANİK BİLEŞİKLER Hidrokarbonlar Sikloheksan C6H12 Fonksiyonel Grup İçeren Beleşikler Halkalı hidrokarbon Alkol Alifatik Hidrokarbonlar Doymuş Aromatik Hidrokarbonlar Eter Aldehit Doymamış Keton Alkanlar CH3 CH3 Alkenler CH2 CH2 Alkinler CH CH Karboksilik Asit Ester Amin Nitro alkan H Alifatik Hidrokarbonlar: Aromatik yapıda olmayan hidrokarbonlara alifatik hidrokarbon denir. Düz zincirli, dallanmış veya halkalı yapıda olabilirler. Doymuş Hidrokarbonlar: Sadece sp3 hibritleşmesi yapmış karbon atomu içeren hidrokarbonlara doymuş hidrokarbonlar denir. Doymuş hidrokarbonlarda karbon atomları sadece sigma (δ) bağı yapmaktadır. Doymamış Hidrokarbonlar: Yapısında en az bir tane pi bağı (C üçlü bağı) içeren hidrokarbonlara doymamış hidrokarbonlar denir. C ikili bağı veya C H C C H H H Doymuş hidrokarbon H C Aromatik Hidrokarbon: Halkalı yapıda olan, ikili bağların birbirine konjuge olduğu (ikili, birli, ikili şeklinde sıralandığı) ve aromatik kararlılığa sahip bileşiklere aromatik bileşikler denir. Bu grubun en çok bilinen üyesi C6H6 kapalı formülüne sahip benzendir. H H C C H H Doymamış hidrokarbon H C C H Doymamış hidrokarbon 2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_11_MODUL_Hidrokarbonlar(3_BASKI).indd 2 13.03.2022 21:21 Hidrokarbonlar ÖRNEK 2 ÖRNEK 1 CH3 Aşağıdakilerden hangisi hidrokarbon sınıfı bir bileşik değildir? A) CH3CH2CH3 B) CH3CH D) CH3CH2Cl CH2 E) CH3 C) CH3C CH CH CH3 CH3 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ÖRNEK 3 CH C C CH3 CH3 Yukarıda verilen bileşikle ilgili, I. Alifatik hidrokarbondur. II. Dallanmış yapıdadır. III. Doymuş bir organik bileşiktir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız l B) l ve ll D) ll ve lll C) l ve lll E) l, ll ve lll ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ÖRNEK 4 CH3CH2CH3 Yukarıdaki bileşikle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Alifatik bir hidrokarbondur. B) Karbon atomları sp3 hibritleşmesi yapmıştır. Aşağıda verilen organik bileşiklerden hangisi alifatik bir hidrokarbon değildir? A) B) D) C) E) C) 1 tane molekülünde 10 tane sigma (δ) bağı vardır. D) Doymuş bir hidrokarbondur. E) Dallanmış yapıdadır. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 1 D 2 B 3 E 4 D AYT_11_MODUL_Hidrokarbonlar(3_BASKI).indd 3 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 13.03.2022 21:21 Hidrokarbonlar 2. Organik Bileşiklerin Formülleri Molekül formülü (gerçek formül): Bir bileşikteki elementlerin türünü ve gerçek atom sayılarını gösteren formüle molekül formülü denir. Örnek; C4H10 Basit formül (kaba formül): Bir bileşikteki elementlerin türünü ve atom sayıları arasındaki tamsayılı basit oranı veren formüle basit formül denir. Örnek; C2H5 Yapı formülü (açık formül): Bir moleküldeki bütün bağların açık şekilde yazıldığı formüle yapı formülü denir. Yarı açık formül: Karbonlar ile hidrojenler arasındaki bağların gösterilmediği yapı formülüne yarı açık formül denir. Karbon atomlarının farklı taraflara yönelmeleri formülü değiştirmez. Verilen tüm formüller aynı bileşiğe aittir. CH3 CH2 CH2 CH3 Sıkıştırılmış yapı formülü: Karbonlara bağlı grupların karbon atomundan sonra yazıldığı, aralarındaki bağların gösterilmediği formüle sıkıştırılmış yapı formülü denir. CH3CH2CH2CH3 Top-Çubuk Modeli: Atomların toplarla bağların ise çubuklarla gösterildiği, molekülün gerçek geometrisine uygun olarak gösterilmiş formüllerdir. C2H5OH (etil alkol) molekülünün top çubuk modeli yanda verilmiştir. C2H5OH molekülünün top çubuk modeli İskelet formülü (çizgi-bağ formülü): Bu yöntemde karbon ve hidrojen elementleri gösterilmez. ÊÊ Karbon elementine herhangi bir grup bağlanmamışsa ya da dallanma yoksa, başta ve sonda CH3 grupları aralarda ise CH2 grupları vardır. ÊÊ Çizginin her bir ucunda ve her bir köşesinde bir karbon bulunur ve bu karbonlara yeterin- C4H10 ce hidrojen bağlıdır. CH3CH2CH2CH3 ÊÊ Formülde yer alan O, N, S ve diğer elementlerin sembolleri gösterilir. ÊÊ Halkalı bileşiklerin açık formüllerinin yazımı düz zincirli olanlara göre daha karmaşıktır. Daha kola bir çizim ve anlaşılır bir gösterim için halkalı bileşiklerde çizgi bağ formülleri tercih edilir. H CH2 H2C CH2 H H C C C C C C H H H Her birleşme noktasında bir C vardır. Burada C yok! C OH Her bir köşede C vardır. 4 Her bir köşede C vardır. C C CH3 OH C H 3C CH OH CH2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_11_MODUL_Hidrokarbonlar(3_BASKI).indd 4 13.03.2022 21:21 Hidrokarbonlar ÖRNEK 6 ÖRNEK 5 CH3 CH3 CH3 CH CH CH3 Yukarıda verilen bileşiğin çizgi-bağ formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? A) B) C) O İskelet formülü yukarıda gösterilen bileşiğin kapalı formülü aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) C6H14O B) C5H12O D) C6H12O D) E) ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 5 C 6 B AYT_11_MODUL_Hidrokarbonlar(3_BASKI).indd 5 C) C5H10O E) C4H10O ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 5 13.03.2022 21:21 Hidrokarbonlar 1. Alkanların Genel Özellikleri Alkanlara aynı zamanda Parafinler de denir. Parafin (mumsu) adı latince parum affinis'ten gelir. Alkanların, yapısındaki her bir karbon atomu sp3 hibritleşmesi yapar ve 4 tane sigma (δ) bağı oluşturur. Sadece C C ve C H tekli bağları içerdikleri için doymuş hidrokarbonlar olarak adlandırılırlar. ÊÊ Alkanların genel formülü CnH2n+2 dir. ÊÊ Ardışık sayıda karbon atomu içeren alkanlar arasında CH2 Alkanların bu şekilde oluşturduğu seriye homolog seri denir. birimi kadar fark vardır. ÊÊ Alkanlar düz zincirli yapıda olabildikleri gibi dallanmış yapıda da olabilirler. Alkanlardaki karbon atomları peş peşe sıralanmışsa düz zincirlidir. ÊÊ Karbon atomlarının etrafındaki atomlar, düzgün dört yüzlü geometriyi oluşturacak şekilde düzenlenir. ÊÊ Karbon atomlarının yaptığı bağlar arasındaki açı, yaklaşık 109,5°dir. ÊÊ Alkanlar aynı zamanda alifatik hidrokarbonlardır. H H C H H H H H C C H H Metan CH4 Etan C2H6 Propan C3H8 Bütan C4H10 Pentan C5H12 Heksan C6H14 Heptan C7H16 Oktan C8H18 Nonan C9H20 Dekan C10H22 H Alkanların VSEPR gösterimi AX4 şeklindedir. ÊÊ Alkanların ilk dört üyesi aşağıdaki gibidir. CH4 CH3CH3 CH3CH2CH3 CH3CH2CH2CH3 Metan Etan Propan Bütan ÖRNEK 7 ÖRNEK 8 Kapalı formülü CnH2n+2 olan organik bileşikler ile ilgili, CH4 bileşiğiyle ilgili, I. Doymuş hidrokarbonlardır. I. Molekül geometrisi düzgün dörtyüzlüdür. II. Homolog seri oluştururlar. II. H-C-H bağ açısı 109,5º’dir. III. VSEPR gösterimleri AX4 şeklindedir. III. Alkan sınıfında yer alır. IV. Sadece düz zincirli yapıda bulunabilirler. yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III D) I, III ve IV C) II, III ve IV E) I, II, III ve IV ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 6 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_11_MODUL_Hidrokarbonlar(3_BASKI).indd 6 D) Yalnız III E) II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 8 A B) I, II ve III C) I ve III 7 B A) I ve II B) I ve II 13.03.2022 21:21 Hidrokarbonlar 2. Primer, Sekonder ve Tersiyer Karbon 3º 1º CH3 CH 1º CH3 2º 1º CH2 CH3 Bir karbon atomu doğrudan sadece bir karbon atomuna bağlı ise primer (birincil, 1º), iki karbon atomuna bağlı ise sekonder (ikincil, 2º) ve üç karbon atomuna bağlı ise tersiyer (üçüncül, 3º) olarak tanımlanır. Aynı zamanda bu karbon atomlarına bağlı olan hidrojenlerde primer, sekonder ve tersiyer şeklinde sınıflandırılabilir. Alkil Grupları (R-) Bir alkandan teorik olarak bir hidrojenin çıkarılması ile oluşan gruplara alkil grupları (kökleri) denir. Alkil kökleri türetildiği alkanın adının sonundaki –an eki yerine –il eki getirilerek adlandırılır. Yukarıda yapı formülü verilen molekülde; 3 tane primer (1º), 1 tane sekonder (2º), 1 tane tersiyer (3º) karbon atomu bulunmaktadır. CH3 Metil CH3CH2 Etil CH3CH2CH2 Propil Alkanların Özel (Yaygın) Adlandırılması CH3 Normal (n): Düz zincirli alkanlar adlandırılırken adının başına n- eki getirilir. CH2 CH3 CH3 CH3 CH CH3 izobütan CH3 Neo: Düz zincirli bir alkanda zincirdeki 2. karbona 2 tane metil grubu bağlanırsa özel adlandırmada adının başına neo- ön eki getirilir. ÖRNEK 9 CH2 n-pentan İzo: Düz zincirli bir alkanda zincirdeki 2. karbona, 1 tane metil grubu bağlanırsa özel adlandırmada adının başına izo- ön eki getirilir. Yaygın adlandırma moleküldeki toplam karbon sayısına göre yapılır. CH2 CH3 C CH3 CH3 neopentan ÖRNEK 10 CH3 CH3 C CH2 CH3 CH3 Bileşiği ile ilgili olarak; I. Parafinler sınıfında yer alan doymuş bir hidrokarbondur II. 1 tane molekülünde 12 tane primer, 2 tane sekonder hidrojen atomu vardır. III. Yaygın adı, neoheksandır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III D) II ve III C) I ve II E) I, II ve IIII ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 9 E 10 B AYT_11_MODUL_Hidrokarbonlar(3_BASKI).indd 7 İskelet formülü yukarıda verilen organik bileşiğin bir tane molekülünde kaç tane primer (birincil) karbon atomu vardır? A) 5 B) 4 D) 2 C) 3 E) 1 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 7 13.03.2022 21:21 12. Modül Orbital Ders Anlatım Modülleri AYT Editör Prof. Dr. Serkan YAVUZ ISBN 978-605-06549-3-6 Kapak Tasarımı Orbital Yayınları Grafik Birimi Dizgi - Mizanpaj Orbital Yayınları Dizgi Birimi Basım Yeri ???????? (0312) ??? ?? ?? 2 TEST 7 37 TEST 1 6 B. ALKOLLER 8 1. Alkollerin Genel Özellikleri 2. Alkollerin Sınıflandırılması 3. Alkollerin IUPAC (Sistematik) Adlandırması 8 9 6. Aldehit ve Ketonların Kimyasal Özellikleri 7. Aldehit ve Ketonların Eldesi 38 39 TEST 8 40 TEST 9 41 10 E. Karboksilik Asitler ve Esterler 42 TEST 2 14 4. Alkollerin Fiziksel Özellikleri 16 TEST 3 17 5. Alkollerin Kimyasal Özellikleri 6. Alkollerin Kullanım Alanları 18 20 TEST 4 21 1. Karboksilik Asitler ve Esterlerin Genel Özellikleri 2. Karboksilik Asitlerin Adlandırılması 3. Esterlerin Adlandırılması 4. Karboksilik Asitlerin Fiziksel Özellikleri 47 TEST 5 22 TEST 10 48 C. ETERLER 24 1. Eterlerin Genel Özellikleri 2. Eterlerin Sistematik (IUPAC) Adlandırılması 3. Eterlerin Fiziksel Özellikleri 4. Simetrik Eterlerin Eldesi 5. Alkol ve Eterlerde Fonksiyonel Grup İzomerisi 24 TEST 6 29 D. Karbonil Bileşikleri 30 1. Karbonil Bileşiklerinin Genel Özellikleri 2. Aldehitlerin IUPAC (Sistematik) Adlandırması 3. Ketonların IUPAC (Sistematik) Adlandırılması 4. Aldehit ve Ketonların Fiziksel Özellikleri 5. Aldehit ve Ketonlarda İzomeri (Fonksiyonel Grup İzomerisi) 25 27 28 28 30 31 32 35 36 5. Karboksilik Asitlerin Kimyasal Özellikleri 6. Esterlerin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri 42 43 44 49 50 TEST 11 52 TEST 12 53 F. Enerji Kaynakları ve Bilimsel Gelişmeler 54 1. Fosil Yakıtlar 2. Alternatif Enerji Kaynakları 3. Sürdürülebilirlik 4. Nanoteknoloji 54 59 62 63 TEST 13 64 TEST 14 65 TEST 15 66 TEST 16 67 TEST 17 68 TEST 18 69 TEST 19 70 rstmrdm−150322−3B Bu kitap, 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre; tamamının/bir kısmının elektronik, mekanik ya da her hangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılmaz, yayımlanamaz ve depolanamaz. Her hakkı saklıdır ve Orbital Yayınlarına aittir. A. FONKSİYONEL GRUPLAR AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 1 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar ➽➽Organik bileşiklerin sayıları oldukça fazladır. Organik bileşiklerin bilimsel bir yaklaşımla sınıflandırılması karmaşayı ortadan kaldıracaktır. Bu nedenle organik bileşikler belirli özelliklerine göre sınıflandırılmış ve adlandırılmıştır. ➽➽Organik bileşikler sınıflandırılırken bu bileşiklerin fonksiyonel yapıları dikkate alınmıştır. Organik bileşiklerin tepkimeye girme eğilimlerini ve bazı fiziksel özelliklerini belirleyen bu işlevsel yapılara fonksiyonel gruplar denir. ÊÊ Sadece karbon ve hidrojen atomlarından oluşan organik bileşiklere hidrokarbonlar denir. ÊÊ Hidrokarbondan bir tane hidrojen atomunun ayrılmasıyla oluşan gruplara alkil kökü denir ve R– ile gösterilir. Alkil gruplarına fonksiyonel grupların bağlanmasıyla farklı organik bileşikler meydana gelir. Heteroatom İçeren Bileşikler Alkil halojenürler ÊÊ Fonksiyonel grup, bulunduğu organik bileşiğe belirli özellikler kazandırır. Alkol ÊÊ Organik bileşikler, fonksiyonel gruplar üzerinden kimyasal tepkimeler verir. Eter ÊÊ Organik bileşikler sahip oldukları fonksiyonel gruba göre sınıflandırılır. ÊÊ Birden fazla fonksiyonel grup içeren bileşiklere polifonksiyonel bileşikler denir. Aldehit Keton Bileşik Sınıfı Fonksiyonel Grup Alkol OH Eter OR Aldehit 2 R C R O R C R C C R O O C H O O OH Ester COOR Amin NH2 Nitro alkan NO2 R C OH O C OR H R N H O R N+ ROH R O H Sıkıştırılmış Formül OH O Keton Karboksilik asit Açık Formül O− ROR Karboksilik asit Ester Amin Nitro alkan RCHO RCOR RCOOH RCOOR R NH2 R NO2 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 2 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar Fonksiyonel (İşlevsel) Gruplar 1. Alkil Grupları ÊÊ Alkanlar yerdeğiştirme tepkimesi vermeye yatkın oldukları için, alkanlardaki fonksiyonel grup C H bağıdır. Alkanlardan bir (1) tane hidrojen atomu çıkartıldığında elde edilen gruba alkil adı verilir. Alkil grupları R şeklinde gösterilir. R grubu, metil, etil ya da izopropil olabilir. Fonksiyonel Grup Bileşik Alkan C H Alken C C Alkin C C 2. Alkenler ÊÊ Alkenler katılma tepkimesi vermeye yatkındır. ÊÊ Alkenlerdeki fonksiyonel grup C 3. Alkinler ÊÊ Alkinler katılma tepkimesi vermeye yatkındır. ÊÊ Alkinlerdeki fonksiyonel grup C H Aromatik C ikili bağıdır. C üçlü bağıdır. 4. Aromatik Bileşikler (Arenler) Alkil Halojenür ÊÊ Aromatik bileşikler (arenler) yer değiştirme tepkimesi vermeye yatkındırlar. Arenlerdeki X fonksiyonel grup ikili bağ karbonuna bağlı hidrojendir (C C H). 5. Alkil (Sikloalkil) Halojenürler ÊÊ Bir alkandan (sikloalkandan) bir hidrojen çıkartılıp elde edilen alkil grubuna halojen bağlanırsa oluşan moleküle alkil (sikloalkil) halojenür ya da haloalkan (halosikloalkan) denir. Halojenler X (X: F, Cl, Br veya I) ile gösterilir. Alkil halojenürler R X şeklinde ifade edilir. ÖRNEK 2 ÖRNEK 1 Molekül Fonksiyonel grubu I. CH3Br CI Br CH2 II. CH3CH III. CH3CH2CH3 C C C C Yarı açık formülü yukarıda verilen bileşikle ilgili; I. Alkil halojenür sınıfında yer alan bir bileşiktir. II. Sistematik adı; klorosiklopentandır. Yukarıda bazı organik bileşikler ve bu organik bileşiklerdeki fonksiyonel gruplar verilmiştir. III. Fonksiyonel grubu; Hangi bileşiklere ait fonksiyonel gruplar doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I A) Yalnız I B) I ve II D) I, II ve III C) II ve III E) I ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 1 B 2 D AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 3 Cl’dir. B) Yalnız III D) I, II ve III C) I ve III E) II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 3 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar 6. Alkoller ÊÊ Alkollerde sp3 hibritleşmesi yapmış bir karbon atomuna ÊÊ Alkoller R OH grubu bağlıdır. OH şeklinde ifade edilir. Alkollerdeki fonksiyonel grup OH'tır. 7. Eterler ÊÊ Eterler R O R ya da R O R' genel formülüne sahiptir. R grubu bir alkil, sikloalkil ya da fenil olabilir. R grupları aynı olabildiği gibi farklıda olabilir. 8. Karbonil Bileşikleri ÊÊ Karbonil grubu (C O) içeren bileşiklere karbonil bileşikleri denir. Karbonil grubuna bir tane hidrojen ve bir tane alkil (sikloalkil veya fenil) grubu bağlıysa aldehit adını alır. R grupları alkil, sikloalkil yada fenil gruplarından herhangi ikisi ise keton adını alır. Aldehitlerin genel formülü RCHO, ketonların genel formülü RCOR şeklindedir. ÊÊ Karbonil grubu bileşiklerin fonksiyonel grubu, karbonil (C C R H Aldehit H C C H 3C R CH3 CH3 CH3 OH Yapı formülü verilen molekülle ilgili; II. Oksijen elementi içeren 3 farklı fonksiyonel grup bulunur. III. Sadece sp2 hibritleşmiş karbon atomu içerir. C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 4 A vitamini (retinol) büyüme, gelişme ve göz sağlığı için oldukça önemli olan bir vitamindir. A) Katılma tepkimesi verebilir. B) sp2 hibritleşmesi yapmış karbon atomu içerir. C) Alken fonksiyonel grubu içerir. yargılarından hangileri doğrudur? D) Yalnız III CH3 A vitamini (retinol) ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? I. Aromatik halka içerir. 4 R OH B) Yalnız II Eter ÖRNEK 4 Yukarıda yapı formülü; vanilya bitkisine hoş kokusunu veren bileşiğe aittir. Vanilya koku verici olarak tatlı, dondurma ve gıda sektöründe ayrıca parfüm sanayiinde kullanılmaktadır. A) Yalnız I Alkol R Keton OCH3 O H R O Aldehit ÖRNEK 3 H C Su O) grubudur. O H R O D) Hem halka hem de açık zincir içerir. E) Aromatik yapıdadır. ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 4 E H H O 3 C O O 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar 9. Karboksilik Asitler ÊÊ Karboksil grubu ( COOH) içeren bileşiklere karboksilik asitler denir. Genel formülleri RCOOH şeklindedir. R grubu, alkil, sikloalkil, aril veya hidrojen atomu da olabilir. Karboksilik asitlerin fonksiyonel grubu, karboksil ( COOH) grubudur. O H C O OH R Karboksilik asit C RCOOH OH Karboksilik asit Karboksilik asit 10. Esterler ÊÊ Esterler RCOOR genel formülüne sahip bileşiklerdir. Esterlerde fonksiyonel grup grubudur. O H COO O C OR R C OR RCOOR Esterlerin farklı gösterim şekilleri 11. Aminler ÊÊ Aminler R Nitro grubu ısı ve basınç etkisiyle patlama özelliğine sahiptir. NH2 genel formülüne sahiptir. Aminlerde fonksiyonel grup, 12. Nitro Alkan ÊÊ Nitro alkanlar R NO2’dir. NH2’dir. NO2 genel formülüne sahiptir. Nitro alkanlarda fonksiyonel grup, ÖRNEK 6 ÖRNEK 5 O Aşağıdaki moleküllerden hangisi karşısında yazan fonksiyonel grubu içermez? OH Molekül NH2 A) Yukarıda bir amino asit olan fenil alanin bileşiğinin yarı açık formülü verilmiştir. Fenil alanin molekülünde; I. Amin II. Karboksilik asit III. Aren fonksiyonel gruplarından hangileri bulunur? A) Yalnız I B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 5 E 6 B AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 5 Fonksiyonel grup CH3CH2COOH Karboksilik asit B) CH3COCH3 Eter C) CH3CH2CHO Aldehit D) CH3CH2CH2NH2 Amin E) CH3CH2COOCH3 Ester ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 5 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar Organik bileşiklerin fonksiyonel gruplara göre sınıflandırılmasında kullanılan genel adlar aşağıdakilerden hangisinde yanlış verilmiştir? Bileşik I. ROH Alkol B) RCHO Aldehit C) RNO2 Amino D) ROR Eter E) RCOR Keton Kök CH3CH3 II. Fonksiyonel grup A) Organik bileşik 4. CH2 Etil CH2 Etenil III. Orbital Yayınları 1. Fenil Yukarıdaki organik bileşiklerden hidrojen çıkarılmasıyla elde edilen köklerin isimleri görülmektedir. Buna göre hangileri doğru verilmiştir? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III Aşağıdaki bileşiklerden hangisi fenil köküne bağlı bir karboksil fonksiyonel grubu içerir? A) CH3COOH X 5. B) COOH C) OH D) COOH E) CH3CH2COOH Yapı formülü verilen organik bileşikte X yerine aşağıdakilerden hangisi yazılırsa, bileşik aldehit özelliği gösterir? Orbital Yayınları 2. E) I, II ve III A) OH B) D) COCH3 CHO C) E) COOH COOCH3 COOH 3. HO CHO 6. I. II. Yukarıda yarı açık formülü verilen bileşik aşağıdaki fonksiyonel gruplardan hangisini içermez? CH3CH2Cl O CH3 III C CI Br AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 6 E) I, II ve III 6 A Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri D) II ve III C) I ve III 5 B 6 B) Yalnız II 4 E E) Ester A) Yalnız I 3 E D) Karboksilik asit 2 D C) Alkol Yukarıda formülü verilen bileşiklerden hangileri alkil halojenür sınıfında yer alır? 1 C B) Aldehit Orbital Yayınları A) Alken 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar 1. Karboksilik Asitler ve Esterlerin Genel Özellikleri ÊÊ Karboksilik asitlerin genel formülü R-COOH şeklindedir. -COOH grubuna karboksil grubu, COO− grubuna ise karboksilat anyonu denir. ÊÊ Yapısında bir tane COOH grubu bulunduran karboksilik asitlere mono karboksilik asitler denir. Monokarboksilik asitlerin genel formülleri CnH2nO2 şeklindedir. COOH O R C OH Aynı karbon sayılı monokarboksilik asitlerle esterler birbirinin fonksiyonel grup (yapı) izomeridir. COOH Monokarboksilik asit Dikarboksilik asit ÊÊ Karboksilik asitlerdeki R grubu H, alkil, siklo alkil veya aril olabilir. Aşağıda karboksilik asitlere bazı örnekler verilmiştir. O O H C CH3 OH HCOOH OH CH3 CH3COOH O C O C CH2 CH2 C OH CH3CH2CH2COOH O OH C COOH OH ÊÊ Esterlerin genel formülü R1-COOR2 şeklindedir. R1 grubu H, alkil, siklo alkil veya aril olabilir. R2 grubu alkil, siklo alkil veya aril olabilir. Aşağıda esterlere örnekler verilmiştir. O R1 C O OR2 H R1COOR2 C O OCH3 CH3 HCOOCH3 C OC2H5 CH3COOC2H5 ÊÊ Esterlerin fonksiyonel grubu -COOR’dir. ÊÊ Esterlerin genel formülleri CnH2nO2 şeklindedir. ÊÊ Aynı karbon sayılı monokarboksilik asitlerle esterler birbirinin fonksiyonel grup (yapı) izo- O R C OH Karboksilik asit Karboksilik asitlerin en üyesi bir karbonludur. küçük O H C HCOOH OH Esterlerin en küçük üyesi iki karbonludur. O H C OCH3 HCOOCH3 meridir. ÖRNEK 45 ÖRNEK 46 Mono karboksilik asitlerle ilgili, I. Aynı karbon sayılı esterlerle izomerdirler. Aşağıda formülleri verilen bileşiklerden hangisi karboksil grubu içermektedir? II. En küçük üyesi 2 karbonludur. A) CH3COCH3 III. Kapalı formülleri CnH2nO2’dir. B) CH3CHO yargılarından hangileri doğrudur? C) CH3COOC2H5 B) I ve II D) II ve III C) I ve III E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 42 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 42 D) HCOOH E) CH3OC2H5 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 45 46 C D A) Yalnız I 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar 2. Karboksilik Asitlerin Adlandırılması Birden fazla karboksil grubu (-COOH) bulunduran karboksilik asitlere ise polikarboksilik asit denir. Polikarboksilik asitlerde iki karboksil grubu içerenler dikarboksilik asit, üç karboksil grubu içerenler trikarboksilik asit olarak sınıflandırılır. CH2 HO C 1. İçinde karboksil grubunun olduğu en uzun sürekli zincir belirlenir. 2. En uzun karbon zincirinde karboksil grubunun bulunduğu karbon atomunun numarası 1 olacak şekilde karbonlar numaralandırılır. 3. En uzun karbon zincirindeki karbon sayısına karşılık gelen alkanın adının sonundaki -an ekinin yerine -oik asit eki getirilerek adlandırılır. COOH COOH CH2 COOH Sitrik asit HCOOH CH3COOH CH3CH2COOH IUPAC adı: Metanoik asit Etanoik asit Propanoik asit Özel adı: Formik asit (Karınca asiti) Asetik asit (Sirke asiti) Propiyonik asit 4. Zincire bağlı atom ve gruplar varsa bunların bağlı olduğu karbon atomunun numarası ile atom ya da grubun adı belirtilir. 5. Karboksil grubu, dallanmadan, ikili, üçlü bağlardan, alkollerden ve karbonil grubundan daha önceliklidir. CH3 5 CH2 4 Br CH3 O CH 3 CH 2 OH 3-Bromo-2-metilpentanoik asit COOH Sikloheksan karboksilik asit COOH Benzoik asit CH3 5 CH 4 Etandioik asit CH 2 C 1 OH 4-Kloro-2-pentenoik asit COOH COOH COOH CH 3 COOH COOH Ftalik asit OH Salisilik asit ÖRNEK 48 ÖRNEK 47 Bileşik OH I. C 1 O CI CH3 CH Adı O CH2 C OH COOH II. 3-Hidroksibütanoik asit Br O OH C2 H 5 İskelet formülü yukarıda verilen bileşiğin sistematik (IUPAC) adı aşağıdakilerden hangisidir? Benzoik asit A) 3-Bromo-4-etilpentanoik asit O O III. HO C CH2 C OH Propandioik asit B) 3-Bromo-4-metilheksanoik asit C) 2-Bromo-3-etilbütanoik asit Yukarıdaki bileşiklerden hangileri doğru adlandırılmıştır? D) 2-Bromo-3-metilpentanoik asit A) Yalnız I D) 4-Metil-3-bromoheksanoik asit B) Yalnız II D) I ve III C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 47 48 D B AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 43 ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri 43 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar 3. Esterlerin Adlandırılması O R1 C O R2 Önce O R2 grubundaki alkil grubunun adı yazılır. O 2. O Sonra R1 C grubundaki (karbonil karbonu da dahil olmak üzere) toplam karbon sayısına karşılık gelen alkanın adının sonuna -oat eki eklenir. C C O Alkanoat R2 O Alkil C2H5 Ester: Alkil alkanoat 3. Özel adı: C CH3 OCH3 Metil format Formik asitin metil esteri Metil asetat Asetik asitin metil esteri IUPAC adı: C O CH3 OC2H5 C O Etil etanoat Fenil etanoat Etil asetat Asetik asitin etil esteri Fenil asetat Asetik asitin fenil esteri ÖRNEK 50 ÖRNEK 49 O C2H5 C O II. Propiyonik asitin etil esteri B) Yalnız II C) I ve II E) I, II ve III ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 44 R2 B) Metil bütanoat adlandırmalarından hangileri kullanılabilir? Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri O A) Metil propanoat III. Etil asetat 44 C Genel formülü yukarıdaki gibi olan organik bir bileşikte R1 grubu C3H7 ve R2 grubu CH3 olursa bileşiğin IUPAC adı aşağıdakilerden hangisidir? I. Etil propanoat D) I ve III O R1 C 2H 5 Bileşiği için; A) Yalnız I C2H5 OCH3 Metil etanoat O Özel adı: C Metil metanoat CH3 O O O IUPAC adı: C Etil propanoat (Propiyonik asitin etil esteri) Diğer adlandırmada ise önce esteri oluşturan karboksilik asidin özel adı, sonra alkolden gelen alkil grubunun adı yazılır. En sona esteri kelimesi eklenir. H C2H5 Etil benzoat (Benzoik asitin etil esteri) O R1 O C) Etil propanoat D) Etil bütanoat E) Metil asetat ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ ⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚⬚ 49 50 C B 1. 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar UYGULAMA 7 Aşağıda formülleri verilen bileşiklerin IUPAC (sistematik) adlarını yazınız. 1. 2. CH3 CI CH CH3 3. COOH CH3 CH CH COOH HOOC 5. 6. Br OH CH3 CH CH CH2 COOH COOH O H 7. COOH CH3 CH 10. CH COOH OH CH3 C CH3 Br O OH F CH COOH 12. O COOH C2H5 CH3 11. CH3 O 9. NH2 CH C 8. C2H5 C COOH OH 4. CH3 CH2 CH3 C CH3 O CH CH3 Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 45 45 13.03.2022 21:18 Fonksiyonel Gruplar UYGULAMA 8 Aşağıda adları verilen bileşiklerin formüllerini adlandırınız. 46 1. Formik asit 2. Asetik asit 3. 2,3-Dimetilbütanoik asit 4. Ftalik asit 5. 1,4-Bütandioik asit 6. 2-Metilpropenoik asit 7. Etil asetat 8. Metil benzoat 9. Fenil asetat 10. 2-Bromo-2-fenilasetik asit 11. Oksalik asit 12. Hidroksietanoik asit Orbital Yayınları - Ders Anlatım Modülleri AYT_12_MODUL_Fonksiyonel_Gruplar(3_BASKI).indd 46 13.03.2022 21:18

AYT ORBİTAL DERS ANLATIM MODÜLLERİ

Products

Support

AYT ORBİTAL DERS ANLATIM MODÜLLERİ

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib