AKADEMİK ETKİNLİKLER ve ETİK “ İnsanın kendisini ıslah etmesi erdemle, başkalarını ıslah etmesi ise bilgi ile olur. Erdem ve bilgi doğanın iki ahlaki özelliğidir ve insanı doğru yola ulaştırır.” KONFİÇYÜS Bilim insanları akademik çalışmalar yürütürken, bilimsel araştırma yöntemlerini takip ederler ve bir metodolojiye bağlı olarak çalışırlar. Şüphesiz bu bir bilim insanı için olmazsa olmaz özelliklerden biridir. Bir bilim insanı akademik etkinliklerini bu çerçevede yürütürken bilgi ve birikimlerini meslektaşlarıyla paylaşma ve öğrencilere aktarma fırsatı bulur. (Türkiye Bilimler Akademisi Bilim Etiği Komitesi[TÜBA, BEK], 2002) Aynı zamanda bir akademisyenin ya da bir öğrencinin bilimsel başarımlarının ödüllendirilmesinde ve yükseltilmesinde değerlendirme sorumluluğu da üstlenebilir. Akademik Yükseltilmede ve Ödüllendirilmede Etik ve Sorunlar Akademik yükseltme akademik kariyerin esas hedefi olarak görülür. Aslında, akademik yükseltilme kişinin başardığı bilimsel aydınlanmanın ve eğitim hizmetinin verdiği mutluluğun bir izdüşümü olarak görülmelidir ve mutluluğun değinilen asıl kaynakları bütün yükseltilmelere erişildikten sonra da sürmelidir. (TÜBA,2002) Ancak, bu temenni soyuttur ve gerçekliği kişinin içindedir. Akademik yükseltilmelerin örgütsel dinamiğinde ve uygulama sürecinde çarpıtmalar olabilmektedir. Akademik Çalışmalarda, Yükseltilmede ve Ödüllendirilmede Etik Neden Önemlidir? Aydın’a göre(2001) • Başkalarını yakından ilgilendiren ve etkileyen kararlar alınması • Karaların örgütsel ve bireysel gereksinimleri karşılaması • Emeğin değerinin bireye verilmesi • Akademisyenlerin yansız olarak değerlendirilmesi • Hakların ve sorumlulukların adil olarak paylaşılması Akademik Çalışmalarda, Yükseltilmede ve Ödüllendirilmede Karşılaşılan Etik Sorunlar Nelerdir? Akademik yükselme süreci günümüzde üç boyutta gerçekleşmektedir. (TÜBA ,2002) Adayların yayınlarını, bu yayınlara başkalarınca yapılan atıfları vb gibi nesnel verileri derleyip sunması *** Değerlendirmeyi yapacak bir kurulun üyelerinin anonim kalacak raporlarını hazırlamaları *** Aynı veya başka bir kurulun, gerektiğinde mülakat/sınavla süreci karara bağlamasıdır. Bu sürecin her bir aşamasında farklı etik sorunlar yaşanabilir. (TÜBA,2002) Adayın gerçek dışı veriler sunması (örneğin aslında olmayan verileri veya iki yazarlı bir makaleyi tek yazarlı gibi sunması, vb) kesinlikle özür kabul edilemeyecek bir olaydır ve adayın akademik kariyeri ile ilgili olarak çok olumsuz bir değerlendirme yapılmasına gerekçe oluşturur. Kurul üyesinin olumlu veya olumsuz yönde bir çarpıtmayla gerçeği yansıtmaması da etiğe uymaz. Ayrıca, kurul üyesinin anonimliğinin yükseltme sürecini yürüten kurum tarafından süresiz olarak korunması yükseltilme sisteminin kilididir. Kurul üyesinin kimliğinin, adının ve/veya raporunun herhangi bir öğesinin açıklanması önemli ve belirgin bir suçtur. Bu suçu işleyen akademik üye veya destek personeline yükseltmeyi denetleyen kurum tarafından ödünsüzce yaptırım uygulanmalıdır. Böyle bir uygulama sonucu adayın kurul üyesiyle süreç sırasında veya sonrasında bu konuda iletişim kurması önemli bir etik uyumsuzluğu oluşturur. Bu durumda, adaylığın uzun bir süre ertelenmesi gibi bir yaptırım söz konusu olabilir. Adayın yönetim/mülakat/sınav kurulu üyeleri ile süreç dışı (örneğin üçüncü şahısla, meslek dışı bilgiyle, vb.) iletişim denemesi etikle uyuşmaz ve adayın ödül ya da yükseltilme durumu olumsuz sonuçlanabilir. Akademik Çalışmalarda, Yükseltilmede ve Ödüllendirilmede Karşılaşılan Diğer Etik Sorunlar • Adam kayırma • Mesleğin karar verme mekanizmalarından, nesnel bilimsel ölçütlerden bir biçimde sapma ve öznel kişisel ölçütlere herhangi bir biçimde bağlanma • Kopyacılık • Mali desteğe ilişkin etik sorunlar EĞİTİM ARAŞTIRMALARINDA ETİK HATALAR Cook’a (1976) göre araştırmalarda etik hatalar, pek tabiidir ki araştırmanın etik kurallarına uymamakla yapılırlar. Bu çerçevede eğitim araştırmalarında yapılan etik hataları şöyle sıralayabiliriz (Akt. Balcı,2001, 300-301) 1. İnsanları, bilgi ve onayları olmaksızın araştırmaya katma, 2. İnsanları araştırmaya katılmaya zorlama, 3. Araştırmanın gerçek niteliğini katılanlardan saklama, 4. Katılanları kandırma, 5. Araştırmaya katılanların benlik saygılarını küçültücü eylemlerde bulunmalarına neden olma, 6. Self determinasyon haklarını çiğneme: Davranış kontrolü ve karakter değişimi üzerinde araştırma gibi, 7. Katılanları fiziksel ya da zihinsel strese sokma, 8. Katılanların özel yaşamlarını ihlal etme, 9. Kontrol gruplarına katılanlardan yararları esirgeme, 10. Araştırmaya katılanlara adil davranış, ilgi ve saygı göstermede başarısızlık Frankel’e göre (1991’den aktaran Balcı, 2004) herhangi bir sosyal bilim alanında yapılan araştırmalarda da, eğitim araştırmalarında da etik açısından şu temel sorulara yanıt aranmalıdır. “Araştırma sonuçları araştırmaya katılanların ya da başka bireylerin görebileceği iki temel zarardan psikolojik zarar veya fizyolojik zarara yol açmakta mıdır?” Etik aynı zamanda bir doğru ve yanlış olanı belirleme sürecidir. Bu nedenle etik doğru olmayı da gerektirir. Bu durum belirli bir mesleğin ya da bir grubun işleri yürütme standartlarına uyma ve o standartları sürdürme durumu ile ilgilidir. Amerikan Psikologlar Derneği 1981’de insanlarla araştırma yapılması durumunda uyulması gereken bir dizi etik kural yayınlamıştır. Bu kurallara göre insanlarla yapılan bir araştırmada dikkat edilmesi gereken üç önemli kural vardır. 1. Katılanların fiziksel zarardan korunması, 2. Araştırma verilerinin gizliliğini güvence altına almak, 3. Katılanların kandırılmaması.