İLKÖĞRETİM
DİN KÜLTÜRÜ
VE
AHLAK BİLGİSİ
6
DERS KİTABI
Prof. Dr. Recep KILIÇ
Bu kitap, Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 06 Aralık
2011 tarih ve 185 sayılı kararıyla 2012-2013 öğretim yılından itibaren, beş yıl süreyle
ders kitabı olarak kabul edilmiştir.
Bahçekapı Mah. 2460. Sok. Nu.: 7 06370 Şaşmaz/ANKARA
tel.: (0-312) 278 34 84
belgeç: (0-312) 278 30 48
Bu kitabın tamamının ya da bir kısmının, kitabı yayınlayan şirketin izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve
depolanması yasaktır. Bu kitabın tüm hakları, GİZEM YAYINCILIK’a aittir.
Haberleşme Adresi
GİZEM YAYINCILIK
Bahçekapı Mah. 2460. Sok. Nu.: 7 06370 Şaşmaz/ANKARA
tel.: (0-312) 278 30 32 (pbx) belgeç: (0-312) 278 30 48
www.gizemyayincilik.com
e-posta: gizem@gizemyayincilik.com
Sertifika Nu.: 16101
ISBN: 978-975-7000-73-0
Editör
Yılmaz KARAHAN
Dil Uzmanı
Riyazi CANBOLAT
Görsel Tasarımcı
Nurcan KAYA
Program Geliştirme Uzmanı
Türkan YILDIRIM
Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı
Zafer ÜNAL
Rehberlik Uzmanı
Emel TEKELİ
Baskı ve Cilt
tel.: (0-312) 278 34 84 (pbx) belgeç: (0-312) 278 30 46
www.tunamatbaacilik.com.tr
e-posta: tuna@tunamatbaacilik.com.tr
Baskı Yeri ve Yılı
Ankara, 2015
2
‹ST‹KLÂL MARfiI
Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.
Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl!
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl?
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl.
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl.
Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda!
Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda.
Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım!
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım.
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım.
Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar,
Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar?
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım,
Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım,
Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım;
O zaman yükselerek arşa değer belki başım.
Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın;
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın.
Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.
Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl!
Mehmet Âkif ERSOY
3
GENÇL‹⁄E H‹TABE
Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk
Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu
temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu
hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların
olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine
düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin
imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok
namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine
kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir
galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın
bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün
orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş
olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere,
memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve
hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî
menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler.
Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde
dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç
olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatürk
4
Mustafa Kemal ATATÜRK
5
İÇİNDEKİLER
ORGANİZASYON ŞEMASI .............................................................................................................. 9
ÖĞRENME ALANI : İNANÇ
1.ÜNİTE : PEYGAMBERLERE VE İLAHÎ KİTAPLARA İNANÇ . . . . . . . . . . . 10
1. PEYGAMBER VE PEYGAMBERLERE İMAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.1. Peygamberlerin İnsanlardan Seçilmesinin Nedenleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.2. Peygamberlerin Nitelikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.3. Peygamberlere Gelen Mesajların Ortak Amacı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2. İLAHÎ KİTAP VE İLAHÎ KİTAPLARA İMAN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.1. Allah Niçin Vahiy Göndermiştir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2. İlahî Kitaplar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3. ASR SURESİ VE ANLAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Bilgilerimizi Ölçelim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
ÖĞRENME ALANI : İBADET
2. ÜNİTE: NAMAZ İBADETİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
1. NAMAZ NEDİR VE NİÇİN KILINIR? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2. NAMAZIN ŞARTLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.1. Namaza Hazırlık Şartları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.1.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül) ve Teyemmüm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.1.2. Namaza Hazırlığın Diğer Şartları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.2. Namazın Kılınış Şartları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3. NAMAZA ÇAĞRI: EZAN VE KAMET. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
4. GÜNLÜK NAMAZLAR (BEŞ VAKİT NAMAZ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
5. CEMAATLE NAMAZ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
6. CUMA NAMAZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
7. BAYRAM NAMAZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
8. CENAZE NAMAZI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
9. TERAVİH NAMAZI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
10. NAMAZI BOZAN DURUMLAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
11. NAMAZIN İNSANA KAZANDIRDIKLARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
12. KUNUT DUALARI VE ANLAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Bilgilerimizi Ölçelim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
ÖĞRENME ALANI : HZ. MUHAMMED (S.A.V.)
3. ÜNİTE : SON PEYGAMBER HZ. MUHAMMED . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
1. HZ. MUHAMMED’İN ÇAĞRISI: MEKKE DÖNEMİ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
1.1. İlk Vahiy: Yaratan Rabb’inin Adıyla Oku! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
1.2. Yakın Çevreye Çağrı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
1.3. Çağrının Yaygınlaşması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
1.4. Hicret Olayı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2. HZ. MUHAMMED’İN ÇAĞRISI: MEDİNE DÖNEMİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.1. Peygamber Mescidi ve Sosyal İşlevi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.2. Eğitim ve Öğretim Etkinlikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
2.3. Toplumsal Barışın Kurulması . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3. HUDEYBİYE ANTLAŞMASI VE MEKKE’NİN FETHİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4. VEDA HUTBESİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5. HZ. MUHAMMED’İN VEFATI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
6. NASR SURESİ VE ANLAMI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
OKUMA METNİ: Hz. Peygamberin Sadık Dostu: Hz. Ebu Bekir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
Bilgilerimizi Ölçelim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
6
ÖĞRENME ALANI : KUR’AN VE YORUMU
4. ÜNİTE : KUR’AN-I KERİM’İN ANA KONULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
1. KUR’AN-I KERİM’İN BELLİ BAŞLI KONULARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
1.1. İnanç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
1.2. İbadet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
1.3. Ahlak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
1.4. Kıssalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
1.4.1. Sabır Örneği: Hz. Eyyüp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
2. KUREYŞ SURESİ VE ANLAMI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
OKUMA METNİ: Hz. Osman’ın Cömertliği ve Yumuşak Huyluluğu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
Bilgilerimizi Ölçelim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
ÖĞRENME ALANI : AHLAK
5. ÜNİTE : İSLAM’IN SAKINILMASINI İSTEDİĞİ BAZI DAVRANIŞLAR . . . . 92
1. YALAN SÖYLEMEK VE HİLE YAPMAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2. GIYBET VE İFTİRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
3. HIRSIZLIK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
4. HASET ETMEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5. ALAY ETMEK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
6. BÜYÜKLENMEK (KİBİR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
7. KÖTÜ ZANDA BULUNMAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
8. BAŞKALARININ KUSURLARINI ARAŞTIRMAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
9. ANNE BABA VE BÜYÜKLERE SAYGISIZLIK. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
10. KÖTÜ DAVRANIŞLAR KARŞISINDA DUYARSIZ KALMAYALIM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
11. FELAK SURESİ VE ANLAMI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
OKUMA METNİ: Hz. Ali’nin Hz. Hasan’a Öğüdü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
Bilgilerimizi Ölçelim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
ÖĞRENME ALANI : DİN VE KÜLTÜR
6. ÜNİTE : İSLAMİYET VE TÜRKLER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
1. TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLUŞU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
2. TÜRKLER ARASINDA İSLAM’IN YAYILMASINDA ETKİLİ OLAN BAZI ŞAHSİYETLER . . . 111
2.1. Ebu Hanife. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
2.2. Maturidî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
2.3. Ali er-Rıza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
2.4. Ahmet Yesevî . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
2.5. Ahi Evran. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2.6. Hacı Bektaş Veli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2.7. Mevlânâ Celâleddin-i Rumi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
2.8. Yunus Emre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3. TÜRKLERDE PEYGAMBER VE EHLİBEYT SEVGİSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
4. TÜRKLERİN İSLAM MEDENİYETİNE KATKILARI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
5. TÜRKLERİN BİLİME KATKILARI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
Bilgilerimizi Ölçelim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
SÖZLÜK
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
KAYNAKÇA
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
7
ORGANİZASYON
ÖĞRENME ALANI: İNANÇ
1.ÜNİTE
Ünite numarası
PEYGAMBERLERE VE
İLAHÎ KİTAPLARA İNANÇ
Ünitenin adı
Üniteyle ilgili görsel öge
Her ünite başında verilen o ünitedeki
kazanımlara yönelik hazırlık çalışmaları
ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM
1. Peygamber, nebi ve resul kavramlarının anlamlarını sözlükten bulup defterinize yazınız.
2. Doğruluk ve güvenilirliğin bir insanın başarısına etkisi ne olabilir? Çevrenizden örnekler
vererek açıklayınız.
3. “Vahiy” kavramının anlamını sözlükten bularak defterinize yazınız.
4. Dört büyük ilahî kitabın isimlerini öğrenerek defterinize yazınız.
10
4. HASET ETMEK
Derste işlenecek konunun adı
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Kıskançlık neden zararlı bir duygudur?
Haset etmek, başkalarını kıskanmak demektir. Başkalarının sahip olduklarından (mal, sevimlilik, mevki vb.) huzursuz olup o kimselerin sahip oldukları nimetleri kaybetmesini istemektir. Hem
kişiye hem de topluma zararı olan bir davranıştır. Bu nedenle dinimizce hoş görülmeyen, sakınılması istenen davranışlar arasında yer alır. Kur’an-ı Kerim’de, “Allah’ın sizi, birbirinizden üstün
kıldığı şeyleri (başkasında olup da sizde olmayanı) hasretle arzu etmeyin...”15 buyrulur.
Konuyla ilgili ayet mealleri
Genelde kıskançlığın nedenleri; büyüklenme, düşmanlık, büyük ve yüce olma isteği, önde
olma tutkusu ve açgözlülüktür. Bilgisizlik ve hırs da hasedin nedenlerindendir. Kıskançlık da denilen
haset etmek bireye ve topluma zarar verir; bireyi mutsuz eder, toplumda güvensizlik ve düşmanlık
doğurur. Peygamberimiz kıskançlık ve benzeri kötü davranışların sebep olduğu düşmanlık konusunda şu uyarıda bulunmuştur: “Birbirinize hiddetlenmeyin, birbirinizi kıskanmayın. Birbirinize
arka çevirmeyin. Ey Allah’ın kulları, kardeş olun.”16 Peygamberimiz bir başka uyarısında da
kıskançlığı ateşe benzetmiştir: “Kıskançlıktan kaçınınız; çünkü ateşin odunları yakıp bitirdiği
gibi kıskançlık da güzel amelleri yer, bitirir.”17
Konuyla ilgili hadis mealleri
Kıskançlıktan kurtulmanın çaresi, kendimizi olduğu gibi kabul edip sahip olduğumuz yetenek
ve olanakları en iyi şekilde geliştirmektir. Sağlam bir iradeye ve öz güvene sahip olmak kıskançlığı
önler.
Konuyla ilgili bilgilerin yer aldığı
paragraflar
Konuyu destekleyen görsel
Fotoğraf 5.1: Kardeşler birbirini sevmeli, kıskanmamalı.
Konuyla ilgili etkinlik
ETKİNLİK
HASETİN ZARARLARI
Verilen örnekten hareketle haset etmenin zararlarını aşağıdaki noktalı yerlere listeleyiniz.
• Haset etmek kişiyi mutsuz eder.
• .........................................................................................................................................
• .........................................................................................................................................
• .........................................................................................................................................
• .........................................................................................................................................
96
8
ŞEMASI
Ünitenin değerlendirilmesi
ile ilgili sayfalar
Ç) Aşağıdaki A sütununda verilenleri B sütununda verilenlerle eşleştiriniz.
a.
A
Nebi
B
Muhammedül Emin
b.
Hz. Âdem
A) Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
1. Resul ve nebi kavramları arasında ne fark vardır? Açıklayınız.
......................................................................................................................................................
c.
Kitap gönderilmeyen peygamber
Güvenilir Muhammed
Son ilahî kitap
......................................................................................................................................................
2. Peygamberler neden insanlar arasından seçilmişlerdir?
ç.
Kur’an
İlk peygamber
d.
Resul
Kitap gönderilen peygamber
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
3. Peygamberlerin nitelikleri nelerdir?
......................................................................................................................................................
D) Aşağıdaki noktalı yerlere, verilen kelimelerden uygun olanları yazınız.
......................................................................................................................................................
Allah, peygamberler, yardımıdır, Hz. Muhammed’e, davranışları, mesajlar
4. Tevrat, İncil ve Zebur hangi peygamberlere indirilmiştir?
......................................................................................................................................................
a) Kur’an ................................... gönderilen ilahî mesajları içeren kitaptır.
b) Allah, insanları uyarıp öğüt verecek, onları doğru yola ve güzel davranışlarda
bulunmaya çağıracak ................................... görevlendirmiştir.
B) Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği bulup işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi peygamberlerin insanlar arasından seçilme nedenlerinden değildir?
A) İnsanların peygamberleri örnek alabilmeleri
B) Peygamberlerin insanlarla ilişki kurabilmeleri
C) Peygamberlerin insanların ihtiyaçlarını bilebilmeleri
D) Peygamberlerin evli olmaları
c) Peygamberlere gelen ......................... aynı amaca yöneliktir.
ç) Peygamberlerin gönderilmesi Allah’ın insanlara bir ........................ .
d) Peygamberler söz ve ............................. ile herkes için örnek olmuşlardır.
2.
I. Doğruluk
II. Akıllı ve zeki olmak
III. Arapça bilmek
IV. Güvenilir olmak
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri peygamberlerin ortak niteliklerindendir?
A) Yalnız I
B) I - II
C) I - II - III
D) I - II - IV
E) Aşağıdaki kelimeleri tabloda bulunuz.
“mesaj, tebliğ, peygamber, elçi, nebi, resul, öğüt, emir, ahlak, erdem, Kur’an, insan, yardım, zeki”
3. Aşağıdakilerden hangisi Allah’ın vahiy gönderme sebeplerinden değildir?
A) Allah’ın nitelikleri hakkında bilgi vermek
B) İnsanların tarih ve coğrafya konusundaki bilgilerini geliştirmek
C) İbadetlerin nasıl yapılacağını öğretmek
D) Ahiret ile ilgili bilgi vermek
M
E
S
A
J
P
T
E
Y
İ
A
K
U
R
A
N
E
N
M
N
G
B
P
E
Y
G
A
M
B
E
R
S
A
H
E
L
R
L
E
R
L
B
G
A
Ü
Ç
Z
E
K
İ
İ
İ
V
N
L
E
İ
N
İ
L
Ö
Ğ
Ü
T
İ
A
2. ( ) Allah ile insanlar arasında elçilik yapmakla görevlendirilen insanlara peygamber denir.
R
E
R
D
E
M
İ
N
S
A
K
3. ( ) Kur’an’da bütün peygamberlerin isimleri bildirilmiştir.
N
L
A
R
R
E
S
U
L
D
I
E
M
İ
R
R
Y
A
R
D
I
M
C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. ( ) Peygamberler insanlara Allah’ı tanıtırlar.
4. ( ) Bütün peygamberlere kitap gönderilmiştir.
5. ( ) Tevrat, Hz. İbrahim’e indirilmiştir.
29
30
KİTAPTA KULLANILAN LOGOLAR
ÖNCE DÜŞÜNELİM
HATIRLAYALIM
Düşünmeye yönlendirici sorular
logosu
Konuyla ilgili öğretici açıklama
ve hatırlatmalar logosu
ETKİNLİK
Konularla ilgili kurgulanmış
metinler logosu
?
Konunun daha iyi kavranması için
yapılacak etkinlikler logosu
OKUMA METNİ
Konuların daha iyi kavranması için
verilen okuma metinleri logosu
Konuyla ilgili bilgilerin değerlendirilmesine yönelik sorular logosu
OKUYALIM, ÖĞRENELİM
Konuyla ilgili bilgiler edinmeye yönelik
metinler logosu
9
ÖĞRENME ALANI: İNANÇ
1.ÜNİTE
PEYGAMBERLERE VE
İLAHÎ KİTAPLARA İNANÇ
ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM
1. Peygamber, nebi ve resul kavramlarının anlamlarını sözlükten bulup defterinize yazınız.
2. Doğruluk ve güvenilirliğin bir insanın başarısına etkisi ne olabilir? Çevrenizden örnekler
vererek açıklayınız.
3. “Vahiy” kavramının anlamını sözlükten bularak defterinize yazınız.
4. Dört büyük ilahî kitabın isimlerini öğrenerek defterinize yazınız.
10
1. PEYGAMBER VE PEYGAMBERLERE İMAN
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Allah, kendisi ve din hakkındaki açıklamaları insanlara nasıl bildirmiştir?
Dünya, Ay, Güneş ve yıldızlar gibi somut varlıklar üzerinde düşündüğümüzde, bunların yüce
bir varlık tarafından yaratılmış olduklarını anlayabiliriz. Tüm varlıklar gibi bunların da kendiliğinden
oluşamayacağını ve çevremizdeki hiçbir varlığın bunları yapacak güçte olmadığını biliriz. Bunun
sonucunda Allah’ın var olduğuna inanırız. Ancak, Allah, bizim görme, dokunma ve işitme sınırlarımızın ötesinde olduğu için onun nitelikleri hakkında kendi çabalarımızla bilgi edinemeyiz. Onu
bize tanıtacak birine ihtiyacımız vardır. Peygamberler, bizim bu ihtiyacımızı karşılamak üzere Allah
tarafından görevlendirilmişlerdir.
ETKİNLİK
DEĞERLENDİRİYORUZ
İstanbul’u gördünüz mü?
Boğaziçi’ni gezdiniz mi?
Marmara’dan Karadeniz’e, Karadeniz’den Marmara’ya giden gemiler hep Boğaziçi’nden
geçer. O kocaman, dev gibi gemilerin bir kısmı yabancı bayrak taşır. Bunlar Boğaz’dan
geçerken kazaya yol açmamak için yanlarına bir rehber yani Boğaz’ı iyi tanıyan bir kılavuz
kaptan alır. Buna ne gerek var, demeyin. Çünkü Boğaziçi’nin iki yakası bazen daralır, bazen
genişler. Çoğu yerde de akıntı vardır. Bu akıntılar, gemileri kaptığı gibi sürükler, götürür.
Dünya tıpkı Boğaziçi gibi uzun, kıvrım kıvrım bir yoldur. Hayat, bu Boğaz’da yabancı bir gemi gibi kayıp gitmektedir. Öyleyse kendimize soralım: Dünya boğazından gelip
geçenlerin de bir kılavuz kaptana ihtiyaçları yok mudur? Elbette vardır. Bu sebeple de
Yüce Rabb’imiz, dünya denilen bu boğazdan geçen kullarına kılavuz kaptanlık yapmaları
için peygamberler göndermiştir.
M. Yaşar KANDEMİR
Peygamberlere ve Kitaplara İnanıyorum, s. 5-7.
(Kısaltılmıştır.)
• Yukarıdaki metni peygamberlere iman açısından değerlendiriniz.
Peygamber ve peygamberlik kavramları hakkında bilgi edinmek için altıncı sınıf öğrencisi Elif ile
sınıf arkadaşı Mehmet’in hazırladıkları aşağıdaki ödev metnini okuyunuz.
Allah’ın Peygamberleri Var
Allah insanları akıllı varlıklar olarak yaratmıştır. İnsanlar
akılları sayesinde düşünür, merak ettikleri soruların cevaplarını
bulurlar. Bununla birlikte “Allah kimdir ve nerededir?” gibi akılla
cevaplandırılamayan sorular da vardır. Allah, bu gibi soruların
cevaplandırılmasında insanlara yardım etmeleri için bazı insanları seçip
görevlendirmiştir. Allah’ın özel olarak seçip görevlendirmiş olduğu bu
kişilere “peygamber” denir.
Peygamber, Allah’ın insanlara, buyruk ve tavsiyelerini bildirmek
üzere görevlendirdiği insandır. Peygamberlik ise Allah’ın buyruklarını insanlara bildirme işi yani elçiliktir.
Allah ile insanlar arasında elçilik yapanlara nebi veya resul de
denir. Resul, Allah’ın, kitap indirerek görevlendirdiği peygamberdir.
Kendisine kitap indirilmeyen peygambere de nebi denir.
Allah, peygambere, buyruklarını içeren vahiy gönderir. Peygamberlik ve vahiy birbirinden ayrılmayan iki kavramdır. Peygamberlerin
hepsine Allah’tan vahiy gelmiştir.
Yüce Allah bütün toplumlara peygamber göndererek yol göstermiştir. Bununla ilgili olarak
Kur’an-ı Kerim’de, “Ant olsun ki biz …her ümmete bir peygamber gönderdik…” 1 buyrulmaktadır. Bu ayetten Allah’ın pek çok peygamber gönderdiğini öğreniyoruz. Kur’an’da, bu peygamberlerden bazılarının isimleri yer almaktadır. Örneğin kendisine kitap indirilen bir peygamber olarak
11
Hz. Davut’un ismi şöyle geçmektedir: “….Davut’a da Zebur’u verdik.” 2 Kur’an’da ismine en fazla
yer verilen peygamberlerden birisi Hz. Musa’dır. Hz. Musa’ya kitap indirildiğini bildiren bir ayette şöyle
buyrulmaktadır: “Doğru yolu bulasınız diye Musa’ya Kitap’ı ve hak ile batılı ayıran hükümleri verdik.” 3 Kur’an-ı Kerim’de kendisinden bahsedilen bir başka peygamber de Hz. İsa’dır. Onunla ilgili bir
ayetin anlamı da şöyledir: “…Meryem oğlu İsa’yı arkalarından gönderdik. Ve ona, …sakınanlara
bir hidayet ve öğüt olmak üzere İncil’i verdik.” 4
Kur’an-ı Kerim’e göre Hz. Âdem ilk peygamber, Hz. Muhammed ise son peygamberdir.
Onlardan başka pek çok peygamber gönderilmiştir. Gönderilen peygamberlerin sayısı konusunda
Kur’an’da herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. “Ant olsun, senden önce de peygamberler gönderdik. Onlardan sana kıssalarını anlattığımız kimseler de var. Sana kıssalarını bildirmediğimiz kimseler de var...” 5 ayeti, Kur’an’da sadece bazı peygamberlerin adının geçtiğini bildirmektedir. Öyleyse amaç peygamberlerin sayısını ve isimlerini bilmek değil, Allah’ın peygamber gönderdiğine ve gönderilen peygamberlerin hepsine inanmaktır.
Kur’an’da adı geçen peygamberler şunlardır: Hz. Âdem, Hz. İdris, Hz. Nuh, Hz. Hut, Hz. Salih,
Hz. Lut, Hz. İbrahim, Hz. İsmail, Hz. İshak, Hz. Yakup, Hz. Yusuf, Hz. Şuayp, Hz. Harun, Hz. Musa,
Hz. Davut, Hz. Süleyman, Hz. Eyyüp, Hz. Zülkifl, Hz. Yunus, Hz. İlyas, Hz. Elyesa, Hz. Zekeriyya,
Hz. Yahya, Hz. İsa, Hz. Muhammed.
ETKİNLİK
PEYGAMBERLER HAKKINDA NELER BİLİYORUZ?
Kur’an’da adı geçen peygamberler hakkında çıkarılmış aşağıdaki sonuçlara siz neler
ilave edebilirsiniz?
1. Kur’an’da peygamberlerin sayısı hakkında bilgi verilmemiştir.
2. Kur’an’da bazı peygamberlerin kıssaları anlatılmıştır.
3. Kur’an’da bazı peygamber isimlerinin yer alması, Allah’ın Hz. Muhammed’den önce
de peygamber gönderdiğini gösterir.
4. Peygamberlerin sayısını bilmek şart değildir.
5. Peygamberlerin ilki Hz. Âdem, sonuncusu Hz. Muhammed’dir.
Yüce Allah, her topluma peygamber göndermiştir. “...Her millet için mutlaka bir uyarıcı (peygamber) bulunmuştur.” 6 ayeti, peygamber gönderilmemiş hiçbir topluluğun bulunmadığını bildirmektedir. Peygamberlik Hz. Muhammed (s.a.v.)* ile son bulmuştur. Artık ondan sonra
peygamber gelmeyecektir. Onun getirdiği mesaj da kıyamete kadar sürecektir.
ETKİNLİK
ADLARINI BULUYORUZ
“İşte bu, kavmine karşı İbrahim’e verdiğimiz delillerimizdir... Biz ona İshak ve
(İshak’ın oğlu) Yakup’u da armağan ettik. Hepsini de doğru yola ilettik. Daha önce
de Nuh’u ve onun soyundan Davut’u, Süleyman’ı, Eyyüp’ü, Yusuf’u, Musa’yı ve
Harun’u doğru yola iletmiştik. Biz iyi davrananları işte böyle mükâfatlandırırız.
Zekeriyya, Yahya, İsa ve İlyası da (doğru yola iletmiştik). Hepsi de iyilerden idi.
İsmail, Elyesa, Yunus ve Lut’u da hidayete erdirdik. Hepsini âlemlere üstün kıldık...
İşte onlar, kendilerine kitap, hikmet ve peygamberlik verdiğimiz kimselerdir...”
(En’âm suresi, 83-89. ayetler)
Yukarıdaki ayet meallerinde geçen peygamberlerin isimlerini listeleyiniz.
Kur’an-ı Kerim’de peygamberler için “resul” ve “nebi” terimleri kullanılır. Resul, Allah tarafından
kendisine kitap gönderilen peygambere denir. Örneğin Hz. İsa ve Hz. Musa resuldür. Nebi ise önceki peygamberlerin açıkladığı ilahî bilgileri insanlara yeniden hatırlatan peygamberdir. Örneğin Hz.
Harun ve Hz. İsmail nebidir. Peygamberimiz Hz. Muhammed ise hem resul hem de nebidir. Çünkü
Peygamberimize gönderilen Kur’an-ı Kerim, Yüce Allah’ın önceki peygamberlere bildirdiği buyrukları
da içermektedir. “Ant olsun ki biz sana... yüce Kur’an’ı verdik.” 7 ayeti Peygamberimizin, kendisine
kitap verilen bir resul olduğunu göstermektedir.
* “s.a.v.” “Sallallahu aleyhi ve sellem.” cümlesinin kısaltılmasıdır. Bu cümle Peygamberimize, “Allah’ın rahmet ve bereketi üzerine
olsun.” anlamında bir dua ifadesidir.
12
ETKİNLİK
TARTIŞIYORUZ
Öğrendiklerinizden hareketle peygamber, nebi ve resul kavramları arasındaki fark ve
benzerlikleri tartışarak belirleyiniz.
HATIRLAYALIM
Peygamber: Allah’ın buyruklarını
insanlara ulaştırmak ve açıklamak üzere
insanların arasından Allah tarafından seçilip görevlendirilen kişidir.
Resul: Kendisine kitap indirilen peygamberdir.
Nebi: Kendisine kitap indirilmeyip önceki peygamberin kitabının esaslarını bildirmek üzere gönderilen peygamberdir.
Peygamberlere inanmak dinimizin inanç esaslarındandır. Peygamberlere inanmanın gerekliliğini
bildiren bir ayetin anlamı şöyledir: “İyilik, yüzlerinizi
doğu ve batı tarafına çevirmeniz değildir. Asıl iyilik, o kimsenin yaptığıdır ki; Allah’a, ahiret gününe,
Fotoğraf 1.1: Peygamberlere iman, Allah’a
meleklere, kitaplara, peygamberlere inanır…” 8
inanıp
ibadet etmeyi gerektirir (Sabancı CamiiPeygamberlere imanın önemine ilişkin aşağıdaki
Adana).
yazıyı okuyunuz.
http://www.diyanet.gov.tr/turkish/weboku.asp.id=827&yid=33&sayfa=31; 03.04.2007
PEYGAMBERLERE İMAN
Peygamberlere iman, imanın altı esasından biridir. Peygamberlere iman, insanlara doğru
yolu göstermek için Allah tarafından seçilen kimselerin gönderildiğine ve bu kimselerin Allah’tan
getirdiği bütün bilgilerin doğru olduğuna inanmak demektir. Yüce Allah her Müslümana, aralarında herhangi bir ayrım yapmadan bütün peygamberlere inanmayı farz kılmıştır. Bununla
ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulmaktadır: “Peygamber kendisine Rabb’i tarafından
indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler.) Her biri Allah’a, meleklerine, kitaplarına,
peygamberlerine iman ettiler. ‘Allah’ın peygamberlerinden hiçbiri arasında ayrım yapmayız...’ dediler.” 9 Diğer bir ayette de peygamberler arasında ayrım yapılmaması gerektiği şöyle
belirtilmiştir: “Allah’ı ve peygamberlerini inkâr edenler ve ... Allah ile peygamberlerini birbirinden ayırmak isteyip ‘Bir kısmına iman ederiz ama bir kısmına inanmayız.’ diyenler
ve bunlar... arasında bir yol tutmak isteyenler yok mu; işte gerçekten kâfirler bunlardır...”
10
Bu ayetlerden de açıkça anlaşıldığı gibi İslam’da peygamberlere inanmak imanın şartlarındandır.
(Düzenlenmiştir.)
ETKİNLİK
KİM NEBİ, KİM RESUL?
Resul ve nebi kavramlarının anlamlarını tahtaya yazarak benzerlik ve farklılıklarını
sınıfça belirleyiniz.
13
1.1. Peygamberlerin İnsanlardan Seçilmesinin Nedenleri
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Peygamberler niçin insanlar arasından seçilmişlerdir?
Peygamberlere inanmak istemeyen bazı insanlar, peygamberin bir melek veya insanüstü bir
varlık olması gerektiğini iddia etmişlerdir. Onların bu iddiaları Kur’an-ı Kerim’de şöyle bildirilmiştir:
“… Eğer Allah (peygamber göndermek) isteseydi muhakkak ki melekler gönderirdi...”11 Yine
Kur’an-ı Kerim’de, Hz. Muhammed peygamberliğini ilan ettiğinde ona inanmak istemeyen bazı
insanların söz konusu inançlarını, “... Bu ne biçim peygamber; (bizler gibi) yemek yiyor, çarşılarda dolaşıyor! Ona bir melek indirilmeli, kendisiyle birlikte o da uyarıcı olmalıydı!”12 diyerek
anlattıkları belirtilmiştir. Oysa Yüce Allah öğüt, buyruk ve yasaklarını insanlar için göndermiştir.
Bunları açıklayacak olan peygamberleri de insanlardan seçmiştir. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle
açıklanmaktadır: “...Eğer yeryüzünde yerleşmiş gezip dolaşan melekler olsaydı elbette onlara
gökten, peygamber olarak bir melek gönderirdik.”13
Peygamberlerin insanlar arasından seçilmelerinin asıl nedeni, insanlara gönderilmiş olmalarıdır.
Çünkü insanlarla ancak onların diliyle konuşarak iletişim kurulabilir. Bu gerçeği ifade etmek üzere
Kur’an’da Yüce Allah şöyle buyurur: “(Allah’ın emirlerini) onlara iyice açıklasın diye her peygamberi yalnız kendi kavminin diliyle gönderdik...”14
Allah, insanların doğru ve dürüst olmalarını istemiştir. Onlara doğruluk ve dürüstlüğü öğretmek
üzere peygamberler göndermiştir. Peygamberler yaşantılarıyla insanlara örnek olmuşlardır. Kur’an-ı
Kerim’de Peygamberimiz hakkında, “…Resulullah, sizin için … güzel bir örnektir.”15 buyrulur. Hz.
İbrahim ve diğer peygamberler hakkında da benzer şekilde, “… Onlar sizin için,... güzel bir örnektir…”16 buyrularak peygamberlerin insanlara örnek olmaları için onların arasından seçildikleri vurgulanır.
ETKİNLİK
TARTIŞIYORUZ
Peygamberlerin insanlar arasından seçilmelerinin insanlar üzerinde nasıl bir etkisi
olduğunu tartışınız.
Peygamberlerin ilahî buyrukları insanlara tam olarak açıklayıp öğretebilmeleri, onların duygu ve
düşüncelerini anlamalarıyla mümkündür. İnsanların duygu ve düşüncelerini yine bir insan anlayabilir.
Bundan dolayı peygamberler insanlar arasından seçilmiştir. Onların diğer insanlardan farkları, peygamber olarak seçilmeleri ve Allah’tan vahiy almalarıdır. Kur’an-ı Kerim’de bununla ilgili olarak “De
ki: Ben, yalnızca sizin gibi bir beşerim. (Şu var ki) bana, İlah’ınızın, sadece bir İlah olduğu
vahyolunuyor...”17 buyrulur.
Peygamberlerin insanlar arasından seçilme nedenleri şema hâlinde şöyle özetlenebilir:
Peygamberlerin İnsanlardan Seçilme Nedenleri
İnsanlara gönderilmeleri
İnsanların ihtiyaçlarını bilmeleri
İnsanlarla iletişim kurabilmeleri
İnsanları anlayabilmeleri
İnsanlara örnek
olabilmeleri
ETKİNLİK
MELEKLERDEN SEÇİLSELERDİ...
“Peygamberler insanlar arasından değil de meleklerden seçilmiş olsalardı hangi
sorunlar yaşanırdı?” sorusunu cevaplayan kısa bir yazı yazınız.
14
1.2. Peygamberlerin Nitelikleri
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hangi özelliklere sahip olan insanların verdiği haberlere inanırız?
Peygamberler, Allah’ın insanlar arasından
seçtiği elçilerdir. Onlar da diğer insanlar gibi
evlenip çocuk sahibi olurlar, hastalanır ve ölürler. Onların diğer insanlardan farkı, Allah’tan
vahiy almaları ve bunu insanlara iletmek için
seçilmiş olmalarıdır.
Peygamberlerin görevi, Allah’tan aldıkları
buyrukları insanlara iletmek ve bunları anlayıp
uygulama konusunda onlara örnek olmaktır.
Bu görevi yerine getirebilmek için peygamberlerin birtakım özelliklere sahip olmaları gerekir.
Bütün peygamberlerin sahip olmaları gereken nitelikler vardır. Bunlar; doğru olma (sıdk),
güvenilir olma (emanet), akıllı ve zeki olma
(fetanet), günah işlemekten korunmuş olma
Fotoğraf 1.2: Peygamberimizin kabrinin bulunduğu (ismet) ve Allah’tan aldığı mesajları insanlara
Medine’deki Mescid-i Nebi’den bir görünüm
bildirmek (tebliğ)tir.
ETKİNLİK
LİSTELİYORUZ
Peygamberlerin Sıfatları
Bütün peygamberlerin
Doğruluk sıfatları;
Sadakat bu erlerin,
Manevi hayatları.
Bütün peygamberlerde,
Bir nitelik fetanet;
Her işte ve her yerde,
Anlayış ve metanet.
Peygamberler de insandır,
Bir sıfatı emanet;
İtimada şayandır,
Beklenemez ihanet.
Allah’a hizmet işi,
Ümmet ile beraber;
Üstün vasıflı kişi,
Büyük insan peygamber.
Tebliğ; bildirmek, yaymak,
Aldığı emirleri,
Tüm peygamberlere bak,
Bu hususta ileri.
Enver TUNCALP
İnandım, İman Ettim, s. 79.
• Şiirde peygamberlerin hangi niteliklerinden söz edilmektedir? Defterinize listeleyiniz.
15
Peygamberler, çevrelerinde doğruluk ve
dürüstlükleriyle tanınmışlardır. Onlar asla yalan
söylememişlerdir. Eğer yalan söylemiş olsalardı insanlar kendilerine inanmazlardı. Onlar
doğru ve dürüst oldukları için aldıkları ilahî
buyrukları insanlara olduğu gibi bildirmişlerdir. Allah, Kur’an-ı Kerim’de peygamberlerin
doğru insanlar olduklarını bildirmekte ve onları
övmektedir. Örneğin Hz. İbrahim hakkında,
“İbrahim, …Allah’ı bir tanıyan dosdoğru bir
Müslüman idi ...”18 buyurmaktadır.
Peygamberler hiçbir zaman doğruluktan
ayrılmamışlardır. Bu özellikleriyle insanlara örnek
olmuşlardır.
?
Fotoğraf 1.3: Peygamberleri örnek almalı; doğru,
dürüst ve çalışkan olmalıyız.
Dürüst insanları örnek almak neden önemlidir?
Hz. Muhammed, doğruluk ve dürüstlüğün en güzel örneğidir. O, çocukluğundan itibaren doğruluktan ayrılmamış, hep dürüst olmuştur. Şu olay bunun bir göstergesidir: Hz. Muhammed, İslam
dinine davet etmek için Mekkelileri Safa Tepesi’ne çağırıp “Eğer ben size ‘Şu tepenin ardında şehre
baskın düzenlemek isteyen bir düşman ordusu var.’ desem bana inanır mısınız?” diye sorunca
onlar, “Biz, senin yalan söylediğine hiçbir zaman şahit olmadık.” diye cevap verdiler.19
Peygamberler yaşantıları ile insanlara her bakımdan örnek olan kişilerdir. Sözlerinde, davranışlarında, bireysel ve toplumsal ilişkilerinde hiçbir zaman doğruluktan ayrılmamışlardır. Bu nedenle
insanlar onlara hem inanmışlar hem de güvenmişlerdir.
ETKİNLİK
DOĞRULUKLARI TARTIŞILMAZ
Peygamberlerin her zaman doğru olmalarının insanlar üzerinde ne gibi etkileri olmuştur? Arkadaşlarınızla tartışınız. Ulaştığınız sonuçları defterinize listeleyiniz.
Peygamberlerde bulunan ortak özelliklerden biri de güvenilir olmaktır. Peygamberlerin hepsi
güvenilir kişilerdir. Onlar kendilerine verilen emanetleri her zaman korumuşlardır. Örneğin Âd kavmine
peygamber olarak gönderilen Hut Peygamberin güvenilirliği Kur’an-ı Kerim’de şöyle vurgulanır: “Size
Rabb’imin vahyettiklerini duyuruyorum ve ben sizin için güvenilir bir öğütçüyüm.” 20
Kur’an’da, Hz. Nuh’un kendisine inanmak istemeyen kavmine, güvenilir bir insan olduğunu şu
sözleriyle dile getirdiği bildirilir: “Bilin ki ben, size gönderilmiş güvenilir bir elçiyim.” 21
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
Hz Muhammed’e insanlar “el-Emin (güvenilir kişi)” adını vermişlerdi. Bunun nedenleri
neler olabilir?
İnsanlar birbirine güvendiği zaman iyi ilişkiler ve dostluklar kurar, arkadaş olurlar. Çünkü insanlar arasındaki olumlu her türlü ilişki güven duygusuna dayanır. Bu nedenle güvenilir olmak peygamberlerde bulunması gereken ortak özelliklerdendir.
16
Hz. Muhammed daha peygamber olmadan önce toplumda güvenilirliğiyle tanınmış,
“Muhammedül Emin” (Güvenilir Muhammed)
olarak anılmıştır. Bunun somut örneğini Hz. Muhammed’in yapmış olduğu “Kâbe
hakemliği”nde görürüz. Bu hakemlik olayı,
Hz. Muhammed 35 yaşında iken Kâbe’nin
duvarına hacerülesvet denilen taşı yerleştirme
aşamasında gerçekleşti. Kâbe’nin duvarları
yıpranmış, yıkılmaya yüz tutmuştu. Bu sebeple Mekkeliler, Kâbe’nin duvarlarını yenilemeye
karar verdiler. Kâbe’nin duvarlarını temele
kadar yıkıp yeniden örmeye başladılar. Ancak
Hacerülesved’in yerine konulması konusunda anlaşmazlığa düştüler. Çünkü her kabile,
Fotoğraf 1.4: Kâbe’den bir görünüş
bu şerefin kendisine ait olmasını istiyordu.
Aralarında neredeyse savaş çıkacaktı. İçlerinden biri, Kâbe’ye dışarıdan ilk gelecek kişinin hakemliğine başvurmayı önerdi. Hepsi bu teklifi kabul etti. Kâbe’ye ilk gelen Hz. Muhammed oldu. Herkes bu
duruma çok sevindi. Ona durumu anlattılar ve aralarında hakemlik yapmasını istediler. Hz. Muhammed, her kabileden birer temsilci belirlemesini istedi. Üzerine Hacerülesved’i koyduğu yaygının
uçlarını temsilcilere tutturdu. Hep beraber taşı konulacağı yere kadar taşıdılar. Hz. Muhammed de
taşı alıp yerine yerleştirdi.22 Bu olay, peygamberlerin her zaman güvenilir bir kişiliğe sahip olduğunu
göstermesi bakımından da oldukça önemlidir.
ETKİNLİK
KOMPOZİSYON YAZIYORUZ
“Güven duygusunun insan ilişkilerindeki yeri” konulu kısa bir yazı yazınız.
Peygamberlerde bulunması zorunlu niteliklerden biri de akıllı ve zeki olmaktır. Bütün peygamberler, akıllı ve zeki insanlardır. Bu nitelikleri sayesinde onlar, Allah’tan almış oldukları mesajları tam
olarak anlamışlar; insanlara da eksiksiz bir şekilde bildirmişlerdir.
Peygamberler, insanlar arasından önemli görevleri yerine getirmek için seçilmişlerdir. Onların,
insanları iyiye, güzele ve doğruya yöneltme gibi yükümlülükleri vardır. Bu nedenle peygamberlerin
yükümlülük ve sorumlulukları ağırdır. Akıllı ve zeki olmayan insanların bu görevi yerine getirebilmesi
mümkün değildir.
Fotoğraf 1.5: İbadet yerleri, peygamberlerin yol göstermesiyle yapılmıştır (Ortaköy Camii-İstanbul).
?
Peygamberlerin akıllı ve zeki olmalarının görevlerini yerine getirmelerinde ne gibi yararları olmuştur? Açıklayınız.
17
Günah işlemekten kaçınmak da peygamberlerde bulunması gereken ortak niteliklerdendir. Peygamberler Yüce Allah’ın buyruklarını yerine getirmiş, günah işlemekten kaçınmışlardır. Bu konuda
da insanlara örnek olmuşlardır. İnsanları daima iyiliğe yönlendirmiş, onlara günahlardan kaçınmalarını öğütlemişlerdir. İnsan olmaları sebebiyle hatalı karar vermeleri aşamasında Yüce Allah tarafından uyarılmışlardır.
Altıncı sınıf öğrencisi Ahmet, peygamberlerin günah işlemekten kaçınma nitelikleriyle ilgili olarak
dedesinden bilgi almak istedi. Dedesinin söylediklerini defterine yazdı. Onun yazdığı “Peygamberler
Günah İşlemez” başlıklı ödev metni aşağıdadır:
Peygamberler Günah İşlemez
Peygamberler gizli ve açık her türlü günahtan uzak dururlar. Onlar günah işlemekten kaçındıkları için insanlara günah
ve suçtan uzak durmayı önermişler, onları güzel ahlaklı olmaya yönlendirmişlerdir. Çünkü peygamberler insanlara örnek
olarak gönderilmiş kişilerdir. Bu bakımdan, Allah, peygamberlere uymamızı emretmiştir. Allah, insanlara günah işlemeyi ve günahkârların peşine düşmeyi emretmez ve bu gibileri
peygamber olarak seçip göndermez. Peygamberler hem günahtan
kaçınmışlar hem de insanları günahtan kaçınmaya çağırmışlardır.
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
Metne göre günah işlemekten kaçınmak neden peygamberlerin ortak niteliğidir?
Açıklayınız.
Fotoğraf 1.6: Peygamberimizin, insanları günah işlemekten kaçınmaları konusunda son
kez uyardığı Arafat’tan bir görünüş
18
Peygamberlerin ortak niteliklerinden biri de Allah’tan aldıkları mesajları olduğu gibi insanlara bildirmeleridir. Buna “tebliğ” denir. Tebliğ onların temel niteliği ve görevidir. Peygamberimize bu konu
Kur’an’da şu şekilde bildirilmiştir: “…Sana ancak (Allah’ın emirlerini) tebliğ etmek düşer…” 23
Peygamberler, Allah’tan aldıkları buyrukları, insanlara eksiksiz bir şekilde iletmiş ve açıklamışlardır. Onlar bu görevlerini yerine getirirlerken insanların arzu ve isteklerine değil, yalnız Allah’ın
buyruklarına uymuşlardır. Bu konuda insanlardan gelen hiçbir tehdide boyun eğmemişler, kimseden
korkmamışlardır. Konu ile ilgili olarak Kur’an’da şöyle buyrulmuştur: “Ey Resul! Rabb’inden sana
indirileni tebliğ et (bildir). Eğer bunu yapmazsan onun elçiliğini yapmamış olursun. Allah
seni insanlardan koruyacaktır...” 24 Bu ayet, tebliğin peygamberlerin en önemli görevi olduğunu
göstermektedir.
Fotoğraf 1.7: Peygamberler, evrendeki düzenin Allah’ın varlığını gösterdiğini aç›klam›fllard›r.
19
Peygamberler, insanları ikna etmek için mucize göstermişlerdir. Mucize, peygamberlerin peygamberliklerini kanıtlamak için Allah’ın yardımı ile ortaya koydukları olağanüstü durumlardır. Kur’an-ı
Kerim’de peygamberlerin gösterdikleri mucizeler hakkında bilgi verilmiştir. Bunların bazıları şunlardır:
a) Hz. İbrahim, Babil Hükümdarı Nemrut tarafından ateşe atılmış ve Allah’ın, “Ey ateş, İbrahim’e karşı serin ve zararsız ol!” 25 emrine uyarak ateş onu yakmamıştır.
b) Hz. Musa’nın elindeki asanın yılan hâline gelmesi,26 elini koynuna sokup çıkardığında elinin
kusursuz ve bembeyaz görünmesi,27 asasının Firavun’un huzurundaki sihirbazların ip ve sopalarını
yutuvermesi. 28
c) Hz. Süleyman’ın kuşlarla konuşması,29 karıncanın söylediklerini anlaması.30
ç) Hz. İsa’nın Allah’ın izniyle çamurdan bir kuş yapıp onu uçurması, ölüleri diriltmesi, anadan
doğma körü ve alaca hastalığına yakalanmış kimseyi iyileştirmesi.31
d) Peygamberimizin en önemli mucizesi Kur’an-ı Kerim’dir. Kur’an’ın mucize oluşu ile ilgili ayetlerden birinin meali şöyledir: “Eğer kulumuza indirdiklerimizden herhangi bir şüpheye düşüyorsanız haydi onun benzeri bir sure getirin, eğer iddianızda doğru iseniz Allah’tan gayri
şahitlerinizi (yardımcılarınızı) de çağırın.” 32
Fotoğraf 1.8: Kur’an-ı Kerim Peygamberimizin en önemli mucizesidir.
Mucize göstermek, olağanüstü bir durum ortaya koymaktadır. Bir insanın ölümü olağan bir olaydır. Ama ölmüş bir insanın dirilmesi olağanüstüdür. Ateşin bir pamuğu yakması olağan, yakmaması
olağanüstüdür. Bir insanın çamurdan oyuncak kuş yapması olağan ama canlı kuş yapması olağanüstüdür. Peygamberler, Allah’ın yardımıyla, bu tür olağanüstü olaylar gösterebilen insanlardır.
Bundan dolayı mucize göstermek peygamberlere ait bir nitelik durumundadır. Çünkü peygamber
olmayan insanın mucize göstermesi mümkün değildir.
ETKİNLİK
KAVRAM HARİTASI HAZIRLIYORUZ
Peygamberlerin özellikleriyle ilgili bir kavram haritası hazırlayınız.
20
1.3. Peygamberlere Gelen Mesajların Ortak Amacı
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Sizce Allah, peygamberlere niçin mesaj göndermiştir?
Yüce Allah, Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar pek çok peygamber görevlendirmiştir. İnsanları
iyiye, doğruya ve güzele yönlendirmek için bu peygamberler aracılığıyla mesajlar göndermiştir. Bütün
peygamberlere gelen mesajların amacı aynıdır. Bu amaç, Allah’ın birliğini bütün insanlara öğretmek;
onları iyiye, güzele ve doğruya yöneltmektir. Kur’an-ı Kerim’de, Yakup Peygamber ile oğulları arasında geçen konuşmanın anlatıldığı şu ayet, peygamberlere gelen mesajların ortak amacının Allah’ın
birliğini öğretmek olduğunu göstermektedir: “...O zaman (Yakup) oğullarına : Benden sonra kime
kulluk edeceksiniz? demişti. Onlar: Senin ve ataların İbrahim, İsmail ve İshak’ın İlah’ı olan tek
Allah’a kulluk edeceğiz; biz ancak ona teslim olmuşuzdur, dediler.” 33
Yine Kur’an-ı Kerim’de belirtildiğine göre Hz. Yusuf, Allah’ın birliğini ve ona ortak koşulmaması
gerektiğini şu şekilde ifade etmiştir: “Atalarım İbrahim, İshak ve Yakup’un dinine uydum. Allah’a
herhangi bir şeyi ortak koşmamız bize yaraşmaz...” 34 Hz. Nuh’un ise çevresindeki insanlara,
“...Ey kavmim! Allah’a kulluk edin, sizin ondan başka tanrınız yoktur...” 35 diyerek Allah’ın
birliğine inanmayı öğütlediği haber verilmektedir..
İslam inancına göre Allah birdir ve tektir. İhlas suresinde Allah’ın bir olduğu, hiçbir şeye muhtaç olmadığı, doğurmadığı ve doğurulmadığı, hiçbir denginin bulunmadığı açık bir şekilde ifade
edilmiştir. İhlas suresinin anlamı şöyledir: “De ki: O, Allah birdir. Allah sameddir. O, doğurmamış
ve doğmamıştır. Onun hiçbir dengi yoktur.” 36
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
“Biz, Allah’a ve bize indirilene; İbrahim, İsmail, İshak, Yakup ve esbâta* indirilene,
Musa ve İsa’ya verilenlerle Rableri tarafından diğer peygamberlere verilenlere, onlardan hiçbiri arasında fark gözetmeksizin inandık ve biz sadece Allah’a teslim olduk. deyin.”
Bakara suresi, 136. ayet.
*Esbât, torunlar demektir. Burada Hz. Yakup’un torunları kastedilmiştir.
Yukarıdaki ayet mealini peygamberlere gelen mesajların ortak amacı açısından yorumlayınız.
Kur’an-ı Kerim’in pek çok ayetinde Allah’ın bir olduğu, eşi ve benzerinin bulunmadığı belirtilir. Bir ayette, “Allah evlat edinmemiştir. Onunla beraber hiçbir tanrı da yoktur…” 37 buyrulur. Evrendeki düzen
de Kur’an’da Allah’ın birliğinin açık bir delili olarak gösterilmiştir. Bu konuda Yüce Allah şöyle buyurmuştur:
“Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka tanrılar bulunsaydı yer ve gök kesinlikle bozulup gitmişti...” 38
Allah’ın bir olmasına, eşi ve benzerinin bulunmamasına “tevhit” adı verilir. İslam dini tevhit dinidir. Tevhit, “Lâ ilâhe illâllah.” (Allah’tan başka ilah yoktur.) cümlesi ile dile getirilir.
Hz. Âdem’den Hz. Muhammed’e kadar bütün peygamberlere gelen mesajlar tevhit inancını
esas alır. Bu nedenle peygamberlere gelen mesajların temel amacı, tevhit inancını insanlara ulaştırmaktır. Bu konuda Kur’an-ı Kerim’de, “Senden önce hiçbir resul göndermedik ki ona: ‘Benden
başka ilah yoktur; şu hâlde bana kulluk edin.’ diye vahyetmiş olmayalım.” 39 buyrulmaktadır.
Bütün peygamberler Allah’tan aldıkları mesajlar doğrultusunda insanları Allah’ın birliğine inanmaya, ona ibadet etmeye çağırmışlardır. Onlara ahlaklı olmayı, güzel ve yararlı işler yapıp kötülüklerden sakınmayı öğütlemişlerdir.
ETKİNLİK
DEĞERLENDİRİYORUZ
“Ey iman edenler! Oruç sizden önce gelip geçmiş ümmetlere farz kılındığı gibi
size de farz kılındı. Umulur ki korunursunuz.”
(Bakara suresi, 183. ayet.)
• Yukarıdaki ayet mealinde verilmek istenen mesajı peygamberlere gelen mesajların ortak
amacı açısından değerlendiriniz.
21
2. İLAHÎ KİTAP VE İLAHÎ KİTAPLARA İMAN
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“İlahî kitap” denilince ne anlıyorsunuz?
İlahî kitap, Allah’ın insanlara iyiyi, doğruyu ve güzeli öğretmek amacıyla peygamberlerine vahyettiği ayetlerin yazılı metin hâline getirildiği kitaplara verilen isimdir. Sözcük olarak “gizli konuflma,
gönderme, emir, iflaret, ilham” gibi anlamlara gelen vahiy, Yüce Allah’ın insanlara ulaştırılmasını istediği buyruklarını peygamberlerine bildirmesidir. İlahî kitap, Allah tarafından vahiy yoluyla gönderilen
mesajlardan oluşur.
Kitaplara iman, Allah tarafından bazı peygamberlere kitaplar indirildiğine inanmak ve bu kitaplarda yer alan bilgilerin Allah’a ait olduğunu kabul etmek demektir. Bununla ilgili olarak Kur’an’da, Yüce
Allah, “Peygamber, Rabb’i tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler).
Her biri Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine iman ettiler. ‘Allah’ın peygamberlerinden hiçbiri arasında ayrım yapmayız. İşittik, itaat ettik...’ dediler.” 40 buyurmaktadır.
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
“Ey iman edenler! Allah’a, Peygamberine, Peygamberine indirdiği kitaba ve daha önce
indirdiği kitaba iman ediniz. Kim Allah’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve kıyamet gününü inkâr ederse tam manasıyla sapıtmıştır.” (Nisâ suresi, 136. ayet.)
Yukarıdaki ayeti, ilahî kitaplara iman açısından yorumlayınız.
İlahî kitaplara iman, İslam dininin
inanç esaslarındandır. Bir kimsenin
mümin olabilmesi için ilahî kitapların
hepsinin Allah tarafından gönderildiğine
inanması gerekir.
Fotoğraf 1.9: ‹lahî kitap, peygamberlere indirilen ayet ve
surelerin bir araya toplanmas›ndan oluflur.
ALLAH
VAHİY
PEYGAMBER
İslam’da inanç esasları birbirleriyle
ilintilidir. Birine inanmak diğerine de
inanmayı gerektirir. Örneğin, ilahî kitaplara inanan kimse Allah’a, meleklerine,
peygamberlerine, ahiret gününe, kaza
ve kadere inanmak zorundadır. Aksi
durumda ilahî kitaplara inanmamış olur.
Çünki ilahî kitaplarda bunlara inanılması
gerektiği bildirilir.
KİTAP
İNSAN
Her ilahî kitap bir peygamber aracılığıyla insanlara gönderilmiştir.
Daha önce gönderilen ilahî kitaplardan suhuflar günümüze kadar ulaşamamıştır. Bazı ilahî
kitaplar da insanlar tarafından değişikliklere uğratılmıştır. Değişikliğe uğramadan günümüze kadar
gelmiş olan tek ilahî kitap Kur’an-ı Kerim’dir.
ETKİNLİK
KOMPOZİSYON YAZIYORUZ
İslam dininin inanç esaslarından “kitaplara iman”ın önemi ile ilgili kısa bir kompozisyon
yazınız.
22
2.1 Allah Niçin Vahiy Göndermiştir?
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Sizce Allah vahiy göndermemiş olsaydı insanlar ne gibi sorunlarla karşılaşırlardı?
İnsanın akıl, sezgi ve duyular gibi yaratılıştan sahip olduğu
birtakım yetileri vardır. Bunlar sayesinde insan kendisi, çevresi
ve diğer varlıklar hakkında bilgiler edinir. Aklını kullanarak yüce
bir yaratıcının varlığını kavrar. Ancak onun özellikleri ve ona
karşı görevlerinin neler olduğu hakkında kendi imkânlarıyla
bilgiler edinemez. Yetilerinin sınırını aşan bu gibi konularda
bilgi edinmeye ihtiyaç duyar. İnsanın bu ihtiyacını bilen Allah,
peygamberleri aracılığıyla vahiyler göndermiştir. Bu vahiylerle
insanları ihtiyaç duydukları konular hakkında bilgilendirmiştir.
ETKİNLİK
TARTIŞIYORUZ
Allah, melek ve ahiret hayatı hakkındaki bilgileri
vahiy olmadan öğrenebilir miydik? Neden?
Fotoğraf 1.10 : İnsan, yetilerini kullanarak varlıklar hakkında bilgi edinebilir.
Altıncı sınıf öğrencisi Ali ve Hatice “Allah niçin vahiy göndermiştir?” sorusunun cevabını bulmak
için bir araştırma yapmış, ulaştıkları sonuçları beş madde hâlinde özetlemişlerdir. Aşağıda verilen
bu maddeleri okuyunuz.
Vahye Niçin İhtiyaç Duyarız?
1. İnsanlar yaratılıştan sahip oldukları yetilerini kullanarak içinde yaşadıkları dünyayı inceler, dünyadaki varlıklar
hakkında bilgiler edinebilirler.
2. İnsan akıl, duyu ve sezgi gücünü kullanarak dünyanın
bir yaratıcısı olduğu sonucuna varabilir. Bu yaratıcının tek
olması gerektiğini de anlayabilir. Ancak o, kendi imkânlarıyla Allah’ın sıfatlarını kavrayamaz. Bunların öğrenilebilmesi
için Allah, peygamberlere vahiy göndermiştir.
3. İnsanlar, hangi ibadetleri, nasıl yapacaklarını öğrenmek
için de vahye ihtiyaç duyarlar.
4. Allah bütün insanların doğruyu, iyiyi ve güzeli kolayca
bilebilmelerini sağlamak üzere vahiy göndermiştir.
5. İnsanlar ahiret ile ilgili bilgilere ulaşabilmek için de vahye
ihtiyaç duyarlar. Ahiret, cennet ve cehennem hakkındaki bilgilere vahiy yoluyla ulaşılabilir.
Allah, peygamberlere vahiy göndererek insanların mutlu olmaları ve birbirleriyle iyi geçinmeleri
için onlara yol göstermiştir. Yaratılış amaçları ve ölümden sonraki hayat hakkında onların bilgi sahibi olmalarını sağlamıştır. Bu bakımdan Allah’ın vahiy göndermesi insanlar için onun bir yardımı ve
rahmetidir. Kur’an-ı Kerim’de, Yüce Allah’ın Peygamberimize, “...Biz seni ancak âlemlere rahmet
olarak gönderdik.” 41 buyurması bunun göstergesidir.
ETKİNLİK
VAHİYLERİN GÖNDERİLİŞ NEDENLERİ
Beşer kişilik gruplar oluşturunuz. Grup üyelerinden biri gruptaki diğer arkadaşlarına, “Allah
niçin vahiy göndermiştir?” sorusunu yöneltsin. Diğer grup üyelerinden her biri de “Çünkü…” diye
başlayarak birer gerekçe söylesin. Tüm gerekçeler sıralanana kadar etkinliğe devam ediniz.
23
2.2. İlahî Kitaplar
ÖNCE DÜŞÜNELİM
İlahî kitaplardan hangilerinin adlarını biliyorsunuz?
İlahî kitapların hepsi Allah tarafından gönderilmiştir. Bu bakımdan aralarında herhangi bir farklılık yoktur. İlahî kitaplarda; inanç esasları, ibadetler, insanları iyiye, doğruya ve güzele yönlendiren
öğüt, buyruk ve ilkeler yer alır. İlahî kitaplar suhuf (sayfalar) ve büyük kitaplar olmak üzere ikiye
ayrılır. Büyük kitaplar dört tanedir.
Fotoğraf 1.11: Büyük kitaplar olarak bilinen ilahî kitaplar(Kur’an-ı Kerim, İncil, Zebur, Tevrat)
Zeynep ile Fevzi, sayfa sayıları açısından ilahî kitaplar hakkında bir araştırma yapmışlardır. Hazırladıkları araştırma notunu okuyunuz.
Sayfa Sayılarına Göre İlahî Kitaplar
İlahî kitaplar, sayfa sayılarına göre “suhuf” ve “büyük kitaplar” olarak ikiye ayrılır.
Suhuf, sayfa kelimesinin çoğuludur; sayfa sayısı az olan
ilahî kitaplar için kullanılan bir kelimedir. Hz. Ådem’e 10, Hz. Şit’e
50, Hz. İdris’e 30, Hz. İbrahim’e 10 sayfa gönderildiği bilinmektedir.
Bu sayfalardan günümüze ulaşan bulunmamaktadır.
Suhufa göre daha kapsamlı olan ilahî kitaplar ise dört tanedir. Büyük
kitaplar da denilen bu kitapların isimleri indiriliş sırasına göre Tevrat,
Zebur, İncil ve Kur’an’dır.
Fotoğraf 1.12: Tüm ilahî kitaplar insanların ibadet etmeleri gerektiğini belirtir.
ETKİNLİK
KAVRAM HARİTASI HAZIRLIYORUZ
Hangi peygambere, kaç sayfal›k suhuf gönderildiğini gösteren bir kavram haritası hazırlayınız.
24
Büyük kitaplar olarak bilinen ilahî kitaplar hakkındaki bilgiler sırasıyla şöyle özetlenebilir:
Tevrat, dört büyük ilahî kitabın ilkidir. Allah
tarafından, Hz. Musa’ya indirilmiştir. Tevrat sözcüğü; kanun, öğreti, emir, rehber anlamlarına gelir.
Her Müslüman, Tevrat’ın Allah tarafından gönderildiğine inanır. Çünkü bu durum Kur’an’da bildirilmektedir. Bununla ilgili bir ayette, “Biz, içinde
doğruya rehberlik ve nur olduğu hâlde Tevrat’ı
indirdik...” 42 buyrulmaktadır.
Tevrat, Yahudilerin dili olan İbranice indirilmiştir. Günümüzde başka dillere de çevrilmiştir.
İbranicede “Tora” adı verilen Tevrat, beş bölümden oluşur. Bunlar; Tekvin, Çıkış, Levililer, Sayılar
ve Tesniye’dir. Tevrat’ta; Allah’a iman konusu,
ahlak ilkeleri, ilk insanın yaratılışı, evrenin oluşum
süreci, Nuh Tufanı ile İsrailoğullarının yaşadıkları
birtakım olaylar anlatılmaktadır.
ETKİNLİK
SONUÇ ÇIKARIYORUZ
“Allah’ınız Rabb’in sana emrettiği
emirlerini ve şehadetlerini ve kanunlarını iyice tutacaksın ve Rabb’in gözünde
iyi ve doğru olanı yapacaksın, ta ki sana iyilik
olsun.” (Tevrat, Tesniye, Bab: 6, 17-19.)
Yukarıdaki ifadelerden hareketle Tevrat’ın
içeriği hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Fotoğraf 1.13: Tevrat’ın ilk sayfasından bir görünüş
Dört büyük ilahî kitabın ikincisi Zebur’dur. Zebur sözcüğü; yazılı şey, kitap, mektup anlamlarına
gelir. Zebur, Hz. Davut’a gönderilen ilahî kitaptır. Müslümanlar, Zebur’un Allah tarafından Hz. Davut’a
indirilmiş ilahî bir kitap olduğuna iman ederler. Çünkü Kur’an’da şöyle buyrulur: “...Davut’a da
Zebur’u verdik.” 43 Zebur da Tevrat gibi Yahudi toplumuna gönderildiği için İbranice indirilmiştir.
Yahudiler Tevrat ve Zebur’u birleştirmişler, kutsal kitap olarak bu ikisine inanmışlardır.
Günümüzde, Tevrat’ın sonunda Mezmurlar adı ile yer alan kitabın Hz. Davut’a verilen Zebur
olduğu kabul edilmektedir. Mezmur, Zebur’un bölümlerinden her birinin adıdır. Zebur, 150 mezmurdan oluşur.
Zebur, sayfa adedi bakımından ilahî kitapların en küçüğüdür. İçinde ilahiler, Allah’a övgü, hikmetli sözler ve birtakım nasihatler bulunmaktadır.
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
“Övü nen adam la ra
dedim: Övünmeyin; ... Dik başla
söylemeyin. Çünkü ne güneşin
doğduğu yerden ne battığı yerden ne de dağlar çölünden yükselme gelir. Ancak hâkim olan
Allah’tır; birini alçaltır ve birini
yükseltir.” (Mezmurlar, 75, 4-7.)
Zebur’da yer alan yukarıdaki
ifadeleri yorumlayarak bunlarla
verilmek istenen ahlaki değerleri
belirleyiniz.
Fotoğraf 1.14: İlahî kitaplar evren hakkında bilgi verir.
25
Dört büyük ilahî kitaptan üçüncüsü İncil’dir. Sözcük olarak müjde, iyi ve mutlu haber anlamına
gelen İncil, Allah tarafından Hz. İsa’ya gönderilen ilahî kitabın adıdır. İncil, Hz. İsa hayatta iken yazıya geçirilmediği için ona inananlar tarafından sonradan yazılmıştır. Bu yüzden değişik İnciller ortaya
çıkmıştır. Yazarlarının adı ile anılan bu dört İncil; Matta, Markos, Luka ve Yuhanna İncilleridir. İncil’e
Ahd-i Cedîd (Yeni Ahit) de denilmektedir. İncil’de inanç ilkeleri, ibadet esasları ve ahlaki öğütler yer
almakta, Hz. İsa’nın yaşadığı olaylar anlatılmaktadır. Kur’an’da İncil ile ilgili olarak şöyle buyrulur:
“Kendinden önce gelen Tevrat’ı doğrulayıcı olarak peygamberlerin izleri üzerinde, Meryem
oğlu İsa’yı arkalarından gönderdik. Ve ona, içinde doğruya rehberlik ve nur bulunmak, önündeki Tevrat’ı tasdik etmek, sakınanlara bir hidayet ve öğüt olmak üzere İncil’i verdik.” 44
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
“Başkasını yargılamayın ki siz de yargılanmayasınız. Başkasını nasıl yargılarsanız siz
de aynı yoldan yargılanacaksınız. Hangi ölçekle ölçerseniz size de aynı ölçek uygulanacak.
Sen neden kardeşinin gözündeki çöpü görürsün de kendi gözündeki merteği fark etmezsin? (İncil, Matta 7, 1-3.)
Yukarıda anlatılanlardan hareketle İncil’in insan ilişkilerine bakışı hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Sözcük olarak okumak, toplamak, bir araya getirmek anlamına gelen Kur’an, dört büyük ilahî
kitabın sonuncusunun adıdır. Kur’an-ı Kerim, Allah’ın, Hz. Muhammed aracılığı ile bütün insanlara
gönderdiği vahiylerin toplandığı kitaptır. Yirmi üç yıl boyunca gelen Kur’an ayetleri Hz. Muhammed
tarafından vahiy kâtiplerine yazdırılmıştır. Ayrıca, her gelen ayet, çoğu Müslüman tarafından ezberlenmiştir. Bu yüzden, ona hiçbir insan sözü karışmamıştır. Yüce Allah, Kur’an’ı kendisinin koruyacağını
şu ayetle açıkça bildirmiştir: “Kur’an’ı kesinlikle biz indirdik; elbette onu yine biz koruyacağız.” 45
Kur’an-ı Kerim’de 114 sure vardır. Bu sureler, değişik sayılardaki ayetlerden oluşmaktadır. Ayetlerin
toplam sayısı, yaklaşık 6666’dır. Peygamberimiz zamanında çeşitli yazı malzemeleri üzerine yazılmış olan
Kur’an ayetleri, Hz. Ebu Bekir zamanında kurulan bir komisyon tarafından toplanarak kitap hâline getirilmiştir. Kur’an-ı Kerim hakkında özlü bilgiler edinmek için aşağıdaki şiiri okuyunuz.
KUR’AN
Kur’an Allah sözüdür,
İbadettir okumak,
Tüm sözlerin özüdür.
Okumak ve anlamak.
En büyük kitap derim,
Getiremez hiç kimse,
Okurum, ezberlerim.
Ömrü boyu didinse
Cebrail, yüce melek,
Onun bir benzerini,
Hak yanından gelerek
Göstereyim yerini.
İndirmiş bu kitabı,
Cahil, onu bilmeyen,
Bu en büyük hitabı.
Hak yoluna gelmeyen.
Fatiha ile başlar,
Şükür, elimde duran,
Yüz on dört suresi var.
En büyük kitap: Kur’an.
Ayetleri şifadır,
Tüm dertlere devadır.
Zeki Kuş
Beyaz Kanatlı Güvercin,
s. 44-45.
ETKİNLİK
EŞLEŞTİRİYORUZ
Yanda isimleri verilen peygamberlerle kutsal kitapları eşleştiriniz. Bunun için
kitapların baş tarafındaki noktalı yerlere
peygamberler için verilen sıra numaralarından uygun olanını yazınız.
1
Hz. Âdem
........
Tevrat
2
Hz. Musa
........
İncil
3
Hz. Davut
........
Kur’an
4
Hz. Muhammed
........
Zebur
5
Hz. İsa
26
3. ASR SURESİ VE ANLAMI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Asr kelimesi sizde neleri çağrıştırmaktadır?
Asr suresi Kur’an-ı Kerim’in 103. suresidir. Allah’ın asra (zamana) yemin etmesiyle başladığı
için sure bu adı almıştır. Bu surenin okunuşu ve anlamı şöyledir:
OKUNUŞU
Bismillâhirrahmânirrahîm.
Vel asr.
İnnel insâne lefî husr.
İllellezîne âmenû
ve amilus sâlihâti
ve tevâsav bilhakkı
ve tevâsav bissabr.
ANLAMI
Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.
Asra yemin ederim ki
İnsan gerçekten ziyan içindedir.
Bundan ancak iman edip
iyi ameller işleyenler,
birbirlerine hakkı tavsiye edenler
ve sabrı tavsiye edenler müstesnadır.
Fotoğraf 1.15: Kur’an-ı Kerim’de Asr suresinin bulunduğu sayfanın görüntüsü
ETKİNLİK
1. EZBERLİYORUZ
Altışar kişilik gruplar oluşturunuz. Grubun her üyesine birden altıya kadar numara veriniz.
Her üyenin, surenin kendi numarasını taşıyan bölümünün okunuşunu ve anlamını ezberden
söylemesini sağlayınız. Surenin tamamı ezberleninceye kadar bunu tekrarlayınız.
2. YORUMLUYORUZ
Asr suresinin anlamını yorumlayınız.
27
1. ÜNİTENİN DİPNOTLARI
1. Nahl suresi, 36. ayet.
2. İsrâ suresi, 55. ayet.
3. Bakara suresi, 53. ayet.
4. Mâide suresi, 46. ayet.
5. Mü’min suresi, 78. ayet.
6. Fâtır suresi, 24. ayet.
7. Hicr suresi, 87. ayet.
8. Bakara suresi, 177. ayet.
9. Bakara suresi, 285. ayet.
10. Nisâ suresi, 150-151. ayetler.
11. Mü’minûn suresi, 24. ayet.
12. Furkân suresi, 7. ayet.
13. İsrâ suresi, 95. ayet.
14. İbrahim suresi, 4. ayet.
15. Ahzâb suresi, 21 ayet.
16. Mümtehine suresi, 6 ayet.
17. Kehf suresi, 110. ayet.
18. Âl-i İmrân suresi, 67. ayet.
19. İrfan Yücel, Peygamberimizin Hayatı, s. 53.
20. A’râf suresi, 68. ayet.
21. Şuarâ suresi, 107. ayet.
22. İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 71.
23. Ra’d suresi, 40. ayet.
24. Mâide suresi, 67. ayet.
25. Enbiyâ suresi, 69. ayet.
26. Tâhâ suresi, 17-21. ayetler.
27. Neml suresi, 12. ayet; Kasas suresi, 32. ayet.
28. Tâhâ suresi, 65-70. ayetler.
29. Neml suresi, 20-28. ayetler.
30. Neml suresi, 18-19. ayetler.
31. Mâide suresi, 110. ayet.
32. Bakara suresi, 23. ayet.
33. Bakara suresi, 133. ayet.
34. Yusuf suresi, 38. ayet.
35. A’râf suresi, 59. ayet.
36. İhlâs suresi, 1-4. ayetler.
37. Mü’minûn suresi, 91. ayet.
38. Enbiyâ suresi, 22. ayet.
39. Enbiyâ suresi, 25. ayet.
40. Bakara suresi, 285. ayet.
41. Enbiyâ suresi, 107. ayet.
42. Mâide suresi, 44. ayet.
43. İsrâ suresi, 55. ayet.
44. Mâide suresi, 46. ayet.
45. Hicr suresi, 9. ayet.
28
A) Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
1. Resul ve nebi kavramları arasında ne fark vardır? Açıklayınız.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
2. Peygamberler neden insanlar arasından seçilmişlerdir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
3. Peygamberlerin nitelikleri nelerdir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
4. Tevrat, İncil ve Zebur hangi peygamberlere indirilmiştir?
......................................................................................................................................................
B) Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği bulup işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi peygamberlerin insanlar arasından seçilme nedenlerinden değildir?
A) İnsanların peygamberleri örnek alabilmeleri
B) Peygamberlerin insanlarla ilişki kurabilmeleri
C) Peygamberlerin insanların ihtiyaçlarını bilebilmeleri
D) Peygamberlerin evli olmaları
2.
I. Doğruluk
II. Akıllı ve zeki olmak
III. Arapça bilmek
IV. Güvenilir olmak
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri peygamberlerin ortak niteliklerindendir?
A) Yalnız I
B) I - II
C) I - II - III
D) I - II - IV
3. Aşağıdakilerden hangisi Allah’ın vahiy gönderme sebeplerinden değildir?
A) Allah’ın nitelikleri hakkında bilgi vermek
B) İnsanların tarih ve coğrafya konusundaki bilgilerini geliştirmek
C) İbadetlerin nasıl yapılacağını öğretmek
D) Ahiret ile ilgili bilgi vermek
C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. ( ) Peygamberler insanlara Allah’ı tanıtırlar.
2. ( ) Allah ile insanlar arasında elçilik yapmakla görevlendirilen insanlara peygamber denir.
3. ( ) Kur’an’da bütün peygamberlerin isimleri bildirilmiştir.
4. ( ) Bütün peygamberlere kitap gönderilmiştir.
5. ( ) Tevrat, Hz. İbrahim’e indirilmiştir.
29
Ç) Aşağıdaki A sütununda verilenleri B sütununda verilenlerle eşleştiriniz.
a.
A
Nebi
b.
Hz. Âdem
c.
B
Muhammedül Emin
Kitap gönderilmeyen peygamber
Güvenilir Muhammed
Son ilahî kitap
ç.
Kur’an
İlk peygamber
d.
Resul
Kitap gönderilen peygamber
D) Aşağıdaki noktalı yerlere, verilen kelimelerden uygun olanları yazınız.
Allah, peygamberler, yardımıdır, Hz. Muhammed’e, davranışları, mesajlar
a) Kur’an ................................... gönderilen ilahî mesajları içeren kitaptır.
b) Allah, insanları uyarıp öğüt verecek, onları doğru yola ve güzel davranışlarda
bulunmaya çağıracak ................................... görevlendirmiştir.
c) Peygamberlere gelen ......................... aynı amaca yöneliktir.
ç) Peygamberlerin gönderilmesi Allah’ın insanlara bir ........................ .
d) Peygamberler söz ve ............................. ile herkes için örnek olmuşlardır.
E) Aşağıdaki kelimeleri tabloda bulunuz.
“mesaj, tebliğ, peygamber, elçi, nebi, resul, öğüt, emir, ahlak, erdem, Kur’an, insan, yardım, zeki”
M
E
S
A
J
P
T
E
Y
İ
G
A
K
U
R
A
N
E
N
M
N
B
P
E
Y
G
A
M
B
E
R
S
A
E
L
R
L
E
R
L
B
G
A
H
Ü
Ç
Z
E
K
İ
İ
İ
V
N
L
E
İ
N
İ
L
Ö
Ğ
Ü
T
İ
A
R
E
R
D
E
M
İ
N
S
A
K
N
L
A
R
R
E
S
U
L
D
I
E
M
İ
R
R
Y
A
R
D
I
M
30
ÖĞRENME ALANI: İBADET
2.ÜNİTE
NAMAZ İBADETİ
ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM
1. Namaz kelimesinin anlamını sözlükten bulup defterinize yazınız.
2. Namaza başlamadan önce hangi hazırlıkların yapıldığını araştırınız.
3. Ezanı dikkatle dinleyip sözlerini defterinize yazınız.
4. İnsanların namaz kılma sebepleri hakkında büyüklerinizden bilgi alınız.
31
1. NAMAZ NEDİR VE NİÇİN KILINIR?
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Namaz denilince hangi kavramları hatırlıyorsunuz?
İslam’ın en önemli ibadetlerinden ve şartlarından biri namaz kılmaktır. Namaz, Müslümanların
Allah’ı anma ve ona yakarma amacıyla günde beş vakit yerine getirmek zorunda oldukları bir ibadettir.
Kişiyi manen Allah’a yakınlaştırır.
Kur’an-ı Kerim’de olduğu gibi önceki ilahî kitaplarda da namaz farz kılınmıştır. Bir zorunluluk
olmaksızın namazın terk edilmesi büyük günahtır. Tüm bu nedenlerle namaz; Peygamberimiz Hz.
Muhammed (s.a.v.) tarafından dinin direği, müminin miracı, gözümüzün nuru, cennetin anahtarı
olarak nitelendirilmiştir.1
Fotoğraf 2.1: Namaz, Allah’ın rızasını kazanmak için kılınır.
Altıncı sınıf öğrencisi Gülay, namazın tanımı ve amacı konusunda bir ödev hazırlamıştır. Namazın kılınış amacını anlamak için onun hazırladığı aşağıdaki metni okuyunuz.
Namaz, belirli hareketler tekrarlanarak, dua ve sureler
okunarak yerine getirilen bir ibadettir. Belirli vakitlerde
yerine getirilir. Kur’an-ı Kerim’de, “...namaz müminler üzerine vakitleri belli bir farzdır.” 2 buyrulur. Kur’an’da namaz
yerine salat kelimesi kullanılır. Salat, “dua etmek ve övmek” demektir.
Namaz da Allah’a dua etmek, onu övmek ve hatırlamak için kılınır.
İnsan namazda Allah’ın huzurunda durup onunla iletişim kurduğu
için Peygamberimiz namazı, müminin miracı (Allah ile buluşması)
olarak nitelendirmiştir. Kur’an’da, “...Bana kulluk et. Beni anmak
32
için namaz kıl.” 3 buyrulur. Yüce Allah’ı her zaman anmamız ve ona
kulluk etmemiz gerekir. Çünkü bizi, akıllı varlıklar olarak en güzel
şekilde yaratan odur. O, bize karşılaşacağımız zorlukların üstesinden
gelebilmemiz için güç vermiştir. Yeryüzünü bizim yaşayabileceğimiz
şekilde düzenlemiştir.
Fotoğraf 2.2: İnsanlar namaz kılarak huzura kavuşurlar.
HATIRLAYALIM
Akıllı ve ergenlik çağına ulaşmış Müslümanlar namaz kılmakla yükümlüdürler.
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
Aşağıda, namazla ilgili bir şema verilmiştir. Şemayı inceleyiniz, namazın niçin kılınması
gerektiğini açıklayınız.
Allah’ın verdiği hayat, sağlık,
mutluluk, sevgi gibi sayısız
nimetlere teşekkür etmektir.
Yüce yaratıcımız olan
Allah’a yakınlaştırır.
Namaz Kılmak
Allah’a olan sevgimizin
göstergesidir.
Güzel alışkanlık ve davranışlar kazandırır.
Allah’ın emridir.
33
2. NAMAZIN ŞARTLARI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Şart kavramıyla anlatılmak istenen nedir?
Namaz kılmak için yerine getirilmesi gereken bazı şartlar vardır. Bunların bir kısmı namaz kılmaya başlamadan önce, bir kısmı da namaz kılarken yerine getirilir. Namaz kılmaya başlamadan
önce yerine getirilenlere “namaza hazırlık şartları”, namaz kılarken yerine getirilenlere de “namazın
kılınış şartları” adı verilir.
2.1. Namaza Hazırlık Şartları
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Namaz kılmaya başlamadan önce insanlar ne gibi hazırlıklar yapıyorlar?
Altıncı sınıf öğrencisi Elif, namazın şartları konusunda babasına bazı sorular sordu. Onun sorularını ve aldığı cevapları dikkatle okuyunuz.
Elif: Namaza hazırlık şartları ne demektir, baba?
Babası: Namaza hazırlık şartları, namaza başlamadan önce yerine getirilmesi gereken şartlardır.
Elif: Bu şartlar nelerdir?
Babası: Namaza hazırlığın altı şartı vardır. Bunlar;
1. Hadesten taharet (Abdest almak, gerekiyorsa boy abdesti almak)
2. Necasetten taharet (Bedenin, giysilerin ve namaz kılınacak yerin temizliği)
3. Setri avret (Namaz kılmaya uygun bir şekilde giyinmiş olmak)
4. İstikbali kıble (Kıbleye yönelmek)
5. Vakit (Namaz vaktinin girmiş olması)
6. Niyet (Hangi namaz kılınacaksa o namaz için niyet etmek)tir.
Elif: Teşekkür ederim baba. Bunları herkes kolayca yerine getirebilir.
ETKİNLİK
TARTIŞIYORUZ
Elif’in babasının saymış olduğu bu şartları yerine getirmeden namaza başlanabilir mi?
Neden?
Fotoğraf 2.3: Namaz kılınacak yerin temiz
olması da namazın şartıdır.
Fotoğraf 2.4: Camilerin avlularına abdest
almak için şadırvanlar yapılmıştır.
34
2.1.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusül) ve Teyemmüm
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Abdest, boy abdesti ve teyemmüm hakkında neler biliyorsunuz?
Abdest
Abdest, namazın farzlarından biridir. Kur’an-ı Kerim’de abdest ile ilgili olarak “Ey iman edenler!
Namaz kılmaya kalktığınız zaman yüzlerinizi, dirseklerinize kadar ellerinizi yıkayın; başlarınızı
mesh edip topuklara kadar ayaklarınızı yıkayın…” 4 buyrulur.
HATIRLAYALIM
Namaz kılmadan önce yapılacak ilk iş abdest almaktır.
Abdest almadan namaz kılınmaz. Çünkü abdest, namazın hazırlık şartlarındandır. Abdest, bazı
organları yıkamak, bazılarını da mesh etmek yoluyla yapılan bir temizlik şeklidir. Abdestin farzı dörttür:
• Elleri dirseklerle beraber yıkamak
• Yüzü yıkamak
• Başı mesh etmek
• Topuklarla beraber ayakları yıkamak
Aşağıda, abdestin farz ve sünnetleri ile birlikte nasıl alınacağı anlatılmaktadır. İnceleyelim:
Abdest alırken takip edilmesi gereken bir sıra vardır. Önce eûzü-besmele çekilerek niyet edilir.
“Niyet ettim Allah rızası için abdest almaya.” denir. Sonra sırasıyla şu işlemler yapılır:
Fotoğraf 2.5: Parmak aralarıyla birlikte
eller bileklere kadar üç kez yıkanır.
Fotoğraf 2.6: Sağ avuçla üç kez su verilerek
ağız yıkanır.
Fotoğraf 2.7: Sağ avuçla üç kez burna su çekilip her seferinde sol elle silinerek burun temizlenir.
Fotoğraf 2.8: Saç bitiminden çene altına kadar
yüz, üç kez yıkanır.
35
Fotoğraf 2.9: Dirsekle beraber sağ kol üç
kez yıkanır.
Fotoğraf 2.10: Dirsekle beraber sol kol üç
kez yıkanır.
Fotoğraf 2.11: Sağ el ıslatılarak avuç ve parmakların içiyle başın üstü mesh edilir.
Fotoğraf 2.12: Eller ıslatılarak başparmakla
kulağın dışı, işaret parmağı veya serçe parmakla
kulağın içi mesh edilir.
Fotoğraf 2.13: Ellerin üstünün ıslaklığı ile boyun
mesh edilir.
Fotoğraf 2.14: Sağ ayak, parmak araları da
temizlenecek şekilde bileğe kadar yıkanır.
36
ETKİNLİK
AKROSTİŞ HAZIRLIYORUZ
Allah’ı anarım,
Başında abdestimin.
Derim önce bismillah,
Ederim sonra niyet.
Sonra alırım abdesti,
Temiz olurum namaz vakti.
Fotoğraf 2.15: Sol ayak, parmak
araları da temizlenecek şekilde bileğe
kadar yıkanır.
Siz de aynı kelime ile bir akrostiş hazırlayınız.
Abdest bozulmadığı sürece bir vakitte alınan abdestle birkaç vakit namaz kılınabilir. Bazı durumlar,
abdestin bozulmasına neden olur. Örneğin yellenmek, uyumak, tuvalet ihtiyacını gidermek, baygınlık
geçirmek abdesti bozar. Ayrıca vücuttan kan, sarı su gibi bir sıvının çıkması; namaz kılarken yanındaki
kişinin duyacağı kadar gülmek de abdesti bozan durumlardandır.
Boy Abdesti (Gusül)
Boy abdesti, İslam’ın gerekli gördüğü durumlarda vücutta kuru yer bırakmadan yıkanıp abdest
almak demektir.
Boy abdestinin üç farzı vardır:
• Ağzı yıkamak
• Burnu temizlemek
• Bütün vücudu kuru yer kalmayacak şekilde yıkamak
Boy abdestinin alınış şekli şöyledir:
• Eûzü-besmele çekilir, “Niyet ettim, Allah rızası için boy abdesti almaya.” denilerek niyet edilir.
• Eller yıkanır. Ağza su alınıp çalkalanır, burna su alınıp temizlenir.
• Bütün vücut, kuru yer bırakmamaya özen gösterilerek yıkanır.
Fotoğraf 2.16: Atalarımız, insanların beden temizliği için camilerin yakınlarında hamamlar yaptırmışlardır
(Haseki Hürrem Sultan Hamamı, İstanbul’da Ayasofya ile Sultanahmet Camisi arasındadır.).
37
Teyemmüm
Namaz abdesti ve boy abdesti almak için su yoksa veya suyun kullanılması mümkün değilse
teyemmüm yapılır. Teyemmüm, niyet edip elleri temiz toprak veya toprak cinsinden olan bir şeye
sürerek yüzü ve kolları birer defa mesh etmektir. Kur’an’da şöyle buyrulur: “…Su bulamamışsanız
o zaman temiz bir toprakla teyemmüm edin: Yüzlerinize ve ellerinize sürün...” 5
Teyemmümün farzı ikidir:
• Niyet etmek
• Elleri temiz toprak veya toprak cinsinden olan bir şeye iki defa vurup birincisinde yüzü, ikincisinde kolları mesh etmek
Abdesti bozan durumlar teyemmümün de bozulmasına sebep olur.
Teyemmüm şu şekilde yapılır: Önce besmele çekilir ve “Niyet ettim, Allah rızası için teyemmüm etmeye.” diyerek niyet edilir. “Fotoğraf 2.17”de görüldüğü gibi ellerin iç kısımları temiz toprağa
sürülür. Yüzün tamamı avuçların içiyle mesh edilir. Sonra eller aynı şekilde toprağa yeniden sürülür.
Önce sağ kol, sonra da sol kol dirseklerle birlikte mesh edilir.
Fotoğraf 2.17: Teyemmümün yapılışı
ETKİNLİK
ÇÜNKÜ...
Beşer kişilik gruplar oluşturunuz. “Namazdan önce neden abdest almamız gerekir?”
sorusu üzerinde tartışınız. Nedenlerini “çünkü” ile başlayan ifadelerle belirtiniz. Daha sonra
bu gerekçeleri yazarak diğer gruplarla paylaşınız.
38
2.1.2. Namaza Hazırlığın Diğer Şartları
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Namaz kılarken nereye yönelinir?
Namaz kılmak,Yüce Allah’ın huzuruna çıkmak demektir. Bu nedenle, namaza hazırlık şartlarından biri de namaz kılacak kişinin bedeninin, giysilerinin ve namaz kılacağı yerin temiz olmasıdır. Buna “necasetten taharet” denir. Namaz kılmak için kıbleye yönelmek (istikbali kıble) gerekir.
Kıbleye yönelmek, namazı kılmak için Mekke’de bulunan Mescid-i Haram’a doğru dönmektir.
Kur’an’da şöyle buyrulur: “(Ey Muhammed!)... yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir. (Ey Müslümanlar!) Siz de nerede olursanız olun, (namazda) yüzlerinizi o tarafa çevirin...” 6 Namaza
hazırlık şartlarından biri de dinin gerekli gördüğü şekilde örtünmektir. Buna “setri avret” adı verilir.
Bu şart, bedenin belirli bölümlerinin örtülmesiyle yerine getirilir. Namazda erkeklerin bedenlerinin
göbekle diz kapakları arasında kalan bölümünün; kadınların da el, yüz ve ayaklar dışında kalan
kısmının kapalı olması şarttır.
Namaza hazırlığın bir diğer şartı da vakittir. Namazın kılınabilmesi için vaktinin girmesini beklemek gerekir. Her namazın kılınacağı özel bir vakit vardır. Yüce Allah şöyle buyurmuştur: “… namaz
müminler üzerine vakitleri belli bir farzdır.” 7
İnsanın kılacağı namaz için niyet etmesi de namaHATIRLAYALIM
zın hazırlık şartlarındandır. Niyet, namaza başlama
tekbirinden önce yapılır. Niyet ederken hangi namazın
Abdest aldıktan sonra
kılınacağı belirtilir. Örneğin sabah namazının sünneti
na
maz
kılmak için Kâbe’ye
kılınacaksa “Allah’ım, senin rızan için sabah namazının
yö
nel
mek
gerekir.
sünnetini kılmaya niyet ettim.” denir.
ETKİNLİK
KOMPOZİSYON YAZIYORUZ
Namazın hazırlık şartlarının önemini açıklayan bir kompozisyon yazınız.
2.2. Namazın Kılınış Şartları
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Namazın kılınış şartları ifadesiyle ne anlatılmaktadır?
Namazın ön hazırlıklarını yerine getiren kişi, namaza başlayabilir. Namaza başlayınca yerine
getirilmesi gereken şartlara, “namazın kılınış şartları” denilir. Bunlardan birinin eksik kalması namazın bozulmasına yol açar.
Namazın kılınış şartları altı tanedir: başlama tekbiri, kıyam, kıraat, rükû, secde ve son oturuş.
Başlama tekbiri (iftitah tekbiri): Namaza “Allahü ekber.” diyerek başlamak demektir.
Kıyam: Namazda ayakta bir süre durmak demektir.
Kıraat: Namazda ayakta iken ezberden Kur’an’dan bir ya da birkaç ayet okumaktır.
Rükû: Elleri dizlere koyarak yere paralel bir şekilde eğilmektir.
Secde: Namazın her rekâtında alnın, burnun, avuçların, dizlerin ve ayakların yere değmesi
durumudur. Secde iki kez yapılır ve iki secde arasında kısa bir süre beklenir.
Son oturuş (kadei ahire): Namazın son rekâtında selam vermeden önce “Tahiyyât” duasını
okuyacak kadar oturmaktır.
ETKİNLİK
KAVRAM HARİTASI OLUŞTURUYORUZ
Namazın kılınış şartlarını anlatan bir kavram haritası oluşturunuz.
39
3. NAMAZA ÇAĞRI: EZAN VE KAMET
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Günde kaç defa ezan okunmaktadır?
Ezan, namaz vaktinin girdiğini duyurmak için belirli sözlerle yapılan çağrının adıdır. Namaz,
günde beş vakit kılınır. Namaz vakitlerini bildirmek için ezan okunur. Camilerin yanında ezan okunmak için yapılmış yüksekçe yapılara “minare” denir. Ezan okuyana da “müezzin” adı verilir.
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
...
Ruhumun senden, İlâhi, şudur ancak emeli:
Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Bu ezanlar-ki şahadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli.
...
Mehmet Âkif Ersoy
Yukarıdaki dörtlük size ezanın önemi hakkında neler düşündürmektedir? Açıklayınız.
Ezanın okunuşu ve Türkçe anlamı şöyledir:
Ezanın Okunuşu
Anlamı
Allahü ekber (4 defa).
Allah en yücedir.
Eşhedü en lâ ilâhe illallah
(2 defa).
Allah’tan başka ilah olmadığına tanıklık ederim.
Eşhedü enne Muhammeden
Resûlüllah (2 defa) *.
Muhammed’in Allah’ın elçisi olduğuna tanıklık ederim.
Hayye ales-salâh (2 defa).
Haydi namaza.
Hayye alel-felâh (2 defa).
Haydi kurtuluşa.
Allahü ekber (2 defa).
Allah en yücedir.
Lâ ilâhe illallah (1 defa).
Allah’tan başka ilah yoktur.
Sabah namazı için okunan ezanda “Hayye alel-felâh.”tan sonra iki defa “Essalâtü hayrun
minen nevm.” (Namaz uykudan daha hayırlıdır.) denilir.
Kamet, tek başına kılınan namazlarda erkek tarafından farz namaza başlarken okunur.
Cemaatle kılınan namazlarda ise kameti müezzinler okurlar. Kametin sözleri ezanınki ile aynıdır.
Farklı olarak sadece kamette “Hayye alel-felâh.”tan sonra iki kez “Kad kâmeti’s-salâh.” (Namaz
başladı.) denilir. Kamet ezan kadar yüksek sesle ve uzatılarak okunmaz.
ETKİNLİK
FARKLILIKLARI GÖSTERİYORUZ
Ezan ile kamet arasındaki farklılıkları yazarak gösteriniz.
* Caferilikte bundan sonra 2 defa “Eşhedü Enne Aliyyen Veliyyullah.” (Ali’nin Allah’ın velisi olduğuna tanıklık ederim.) denilir.
40
4. GÜNLÜK NAMAZLAR (BEŞ VAKİT NAMAZ)
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Namaz günün hangi zaman dilimlerinde kılınır?
Dinimize göre günde beş vakit namaz kılınır. Bunlara “günlük namazlar” denir. Günlük namazlar sabah, öğle, ikindi, akşam ve yatsı vakitlerinde kılınır. Bu namazlar sabah namazı, öğle namazı
gibi vakitlerinin isimleriyle anılırlar. Bu namazların kılınması, ergenlik çağına gelmiş ve akıl sağlığı
yerinde olan kadın ve erkek her Müslümana farzdır. Kur’an-ı Kerim’de namazın kılınması emredilmekte fakat nasıl kılınacağı açıklanmamaktadır. Namazların kılınışını Peygamberimiz uygulayarak
öğretmiştir. Peygamberimizin uygulamalarına göre günlük namazların rekât sayıları şöyledir:
Sabah namazı; ikisi sünnet, ikisi farz olmak üzere dört rekâttır.
Öğle namazı; dördü ilk sünnet, dördü farz, ikisi son sünnet olmak üzere on rekâttır.
İkindi namazı; dördü sünnet, dördü farz olmak üzere sekiz rekâttır.
Akşam namazı; üçü farz, ikisi sünnet olmak üzere beş rekâttır.
Yatsı namazı; dördü ilk sünnet, dördü farz, ikisi son sünnet ve ardından kılınan vitir namazıyla
birlikte on üç rekâttır.
Günlük namazların kılınışı genel olarak birbirine benzer. İki rekâtlı bir namazın kılınışı öğrenildiğinde günlük namazların nasıl kılınacağı bilinir. İki rekâtlı bir namaz şöyle kılınır:
HATIRLAYALIM
Namazda kıyam, kıraat, rükû ve iki secdeden oluşan her bir bölüme rekât denir.
Fotoğraf 2.19: Kılacağı namaz için niyet
eder. Ellerini kaldırır, “Allahü ekber.” der. Bu
esnada erkekler ellerini, başparmakları kulak
memesine değecek kadar; kadınlar ise omuzlarına kadar kaldırırlar.
Fotoğraf 2.18: Namazın hazırlık şartlarını yerine getiren kişi kıbleye yönelir.
Fotoğraf 2.20: Başlangıç tekbirinden
sonra erkeklerde eller göbek hizasında, sağ
el sol el bileğini kavrayacak şekilde; kadınlarda ise sağ el sol elin üzerine konularak göğüs
üzerinde bağlanır. Önce Sübhâneke duası,
sonra eûzü besmele, Fâtiha suresi ve ardından ek bir sure veya ayet okunur.
41
Fotoğraf 2.21: “Allahü
ekber.” diyerek rükûya gider.
Rükûda üç kere “Sübhâne
Rabbiyel azîm.”* der.
Fotoğraf 2.22: “Semiallâhü limen
hamideh.”** diyerek rükûdan doğrulur
ve “Rabbenâ lekel hamd.” *** der.
Fotoğraf 2.23: “Allahü
ekber.” diyerek secdeye varır,
üç kere “Sübhâne Rabbiyel
âlâ.”**** der. Secdede dizler,
eller, alın ve burun yere konur,
topuklar birleştirilir. Erkekler,
kollarını yere koymaz ve gövdeye birleştirmezler. Kadınlar
ise kollarını yere koyar ve
gövdeye birleştirirler.
Fotoğraf 2.24: “Allahü ekber.”
diyerek oturur. “Sübhânallah.”
diyecek kadar bekler. Erkekler,
sağ ayağı dikip sol ayağın üzerine;
kadınlar ise ayaklarını sağ tarafa
yatırarak yere otururlar.
Fotoğraf 2.25: “Allahü
ekber.” diyerek ikinci defa
secdeye varır ve üç kere
“Sübhâne Rabbiyel âlâ.”
der. “Allahü ekber.” diyerek
ikinci rekâta başlamak üzere
secdeden ayağa kalkar.
* Yüce Rabb’im! Sen her türlü eksiklikten uzaksın.
** Allah kendisine hamt eden kişiyi işitir.
*** Rabb’imiz! Her türlü övgüye layık olan sensin.
**** Yüce Rabb’im! Sen her türlü eksiklikten uzaksın.
42
Fotoğraf 2.26: Birinci rekâtta
olduğu gibi ellerini bağlar; sırasıyla
besmele, Fâtiha suresi, ardından ek
bir sure veya ayet okur.
Fotoğraf 2.27: “Allahü
ekber.” diyerek rükûya gider.
Fotoğraf 2.28: “Allahü ekber.” diyerek birinci
rekâtın sonunda olduğu
gibi iki kez secdeye gider.
Fotoğraf 2.29: İkinci secdeden sonra “Allahü ekber.” diyerek oturur. Burada sırası ile “Tahiyyât”, “Allahümme
salli”, “Allahümme bârik” ve “Rabbenâ” dualarını okur.
Fotoğraf 2.30: Duaları okumak için
otururken ayakların duruşu fotoğraflarda görüldüğü gibi olmalıdır.
43
Fotoğraf 2.31: Dualar okunduktan sonra
başı sağa çevirerek “Es selâmü aleyküm ve
rahmetullah.”* der.
Fotoğraf 2.32: Sonra başı sola çevirerek
aynı cümleyi söyler. İki rekâtlı bir namazın kılınışını tamamlamış olur.
Günlük namazların kılınışları şöyle özetlenebilir:
Sabah namazı: Sabah namazının sünneti ile farzının kılınışı aynıdır. Sadece niyet farklıdır.
Sabah namazının farzını kılmak için “Niyet ettim, Allah rızası için bugünkü sabah namazının farzını
kılmaya.” denilerek niyet edilir.
Öğle namazı: Öğle namazının ilk sünnetinin ilk iki rekâtı aynen sabah namazının sünneti gibi kılınır.
İlk oturuşta yalnızca Tahiyyât duası okunur. Daha sonra “Allahü ekber.” denilerek üçüncü rekâta kalkılır.
Sırasıyla besmele, Fâtiha ve bir ek sure okunur; bir rükû ile iki secde yapılıp dördüncü rekâta kalkılır.
Ayakta iken yine sırasıyla besmele, Fâtiha ve bir ek sure okunur, rükû ve secdeler yapılıp oturulur.
Sırasıyla Tahiyyât, Allahümme salli, Allahümme bârik ve Rabbenâ duaları okunup önce sağa, sonra
sola selam verilir. Öğle namazının farzı da ilk sünneti gibi kılınır. Ancak üçüncü ve dördüncü rekâtlarda
yalnız besmele ve Fâtiha suresi okunur. Son sünneti de sabah namazının sünneti gibi kılınır.
İkindi namazı: İkindi namazının sünneti öğle namazının sünneti gibi kılınır. Ancak ikinci rekâtın sonundaki oturuşta Tahiyyât duasından sonra Allahümme salli ve Allahümme bârik duaları da
okunur. Üçüncü rekâta kalkıldığında ise önce Sübhâneke duası, eûzü-besmele, Fâtiha ve ek sure
okunur. Farzı da öğle namazının farzı gibi kılınır.
Akşam namazı: Akşam namazının önce farzı, sonra sünneti kılınır. Farzının ilk iki rekâtı
sabah namazının sünneti gibi kılınır. İkinci rekâtının sonundaki oturuşta Tahiyyât duası okunur.
“Allahü ekber.” denilerek ayağa kalkılır. Eller bağlandıktan sonra besmele ile Fâtiha suresi okunur.
Rükû ve secdeler yapıldıktan sonra oturulur. Allahümme salli, Allahümme bârik ve Rabbenâ duaları okunup selam verilir. Sünneti, sabah namazının sünneti gibi kılınır.
Yatsı namazı: Yatsı namazının ilk sünneti, ikindi namazının sünneti gibi kılınır. Farzının kılınışı
ise öğle ve ikindi namazlarının farzları gibidir. Son sünneti de sabah namazının sünneti gibi kılınır.
Vitir namazı: Akşam namazının farzı gibi kılınır. Ancak üçüncü rekâtta Fâtiha suresinden sonra kısa bir sure okunur. Bundan sonra eller kaldırılır, başlama tekbirinde olduğu gibi “Allahü ekber.”
denilerek tekbir alınır. Eller bağlandıktan sonra besmele okunmaksızın Kunut duaları okunur. Rükû
ve secdeler yapıldıktan sonra oturulur. Sırasıyla Tahiyyât, Allahümme salli, Allahümme bârik ve
Rabbenâ duaları okunup selam verilir.
HATIRLAYALIM
Günlük namazların niyetlerinde, hangi namaz kılınacaksa o namazın adı belirtilir.
ETKİNLİK
İKİNDİ NAMAZI
İkindi namazının sünneti ile farzının kılınışı arasındaki benzerlik ve farklılıkları maddeler
hâlinde yazınız.
* Allah’ın rahmeti ve selamı üzerinize olsun.
44
5. CEMAATLE NAMAZ
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Cemaatle namaz deyince ne anlıyorsunuz?
Cemaatle namaz, Müslümanların bir araya gelip imama uyarak kıldıkları namazdır. Namazı
topluca kılanlara “cemaat”, namaz kıldıran kişiye de “imam” denir. İslam, cemaatle namaz kılmaya
büyük önem vermiş; günlük namazları cemaatle kılmayı teşvik etmiştir. Peygamberimiz, cemaatle
namaz kılmanın yalnız başına kılmaktan daha fazla sevap olduğunu bildirmiştir.8 İslam dininde
cuma namazı ve bayram namazlarının cemaatle kılınması zorunludur. Ramazan ayında teravih
namazı cemaatle kılınırsa bu namazdan sonra vitir namazı da cemaatle kılınır. Namazı kılacak
birden fazla kişi bulunduğu takdirde cenaze namazının da cemaatle kılınması gerekir.
Fotoğraf 2.33: Camiler, cemaatle namaz kılınan yerlerdendir (Kocatepe Camii-Ankara).
Cemaatle kılınan namazda kişi hem kılacağı namaza hem de imama uymaya niyet eder.
İmamın yaptıklarını tekrarlayarak namazını kılar. Fâtiha suresi ve namaz surelerinin dışında okunan
duaları kendisi okur.
Cemaatle kılınan namazla tek başına kılınan namaz arasındaki farklılıklar şunlardır:
• İmam, namaza niyet ederken cemaate imam olmayı, cemaat de imama uyduklarını belirtir.
Örneğin, sabah namazının farzı için imam, “Niyet ettim, Allah rızası için bugünkü sabah namazının
farzını kılmaya, bana uyan cemaate imam olmaya.” diye niyet eder. Cemaat de “Niyet ettim, Allah
rızası için bugünkü sabah namazının farzını kılmaya, uydum hazır olan imama.” der.
• İmam, bütün tekbirleri yüksek sesle, cemaat ise içinden söyler.
• İmama uyanlar eûzü-besmele çekmez, Fâtiha ve ek sureyi okumazlar. İmam ise bütün sure ve
duaları okur.
Namaz başladıktan sonra cemaate katılan kişi de imama uyar. Kılamadığı rekâtları, imam
selam verdikten sonra kendisi tamamlar.
Camide cemaatle kılınan namaz, insanların bir araya gelmesini sağlar. Böylece insanlar, üzüntü ve mutluluklarını paylaşma imkânı bulurlar. Birbirlerinin bilgi ve görgülerinden yararlanırlar. İnsanlar birbirlerine yakınlaşır, toplumda dayanışma anlayışı yerleşir.
45
Fotoğraf 2.34: İmamın namaz kıldırırken durduğu yere mihrap denir.
ETKİNLİK
CEMAATLE NAMAZ KILMAK
Aşağıdaki şemayı inceleyiniz. Cemaatle kılınan namazın yararlarını arkadaşlarınızla
tartışınız.
CEMAATLE NAMAZDA
BİREYSEL YARARLAR
TOPLUMSAL YARARLAR
• İnsanlar birbiriyle tanışır.
• Kişi yeni dostlar edinir.
• Kendini güvende hisseder.
• İnsanların arasında sevgi
bağları oluşur.
• Daha fazla sevap kazanır.
• Toplumda yardımlaşma artar.
• Dinî bilgilerini artırır.
• Birlik beraberlik oluşur.
• Sıkıntı ve üzüntülerini azaltır.
• Mutluluk ve üzüntüler paylaşılır.
46
6. CUMA NAMAZI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Cuma namazının diğer namazlardan farkı hakkında neler biliyorsunuz?
Cuma namazı farz namazlardandır. Farz olan günlük namazlardan farklı olarak haftada bir
kez kılınır. Cuma günü kılındığı için “cuma namazı” denilir. Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyrulur: “Ey
iman edenler! Cuma günü namaza çağırıldığı (ezan okunduğu) zaman, hemen Allah’ı anmaya
koşun…” 9
Cuma namazı, cuma günü öğle namazı vaktinde, cemaatle kılınır. Cuma namazını kılmak belirli
şartları taşıyan Müslümanlara farzdır. Bu şartlar şöyle sıralanabilir:
a) Akıllı ve ergenlik çağına ulaşmış olmak
b) Hür olmak
c) Yolcu olmamak
ç) Hasta olmamak
Cuma namazı kılmak üzere camiye gidemeyenler, cuma namazı yerine o günün öğle namazını
kılarlar.
Cuma namazı, sırasıyla dört rekât ilk sünnet, iki rekât farz ve dört rekât son sünnet olmak üzere
toplam on rekâttır. Cuma namazının ilk sünneti öğle namazının ilk sünneti gibi kılınır. Ancak niyet
ederken “Niyet ettim, Allah rızası için bugünkü cuma namazının ilk sünnetini kılmaya.” denilir.
İlk sünnet kılındıktan sonra imam minbere çıkar, müezzin de caminin içinde ezan okur. İmam,
ezan bitince ayağa kalkıp hutbe okur. Hutbede Allah’a hamt edilir, Peygamberimize salavat getirilir,
Müslümanlara dua edilir, cemaate öğütte bulunulur. Hutbe bittikten sonra imam minberden iner,
namazı kıldıracağı yer olan mihraba geçer. Bu sırada müezzin kamet getirir.
Cuma namazının farzı, sabah namazının farzı gibi kılınır. Ancak niyet, cuma namazının farzını
kılmak için edilir. Cuma namazının son sünneti, aynen ilk sünneti gibi kılınır. Ancak niyet farklıdır.
Fotoğraf 2.35: Cuma namazında imamın
hutbe okuduğu yere minber denir.
Fotoğraf 2.36: Cuma namazının farzından önce caminin içinde ezan okunur.
47
ETKİNLİK
İNCELEYİP YAZIYORUZ
Cuma namazının kılınışı ile ilgili aşağıdaki şemayı dikkatle inceleyiniz. Buna göre
cuma namazının nasıl kılınacağını açıklayan bir yazı yazınız.
CUMA NAMAZININ KILINIŞI
Dört rekât ilk sünnet (öğlenin ilk sünneti gibi)
İmamın hutbe okuması
(Hutbede Allah’a hamt edilir, Peygambere salavat getirilir ve cemaate öğütler verilir.)
İki rekât farz (sabahın farzı gibi)
Dört rekât son sünnet (cumanın ilk sünneti gibi)
7. BAYRAM NAMAZI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Bayram namazı hakkında neler biliyorsunuz?
Dinimizce kutlanması gereken iki bayram vardır. Bunlar, Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramı’dır. Bu bayramların birinci günlerinde, güneş doğduktan yaklaşık elli dakika sonra bayram namazı
kılınır. Bayram namazı cemaatle kılınması gereken vacip bir namazdır ve iki rekâttır. Cuma namazı
kılmakla yükümlü olanlar, bayram namazı kılmakla da yükümlüdürler.
Fotoğraf 2.37: Bayram namazı, camide cemaatle kılınır.
48
Bayram namazının kılınışı şöyledir: İmam namazı kıldırmak için mihraba geçer. Cemaat, imamın
arkasında düzgün bir sıra olarak saf tutar. Namaza başlamak için önce niyet edilir. Örneğin, Kurban
Bayramı namazı kılınacaksa “Niyet ettim, Allah rızası için Kurban Bayramı namazını kılmaya, uydum
imama.” denilir. “Allahü ekber.” denerek namaza başlanır. Sübhâneke duası okunduktan sonra
başlangıç tekbirinde olduğu gibi eller kaldırılarak üç defa tekbir alınır. İlk iki tekbirde eller aşağıya ve
yana bırakılır, üçüncü tekbirden sonra bağlanır. İmam, yüksek sesle Fâtiha ve bir ek sure okur. Cemaat
ise imamı dinler. Sonra imamla birlikte rükû ve secdeler yapılıp ikinci rekâta kalkılır. İkinci rekâtta imam,
yüksek sesle Fâtiha ve ek sureyi okur, cemaat imamı dinler. Sonra eller kaldırılarak üç defa tekbir alınır
ancak eller bağlanmaz. Eller kaldırılmadan “Allahü ekber.” denilerek rükûya gidilir. Rükûdan sonra
secdeler yapılır ve oturulur. Tahiyyât, Allahümme salli, Allahümme bârik ve Rabbenâ duaları okunur,
selam verilir. Sonra imam, minbere çıkar ve bayramla ilgili bir hutbe okur.
Bayram namazı bittikten sonra cemaat bayramlaşır. Bu bakımdan bayram namazı insanlar arasında kaynaşmayı sağlayan çok önemli bir ibadettir.
ETKİNLİK
BAYRAM NAMAZININ FARKI
Bayram namazının kılınış bakımından iki rekâtlı diğer namazlardan farkları nelerdir?
Açıklayınız.
8. CENAZE NAMAZI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Cenaze namazı hakkında neler biliyorsunuz?
Ölen bir Müslüman için yapılması gereken dinî görevlerden biri de onu yıkamak, kefenlemek ve cenaze namazını kılmaktır. Cenaze namazı, ölen Müslüman için dua etmek amacıyla kılınır; farz-ı kifaye
olan bir namazdır. Bir yerleşim biriminde yaşayanlardan bir kısmının yerine getirmesi ile bu ibadet
gerçekleştirilmiş olur. Başkalarından yükümlülük kalkar.
Fotoğraf 2.38: Cenaze namazı, ölen bir Müslüman için yapılan dinî bir görevdir.
Cenaze namazı dört tekbir alınarak ayakta kılınır. Bu namazda rükû ve secde yapılmaz, oturulmaz. Diğer namazları bozan her şey, cenaze namazını da bozar.
Cenaze namazının kılınışı aşağıdaki aşamalarda gösterilen sıra ile gerçekleştirilir:
• Cenaze, cami avlusunda musalla taşına konur. İmam, cenazenin göğsü hizasında durur.
• Cemaat, kıbleye dönük olarak imamın arkasında saf tutar.
49
• Niyet edilir. Niyette, ölünün erkek veya kadın, erkek çocuğu veya kız çocuğu olduğu belirtilir. Örneğin,
bir erkek cenazesi için “Niyet ettim, Allah rızası için namaza, ölen erkek için duaya, uydum imama.” diye
niyet edilir. Niyetten sonra imam yüksek sesle, cemaat de içinden tekbir alır ve eller bağlanır.
• Sübhâneke duası “Ve celle senâük.” cümlesiyle bilikte okunur.
• Eller kaldırılmadan tekbir alınır, Allahümme salli ve Allahümme bârik duaları okunur.
• Eller kaldırılmadan tekrar tekbir alınır ve bilenler cenaze duasını, bilmeyenler ise Rabbenâ
dualarını okurlar.
• Eller kaldırılmadan yine tekbir alınır ve selam verilir. Namazın bitiminde imam cemaatten,
ölen kişiye haklarını helal etmesini ister.
ETKİNLİK
BENZERLİK VE FARKLILIKLARI BELİRLİYORUZ
Cenaze namazının kılınışı ile günlük namazların kılınışlarındaki benzerlik ve farklılıkları
belirleyiniz.
9. TERAVİH NAMAZI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Teravih namazı hakkında neler biliyorsunuz?
Teravih namazı, kılınması sünnet olan namazlardandır. Ramazan ayında, yatsı namazının son
sünnetinden sonra ve vitir namazından önce kılınır. Yirmi rekâttır. Bu namaz, cemaatle veya tek
başına kılınabilir. “Niyet ettim, Allah rızası için bugünkü teravih namazını kılmaya.” diyerek namaza
niyet edilir. Sabah namazının sünneti gibi ikişer rekât ya da ikindi namazının sünneti gibi dörder
rekât kılınır. Selam verdikten sonra Peygamberimize salavat getirilir. Namaz tamamlanınca kısa bir
dua yapılır ve vitir namazına başlanır.
Fotoğraf 2.39: Teravih namazını cemaatle kılmak ülkemizde gelenek hâline gelmiştir.
ETKİNLİK
ŞEMA HAZIRLIYORUZ
Teravih namazının ne zaman, nasıl ve nerede kılındığını gösteren bir şema hazırlayınız.
50
10. NAMAZI BOZAN DURUMLAR
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Namazı bozan durumlar neler olabilir?
Namazın şartlarından birinin terk edilmesi namazı bozar. Bu genel ilkeye ilave olarak namazı
bozan bazı davranışlar şu şekilde sıralanabilir:
• Namazda konuşmak
• Namazda gülmek
• Namazda yürümek
• Namazda bir şey yiyip içmek
• Namaz sırasında göğsü kıbleden başka bir yöne çevirmek
• Namazda abdestin bozulması
ETKİNLİK
ŞEMA OLUŞTURUYORUZ
Namazı bozan davranışları bir şema hâline getiriniz.
11. NAMAZIN İNSANA KAZANDIRDIKLARI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Namazın, insan üzerinde ne gibi etkileri olabilir?
Allah, insanların kendisine inanıp ibadet etmelerini istemiştir. Bir kişinin Müslüman olabilmesi
için öncelikle Allah’a inanması gerekir. İbadet etmek de Allah’a olan inancın göstergesidir. İbadetler
arasında namazın özel bir yeri vardır.
Namaz da dâhil bütün ibadetlerin yerine getirilmesinde amaç Allah’ın rızasını kazanmaktır. Bu
konuda Kur’an-ı Kerim’de, “De ki: Şüphesiz benim namazım, kurbanım, hayatım ve ölümüm hepsi âlemlerin Rabb’i Allah içindir.”10 buyrulur.
Resim 2.1: İnsan her yerde Allah’a ibadet edebilir (Çanakkale Savaşı’nda Namaz Kılan
Erler, Sermet Muhtar, İstanbul Askeri Müzesi).
51
6B sınıfı namazın insana kazandırdıkları konusunu araştırmak üzere A, B, C, ve D gruplarına
ayrıldı. A grubu, namazın insana duygusal açıdan kazandırdıklarını araştırdı ve aşağıdaki metni
oluşturdu:
Namaz, insanın Allah’ı anması, onunla yakınlaşıp iletişim
kurmasıdır. İbadetleri düzenli olarak yerine getiren insanlar, güzel davranışlar kazanırlar. Namaz kılan insan Yüce
Allah’ın manevi huzurunda olduğunu düşünür. Yüce Allah,
“...Beni (ibadetle) anın ki ben de sizi anayım. Bana şükredin...”11,
“Sabır ve namaz ile Allah’tan yardım isteyin...”12 buyurmuştur.
Namaz, insanın bilinçli olmasını sağlar, duygu dünyasını zenginleştirir. Namazın her rekâtında okunan Fâtiha suresinde şöyle dua
edilir: “Hamd... âlemlerin Rabb’i Allah’a mahsustur. O, rahman ve
rahîmdir. Ceza gününün malikidir. (Rabb’imiz!) Ancak sana kulluk
ederiz ve senden medet umarız. Bize doğru yolu göster. Kendilerine
lütuf ve ikramda bulunduğun kimselerin yolunu, gazaba uğramışların ve sapmışların yolunu değil.”13
NAMAZ DUYGULARIMIZI ARINDIRIR
• Namaz, olumlu duygulara sahip olmamızı sağlar.
• Namazı sadece Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak için
kılarız. Bu durum, ona ve yarattığı varlıklara karşı sevgi ve
saygı duymamıza katkı sağlar.
• Namaz kılmakla Yüce Allah’a bize verdiği nimetlerden
dolayı şükretmiş oluruz. Böylece bize yardım ve iyilik eden herkese teşekkür etmeyi de alışkanlık hâline getiririz.
B grubu, namaz ile temizlik arasındaki ilişki konusunda yaptığı
araştırmanın sonucunda aşağıdaki metni yazdı:
Fotoğraf 2.40: Namaz,
insanın bilinçli olmasını sağlar.
Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurur: “Temizlenen,
Rabb’inin adını anıp ona kulluk eden kimse kuşkusuz kurtuluşa ermiştir”14, “... Allah’a saygı ve bağlılık içinde namaz
kılın.”15 Peygamber Efendimiz de namaz ile ilgili olarak şunları söylemiştir: “Birinin kapısının önünden bir nehir geçse günde
beş kere yıkansa kirden iz kalır mı? Namaz da böyledir.”16
Namaz kılacak insanın abdest alması şarttır. Bu da el, yüz, kol,
baş ve ayak gibi sıkça kirlenen organların günde beş kez temizlenmesi
anlamına gelir. Namaz kılan insan, giysilerinin ve namaz kılacağı
yerin temiz olmasına dikkat etmek zorundadır. Böylece namaz, insanın hem kendisini hem de çevresini temiz tutm asına katkıda bulunur. Namaz ile her gün beş kez Yüce Allah’ın manevi huzuruna
çıkan insan, olumsuz duygu ve düşüncelerden de arınır. Özet olarak
namaz, insanı hem maddi hem de manevi temizliğe alıştırır.
52
NAMAZ TEMİZLİĞE ALIŞTIRIR
• Namaz kılmak için abdest almamız gerekir.
• Günde birkaç kez abdest alan insan temiz olur.
• Namaz kılan insan temizlik alışkanlığı kazanır.
• Namaz kılacak kişinin vücudu ve giysileri temiz olmalıdır.
• Günde beş kez namaz kılındığı için günün her vaktinde giysilerin ve çevrenin temiz olmasına
özen gösterilir.
• Camilerimizdeki çeşme ve tuvaletler temiz tutularak çevreyi temiz tutma alışkanlığı kazanılır.
C grubu, namazın insan davranışlarına katkıları ile ilgili yaptığı araştırma sonucunda şu metni
yazdı:
Namaz, insanın Allah ile iletişim kurmasını sağlar, Allah’a
olan inancını canlı tutar. İnsan namaz sayesinde Allah’ın kendisini her zaman görüp işittiğini daha iyi anlar. Bu durum
insanın tüm davranışlarında daha dikkatli ve bilinçli olmasını
sağlar. Böylece insan, güzel davranışlarda bulunur, kötülüklerden
sakınır. Bu sebeple Kur’an’da, “...namazı kıl... namaz, hayâsızlıktan
ve kötülükten alıkoyar...”17 buyrulur.
NAMAZ BİZE OLUMLU DAVRANIŞLAR KAZANDIRIR
• Namaz sayesinde her zaman davranışlarımızı kontrol ederiz.
• Allah’ın bizi her zaman gördüğünü bilir, söz ve davranışlarımızda daha dikkatli ve özenli oluruz.
• Başkalarını kıracak davranışlardan kaçınırız.
• Haksızlık ve kötülüklerden uzak dururuz.
D grubu, namaz ile zamanı iyi kullanma arasındaki ilişkiyi araştırdı ve aşağıdaki metni yazdı:
Kur’an-ı Kerim’de “... namaz, müminler üzerine vakitleri belli bir farzdır.”18 buyrularak namazın belirli vakitlerde
kılınması emredilmektedir. Namazın, belli vakitlerde kılınması
zamanı iyi kullanmayı öğretir.
Zaman, insan için çok değerlidir. Bu nedenle zamanın iyi değerlendirilmesi gerekir. Bunun için atalarımız, “Bugünün işini yarına
bırakma.” demişlerdir. Öyleyse zamanı planlı bir şekilde kullanmak
gerekir. Zamanı planlı kullanmak, başarının temel koşullarındandır.
Namaz vakitleri, insanda zamanı değerlendirme bilincini geliştirir.
Böylece namaz, insanın zamanı iyi kullanmasına katkı sağlar.
ETKİNLİK
ZAMANI OLUMLU KULLANMAK
Namaz ibadetinin insanların zamanı iyi kullanmasına katkıları ile ilgili bir paragraflık
yazı yazınız.
53
12. KUNUT DUALARI VE ANLAMI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Kunut duaları ile ilgili olarak neler biliyorsunuz?
Kunut duaları vitir namazının son rekâtında okunur. Bu duaların okunuşu ve anlamı şöyledir:
OKUNUŞU
ANLAMI
Allah’ım! Senden bize yardım etmeni, günahlarımıAllahümme innâ nesteînüke ve nestağfiruke ve nestehdîk.
zı bağışlamanı ve bizi doğru yola iletmeni isteriz.
Ve nü’minü bike ve netûbü ileyke
Sana inanır ve sana tövbe ederiz
ve netevekkelü aleyk.
ve ancak sana güveniriz.
Ve nüsnî aleykel hayra küllehû neşBize verdiğin bütün nimetlerini bilerek seni hayır ile
överiz. Sana şükreder ve hiçbir nimetini inkâr etmeyiz.
küruke, velâ nekfüruk.
Ve nahleu ve netrükü men yefcüruk.
Allahümme! İyyâke na’büdü ve leke
nüsallî ve nescüd.
Nimetlerini inkâr eden ve sana karşı geleni bırakırız ve onlarla ilgimizi keseriz.
Allah’ım! Biz yalnız sana kulluk ederiz ve namazı
yalnız senin için kılarız ve ancak sana secde ederiz.
Yalnız senin huzuruna koşar ve sana yaklaştıracak
şeyleri kazanmaya çalışırız.
Ve ileyke nes’â ve nahfid.
Nercû rahmeteke ve nahşâ azâbek.
Rahmetinin devamını diler, azabından korkarız.
İnne azâbeke bil küffâri mülhık.
Şüphesiz senin azabın kâfirlere ulaşacaktır.
ETKİNLİK
İLKE ÇIKARIYORUZ
Kunut dualarından hangi ilkeleri çıkarabilirsiniz?
2. ÜNİTENİN DİPNOTLARI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Dinimi Öğreniyorum, s. 23.
Nisâ suresi, 103. ayet.
Tâhâ suresi, 14. ayet.
Mâide suresi, 6. ayet.
Nisâ suresi, 43. ayet.
Bakara suresi, 144. ayet.
Nisâ suresi, 103. ayet.
Buhari, Ezan, 30.
Cum’a suresi, 9. ayet.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
54
En’âm suresi, 162. ayet.
Bakara suresi, 152. ayet.
Bakara suresi, 45. ayet.
Fâtiha suresi, 2-7. ayetler.
A’lâ suresi, 14-15. ayetler.
Bakara suresi, 238. ayet.
Buhari, Mevâkit, 6.
Ankebût suresi, 45. ayet.
Nisâ suresi, 103. ayet.
A) Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
1. Namaz niçin kılınır?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
2. Namaza hazırlık şartları nelerdir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
3. Namazın kılınış şartları nelerdir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
4. Namazı bozan durumlar nelerdir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
B) Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği bulup işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi abdestin farzlarından değildir?
A) Yüzü yıkamak
B) Kolları dirseklerle beraber yıkamak
C) Başı mesh etmek
D) Ağza ve burna su vermek
2. Kur’an-ı Kerim’de “namaz” yerine kullanılan sözcük aşağıdakilerden hangisidir?
A) Salat
B) Vahiy
C) Secde
D) Kamet
3. Aşağıdakilerden hangisi namazın kılınış şartlarındandır?
A) Secde
B) Niyet
C) İstikbali kıble
D) Vakit
4. Namazların ilk rekâtında, Fâtiha suresinden önce aşağıdakilerden hangisi okunur?
A) Tahiyyât duası
B) Sübhâneke duası
C) Allahümme salli duası
D) Allahümme bârik duası
C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. (
) Günde beş vakit namaz kılmak hem erkekler hem de kadınlar için farzdır.
2. (
) Rükûda üç kere “Semiallâhü limen hamideh.” denilir.
3. (
) Namazda, elleri dizlere koyup yere paralel olarak eğilmeye “secde” denir.
4. ( ) Namazların farzlarından önce okunan kamette “Hayye alel-felâh”tan sonra iki kez “Kad
kâmeti’s-salâh” denilir.
55
Ç) Aşağıda A sütununda verilen kavramların açıklamalarını B sütunundan bularak eşleştiriniz.
A
B
Kavramlar
Açıklamalar
a. Abdest
b. Secde
c. Rükû
ç. Ezan
Müslümanların, bazı ibadetleri yapabilmek için belli bir düzen içerisinde bazı organları yıkamak, bazılarını da mesh etmek yoluyla
yaptıkları arınma.
Su bulunmayan yerde su niyetiyle toprak, kum vb. şeylerle abdest
almak.
Müslümanlara namaz vaktini bildirmek için müezzinin yüksek
sesle yaptığı çağrı.
Namazda secdeden önce elleri dizlere koyarak yere paralel bir
şekilde eğilmek.
d. Kıraat
Namazın her rekâtında dizleri, elleri, alnı ve burnu yere koyacak
şekilde kapanmak.
e. Kadei ahire
Namazda ayakta bir süre durmak.
Namazda Kur’an’ dan bir veya birkaç ayet okumak.
f.
Teyemmüm
Namazın sonunda Tahiyyât duasını okuyacak kadar oturmak.
g. Kıyam
Namaza başlamadan “Allahü ekber.” demek.
D) Aşağıdaki bulmacayı çözünüz.
1.
2.
3.
4.
5.
İmamın arkasında toplu olarak namaz kılanlar.
Cemaatle ayakta kılınan, rükû ve secdesi olmayan namaz.
Ramazan ayında yatsı namazından sonra kılınan namaz.
Dinî bayramlarda kılınan namaz.
Haftanın sadece bir günü kılınan namaz.
56
ÖĞRENME ALANI: HZ. MUHAMMED (S.A.V.)
3.ÜNİTE
SON PEYGAMBER
HZ. MUHAMMED
ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM
1. Hz. Muhammed’e ilk vahyin nerede ve ne zaman geldiğini araştırınız.
2. Hicret kelimesinin anlamını sözlükten bularak defterinize yazınız.
3. Mescid-i Nebi hakkında bilgiler araştırarak bulduklarınızı defterinize yazınız.
4. Veda Hutbesi’nin insan hakları açısından önemini araştırınız.
5. Nasr suresinin anlamını okuyunuz. Surenin ana düşüncesini bulunuz.
57
1. HZ. MUHAMMED’İN ÇAĞRISI: MEKKE DÖNEMİ
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Mekke, Âmine, Abdullah, Ebu Talip ve Hatice isimleri size neleri hatırlatıyor?
Hz. Muhammed, 571 yılında Mekke’de doğdu. Babası Abdullah, Hz. Muhammed’in doğumundan önce, annesi Âmine ise Hz. Muhammed altı yaşında iken öldü. Onun çocukluğu ve gençliği
dedesi Abdulmuttalip ile amcası Ebu Talip’in yanında geçti. 25 yaşında, Hz. Hatice ile evlendi. 40
yaşında peygamber oldu ve İslam’ı yaymaya başladı.
İslam’ın doğduğu ortamda Araplar kabileler hâlinde yaşıyorlardı. Arabistan’da yaşayanlar arasında putlara ve ateşe tapanlar olduğu gibi Yahudi ve Hristiyan inancına sahip olanlar da bulunmaktaydı. Az sayıda da kendilerine “Hanifler” adı verilen ve Allah’ın birliğine inananlar vardı.
Fotoğraf 3.1: Kâbe’den bir görünüm
1.1. İlk Vahiy: Yaratan Rabb’inin Adıyla Oku!
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Peygamberimize ilk vahiy nerede gelmiştir?
OKUYALIM, ÖĞRENELİM
Cebrail ile İlk Buluşma
Hazreti Muhammed (s.a.v.), düşünmek ve dua etmek için Mekke’ye beş kilometre uzaklıkta
bulunan Nur Dağı’ndaki Hira Mağarası’na giderdi. Nur Dağı’nın zirvesinden Kâbe dâhil, Mekke’nin
her tarafı görülürdü. Bir gün yine Hira’ya gitmişti. Geceyi dua ederek geçirmiş, iyice yorgun düşmüştü. Gün doğmak üzereyken o güne kadar hiç görmediği bir varlık beliriverdi karşısında. Bu, vahiy
meleği Cebrail idi.Daha ne olduğunu anlamadan, Cebrail kendisine, “Oku!” diye seslendi. Hazreti
Muhammed (s.a.v.) korku ve heyecandan titriyordu. Endişeli bir sesle “Ben okuma bilmem!” dedi.
58
Cebrail ona ikinci kez, “Oku!” dedi. O yine, “Ben okuma bilmem!” diye karşılık verdi. Üçüncü kez
aynı buyruk tekrarlanınca Hz. Muhammed (s.a.v.), “Ne okuyayım?” dedi. Sonra Cebrail ona şu
ayetleri öğretti:
“Yaratan Rabb’inin adıyla oku!
O, insanı bir aşılanmış yumurtadan
yarattı.
Oku! İnsana bilmediklerini belleten, kalemle (yazmayı) öğreten Rabb’in
en büyük kerem sahibidir.1
Hz. Muhammed korkmuştu. Ne olduğuna bir anlam veremiyordu. Mağaranın
dışına ç›kt›. Evine, eşi Hatice’nin yanına
gitmeliydi. Dağdan inerken bir anda, “Sen
Allah’ın peygamberisin, ben de Cebrail’im!” diye gür bir ses işitti. Ses, içeride
duyduğunun aynısıydı ama daha gür geliyordu. Etrafına bakındı, sesin geldiği yönü
kestirmeye çalıştı. Başını yukarı kaldırınca Cebrail’i gördü. Cebrail, bir daha, “Sen
Allah’ın peygamberisin, ben de Cebrail’im!” dedi. Hz. Muhammed (s.a.v.), ne bir
adım ileri ne de bir adım geri gidebiliyordu;
donakalmıştı. Nefesinin daraldığını hissetti. Durup sakin bir biçimde tekrar bakmayı
denedi. Cebrail, aynı yerde duruyor ve
aynı sözleri tekrarlıyordu. Gözlerini ondan
ayırmak, yüzünü başka tarafa çevirmek
istedi. Ancak nereye baksa hep onu görüyordu.2
Fotoğraf 3.2: Hz. Muhammed’e indirilen ilk ayetler, Alak
suresinin ilk beş ayetidir.
Fotoğraf 3.3: Hz. Muhammed’e ilk vahyin geldiği yer: Hira Mağarası
59
HATIRLAYALIM
Allah, insanlara doğru yolu göstermek üzere değişik zamanlarda peygamberler
göndermiştir. Peygamberlerin ilki Hz. Âdem, sonuncusu Hz. Muhammed’dir. Allah,
peygamberlerin bazılarına ilahî kitap göndermiştir. Hz. Muhammed, kendisine “ilahî
kitap” gönderilen son peygamberdir.
Hz. Muhammed’e ilk vahiy 610 yılının Ramazan ayında 40 yaşında iken indi. İlk vahiy, Alak
suresinin ilk beş ayetidir. Bu ayetler şu mesajları içermektedir:
a) Yüce Allah yaratıcıdır. İnsan da dâhil bütün varlıkları o yaratmıştır.
b) Yüce Allah cömerttir. O, evreni, insanın ihtiyacı olan her türlü nimetle donatmıştır.
c) İnsan okuyabilecek ve okuduklarını anlayabilecek bir donanımla yaratılmıştır.
d) İnsan için okumak ve bilgi edinmek çok önemlidir.
e) İnsan okumaya Allah’ın adıyla başlamalıdır.
Fotoğraf 3.4: Kur’an-ı Kerim Peygamberimize indirilen ayetlerden oluşmuştur.
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
Aşağıdaki şiiri okuyunuz. Şiirde Hz. Muhammed’e ilk vahyin gelişi ile ilgili nelerin vurgulandığını belirtiniz.
Hz. Muhammed’in Hayatı
...
Mekke yakınlarında bir dağ var adı Hira,
Hira Dağı’nda ise mukaddes bir mağara...
Pırlanta damlalarla Muhammed terliyordu,
Hayretle “Ben okumak bilmiyorum...” diyordu.
...
Nuru yüce Muhammed orada derin derin,
Sırrını düşünürdü yerlerin ve göklerin.
“Oku!..” diyordu melek saf nur cismiyle, “Oku,
Âlemleri yaratan Rabb’in ismiyle oku!”
Bir gün birden bir ışık belirdi mağarada,
Bu gelen bir melekti, perde yoktu arada:
Ve Cebrail okudu, Muhammed tekrarladı,
Alnında peygamberlik aydınlığı parladı.
“Ben Cebrailim.” dedi. “Allah gönderdi beni.
Son peygamber olarak görevlendirdi seni...”
Tam kırk yaşında idi ve artık peygamberdi,
O gün o kutlu dağda en yüce sırra erdi.
...
İki nur kucaklaştı, Cebrail Muhammed’i
Bağrına bastırarak Kur’an’ı “Oku!..” dedi.
Gökhan Evliyaoğlu
Çocuk ve Dua, s. 23-25.
60
1.2. Yakın Çevreye Çağrı
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Size gelen önemli bir haberi önce kiminle paylaşırsınız?
Hz. Muhammed, Hira Mağarası’nda yaşadığı ilk vahiy tecrübesinden sonra evine döndü. Hira
Mağarası’nda yaşadıklarını Hz.Hatice’ye anlatınca o, Peygamberimize şunları söyledi: “Yemin
ederim ki Allah seni hiçbir zaman utandırmaz. Çünkü sen; akrabanı gözetir, işini görmekten âciz
kimselerin yardımına koşarsın. Fakire verir, misafiri ağırlarsın. Hak yolunda halka hizmet edersin...” 3
?
Hz. Hatice yukarıdaki sözüyle Hz. Muhammed’in hangi özelliklerine dikkat çekmektedir?
Hz. Hatice, amcasının oğlu Varaka’nın bilgili bir insan olduğunu söyledi ve Peygamberimize
onunla görüşmeyi önerdi. Bunun üzerine Peygamberimiz, Hz. Hatice ile birlikte Varaka’nın evine
gitti ve başından geçenleri ona anlattı. Yaşadığı olayları dinleyen Varaka, Peygamberimizin gördüğü
meleğin daha önce Hz. Musa’ya da gelmiş olduğunu, Allah’ın kendisini peygamberlikle görevlendireceğini haber verdi.
Hz. Muhammed, kendisine ilk vahiy gelmesinden bir süre sonra Hira Mağarası’ndan dönerken
bir ses işitti. Gökyüzüne, sesin geldiği yöne bakınca daha önce görmüş olduğu meleği tekrar gördü.
Hızla evine döndü ve eşinden üzerini örtmesini istedi. Bu sırada Cebrail aşağıdaki ayetleri getirdi:
“Ey bürünüp sarınan (Resulüm)!
Kalk ve (insanları) uyar.
Sadece Rabb’ini büyük tanı.
Elbiseni tertemiz tut.
Kötü şeyleri terk et.”
4
Hz. Muhammed, bu vahiyleri aldıktan sonra, sırasıyla aile bireylerine ve yakın çevresine çağrıda
bulundu. Çağrısına olumlu cevap vererek Müslüman olan ilk kişi, eşi Hz. Hatice oldu. Hz. Hatice’nin
ardından evlatlığı Hz. Zeyd bin Hârise ile amcasının oğlu Hz. Ali Müslüman oldular. Daha sonra Hz.
Muhammed, yakın arkadaşlarından Hz. Ebu Bekir’i İslam’a çağırdı. Mekke’nin zenginlerinden ve kültürlü bir insan olan Hz. Ebu Bekir, Hz. Muhammed’in anlattıklarının doğruluğunu kabul edip Müslüman
oldu. Hz. Ebu Bekir sadece Müslüman olmakla kalmadı, yakın dostlarına Müslüman olduğunu anlatarak
onları da İslam’a çağırdı. Onun bu çağrısı ile Mekke’nin ileri gelenlerinden bazıları da Müslüman oldular.
Hz. Hatice
Hz. Ebu Bekir
İlk
Müslümanlar
Hz. Ali
Hz. Zeyd
ETKİNLİK
YAKINLARA ÇAĞRI
Hz. Muhammed’in çağrısına yakın çevresinden başlamasının nedenlerini sınıfça belirleyip açıklayınız.
61
1.3. Çağrının Yaygınlaşması
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hz. Muhammed (s.a.v.) çağrısını yaygınlaştırmak için neler yapmış olabilir?
Hz. Muhammed ilk üç yıl sadece çok güvendiği insanlara İslam’ı açıkladı. Bu süre sonunda
ancak 30 kişi Müslüman oldu. Peygamberliğinin dördüncü yılında, “Sana emrolunanı açıkça söyle
ve ortak koşanlardan yüz çevir!” 5 ayeti indi. Bunun üzerine İslam’ı insanlara açıktan anlatmaya
başladı. Yüce Allah’ın “(önce en) yakın akrabanı uyar.” 6 buyruğu gereğince yakın akrabalarından
başlamak üzere önce Kureyş kabilesini, sonra da diğer kabileleri İslam’a çağırdı. Bunun için önce
yakın akrabalarını bir yemeğe davet ederek onlardan Müslüman olmalarını istedi. Fakat amcası
Ebu Leheb, ona karşı çıktı. Hz. Muhammed daha sonra bütün kabilesini Safa Tepesi’nde toplayarak onlara, “Eğer ben size şu tepenin ardında şehre baskın düzenlemek isteyen bir düşman
ordusu var desem bana inanır mısınız?” diye sordu. Bu soruya, “Biz, senin yalan söylediğine
hiçbir zaman şahit olmadık.” diyerek cevap verdiler. Bunun üzerine Hz. Muhammed, akrabalarına
şu şekilde seslendi: “... Yemin ederim ki Allah’tan başka ibadete layık Tanrı yoktur. Ben de
Allah’ın size ve bütün insanlara gönderdiği peygamberiyim... Ey Kureyş topluluğu! Uykuya
dalar gibi öleceksiniz. Uykudan uyanır gibi dirileceksiniz. Hiç şüphesiz yaptıklarınızdan hesaba çekileceksiniz. İyiliğin karşılığında iyilikle ödüllendirileceksiniz. Kötülüğün karşılığında da
kötülükle cezalandırılacaksınız. Sonuç, ya ebedî cennet ya ebedî cehennemdir.” 7
Ak ra ba la rı nı
Müs lü man lı ğa
davetinden sonra Hz. Muhammed,
Mekkelileri ve Mekke dışındaki bütün
kabileleri açıktan İslam’a çağırmaya
devam etti. Mekkeli müşrikler onun
bu çağrısına şiddetle karşı çıktılar.
Çünkü her yıl Mekke dışından binlerce insan, putlara tapınmak için
Mekke’ye gelirdi. Bu sayede Mekke’de fuarlar, pazarlar kurulurdu.
Mekkeliler putlara tapınılmadığı takdirde kazançlarını kaybedeceklerinden korkuyorlardı. Bu sebeple Hz.
Muhammed’e, İslam’a yaptığı çağrıdan vazgeçmesi hâlinde istediği her
şeyi vereceklerini bildirdiler. Bunun
Fotoğraf 3.5: Hz. Muhammed’in kabilesini İslam’a çağırüzerine Hz. Muhammed, “Bir elime
mak üzere topladığı Safa Tepesi’nden bir görünüm
ayı, öbür elime güneşi verseniz
ben bu çağrıdan yine de vazgeçmem!” 8 diyerek inancında ne kadar kararlı olduğunu göstermiş oldu.
Müşriklere vermiş olduğu cevapla Hz. Muhammed, çağrısını bir menfaat elde etmek için yapmadığını açık bir şekilde ifade etti. Böylece Allah’ın buyrukları doğrultusunda davrandığını herkese
göstermiş oldu.
Hz. Muhammed’in tekliflerini reddetmesi üzerine müşrikler Müslümanlara baskı ve şiddet uygulamaya başladılar. Özellikle, Müslüman olmuş kimsesiz kişilere çok ağır işkenceler yaptılar. Böylece,
Müslüman olmak isteyen diğer insanların gözlerini korkutmak, cesaretlerini kırmak istediler. Bilal-i
Habeşi ile Ammar bin Yasir de işkence gören Müslümanlardandır. Ammar’ın annesi ile babası da
işkence gördüler.
Müslümanların sayısı arttıkça müşriklerin onlara yaptıkları kötü davranışlar da arttı. Durum
dayanılmaz boyutlara ulaşınca Müslümanlar arasında Habeşistan’a göç edenler oldu. Habeşistan’a
yapılan göçün ilki peygamberliğin beşinci yılında 16 kişiyle, ikincisi ise bundan bir yıl sonra 90 kişiyle
gerçekleşti.
62
Hz. Muhammed’in peygamberliğinin altıncı yılında önce Hz. Hamza, sonra da Hz. Ömer Müslüman
oldular. Böylece Müslümanlar büyük bir moral buldular. Hz. Hamza ile Hz. Ömer gibi toplumun saygı
duyduğu iki önemli ismin Müslüman olması İslam’ın yayılmasını hızlandırdı.
Müslümanların sayılarının artması üzerine Mekke müşrikleri toplanarak Hz. Muhammed ve ona
inananlarla her türlü ilişkiyi kesme kararı aldılar. Müslümanlara üç yıl boyunca ekonomik ve sosyal baskı
uyguladılar. Ancak Müslümanlar bütün baskılara rağmen inançlarından vazgeçmediler. Hz. Muhammed
peygamber oluşunun onuncu yılında sevdiği iki insanı kaybetti. Önce, Hz. Muhammed’i hep korumuş olan
amcası Ebu Talip, üç gün sonra da Hz. Hatice öldü. Peygamberimiz onların ölümüne çok üzüldü. Üzüntülü
olmasına rağmen Mekke ve civarındaki insanları İslam’a çağırmaya devam etti. Bunun için Taif’e gitti. Onlara
İslam’ı anlattı. Burada ağır hakarete uğradı, taşlandı ve yaralandı. Buna rağmen hoşgörü göstererek onların
doğru yolu bulması için dua etti.
Fotoğraf 3.6: Taif’ten bir görünüş
Hz. Muhammed, zaman zaman Mekke dışından gelen yabancılarla görüşüp konuşuyor, onlara
İslam’ı anlatıyordu. Özellikle hac mevsiminde Mekke yabancılarla dolup taşıyordu. Bu durumu iyi değerlendiren Peygamberimiz, Mekke dışından gelen kabilelerin temsilcilerini İslam’a davet ediyordu. Hz.
Muhammed, peygamberliğinin on birinci yılında Medine’den gelen insanlarla görüştü. Onlara İslam’ı
anlattı, Müslüman olmalarını istedi. Altı kişilik bu grup Müslüman oldu. Medine’ye döndüklerinde İslam’ı
etraflarındaki insanlara anlatmaya başladılar. Bir sene
sonra Hz. Muhammed ile görüşmek üzere Mekke’ye on
iki kişi olarak geldiler. Bu on iki kişi Akabe denilen yerde
Peygamberimize bağlılıklarını bildirdiler. Bu olaya İslam
tarihinde “Birinci Akabe Biatı” adı verildi. Mekke döneminin on üçüncü yılında Medine’den Mekke’ye yetmiş
beş Müslümandan oluşan bir grup geldi. Yine Akabe’de
Hz. Muhammed ile buluşup kendisine her türlü desteği
vereceklerini bildirdiler. Bunu sözleşme hâline getirdiler. İslam tarihinde bu olaya da “İkinci Akabe Biatı” adı
verildi. Burada, Mekke’deki Müslümanların, giderek
artan baskılardan dolayı Medine’ye göç etmelerine
Fotoğraf 3.7: Akabe biatlarının yapıldığı yerde
karar verildi.
inşa edilen Mescid-i Bey’a
ETKİNLİK
TARİH ŞERİDİ OLUŞTURUYORUZ
İslam’a çağrının yaygınlaşması aşamasında meydana gelen olaylara ilişkin bir tarih
şeridi oluşturunuz.
63
1.4. Hicret Olayı
ÖNCE DÜŞÜNELİM
İnsanlar hangi sebeplerden dolayı vatanlarını terk etmek zorunda kalabilirler?
Mekkeli Müslümanlar, müşriklerin baskı ve işkencelerinden iyice bunalmışlardı. Bunun üzerine
Peygamberimiz, Müslümanlara, Medine’ye göç etmelerini söyledi. Müslümanlar evlerini, mallarını,
mülklerini geride bırakarak gizlice Medine’ye göç etmeye başladılar. Mekke’de sadece Hz. Ebu
Bekir, Hz. Ali, birkaç yaşlı Müslüman ve Peygamberimiz kalmıştı. Bu durum, Mekkeli müşrikleri tedirgin etti. Onlar, Peygamberimizin de Medine’ye hicret etmesiyle İslam dininin hızla yayılacağından
korkuyorlardı. Bu yüzden Peygamberimizin Mekke’den ayrılmasını istemiyorlardı.
Mekkeli müşrikler, İslam dinini tamamen ortadan kaldırmak için Peygamberimizi öldürmeyi
kararlaştırdılar. Araplar arasında kan davalarının yaygın olması nedeniyle Peygamberimizi öldürme
görevini kimse tek başına üstlenmek istemedi. Bu nedenle onu her kabileden seçilecek birer kişinin
birlikte saldırarak öldürmesini planladılar. 9 Yüce Allah, onların bu planını Peygamberimize haber
verdi ve onun Medine’ye göç etmesini istedi. Peygamberimiz durumu yakın arkadaşı Hz. Ebu Bekir’e
iletti. Onun da kendisiyle birlikte hicret edeceğini, bunun için hazırlanmasını bildirdi. Yola çıkacakları gece, onu öldürmek isteyen Mekkeliler, Peygamberimizin evinin önünde toplanıp onun evden
çıkmasını beklediler. Peygamberimiz, evinden ayrıldığını kimseye hissettirmemek için yatağına Hz.
Ali’yi yatırdı. Kendisinde bulunan emanetleri ona vererek bunları sahiplerine teslim ettikten sonra
Medine’ye hicret etmesini söyledi. Geceleyin Kur’an-ı Kerim okuyarak gizlice evden çıktı. Onu
kimse göremedi. Hz. Ebu Bekir’in evine giderek onu aldı ve Medine’ye gitmek için birlikte yola çıktılar. Müşrikleri yanıltmak için Medine yönüne değil, ters yöndeki Sevr Dağı’na doğru gittiler. Sabaha
kadar evin önünde bekleyen Mekkeli müşrikler, sabahleyin Peygamberimizin evine girip onun yatağında Hz. Ali’yi görünce şaşırdılar. Durumu anlayınca hemen Peygamberimizin peşine düştüler.
Fotoğraf 3.8: Mekkeli Müslümanlar, Medine’ye gözlice göç ettiler.
64
Sevgili Peygamberimiz, yol arkadaşı Hz. Ebu Bekir ile birlikte Mekke yakınlarındaki Sevr Mağarası’nda üç gün gizlendi. Onu aramaya çıkan Mekkeliler, iz sürücüler sayesinde mağaranın önüne
kadar geldiler. Ancak mağaranın ağzına bir örümcek ağ örmüş, bir güvercin de yuva yapıp yumurtasını bırakmıştı. Bunu gören Mekkeli müşrikler, içerde kimsenin olamayacağını düşünerek mağaraya
girmeden geri döndüler. Bu sırada Hz. Ebu Bekir, yakalanacaklarını düşünerek korkmuştu. Kur’an-ı
Kerim’de belirtildiğine göre Peygamberimiz de “…Üzülme, çünkü Allah bizimle beraberdir…” 10
diyerek onu cesaretlendirmişti.
Fotoğraf 3.9: Peygamberimizle Hz. Ebu Bekir’in hicret esnasında kaldıkları Sevr
Mağarası’nın görünümü
Peygamberimiz, Mekkeli müşrikler uzaklaştıktan sonra Hz. Ebu Bekir ile yola devam etti. İlk
olarak Medine’ye bir saatlik mesafede bulunan Kuba’da konakladı. Orada, Medine’den kendisini
karşılamaya gelenlerle birlikte “Kuba Mescidi” diye adlandırılan mescidi yaptılar. Hz. Ali de onlara
Kuba’da yetişti. Peygamberimiz burada birkaç gün kaldıktan sonra, cuma günü yanındakilerle beraber Medine’ye hareket etti. Medine yakınlarındaki Ranuna Vadisi’ne ulaştıklarında cuma namazı
vakti gelmişti. Peygamberimiz orada Müslümanlara ilk cuma namazını kıldırdı.11
Fotoğraf 3.10: Peygamberimizin yaptırdığı Kuba Mescidi’nin bugünkü hâli
65
Hz. Muhammed (s.a.v) sıkıntı ve zorluklarla geçen bir yolculuktan sonra Medine’ye ulaştı. Medineli Müslümanlar onu coşku ile karşıladılar. Ona olan sevgilerini şu sözlerle dile getirdiler:
AY DOĞDU ÜZERİMİZE
Ay doğdu üzerimize,
Veda Tepelerinden.
Şükür gerekti bizlere,
Allah’a davetinden.
Sen güneşsin, sen aysın,
Sen, nur üstüne nursun.
Sen, Süreyya yıldızısın,
Ey sevgili, ey Resul!
Ey bize gönderilen elçi,
Yüce bir davetle geldin.
Sen bu şehre şeref verdin,
Ey sevgili, ey Resul!
Peygamberimi
Öğreniyorum, s. 53.
Melel
Irku’z Zabye
Arc
Peygamberimizin ve Müslümanların
Mekke’den Medine’ye hicreti 622 yılında
gerçekleşti. Mekke’den Medine’ye hicret
eden Müslümanlara, göç eden anlamında “muhacir”, Medineli Müslümanlara da
onlara yardım eden anlamında “ensar” adı
verildi. Muhacirler, inançları uğruna bütün
mallarını Mekke’de bırakmışlardı. Medineli
Müslümanlar, onlarla bütün mal ve mülklerini paylaştılar. Bu tutumları dolayısıyla
muhacir ve ensar, Kur’an-ı Kerim’de övülmüşlerdir. 12
MEDİNE
Kuba
Zülhuleyfe
Hamrâülesed
Seniyyetü’l Merre
Bedir
KIZI
NİZ
L DE
Cuhfe
Râbig
Küleyye
Ümmü Mabed’in Cadırı
Kudeyd
Müşellel
Huleys
Emec
Hicretten sonra Mekkeli müşrikler,
Müslümanların geride bıraktıkları her şeyi
yağmaladılar. Bu durum, Müslümanları
çok üzdü.
Kedîd
Gadîru’l-Eştat
Seniyyetü’l-Gazal
0
20
40 km
Hudeybiye
Usfan
MEKKE
CİDDE
Hicret yolu
Normal yol
Sevr Dağı
Harita 3.1: Hz. Peygamberin hicret esnasında takip ettiği yol
ETKİNLİK
DEĞERLENDİRİYORUZ
Hz. Ali ve Hz. Ebu Bekir’in hicretteki rollerini değerlendiriniz.
66
2. HZ. MUHAMMED’İN ÇAĞRISI: MEDİNE DÖNEMİ
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Sizce Mekke’den Medine’ye hicretin İslam dininin yayılmasında ne gibi etkileri olmuştur?
Hz. Muhammed Medine’ye geldiğinde Medineli Müslümanların her biri onun kendilerine misafir
olmasını istedi. Hz. Muhammed kimsenin kırılmasını istemiyordu. Bunun için devesini bırakmalarını,
deve kimin evinin yanında durursa onun misafiri olacağını söyledi. Deve, boş bir arsada durdu. Hz.
Muhammed oraya en yakın olan Ebu Eyyub el-Ensari’nin evinde misafir oldu. Devenin durduğu arsa
Hz. Ebu Bekir tarafından satın alındı. Daha sonra bu arsaya mescit ve Hz. Muhammed’in ailesi için
odalar yapıldı. Mescidin ve odaların yapımı yedi ay sürdü. Hz. Muhammed yedi ay Ebu Eyyub’un
evinde kaldı.
Hz. Muhammed çağrısını Medine’ye geldikten sonra daha rahat bir şekilde, devam ettirdi. Müslümanlar, Medine’ye hicret ederek sadece müşriklerin zulüm ve baskılarından kurtulmakla kalmadılar,
Medinelilerle birlikte güçlü bir topluluk hâline geldiler. Güvenle yaşayacakları bir vatana da sahip oldular. Hicretten sonra İslam dini kısa bir zamanda geniş bir coğrafyaya yayılma imkânı buldu. Bundan
dolayı hicretin İslam tarihinde çok önemli bir yeri vardır. Bu önemi nedeniyle Hz. Ömer’in halifeliği döneminde “hicret”, “takvim başlangıcı” olarak kabul edildi. Hicretle, 23 yıl süren peygamberlik döneminin 13
yıllık Mekke dönemi sona ermiş, 10 yıl sürecek olan Medine dönemi başlamış oldu. Hz. Muhammed
Medine’ye hicret ettiğinde Medine’nin sosyal yapısı oldukça karışıktı. Hz. Muhammed’in buradaki ilk işi
bu karışıklığı giderici çalışmalar yapmak oldu.13
ETKİNLİK
LİSTE HAZIRLIYORUZ
Hicretin Hz. Muhammed ve Müslümanlar açısından önemini maddeler hâlinde listeleyiniz.
2.1. Peygamber Mescidi ve Sosyal İşlevi
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Camilerin sosyal hayatımıza katkıları nelerdir?
Peygamber Mescidi’nin İslam tarihinde önemli bir yeri vardır. Bununla ilgili olarak Ali ve Zeynep bir araştırma yaptılar. Onların yaptıkları araştırma sonucuyla ilgili aşağıdaki metni okuyup
Peygamber Mescidi ve sosyal işlevi hakkında bilgi edininiz.
Nebi’nin Mescidi
Peygamberimiz
hicret
ettiğinde Medine’de cemaatle
namaz kılacak bir yer yoktu,
bu nedenle Hz. Muhammed
Medine’ye bir mescit yaptırmaya
karar verdi. Mescidin yapımı 7 ay
sürdü. Bu mescide Mescid-i Nebi
(Peygamber Mescidi) adı verildi.
Mescidin bir tarafına Hz. Peygamberin ailesi ile kalabileceği odalar
yapıldı ve Hz. Muhammed buraya
taşındı. Diğer tarafına da etrafı açık,
üstü hurma dalları ile örtülü, “suffe”
adı verilen bir gölgelik yapıldı. Evi
ve ailesi olmayan fakir Müslümanlar burada kaldılar. Suffede kalan
Fotoğraf 3.11: Mescid-i Nebi (Medine)
insanlara, daha sonra “ashabı suffe”
67
adı verildi. Bunlar iş buldukları
zaman çalışırlar, diğer zamanlarda
mescitte ilim öğrenirlerdi. Bu nedenle
suffe, Müslümanların inşa ettikleri
ilk eğitim öğretim kurumu oldu.
Mescit, öncelikle Müslümanların
Hz. Peygamber ile topluca namaz kıldıkları bir yerdi. Ama aynı zamanda eğitim ve öğretim faaliyetlerinin
Resim 3.1: Hz. Peygamber dönemindeki Mesyürütüldüğü, askerî işlerin görüşül- cid-i Nebi (temsilî resim)
düğü, elçilerin kabul edildiği, gerektiğinde sağlık hizmetlerinin verildiği bir merkezdi.
Mescid-i Nebi’nin, Müslümanların kaynaşmasında çok önemli bir yeri vardır. Arabistan’ın çeşitli
bölgelerinden İslam hakkında bilgi almak için Medine’ye pek çok heyet gelmiştir. Hz. Muhammed
bu heyetleri mescitte kabul ederek onlarla görüşmüştür. Ayrıca savaşlarda yaralanan askerler bu
mescitte tedavi edilmişlerdir.
Kısaca belirtmek gerekirse Hz. Muhammed’in mescidi;
• Müslümanların ibadet ettikleri,
• Dinî bilgileri öğrendikleri,
• Sorunlarını görüştükleri sosyal bir kurumdur.
Bu mescit, Müslümanların güçlü bir toplum hâline gelmesini sağlayan önemli bir merkez olmuştur.
ETKİNLİK
ŞEMA OLUŞTURUYORUZ
Mescid-i Nebi’nin işlevlerini gösteren bir şema oluşturunuz.
2.2. Eğitim ve Öğretim Etkinlikleri
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hz. Muhammed’in Medine döneminde eğitim ve öğretim faaliyetlerine önem vermesinin nedenleri neler olabilir?
Hz. Muhammed’in görevleri arasında
toplumun eğitim ve öğretimi de vardır. O,
Müslümanları ilme ve öğrenmeye teşvik
etmiştir. Hicretten iki yıl önce, Müslüman
olmuş Medinelilerin eğitimi ile ilgilenmiş,
Kur’an’ı ve İslam’ın temel ilkelerini öğretmek üzere Medine’ye öğretmen göndermiştir.
Medine’ye hicretinden sonra Hz.
Muhammed eğitim ve öğretime özel bir
önem vermiştir. Öncelikle mescidini bir eğitim ve öğretim merkezi hâline getirmiştir.
Mescidin bitişiğinde oluşturulan suffe, yatılı
bir okul hâlini almıştır. Burada Peygamberimizin kendisi de öğretmenlik yapmış, ders
Fotoğraf 3.12: Peygamberimiz bütün Müslümanların
vermiştir. Ayrıca Kur’an ve yazı öğretmek
üzere başka öğretmenler tayin etmiştir. ilim öğrenmesini istemiştir.
Burada, Müslüman olmayan öğretmenler de okuma yazma öğretmiştir.
Hz. Muhammed, ilim öğrenmede kadın ve erkek ayrımı gözetmemiştir. Sadece erkeklerin değil,
kadınların eğitimine de önem vermiştir. Ailelerden, çocuklarını eğitmelerini istemiştir. Müslümanlığı kabul
edenlerin yaşadığı bölgelere eğiticiler göndermiştir. Onun döneminde çocuk, genç, yaşlı her yaştan insan
eğitim almıştır.
68
Peygamberimizin gerçekleştirdiği eğitim ve öğretim etkinlikleri sayesinde Müslümanlar arasında okuma yazma öğrenenler hızla çoğalmıştır. Farsça, Rumca, Kıptice, Habeşçe, İbranice ve
Süryanice gibi yabancı dilleri bilenler artmıştır. Hz. Muhammed’in tavsiyesi üzerine Zeyd bin Sabit,
İbranice ve Süryanice öğrenmiştir.
Hz. Muhammed’in gerçekleştirmiş olduğu eğitim ve öğretim etkinlikleri ile Müslümanların eğitim ve kültür düzeyleri kısa sürede yükselmiştir. Hz. Muhammed her yönüyle olduğu gibi eğitim
öğretime verdiği önemle de insanlara örnek olmuştur. Bununla ilgili olarak Kur’an-ı Kerim’de şöyle
buyrulmaktadır: “Ant olsun ki içlerinden, kendilerine Allah’ın ayetlerini okuyan, …kendilerine kitap ve hikmeti öğreten bir peygamber göndermekle Allah, müminlere büyük bir lütufta
bulunmuştur...”14 Peygamberimiz de bir hadisinde, “Allah, beni bir öğretici olarak gönderdi.”15
buyurmuştur.
ETKİNLİK
EĞİTİM VE ÖĞRETİM
Medine’de yürütülen eğitim ve öğretim etkinliklerini maddeler hâlinde listeleyiniz.
2.3. Toplumsal Barışın Kurulması
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hz. Muhammed Medine’de toplumsal barışın sağlanmasına niçin önem vermiş olabilir?
İslam dininin önem verdiği değerlerden biri de kardeşliktir. Her şeyden önce Müslümanlar, din
kardeşidirler. Kardeşlik yardımlaşmayı, paylaşmayı ve zorluklara birlikte göğüs germeyi gerektirir.
Hz. Muhammed, Müslümanların kardeş olduklarını ve birbirlerine karşı görevlerini bir hadisinde
şöyle bildirmiştir:
“Müslüman, Müslüman’ın kardeşidir. Ona kötülük yapmaz, onu düşmanına teslim etmez.
Kim Müslüman kardeşinin bir ihtiyacını giderirse Allah da onun bir ihtiyacını giderir. Kim
Müslüman’ı bir sıkıntıdan kurtarırsa Allah da onu kıyamet günü sıkıntılarının birinden kurtarır. Kim bir Müslüman’ın kusurunu örterse Allah da kıyamet günü onun kusurunu örter.”16
Peygamberimiz Medine’de ilk iş olarak aralarındaki kan davası nedeniyle birbirine dargın olan
Evs ve Hazreç kabilelerini barıştırmıştır. Mekkeli ve Medineli Müslümanlar arasında da kardeşlik
bağı oluşturmuştur. Muhacirler, Medine’de gurbetteydi. Her şeylerini Mekke’de bırakmışlardı. Bazısının eşi, çocuğu bazısının da malı mülkü orada kalmıştı. Hz. Muhammed, “ensar”la “muhacir”leri
kardeş ilan etti. Herkes kendisine bir kardeş seçti. Kardeşler belli olunca muhacirler sıkıntıdan kurtulmuş, ensar ise zor durumda olanlara yardım etme mutluluğunu yaşamıştı. Böylece Hz. Muhammed, Müslümanların dayanışma içinde, iç ve dış düşmanlara karşı her yönden güçlü bir toplum
olmalarını sağlamıştı.
Medine’nin nüfusu yaklaşık on bindi. Nüfusun önemli bir kısmı Yahudi’ydi. Orada Müslüman
olmayan Araplar da vardı. Hz. Muhammed, bütün gruplarla görüşme yaparak Medine’de barış içinde yaşayabileceklerini belirtti. Yahudi kabilelerle “Medine Sözleşmesi” adı verilen bir vatandaşlık
anlaşması yaptı. Bu sözleşmeye göre Müslümanlar ve Yahudiler eşit haklara sahip olacak, herkes
inancının gereğini özgürce yerine getirebilecekti. Eğer bir Yahudi’ye zarar verilirse ona hem Müslümanlar hem de Yahudiler yardım edecekti. Aynı durum Müslümanlar için de geçerliydi. Dışarıdan
gelecek bir saldırıda şehri birlikte savunacaklardı. Görüş ayrılığı olduğunda sorunu Hz. Muhammed
çözecekti.17
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
Hz. Muhammed’in Mekkeli Müslümanlarla Medineli Müslümanları kardeş ilan etmesinin toplumsal barışa katkısını açıklayınız.
69
3. HUDEYBİYE ANTLAŞMASI VE MEKKE’NİN FETHİ
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Toplumların aralarında antlaşma yapmalarının önemi nedir?
Müslümanlar Mekke’den Medine’ye hicret etmişlerdi. Mekkeli müşrikler onların Medine’de güçlenmelerinden endişeleniyorlardı. Onların daha fazla güçlenmelerini engellemek için savaş hazırlıklarına
başladılar. Bin kişilik bir ordu hazırlayıp Medine’ye doğru yola çıktılar. Hz. Muhammed bu durumu
öğrenince, arkadaşlarıyla görüşüp kendilerini savunma kararı aldı. Üç yüz kişilik bir orduyla onları karşılamaya çıktı. İki ordu Bedir adı verilen bölgede karşılaştı. Burada müşrikler, ağır bir yenilgiye uğradılar.
Tarih kitaplarına “Bedir Savaşı” diye geçen bu savunma, hicretin ikinci yılının ramazan ayında, miladi
624 yılında oldu.18
Hicretin üçüncü yılında müşrikler, Bedir yenilgisinin öcünü almak istediler. 3000 kişilik büyük bir
kuvvet topladılar ve Medine üzerine yürüdüler. Hz. Muhammed de 600-650 kişilik bir kuvvet topladı ve Uhut denilen bölgede Medine’yi savundu. Bu savunmada Peygamberimizin dağın geçit yerine
yerleştirdiği okçulardan bir kısmı disiplini bozdular. Peygamberimiz, kendisi bildirmedikçe yerlerini terk
etmemelerini tembihlediği hâlde düşmanın bozguna uğrayıp kaçtığını gören bazı okçular savaşın bittiğini düşünerek yerlerinden ayrıldılar. Bunları gözetleyen düşman atlıları geçitten geçerek Müslümanları
arkadan kuşattı. Kaçan düşmanların da geri dönmesiyle Müslümanlar iki grubun arasında kaldılar. Bu
da birçok Müslümanın şehit düşmesine sebep oldu. Daha sonra Müslümanlar dağa doğru çekilip kendilerini savundular. 625 yılında yapılan bu savunma tarih kitaplarına “Uhut Savaşı” olarak geçti.
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
Uhut’ta Müslümanlar neden daha fazla zarar görmüşlerdir?
Fotoğraf 3.13: Uhut Dağı ve savaşın yapıldığı alanın Okçular Tepesi’nden bugünkü görünüşü
Uhut Savaşı’ndan cesaret alan Mekkeli müşrikler, Müslümanları tamamen yok etmek amacıyla
627 yılında 10.000 kişilik bir ordu oluşturdular. Hz. Muhammed, bu durumu öğrenince Medine’yi savunmak üzere hazırlık yapılmasını istedi. Öncelikle arkadaşlarını toplayıp neler yapılabileceği konusunda
bilgi alışverişinde bulundu. İranlı bir Müslüman
olan Selman-ı Farisi’nin önerisi ile Medine’nin
etrafına büyük bir hendek kazıldı. Bundan dolayı
bu savaşa “Hendek Savaşı” denildi.
Mekkeli müşrikler, hendekle karşılaşınca son
derece şaşırdılar. O bölgede bugüne kadar böyle
bir savaş usulü görülmemişti. Ebu Süfyan komutasındaki müşrik ordusu, şehri yaklaşık bir ay
kuşatma altında tuttu. Müslümanlar 3000 kişiyle
savunma yapıyorlardı. Zaman zaman Mekkeli
müşriklerden hendeği geçenler olduysa da bunlar
Fotoğraf 3.14: Hendek Savaşı’nda Müslümanbir başarı elde edemediler. Müşrik ordusu kuşatların karargâh kurduğu alan
mayı kaldırıp Mekke’ye dönmek zorunda kaldı.
70
İslam dini, her zaman barış ve dostluğa dayalı ilişkilerin geliştirilmesini hedeflemiştir. Fakat barışın oluşturulması ve devamı için tek taraflı iyi niyetler her zaman yeterli olmamıştır. Bu sebeple Hz.
Muhammed, hep iyi niyetli davranıp savaşı değil, barışı hâkim kılmak için çalışmış olmakla birlikte
zorunlu kaldığında savaşmaktan da çekinmemiştir.
?
Hendek Savaşı’nın kazanılmasında en önemli etken nedir?
Hendek Savaşı’ndan bir sene sonra, Hz. Muhammed ve Medine’de bulunan bazı Müslümanlar
Kâbe’yi ziyaret etmek üzere Mekke’ye doğru yola çıktılar. Hudeybiye denilen yere varılınca Hz.
Muhammed Mekkelilere bir elçi gönderdi. Kâbe’yi ziyaret etmek istediklerini bildirdi. Mekkeliler buna
izin vermediler. Uzun tartışmalar oldu. Sonunda bir antlaşmaya varıldı ve Kâbe ziyaret edilmeden geri
dönüldü. 628 yılında yapılan bu antlaşma “Hudeybiye Antlaşması” olarak bilinmektedir. Bu antlaşmaya
göre Müslümanlar Kâbe’yi ertesi yıl ziyaret edebilecek, Müslümanlarla müşrikler on yıl boyunca
savaşmayacaklardı. Hudeybiye Antlaşması Mekkeli müşriklerin, Müslümanları resmen tanıdıklarını göstermesi ve Hz. Muhammed’in İslam dinini serbestçe anlatmasına fırsat vermesi bakımından önemlidir.
Hudeybiye Antlaşması’ndan sonra Mekke ve Medine’de yaşayan insanlar arasında barış
ortamı oluştu. Hz.Muhammed de bu barış ortamından yararlanarak devlet başkanlarına elçiler gönderip kendilerini İslam’a davet etti.
Hicretin sekizinci yılında, Mekkeli müşrikler, Hudeybiye Antlaşması’nı bozdular. Bunun üzerine Hz. Muhammed 10.000 kişilik bir kuvvet topladı ve Mekke üzerine yürüdü. Mekkeliler, herhangi
bir direniş göstermeden şehri Müslümanlara teslim ettiler. Hz. Muhammed Mekke’ye girdi, Kâbe’yi
putlardan temizledi. Sonunda genel bir af ilan ederek Mekkelilerin tamamını bağışladı. Onun bu
davranışı Mekkelilerin Müslüman olmasını kolaylaştırdı.
Hz. Muhammed verdiği sözü her zaman yerine getirdi, kimseye karşı kırıcı olmadı. Toplumsal barışı
kurabilmek amacıyla Müslüman olmayanlarla antlaşmalar yaptı, yaptığı antlaşmalara aykırı hiçbir davranışta bulunmadı. Müslümanlar arasında yardımlaşma ve dayanışma duygularının gelişmesini, kardeşliğin
hâkim olmasını sağladı. Böylece kısa bir sürede, birlik ve dirlik içinde erdemli bir İslam toplumu oluşturdu.19
Fotoğraf 3.15: Hz. Muhammed’in kılıçları (Topkapı Müzesi)
ETKİNLİK
HUDEYBİYE ANTLAŞMASI
Hudeybiye Antlaşması’nın neden ve sonuçlarını şema hâlinde gösteriniz.
71
4. VEDA HUTBESİ
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Veda Hutbesi hakkında neler biliyorsunuz?
Hz. Muhammed, Mekke’nin fethinden sonra Medine’ye dönmüştü. Müslümanlar Mekke’nin
fethiyle iyice güçlenmişlerdi. Arap Yarımadası’nda Müslümanlığı kabul edenlerin sayısı gün geçtikçe artıyordu. Peygamberimiz dünyanın çeşitli ülkelerine İslam’ı anlatmak için elçiler ve mektuplar
gönderiyordu. Böylece İslam’ı her tarafa duyurmuş oldu. Hicretin onuncu yılında İslam dini Arap
Yarımadası’nın her tarafına yayılmıştı.
Hz. Muhammed hac için Mekke’ye gideceğini duyurdu. 22 Şubat 632 Cumartesi günü hacca gitmek isteyen Medineli Müslümanlarla birlikte Mekke’ye gitti. Medine dışındaki Müslümanlar da akın akın
Mekke’ye geldiler. Mekke’de toplanan Müslümanların sayısı yaklaşık yüz bine ulaştı. Peygamberimiz,
Müslümanlarla birlikte hac ibadetini yerine getirdi. Bu sırada Arafat’ta toplanan Müslümanlara bir konuşma yaptı. Yaptığı konuşmanın her taraftan duyulabilmesini sağlamak için gür sesli insanlar, her cümleyi
tekrar ettiler. Bu konuşma, sonradan “Veda Hutbesi” olarak isimlendirildi.
Hz. Muhammed’in Veda Hutbesi metninden alınmış olan aşağıdaki bölümü okuyunuz.
VEDA HUTBESİ
Ey insanlar! Sözümü iyi dinleyiniz! Bilmiyorum, belki bu seneden sonra sizinle burada
ebedî olarak bir daha buluşamayacağım. İnsanlar! Bu günleriniz, bu aylarınız, bu şehriniz
(Mekke) nasıl mukaddes ise canlarınız, mallarınız, namuslarınız da öyle mukaddestir; her
türlü tecavüzden korunmuştur.
Ashabım! Muhakkak Rabb’inize kavuşacaksınız. Bugünkü her hâl ve hareketinizden
muhakkak sorulacaksınız. Sakın benden sonra eski sapıklıklara dönüp de birbirinizin boynunu vurmayınız! Bu vasiyetimi burada bulunanlar bulunmayanlara bildirsin! Olabilir ki
bildirilen kimse, burada bulunup da işitenden daha iyi anlayarak muhafaza etmiş olur.
Ashabım! Dikkat ediniz, Cahiliye Döneminden kalma bütün âdetler kaldırılmıştır...
Cahiliye Döneminde güdülen kan davaları da tamamen kaldırılmıştır. Kaldırdığım ilk kan
davası Abdulmuttalib’in torunu Rebia’nın kan davasıdır.
İnsanlar! Bugün şeytan, sizin şu topraklarınızda yeniden tesir ve hâkimiyetini kurmak gücünü ebedî surette kaybetmiştir. Fakat siz, bu kaldırdığım şeyler dışında küçük gördüğünüz işlerde
ona uyarsanız bu da onu memnun edecektir. Dininizi korumak için bunlardan da sakınınız.
İnsanlar! Kadınların haklarını gözetmenizi ve bu hususta Allah’tan korkmanızı tavsiye
ederim. Siz kadınları, Tanrı emaneti olarak aldınız; onların namuslarını ve iffetlerini Allah
adına söz vererek helal edindiniz. Onların da sizin üzerinizde hakları vardır...
Müminler! Size iki emanet bırakıyorum ki onlara sıkı sarıldıkça yolunuzu hiç şaşırmazsınız. O emanetler, Allah’ın kitabı Kur’an ve onun Peygamberinin sünnetidir.
Müminler! Sözümü iyi dinleyiniz ve iyi belleyiniz. Rabb’iniz birdir, babanız da birdir.
Hepiniz Âdem’densiniz. Âdem de topraktan yaratılmıştır. Hiç kimsenin başkaları üzerinde
soy sop üstünlüğü yoktur. Allah katında üstünlük, ancak takva iledir. Müslüman Müslüman’ın kardeşidir, böylece bütün Müslümanlar kardeştir. Gönül hoşluğu ile kendisi vermedikçe başkasının hakkına el uzatmak helal değildir... 20
ETKİNLİK
İLKELER ÇIKARIYORUZ
Aşağıda Veda Hutbesi’nden alınmış evrensel nitelikte değer ve ilkeler bulunmaktadır.
Siz de benzer ilkeler çıkartınız.
• Canlarınız, mallarınız, namuslarınız mukaddestir.
• Kan davaları tamamen kaldırılmıştır.
• Müslüman Müslüman’ın kardeşidir.
72
5. HZ. MUHAMMED’İN VEFATI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hz. Muhammed’in vefatı Müslümanlar üzerinde nasıl bir etki bırakmış olabilir?
Hz. Muhammed Veda Haccı’ndan sonra Medine’ye dönünce hastalandı. Kısa bir süre içinde
mescide gidemeyecek duruma geldi. Bu nedenle mescitte namaz kıldırması için Hz. Ebu Bekir’i
görevlendirdi. 14 Rebiyüllevvel (8 Haziran) 632 günü vefat etti. Hz. Muhammed’in vefatı Müslümanları derinden üzdü ve mateme boğdu. Hatta onun gerçekten ölüp ölmediğini soranlar, öldüğüne
inanmayanlar da oldu. Hz. Ömer kılıcını çekerek Hz. Muhammed’in öldüğünü söyleyenleri cezalandıracağını bildirdi. Peygamberin vefatı esnasında yanında bulunmayan Hz. Ebu Bekir, haberi
duyunca hemen oraya geldi, şaşkınlık içinde bulunan halkı yatıştırmaya çalıştı. Hz. Ömer’in söylendiğini duyunca onu susturdu ve Âl-i İmrân suresinin 144. ayetini okudu.
Âl-i İmrân suresinin 144. ayetinde Hz. Muhammed’in de ölümlü olduğu şu şekilde belirtilmektedir: “Muhammed, ancak bir peygamberdir. Ondan önce de peygamberler gelip geçmiştir.
Şimdi o ölür ya da öldürülürse gerisin geriye (eski dininize) mi döneceksiniz? Kim (böyle)
geri dönerse Allah’a hiçbir şekilde zarar vermiş olmayacaktır. Allah, şükredenleri mükâfatlandıracaktır.” 21
Hz. Muhammed’in cenazesini Hz. Ali yıkadı. Peygamberimizin amcası Hz. Abbas ile oğulları,
Hz. Ali’ye yardımcı oldular. Müslümanlar, odanın alabileceği kadar gruplar hâlinde girip cenaze
namazını kıldılar. Hz. Muhammed, Hz. Aişe’nin odasına defnedildi. Onu, kabrine Hz. Ali yerleştirdi.
Buraya, “cennet köşesi” veya “tertemiz bahçe” anlamına gelen “Ravza-i Mutahhara” adı verildi.
Fotoğraf 3.16: Ravza-i Mutahhara (Medine)
ETKİNLİK
TARİH ŞERİDİ OLUŞTURUYORUZ
Sınıfça Hz. Muhammed’in doğumundan vefatına kadar hayatının önemli dönemlerini
gösteren bir tarih şeridi oluşturunuz.
73
6. NASR SURESİ VE ANLAMI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“Nasr” suresi ile ilgili neler biliyorsunuz?
NASR SURESİ
OKUNUŞU
ANLAMI
Bismillâhirrahmânirrahîm.
İzâcâe nasrullâhi velfeth
veraeytennâse yedhulûne fi dînillâhi efvâcâ.
Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.
Allah’ın yardımı ve zaferi gelip de
insanların bölük bölük Allah’ın dinine girmekte olduklarını gördüğün vakit,
Fesebbih bihamdi Rabbike vestağfirhu, inneRabb’ine hamt ederek onu tespih et ve ondan
mağfiret
dile. Çünkü o, tövbeleri çok kabul edendir.
hû kâne tevvâbâ.
Fotoğraf 3.17: Kur’an-ı Kerim’de Nasr suresinin bulunduğu sayfanın görüntüsü
ETKİNLİK
KİM AKLINDA TUTACAK?
1. Dörder kişilik gruplar oluşturunuz.
2. Gruptan birinci kişi besmeleyi, ikinci kişi hem besmeleyi hem de birinci ayeti, üçüncü kişi
besmele ile 1 ve 2. ayeti, 4. kişi besmele ile 1, 2 ve 3. ayeti okusun.
3. Sureyi grubun tüm üyeleri okuyuncaya kadar etkinliği sürdürünüz.
4. Grupta sureyi okuyamayan arkadaşlarınız surenin tümünü yazsınlar.
74
OKUMA METNİ
HZ. PEYGAMBERİN SADIK DOSTU: HZ. EBU BEKİR
Hz. Ebu Bekir, fil olayından üç yıl kadar sonra Mekke’de doğmuştur. Annesi Selma b. Sahr Mekke döneminde, babası Ebu Kuhafe Mekke’nin fethinden sonra Müslüman olmuşlardır. Peygamberimizden iki veya üç
yaş küçük olan Ebu Bekir kaynaklarda, “güzel, soylu ve eski” gibi anlamlara gelen “Atîk” lakabıyla anılmıştır.
En meşhur lakabı “Sıddık”tır. “Çok samimi, çok sadık” anlamlarına gelen “Sıddık” lakabını Peygamberimiz
ona miraç ve isra olayı başta olmak üzere gayb ile ilgili haberleri hiç tereddütsüz kabul ettiği için vermiştir.
Çocukluğu, gençliği ve Müslüman olmadan önceki hayatı hakkında kaynaklarda fazla bilgi bulunmamaktadır. Yalnız elbise ve kumaş ticareti yaptığı, ticaret kervanlarıyla Suriye ve Yemen’e seyahat ettiği bilinmektedir. Hz. Muhammed’in peygamber olduğunu haber alınca yanına gitmiş ve kendisiyle görüştükten sonra
İslamiyeti kabul etmiştir. Mekke döneminde İslamiyetin yayılmasında Hz. Ebu Bekir’in büyük rolü olmuştur.
Hz. Ebu Bekir, Mekke döneminde müşriklerin ağır işkencelerine uğramış olan Müslüman köleleri
efendilerine büyük paralar ödeyerek özgürlüklerine kavuşturmuştur. Özgürlüklerine kavuşturduğu bu
Müslüman köleler arasında Bilali Habeşi ile annesi Hamame de bulunmaktadır. Hz. Peygamber Mekke’ye
gelen insanları İslamiyete davet ederken Hz. Ebu Bekir onun yanında bulunur, çeşitli kabile mensuplarıyla
kolayca dostluk kurmasında ona yardımcı olurdu.
Müslümanlar Medine’ye hicret etmeye başlayınca Ebu Bekir de hicret için Hz. Peygamberden izin
istemiştir. Hz. Peygamberin, ona acele etmemesini, Allah’ın kendisine bir arkadaş bulacağını söylemesi
üzerine Peygamberimiz ile birlikte hicret edebileceğini anlamış ve gerekli hazırlıkları yapmaya başlamıştır.
Bu konuşmadan dört ay sonra da Hz. Peygamber ile birlikte Medine’ye hicret etmek üzere yola çıkmışlardır.
Ebu Bekir hicretten sonra Hz. Peygamberin mescit yapılmasını uygun gördüğü arsayı satın almıştır.
Mekke döneminde olduğu gibi Medine döneminde de katıldığı savaşlar ve hicretin 9. yılında görevlendirildiği hac emirliği dışında Hz. Peygamberin yanından hiç ayrılmamıştır. Kumandanlığını Hz. Peygamberin
yaptığı bütün savaşlarda ve Hudeybiye Antlaşması’nda bulunmuştur. Hz. Peygamber Bedir Savaşı’na
karar vermeden önce onunla istişare etmiş, Bedir’de alınan esirlere nasıl davranılması gerektiği konusunda da onun görüşüne uymuştur. Hz. Ebu Bekir, Uhut Savaşı’nda şartların Müslümanlar aleyhine döndüğü
andan itibaren kendisini Hz. Peygambere siper eden ve yanından hiç ayrılmayan az sayıdaki sahabiden
biridir. Ordunun Tebük Savaşı’na hazırlanması için bütün servetini Hz. Peygamberin emrine vermiştir.
Hz. Peygamber, İslamiyete Hz. Ebu Bekir’den daha faydalı kimse olamayacağını, insanlar arasında
bir dost edinecek olsa onu tercih edeceğini söylemiştir. Namaz kıldıramayacak kadar hastalanınca namazı onun kıldırmasını istemiştir.
Mekke döneminde meydana gelen iki olaydaki tutumu, onun Kur’an-ı Kerim’e ve Hz. Muhammed’in
peygamberliğine olan kuvvetli imanını göstermesi bakımından önemlidir. Bunlardan ilki Rum suresiyle ilgilidir. Bizans ve Sasani devletleri arasında 611 yılında başlayıp 619 yılına kadar devam eden savaşlarda
Sasaniler, Bizans Devleti’ni mağlup ederek Suriye ve Filistin’i işgal etmişlerdi. Bizans’ın mağlubiyeti üzerine Mekkeli müşrikler, ateşe tapan Sasanilerin ehli kitap olan Bizans’a üstün geldikleri gibi kendilerinin de
Müslümanlara üstün geleceklerini söylemeye başlamışlardı. Bunun üzerine inen Rum suresinde Bizans’ın
bu yenilgiden sonra üç ile dokuz yıl içinde galip geleceği haber verilmişti. Kur’an’ın gelecekle ilgili haberi
üzerine Hz. Ebu Bekir, Bizans’ın Sasanilere on yıl içerisinde galip geleceğine inancını belirtti. Kur’an-ı
Kerim’in önceden vermiş olduğu bu haber, Aralık 627 tarihinde meydana gelen Ninova Savaşı’nda gerçekleşti.
75
Onun güçlü imanını gösteren ikinci olay ise miraç ve isra olayıdır. Hz. Peygamber miraç ve isra olayını çevresinde bulunanlara anlatmıştı. Bazı müşrikler Hz. Ebu Bekir’e giderek bu anlatılanları alaylı bir
ifadeyle naklettiler. Mantık dışı buldukları bu olayı Hz. Ebu Bekir’in kabul etmeyeceğini beklerken ondan,
“Eğer bunu Muhammed söylüyorsa şüphesiz doğrudur.” karşılığını aldılar. Hz. Ebu Bekir’in miraç
olayını bu şekilde kabul etmesi üzerine Hz. Peygamber kendisine “Sıddık” lakabını vermiştir.
Okuma yazma bilen Hz. Ebu Bekir, Hz. Peygamberin vahiy kâtiplerindendi. Hz. Ali ile birlikte ashabın
en iyi hatibi sayılırdı. Kur’an’ı ezbere bilir ve çok duygulu bir şekilde okurdu. Hilafeti esnasında Kur’an-ı
Kerim’i mushaf hâline getirmek suretiyle İslamiyete en büyük hizmeti yapmıştır.
Mustafa Fayda, “Ebu Bekir”
TDV İslam Ansiklopedisi, C 10, s. 101.
(Düzenlenmiştir.)
3. ÜNİTENİN DİPNOTLARI
1. Alak suresi, 1-5. ayetler.
2. Peygamberimi Öğreniyorum, s. 31-32.
3. Zebidî, Tecrid-i Sarih Tercümesi, s. 12.
4. Müddessir suresi, 1-5. ayetler.
5. Hicr suresi, 94. ayet.
6. Şuarâ suresi, 214. ayet.
7. İrfan Yücel, Peygamberimizin Hayatı, s. 53 - 54.
8. A. A. Tabbara, Kur’an’da Peygamberler ve Peygamberimiz, s. 448.
9. Hayati Ülkü, İslam Tarihi, s. 103-105.
10. Tevbe suresi, 40. ayet.
11. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C 1, s. 256.
12. Enfâl suresi, 72. ayet; Tevbe suresi, 100. ayet; Nahl suresi, 110. ayet.
13. İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 130.
14. Âl-i İmrân suresi, 164. ayet.
15. Ahmed İbn Hanbel, Müsned, C III, s. 328.
16. Buhari, Sahih, Mezalim, 3.
17. Peygamberimi Öğreniyorum, s. 58-59.
18. İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 147.
19. İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, s. 147—203’ten uyarlanmıştır.
20. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, Editör: Kenan Seyithanoğlu, C 1, s. 542-544.
21. Âl-i İmrân suresi, 144. ayet.
76
A) Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
1. Hz. Muhammed’e ilk vahiy nasıl gelmiştir? Açıklayınız.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
2. İlk vahyin “Oku!” emriyle başlaması İslam dininin hangi özelliğini göstermektedir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
3. Hz. Muhammed çağrısına ilk olarak niçin yakın çevresinden başlamıştır?
......................................................................................................................................................
4. İlk vahiyden sonra Hz. Muhammed ne yapmıştır?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
B) Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği bulup işaretleyiniz.
1. Hicret kaç yılında gerçekleşmiştir?
A) 571
B) 610
C) 622
D) 632
2. Aşağıdakilerden hangisi ilk Müslümanlardan değildir?
A) Hz. Hatice
B) Hz. Ömer
C) Hz. Ebu Bekir
D) Hz. Ali
3. Aşağıdakilerden hangisi Hz. Muhammed’in defnedildiği şehrin adıdır?
A) Mekke
B) Medine
C) Kudüs
D) Taif
4. Aşağıdakilerden hangisi Veda Hutbesi’nde değinilen hususlardan değildir?
A) Kadın hakları
B) Herkesin eşit olduğu
C) Kan davalarının yasaklanması
D) Mekke’nin fethi
77
C) Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. ( ) Hz. Muhammed’e gelen ilk vahiy, Müddessir suresinin ilk beş ayetidir.
2. ( ) Mekke’den Medine’ye hicret edenlere ensar, onları karşılayanlara ise muhacir denir.
3. ( ) Suffe, İslam’da ilk eğitim ve öğretim yeridir.
4. ( ) İslamiyet doğmadan önce Arap Yarımadası’nda putperestlik yaygındı.
Ç) Aşağıdaki kavramlar ile kavramların açıklamalarını eşleştiriniz.
a) Hz. Muhammed’in defnedildiği Mescid-i Nebi’nin bölümü
• Sevr Mağarası
b) Hz. Muhammed’in yaptırdığı ilk mescidin adı
• Ravza-i Mutahhara
c) İslam’da ilk cuma namazının kılındığı yer
• Ranuna Vadisi
ç) Hz. Muhammed ve Hz. Ebu Bekir’in hicret sırasında
• Kuba Mescidi
• Hira Mağarası
üç gün gizlendikleri yer
D) Aşağıdaki olaylarla bu olayların gerçekleştiği tarihleri eşleştiriniz.
a) Hz. Muhammed’in vefatı
• 610
b) İlk vahiy
• 628
c) Hudeybiye Antlaşması
• 630
ç) Mekke’nin Fethi
• 632
• 633
E) Verilen kavramları bularak örnekteki gibi gösteriniz.
ALLAH
A
L
L
A
H
E
S
F
R
M
MUHAMMED
D
L
İ
A
R
B
E
C
A
Ğ
İ
F
E
V
M
U
B
G
M
J
J
M
B
A
U
L
U
H
A
H
E
U
C
H
H
E
T
N
Z
İ
B
C
B
İ
A
H
A
A
A
R
RAMAZAN
U
İ
T
Y
M
E
L
M
N
A
OKU
B
Z
K
Z
M
P
İ
A
V
M
KUREYŞ
E
E
İ
D
E
F
P
Z
K
A
ALAK
K
Ç
R
Ş
D
Y
E
S
A
Ğ
EBU LEHEP
İ
A
Ğ
A
Ç
C
D
G
L
A
VAHİY
R
L
M
B
P
Ğ
Ü
F
A
R
NAMAZ
C
İ
H
A
T
İ
C
E
K
A
E
L
A
K
A
M
O
K
U
S
T
H
F
K
U
R
E
Y
Ş
I
HİRA MAĞARASI
HATİCE
MUCİZE
ALİ
EBU BEKİR
EBU TALİP
78
ÖĞRENME ALANI: KUR’AN VE YORUMU
4.ÜNİTE
KUR’AN-I KERİM’İN
ANA KONULARI
ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM
1. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe mealinin “indeks” bölümünü inceleyiniz. Kur’an’ın hangi konuları
içerdiğini araştırınız.
2. “İnanç”, “ahlak” ve “kıssa” kelimelerinin anlamlarını sözlükten bularak defterinize yazınız.
3. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe mealinin “indeks” bölümünden faydalanarak “ibadet” konulu üç
ayet bulup defterinize yazınız.
4. Hz. Eyyüp hakkında ansiklopedilerden araştırma yapınız.
79
1. KUR’AN’I KERİM’İN BELLİ BAŞLI KONULARI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Kur’an-ı Kerim’in gönderiliş amacı nedir?
Kur’an-ı Kerim’i bütün olarak incelediğimizde içerdiği konuları dört ana başlık altında toplayabiliriz.
Bu başlıkların neler olduğunu öğrenmek için aşağıdaki şemayı inceleyiniz.
Kur’an-ı Kerim’in Belli Başlı Konuları
İnanç
İbadet
Ahlak
Kıssalar
ETKİNLİK
ÖRNEKLER BULUYORUZ
Arkadaşlarınızla dört grup oluşturunuz. Her grup Kur’an-ı Kerim mealinden şemada
belirtilen konularla ilgili birer ayet örneği bularak okusun.
1.1. İnanç
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“İnanç” kavramıyla anlatılmak istenen nedir?
İnsan, beden ile ruhun bir araya gelmesinden oluşan bir varlıktır. Bedenin olduğu gibi ruhun da
beslenmeye ihtiyacı vardır. Bedenin ihtiyacı yeterli oranda gıda almak, ruhun ihtiyacı ise sağlam ve şüpheden arınmış bir inanca sahip olmaktır. Allah’a inanan insan kendisini güvende hisseder ve mutlu olur.
Pek çok eksiklikleri olan insan, mükemmel bir varlığa inanıp ona sığınmakla huzur bulur.
“… kalpler ancak Allah’ı anmakla huzur bulur.” 1 ayeti bu hususa işaret etmektedir.
Bir dinin inanç boyutu o dinin esasını oluşturur. Bütün dinlerin değişmeyen ilkeleri imanla ilgili
esaslardır. Dilimizde inanç kelimesi karşılığında kullanılan iman, sözcük olarak “bir kişiyi söylediği
sözde tasdik etmek, doğrulamak, söylediğini kabullenmek, karşısındakine güven vermek, güvenlikte
olmak...” 2 anlamlarına gelir. Dinî bir terim olarak ise iman, Yüce Allah’ın Peygamberimiz aracılığı ile bize bildirdiği şeylerin doğruluğunu tasdik
HATIRLAYALIM
etmek ve onlara inanmak demektir. Başka bir
ifade ile imanı, inanılması gereken şeyleri kalp ile
İslam dininin iman esasları
onaylayıp (tasdik) dil ile söylemek (ikrar) şeklinde
ilmihâl kitaplarında, “inandım” anlamına gelen “âmentü” terimiyle ifade
de tanımlayabiliriz. Bu şekilde iman eden kişiye
edilir. “Âmentü” terimi İslam dininin iman
“mümin” denir.
esaslarınıın sıralandığı metnin adıdır. Bu
Kur’an-ı Kerim’de iman kavramı pek çok
metin şöyledir: “Âmentü billâhi ve melâiketihî
ayette yer alır. Bu ayetlerde insanlar inanıp güzel
ve kütübihî ve rusülihî ve’l-yevmi’l-âhiri ve
işler yapmaya yönlendirilir. Örneğin Allah’a, peybi’l-kaderi hayrihî ve şerrihî minallâhi teâlâ
gamberlerine ve ahiret gününe inananların, salih
ve’l-ba`sü ba`de’l-mevti hakkun. Eşhedü enlâ
amel işleyenlerin kurtuluşa ereceği şu şekilde
ilâhe illallâh ve eşhedü enne muhammeden
bildirilir: “Onlar gayba inanırlar, namaz kılarabduhû ve rasûlüh.” Anlamı: Allah’a, meleklar, kendilerine verdiğimiz mallardan Allah
lerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret
yolunda harcarlar. Yine onlar, sana indirilene
gününe, kadere, hayır ve şerrin Allah’tan
ve senden önce indirilene iman ederler; ahiolduğuna inandım. Öldükten sonra diriret gününe de kesinkes inanırlar. İşte onlar,
liş haktır. Allah’tan başka ilah olmadığına,
Muhammed’in onun kulu ve elçisi olduğuna
Rablerinden gelen bir hidayet üzeredirler ve
şahitlik ederim. 4
kurtuluşa erenler de ancak onlardır.” 3
80
Kur’an-ı Kerim’in değişik ayetlerinde iman edilmesi gereken esaslar, açık bir şekilde bildirilir.
Örneğin Nisa suresindeki bir ayette şöyle buyrulur: “Ey iman edenler! Allah’a, Peygamberine,
Peygamberine indirdiği kitaba ve daha önce indirdiği kitaba iman (da sebat) ediniz. Kim
Allah’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve kıyamet gününü inkâr ederse tam manasıyla sapıtmıştır.” 5 Bu ve benzeri ayetlerden; Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine,
ahiret gününe ve kadere iman etmenin temel inanç esaslarından olduğunu öğreniyoruz. “İman
nedir?” diye sorulduğunda, Hz. Peygamberin verdiği cevap şöyle olmuştur: “İman; Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, ahiret gününe iman etmendir. Bir de kadere, iyilik ve
kötülüğün Allah tarafından yaratıldığına inanmandır.” 6 Peygamberimizin bu hadisinden İslam
dininin temel inanç esaslarının neler olduğu açıkça anlaşılmaktadır.
Kur’an-ı Kerim iman edilmesi gereken esasları bildirir ama insanları iman etmeye zorlamaz.
Çünkü imanda gönülden kabul etmek esastır. Yüce Allah, “Dinde zorlama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır…” 7 buyurur. Ayrıca o, Peygamberimize şöyle seslenir:
“(Resûlüm!) Eğer Rabb’in dileseydi, yeryüzündekilerin hepsi elbette iman ederlerdi. O hâlde
sen, inanmaları için insanları zorlayacak mısın?” 8 İnanmayanlar için de “Biz dilesek onların
üzerine gökten bir mucize indiririz de ona boyunları eğilip kalır.” 9 buyurarak zorlama ile imanın gerçekleşmeyeceğini bildirir. Kur’an-ı Kerim’e göre iman, kişinin hür iradesi ve gönül rızası ile
gerçekleşirse değer kazanır.
İnsanları inanmaya yönlendirmede zorlamanın doğru olmadığını belirten Kur’an, kalbi tatmin eden
delillere dayanarak ve aklı kullanmayı öne çıkararak insanları imana davet eder. Örnek olarak Yunus
suresinde Hz. Peygamberin inanmayanlara şu hatırlatmayı yapması istenir: “(Resulüm!) De ki: Size
gökten ve yerden kim rızık veriyor? Ya da kulaklara ve gözlere kim malik (ve hâkim) bulunuyor?
Ölüden diriyi kim çıkarıyor, diriden ölüyü kim çıkarıyor? (Her türlü) işi kim idare ediyor?...” 10
Fotoğraf 4.1: Kur’an-ı Kerim’de camileri inanan insanların imar edeceği belirtilir (Yeni Cami-İstanbul).
81
İman, hayatımıza yön ve anlam verir. Düşünce ve davranışlarımız, imanımız doğrultusunda
gerçekleşir. Bu sebeple iman, insan hayatının ayrılmaz bir unsurudur. İman kalbe ait bir olgu olmakla birlikte imanla ilahî emirlere uymak arasında sıkı bir ilişki vardır. Kur’an’da iman ile iyi ve güzel
iş (salih amel) çoğu zaman birlikte zikredilir. Örneğin bir ayette, “İman edip yararlı iş yapanlara
gelince onlar da cennetliktirler. Onlar orada devamlı kalırlar.” 11 buyrulur.
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
Aşağıdaki metni Kur’an’ın insanları inanmaya davet konusunda benimsediği yöntem
açısından yorumlayıp arkadaşlarınıza açıklayınız.
HZ. İBRAHİM VE ALLAH İNANCI
İnsan, görülemeyen bazı gerçeklerin var olduğunu aklı ile anlar. Daha ilkokul yıllarında bile
temiz bir sınıfa girince bu sınıfı temizleyen birinin olduğunu düşünür. Bir sıra görünce bu sırayı
yapan bir marangozun var olduğunu anlar. Aynı şekilde hem kendini hem de içinde yaşadığı
dünyayı düşünecek çağa geldiğinde yüce bir yaratıcının var olduğu sonucuna yine aklı ile ulaşır.
İnsanın aklı ile Allah’ın varlığına ulaşabileceğine en iyi örnek, Hz. İbrahim’dir. Kur’an-ı Kerim’de
En’am suresinin 74 ile 81. ayetleri arasında Hz. İbrahim’in Allah’ın varlığı fikrine nasıl ulaştığı
anlatılır. Bilindiği gibi o, putlara tapan bir toplum içinde dünyaya gelmişti. Hatta babası Azer de
puta tapmaktaydı. Hz. İbrahim çocukluk yıllarında putların Tanrı olamayacağını kavrıyor fakat
Tanrı’nın nasıl bir varlık olduğunu bilmiyordu. Bir gün onu bulmaya karar verdi. Gece karanlığı
çökünce, bir yıldız dikkatini çekti. Diğerlerinden daha parlak olan bu yıldızın Tanrı olabileceğini
düşündü fakat bir süre sonra yıldız görülmez oldu. Bunun üzerine, kısa bir zaman içinde doğan
ve batan bir şeyin Tanrı olamayacağını söyledi. Yıldızın görülmez olmasından sonra Ay’ın Tanrı
olabileceğini düşündü. Yıldıza göre Ay daha büyük ve daha göz alıcı olduğundan Tanrı olmaya
daha layık görünüyordu. Ancak, Güneş’in doğmasıyla Ay da battı. Kısa bir süre içinde doğup
batan bir şey Tanrı olamayacağına göre Ay’ın da Tanrı olamıyacağı sonucuna vardı. Bu sefer
daha büyük olmasından hareketle Güneş’in Tanrı olabileceğini düşünmeye başladı. Fakat bir
süre sonra Güneş de battı. Gökyüzünde insana hayranlık veren varlıklar üzerinde yaptığı bu
gözlem ve akıl yürütme sonucunda Hz. İbrahim kesin bir hükme vardı. Aklı ile vardığı bu kesin
hüküm şuydu: Gökyüzünde gözlemlediği varlıkların hiçbirisi Tanrı olamazdı. Ayrıca bütün bu
varlıkları yoktan yaratan tek bir Allah olmalıydı. Hz. İbrahim’in vardığı bu kesin hüküm, En’am
suresinin 78 ve 79. ayetlerinde şu şekilde ifade edilir: “...Ey kavmim! Ben sizin Allah’a ortak
koştuğunuz şeylerden uzağım. Çünkü ben yüzümü, gökleri ve yeri yoktan yaratan Allah’a
çevirdim ve ben ona ortak koşanlardan değilim.”
(Bu kitap için yazılmıştır.)
1.2. İbadet
ÖNCE DÜŞÜNELİM
İbadetin insanlar için önemi nedir?
İbadet, Allah’a gönülden isteyerek yönelmek, tapmak, boyun eğmek ve itaat etmek demektir.
Türkçemizde kullanılan kulluk etmek deyimi de aynı anlama gelmektedir. İbadet, yaratıcı kudrete
boyun eğmenin ve ona olan sevginin göstergesidir. Yaratan, yaşatan ve öldüren Allah’tan başka,
ibadete layık olan bir varlık yoktur.
İnanmak gibi ibadet etmek de insan için bir ihtiyaçtır. İnsanlık tarihi boyunca dinler, insanın
bu ihtiyacını karşılamak için ibadet şekilleri öngörmüşlerdir. Kur’an’da ibadete ilişkin emirler, şekle
değil büyük ölçüde ibadetin mahiyetine, niçin ve kime yapılacağına yöneliktir. Kur’an-ı Kerim’de adı
geçen ibadetlerin nasıl yapılacağını Hz. Peygamber öğretmiştir. Kur’an-ı Kerim’e göre ibadetler,
dine bağlılığın dışa yansıyan göstergeleridir.
Yüce Allah yaratmış olduğu insana birtakım görevler yüklemiştir. Bu görevleri yerine getirmek,
ona ibadet etmektir. Allah, insana birçok nimet vermiştir. Kendisine vermiş olduğu nimetlerden
dolayı insanın Allah’a şükretmesi gerekir. İnsanın yaptığı ibadetler de Allah’a olan şükür borcunu
ödemek anlamına gelir. Yoksa onun, insanın yapacağı ibadetlere ihtiyacı yoktur.
82
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
“Ben ... insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.” (Zâriyât suresi, 56. ayet)
Yukarıdaki ayette ne anlatılmak istendiğini açıklayınız.
Fotoğraf 4.2: Kur’an-ı Kerim’de ibadetin kime ve nasıl
yapılacağı belirtilmiştir.
Yüce Allah kendisine nasıl ibadet edileceğini peygamberleri vasıtasıyla insanlara öğretmiş, ibadet edilecek yegâne varlığın Allah olduğunu bildirmiştir. İslam dinine göre Allah’tan başkasına ibadet
edilmez. Günde beş kez kılınan namazın her rekâtında okudukları Fâtiha suresinde Müslümanlar,
“(Rabbimiz!) Ancak sana ibadet ederiz ve yalnız senden medet umarız.” 12 ayetini okuyarak bu
gerçeği tekrar etmektedirler.
İbadetin biri genel diğeri özel olmak üzere iki anlamı vardır. Genel anlamında ibadet,
insanın Allah’a duyduğu saygının ve sevginin sonucu olarak onun rızasını kazanmak için yaptığı
davranışlardır. Bu amaçla birey ve toplum yararına gerçekleştirilen her olumlu davranış dinî bir
anlam kazanır. Özel anlamda ibadet ise insanın yaratanına karşı saygısını ve boyun eğmesini
simgeleyen, Allah ve resulü tarafından yapılması istenen belirli davranış biçimleridir. 13 İslam’ın
temel şartlarını oluşturan namaz, oruç, zekât ve haccın yanında kurban kesme, dua etme, Kur’an
okuma gibi davranışlar, ibadetin özel anlamdaki örnekleridir. İbadetler, Yüce Allaha olan bağlılığı
ifade etmenin farklı yollarıdır.
Bir insanın ibadet yapmakla sorumlu olabilmesi için ibadetin anlamını kavrayacak bilinç
düzeyine ve ibadet yapabilme hürriyetine sahip olması gerekir. Bunun için İslam dininde ibadet
yükümlülüğü ergenlikle başlamaktadır.
Kur’an-ı Kerim’de başta namaz olmak üzere zekât, hac ve oruç gibi temel ibadetlerin yapılması
kesin olarak istenmektedir. Bu ibadetlerin nasıl yerine getirileceği ve uygulama şartları Hz.
Peygamberin uygulamaları ile açıklığa kavuşturulmuştur. Örneğin Hz. Peygamber, “Ben nasıl
namaz kılıyorsam siz de öyle kılınız.” 14, “Hac ile ilgili hükümleri benden öğreniniz.” 15 buyurarak namaz ve hac ibadetlerinin nasıl yapılacağını insanlara göstermiştir.16
83
1.3. Ahlak
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“Ahlak” kavramı hakkında neler biliyorsunuz?
Kur’an-ı Kerim’in gönderiliş amacı, insanları iyiye, doğruya ve güzele yönlendirmektir. Bu
nedenle Kur’an’da iman ve ibadet esasları yanında ahlaki ilkeler de yer almaktadır. Bu ilkeler insanların iyilikleri yapıp kötülüklerden sakınmalarına yöneliktir. Ahlak, insanın sahip olması gereken
güzel huy ve davranışlardır.
Fotoğraf 4.3: Kur’an-ı Kerim’de insanları iyiye, doğruya ve
güzele yönlendirici ahlaki ilkeler de yer alır.
Kur’an-ı Kerim’e göre insan, en güzel şekilde yaratılmıştır. O, güzel davranışlarda bulunarak yaratılış özelliğini korumakla yükümlü kılınmıştır. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle belirtilmektedir: “Biz
insanı en güzel biçimde yarattık. Sonra onu aşağıların aşağısına indirdik.” 17 İnsan, davranışlarını
iradesiyle belirleyebilen bir varlıktır. İyilik ya da kötülükten birini seçebilecek ve uygulayabilecek
güce sahiptir. İyiliğe yönelir ve yeteneklerini o yönde geliştirirse güzel ahlaklı, kötülüğü seçer ve
kendini o yönde yetiştirirse kötü ahlaklı olarak nitelendirilir.
Kur’an’da iman, ibadet ve ahlak esasları arasında kuvvetli bir bağ vardır. Güzel ahlak, olgun
bir imanın göstergesi durumundadır. Kur’an-ı Kerim’de insanlardan sadece iman ettiklerini sözle
dile getirmeleri değil, aynı zamanda güzel davranışlarda bulunmaları da istenir. Asr suresinde şöyle
buyrulur: “Asra yemin ederim ki insan gerçekten ziyan içindedir. Bundan ancak iman edip iyi
ameller işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve sabrı tavsiye edenler müstesnadır.” 18
Kur’an’da iman ve ibadet esasları yanında insanın sosyal hayatında ihtiyaç duyduğu evrensel
değerler de belirtilir. Bu değerlerin başında adalet gelir. Çünkü adalet ile toplumlar huzurlu, bireyler
de mutlu olurlar. Mâide suresinde adaletle ilgili olarak “Ey iman edenler! Allah için hakkı ayakta
tutan, adaletle şahitlik eden kimseler olun. Bir topluluğa duyduğunuz kin, sizi adil davranmamaya itmesin. Adaletli olun; bu, Allah korkusuna daha çok yakışan (bir davranış) dır. Allah’a
isyandan sakının. Allah yaptıklarınızı hakkıyla bilmektedir.” 19 buyrulur.
84
ETKİNLİK
AÇIKLIYORUZ
Sizce temel ahlaki değerler nelerdir? Açıklayınız.
Adaletten sonra Kur’an’ın dikkat çektiği en önemli değerlerden biri de doğruluktur. Doğrulukla
ilgili bir ayetin anlamı şöyledir: “Rabb’imiz Allah’tır, deyip sonra da dosdoğru yaşayanlara
korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir.” 20 Buna göre dosdoğru olmak, Allah’a imandan sonra
insanın gerçekleştirmesi gereken en önemli ahlaki görevlerdendir. İnsanların gerçekten doğru olup
olmadıkları daha çok ticari alışverişlerde ortaya çıkar. Bu bakımdan Kur’an’da alışverişlerde dürüst
olmaya büyük önem verilir. “İnsanlardan alırken ölçüp tarttıklarında tam, onlara vermek için
ölçüp tarttıklarında ise noksan yapan hilekârlara yazıklar olsun!” 21 buyrularak ölçü ve tartıda
doğruluktan ayrılanlar uyarılır.
Emanete riayet, güvenilirlik ve sözünde durmak da Kur’an’da üzerinde durulan ahlaki değerler arasındadır. “… Allah’ı üzerinize şahit tutarak pekiştirdikten sonra yeminleri bozmayın.
Şüphesiz Allah, yapacağınız şeyleri pek iyi bilir.” 22 buyrularak insanlar bu gibi konularda
uyarılmaktadır. Kur’an’da ahlaki davranışlar öğütlenirken ahlaki olmayanlar da yasaklanmaktadır.
Örneğin cimrilik ve israf hakkında şöyle buyrulmaktadır: “Eli sıkı olma, büsbütün eli açık da olma.
Sonra kınanır, (kaybettiklerinin) hasretini çeker durursun.” 23 Bu konudaki bazı ayetlerde de
“Bir de akrabaya, yoksula, yolcuya hakkını ver. Gereksiz yere de saçıp savurma. Zira böylesine saçıp savuranlar şeytanların dostlarıdırlar. Şeytan ise Rabb’ine karşı çok nankördür.” 24
buyrularak insanlar cimrilik ve israftan sakındırılırken cömert olmaya yönlendirilmektedir.
Kur’an’ın insanlara tavsiye ettiği önemli bir ahlaki değer de sabırdır. Bir ayette sabredenler
şöyle övülmektedir: “Ant olsun ki sizi biraz korku ve açlık; mallardan, canlardan ve ürünlerden
biraz azaltma (fakirlik) ile deneriz. (Ey Peygamber!) Sabredenleri müjdele!” 25
İnsan sosyal bir varlıktır, toplum içinde yaşar. İnsanın bireysel mutluluğunun toplumun mutluluğu
ile çok yakın bir ilişkisi vardır. Huzursuz bir toplumda yaşayan insanların huzurlu ve mutlu olması
mümkün değildir. Kur’an’da insanın en yakınlarından
başlayarak sosyal çevresindeki kişilere karşı nasıl
davranması gerektiği konusunda da tavsiyeler yer
alır. Örneğin bireyin anne ve babasına karşı yerine getirmesi gereken görevler, şöyle dile getirilir:
“Rabb’in, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana
babanıza da iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin
yanında yaşlanırsa kendilerine “Of!” bile deme;
onları azarlama; ikisine de güzel söz söyle.” 26
Bu konuyla ilgili başka bir ayetin anlamı da şöyledir: “Allah’a ibadet edin ve ona hiçbir şeyi ortak
koşmayın. Ana babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yakın
arkadaşa, yolcuya, ellerinizin altında bulunanlara
… iyi davranın; Allah kendini beğenen ve daima
Fotoğraf 4.4: Kur’an-ı Kerim’de anne baba
böbürlenip duran kimseyi sevmez.” 27
ve büyüklere saygı göstermemiz istenir.
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
Aşağıdaki ayetleri Kur’an’da yer alan ahlaki ilkelerin hedefi açısından yorumlayınız.
“...Yalan sözden sakının.” (Hac suresi, 30)
“Mümin erkeklere ve mümin kadınlara, yapmadıkları bir şeyden dolayı eziyet edenler,
şüphesiz bir iftira ve apaçık bir günah yüklenmişlerdir.” (Ahzab suresi, 58)
85
1.4. Kıssalar
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“Kıssadan hisse çıkarmak” deyimiyle anlatılmak istenen nedir?
Ders alınması gereken kısa hikâye, olay veya anlatımlara kıssa denir. Kur’an’da ise kıssa, Yüce
Allah’ın, insanları uyarmak ve onlara doğru yolu göstermek için geçmişte yaşamış topluluklar ve
peygamberler hakkında verdiği haberlerin ortak adıdır.
Kur’an’da, geçmiş milletlerin ve toplulukların yaşadığı olaylardan bazıları Peygamberimize bildirilmiştir. Bununla ilgili olarak bir ayette şöyle buyrulur: “(Ey Muhammed!) Sana geçmişin haberlerinden bir kısmını böylece anlatıyoruz…” 28 Başka bir ayette de “Biz sana onların haberlerini
gerçek olarak anlatıyoruz…” 29 buyrulmaktadır.
İnsanları uyarmak için ilk peygamber Hz. Âdem ile son peygamber Hz. Muhammed (s.a.v.)
arasında pek çok peygamber gönderilmiştir. Kur’an’da bu peygamberlerden bir kısmıyla ilgili kıssalar anlatılır. Bu durum, “Ant olsun, senden önce de peygamberler gönderdik. Onlardan sana
anlattıklarımız da var, anlatmadıklarımız da var…” 30 ayetiyle bildirilir.
Fotoğraf 4.5: Kur’an’da Yusuf kıssasının yer aldığı sayfalar
Kur’an-ı Kerim’de toplulukların ve peygamber kıssalarının yanı sıra bazı kişilere ait kıssalar da
anlatılır. Örneğin, Hz. Meryem kıssası bunlardandır.
Aşağıdaki şemayı inceleyerek Kur’an’da yer alan kıssaların çeşitleri hakkında bilgi edininiz.
Kur’an’da yer alan kıssalar
Peygamber kıssaları
Hz. Yusuf, Hz. Eyyüp,
Hz. İbrahim vb.
Peygamber olmayanlar›n
k›ssalar›
Hz. Meryem vb.
86
Geçmişte yaşamış
toplulukların kıssaları
Ashab-ı Kehf, İsrailoğulları vb.
Anlat›lan her hikâye ve k›ssa, içinde çeflitli mesajlar bulundurur. Kur’an-› Kerim’deki k›ssalar da
insanlar› dinî ve ahlaki bak›mdan uyarmayı amaçlayan mesajlar içerir.
Kur’an’daki k›ssalar, insanlar›n iyiye yönelip kötüden uzaklaflmalar› için ibret alınması amac›yla
anlat›l›r. Bu durum Kur’an’da birçok ayette vurgulan›r. Bu ayetlerden birinde flöyle buyrulur: “Ant
olsun ki onlar›n k›ssalar›nda ak›l sahipleri için ibret vard›r…” 31
Kur’an k›ssalar› bütün peygamberlerin, insanlar› tevhide yani Allah’›n birliğine inanmaya, ona
ibadet edip iyi ve güzel ifller yapmaya çağ›rmak için gönderildiklerini bildirmek amac›n› da tafl›maktad›r. Bu konudaki bir ayette flöyle buyrulur: “Medyen halk›na da kardeflleri fiuayp’› peygamber
gönderdik. O flöyle dedi: Ey kavmim! Allah’a kulluk edin. Sizin ondan baflka hiçbir ilah›n›z
yoktur. Ölçüyü ve tart›y› eksik yapmay›n… ‹nsanlar›n eflyalar›n› (mallar›n› ve haklar›n›) eksiltmeyin. Yeryüzünde bozgunculuk yaparak kar›fl›kl›k ç›karmay›n. Eğer inanan kimselerseniz
Allah’›n b›rakt›ğ› helal kazanç sizin için daha hay›rl›d›r…” 32
Kur’an k›ssalar›n›n bir amac› da insanlar›n, Hz. Muhammed (s.a.v.)’in peygamberliğine inanmalar›n› sağlamakt›r. Okuma yazma bilmediği hâlde geçmişte yaşamış topluluklar ve peygamberlerle ilgili
olayları bilip anlatması onun peygamberliğinin bir kanıtıdır. Çünkü bunları ona ancak Allah bildirmiş
olabilir. Bu durum Kur’an-ı Kerim’de şöyle belirtilmektedir: “Ey Muhammed! Musa’ya o emri verdiğimiz zaman sen (vadinin) bat› taraf›nda değildin. (O olay›) görenlerden de değildin… Sen
Medyen halk› aras›nda yafl›yor değildin, ayetlerimizi onlardan okuyup öğreniyor da değildin.
Fakat biz (bu haberi) göndereniz.” 33
Kur’an’daki k›ssalar, bir taraftan da Hz. Muhammed (s.a.v.)’in ve inananlar›n s›k›nt›lara karfl› dayanma gücünü art›rmay›, onlar› teselli etmeyi amaçlar. Onları dua etmeye, sab›rl› olmaya ve Allah’a güvenmeye teflvik eder. Kur’an’da Allah’›n iyi kullar›na verdiği nimetler hat›rlatılarak flöyle buyrulur: “Allah içinizden, iman edip de salih amel iflleyenlere, kendilerinden önce geçenler gibi… yaflad›klar› korkular›n›n ard›ndan kendilerini mutlaka emniyete kavuflturacağ›na dair vaatte bulunmufltur…” 34
Kur’an kıssalarında peygamberlere inanmayan, onların getirdikleri buyruklara uymak istemeyen
toplumların başlarına gelen olaylardan haber verilir. Böylece insanların, geçmişte olan bu olaylardan ders alarak aynı hatayı işlememeleri amaçlanır. Bununla ilgili bir ayette flöyle buyrulur: “Onlar
yeryüzünde dolaşıp kendilerinden öncekilerin akıbetlerinin nasıl olduğuna bakmadılar
mı?…” 35
Peygamberler, Yüce Allah’ın insanlar arasından seçip görevlendirdiği örnek insanlardır. Onlar,
insanları iyiye ve güzele yönlendirmek, Allah’ın emir ve yasaklarını bildirmek için gönderilmişlerdir. Kur’an’da yer alan peygamber kıssalarında, peygamberlerin karşılaştıkları zorluklar, çektikleri
sıkıntılar ve başlarına gelen olaylar anlatılır. Onların kıssalarında örnek alınabilecek sabır, şükür,
cesaret vb. ahlaki değerler vardır. Bu kıssalarda iyinin ve doğrunun ne olduğu örneklenir. Böylece
Kur’an’da yer alan peygamber kıssaları vasıtasıyla Allah’ın bizlerden yapmamızı ve yapmamamızı
istediği şeyleri daha iyi öğrenir, ders alırız.
ETKİNLİK
1.
2.
3.
4.
LİSTELİYORUZ
Öğrendiklerinizden hareketle Kur’an kıssalarının amaçlarını listeleyerek arkadaşlarınızla paylaşınız.
Kur’an kıssaları insanların geçmişte yaşanmış olaylardan ders almalarını amaçlar.
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
...................................................................................................................................
87
1.4.1. Sab›r Örneği: Hz. Eyyüp
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Sabrın insan hayatındaki önemi nedir?
Kur’an’daki kıssalardan biri Eyyüp Peygamber kıssasıdır. Bu kıssa şöyledir:
Hz. Eyyüp, İbrahim Peygamberin soyundan gelen ve bugünkü Suriye topraklarında yaşayan
bir peygamberdi. O, zengin bir insandı. Zenginliği ile övünmez, kimseyi küçümsemezdi. Yoksullara
cömert davranır, yardım ederdi. Kimsesizlere karşı da çok merhametliydi.
Yüce Allah, Hz. Eyyüp’ü denemek istedi. Bir süre sonra Hz. Eyyüp’ün hayvanları hastalanmaya
başladı. Kısa zamanda bütün hayvanları öldü. Daha sonra bağları ve bahçeleri kurudu. Hz. Eyyüp
her şeye rağmen Allah’a güveniyor ve sabrediyordu. Kur’an’da Hz. Eyyüp’ün bu özelliği şöyle bildirilir: “…Gerçekten biz Eyyüp’ü sabreden bir kimse olarak bulduk. O ne güzel bir kuldu! O,
Allah’a çok yönelen bir kimse idi.” 36
Eskiden Hz. Eyyüp’ün zenginliğini kıskananlar şimdi, “Bütün malını mülkünü kaybetti.” diye onu
küçümsüyorladı. Hz. Eyyüp ise “Bana malı mülkü veren Allah’tı, alan da odur.” diyordu. Tüm bu
sıkıntılı durumların yanı sıra Hz. Eyyüp aniden hastalandı. Bütün vücudunda yaralar çıktı. Hiçbir ilaç
fayda etmiyordu. Hz. Eyyüp, Allah’a güveniyor ve hâline şükretmeye devam ediyordu. Aradan aylar,
yıllar geçti. Hz. Eyyüp’ün derdi arttı. Hastalığına ve bütün sıkıntılarına rağmen Hz. Eyyüp, Allah’a
dua etmeye devam etti. Kur’an’da Hz. Eyyüp’ün duası şöyle anlatılır: “…Hani o, Rabb’ine, ‘Şüphesiz ki ben derde uğradım, sen ise merhametlilerin en merhametlisisin.’ diye niyaz etmişti.” 37
Yüce Allah, Hz. Eyyüp’ün duasını kabul etti. Hz. Eyyüp, Allah’ın emri gereği ayağını yere vurdu.
Yerden bir su çıktı. Hz. Eyyüp Peygamber yerden çıkan su ile yıkandı. Bunun sonucunda vücudu
tamamen iyileşti. Bedeninde hiçbir yara kalmadı. Hz. Eyyüp ayağını tekrar yere vurdu. Yine su çıktı. Eyyüp Peygamber bu sudan içti. Bütün hastalıklarından kurtuldu. Allah’ın yardımıyla hem eski
sağlığına hem de zenginliğine kavuştu. Bu durum Kur’an’da şöyle bildirilir: “Biz de ona, ‘Ayağını
yere vur! İşte yıkanacak ve içecek soğuk bir su.’ dedik. Biz ona tarafımızdan bir rahmet ve
akıl sahiplerine bir öğüt olmak üzere ailesini ve onlarla birlikte bir o kadarını bahşettik.” 38
Hz. Eyyüp, sağlıklı ve zengin biri olarak uzun sayılabilecek bir süre daha yaşadı. O, hayatı
boyunca, bir peygamber olarak insanları Allah’a inanıp ibadet etmeye ve salih ameller işlemeye
davet etti.
İslam dini, insana sıkıntılar karşısında sabırlı davranmasını öğütler. Kur’an’da sıkıntılara karşı
sabretmemiz tavsiye edilir. Hz. Peygamber de “Sabır, genişliğin, huzur ve rahatlığın anahtarıdır.” 39 buyurarak sabrın önemini vurgulamıştır.
Sabır insanın kızgınlık, öfke vb. davranışlarını kontrol edebilme becerisini geliştirir. Hz. Muhammed (s.a.v.) bununla ilgili olarak “Güçlü kimse, güreşte baflkalar›n› yenen değildir. Öfke ve k›zg›nl›k an›nda kendine hâkim oland›r.” 40 buyurmuştur.
Bizler de başımıza gelen sıkıntılar karşısında yapabileceklerimizi yapmaya çalışmalı, Allah’a dua
etmeli ve ona güvenmeliyiz. Gücümüzün yetmediği durumlarda Hz. Eyyüp gibi sabreden ve daima
Allah’a yönelen kişiler olmalıyız.
ETKİNLİK
EN SABIRLI İNSAN
Hz. Eyyüp kıssasından hareketle insanların hayatta nelerle karşılaşabileceğini, sıkıntılı
ve öfkeli durumlarda neler yapmak gerektiğini, sabrın güçlükleri ve olumsuzlukları aşmadaki
rolünün ne olduğunu açıklayan bir kompozisyon yazıp arkadaşlarınızla paylaşınız.
88
2. KUREYfi SURES‹ VE ANLAMI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“Kureyfl” ismi hakkında ne biliyorsunuz?
Bu sure, dört ayet olup Mekke’de inmiştir. Kureyş kabilesinin seyahat geleneğinden söz ettiğinden Kureyş suresi adını almıştır.
KUREYfi SURESİ
OKUNUŞU
ANLAMI
Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.
Bismillâhirrahmânirrahîm.
Kureyş’e kolaylaştırıldığı, evet, kış ve yaz
Li îlâfi kurayşin îlâfihim rihleteş şitâi ves sayf.
seyahatleri onlara kolaylaştırıldığı için onlar,
Felya’büdû rabbe hâzelbeytillezî et’amehüm kendilerini açlıktan doyuran ve her çeşit korkumin cûin ve âmenehüm min havf.
dan emin kılan şu evin Rabb’ine kulluk etsinler.
Fotoğraf 4.6: Kur’an’da Kureyş suresinin yer aldığı sayfa
Kureyş kabilesi, bütün Araplarca kutsal sayılan Kâbe’nin gözetim ve bakımını üstlendikleri için
bütün kabileler onlara saygı gösterirdi. Bu sayede onlar yazın Taif’in serin yaylalarına, kışın da
Yemen’in ılık bölgelerine serbestçe giderlerdi. Bu, Allah’ın onlara bir yardımı idi. Bu şekilde serbest
dolaşma sonucunda ticaret yapar ve kazanç elde ederlerdi. Surede onlardan, Allah’ın kendilerine
verdiği nimetler karşısında şükretmeleri istenmektedir. Bu, aynı zamanda bütün insanlar için de bir
mesaj niteliğindedir.
89
ETKİNLİK
SIRA KİMDE?
Arkadaşlarınızla ikişer kişilik gruplar oluşturunuz. Grup üyelerine sıra numarası veriniz. Kureyş
suresinin cümlelerini de numaralandırınız. Her üye, surenin kendi sıra numarasına ait cümlesini ezberlesin. Sonra sıra numaralarını değiştiriniz. Surenin tamamı ezberleninceye kadar aynı işlemi
sürdünüz.
OKUMA METNİ
HZ. OSMAN’IN CÖMERTLİĞİ VE YUMUŞAK HUYLULUĞU
Hz. Osman, İslam öncesinde Mekke’nin önemli tüccarlarından birisiydi. İslam’a davetin ilk aşamasında Müslüman oldu ve ilk on Müslüman arasında yer aldı. Hz. Peygamberin kızı Rukiyye ile
evlendi. Bedir Savaşı esnasında eşi Rukiyye öldü. Hz. Peygamber daha sonra onu diğer kızı Ümmü
Gülsüm ile evlendirdi.
Hz. Osman, Tebük seferi hazırlıkları sırasında orduyu donatmak üzere başlatılan yardım kampanyasında en büyük yardımı yaptı. Bunun üzerine Hz. Peygamberin, “Bugünden sonra yapacakları Osman’a
zarar vermez.” dediği rivayet edilmiştir. (Tirmizi, Menakıb, 19)
Hz. Osman’ın en meşhur özelliği engin bir haya duygusuna sahip olmasıydı. Peygamberimiz onun
hakkında, “Kendisinden meleklerin hayâ ettiği bir kimseden ben hayâ etmeyeyim mi?” (Müslim,
“Fezailus Sahabe”, 26), “Her peygamberin cennette bir arkadaşı vardır. Benim cennetteki arkadaşım
da Osman’dır.” (Tirmizi, Menakıb, 19) demiştir.
Geceleri ibadetle, gündüzleri oruçla geçiren Hz. Osman, yumuşak huylu ve cömert bir tabiata sahipti.
Kimseye kaba davranmaz, kimseyi incitmezdi. Zor durumda olanlara yardım eder, ihtiyaç sahiplerinin ihtiyacını giderirdi. Medine’ye hicretten sonra içme suyu sıkıntısı yaşandığı bir sırada 35.000 dirheme satın
aldığı Rume kuyusunu vakfetmesi, Tebük seferi hazırlıklarında en büyük yardımı yapması, Hz. Ebu Bekir
zamanındaki bir kıtlık sırasında 1000 deve yükü buğday, kuru üzüm ve zeytinyağı ile dönen kervan malının
tamamını muhtaç durumdaki Müslümanlara dağıtması onun cömertlik ve hayır duygusunu açıkça göstermektedir. Etrafındaki yerleri satın alıp Kabe’yi genişleten Hz. Osman, Mescid-i Nebi’yi yeniden inşa ettirirken
kendi malından 10.000 dirhem harcadı. Akrabalarına da kendi malından büyük miktarlarda yardım yaptığı
bilinmektedir.
İsmail Yiğit “Osman”
TDV İslam Ansiklopedisi, C 33, s. 438 vd.
(Düzenlenmifltir.)
4. ÜNİTENİN DİPNOTLARI
22. Nahl suresi, 91. ayet.
23. İsrâ suresi, 29. ayet.
24. İsrâ suresi, 26-27. ayetler.
25. Bakara suresi, 155. ayet.
26. İsrâ suresi, 23. ayet.
27. Nisâ suresi, 36. ayet.
28. Tâ-Hâ suresi, 99. ayet.
29. Kehf suresi, 13. ayet.
30. Mü’min suresi, 78. ayet.
31. Yûsuf suresi, 111. ayet.
32. Hûd suresi, 84-86. ayetler.
33. Kasas suresi, 44-45. ayetler.
34. Nûr suresi, 55. ayet.
35. Mü’min suresi, 21. ayet.
36. Sâd suresi, 44. ayet.
37. Enbiyâ suresi, 83. ayet.
38. Sâd suresi, 42-43. ayetler.
39. Müslim, Birr, 106.
40. Buhari, Hulk, 39.
1. Ra’d suresi, 28. ayet.
2. İlmihâl I, İman ve İbadetler, s. 15.
3. Bakara suresi, 3-5. ayetler.
4. İlmihâl I, İman ve İbadetler, s. 15.
5. Nisâ suresi, 136. ayet.
6. Buhari, Kitabul İman, 37.
7. Bakara suresi, 256. ayet.
8. Yunus suresi, 99. ayet.
9. Şuarâ suresi, 4. ayet.
10. Yunus suresi, 31. ayet.
11. Bakara suresi, 82. ayet.
12. Fâtiha suresi, 5. ayet.
13. İslam’da İbadet, s. 241.
14. Buhari, Ezan, s. 18.
15. Ahmed İbn Hanbel, Müsned, C III, s. 318.
16. İslam’da İbadet, s. 241.
17. Tin suresi, 4-5. ayetler.
18. Asr suresi, 1-3. ayetler.
19. Mâide suresi, 8. ayet.
20. Ahkaf suresi, 13. ayet.
21. Mutaffifîn suresi, 1-3. ayetler.
90
A)
Aşağıdaki sorularda istenenleri noktalı satırlara yazınız.
1. Kur’an’da kıssaların yer almasının nedenleri nelerdir?
a. .......................................................................................................
b. .......................................................................................................
c. .......................................................................................................
2. Kur’an’da yer alan kıssalar kaç gruba ayrılır?
a. ....................................................................
b. ....................................................................
c. ....................................................................
B)
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. ( ) Kur’an’ın belli başlı üç konusu inanç, ibadet ve ahlaktır.
2. ( ) Allah’ın birliğinin vurgulanması Kur’an’daki kıssaların ortak noktalarından biridir.
3. ( ) Kur’an’daki inanç, ibadet ve ahlak konuları birbirinden bağımsız konulardır.
4. ( ) Kur’an’daki peygamber kıssalarında bizim için mesajlar vardır.
5. ( ) Kur’an’da sadece peygamberlerin hayatları anlatılır.
C)
Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği bulup işaretleyiniz.
1. Allah’ın varlığını, birliğini ve Hz. Muhammed’in onun kulu ve elçisi olduğunu tasdik edip
kabullenmeyi ifade eden kavram aşağıdakilerden hangisidir?
A) İbadet
B) Ahlak
C) İman
D) Kıssa
2. Sabır örneği olarak bilinen peygamber aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hz. Âdem
B) Hz. Eyyüp
C) Hz. İbrahim
D) Hz. Musa
3. “Ey iman edenler! Allah’a, peygamberine, peygamberine indirdiği kitaba ve daha
önce indirdiği kitaba iman ediniz. Kim Allah’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve
ahiret gününü inkâr ederse tam anlamıyla sapıtmıştır.” (Nisa suresi, 136.) ayeti aşağıdakilerden
hangisi ile ilgilidir?
A) İnanç
B) Ahlak
C) Hikâye
D) Kıssa
4. “Rabb’imiz Allah’tır, deyip sonra da dosdoğru yaşayanlara korku yoktur …” (Ahkaf
suresi, 13.) ayeti, Kur’an’ın hangi ahlak ilkesi ile ilgilidir?
A) Sabır
B) Adalet
C) Korku
D) Doğruluk
5.
A)
B)
C)
D)
D)
Kur’an için aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
Sadece ibadet esaslarından bahseder.
Ahlaki öğütler içerir.
İnançla ilgili bilgiler verir.
Peygamber kıssaları içerir.
Noktalı yerlere, verilen sözcüklerden uygun olanını yazarak cümleleri tamamlayınız.
inanç
zorlama
peygamber
ibadet ederiz
ibadet
1. Kur’an, ……………. esasları konusunda bilgiler verir.
2. İnsan, verdiği nimetlere karşılık Allah’a ……………..etmelidir.
3. “Dinde …………..……. yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır…”
(Bakara suresi, 256. ayet.)
4. “(Rabb’imiz!) Ancak sana ……………….. ve yalnız senden medet umarız.” (Fâtiha
suresi, 5. ayet.)
91
ÖĞRENME ALANI: AHLAK
5.ÜNİTE
İSLAM’IN SAKINILMASINI
İSTEDİĞİ BAZI DAVRANIŞLAR
Sultanahmet Camii-İstanbul
ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM
1. Yalan, hile, gıybet ve iftiranın tanımlarını sözlükten bulup defterinize yazınız.
2. Kibirli olmanın niçin kötü bir davranış olduğunu büyüklerinizden sorarak öğreniniz.
3. Anne baba ve büyüklere karşı neden saygılı davranmamız gerektiğini düşünerek defterinize bununla ilgili bir kompozisyon yazınız.
4. Kötü davranışlarda bulunanlara karşı nasıl davranmamız gerektiğini düşününüz. Bu konudaki düşüncelerinizi defterinize yazınız.
5. Felak suresinin anlamını okuyunuz. Bu surenin ana fikrini bularak defterinize yazınız.
92
1. YALAN SÖYLEMEK VE HİLE YAPMAK
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hile yapmak niçin kötü bir davranıştır?
Dinimiz insanlar arası ilişkileri bozan, insanı mutsuz, toplumu huzursuz eden kötü davranışlardan
kaçınmamızı istemiştir. Yalan söylemek ve hile yapmak kötü davranışların en yaygınlarındandır.
Yalan, insanı güvenilmez bir kişi hâline getirir. “Yalancının evi yanmış, kimse inanmamış.” sözü
bunun için söylenmiştir. Peygamberimiz, “Müslüman diğer Müslümanların elinden ve dilinden
güvende oldukları kimsedir.”1 buyurur. İnsanın güvenilir olabilmesi için her türlü hileden uzak
durması gerekir. Peygamberimiz bununla ilgili olarak “Bir Müslüman’a ihanet eden, zarar veren
yahut hile yapan kişi bizden değildir.” 2 buyurmuştur.
ETKİNLİK
TARTIŞIYORUZ
Yalan söylemenin zararlarının neler olabileceğini tartışınız. Örneklerde verilenlerin dışında
belirlediğiniz zararları aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere yazınız.
İnsanlar arasındaki güveni sarsar.
Sevgi ve saygıyı
yok eder.
YALAN
Toplumdaki
düzeni bozar.
“Doğru sözlü ve her konuda kendine güvenilen bir ticaret adamı, ahirette peygamberler,
sıddıklar ve şehitlerle beraber olacaktır.” 3 buyuran Peygamberimiz, çarşıda dolaşırken satılmak için
sergilenen bir tahıl yığınının önünde durup elini yığının içine daldırınca bir ıslaklık fark eder. Mal sahibine
bu ıslaklığın nedenini sorar. Yağmurdan olabileceği cevabını alınca ıslak tarafı herkesin görebileceği
şekilde üste koyması gerektiğini söyledikten sonra, “Bizi aldatan bizden değildir.” 4 buyurur.
Yalan söylemek ve hile yapmak insanları güvenilmez hâle getirir. Bu sebeple şaka yapmak için
bile yalan söylememek gerekir. Bu konuda Peygamberimiz şöyle buyurmuştur: “Yazıklar olsun o
kimseye ki insanları güldürmek için konuşur ve yalan söyler; yazık, yazıklar olsun ona!” 5
Peygamberimiz başka bir hadisinde de Müslümanları şu şekilde uyarmıştır: “Günahların en büyüğü; Allah’a ortak koşmak, anne babaya asi olmaktır...Özellikle yalan konuşmamaya, yalan
yere şahitlik etmemeye dikkat ediniz.” 6 Hz. Ali de “Yalancıyla arkadaş olma! Çünkü yalancı ...
sana uzağı yakın, yakını da uzak gösterir.” 7 demiştir.
Yalan ve hile ile başarılı olmamız ve iyi bir sonuç elde etmemiz mümkün değildir. Atalarımız
“Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.” demekle yalanın ve hilenin mutlaka bir gün ortaya çıkacağını vurgulamışlardır. Bunun için aleyhimize de olsa her zaman doğru söylemeliyiz.
ETKİNLİK
SLOGAN ÜRETİYORUZ
Aşağıda anlatılan olayın çağrıştırdığı düşünceyi bir slogan hâlinde belirtiniz.
ÇİFTÇİ İLE FALCI
Falcının biri bir köye varıp halkı çevresine toplamış ve para karşılığında onlara geleceği söylediğini bildirmiş. Bir sürü adam toplanmış yanına... Bir çiftçi de falcının köylerine geldiğini görünce
merak edip falına baktırmak istemiş. Falcı bir sürü güzel şey anlatmış adama. Sonunda çiftçi şapkasını alıp yola koyulmak isteyince falcı:
— Dur bakalım, dostum, paramı ödemedin benim.
— Ne parası, diye köylü şaşkın şaşkın sormuş. Sen geçmişi biliyorsun, geleceği biliyorsun.
Cebimde para olmadığını da bilmen lazım. Söylediklerin doğru çıkarsa paranı o zaman alırsın.
Hadi eyvallah şimdilik...8
93
2. GIYBET VE İFTİRA
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“Allah kuru iftiradan saklasın.” sözü hangi durumlar için kullanılır?
Gıybet; bir kimsenin arkasından, onun duyduğunda hoşlanmayacağı sözler söyleme, çekiştirme,
kötüleme, dedikodu yapma gibi anlamlara gelir. Bu sebeple gıybet, insanların ilişkilerini olumsuz etkileyen zararlı bir davranıştır. İftira ise bir insanı, işlemediği bir kötülüğü yapmış olmakla suçlamaktır.
Gıybet ve iftira, insanlar arasındaki güveni sarsar. Birbirine güvenmeyen insanlar birlik oluşturamazlar. Bundan dolayı gıybet ve iftira bireyi mutsuz, toplumu huzursuz eder.
Gıybet ve iftiranın her ikisinde de arkadan konuşma ve kötüleme vardır. Bu nedenle gıybet ve
iftira anlam bakımından birbirine yakın kavramlardır ancak farklılıkları da vardır. Bu iki kavram arasındaki farkı Hz. Peygamberin aşağıdaki hadisinden öğreniniz.
“Peygamberimiz bir gün arkadaşlarına, ‘Gıybetin ne olduğunu biliyor musunuz? Gıybet,
birinizin bir başkasını hoşlanmayacağı şeyle anmasıdır.’ dedi. Orada bulunan bir adam, ‘Benim
söylediğim onda varsa bu da mı gıybettir?’ diye sordu. Peygamberimiz, ‘Eğer söylediğin onda
varsa gıybetini yapmış olursun. Söylediğin onda yoksa iftira ettin demektir.’ yanıtını verdi.” 9
Gıybet etmek cahillik ve kıskançlıktan kaynaklanan kötü bir davranıştır. Bu nedenle dinimizce
sakınılması istenen davranışlardandır. Bununla ilgili olarak Kur’an’da, “...Birbirinizin gıybetini
yapmayın...” 10 buyrulur.
İftira etmek, dinimizin haram saydığı bir davranıştır. Suçsuz insanlar, iftira ile toplum önünde
kötü ve suçlu duruma düşerler; aile ve arkadaşlarına karşı zor durumda kalırlar. İftiraya uğrayanlar
hiçbir kötülük yapmadıkları hâlde, yapmış gibi suçlanırlar ve zarar görürler. İftira, ailelerin yıkılmasına, arkadaşlık bağlarının kopmasına sebep olur. İftiraya uğrayan bir kimsenin suçsuzluğu zamanla
anlaşılıp gerçek ortaya çıkınca maddi zararları belki giderilebilir. Ancak, insanın onuruna verilen
zararın giderilmesi çok güçtür. Bu nedenle İslam dini iftirayı günah saymıştır. İftira edenlerin büyük
bir günah işlediklerini Yüce Allah Kur’an-ı Kerim’de şu şekilde bildirmiştir:
“Mümin erkeklere ve mümin kadınlara, yapmadıkları bir şeyden dolayı eziyet edenler,
şüphesiz bir iftira ve apaçık bir günah yüklenmişlerdir.” 12
ETKİNLİK
ŞEMA OLUŞTURUYORUZ
Gıybet ve iftiranın zararlarını tartışınız. Verilen örneğin dışında belirlediğiniz zararları
aşağıdaki şemada boş bırakılan yerlere yazınız.
Arkadaşlık bağlarının
kopmasına yol açar.
GIYBET VE İFTİRA
94
3. HIRSIZLIK
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Bir eşyanız sizden habersiz alındığında neler hissedersiniz?
Dinimizde, insanın canı gibi sahip olduğu malı da kutsaldır. Bir insanı öldürmek nasıl günah ise
onun malını haksız yere elinden almak da aynı şekilde günahtır. Hırsızlık, bir malı sahibinin bilgisi
dışında gizlice almak demektir. Hırsızlık, her şeyden önce haksız bir kazançtır. Dinimiz, kazancın helal
yollardan sağlanmasına önem verir ve haksız kazanç elde etmeyi yasaklar. Bununla ilgili olarak Kur’an-ı
Kerim’de, “Ey iman edenler! Karşılıklı rızaya dayanan ticaret olması hâli müstesna, mallarınızı,
batıl (haksız ve haram yollar) ile aranızda (alıp vererek) yemeyin...”13 buyrulur.
Hırsızlığın pek çok çeşidi vardır. Bunların hepsi kötüdür ve hepsinden kaçınılması gerekir. Bir
kişinin malını ya da parasını ondan habersiz, gizlice almak nasıl hırsızlık ise kamuya ait bir malı
izinsiz kullanmak da hırsızlıktır. Hz. Muhammed, hırsızlık yapan kimselerin durumlarının öteki dünyada kötü olacağını açıklamış, hırsızlık yapan için “O bizden değildir, cehennemdeki yerine
hazırlansın.” 14 buyurmuştur.
İnsanı hırsızlık yapmaya iten nedenlerin başında tembellik, sorumsuzluk, helal kazancın önemini bilmemek gelir. Hırsızlık yapan kimse, kendisine duyulan saygı ve güveni kaybeder. Hırsızlık,
kavga ve geçimsizliğe neden olduğundan toplumda huzursuzluğa yol açar. Hırsızlığın yaygın olduğu bir toplumda insanlar birbirlerinden kuşku duyar hâle gelirler.
ETKİNLİK
ŞEMA OLUŞTURUYORUZ
Hırsızlığın zararlarını tartışınız. Örnekte verilenlerin dışında belirlediğiniz zararları
aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan yerlere yazınız.
İnsanlar arasındaki
dostluğu bozar.
HIRSIZLIK
Toplumsal düzeni bozar.
95
İnsanı küçük düşürür.
4. HASET ETMEK
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Kıskançlık neden zararlı bir duygudur?
Haset etmek, başkalarını kıskanmak demektir. Başkalarının sahip olduklarından (mal, sevimlilik, mevki vb.) huzursuz olup o kimselerin sahip oldukları nimetleri kaybetmesini istemektir. Hem
kişiye hem de topluma zararı olan bir davranıştır. Bu nedenle dinimizce hoş görülmeyen, sakınılması istenen davranışlar arasında yer alır. Kur’an-ı Kerim’de, “Allah’ın sizi, birbirinizden üstün
kıldığı şeyleri (başkasında olup da sizde olmayanı) hasretle arzu etmeyin...”15 buyrulur.
Genelde kıskançlığın nedenleri; büyüklenme, düşmanlık, büyük ve yüce olma isteği, önde
olma tutkusu ve açgözlülüktür. Bilgisizlik ve hırs da hasedin nedenlerindendir. Kıskançlık da denilen
haset etmek bireye ve topluma zarar verir; bireyi mutsuz eder, toplumda güvensizlik ve düşmanlık
doğurur. Peygamberimiz kıskançlık ve benzeri kötü davranışların sebep olduğu düşmanlık konusunda şu uyarıda bulunmuştur: “Birbirinize hiddetlenmeyin, birbirinizi kıskanmayın. Birbirinize
arka çevirmeyin. Ey Allah’ın kulları, kardeş olun.”16 Peygamberimiz bir başka uyarısında da
kıskançlığı ateşe benzetmiştir: “Kıskançlıktan kaçınınız; çünkü ateşin odunları yakıp bitirdiği
gibi kıskançlık da güzel amelleri yer, bitirir.”17
Kıskançlıktan kurtulmanın çaresi, kendimizi olduğu gibi kabul edip sahip olduğumuz yetenek
ve olanakları en iyi şekilde geliştirmektir. Sağlam bir iradeye ve öz güvene sahip olmak kıskançlığı
önler.
Fotoğraf 5.1: Kardeşler birbirini sevmeli, kıskanmamalı.
ETKİNLİK
HASETİN ZARARLARI
Verilen örnekten hareketle haset etmenin zararlarını aşağıdaki noktalı yerlere listeleyiniz.
• Haset etmek kişiyi mutsuz eder.
• .........................................................................................................................................
• .........................................................................................................................................
• .........................................................................................................................................
• .........................................................................................................................................
96
5. ALAY ETMEK
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“Alay etmek” kavramı hakkında neler biliyorsunuz?
Alay etmek, bir kimsenin kusurlu ve eksik yönlerini küçümseyerek eğlence konusu yapmaktır.
Her insanın eksikleri ve kusurları olabilir. Başkalarının eksiklerini, kusurlarını alay konusu yapmak
kötü bir davranıştır. Çünkü alay etmek, kişinin insanlık onurunu zedeler. Toplumdaki samimiyeti ve
güveni sarsar. İnsanlar arasındaki sevgiye zarar verir.
Dinimiz alay etmekten kaçınmamızı ister. Yüce Allah, Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyurur: “Ey
müminler! Bir topluluk diğer bir topluluğu alaya almasın. Belki de onlar kendilerinden daha
iyidirler. Kadınlar da kadınları alaya almasınlar. Belki onlar kendilerinden daha iyidirler. Kendi kendinizi ayıplamayın, birbirinizi kötü lakaplarla çağırmayın...” 18
İnsan, sevgi ve saygıya layık olan onurlu bir varlıktır. Bütün insanlar Allah tarafından yaratılmıştır.
Bu sebeple insanları küçük görüp alay etmek büyük bir günahtır. Allah katında insanların en üstünü,
mal ve görünüş bakımından üstün olan kimse değil; Allah’a inanan, insanları seven ve tüm canlılara
yararlı olandır. Allah, insanların görünüşlerine ve mallarına değil, kalplerine ve eylemlerine bakar. Bu
nedenle kimseyle alay etmemeliyiz.
ETKİNLİK
METİN YAZIYORUZ
Alay etmenin bireyler arasında ne gibi olumsuzluklara neden olacağını açıklayan kısa
bir metin yazınız.
6. BÜYÜKLENMEK (KİBİR)
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Büyüklenmek insan ilişkilerini nasıl etkiler?
Büyüklenmek (kibir); hüner, onur, servet ve başarısından dolayı kişinin kendisini başkalarından
üstün görmesidir. Büyüklenmede başkalarını küçümseme ve hor görme vardır. Bu nedenle büyüklenme, insanlar arasında sevgi ve saygı bağlarının kurulmasına engel olur. Dinimiz, büyüklenmekten
kaçınmamızı ister. Kur’an-ı Kerim’de bu konudaki bir ayetin anlamı şöyledir: “Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Zira Allah, kendini beğenmiş övünüp
duran kimseleri asla sevmez.” 19 Peygamberimiz, “Kimse kimseye eziyet etmesin, kimse kimseye
karşı böbürlenmesin.” 20 buyurarak büyüklenmekten kaçınmamızı, alçak gönüllü olmamızı istemiştir.
Hz. Ömer de “Kişi, Allah için alçak gönüllü davranırsa Allah onun şan ve şerefini yüceltir.” 21 demiştir.
ETKİNLİK
DEĞERLENDİRİYORUZ
Aşağıda Peygamberimizle ilgili üç olay verilmiştir. Bunları okuyarak dinimizin büyüklenmeye karşı tutumunu arkadaşlarınızla değerlendiriniz.
EV İŞLERİNDE
Hz. Muhammed (s.a.v.)’in vefatından sonra eşi ve bütün inananların annesi Hz. Ayşe’ye sorarlar:
— Allah’ın elçisinin evdeki hâli nasıldı?
Hz. Ayşe cevaplar:
— O kendi işini kendi görmekten hoşlanırdı. Arkadaşları bütün işlerini yapmaya hazır olmalarına
rağmen bunu istemezdi. Evdeyken elbiselerini yamar, evi süpürür, keçileri sağar, develeri bağlar
ve yemlerini verirdi. Ayrıca, ayakkabılarını ve delik su kırbalarını tamir eder, hizmetçilere de yardım
ederek onlarla birlikte hamur yoğururdu. Çarşıdan yiyeceğini kendi taşır, birisi; “Ey Allah’ın Elçisi!
İzin ver ben taşıyayım.” dediğinde, “Her mümin taşıyabiliyorsa kendi yükünü kendi taşısın.”
derdi.
97
BÜYÜK ALLAH’TIR
Yabancı bir heyet Peygamberimizin ziyaretine gelir. Söze iltifat ederek girmek isterler ve:
— Sen bizim büyüğümüzsün, derler.
O cevap verir:
— Büyük Allah’tır.
Heyettekiler:
— Öyleyse sen bizim en üstünümüz ve en güçlümüzsün.
Bunu da hoş görmez:
— Çok ileri gitmeyin. Şeytan inanmadığınız şeyleri size söyletmekle sizi doğruluktan ayırmasın, buyurur.
ARKADAŞ SAKİN OL
Yeni Müslüman olan ve Peygamberimizi ilk kez gören bir göçebe Arap heyecanından, onun
karşısında titremektedir.
Hz. Muhammed (s.a.v.):
— Arkadaş, sakin ol. Ben kral değilim. Kureyş kabilesinden, kurutulmuş et yiyen bir kadının oğluyum, der.
Said Alpsoy
Bir İnsan Olarak Hz. Muhammed, s. 10-24.
(Düzenlenmiştir.)
İnsan, kibirli olmaktan kurtulmak için bütün canlıların Allah tarafından yaratıldığını düşünmelidir.
Yunus Emre gibi, yaratılanı yaratandan ötürü hoş görmelidir. İnsanların bilgileri, meslekleri ve maddi
durumları birbirinden farklı olabilir. Ancak hepsinin ortak özelliği insan olmalarıdır. İnsanlar tek
atadan türemişlerdir. Birbirlerine üstünlükleri yoktur. Bundan dolayı insanın kendisini başkalarından
üstün görmesi güzel ahlaka aykırı bir davranıştır. Bu sebeple Hacı Bektaş Veli, “Kibrin kaynağı
şeytan, alçak gönüllülüğün ise Rahman’dır.” 22 demiştir.
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
Akrostişi okuyup büyüklenmenin zararları açısından yorumlayınız.
Kalbini kırma kimsenin,
İnsanlara hor bakma.
Büyüklenmek şeytan işi,
İyilikten ayrılma.
Rahatlasa da nefsin,
Lakin anlamaz kibrin,
Eğer düşersen bir gün,
Ne oldu bana, der,
Mevla’dan yardım beklersin.
Eğer istersen affedilmek,
Merhametli Rabb’ine dua et.
(Bu kitap için yazılmıştır.)
98
7. KÖTÜ ZANDA BULUNMAK
ETKİNLİK
Kesin olarak bilinmeyen bir konuda olumsuz yorum yapmanın sakıncaları neler olabilir?
İslam dininin sakınılmasını istediği davranışlardan biri de kötü zanda bulunmaktadır. Zan;
sanma, sanı, bir konu ya da kişi hakkında yapılan tahmin anlamına gelir. Kötü zanda bulunmak da
bir kimse hakkında varsayım ya da duyumlara dayanarak olumsuz düşünmek, bilgi ve belge olmadan bir kimsenin kötü bir iş yaptığını sanmaktır.
Kötü zanla hareket etmek İslam dininin hoş görmediği, Allah’ın yasakladığı bir davranıştır.
Kur’an-ı Kerim’de insanların bir konuda hüküm verebilmeleri için kesin bilgiye dayanmaları istenir.
Bununla ilgili olarak şöyle buyrulur: “Hakkında bilgin bulunmayan şeyin ardına düşme. Çünkü
kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan sorumludur.” 23
Zanda bulunmak insanlar hakkında yanlış hüküm vermeye yol açar. Bu sebeple kötü zanda
bulunmak dinimizde günah sayılmıştır. Kur’an-ı Kerim’de bununla ilgili olarak “Ey iman edenler!
Zannın çoğundan kaçının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır…” 24 buyrulmaktadır.
Peygamberimiz zan konusunda şu uyarıda bulunmuştur: “Zandan çok sakınınız... Ayıp araştırmayınız, kusur gözetmeyiniz, haset etmeyiniz, birbirinize sırt çevirmeyiniz; ey Allah’ın kulları,
kardeş olunuz.” 25
Dinimiz bilgi sahibi olmadan insanlar hakkında hüküm verilmesini yasaklamıştır. Çünkü bilgi
olmaksızın hüküm vermek, kötü zanda bulunmaktır.
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
Aşağıda kötü zanda bulunmanın zararlarına ilişkin bir haber yer almaktadır.
Haberi okuyup arkadaşlarınızla yorumlayınız.
15 Yıldan Sonra Gerçek Anlaşıldı
15 yıl önce komşusunun verdiği ifade ile gasp suçundan 17 yıl hapse mahkûm olan A.T.nin suçsuz
olduğu anlaşıldı. Esas suçlular sorgulamaları sırasında 15 yıl önce olan olayı anlatınca gerçek anlaşıldı.
Hapse atılmasına neden olan komşusu gerçeğin ortaya çıkmasından sonra, “Ben onun yapabileceğini
düşünmüş ve onun için o şekilde ifade vermiştim. Yoksa bu konuda kesin bir bilgim yoktu.” dedi…
Gazete haberi (5)
Kötü zannın zararlarını öğrenmek için aşağıdaki şemayı inceleyiniz.
Hoşgörüyü azaltır.
Huzursuzluğa yol açar.
Güvensizliğe neden olur.
Kötü Zan
İnsanların üzülmesine
neden olur.
Arkadaşlıkları bozar.
Saygıyı ortadan kaldırır.
99
ETKİNLİK
TARTIŞIYORUZ
Aşağıdaki akrostiş örneğini okuyarak kötü zanda bulunmanın insanları nasıl etkileyeceğini tartışınız. Kötü zandan kaçınmak için neler yapılabileceğini defterinize listeleyiniz.
Kim ki kötü düşünür başkaları hakkında,
Öyle kişiler utanır gerçekler karşısında.
Tahmine dayanarak konuştukları için
Üzülürler doğrular ortaya çıktığında.
Zarar verir dostluklara zannın kötüsü,
Arkadaşlıkları azalır biter saygısı,
Nasıl kalır onların birbirine sevgisi.
(Bu kitap için yazılmıştır.)
8. BAŞKALARININ KUSURLARINI ARAŞTIRMAK
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Özel yaşam ne demektir?
Her insanın özel bir yaşamı, sırları, eksiklikleri, kusurları vardır. Bunların başkaları tarafından
araştırılması ve öğrenilmek istenmesi, insanın özel yaşamına saldırı anlamına gelebilir. İslam dini
de başkalarının kusurlarının araştırılmasını, “Ey iman edenler!.. Birbirinizin kusurlarını araştırmayın...” 26 ayetiyle yasaklamıştır.
İnsana yakışan davranış, başkalarının kusurlarını araştırmak yerine kendi eksiklerini gidermeye
çalışmaktır. Peygamber Efendimiz bizi uyararak şöyle buyurmuştur: “Müslümanların eksiklerini
ve ayıplarını araştırmayın, her kim Müslümanların eksiklerini ve ayıplarını araştırırsa Yüce
Allah da onun ayıbını ortaya çıkarır ...” 27 Başkalarının günahlarını ve kusurlarını araştıran kimse
işlenen günahlara da ortak olur. Bu sebeple insan, kendi kusur ve eksikliklerini görmeye çalışmalı,
başkalarının kusur ve ayıplarını araştırmakla zaman geçirmemelidir. Çünkü kusursuz ve hatasız
insan yoktur.28
Hz. Muhammed insanların kusurlarını araştırmak yerine onları örtmeyi öğütlemiştir. O şöyle
buyurur: “Müslümanların kusurlarını örten kimsenin Allah da dünya ve ahirette ayıplarını
örter.” 29
ETKİNLİK
YAZI YAZIYORUZ
Kusur aramanın kötü bir davranış olduğuna ilişkin kısa bir metin yazınız.
100
9. ANNE BABA VE BÜYÜKLERE SAYGISIZLIK
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Anne baba ve büyüklerimize saygımızı nasıl gösterebiliriz?
Anne ve babamız, bizim en yakınlarımızdır. Onların, üzerimizde pek çok hakkı vardır. Onlar,
bizleri büyütmek ve yetiştirmek için emek verir, fedakârlıklarda bulunurlar. En küçük bir rahatsızlığımızda uykuları kaçar. Bizi mutlu etmek için çaba harcarlar. Üzüntümüze ve sevincimize ortak
olurlar. Bu nedenle onlara saygı göstermemiz gerekir.
Anne baba ve büyüklerine saygı gösterenler kendi çocuklarına da iyi örnek olurlar. Böylece
çocuklarının da aynı davranışları göstermelerini sağlarlar.
Dinimiz anne baba ve büyüklere saygısızlık etmekten kaçınmamızı istemiştir. Kur’an-ı Kerim’de
bu konuyla ilgili birçok ayet vardır. Yüce Allah İsrâ suresinde şöyle buyurmaktadır: “Rabb’in, sadece kendisine kulluk etmenizi, anne ve babanıza da iyi davranmanızı emretti. Onlardan biri
veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa kendilerine ‘Öf!’ bile deme; onları azarlama, ikisine
de güzel söz söyle. Onları esirgeyerek alçak gönüllülükle üzerlerine kanat ger ve ‘Rabb’im,
küçüklüğümde onlar beni nasıl yetiştirmişlerse şimdi sen de onlara öyle rahmet et!’ diyerek
dua et.” 30
İslam, anne ve babanın yanı sıra aile büyüklerine, yaşlılara, toplumun ileri gelenlerine de saygılı
olmamızı öğütler. Hz. Muhammed (s.a.v.) büyüklere saygılı, küçüklere şefkatli olmamız gerektiğini
belirtmiştir. Büyüklere saygı göstermeyenler, bir gün kendilerinin de yaşlanacaklarını unutmamalıdırlar.31 Bu durumu vurgulamak için büyük İslam bilgini Cafer-i Sadık, “Babalarınıza iyilik edin ki
çocuklarınız da size iyilik etsinler.” 32 demiştir.
Fotoğraf 5.2: Anne baba ve büyüklere her zaman saygılı olmalıyız.
ETKİNLİK
PANO HAZIRLIYORUZ
Ana baba hakkı ve büyüklere saygı göstermekle ilgili bildiğiniz atasözlerinden bir pano
hazırlayınız.
101
10. KÖTÜ DAVRANIŞLAR KARŞISINDA DUYARSIZ KALMAYALIM
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Kötü bir davranış gördüğünüzde neler hissedersiniz?
Çevremizde kötü davranışlarla mücadele eden birçok kişi ve kurum vardır. Peki bu kişi ve
kurumlar niçin kötü davranışlarla mücadele etmektedirler? Bununla ilgili aşağıdaki gazete haberini
okuyunuz.
Temiz Bir Toplum Kampanyası
Ankara’daki bir ilköğretim okulunda yapılan bir projenin parçası olarak “Temiz Bir Toplum Kampanyası” başlatıldı. Bu kampanya ile öğrencilere; kötü davranışların neler olduğu, bunlardan nasıl korunulabileceği konularında bilgi verildi. Kötü davranışlar karşısında öğrencilerin
neler yapabilecekleri anlatıldı. Kampanyaya katılan uzmanlardan A.Ş. öğrencilere verdiği konferansta
şunları söyledi:
“Kendimizi her türlü kötü davranıştan korumalıyız. Bunun yanında, kötü davranışlarda
bulunanları da uyarmayı bir görev bilmeliyiz. ‘Bana değmeyen yılan bin yaşasın.’ gibi bir anlayış
içinde olmamalıyız. Çünkü eğer kötü davranışlar konusunda duyarsız kalırsak bunlar yaygınlaşır ve
toplumun huzur ve güveni sarsılır… Bazen kötü davranışlar sergileyenleri engellemeye gücümüz
yetmeyebilir. O zaman güvenlik güçlerine haber vermeliyiz. Eğer arkadaşlarımız arasında olumsuz
davranışlarda bulunanlar olursa bunları güzel bir dille uyarmalıyız. Neme lazımcılık hem bize hem
de sevdiklerimize zarar verir…”
(Düzenlenmiştir.)
Gazete haberi (6)
İslam dini kötü davranışlar karşısında duyarsız kalmamamızı öğütler. Kur’an-ı Kerim’de, iyilik
konusunda yardımlaşmamız, kötülüklerden hem sakınmamız hem de başkalarını sakındırmamız
gerekliği şu şekilde ifade edilir: “...İyilik ve (Allah’ın yasaklarından) sakınma üzerine yardımlaşın, günah ve düşmanlık üzerine yardımlaşmayın...” 33 “Mümin erkeklerle mümin kadınlar da
birbirlerinin velileridir. Onlar iyiliği emreder, kötülükten alıkorlar...” 34
Peygamberimiz de kötü davranışlar karşısında duyarsız kalınmaması gerektiğini vurgulamıştır. Herhangi bir kötülük karşısında yapılması gerekenler konusunda şu tavsiyelerde bulunmuştur:
“İçinizden her kim, kötü bir davranış veya hoş olmayan bir şey görürse onu eliyle değiştirsin. Bunu eliyle değiştirmeye gücü yoksa diliyle değiştirsin. Buna da gücü yetmiyorsa
gönlünde o şeye veya harekete tepkisini canlı tutsun...” 35
Kötülüklere karşı duyarsız kalmamak, aynı zamanda iyi bir vatandaş olmanın da gereğidir.
Çünkü hepimiz, aynı gemide seyahat eden insanlar gibi aynı vatanda yaşıyoruz. Gemiye verilecek
en küçük bir zararın gemideki bütün insanları etkilemesi gibi vatanımız üzerinde yapılan bir kötülük
de bütün vatandaşları etkiler.
102
ETKİNLİK
BEYİN FIRTINASI YAPIYORUZ
Kötülüklere karşı duyarsızlık, toplum içinde herkesin zarar görmesine sebep olabilir.
Küçük gibi görünen bir zararın büyük felaketlere nasıl dönüştüğüne ilişkin aşağıdaki hikâyeyi
okuyunuz. Kötü davranışlar konusunda neler yapılabileceği hakkında arkadaşlarınızla beyin
fırtınası yapınız. Ulaştığınız sonuçları maddeler hâlinde yazınız.
Vaktiyle kocaman bir gemide küçük bir cıvata vardı. İki çelik levhayı birbirine bağlayan
küçük cıvatalardan biri, gemi Hint Okyanusu’nda yol alırken gevşemeye başladı. Düşmekten
korktu; öteki cıvatalar, “Sen düşersen biz de düşeriz.” diye seslendiler. Teknedeki çivilerin sesi
duyuldu bu kez: “Biz de çok sıkıştık, biraz gevşeyelim.” dediler. Demir kaburgalar yalvardı:
“N’olur gevşemeyin, tutmazsanız mahvoluruz biz!” Küçük cıvatanın gevşeme isteği hızla yayıldı her tarafa. Gemi titremeye başladı. Kaburgalar, çelik levhalar, cıvatalar, küçük çiviler el ele
verip küçük cıvataya bir sözcü yolladılar. Gevşememesini istediler. Yoksa gemi parçalanır, hiçbiri vatanına kavuşamazdı. Küçük cıvata böylesine önem verilmesinden çok hoşlandı, yerinde
duracağını bildirdi sözcüye.36
Resim 5.1: Fırtına (Manzara, Ressam : Bilal Geniş )
1. .........................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
2. .........................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
3. .........................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
4. .........................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
5. .........................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
103
11. FELAK SURESİ VE ANLAMI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Felak suresi hakkında neler biliyorsunuz?
Felak suresi, adını birinci ayette geçen felak kelimesinden alır. Nâs suresiyle birlikte Muavvizeteyn
olarak da adlandırılır. Muavvizeteyn, “iki koruyucu” anlamına gelir.
Fotoğraf 5.3: Kur’an-ı Kerim’de Felak suresinin
bulunduğu sayfadan bir görünüm
FELAK SURESİ
OKUNUŞU
ANLAMI
Bismillâhirrahmânirrahîm.
Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla.
1) Kul eûzü birabbil felak.
De ki: Sabahın Rabb’ine sığınırım.
2) Min şerri mâ halak.
Yarattığı şeylerin şerrinden.
3) Ve min şerri ğâsikın izâ vekab.
Karanlığı çöktüğü zaman gecenin şerrinden.
4) Ve min şerrin neffâsâti fil ukad.
Düğümlere üfürüp büyü yapan üfürükçülerin şerrinden.
5) Ve min şerri hâsidin izâ hased.
Ve kıskandığı vakit kıskanç kişinin şerrinden.
104
ETKİNLİK
1. SIRA KİMDE?
Beşer kişilik gruplar oluşturunuz. Grubunuzun her üyesine 1’den 5’e kadar bir numara
veriniz. Grup üyeleri tablodaki Felak suresinde kendi numaralarının bulunduğu ayeti okuyup
anlamını söylesinler. Surenin tamamını ezberleyinceye kadar bunu tekrarlayınız.
2. BELİRLİYORUZ
Felak suresinde hangi kötülüklerden Allah’a sığınılması istenmektedir?
OKUMA METNİ
HZ. ALİ’NİN HZ. HASAN’A ÖĞÜDÜ
Oğulcuğum!
Benden, yaptığın zaman sana zarar vermeyecek dört şeyi öğren: Zenginliğin en üstünü
akıldır. Yoksulluğun en büyüğü ahmaklıktır. Korkulacak şeylerin en kötüsü kendini beğenmektir.
Asaletin en yücesi güzel ahlaktır.
Oğulcuğum!
Ahmakla arkadaş olma! Çünkü sana fayda yerine zarar verir. Cimriyle arkadaş olma! Çünkü
muhtaç olduğun zaman sana yardım etmez. Kötü insanla arkadaş olma! Çünkü pek az bir şey için
seni yalnız bırakır. Yalancıyla arkadaş olma! Çünkü yalancı serap gibidir; sana uzağı yakın, yakını da
uzak gösterir.*
Resim 5.2: Kötülüklerden korunmak için büyüklerimizin
öğüdünü tutmalıyız.
* Nehclü’l-Belâga, hzl.: Abdülbaki Gölpınarlı, s. 412.
İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi
Öğretim Programı ve Kılavuzu, s. 80.
105
5. ÜNİTENİN DİPNOTLARI
1. Zebidi, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercümesi, Kitabu’l - İman, Bab: 14, H.Nu.: 41.
2. Müslim, 1.K. İman, Bab: 43, H. Nu.: 101-102.
3. Tirmizi, 12. Kitabu’l-Buyu’, Bab: 4, H.Nu.: 1209.
4. Müslim, İman, 164.
5. Tirmizi, 37. Kitabu’z- Zühd, Bab: 10, H.Nu.: 2315.
6. Müslim, 1. Kitabu’l- İman, H.Nu.: 87.
7. Nehcü’l-Belâğa, s. 412.
8. Rıza Akdemir, Çocuk Hikâyeleri, s. 75.
9. Müslim, Birr, 70.
10. Hucurât suresi, 12. ayet.
11. İsmail Karagöz, Kur’an’dan Öğütler, s. 325-326.
12. Ahzâb suresi, 58. ayet.
13. Nisâ suresi, 29. ayet.
14. İbn Mace, Ahkam, 6.
15. Nisâ suresi, 32. ayet.
16. Buhari, Edebu’l Mufred, C I, s.491, H.Nu.: 398.
17. Câmiü’s-sagîr, 3817, 1/518.
18. Hucurât suresi, 11. ayet.
19. Lokmân suresi, 18. ayet.
20. Ebu Davud, Edeb, 48.
21. İbrahim Sarıçam, Hz. Ömer, s.202.
22. Ali Kazan, “Hacı Bektaş-ı Veli Öğretisi ve XIII. Yüzyıl Anadolu İslam’ı Üzerindeki Etkileri”, s.19.
23. İsrâ suresi, 36. ayet.
24. Hucurât suresi, 12. ayet.
25. Buhari, Edeb, 59.
26. Hucurât suresi, 12. ayet.
27. Tirmizi, Birr, 83.
28. http://www.diyanet.gov.tr/turkish/hutbe.asp?h_id=189’dan uyarlanmıştır.
29. Tirmizi, Birr, 59.
30. İsrâ suresi, 23-24. ayetler.
31. Şükrü Özbuğday, “Anne, Baba ve Büyüklere Saygı Göstermek”, Diyanet dergisi, s. 24.
32. Mehmet Atakan, Cafer-i Sadık, s.125
33. Mâide suresi, 2. ayet.
34. Tevbe suresi, 71. ayet.
35. Müslim, İman, 78.
36. Fr. W. Foester, İyi İnsan İyi Vatandaş, çev.: M. Hekimoğlu, s.60.
106
A)
Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
1. Yalan ve hile neden kötü davranışlardandır?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
2. Gıybet ve iftira arasında ne fark vardır?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
3. Kötü davranışlar karşısında duyarsız kalmanın zararları nelerdir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
4. Alay etmek niçin kötü bir davranıştır?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
B)
Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği bulup işaretleyiniz.
1. Aşağıdakilerden hangisi dinimizin sakınmamızı istediği davranışlardandır?
A) Küçüklere karşı hoşgörülü olmak
B) Dişlerimizi her sabah fırçalamak
C) Arkadaşlarımızın eşyalarını izinsiz almak
D) Babamıza yardım etmek
2. Aşağıdakilerden hangisi gıybetin sonuçlarından birisi değildir?
A) İnsanlar arasındaki sevgiyi azaltmak
B) İnsanın güvenilirliğini yitirmesine neden olmak
C) Kul hakkı yenmesine neden olmak
D) Kişiye hak ettiği değeri vermek
107
Osman, cuma günü okula gitmek için evden çıkmış fakat okula gitmemiş; arkadaşlarıyla birlikte parkta oyun oynamıştır. Oynarken de en güçlünün kendisi olduğunu söylemiş ve arkadaşlarını
dövmüştür. Bu arada cebi de yırtılmıştır. Eve döndüğünde annesine, okula gittiğini ama arkadaşlarından Ahmet’in, cebini bilerek yırttığını söylemiştir.
3 ve 4. soruları metne göre cevaplandırınız.
3. Osman’ın Ahmet’e karşı yaptığı kötü davranış aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kötü zan
B) Gıybet
C) Hile
D) İftira
4. Aşağıdakilerden hangisi Osman’ın yaptığı kötü davranışlardan birisi değildir?
A) Hırsızlık
C)
D)
C) Yalan
D) Kibir
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. (
) Kıskançlık çok kere çekişme ve kavgalara yol açar, insanlar arasında kin ve düşmanlığa sebep olur.
2. (
) Kıskançlık, kin duyma, nefret etme, düşmanlık besleme gibi duygular kötü zannın sebeplerindendir.
3. (
) Dinimiz, insanlara alçak gönüllü olmayı emreder, kibir ve gururdan uzak durmayı yasaklar.
4. (
) Dinimiz aile sırlarını açıklayıcı davranışları öğütler.
Aşağıdaki ayetlerde noktalı yerlere, verilen kelimelerden uygun olanları getiriniz.
gıybetini
E)
B) İftira
yeryüzünde böbürlenerek
yalan
alaya
iftira
1.
Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde ............................................
yürüme. Zira Allah, kendini beğenmiş övünüp duran kimseleri asla sevmez. (Lokman
suresi, 18. ayet)
2.
Ey müminler! Bir topluluk diğer bir topluluğu ..................... almasın... (Hucurât suresi,11. ayet.)
3.
Birbirinizin ...............................yapmayın...” (Hucurât suresi, 12. ayet.)
4.
............ sözden sakının. ( Hac suresi, 30. ayet.)
Noktalı yerleri tamamlayarak Felak suresinin okunuşunu oluşturunuz.
Bismillâhirrahmânirrahîm
Kul …………… birabbil …………..
Min…………………… mâ ……………………..
Ve min …………. ğâsikın izâ……………..
Ve min ………….. neffâsâti fil ……….
Ve ……… şerri …………….. izâ hased.
108
ÖĞRENME ALANI: DİN VE KÜLTÜR
6.ÜNİTE
İSLAMİYET VE TÜRKLER
Semerkant, Uluğbey Medresesi
ÜNİTEMİZE HAZIRLANALIM
1. Türklerin ne zaman ve nasıl Müslüman olduklarını araştırıp defterinize yazınız.
2. “Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol.” (Mevlânâ) sözünden anladıklarınızı defterinize yazınız.
3. Hacı Bektaş Veli’nin “Bir olalım, iri olalım, diri olalım.” sözünün anlamını büyüklerinizden
yardım alarak açıklayınız.
4. “Ehlibeyt” kavramının anlamını sözlük ve ansiklopedilerden araştırarak defterinize yazınız.
5. Türklerin İslami ilimlere ne gibi katkıları olduğunu araştırınız.
109
1. TÜRKLERİN MÜSLÜMAN OLUŞU
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Türklerin Müslüman olmadan önceki inançları hakkında neler biliyorsunuz?
İslam dini, Peygamberimizin sağlığında, Arap Yarımadası’nda yaşayan insanların çoğunluğu
tarafından kabul edilmişti. Türklerle Müslüman Araplar arasında ilk ilişkiler, ikinci halife Hz. Ömer
zamanında gerçekleşmiştir. Hz. Ömer zamanında sınır komşuluğu ile başlayan Türk- Arap ilişkileri,
Emeviler zamanında yürütülen baskıcı politikalar nedeniyle çatışmaya dönüşmüştür. Ancak daha
sonra Abbasilerin uyguladıkları ılımlı politika ile Türkler İslam’a ilgili duymaya başlamışlardır. 751
yılında gerçekleşen Talas Savaşı’nda Türklerle Müslümanların Çinlilere karşı birlikte hareket etmeleri ile ilişkiler daha da ilerlemiştir. Bundan sonra Türkler İslam’ı daha yakından tanımışlar ve kitleler
hâlinde İslam’ı kabul etmeye başlamışlardır.
Toplu hâlde Müslüman olan ilk Türkler Karahanlılardır. Karahanlı Hükümdarı Satuk Buğra Han
Müslümanlığı kabul edince halk da İslam dinini kolayca benimsemiştir. Türklerin İslam’ı kabul etmeleri zorla olmamıştır. Aksine Türkler bu yeni dine seve seve girmişlerdir. Bunun en önemli nedeni,
Gök Tanrı inancı ile İslam’daki benzerliklerdir.1
Türklerin Müslüman olmadan önceki inanç ve uygulamalarıyla Müslümanlık arasındaki benzerlikler şöyle sıralanabilir:
İSLAMİYET VE GÖK TANRI İNANCINDAKİ BENZER YÖNLER
• TEK TANRI İNANCI
• ÖLÜMDEN SONRAKİ HAYATA İNANMA (AHİRET İNANCI)
• KURBAN KESME
• TEMEL AHLAKİ DEĞERLER
• CENNET- CEHENNEM İNANCI
• TEMİZLİK ANLAYIŞI
Gök Tanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlikler, Türklerin İslamiyeti benimsemelerini kolaylaştırdı. Ayrıca İslam dininin insan doğasına, Türklerin örf ve âdetlerine uygunluğu Türklerin topluca
Müslüman olmalarını hızlandırmıştır. Büyük önder Atatürk de İslam dininin bu yönüne konuşmalarında sık sık dikkat çekmiştir. Atatürk, 31 Ocak 1923’te İzmir’deki eski gümrük binasında yapılan
bir toplantıda şunları söylemiştir: “Bizim dinimiz en makul ve en tabii bir dindir. Ve ancak bundan
dolayıdır ki son din olmuştur. Bir dinin tabii olması için akla, fenne, ilme ve mantığa uyması lazımdır.
Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur.” 2
Atatürk, İslam dininin mükemmel bir din olduğunu belirtmiş ve onun özüne uygun olarak uygulanmasını istemiştir. Atatürk’ün 7 Şubat 1923 tarihinde Balıkesir Paşa Camisi’nde söylediği hutbenin
başlangıcı şöyledir: “Ey millet! Allah birdir, şanı büyüktür. Allah’ın esenliği, sevgisi ve iyiliği üzerinize
olsun. Peygamber Efendimiz Hazretleri, Cenabıhak tarafından insanlara dinî gerçekleri duyurmaya
memur ve elçi seçilmiştir. Temel kanunu, hepimizce bilinmektedir ki yüce Kur’an’daki manası açık
olan ayetlerdir. İnsanlara feyz ruhu vermiş olan dinimiz, son dindir. En mükemmel dindir. Çünkü dinimiz akla, mantığa ve gerçeğe tamamen uyuyor ve uygun düşüyor. Eğer akla, mantığa ve gerçeğe
uymamış olsaydı bununla diğer ilahî tabiat kanunları arasında çelişki olması gerekirdi. Çünkü tüm
evren kanunlarını yapan Tanrı’dır.” 3
ETKİNLİK
5N1K YAPIYORUZ
Türklerin Müslüman olmaları ile ilgili 5N1K etkinliği yapınız.
110
2. TÜRKLER ARASINDA İSLAM’IN YAYILMASINDA ETKİLİ OLAN BAZI ŞAHSİYETLER
2.1. Ebu Hanife
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Ebu Hanife hakkında neler biliyorsunuz?
Ebu Hanife, Türkler arasında İslam’ın yayılmasında etkili olan büyük bir din bilginidir. Asıl adı
Numan bin Sabit’tir. 699 yılında Kûfe’de doğmuş, 767 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir. Kabri Bağdat’ta, Azamiye diye anılan bölgededir.Tüccar olan babası gibi ipek ticaretiyle uğraşmış ve alışverişteki dürüstlüğüyle ün yapmıştır.
Ebu Hanife, döneminin en seçkin din bilginlerinden Arapça, fıkıh, kelam ve mantık dersleri
almıştır. İslami ilimlerde özellikle fıkıh alanında kendini geliştirmiştir. Onun görüşleri Hanefi mezhebine temel olmuştur. Fikirleri Arap ülkelerinin yanı sıra Türkiye, Hindistan, Pakistan, Çin ve Orta
Asya’ya kadar yayılmıştır. Anadolu’da ve Türkler arasında hâlen çok yaygındır.
Ebu Hanife’nin eserleri, ölümünden sonra öğrencileri tarafından yazılmıştır. En meşhur eserleri;
el-Fıkhu’l-Ekber, el-Alim ve’l-Müteallim’dir. Ebu Hanife sabırlı ve gönlü zengin bir insandı, emanete
riayet ederdi; cömertti. Bilgiye, hür düşünceye ve kişi hürriyetine büyük önem verirdi.4
ETKİNLİK
DEĞERLENDİRİYORUZ
Ebu Hanife’nin İslam’ın yayılmasındaki etkisini sınıfça değerlendiriniz.
2.2. Maturidî
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Maturidî adını daha önce hiç duydunuz mu? Duyduysanız hakkında neler biliyorsunuz?
Maturidî, büyük bir Türk din bilginidir. Asıl adı Ebu Mansur el-Maturidî’dir. Miladi 9. asrın ortalarına doğru, bugün Özbekistan sınırları içinde bulunan Semerkant’ın Maturid kasabasında doğmuştur. 944 yılında Semerkant’ta ölmüştür.
Maturidî, Semerkant’ta yetişmiş ve eğitim gördüğü medresede de hocalık yapmıştır. Onun yetiştiği
dönemde Semerkant’ta Ebu Hanife’nin görüşleri yaygındı. O, çalışmalarını Ebu Hanife’nin görüşleri doğrultusunda sürdürmüştür. Bütün İslam ilimlerini öğrenmiş olmasına rağmen özellikle kelam ve fıkıh alanlarındaki
çalışmalarıyla tanınmıştır. Kur’an’ın yorumu ve İslam inanç esasları ile ilgili eserler yazmıştır.
En önemli eserleri; Tevilâtu’l- Kur’an
(tefsir kitabı) ve Kitabu’t-Tevhid (kelam ve
akaid kitabı)’dir.
Fikirleri Ahmet Yesevî, Hacı Bektaş
Veli ve Yunus Emre’yi etkilemiştir.
İmam Maturidî bilgiye büyük önem
vermiştir. Ona göre;
• İyiliği ve kötülüğü akılla bilmek
mümkündür.
• Herhangi bir şey iyi ise Allah onu
emretmiştir.
• Kötü olan şeyi Allah yasaklamıştır.
• İnsan, Allah’ın var olduğunu aklı ile
algılayabilir.
Fotoğraf 6.1: İmam Maturidî’nin doğduğu şehir Semer• Allah, insana gücünün yetmeyeceği
5
kant’ta
Registan Meydanı’ndan bir görünüş
görevleri vermez.
ETKİNLİK
ORTAK YÖNLERİNİ BULUYORUZ
Maturidî ile Ebu Hanife bilgiye büyük önem vermişlerdir. Siz, onların başka hangi ortak
yönlerini bulabilirsiniz?
111
2.3. Ali er-Rıza
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hz. Muhammed (s.a.v.)’in torunları ve soyu hakkında neler biliyorsunuz?
Büyük bir din bilgini olan Ali er-Rıza, 770 yılında Medine’de doğmuştur. Babası Musa
el-Kâzım’dır. Ali er-Rıza, Peygamberimizin torunu Hz. Hüseyin’in soyundan gelmektedir.
Ali er-Rıza, Mescidi Nebi’de hayatının büyük bir kısmını eğitim ve öğretimle geçirmiştir. 816
yılında Halife Memun’un daveti üzerine Merv’e gitmiştir. Merv’e giderken sırasıyla Mekke, Kûfe,
Basra, Horasan, Nişabur ve Serahs’a uğramıştır. Nişabur’da büyük hadis bilginleri Ebu Zür’a
er-Razi ve Muhammed b. Eslemet-Tusi ile karşılaşmış olan Ali er-Rıza, onlara hadis rivayet etmiştir.
Merv’e ulaştığında kendisini karşılayan Halife Memun, Ali er-Rıza’yı veliaht ilan etmiştir. Kendisiyle
birlikte Ali er-Rıza’nın da adını taşıyan altın ve gümüş paralar bastırmıştır. 818 yılında Halife Memun
ile birlikte Bağdat’a gitmek üzere yola çıkan Ali er-Rıza, Tus’un Nukan kasabasına geldiklerinde
hastalanarak ölmüştür. Ali er-Rıza’nın cenaze namazını kıldıran Halife Memun, onu babası Harun
Reşid’in yanına defnetmiştir. Daha önce Tus adı taşıyan bu yöreye Ali er-Rıza’nın hatırasını yaşatmak üzere Meşhed adı verilmiştir. Ölümünden sonra hakkında birçok şiir yazılmıştır. Ali er-Rıza’nın
kabri üzerine sonradan türbe yapılmıştır.
Ali er-Rıza, ayetlerin anlamı üzerinde düşünmenin gereğini vurgulayan, kendisine sorulan sorulara ayetlerle cevap veren bir bilgindi. İyi huylu, alçak gönüllü ve son derece cömertti. Az yer, az
uyur, daha çok ilim ve ibadetle meşgul olurdu. Merv’e yaptığı yolculuk sırasında Türklerin yaşadıkları bölgelerde de bulunmuş olan Ali er-Rıza’nın Türklerin Müslüman olmasına katkıları bulunduğu
bilinmektedir.
Eserlerinin en meşhurları şunlardır: 1. Müsned; inanç, fıkıh, tefsir ve ahlakla ilgilidir. 2. Sahifetür
Rıza; ehlibeytin rivayet ettiği hadislerden oluşmuştur. 3. Fıkhur Rıza; Ali er-Rıza’nın fıkıh alanındaki
görüşleri ile ilgilidir. 6
ETKİNLİK
YORUMLUYORUZ
Aşağıda verilen Ali er-Rıza’nın sözlerini yorumlayınız ve onun kişiliği hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.
Ali er-Rıza’nın Özlü Sözleri
Peygamberlerin ahlakından biri de temizlenmektir.
Herkesin dostu aklıdır, cehalet de düşmanıdır.
Allah; dedikodudan, malı ziyan etmekten ve yerli yersiz çok soru sormaktan hoşnut
olmaz.
Bir yudum su ile de olsa akrabalık bağını koparma. Akrabalık bağını korumanın en üstün
şekli akrabaları üzmemektir.
Zayıfa yardım etmen sadakadan daha değerlidir.
Cimri rahat yüzü görmez. Haset eden hiçbir şeyden tat alamaz.
Kim ana babasına teşekkür etmezse Allah’a şükretmemiş demektir.
Kim nefsini hesaba çekerse kazanır… Kim ibret alırsa uzağı görür. Kim uzağı görürse
anlar, kim anlarsa bilir. Cahille arkadaşlık eden yorgunluk içindedir.
Avni İlhan
İmam Musa Kazım, İmam Ali Rıza,
İmam Muhammed Taki, s. 88-94.
112
2.4. Ahmet Yesevî
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Ahmet Yesevî adını daha önce duydunuz mu? Hakkında neler biliyorsunuz?
Ahmet Yesevî Türkistan’da yetişen ve Türkler arasında İslam’ın yayılmasına katkısı olan büyük
bir bilgindir. Güney Kazakistan’daki Çimkent şehrinin doğusunda bulunan Sayram kasabasında
1093 yılında doğmuştur. 1166 yılında 73 yaşında iken vefat etmiş ve Yesi şehrinde defnedilmiştir.
Fotoğraf 6.2: Ahmet Yesevî’nin Yesi şehrindeki türbesi (İslam Sanatı ve Mimarisi, s. 417.)
Ahmet Yesevî, ilk eğitimini Yesi şehrinde aldı. Daha sonra o dönemde büyük bir ilim ve kültür
merkezi olan Buhara’ya gitti. Orada dönemin tanınmış bilginlerinden Kur’an, hadis, tefsir ve tasavvuf
dersleri aldı. Buhara’da bir müddet ders verdikten sonra doğduğu şehir olan Yesi’ye döndü, eğitim
faaliyetlerini burada sürdürdü. Şöhreti kısa zamanda Maveraünnehir, Horasan ve Harzem dolaylarına yayıldı. Zamanın en büyük bilgelerinden oldu. Öğrencilerinin her birini bir memlekete göndermek
suretiyle İslamiyetin doğru öğretilip yayılmasına katkı sağladı. Onun gönderdiği öğrencilerinden bir
kısmı Anadolu’ya geldi. Bu kişiler, Anadolu’da İslam dininin yayılmasına öncülük ettiler.
Ahmet Yesevî, Arapça ve Farsça bilmesine rağmen eserlerini sade bir Türkçe ile yazdı. Yeni
Müslüman olmuş Türklere İslam dinini sade bir dille yazdığı şiirlerde anlattı. “Hikmet” adını verdiği
bu şiirlerini Divan-ı Hikmet adlı eserinde topladı. Görüşleri, geniş bir coğrafyaya yayıldı. Yunus
Emre, Hacı Bektaş Veli gibi büyük bilginlerin yetişmesinde etkili oldu.7
ETKİNLİK
ÖZETLİYORUZ
Öğrendiklerinizden hareketle Ahmet Yesevî hakkında neler söyleyebilirsiniz?
113
2.5. Ahi Evran
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“Ahilik” adını daha önce duydunuz mu? Bununla ilgili neler biliyorsunuz?
Ahi Evran’ın asıl adı Şeyh Mahmud Nasuriddin’dir. 1172’de Horasan’da doğmuştur. Horasan’dan Anadolu’ya gelmiş, XIII. yüzyılın ortalarında Konya’ya yerleşmiştir. Konya’da bir süre ikamet ettikten sonra Kayseri’ye geçmiş, burada dericilik mesleğiyle uğraşmıştır. Bir müddet sonra
Kayseri’den Kırşehir’e giderek “Ahilik” adı verilen meslek birliğini kurmuştur. Ahi Evran’ın eşi Fatma
Bacı, Kadın Ana olarak tanınmış ve dünyanın ilk kadın örgütü olan “Bacıyan-ı Rum” teşkilatını kurmuştur. 1262 yılında vefat etmiş olan Ahi Evran’ın mezarı Kırşehir’dedir.
Osmanlı Devleti’nin kuruluşunda Ahiler oldukça önemli bir rol oynamışlardır. Ahilikte temel ilke,
teşkilata üye olanların mutlak eşitliğidir. Üyelerin hepsi birbirinin kardeşidir. Aralarında güçlü sevgi
ve saygı bağları vardır. Üyelik için kişinin, teşkilat bünyesinden birisi tarafından önerilmesi gerekir.
Ahiliğin en önemli ilkeleri şunlardır:
• Elini açık tut.
• Sofranı açık tut.
• Kapını açık tut.
• Gözünü bağlı tut.
• Diline sahip ol.
Fotoğraf 6.3: Ahi Evran’ın heykeli (Kırşehir)
Ahilik teşkilatı günümüzde varlığını yitirmiştir. “Ahilik
Kültürü Kutlama Haftası” her yıl ekim ayının ikinci pazartesi
başlayan haftadır. Bu hafta boyunca çeşitli etkinlikler düzenlenerek kutlamalar yapılmaktadır.8
ETKİNLİK
PAYLAŞIYORUZ
Ahiliğin temel ilkelerinin günlük hayattaki önemi üzerinde arkadaşlarınızla konuşunuz.
2.6. Hacı Bektaş Veli
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Hacı Bektaş Veli’nin “İncinsen de incitme.” sözü onun kişiliği hakkında size neler
düşündürmektedir?
Hacı Bektaş Veli, halkımız arasında fikirleri ve öğütleriyle çok tanınan tarihî bir kişiliktir. 1210
yılında Horasan’ın Nişabur kentinde doğmuş ve orada yetişmiştir. Hoca Ahmet Yesevî’nin öğretisinin etkin olduğu bir ortamda yetişen Hacı Bektaş Veli eğitimini tamamladıktan sonra Horasan’dan
Anadolu’ya gelmiştir.
Hacı Bektaş Veli, Anadolu’nun çeşitli yerlerini dolaştıktan sonra Nevşehir’in Suluca Karahöyük
köyüne (bugünkü Hacıbektaş) yerleşmiştir. Burayı bir eğitim merkezi hâline getirmiş, çok sayıda öğrenci yetiştirmiştir. Onun görüş ve düşünceleri toplumda birlik ve beraberliğin sağlanmasında önemli bir
rol oynamıştır. Hoşgörü ve insan sevgisine dayalı düşünce sistemi kısa bir sürede Anadolu halkı tarafından benimsenmiştir. 1270 yılında vefat etmiş olan Hacı Bektaş Veli’nin mezarı Nevşehir iline bağlı
Hacıbektaş ilçesindedir.
114
Hacı Bektaş Veli’nin en önemli eseri Makalat’tır. Bu eserde yer alan
aşağıdaki sözler, Hacı Bektaş Veli’nin görüşlerini özetleyecek niteliktedir:
•
İlimden gidilmeyen yolun sonu karanlıktır.
•
Kızlarınızı okutunuz.
•
Eline, beline, diline sahip ol.
•
Okunacak en büyük kitap insandır.
•
Doğruluk dost kapısıdır.
•
Oturduğun yeri pak et, kazandığın parayı hak et.
•
Bir olalım, iri olalım, diri olalım.
•
Düşmanınızın da insan olduğunu unutmayınız.
•
En büyük keramet çalışmaktır.9
Resim 6.1: Hacı Bektaş
Veli (temsilî resim, Vatan
Millet ve Bayrak Sevgisi,
s.457.)
ETKİNLİK
AHLAKİ DEĞERLERİ BELİRLİYORUZ
Hacı Bektaş Veli’nin metindeki sözlerinden ahlaki değerler çıkarınız.
2.7. Mevlânâ Celâleddin-i Rumi
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Dünyada 2007 yılının UNESCO tarafından Mevlânâ yılı olarak kabul edilmesinin
sebebi ne olabilir?
Halkımız tarafından en çok tanınan, öğütleri bilinen ve Türkler arasında İslam’ın yayılmasında
etkili olan tarihî kişiliklerden biri de Mevlânâ’dır.
Büyük mutasavvıf, şair ve düşünür Mevlânâ 1207’de Horasan’ın Belh şehrinde doğmuştur.
Babası, Belh’in önde gelen ailelerine mensup Bahaeddin Veled’dir. Şehrin saygın bilim adamlarından olan Bahaeddin Veled, Moğolların zulmünden kurtulmak için ailesiyle birlikte Belh’i terk etmiş,
Anadolu’ya gelmiş ve Konya’ya yerleşmiştir. Mevlânâ ilk derslerini babasından almıştır. Babası
ölünce onun yerine geçip ders vermiştir. Konya’da ünlü mutasavvıf Şems-i Tebrizî ile karşılaşmıştır.
ETKİNLİK
DEĞERLENDİRİYORUZ
Sevgide güneş gibi ol.
Dostluk ve kardeşlikte akarsu gibi ol.
Hataları örtmede gece gibi ol.
Tevazuda toprak gibi ol.
Öfkede ölü gibi ol.
Her ne olursan ol.
Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol.
MEVLÂNÂ
Yukarıdaki sözlere göre Mevlânâ’nın nasıl bir kişiliğe
sahip olduğunu sınıfça değerlendiriniz.
Resim 6.2 : Mevlânâ (temsilî resim,
Vatan Millet ve Bayrak Sevgisi, s. 457.)
115
Mevlânâ, Allah’a gönülden bağlı birisidir. O hep sevgi, barış, kardeşlik ve hoşgörüyü savunmuştur. 17 Aralık 1273 tarihinde Hakk’ın rahmetine kavuşmuştur. Cenazesinde kimsenin üzülmesini ve
ağlamasını istememiş ve ölümü Allah’a kavuşma olarak kabul etmiştir. En önemli eserleri; Mesnevi,
Divan-ı Kebir, Mektubat ve Fîh-i mâ Fîh’tir.
Mevlânâ’nın yaşadığı dönemde Anadolu çeşitli karışıklıklar içerisindeydi. Moğol istilası yurdu sarmıştı. Bu karışıklık ortamı halkı da etkiliyor, ahlaki bozulmalar görülüyordu. İşte bu ortamda
Mevlânâ, halkı doğru yola davet etmiş, bozulmaların ileri seviyeye ulaşmasını engellemiştir. Mevlânâ’daki dinî ve tasavvufi düşüncenin kaynağı Kur’an ve sünnettir. “Canım tenimde oldukça Kur’an’ın
kölesiyim ben, Seçilmiş Muhammed’in yolunun toprağıyım.” dizelerinde bunu dile getirmiştir. Mevlânâ, Türk halkının İslam anlayışının oluşmasındaki en önemli kişilerden biridir.10
ETKİNLİK
LİSTE HAZIRLIYORUZ
Mevlânâ’nın fikirleri ile Hacı Bektaş Veli’nin fikirlerinin ortak noktalarını liste hâlinde
belirtiniz.
2.8. Yunus Emre
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Yunus Emre adını daha önce duydunuz mu? Hakkında neler biliyorsunuz?
Türk edebiyatı tarihinin en büyük şairlerinden olan Yunus Emre 1240 yılında doğup 1320 yılında
vefat etmiştir. Türkler arasında İslam’ın yayılmasında ve Anadolu’daki Türklerin birliğinin sağlanmasında onun büyük katkısı olmuştur. Şiirlerinde akıcı, anlaşılır, sade bir dil kullanmıştır. Şiirlerinin ana
teması Allah aşkıdır. Onun öğretisinde sevgi, beraberlik ve birlik vardır. Yunus Emre’nin eserlerinde
kullandığı dil, halkın anlayacağı Türkçedir. O, Türk tasavvuf ve tekke edebiyatının kurucusu kabul
edilir. En önemli eserleri; Divan ve Risaletü’n-Nushiyye’dir.11
Yunus Emre ile ilgili bir araştırmadan alınan aşağıdaki dörtlükler, onun Türkler arasında İslam’ın
yayılmasına nasıl katkı sağladığı konusunda bize ipuçları vermektedir.
ETKİNLİK
İLKELER ÇIKARIYORUZ
Yunus Emre’nin aşağıda yer alan dörtlüklerinden ilkeler çıkarınız.
BİR KEZ GÖNÜL YIKTIN İSE
Bir kez gönül yıktın ise
Bu kıldığın namaz değil.
Yetmiş iki millet dahi
Elin yüzün yumaz değil.
...
GELİN TANIŞ OLALIM
Gelin tanış olalım,
İşi kolay tutalım.
Sevelim, sevilelim,
Dünya kimseye kalmaz.
...
İLİM İLİM BİLMEKTİR
İlim ilim bilmektir,
İlim kendin bilmektir.
Sen kendini bilmezsin,
Ya nice okumaktır.
...
Yunus Emre’den Altın Öğütler,
derl.: Asım Aykut Aksakal, s. 13, 59, 71.
116
Resim 6.3: Yunus Emre (temsilî resim,
Vatan Millet ve Bayrak Sevgisi, s.457.)
3. TÜRKLERDE PEYGAMBER VE EHLİBEYT SEVGİSİ
ÖNCE DÜŞÜNELİM
Çevrenizdeki insanlar Peygamberimize olan sevgi ve saygılarını nasıl ifade ediyorlar?
Her Müslüman Hz. Muhammed (s.a.v.)’i sever, ona büyük saygı duyar. Çünkü Kur’an-ı Kerim’de
o, âlemlere rahmet,12 insanlar için en güzel örnek 13 olarak sunulmuş, ona uymak Allah’ı sevmekle
bir kabul edilmiştir.14 Allah’ın ve meleklerin onu sevdikleri, müminlerin de sevmeleri gerektiği vurgulanmıştır.15 Bunlar Müslümanların Hz. Muhammed (s.a.v.)’e büyük bir sevgi duymalarını sağlamıştır.
Müslüman Türk milleti bu sevgiyi en güzel bir biçimde göstermiştir. Türk kültürü Hz. Peygambere verilen önemin ve ona duyulan sevginin örnekleri ile doludur. Edebiyatımızda, Peygamberimiz ve ona
duyulan sevgi, şairler için ilham olmuştur. Ahmet Yesevî, Mevlânâ, Yunus Emre, Süleyman Çelebi,
Fuzuli, Baki, Nabi, Şeyh Galip vb. birçok şairimiz, yazdıkları naat, mevlit gibi örneklerle Peygamberimize olan sevgilerini dile getirmişlerdir. Aşağıdaki örnekler bunun göstergelerindendir.
Şiirlerimizde Hz. Muhammed (s.a.v.)
Canım kurban olsun senin yoluna,
Adı güzel kendi güzel Muhammed.
Gel şefaat eyle, kemter kuluna,
Adı güzel kendi güzel Muhammed.
Yunus Emre’den Altın Öğütler, drl.: Asım Aykut Aksakal, s. 112.
Ey gönüller derdinin dermanı sen,
Ey yaratılmışların sultanı sen.
Süleyman Çelebi, Mevlit, s. 5.
Gül Muhammed’in yasıdır,
Cümle çiçeğin hasıdır,
Onu sevmeyen asidir,
Bülbül gel bizim bağa gel.
Hatayi, Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, C 2, s. 170.
Türk milleti, Hz. Muhammed’e duyduğu sevgi nedeniyle erkek çocuklarına, Ahmet, Mahmut,
Hamit ve Mustafa gibi ona ait adlar koymuştur. Kız çocuklarına da onun eş veya kızlarının adlarıyla
birlikte ona duyulan sevginin sembolü olan “gül”den türetilmiş adlar vermiştir. Gül, Gülşah, Gülcan,
Gülten, Gülben, Gülay, Gülsever vb. bunlardan bazılarıdır.16
Türkler, Hz. Muhammed (s.a.v.)’e duydukları sevgiyi kendisinin yanı sıra ehlibeytini severek de
göstermişlerdir. Ehlibeyt denilince ilk akla gelen Hz. Muhammed’in ev halkıdır; özellikle de Hz. Ali,
Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’dir. Kur’an’da ehlibeyt ile ilgili ayette şöyle buyurulmaktadır:
“... Namazı kılın, zekât verin, Allah’a ve Resulüne itaat edin. Ey ehlibeyt! Allah sizden, sadece
günahı gidermek ve sizi tertemiz yapmak istiyor.” 17
Kültürümüzde Hz. Muhammed’e duyulan sevgi ve saygının bir devamı olarak ehlibeyte karşı
büyük bir yakınlık gösterilmiştir. Bunda Hz. Muhammed’in hadislerinin önemli bir etkisi vardır. Ehlibeyt sevgisi ile ilgili bir hadisinin anlamı şöyledir: “Sizi nimetleriyle rızıklandırdığından dolayı
Allah’ı seviniz, Allah’ı sevdiğinizden dolayı beni, beni sevdiğinizden dolayı da ehlibeytimi
seviniz.” 18
Türkler tarafından ehlibeyte duyulan sevgi nedeniyle çocuklara Ali, Fatma, Hasan, Hüseyin gibi
isimler verilmektedir. Ehlibeyte mensup kişilerin hayatlarını anlatan eserler, şiirler yazılmaktadır.
Ehlibeytin ileri gelenlerinin isimleri en güzel hatlarla yazılarak duvarlar süslenmektedir.
Ehlibeytten özellikle Hz. Ali, Hz. Fatıma, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’e duyulan sevginin kültürümüzde öncelikli bir yeri vardır. Hz. Ali, sağlığında Hz. Muhammed’in övgüsünü kazanmış, onunla
beraber birçok zorluğa katlanmıştır. Hz. Fatıma ve çocukları da Peygamberimiz tarafından çok
sevilmiş ve insanların onları sevmeleri istenmiştir.
117
Hz. Ali; ilmi, cesareti ve kahramanlığı ile Müslüman Türklerin gönüllerinde yer etmiştir. Onun
İslam’ın yayılmasında gösterdiği gayret tüm Müslümanları olduğu gibi Türkleri de derinden etkilemiştir. Özellikle savaşlarda gösterdiği kahramanlıklar destanlaştırılarak dilden dile anlatılmıştır.19
Deyişlerimizde de ehlibeyt sevgisi geniş bir şekilde işlenmiştir. Hz. Muhammed ve Hz. Ali sevgisinin dile getirildiği Kul Himmet’in bir deyişi şöyledir:
BUGÜN BİZE PİR GELDİ
Bugün bize pir geldi,
Gülleri tazeledi.
Önü sıra Kanber’le
Ali Mürteza geldi.
Lâ ilâhe illallah
İllallah şah illallah
Ali Mürteza şahım,
Kâbe’dir kıblegâhım.
Miraçtaki Muhammed,
Âlemde padişahım.
Lâ ilâhe illallah
İllallah şah illallah
Kul Himmet
Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi
C 2, s.290
(Düzenlenmiştir.)
ETKİNLİK
HZ. PEYGAMBER VE EHLİBEYT SEVGİSİ
Kültürümüzde Hz. Peygamber ve ehlibeyt sevgisi ile ilgili örnekler nelerdir? Listeleyiniz.
4. TÜRKLERİN İSLAM MEDENİYETİNE KATKILARI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
“İslam Medeniyeti” kavramıyla anlatılmak istenen nedir?
Türk milleti, İslam medeniyetine çok önemli katkılarda bulunmuştur. Bu katkıları şöyle özetleyebiliriz:
Türkler, Müslümanlığı kabul ettikten sonra İslam’ın dünyaya yayılması için çalışmış ve bunda
büyük başarı göstermişlerdir. Türk Hükümdarı Alparslan’ın 1071’de kazandığı Malazgirt Zaferi, Türk
ve İslam tarihinin en önemli olaylarından biridir. Bu zafer, Anadolu’nun Türkleşmesini ve İslamlaşmasını sağlamış, İslam dininin Batı’ya doğru yayılmasını hızlandırmıştır. İstanbul’un Türkler tarafından
1453’te fethedilmesi ile İslam medeniyetinin altın çağı başlamıştır. Türk milleti gittiği ülkelere İslam
medeniyetini, İslam adaletini ve ahlakını götürmüştür. Türklerin idaresinde sadece Müslümanlar
değil, diğer dinlerde olan milletler de huzur ve güven içinde yaşamıştır.
Türkler, İslam medeniyetinin korunmasında da büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Müslümanlar
arasında yanlış inançlar yaymaya ve bölücülük yapmaya çalışanlarla mücadele etmişlerdir. Bizanslıların Müslümanlara yaptığı saldırılara karşı koymuşlardır.
118
Türkler, İslam medeniyetine edebiyat ve sanat alanlarında da
katkıda bulunmuşlardır. Bu alanlarda pek çok eser meydana getirmişlerdir.
Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig’i, Kaşgarlı Mahmut’un Divanü
Lügati’t-Türk’ü, Ali Şir Nevai’nin Muhâkemâtü’l-Lügateyn’i ve Edip
Ahmet Yükneki’nin Atabetü’l-Hakâyık’ı Türklerin İslam medeniyetine
dil ve edebiyat alanındaki ilk katkılarındandır. Ahmet Yesevi, Hacı
Bektaş Veli, Yunus Emre, Mevlânâ, Ahi Evran, Süleyman Çelebi,
Karacaoğlan, Kaygusuz Abdal, Fuzuli gibi birçok şair ve düşünür
de eserleriyle İslam medeniyetine bu alanda önemli katkılarda
bulunmuşlardır.
Türklerin İslam medeniyetine sanat alanında yaptıkları
katkılar mimari eserlerde açıkça görülür. İslam mimarisinin oluşup
gelişmesinde Türklerin büyük katkıları vardır. Türkler, kendi sanat
anlayışlarıyla İslam’ın estetik ve güzellik anlayışını birleştirerek yeni
bir mimari tarz geliştirmişlerdir. Erzurum Çifte Minareli Medrese,
Sivas Gök Medrese, Bağdat Nizamiye Medresesi, Kayseri Hunat
Hatun Medresesi, İstanbul’daki Süleymaniye, Fatih ve Sultanahmet
camileri; Edirne’deki Selimiye Camisi; Bursa’daki Orhan Gazi ile
Muradiye camileri bunun en güzel örneklerindendir.
Resim 6.4: Süleyman Çelebi
(temsilî resim, Vatan Millet ve
Bayrak Sevgisi, s. 461.)
ETKİNLİK
ŞEMALAŞTIRIYORUZ
Türklerin İslam medeniyetine yaptıkları katkıları şema hâlinde gösteriniz.
5. TÜRKLERİN BİLİME KATKILARI
ÖNCE DÜŞÜNELİM
İbn-i Sina hakkında neler biliyorsunuz?
Türkler, İslam medeniyetinin gelişmesinde de büyük
hizmetlerde bulunmuşlardır. Müslümanlar arasında bilimin
gelişmesine Türklerin sağladığı huzur ve emniyet ortamı
katkıda bulunmuştur. Türkler, İslam ülkelerinde huzuru sağlamanın yanı sıra bilime de katkıda bulunmuşlardır. Mesela,
Selçuklu Veziri Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta kurulan
Nizamiye Medreseleri (1066) modern üniversitelere öncülük
etmiştir.
İslam medeniyetinin öncüleri durumunda olan Türk bilginlerinin eserleri yüzyıllarca bilime rehberlik etmiştir. Bu
Türk bilginlerinin en ünlüleri Farabi, Biruni ve İbn-i Sina’dır.
Oğuzların Karaçuk (Farab) şehrinde doğan Farabi (870-950)
matematik, fizik ve astronomi konularında eserler yazmıştır.
Farabi’nin düşüncelerinden etkilenen bir Türk bilgini olan
İbn-i Sina (980-1037) da çeşitli konularda 220 civarında eser
vermiştir. Özellikle tıp alanında ün yapmıştır.
119
Resim 6.5: Türklerin bilimsel çalışmalarını konu edinen bir minyatür örneği
(Nakkaş Osman)
Biruni (973 -1051), Harzemşahların sarayında yetişti ve Gazneli Mahmut’un himayesine girdi.
Matematik, geometri, tıp ve coğrafya gibi alanlarda eserler veren Biruni’nin asıl başarısı astronomi
dalındadır. Yıldızların yüksekliğini, açılarını ölçen hassas aletler geliştirdi. Dünya çekirdeğinin çapını,
sadece 15 kilometrelik yanılmayla tespit etti. Yazdığı astronomi kitabı, dünyanın ilk astronomi ansiklopedisi olarak kabul edildi.
Farabi, Biruni ve İbn-i Sina’nın oluşturduğu ortam daha birçok Türk bilgininin yetişmesine yardımcı oldu. Felsefe dalında Harezmi(780-850), Şehristani(1086-1153) ve Fahreddin Razi (1148-1208) bu
bilginlerden ilk akla gelenlerdir.20
Resim 6.6: Farabi (temsilî resim, Vatan
Millet ve Bayrak Sevgisi, s. 449.)
Resim 6.7: İbn-i Sina (temsilî resim,
Vatan Millet ve Bayrak Sevgisi, s. 449.)
Türkler pozitif bilimler alanında olduğu gibi dinî ilimler alanında da önemli çalışmalar yapmış
ve çok sayıda eser yazmışlardır. Kur’an-ı Kerim’deki ayetlerin anlamlarını açıklayan tefsir alanında Türk bilginleri, yazdıkları eserlerle Kur’an’ın anlaşılmasına
önemli katkılarda bulunmuşlardır. Ünlü tefsir bilgini Muhammed
Zemahşerî (öl. 1144) bunlardandır.
Peygamberimizin söz ve davranışlarını konu edinen hadis
alanında da Türkler önemli eserler vermişlerdir. Örneğin,
Muhammed Buhâri’nin yazdığı Sahih-i Buhari İslam dininin
Kur’an-ı Kerim’den sonraki en önemli kaynaklarındandır.
Türk bilginlerinin çalışmaları tefsir ve hadis alanıyla sınırlı
kalmamıştır. Onlar İslam dininin inanç esaslarını açıklayan
kelam alanında da eserler yazmışlardır. İmam Maturidî’nin
Kitabü’t-Tevhid adlı eseri bunlardan biridir.
İslam dininin ibadetler ve insanlar arası ilişkilerle ilgili hükümlerini konu edinen fıkıh alanında da Türkler önemli çalışmalar yapmışlardır. Bir Türk fıkıh bilgini olan Muhammed Serahsî’nin (öl. 1097)
Fotoğraf 6.4: Muhammed
Mebsût isimli 30 ciltlik eseri bu çalışmalardan sadece biridir.
Buhari’nin yazdığı Sahih-i Buhari
ETKİNLİK
LİSTELİYORUZ
Bilime katkıda bulunan Türk bilim adamlarından dördünün adını ve hizmet verdikleri
alanları listeleyiniz.
120
6. ÜNİTENİN DİPNOTLARI
1. İ. Hami Danişmend, Türk Irkı Neden Müslüman Oldu?, s. 17 vd.
2. Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, C II, s.90.
3. Atatürkçülük, C1, s.465.
4. İsmail Hakkı Ünal, Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, s.4-5.
5. Şükrü Özen, “Maturidî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 28, s.146-151.
6. A. Saim Kılavuz, “Ali er-Rıza” TDV İslam Ansiklopedisi, C 2, s. 436 vd.
7. Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, s. 163-164.
8. http://www.kultur.gov.tr’den özetlenerek alınmıştır.
9. http://www.kultur.gov.tr/TR/Belgefoster, aspx’ten özetlenmiştir.
10. http://www.kultur.gov.tr
11. Ahmet Kabaklı, Yunus Emre, s. 5 vd.
12. Enbiyâ suresi, 107. ayet.
13. Ahzâb suresi, 21. ayet.
14. Âl-i İmrân, suresi, 31. ayet.
15. Ahzâb suresi, 56. ayet.
16. Ömer Menekşe, Türklerde Peygamber Sevgisi, http://www.diyanet.gov.tr/DIYANET/avrupa/2003avrupa/mayis/Metinler/y06.htm
17. Ahzâb suresi, 33. ayet.
18. Hakim Ebu Abdillah Nisaburi, el Müstedrek ale’s-Sahihayn, C III, s. 150.
19. Mehmet Yemînî, “Faziletnâme”, Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, Hazırlayan: İsmail Özmen, C II, s. 92.
20. http://www.tubitak.gov.tr
121
A)
Aşağıdaki soruların cevaplarını altlarındaki noktalı yerlere yazınız.
1. Türklerin Müslüman olma sürecinde Talas Savaşı’nın yeri ve önemi nedir?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
2. Türklerin Müslüman olmadan önceki inançlarıyla İslamiyet arasında hangi benzerlikler vardır?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
3. Türklerin Müslüman olmasında ve Anadolu’da İslamiyetin yayılmasında etkili olan şahsiyetlerden dördünün adını yazınız.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
4. “Bir olalım, iri olalım, diri olalım.” sözünü açıklayınız.
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
5. Türkler İslam medeniyetine hangi alanlarda katkıda bulunmuşlardır?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
B)
Aşağıdaki sorularda doğru seçeneği bulup işaretleyiniz.
1. “Semerkant’ın Maturid kasabasında doğmuştur. Türkler arasında İslamiyetin yayılmasına
büyük katkısı olmuştur. Akla önem veren bir din bilginidir. Eserleri ve fikirleriyle pek çok İslam bilginini
etkilemiştir.”
Yukarıda anlatılan Türk-İslam âlimi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ahmet Yesevî
B) Yunus Emre
C) İmam Maturidî
D) Mevlânâ
2. Aşağıdakilerden hangisi ehlibeytten biri değildir?
A) Hz. Ali
B) Hz. Fatıma
C) Hz. Hüseyin
D) Hz. Osman
122
3. “Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol.” sözünü söyleyen ünlü düşünür aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yunus Emre
B) Mevlânâ Celâleddin-i Rumi
C) Ahi Evran
D) İmam Maturidî
4. I. Hacı Bektaş Veli
II. Mevlânâ
III. Ahi Evran
IV. İbn-i Sina
Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri Türklerin Müslüman olmasında ve Anadolu’da
İslam’ın yayılmasında doğrudan etkili olmamıştır?
A) Yalnız I
B) I-II
C) II-III
D) Yalnız IV
C)
Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazınız.
1. ( ) Türkler, İslamiyeti severek ve benimseyerek kabul etmişlerdir.
2. ( ) Türkler, İslamiyete sadece askerî alanda katkıda bulunmuşlardır.
3. ( ) Türklerin İslam’ı kabul etmelerinde Abbasilerin ılımlı politikası da etkili olmuştur.
4. ( ) İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti Gaznelilerdir.
5. ( ) Türkler, Müslüman olduktan sonra İslam kültür ve medeniyetine büyük hizmetlerde
bulunmuşlardır.
Ç)
Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerlere, verilen sözcüklerden uygun olanları yazınız.
Farabi
Divan-ı Hikmet
ehlibeyt
Ahilik
Mevlânâ
İbn-i Sina
1. Ahi Evran’ın kurduğu esnaf birliğinin adı ................................. teşkilatıdır.
2. Ahmet Yesevî şiirlerini ................................. adlı eserinde toplamıştır.
3. “Hataları örtmede gece gibi ol.” sözünü ................................. söylemiştir.
4. Hz. Muhammed’in ev halkına ................................. denir.
5. Türk bilginlerinden ................................. tıp alanında ün yapmıştır.
123
SÖZLÜK
A
akaid : İslam dininin inançla ilgili kurallarının tümü.
alaca hastalığı : Ruhsal rahatsızlık nedeniyle ciltte yer yer beyazlamalara yol açan bir
hastalık.
alak : Kan pıhtısı, döllenmiş yumurta,
embriyo.
ashap : Peygamberimiz Hz. Muhammed’in
sohbetinde bulunan ve onu gören kimseler,
sahabiler.
asr : Yüzyıl, çağ.
B
bahşetmek : Karşılıksız olarak vermek,
bağışlamak.
batıl : 1. Doğru ve haklı olmayan. 2. Çürük,
temelsiz, asılsız. 3. Geçersiz.
bedbaht : Mutsuz, bahtsız, talihsiz.
beşer : İnsanoğlu, insan.
C
Cahiliye Dönemi : Araplarda Müslümanlıktan önceki çağ.
cebbar : Allah’ın yücelik sahibi, ulu, güçlü,
kudretli anlamına gelen ismi.
cihan : Evren.
Ç
çevre felaketi : Çevre kirliliğinin aşırı boyutlara varması.
D
darlık : 1. Dar olma durumu, 2. Geçim
zorluğu, 3. İç sıkıntısı.
düş : Uyurken zihinde beliren olayların,
düşüncelerin bütünü, rüya.
E
elçi : 1. Bir devleti başka bir devlet katında
temsil eden kimse, sefir. 2. Bir uzlaşma sağlamak veya iş bitirmek için birinin yanına gönderilen kimse. 3. Peygamber.
ensar: Hz. Muhammed’e ve Mekke’den
göç eden Müslümanlara yardım eden Medineli
Müslümanlar.
F
farz-ı kifaye : Bir grup Müslüman tarafından
yerine getirilmesiyle diğer Müslümanların üzerinden sorumluluğu kalkan farz.
fıkıh : İslam hukukunda din ve dünya işleri
ile ilgili ana kaynaklardan yararlanarak konulmuş olan kuralların bütünü.
G
gayb : Gizli olan, göze görünmeyen şey,
kayıp.
gaye : Amaç.
gazi : Müslümanlıkta düşmanla savaşan
veya savaş yapmış kimse.
gusül : Boy abdesti.
H
Hak : Allah.
hak : 1. Adalet. 2. Adaletin, hukukun gerektirdiği veya birine ayırdığı kazanç. 3. Dava
veya iddiada gerçeğe uygunluk, doğruluk.
hidayet : Doğru yol, hak olan Müslümanlık
yolu.
hiddet : Öfke, kızgınlık.
hikmet : Bilgelik.
hub : Güzel, iyi, sevgili.
İ
ibret: Ders.
İlah : Tanrı.
ilenç : İlenmek amacıyla söylenen söz, ilenme, beddua.
inayet : İyilik, kayra, atıfet, ihsan, lütuf.
infak etmek : Allah’ın hoşnutluğunu kazanmak amacıyla kişinin ihtiyaç sahiplerine maddi
yardımda bulunması.
istişare : Danışma.
itikat : İnanç.
itimat : Güven.
izdiham : Aşırı kalabalık, yığılma.
K
kâfir : Tanrı’nın varlığını ve birliğini inkâr
eden kimse.
kefenlemek : Ölüye kefen sarmak, tekfin
etmek.
kelam : 1. ‹slam dininin inanç esaslar›nı
inceleyen, kan›tlar›yla birlikte anlatan ve savunan bilim. 2. Söz.
kemter : Daha aşağı, aşağıda bulunan,
eksik, noksan.
keramet : 1. İyilik, bağış, ikram, ağırlama.
2. Ermiş kimselerin gösterdiklerine inanılan olağanüstü, şaşkınlık uyandırıcı durum.
kıble : Namazda yönelinen yön.
kıblegâh : Namaz kılmak için yönelinen yer.
L
lakap : Bir kimseye, bir aileye kendi adından
ayrı olarak sonradan takılan, o kimsenin veya o
ailenin bir özelliğinden kaynaklanan ad.
lakin : Ama, fakat.
124
M
mabet : Tapınak, ibadet, yeri.
mağfiret : Bağışlama.
malik : Sahip.
marifet : Ustalık, hüner, uzmanlık; bilim, bilgi.
medet : Yardım, imdat.
mertek : Yapıda kullanılan dört köşe veya
yuvarlak, kalınca ağaç.
mevlit : 1. Süleyman Çelebi’nin yazd›ğ›,
Hz. Muhammed’in doğumunu, hayatını anlatan
“Vesiletü’n-Necat” adlı eser. 2. Bu eserin okunduğu dinî tören.
miras : Birine, ölen bir yakınından kalan mal
mülk, para veya servet, kalıt, bırakıt, tereke.
misal : Örnek olarak alınabilen, gösterilen
şey, örnek.
muhacir : Mekke’den Medine’ye hicret eden
Müslümanlar.
mukaddes : Kutsal.
muştu : Sevindiren haber, müjde.
mutasavvıf : Tasavvuf bilgisine sahip,
tasavvuf görüşünü benimseyen kimse.
mübarek : Kutlu, uğurlu, kutsal.
müderris : Ders veren, profesör; medresede veya camide öğretmen.
müstesna : Bir bütünün veya kuralın dışında olan, kural dışı.
müşrik : Allah’a ortak koşan, Allah’a inanmakla birlikte başka varlıkları da tanrı kabul
eden.
müttaki : Günah ve haramdan uzak duran,
sakınan, çekinen, korkan.
N
namahrem : Evlenmelerinde yasa bakımında
sakınca olmayan (kadın ve erkek); yabancı, el.
naat : Hz. Muhammed’in niteliklerini övmek,
ondan şefaat dilemek amacıyla yazılan kaside.
nesil : Kuşak.
nimet: İyilik, lütuf, ihsan.
niyaz : Yalvarma, yakarma.
R
rahîm: Rahmet eden ve bağışlayan anlamında Allah’ın ahirette müminleri bağışlama
özelliğinin adı.
rahman: Rahmet eden ve esirgeyen anlamında Allah’ın dünyada bütün yarattıklarına
rahmet ederek rızık verme özelliğinin adı.
rahmet: Birinin suçunu bağışlama, yarlıgama, merhamet etme.
rehber: Yol gösteren, tarihî ve turistik yerleri
gezerken bilgi aktaran kimse, kılavuz.
rükün: 1. Bir şeyi meydana getiren esas
unsurlardan her biri. 2. Namazın farzlarından
her biri.
S
sadakat : İçten bağlılık, sağlam, güçlü dostluk.
sahabi : Hz. Muhammed’i görmüş ve onun
sohbetinde bulunmuş Müslüman.
salavat: Hz. Muhammed’e saygı bildirmek
için okunan dua.
samed: Ezelî, ebedî ve yüce olan, hiç kimseye ya da şeye ihtiyacı olan olmayan, mutlak
malik bulunan anlamlarında Allah’ın sıfatlarından biri.
settar: Allah’ın, kullarının kusurlarını, ayıplarını örten ve bağışlayan manasında bir sıfatı.
T
tahammül: İnsanın kötü, güç durumlara karşı koyabilme gücü, kaldırma, katlanma.
takva: Dinin yasak ettiği şeylerden sakınıp
buyurduklarını yerine getirme.
tebliğ: Bildirme, haber verme.
tecavüz: Hücum etme, saldırma, saldırı,
saldırış; namusuna saldırma, sarkıntılık; başkasının hakkına el uzatma.
tefsir: 1. Yorumlama. 2. Kur’an-ı Kerim ayetlerini açıklayarak görüşler ileri sürme ve bunları
yazma, yorumlama.
tekke: Tarikattan olanların barındıkları, ibadet ve tören yaptıkları yer, dergâh.
tespih etmek: Allah’ın adını anarak ibadet
etmek.
tevazu: Alçak gönüllülük, gösterişsizlik.
V
vasiyet: Bir kimsenin ölümünden sonra
yapılmasını istediği şey.
vefa: Sevgiyi sürdürme, sevgi bağlılığı.
veli: Ermiş, eren, evliya.
Y
yarlıgama : Bağışlama.
yâren: Arkadaş, yakın, dost.
yeti: İnsanda bulunan, bir şeyi yapabilme
gücü, meleke.
Z
zan : Sanma, sanı.
ziya: Işık, aydınlık.
ziyan : Bir şeyin, bir olayın yol açtığı çıkar
kaybı veya olumsuz kötü sonuç, zarar.
ziyaret : Birini görmeye, biriyle görüşmeye
gitme, görüşme.
125
KAYNAKÇA
A. A. Tabbara, Kur’an’da Peygamberler ve Peygamberlerimiz, çev.: A. Rıza Temel, Yahya Alkın, Gonca
Yayınları, İstanbul, 1982.
A. Celaluddin Suyuti, el- Câmiü’s-sağîr fî Ehadisi’l Beşiri’n Nezîr, Daru’l Kütübi’l İlmiye, Beyrut, 1990.
A. Celaluddin Suyuti, ed-Dürrü’l Mensur fi’t Tefsir bi’l Me’sur, C VI, Daru’l-Fikr, Beyrut, 1993.
Ahmed İbn Hanbel, Müsned, İstanbul, 1982.
Ahmet Kabaklı, Yunus Emre, Türk Edebiyatı Vakfı Edebî Eserler Dizisi 2, İstanbul, 1983.
Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi, hzl.: İsmail Özmen, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1998.
Ali Kozan, “Hacı Bektaş-ı Veli Öğretisi ve XIII. Yüzyıl Anadolu İslamı Üzerindeki Etkileri”, Doğumunun
800. Yılında Hacı Bektaş Veli Sempozyumuna Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1996.
Aşık Virani Divanı, hzl.: M. Halid Bayrı, Maarif Kitaphanesi, İstanbul, 1957.
Atatürkçülük, C I, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1997.
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I, II, III, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2006.
Avni İlhan, İmam Musa Kazım, İmam Ali Rıza, İmam Muhammed Taki, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
Ankara, 1996.
Buhari, Edebu’l Mufred, C I, Mısır (Tarihsiz).
Buhari, Sahih, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1982.
Dede Korkut Hikâyeleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul, 1982.
Dinimi Öğreniyorum, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005.
Diyanet İslam İlmihâli, Komisyon, [http://www.diyanet.gov.tr/turkish/ilmihal.pdf]
Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, ed.: Kenan Seyithanoğlu, C I, Çağ Yayınları, İstanbul, 1989.
Ebu Davud, Sünen, İstanbul, 1981.
Enver Tuncalp, İnandım, İman Ettim, Şark Matbaası, Ankara, 1974.
Ferhat Koca, “İslam’da İbadet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 19, TDV Yayınları, İstanbul, 1999.
Fr. W. Foester, İyi İnsan İyi Vatandaş, çev.: M. Hekimoğlu, Doğan Kardeş Yayınları, Ankara, 1993.
Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, hzl.: Orhan F. Köprülü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları,
Ankara, 1981.
Günümüz Dilinden Hz. Peygambere Naatlar, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1991.
Gökhan Evliyaoğlu, Çocuk ve Dua, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2005.
Hacı Bektaş-ı Veli, Makalat, hzl.: Esat Coşan, Seha Neşriyat, İstanbul, 1995.
Hakim Ebu Abdillah Nisaburi, el-Müstedrek ale’s-Sahihayn, Beyrut (Tarihsiz).
Hoca Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet, hzl.: Hayati Bice, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2001.
Hüseyin Çelikcan, “Türk-İslam Kucaklaşması Hoca Ahmed Yesevî ve Bilinmesi Gereken Gerçekler”,
Erdem, C VIII, Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, S 23, Ankara, 1996.
Hz. Ali, Nehcü’l-Belâga, hzl.: Abdulbaki Gölpınarlı, Derin Yayınları, İstanbul, 2002.
İbn Mace, Sünen, İstanbul, 1981.
İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2003.
126
İ. Hami Danişmend, Türk Irkı Neden Müslüman Oldu?, Millî Ülkü Yayınevi, Konya, 1978.
İlmihâl I, İman ve İbadetler, Komisyon, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
İncil, Yeni Yaşam Yayınları, İstanbul, 2000.
İrfan Yücel, Peygamberimizin Hayatı, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1992.
İslam Sanatı ve Mimarisi, Literatür Yayıncılık, İstanbul, 2007.
İsmail Hakkı Ünal, Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1994.
İsmail Karagöz, Kur’an’dan Öğütler, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2009.
İsmail Yiğit, “Osman”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007.
Kıymet Giray, Manzara, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara, 1999.
Kuran-ı Kerim ve Açıklamalı Meali, hzl.: Komisyon, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993.
Kuran-ı Kerim Meali, hzl.: Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
Mehmet Atalan, Cafer-i Sadık, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2007.
Mevlânâ’dan Altın Öğütler II, drl.: Ziya Elitez, Kozmik Yayınları, İstanbul, 2005.
Mezmurlar, Kitabı Mukaddes, Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları, İstanbul, 1972.
Mustafa Sait Yazıcıoğlu, “İman Esasları” İslam Dini Esasları, Editör: Ahmet Akbulut, Anadolu Üniversitesi
Yayını, Eskişehir, 1998.
Müslim, Sahih, İstanbul, 1982.
M. Yaşar Kandemir, Peygamberlere ve Kitaplara İnanıyorum, Damla Yayınevi, İstanbul, 2004.
Osman Özbağçe, Kitabımı Öğreniyorum, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2005.
Peygamberimi Öğreniyorum, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
Rıza Akdemir, Çocuk Hikâyeleri, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1985.
Said Alpsoy, Bir İnsan Olarak Hz. Muhammed, Gelenek Yayıncılık, İstanbul, 2005.
Sevinç Gürsoy, “Yunus’un Şiir Dünyası”, Yunus Emre ile İlgili Makalelerden Seçmeler, drl.: H. Özbay - M.
Tatçı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1991.
Şükrü Özbuğday, “Anne, Baba ve Büyüklere Saygı Göstermek”, Diyanet Dergisi, Ankara, Mart 2003.
Şükrü Özen, “Maturidî”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 28, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2003.
TDV İslam Ansiklopedisi, C 2, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1989.
TDV İslam Ansiklopedisi, C 10, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994.
TDV İslam Ansiklopedisi, C 33, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007.
Tevrat, Kitabı Mukaddes, Kitabı Mukaddes Şirketi Yayınları, İstanbul, 1972.
Tirmizi, Sünen, Kahire, 1356/1937.
Vâhib Ümmî, Dîvân, hzl.: Ali Torun, Gazi Ü. S. B. E., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1987.
Vatan Millet ve Bayrak Sevgisi, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1996.
Yunus Emre’den Altın Öğütler, drl.:, Asım Aykut Aksakal, Kozmik Yayınları, İstanbul, 2005.
Zebidi, Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercümesi, çev.: A. Naim- K. Miras, C I, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 1976.
Zeki Kuş, Beyaz Kanatlı Güvercin, Erdem Yayınları, İstanbul, 1995.
127
GAZETE HABERLERİNİN KAYNAKLARI
(1) Zaman Gazetesi, 03 Şubat 2004.
(2) Zaman Gazetesi, 13 Mayıs 2007.
(3) Hürriyet Gazetesi, 27 Nisan 2007.
(4) Hürriyet Gazetesi, 02 Ocak 2007.
(5) Sabah Gazetesi, Ankara eki, 12 Eylül 2006.
(6) Sabah Gazetesi, Ankara eki, 23 Nisan 2005.
İNTERNET KAYNAKLARI
www.diyanet.gov.tr.
www.kultur.gov.tr.
www.tubitak.gov.tr.
128