Filipino Psychology
The Beginnings of Sikolohiyang Pilipino
▪
Academic psychology or the psychology taught
in schools was predominantly Western in theory
and in methodology.
▪
The Western approach in research of not being
enmeshed and bound by the culture being
studied has resulted in a characterization of the
Filipino from the “judgmental and impressionistic
point of view of the colonizers.”
Ex. Indirectness of Filipino communication was
regarded as being dishonest and socially
ingratiating and reflecting a deceptive verbal
description of reality rather than a concern for
the feelings of others.
Early 1970s – Virgilio Gaspar Enriquez returned to the
Philippines from Northwestern University, USA
with a PhD in Social Psychology and
introduced the concept of SIKOLOHIYANG
PILIPINO
▪
Dr. Alfredo V. Lagmay (then-chairman of the
Department of Psychology at the UP) and
Enriquez embarked on research into the historical
and cultural roots of Philippine Psychology.
The research included:
o identifying indigenous concepts and
approaches in Philippine Psychology.
o developing creativity and inventiveness
among Filipinos.
Produced:
o
o
two-volume bibliography on Filipino
psychology
a locally developed personality test,
Panukat ng Ugali at Pagkatao (Measure
of Character and Personality)
He established the Philippine Psychology
Research House (PPRH) which later
became the Philippine Psychology
Research and Training House (PPRTH).
1977-1982 - Enriquez became Chairman of the
Department of Psychology.
He taught at other institutions:
De La Salle University
Pamantasan ng Lungsod ng Maynila
University of Santo Tomas
Centro Escolar University
He was also a Visiting Professor at:
University of Hawaii
Tokyo University for Foreign Studies
University of Malaya
University of Hong Kong
Publications in indigenous psychology:
➢ Indigenous Psychology and National
Consciousness (Enriquez, 1989)
➢ From Colonial to Liberation Psychology (Enriquez,
1992)
➢ a chapter contribution to Blowers and turtle’s
(1987) book Psychology moving East
➢ Pagbabangong-Dangal: Indigenous Psychology
and Cultural Empowerment (1994) - his last
publication before he passed away in 1994
Significant Awards:
➢ Outstanding Young Scientist of the Philippines
from the National Academy of Science and
Technology in 1982, was in recognition of his work
in Sikolohiyang Pilipino.
➢
1975 - Enriquez chaired the Unang Pambansang
Kumperensya sa Sikolohiyang Pilipino which was
held at the Abelardo Auditorium at U.P.
In this conference, the ideas, concepts,
and formulations of Sikolohiyang Pilipino
were formally articulated.
Virgilio Enriquez:
Pioneer of Sikolohiyang Pilipino
▪
Born in the province of Bulacan, Philippines,
Virgilio Gaspar Enriquez was trained by his father
to speak the native tongue fluently since he was a
child.
1963 - formally initiated into psychology he started
teaching at the University of the Philippines.
1966 - he left for the United States to pursue a
Masters, then later a Doctoral degree in
Psychology at Northwestern University at
Evanston, Illinois.
1971 - Enriquez returned to the Philippines
He was given a posthumous award, the National
Achievement in the Social Sciences Award (1997),
by the National Research Council of the
Philippines for outstanding contribution in the
social sciences on a national level.
What is Sikolohiyang Pilipino?
Sikolohiyang bunga ng karanasan, kaisipan, at
oryentasyo ng Pilipino, batay sa kabuuang
paggamit ng kultura at wikang Pilipino.
Sa isang panimulang pagsusuri sa sikolohiyang Pilipino
(Enriquez, 1974) batay sa kultura at wikang Pilipino,
Nakita kaagad na ang sikolohiya ay tungkol sa:
❑
❑
❑
❑
❑
❑
Kamalayan – tumutukoy sa damdami’t
kaalamang nararanasan.
Ulirat – tumutukoy sa pakiramdam sa paligid.
Isip – na tumutukoy sa kaalaman at
pagkaunawa.
Diwa – tumutukoy sa ugali, kilos o asal.
Kalooban – tumutukoy din sa damdamin.
Kaluluwa – na syang daan upang mapag-aralan
din ang tungkol sa budhi ng tao.
Tatlong Anyo ng Sikolohiya
1.
Sikolohiya sa Pilipinas (Psychology in the
Philippines)
Ang kabuuang anyo ng sikolohiya sa
kontekstong Pilipino.
Tumutukoy ito sa lahat ng mga pag-aaral,
libro, at sikolohiyang makikita sa Pilipinas,
banyaga man o makapilipino.
the biggest and general form of psychology
in the Philippine context
“understood norms.” Consider this account by
Constantino (1974)
By connecting Philosophy to the idea of an
individual’s consciousness and moral being,
the Spanish were able to create and maintain
control.
2.
Sikolohiyang Akademiko-siyentipiko
Nagsimula rin ito sa UP at hinikayat ng
piliyasyong ito ang mga akademiko na ituring
ang pananaliksik bilang importante sa
sikolohiya. Dito rin naging uso ang pagnanais
ng mga sikolohista na magkaroon ng mga
resulta na empirical.
Ex. Ang aklat na galing sa ibang bansa at
inilagay sa isang silidaklatan dito sa Pilipinas ay
maaring maging isang bahagi na ng silidaklatang iyon. Kaya ito ay may kinalaman sa
kabuuang sikolohiya ng ating bansa kasama na
ang mag sariling sikolohiya at ang sikolohiya na
nadala ng dayuhan sa bansang Pilipinas maging
ito man ay sa anong paraan at anyo.
2.
Sikolohiya ng Pilipino (Psychology of Filipinos)
Tumutukoy sa lahat ng mga pag-aaral,
pananaliksik at mga konsepto sa sikolohiya
na may kinalaman sa mga Pilipino.
Ang Palasak na anyo sapagkat
pinakakaraniwan o madaling makita.
This reflects the influence of Sir Wilhelm
Wundt’s introduction of scientific
experimentation to the field.
The academic-scientific psychology entered
the country in 1925 when Dr. Agustin Alonzo
came back to the University of the Philippines.
Academic-scientific psychology, in this
context, may then be viewed as a tool of
colonization.
3.
Sikohiyang Katutubo
Ang sikolohiyang katutubo ay hindi nagsimula
sa isang unibersidad katulad ng nauunang
dalawa dahil dati pa itong pinapraktis ng
mga katutubong Pilipino.
Ex. Ang Pilipinas ay binubuo ng iba’t ibang
pangkat etniko kung saan may kanyankanyang nakaugaliang mga kultura kung kaya’t
itong nagkakaiba’t-ibang pangkat etniko ng
Pilipinas ay ang bumubuo sa tinutukoy na
Sikolohiya ng mga Pilipino.
3.
Nahahati ito sa dalawa:
o
o
Tinutukoy ng katutubong sikolohiya ang mga
paniniwala at karanasan ng mga katutubong
Pilipino, habang sakop naman ng
kinagisnang sikolohiya ang wika, kultura, at
sining ng mga Pilipino.
Sikolohiyang Pilipino (Filipino Psychology)
Bunga ng karanasan, kaisipan, at
oryentasyon ng mga Pilipino
Pilipino lamang ang makakasulat tungkol
dito.
Nilalayong anyo ng sikolohiya sa Pilipinas
a.
Shamans and witches
Filipino witches are believed to have
powers that cause harm to other people
covertly.
Healer-sorcerers - justify it as a form of
criminal punishment.
“true” sorcerers - have hereditary
sorcerous powers; often conflated with
the evil supernatural beings.
b.
Aswang
vampire-like supernatural entities
have strong powers of sorcery
(particularly shapeshifting) that they need
to maintain by feeding on humans.
cannot be born to normal parents. They
either need to have an aswang parent or
gain their curse through transference
called salab.
c.
Mangkukulam
considered a Filipino witch, literally
meaning “a practitioner of kulam.”
use a voodoo doll and a needle to cast
spells on people they want to take
revenge on,
Ex. ningas kugon, hiya, utang na loob, amor
propio, bahala na, SIR, Filipino time ay ilan sa
mga katangian na pinanganglandakang
katangian o ugali sa pakikipagkapwang Pilipino
Apat na piliyasyon ng sikolohiyang Pilipino
1.
Sikolohiyang Akademiko-Pilosopikal
Salazar identified academic-philosophical
psychology as starting with the establishment
of a system of higher education in the
University of Santo Tomas during the Spanish
times. This dates back to the Spanish colonial
era. In the institutions of higher learning run by
the Spanish clerics, psychological material
was introduced via courses in philosophy and
medicine.
Spanish clerics utilized material from
philosophy and biblical anecdotes. During
the Spanish occupation of the Philippine
islands, Catholic religion and values were
propagated to enforce power over
indigenous inhabitants (David, 2013; Francia,
2014), in turn creating a regulation of
ang katutubong sikolohiya
kinagisnang sikolohiya
candle lighting rituals, scrying or tawas,
recitation of spells, and concocting
potions
black magic does not work on people
who are innocent.
d.
e.
Mambabarang
Bisayan version of a sorcerer/sorceress,
who uses insects and spirits to enter the
body of any person they hate.
use a strand of hair from their chosen
victim and tie it to the bugs or worms
which they will use as a medium.
performs a prayer ritual wherein he
whispers instructions and identifies the
victim to the beetles. The destructive
insects are then set free and to seek out
the victim and gain entry into the body
via any bodily orifice.
Usikan
also known as the Buyagan, is a type of
Visayan sorcerer that can inflict harm
through words (buyag).
can affect not only people, but also
plants, animals, and inanimate objects.
cause harm by complimenting someone
or something, either unwittingly or with
malevolent intent
To protect against this, people carefully
avoid accepting compliments from
strangers and may say the phrase “pwera
buyag”
can be recognized by having a dark
tongue or by being born with teeth.
the power of the Usikan is innate and is
not acquired by choice.
Remedies
➢
➢
➢
➢
➢
4.
finding the caster and bribing him or her to lift the
curse.
rely in the albularyo or mananambal for
treatment.
faith healing practices of the babaylan and
the katalonan.
a.
Babaylan or Catalonan techniques of healing
(1565)
A babaylan is someone who has the ability to
mediate with the spirit world, has her own
spirit guides, and is given gifts of healing,
foretelling, and insight.
a ritualist, a chanter, diviner
has the gift of traveling to the spirit world or
non-ordinary states of reality in order to
mediate with the spirits.
If we were to take a non-Filipino word to
describe the various healers/spiritual
practitioners, a “shaman” would be the
closest.
b.
Herbolaryo (1730)
A person who is knowledgeable in using herbs
to affect cure.
this term was not known among the common
people because the name Albularyo or
herbolaryo are a word that been used by
Spaniards to describe the person who uses
plants, roots, leaves, and barks with medicinal
properties to affect cure to a person who has
illness.
Mananambal
c.
Espiritista(1900)
Heals the psyche.
In the decades of the fifties and sixties, the Philippines,
though independent, found itself still looking to the
former colonizers for the country’s agenda and
development. In the educational field, the former
colony was faced with the task of training its many
academics who would eventually run the degree
programs in the universities and colleges. Academics
who eventually made an impact in the field of
psychology in the Philippines went to the United States
to train in “rigorous” and “scientific” psychology.
ANG MGA KONSEPTO SA SIKOLOHIYANG PILIPINO
Sorcerous “attacks” are most commonly treated
with sumbalik (counter-spells or antidotes), which
are themselves, a form of sorcery and do not
usually require interaction with the spirits.
may mga konseptong katutubo at mayroon din
naming mga konseptong “inangkin.” Inangkin
sapagkat waang intensyong isauli. Karaniwang
tawag sa salitang banyaga na nakapasok sa
wikang Pilipino ang taguring “salitang hiram.”
Illnesses believed to be caused by sorcery are
treated with counter-spells, simple antidotes, and
physical healing.
Darker forms of remedies to kulam include
albularyos whipping the bewitched person with a
Buntot Pagi (stingray’s tail) until the afflicted is
forced to divulge the witch’s name and
confronting him or her.
Sistemang Sikomedikal at Relihiyon
Nagsimula ito mula sa medikong relihiyosong
gawa ng mga naunang babaylan at
katalonan. Tinatalakay rito ang iba’t ibang
Sistema ng paniniwala.
The psycho-medical tradition that has religion
as the basis and explanation. This includes the
ang mga konseptong inangkin ay siyang may
pinakamalaking banyagang pakahulugan at
kaakibat na ligaw na pananaw.
1.
Mga Katutubong Konsepto
ang konseptong katutubo ay malinaw na ito
ay may mga tanging kahulugan na higit na
malapit sa karanasang Pilipino.
Ex. saling-pusa - isang katawagan sa isang
“bisitang” manlalaro, isa itong manlalarong bata
na hindi pa totoong kasali sa laro sapagkat, dahil
sa kanyang murang pag-iisip at pisikal na gulang,
hindi pa makasunod sa mga patakaran at batas
ng laro.
Ipinapahiwatig nito na may mataas na
pagpapahalaga ang mga Pilipino sa
damdamin ng isa’t isa kung kaya’t iniiwasan
ang huwad na pakikipagkapwa.
Others: pamasak-butas, pagkapikon, balik-bayan.
2.
4.
Mga Konseptong bunga ng pagtatakda ng
kahulugan
Higit na mabisa ang pagtatakda ng
kahulugang teknikal sa isang konseptong
makahulugan na sa Pilipino kaysa sa walang
patumanggang pag-aangkop at
paglalangkap ng mga ligaw na konsepto.
Ang mga ugaling ito ay hindi sa Pilipino
lamang.
Charles Kaut (1961) - ang utang na loob ay
hindi tahasang banyaga sa Washington D.C.
Natural marunong din silang tumanaw ng
utang na loob kaya nga lamang, mas gusto
nila ang kaliwaan, iyong sabay ang pagaabutan, hangga’t maaari
mahalaga ang pagtatakda ng kasaklawan
ng mga kahulugan subalit kailgan ding
matiyak na ito ay alinsunod sa hinihingi ng
kategorisasyong naaayon sa wika at
kulturang Pilipino.
Ex. “alaala” at “gunita”
Lynch (1961)- walang pagpapahalagang
bukod-tanging sa Pilipino lamang makikita.
Gayunpaman, ipinapalagay niyang ang
pagpapahalaga sa pagtanggap ng iba ay
higit na namamayani sa Pilipinas.
Magkatulad ang ibig sabihin ng dalawang
salitang ito na may kinalaman sa salitang
Ingles na memory bilang salitang teknikal.
❖
gunita “recall”
o maaaring ihalintulad sa isang
konkretong bagay
Ex. impression formation
“First impression is a lasting
impression.”
“magkilatisan” na hiram na salitang
Kastilang “quilates”
tumutukoy sa pagsukat ng
kakayahan ng ibang tao
alaala  “memory”
o may mga konotasyong
emosyonal
Ang ganitong pagtatakda at paglilinaw ng
kahulugan ay mahalaga sa teknikal na
bokabularyo ng sikolohiya.
❖
Adea (1975) - parehong pagkilala sa kapwa
ang layunin ng pagkilatis at pagbuo ng
impresyon, pero higit na malalim ang
pagkilatis sa pagbuo ng impreson.
Ex. “subject” sa isang eksperimento
ang salitang “subject” ay tumutukoy din
sa mga bagay na hindi kasiya-siya para
sa mga Pilipino.
ang salitang “kalahok” ay tumutukoy sa
positibong partisipasyon kung hindi man
sa aktwal nap ag-aambag sa proseso ng
eksperimentong sikolohikal
3.
Ang pag-aandukha o pagbibigay ng katutubong
kahulugan sa ideya at salitang hiram
Ang pag-aandukha o pagbibigay ng
katutubong kahulugan sa ideya at salitang
hiram
Ex. “If you have a chance to take advantage of
it” na sa pananaw ng Pilipino ay tila naman yata
may kagarapalan.
Ang salitang “chance” ay hiniram,
binago, at inandukha upang maihabi sa
institusyong Pilipino tulad ng nangyari sa
salitang “paniniyansing”
Hindi pwede ang basta nang hawak
kung kani-kanino sa kulturang Pilipino.
Dahil matalino ang mga Pilipino,
nagawan iyan ng paraan at ang
paraang natuklasan at napatibayang
mabisa ay ang ‘panyayansing’
Ang pagbibinyag o paggamit ng katutubong
salita para sa pandaigdigan o banyagan
konsepto.
Ang salitang pagbibinyag ay tumutukoy
hindi lamang sa mga ritwal sa
pananampalataya kundi maging sa
paggamit sa mga katutubong salita para sa
pangdaigdigang konsepto tulad ng “hiya,”
“utang na loob,” at “pakikisama.”
Impression formation - batay sa ipinahihiwatig
ng mga mata, pagsasalita, pananamit,
panlabas na kaanyuan at pinanggalingan
rehiyon.
Pagkilatis - higit na nagpapahalaga sa
pagsusuri ng pag-uugali at paninindigan,
bukod sa panlabas na kaanyuan.
5.
Ang paimbabaw na asimilasyon ng taguri at
konseptong hiram
May mga konsepto at teoryang masasabing
matagal nang namamalasak sa bokabularyo
ng mga sikolohistang Pilipino subalit ang mga
kahulugan nito’y nakalutang at tiwalag pa rin
sa karanasang Pilipino.
Bagamat sa simula ay inaangkin ng ganap o
buung-buo ang isang salita o konseptong
galing sa ibang kultura, ang paimbabaw na
asimilasyon ito ay maaaring magbago sa
pagdaraan ng panahon.
Ex. “reimporsment”
mahirap ihambing ang konseptong
“reimporsment” sa konsepto ng mga
Pilipino kung ano talaga ang
nangyayari kapag siya ay may napala.
6.
❖
Reimporsment - batay sap ag-aayos
ng mga pangyayari
pilit na hinuhusgahan ang sariling kilos ayon
sa pamantayang banyaga
❖
“napala” - nasasalig sa katalagahan
o katarungang likas.
Sa halip na maintindihan ang kapwa nating
Pilipino, lalong lumalawak ang hidwaan sa
pagitan ng mga sikolohista at ng
sambayanan.
Ang mga ligaw at banyagang konsepto
Ang impluwensyang dayuhan sa Sikolohiyang
Pilipino ay higit na makikita sa tahasang pagangkin sa konseptong nilikha sa ibang kultura.
3.
Ex. “Home for the Aged”
isang institusyon sa kultura at lipunang
Amerikano (Gamboa, 1975)
Ex. “prejudice”
Hindi natin sinasabi na walang prejudice sa
Pilipinas. Pero ang salitang prejudice ay tila
yata may kabigatan.
Medyo ayaw lang ng Pilipino sag anito o
mas gusto niya ang gayon. Pero hindi
naman prejudice, siguro preference, pero
hindi prejudice.
MGA IPINAPALAGAY SA SIKOLOHIYA
1.
Ang tao ay tinitingnan bilang isang indibidwal,
hiwalay sa kanyang paligid.
Isang matinding puna sa sikolohiya ang
pagiging masyadong indibidwalistiko ng
pananaw nito
nakakalimutan na siya ay bahagi lamang ng
isang malaking komunidad, na ang
anumang umaapketo sa kanya ay
nagkakaroon ng epekto sa nakakarami
Hindi kinikilala ang posibilidad na ang mga
suliranin ay bunga ng mga konkretong
kondisyon na pumapaligid sa kanya kundi
bunga ng mga abstraktong tunggalian ng
id, ego, at superego.
Ang tao ay produkto ng kanyang
kapaligiran.
sa paggamit ng sikolohiya, ang tao ay
tinitingnan na lumalaki, umuunlad nang
hiwalay sa kanyang paligid at ang kanyang
mga suliranin ay itinuturing na dulot ng mga
internal na tunggalian at pansariling
pangangamba
Kayat ang mga solusyon na iminumungkahi
sa sikolohiya ay mga indibidwal na solusyon
din.
2.
Ang mga tao ay magkasingtulad. Hindi gaanong
mahalaga ang bansa at panahong
pinanggalingan kaya’t maaaring gamitin ang
anumang teorya o eksamen sap ag-unawa sa
kanila.
Ang batayan ng ganitong pananaw ay ang
paniniwala na walang pagkakaiba ang
mga tao sa isa’t isa
Dahil dito, walang atubiling ginagamit ang
mga teoryang nahalaw mula sa mga
pananaliksik at karanasan ng ibang bansa
upang ipaliwanag ang mga karanasan ng
ating mamamayan.
Ang sikolohiya ay hindi kumukiling sa anumang
Sistema ng pagpapahalaga (value-free) o sa
isang particular na uri ng Lipunan (class-bias
free).
Ang sikolohiya ay hindi rin ligtas sa pagkilin
sa isang particular na uri sa Lipunan.
Marami ang nagsasabi na ito’y para sa mga
mayayaman lamang --- sila lang nag may
oras at salaping maaaring aksayahin
Ang sikolohiya ay isang luho na hindi abotkaya ng malaking sektor ng lipunang Pilipino.
SIKOLOHIYANG PILIPINO AS A LIBERATING,
LIBERATED, AND INTERDISCIPLINARY PSYCHOLOGY
❑
Liberated Psychology – Sikolohiyang Pilipino
eliminated its bondage from Western
perspective in both theory and in practice.
❑
Liberating Psychology – Sikolohiyang Pilipino
became more “responsible” and responsive to
the needs of Filipinos due to the philosophy that
we need to make psychology benefit and be of
service to the people.
❑
Interdisciplinary Psychology – Sikolohiyang
Pilipino is enriched by different disciplines to
make it more solid and closer to Philippine
reality.
Developing Sikolohiyang Pilipino
❑
Indigenization from without (etic)
Applying Western theoretical models and
methodologies to the local setting.
This includes simple translation of
concepts, methods, theories, and
measures into Filipino.
❑
Indigenization from within (emic)
a.k.a. “cultural revalidation”
Utilizing the local’s own methods to elicit
and study culture-specific behaviors.
This includes identifying indigenous
concepts, methods, and theories.
Assessing historical and socio-cultural
realities, understanding the local
language, unraveling Filipino
characteristics and explaining them
through the eyes of the native Filipino
Note: While both types of indigenization processes are
aimed at making psychological concepts, theories,
and methods more culturally meaningful, the process
of indigenization from within (emic) is superior to that
from without.
Kaluluwa at Ginhawa
Karagha o Karagan – mga taong “may
kaluluwa,” ibig sabihin “mapupusok,
matatapang, may desisyon at kalooban.”
Sa katunayan, tila nakasalalay sa “kaluluwa” at
“ginhawa” ang mga dalumat na
nagpapahiwatig ng panloob na kabuuan ng tao.
Nararapat suriin ang pagkakaugnay ng
“kaluluwa” at “ginhawa” bago linawin ang mga
nakakabit ditong mga konsepto, na
naglalarawan ng pagkatao mula sa loob
❖
Kasalukuyang Pagkaunawa
Tila walang pagkakaugnay ang mga konsepto ng
“kaluluwa” at “ginhawa”. Dalawang dahilan:
a.
Kristiyanismo
❖ “kaluluwa” – patungkol sa espiritung
tutungo sa langit or sa impyerno.
❖ “ginhawa” - “aliw” o “mabuting
pakiramdam.”
o
o
b.
Panahong Moderno
Kaluluwa - Wala ng nagkakainteres maliban sa
mga propesyonal dito- pari, at iba pang
manghihilot-kaluluwa, o dili kaya ay mga
nalilito o naliligalig sa buhay na walang
mapuntahang sikoanalista.
❖
Umalagad  Sulod
“kaluluwang tagapagtaguyod” ng
mga dating Bikolano
“ isang larawang-usok ng katawan”
Namamahala sa hininga ng isang tao
at nagbibigay sa kanya ng init at
buhay
Mauugnay sa kaluluwa ang “hininga” at “init at
buhay”:
➢
-
Kristiyano - nasa kabilang buhay ang tunay
na kaginhawaan (Kaluwalhatian); hirap at
dusa lamang ang matatamo sa mundong ito.
Ninuno - ang pangunahin nilang hangarin sa
buhay ay ang mapanatili sa katawan ang
kaluluwa upang ito ay madulutan ng
ginhawa at buhay
Kaladua at hadadua – “kaluluwa”  Tagalog
“kaladua”  Kapampangan
“kararua”  Ilokano
“aroak”  Maranaw
❖
Para sa mga Subanon
Ang hininga o “ginhawa” ay nawawla sa isang
tao kung ang manamat ay “kinakain” ng
asuwang.
❖
❖
Para sa Tagbanua sa Palawan
❖ Kiyarulwa – ito ay ibinibigay sa tao sa
kanyana kapanganakan at
sumasakabilang-buhay sa kanyang
kamatayan --- Tagbanua sa Palawan
❖ Pa-yu – kaluluwang matatagpuan sa
dulo ng mga paa at kamay at sa ilalim
ng puyo.
➢
➢
-
Ang mga naniniwala ay nababahala
hindi sa anyo ng kanilang kaluluwa kundi
sa pupuntahan nito para sa mga hindi
naniniwala, wala naman talgang
kaluluwa
-
Para sa mga Bagobo ng Mindanaw
Ang ginawa ay may kinalaman sap ag-ibig (cf.
deluk ginawa o “kakaunting pag-ibig”) at sa
pintig o tibok ng puso sa pulso (laginawa).
Ang tibok ng pulsuhan at ang pintig ng puso ay
nagpapahiwatig na naroon ang gimokod
takawanan
❖
Ginhawa- matatagpuan sa pagkakaroon ng
pera at anumang makapagdudulot ng aliw at
gaan sa buhay.
❖
Kinagisnang Pagkaunawa
Kung tutunghayan natin ang mga material na
etnograpikal at pangkasaysayan, makikita nating
mayroon silang pagkakaugnay.
Ang mga Negrito, ayon kay Garvan, ay
naniniwala sa dalawang Kaluluwa:
a.
b.
Ang ginawa ng mga Subanon at Bagobo ay
hindi nalalayo sa ginhawa o “pahinga, hinga”
ng mga Bikolano, Hiligaynon, at Sebuano.
-
Ang pagkakaugnay nito sa kaluluwang
nagbibigay-buhay ay lalong lantad sa mga
Dayak (Borneo) na naniniwalang may
dalawang kaluluwa:
Pumupunta sa libingan kasama ng katawan.
Tumutungo sa “bayan ng mga patay”
❖
❖
Sumangat – “kaluluwa”  Malay at
Indones
Kag – “kalag”  Bikol
“karag”  Mindanaw, katagang
kaugnay ng pangalan ng isang
dating grupong etniko sa
bandang Surigao, ang mga
Karagha o Karagan
Gimokod takawanan - ang kaluluwa sa
kanan na nagbibigay-buhay sa katawan
at hindi umaalis dito.
Gimokod tebang - kaluluwa sa kaliwa ay
lagi na lamang gumagala at, kung
naliligaw at hindi makabalik sa katawan,
ay nagiging sanhi ng lahat ng uri ng sakit.
-
Etnograpiya
➢
Manamat- mga kaluluwa sa kasukasuan
Gimud – tunay na kaluluwa
❖
❖
-
Sumangat - kaluluwang di nawawala
kapag namatay ang tao
Nyawa - nananatili lamang habang
buhay ang tao.
Sa ganitong konteksto, nagiging higit na
makabuluhan ang kasabihan sa Tagalog na
“kung may buhay, may ginhawa,” sapagkat
Pagkatao at Kamalayan
ang buhay ay alay ng ginhawa bilang
kaluluwa.
❖
-
-
vaerua – “pangalawang kasama”
mula sa “dua” o dalawa sa Pilipino at vae
o wai na isang anyo ng bali o “magsama,
Samahan,”
kahawig dito ang etimolohiya na
kaluluwa, na galing din daw sa duwa o
dalawa (ang dalawa ay isang reduplikong
porma ng duwa); samakatuwid, ang
kaluluwa ay nangangahulugan ng
“kasabay.”
An-abi-ik - “kaluluwa”  Igorote ng
Sagada
mula sa abi-ik o “tukayo.”
❖
Ang kaluluwa at ginhawa ay pundamental sa
kaayusan ng tao mula sa loob tungo sa labas,
bilang isang pagkataong may maayos na
pakikipag – ugnayan sa realidad
▪
Kaluluwa – Diwa
Hilagyo  Sanskrit
Dalawang kahulugan ng hilagyo na nagpapalapit
dito sa kaluluwa:
1. “sesensya, kakanyahan”
Ang “boud” ng tao ay nasa kanyang
kaibuturan, sa kanyang kaloob-looban
2.
“katularan, kawangisan”
Ang “larawan” o “tukayo” ng tao ay
isang panlabas na bagay; Kaya
tinaguriang “ anghel na bantay” ng
mga Kastila ang dating kaluluwa ng
mga Pilipino.
❑
Boud-Haka
Ang pagsasangang ito ng kahulugan
sa panloob at panlabas ay
matatagpuan din sa diwa.
Gayunpaman, batay sa mga datos na etnograpikal,
makikitang may pagkakaugnay ang “kaluluwa” at
“ginhawa” sa kaisipan ng mga dating Pilipino.
Kasaysayan
Luis de Jesus at Fray San Nicolas - ang mga Pilipino’y
may “humalaga” (cf. ang umalagad ng mga
Sulod) na kanilang tinatawag sa
pamamagitan ng mga babaylan
ang mga babaylan ay naglalagay ng
isang uri ng dahoon ng palma sa ulo ng
maysakit at nagdarasal, tinatawag ang
kaluluwa na maupo roon upang
mabigyang-kalusugan ang pasyente.
o
Ito ay ritwal ng pagpapabalik sa kaluluwa,
yamang ang pag-alis nito sa katawan ang
siyang nagbibigay-daan sa karamdaman
ng pasyente.
Aduarte - kung nagkakasakit ang isang tao sa Nueva
Segovia (Cagayan ngayon) noong ika-17 ng
dantaon, sinasabi ng mga anitera na ang
kanyang kaluluwa ay lumabas, at sa tulong
ng kanilang mga dasal at gamut, ito’y
kanilang maibabalik upang gumaling ang
pasyente.
❑
Malay-tao – kahulugang mapipiga
mula sa mga pariralang “makbawi ng
diwa” at “mawalan ng diwa”, ibig
sabihin, “mahimasmasan o matauhan”
at “himatayin o mawalan ng malaytao”
Isang kamalayang nakatuon sa
panlabas na realidad
Ang pagkawala ng malay-tao
ay hindi nangangahulugan na
ang isa ay nawawalan ng bait
Magkakabit ang dalawang konsepto ng “kaluluwa”
at “ginhawa” sa kinagisnang sikolohiya. Tumutugon
ang kaluluwa sa bahagi ng tao na sumakabilangbuhay habang ang tao’y buhay pa – isang pananaw
na taliwas sa kasalukuyang pagkaunawa.
Ginhawa - ang bahaging may kinalaman sa “buhay,”
“hininga” at sa buong pwersa ng tao sa kanyang
aspetong pisikal
Ang pagkawala ng kaluluwa sa katawan, habang
buhay pa ang tao, ang nagiging sanhi ng kanyang
pagkakasakit, ang ginhawa naman ang siyang
nagpapanatili ng kanyang kalusugan.
Bait-Malay
Bait – pati “sintido, isip, sintido komon”
na isang panloob na katangian
Isang mapagpasyang katangian
samantalang ang malay ay hindi
Iugnay sa pagkakaroon ng
kaluluwa, yamang “mabait” o
“mabuti” ang taong “may
kaluluwa” at “masama” kung
wala.
Kaluluwa - Tumutugon ang kaluluwa sa bahagi ng tao
na sumakabilang-buhay habang ang tao’y buhay pa
➢
Sa panlabas – ang diwa ay tumutukoy sa
isang “ideya, haka, hinagap, hagap,
hinuha” – bagay na hindi tiyak, gaya ng
isang “larawan” o “kawangisan”
Boud – tiyak ; Haka – hindi tiyak
Concepcion - naniniwala ang ating mga ninuno sa
“kawalang-kamatayan ng mga kaluluwa na
matapos gumala sa ilang rehiyon ay
maaaring bumalik sa kani-kanilang katawan.
➢
Sa panloob – ang diwa ay
nangangahulugang “laman, nilalaman,”
“buod, sumaryo, kakanggata,” at
“kahulugan, ibig sabihin”
o
Budhi
Ito ay nakatuon sa “moral”, “tiyak” at “loob”
Ito ay umiikot sa pagtatantyang intelektwal,
na di tiyak at tungo sa labas o sa realidad
❑
❑
Unawa – isang bagay o pangyayari ay
nabubudhian kung ito ay nawawari o
natatanto, sa pamapagitan ng intuwisyon, at
nauunawaan
Tumutukoy din sa “pang-unawa,”
“pambatid,” at “pang-alam.”
Pinakamataas na uri ng kamalayan mula
sa malay, matapos magdaan sa haka
Damdamin-Pakiramdam
Konsensya – moral na pagtantiya at pagunawa
Tiyak na kalagayan o lagay ng mga
bagay o pangyayari, na hindi maaring
kasangkapan sa kabutihan kung wala
ang bait
Ang konsensya bilang panloob na
aspeto ay kaugnay ng katangiang moral
ng kaluluwa, na ipinahihiwatig ng mga
pariralang “may kaluluwa” at “walang
kaluluwa”
Ang ulirat ay hindi lamang katumbas ng
malay-tao, kundi pati na ng bait, damdamin,
pakiramdam, at pandama.
Ang mawalan ng ulirat ay hindi lamang
“hihimatayin” kundi mawawalan din ng
damdamin, pandama, at pakiramdam –
napuputol ang lahat ng pakikipag-ugnayan
ng tao sa panlabas na realidad.
Ang ulirat ang siyang nag-uugnay at
nagdudugtongg ng bahaging
pandamdamin at pandama ng tao
Ang kabuuan ng mga katangian at gawaing
pandamdamin at pandama ng tao, ang
kanyang persepsyon sa anumang nangyayari
sa loob at labas ng kanyang pagkatao, ang
mga ito ay may malalim na pagkakaugnay
sa ginhawa.
❑
❑
Damdamin – taal na panloob: hindi na
kailangan nito ang panlabas na impulse,
bagamat maar inga ring maging
reaksyon sa mga panlabas na estimulo
Ang direksyon ng damdamin ay
tungo sa loob
❑
Pakiramdam – nakatuon sa mga
panlabas na bagay at pangyayari
“pagdamdam” o paggamit ng
damdam, kagaya ng andam,
dama at damdamin
Timpi-Pigil
Timpi – mas makatwiran kaysa pigil
❑
Ang pagtatangol sa pagkatao ay naisagawa,
katumbas tungong labas ng timpi at pigil – tiis at
sikmura
Tinitiis ang pasakit, parusa, pahirap, atbp..
▪
Sinisikmura ang lahat ng uri ng pisikal na
kasamaan at di-pisikal nap ag-aalipusta.
Ginhawa- batayan ng kaayusang
pandamdamin at pandama ng tao
Nagbigay ng “gaan sa buhay” at ng
kabaligtaran nito
Damdam – ang persepsyon sa lahat ng
nangyayari sa loob at labas ng tao, kasali
dito ang damdamin at pandama.
Kahit na ang mga negatibong
epekto ng ginhawa ay tila
nasasaklaw nito sa deribatibong
dalumat ng karamdaman
Andam – Dama
Ang damdam mismo bilang konsepto ay
mahahati, mula sa loob, sa andam at
damdamin.
❑
❑
Loob - lahat ng ito ay kaugnay o nasasaklaw
ng loob, yamang ang kanilang
pangkalahatang tawag bilang damdamin ay
“niloloob”
“lagay ng loob”, “saloobin”,
“kalooban”, o “boluntad”
Natataguriang “mahina” o
“malakas,” “malambot” o
“matigas,” batay sa kinalabasang
gawa o kilos
Loob
Budhi
Nakatuon sa emosyon
May aspetong moral at
intelektwal
Nagbibigay-daan sa
Tungo sa unawa
gawa
Ulirat
Ginhawa-Damdam
Dama – katumbas ng andam tungo labas
sapagkat ang sinasalat, ang inuusisa ay
nasal abas ng tao
❑
Andam – tumutukoy sa pagkabalisa dahil sa
isang bagay na maaring mangyari mula sa
labas ng pagkatao.
“kutob” o “agam-agam” sa Tagalog
“paghanda” o “pag-aayos” sa Bikol
at Waray
Ang andam ay papaloob
Ang sinisikmura ay kadalasang hindi
talaga matanggap, sapagkat ang
nalalantad ay puri, pangalan, o boung
damdamin.
Kaluluwa (Diwa)
Ginhawa (Damdam)
Ulirat
Panloob
BAIT
Panlabas
Panloob
Panlabas
MALAY
ANDAM
DAMA
(common sense,
Thinking
cognition)
(conscious)
BOUD
HAKA
DAMDAMIN
(essence)
(emotions)
PAKIRAMDAM
(feelings)
(Idea)
LOOB
BUDHI
(morality; intellect)
(behavior)