1 Price Action Market Traps Borsacıların piyasa psikolojisini anlamaları ve günlük ticarette fiyat hareketi tuzaklarından yararlanmaları için pratik bir rehber Ray Wang 2 “Piyasalarda kaybedilen paranın çoğu, piyasanın hangi yöne gitmesi gerektiğini bildiğini düşünen borsacılar tarafından kaybedilir."1 ----- Mark Douglas 1 “Most of the money lost in the markets is lost by traders who thought they knew which way the market was supposed to go.” 3 İçindekiler Önsöz Kısım I Bölüm 1 - Piyasa Bir Savaş Alanıdır Bölüm 2- Fiyat Hareketi: Borsanın Eşsiz Dili Bölüm 3- Trend ve Fiyat Hareketi Aralığı Bölüm 4- Tersine Çevirme Bölüm 5- Doğrulamanın önemi Bölüm 6- Destek & Direnç Bölüm 7- Boşluk Bölüm 8- Daralma ve Genişleme Teorisi Kısım II Bölüm 1-Common Trap Bölüm 2- The “Stop-Loss” Trap Bölüm 3- “The Giant” Trap Bölüm 4 - “Failed Breakout” Trap Bölüm 5 - “Back to Back” Trap (Double-Trap) Bölüm 6- News Bölüm 7- Morning Specials Son Düşünceler 4 Önsöz Ticaret yaptığım süre boyunca uzun yıllar, hiçbir zaman tutarlı bir şekilde kar etmedim. Borsacıların çoğu gibi kitap okuyarak ve borsa ile ilgili kurs videoları izleyerek başladım. Ticaret üzerine yüzden fazla kitap okudum ve yüzlerce farklı ticaret fikri denedim: klasiklerden en son yayınlara; teknik analizden piyasanın temellerine, göstergelerden fiyat eylemine, hatırlayamayacağım birçok yöntem ve strateji. Bazıları diğerlerinden daha bilgilendirici, bazıları sadece verimsiz. Fikirlerin hiçbirinin bende sürekli çalışmadığını öğrendim. Bazı yöntemler ve stratejiler en çok mucitler için işe yarar ama benim için değil, çünkü herkesin düşünme şekli farklıdır. O andan itibaren, kendi ticaret yöntemimi geliştirmeye karar verdim. Herkes tarafından kullanılabilecek ve sürekli kar edebilecek belirli bir strateji keşfetmek istedim. Piyasanın tehlikeli olduğunu hep duymuşumdur; Wall Street dehası dolandırıcıdır. İlgimi çekti. Kalabalığı nasıl manipüle ettiklerini ve bu tehlikelerden nasıl kaçınmaya çalıştıklarını merak ediyordum. Ayrıca, grafikte sadece kafa karıştırıcı anlar var, tüm kitaplardan ve videolardan cevabını bulamadığım sorular. Ta ki Tom Williams'ın "Master the Markets" kitabını okuyana kadar. Bana bir kapı açtı, bu kitap piyasanın bazı karanlık gizli numaralarını açıkladı. Daha fazla kazmaya başladım ve çok geçmeden grafiğin her yerinde tuzaklar olduğunu fark ettim. Bu tuzaklar, piyasayı acemi borsacılar için çok gizemli kılan perdelerdir. Tuzaklar hep oradaydı. Sadece sen hiç fark etmedin. Senin işin onları ezberlemek, tıpkı lisedeki temel matematik formüllerini ezberlemek gibi. İnsanlar yanlış tarafta sıkışıp kaldığında içeri girmeyi ve tuzağa düştüğünde hemen çıkmayı öğren. Kimsenin size "sihirli formülü" verip anında para kazanmaya başlayabileceğine asla inanmadım. Piyasa, yatırımcıların, bankacıların, kurumların, iş girişimcilerinin paralarını yatırdıkları ciddi bir yerdir. O pastadan bir parça alabilmek için işi ciddiye almalısın. Dikkat, disiplinli, analiz, planlama, tutarlılık, olumlu tutum ve karar içerir. Bu kitabı en basit İngilizceyle yazdım. Amaç, herkesin bunu anlaması ve günler içinde öğrenebilmesidir. İngilizce ilk dilim olmadığı için herhangi bir dilbilgisi hatası görürseniz beni affetmeniz gerekecek. Bu kitabı ikiye böldüm. İlk bölüm, fiyat hareketinin temellerini ve bazı kavramlarla ilgili kişisel yorumlarımı içerir. İkinci kısım, Ham Petrol örneği ile ayrıntılı olarak Tuzak konseptidir. İşlem yolculuğumun başlangıcından beri Ham Petrol ticareti 5 yaptığım için tek grafiğim olarak Ham Petrol Geleceğini seçtim. Fiyat hareketinin büyük volatilitesi ve netliği nedeniyle ticaret yaptığım tek şey bu. Ham Petrol’ün başlamak için harika bir seçim olduğuna inanıyorum, oysa ES (E-mini S&P 500) yalnızca profesyoneller tarafından alınıp satılmaktadır. ES nispeten daha yavaş hareket eder ve işlem seansı oldukça uzundur. Öte yandan, Ham Petrol oldukça hızlı hareket eder ve aktivitelerin çoğu sabah seansında, öğleden önce gerçekleşir. Her neyse, Ham Petrol’ün yanı sıra, TF (Mini Russell 2000) ve NQ (E-mini NASDAQ 100) ticaret için harika seçeneklerdir. Ben bir günlük borsacıyım ve günün sonunda tüm işlemlerimi kapatıyorum. Herhangi bir açık pozisyon tutmuyorum çünkü Avrupa seansı veya bir gecede beklenen bazı haberler hakkında endişelenmeden her gece iyi bir uyku çekmek istiyorum. Tek gösterge olarak 5 dakikalık mum grafiği ve 20 EMA kullanıyorum. Hangi zaman aralığında ticaret yapıyor olursanız olun; Hangi zaman dilimini kullanırsanız kullanın, Tuzak konseptinin pazarın her yerinde bulunabileceğini göreceksiniz. 6 KISIM 1 7 Bölüm 1- Piyasa Bir Savaş Alanıdır Piyasa bir savaş alanıdır. Bu savaş alanı birçok farklı altyapıdan gelen borsacılarla doludur. Satıcı ya da alıcı kim olduğun fark etmeksizin, piyasaya emir girdiğin anda senin de bu savaş alanında olmanın tek bir sebebi var: Kazanç. Rakibimizle tanışmıyor olsak da acı gerçek şudur ki: Sizin kaybınız başka birinin kazancıdır. Büyük ticaret firmaları, Wall Street seçkinleri, yatırımcılar, serbest yatırım fonu yöneticileri ve halk arasındaki rekabet şiddetlidir. Evet, başarıya giden yolların ticaretini yapmak isteyen bireyler tarafından inşa edilen muazzam büyük ama yoksul, güçsüz ve umutlu bir kitle var. O hayali balonu patlattığım için üzgünüm. Kamu borsacıların büyük çoğunluğu piyasada bir yıldan fazla tutunamıyor ve başarısız oluyorlar. Birçoğu muazzam büyüklükte zarara uğradıktan sonra kötü şanstan yakınarak ya da piyasanın belirsizliğini suçlayarak vazgeçiyorlar. İşlem yapmanın oldukça zor olduğunu ve bireysel borsacıların kar sağlayamayacağını iddia ediyorlar. Borsacı olmak, başarılı bir şekilde işlem yapabilmek de diğer her şey gibi zaman içerisinde gelişen beceridir. İlk olarak, fiyat hareketi ve piyasa ile ilgili temel bilgileri öğrenmelisiniz. Daha sonra, kendinizi binlerce saat pratik yapmaya adamalı ve son olarak duygudan arınmış pozitif bir tutum geliştirmek ve kararlı olmak. Bu saydıklarım başarılı bir borsacı olma yolundaki en temel adımlardır. Wall Street ve büyük firmalar, halkın cömert katkılarıyla gelişiyor. Sadece seçkin borsacıların, halkın katılımı olmadan, zekâ savaşında birbirlerinden para kazanmalarına izin verirse, ticaretin ne kadar zor olacağını hayal edin. Başlarını sallarlar: “Hayır, teşekkürler. Halkı severiz, çünkü onlar neredeyse her zaman silahlı çatışmaya bıçak getirirler!” diyebilirlerdi. Kamu borsacılarının sahip olduğu geleneksel bilgi, kendileri için çok önemlidir, çünkü öğrendiklerini grafikte neler olduğunu açıklamak için ilişkilendirirler. Borsa ile ilgili ticaret kitaplarının çoğu, özü itibariyle, bu işin araçlarını içeren kitaplardır. Araçlar çoğunlukla indikatörler, tipik kalıpları, stratejileri, görselleri, giriş sinyallerini ve kuralları içerir. Bu araçlar insanları kendi çıkarlarına kullanabilecekleri bir “Kutsal Kâse” 2 varmış gibi ve insanları inandıracak şekilde “pratik” ve “sihirli formül” olarak tanıtılır. Borsacılar Ç.N. 2 Kutsal Kâse ya da Mukaddes Kâse, İsa'nın Son Akşam Yemeği'nde kullandığı iddia edilen, mucizevi güçleri olduğuna inanılan kap. 8 stratejileri deneyip para kazanmak için kitabı bitirmeyi bekleyemezler. Adeta bu yöntem ve stratejilerin kölesi haline gelirler ve bu da onların analiz yapma yeteneklerini köreltir. Kendilerine piyasanın ne yaptığını veya niye yaptığını nadiren sorarlar. Tüm analiz süreci ve belirli bir fiyat hareketinin arkasındaki psikolojik gerçeği araştırmak göz ardı edilir ve unutulur. Onlar için bir “bilenin” peşinden gitmek çok daha kolaydır. Bireysel, objektif analiz yapak çok fazla beyin gücü gerektiriyor ve aynı zamanda yorucu bir iş. Bu sebeple, bir şey planlandığı ya da beklenildiği şekilde gitmediğinde paniğe kapılıyor ve ne yapacaklarını bilemiyorlar. Belirli bir fiyat hareketinin ardındaki psikolojik gerçeği bilmemek, borsacıların kararlarına gölge düşürme konusunda önemli bir rol oynar. Örneğin, Japon mum fanatikleri iğnesi olmayan, yalnızca gövdeli mumları belirtmek için “Marubozu” terimini kullanırlar. Bu terim onun güçlü bir direnç ve baskı bölgesi olduğu anlamına gelir ve kırılım için harika bir sinyaldir. Sabırsız borsacılar mum henüz oluşurken, yeşil "Marubozu"nun 1 tick yukarısına satın alma emirleri vererek emir girecekler. Bunu yapmalarının sebebi çok güçlü bir mum olması ve fiyatların yakın gelecekte artmaya devam edeceğine inanmaları çünkü Japon Mum formasyonları kitabından bunu öğrendiler. Bu tarz “Kendinden emin” “Mutlu” “Bu borsa tanrısının bir hediyesi!” “Anlık kar” anlayışı onların grafiği objektif olarak analiz etmesinin önüne geçiyor. Sonra ne olacak? Fiyat, hepsini tetiklemek için 1 tick 3 yükselir, ardından eşit büyüklükte bir kırmızı düşüş trendi mumu oluşturur. Panikleme başlarlar ve bazıları da zarara uğramaktan kaçmaya çalışır. Fiyat düşmeye devam ettikçe, sonunda, o yeşil “Marubozu”nun altındaki tüm zarar limitlerini tetiklediğinde, işlemlerine devam eden borsacılar işlemi büyük bir kayıpla kapattı. Neden? Çünkü insanlar gördüklerine inanıyor ve süreci hiç düşünmeden sadece kitaptan öğrendiklerine göre hareket ediyorlar. BAĞLAMI dikkate almayı göz ardı ediyorlar! Wall Street seçkinleri, işlem emirlerini elde edebilmek için her zaman bu hileleri oynarlar. Büyük ticaret firmaları, fiyat hareketini etkilemek için önemli miktarda para tutarlar. Bunu unutmayın! Sizin ve benim gibi bireysel borsacıların sahip olmadığı “avantajlara” sahipler. Piyasayı iyi bilmeyen borsacıları tuzağa düşürmek için, fiyatı büyük Ç.N. Forex piyasalarında işlem gören bazı enstrümanların fiyatları 5 basamaklı olduğu için bu ürünlerde en son hane tick olarak değerlendirilmektedir 3 9 bir boğa mumuna yükseltecek ve hemen ardından düşürebilecek fonlara sahipler. Yeni başlayanların işlem hesaplarını sağlam tutmak için bu tuzakları tanımaları çok önemlidir. Hemen hemen tüm grafiklerde bu tuzaklar bulunabilir. Bu kitabın 2. bölümünde örnek incelemeleri ile grafik örneklerini göstereceğim. “Düşükten al yüksekten sat” sloganı hala borsa dünyasında kullanılmaya devam ediyor. Güçlü bir düşüş trendindeki yeşil bir “Marubozu”, bir “Shakeout4”tan başka bir şey değildir. Zayıf cüzdanları sarsar ve dip bulmaya çalışan açgözlü borsacıları, korku ve açgözlülüğü tuzağa düşürür. Borsa piyasasında işlem yapmanın acıması yoktur ya kazanan olursun ya da kaybeden. Her borsacının işi, kitlelerin korku, açgözlülüğü ve psikolojik zayıflığıyla bağlantılı fiyat hareketlerini tespit etmek olmalıdır. Grafikte bu zayıflıktan doğan manipülasyonu görebilirseniz onları kendi çıkarınıza kullanabilirsiniz. İşin özü, onlar zarar ederek çıkarken işleme girmeniz. Ç.N. Fiyatlardaki ani düşüş. 4 10 Bölüm 2-Fiyat Hareketi: Borsanın Eşsiz Dili We simply attempt to be fearful when others are greedy and to be greedy only when others are fearful.-Warren Buffett Borsa seninle kendi dilinde konuşur. Birçok insan için fiyat hareketi, altyazısız yabancı bir filme benzer. Borsacıların ezici bir çoğunluğu ve çevrimiçi ustalar hala yoğun bir şekilde indikatörlere karşılık veriyor, gelişmiş yeni indikatörler, algoritma sistemleri ve grafik formasyonları geliştiriyorlar. Sadece harekete geçmede gecikmekle kalmıyorlar çoğu fiyat bazlı türetiliyor. Önce fiyatın 1 tık hareket etmesi gerekiyor, ardından sinyal üretebilmesi için sisteme geri yansıyor. Akıllı kamu borsacılarının bunu bilmesine rağmen göstergeler neden hala bu kadar yoğun talep görüyor? Korku ve Açgözlülük. Toplum bizim para kaybetmekten korkmak ve daha fazla kazanç sağlamak adına gösterdiğimiz açgözlülük gibi zayıflıklarımızı kullanarak bizi manipüle ediyor. Hiçbir borsacı para kaybetmek istemez, eğer “yardım” edebilecek bir araç varsa, neden olmasın? Dışardan bakınca oldukça mantıklı. Fakat borsada yıllardır edindiğiniz bir tecrübe varsa doğal olarak “yardım” konseptinin tartışmalı bir durum olduğunu fark edersiniz. Borsada tek başınasınız, Silahınız, algılarınızın açık olması ve fiyat hareketine karşı uyanık olmak: Kalkanınız ise tutarlılığınız, oto-kontrolünüz ve kazansanız da kaybetseniz de duygularınızdan bağımsız olabilmenizdir. Sıra işlem yapmaya geldiğinde kazanmak ya da kaybetmek; doğru ya da yanlış artık önemli değildir. Borsada işlem yapmak bir olasılık oyunudur. Borsacılar, daha iyi avantajlara sahip olabilmek için, yalnızca bu olasılığı nasıl arttırabileceklerine odaklanmalıdır. Hepsi bu. Geriye sadece dikkat dağıtıcı etmenler kalıyor. İndikatörlere oldukça fazla güvenen borsacılar, onlara “iç rahatlığı” sağlayan, indikatörlerin bir çeşit gelişmiş teknolojiyi temsil ettiklerine inandırılmışlardır. Modern dünyanın dışında kalmış ve eski kafalı görünmek istemedikleri için onları kullanmanın gerekli olduğunu hissediyorlar. Bilgisayarların, internet, algoritmalar ve teknolojinin olduğu bir dijital dünyada yaşadığımız doğru. İşlemlerin hiçbiri eski günlerdeki gibi telefonla veya yazılı sözleşmelerle yapılmıyor. Sözleşmeler artık fareyle yapacağınız tek bir tık ile değiştiriliyor. Bu geliştirmeler, borsacıları borsa işlemlerinin temel ilkelerinin de değiştiği konusunda yanılttı. Aslında öyle değil. Wall 11 Street Journal tarafından “klasik” ilan edilen Jesse Livermore’un yazdığı “Reminiscences of a Stock Operator”5 kitabında şu şekilde bahsediyor: “Küçük yaşta öğrendiğim bir ders de Wall Street'te her şeyin her zaman aynı oluşudur. Aynıdır, çünkü spekülasyon dünya kadar eski bir şeydir. Borsada bugün olan bir şey daha önce de olmuştur ve mutlaka gelecekte de olacaktır”. İstatiksel veriler, gelişmiş teknoloji ve birçok canlı işlem kanıtlarıyla desteklenmiş indikatörler “Yardımcı” ve “Güvenilir” olarak tanıtılıyor. Buradaki amaç, güvenilirliğini doğrulayarak toplumun o ürünü satın alması ve durmadan kullanmasını sağlamak. Grafiklerinde 10 ya da daha fazla indikatör kullanan birçok borsacı görüyorum. İşin komik yanı, indikatörleri büyük bir boyuta getirmeleri ve gerçek mumları en küçük hale getirip incelemeleridir. Bunun indikatörlerin analizini kolaylaştırdığını söylüyorlar. Daha da komik olan şey ise fiyatın neden bu şekilde hareket ettiğine dair herhangi bir bilgileri olmamasına rağmen 10'dan fazla farklı göstergenin sonuçlarını toplayıp analiz edebilme ve "sağlam" bir işlem kararı verebilme yetilerinin olmasıdır. EMA 5 6 ile işlem yapan borsacıların, fiyat EMA değerinin üzerinde iken piyasanın agresif olarak düştüğü zamanlarda neden satış yönünde işlem yapmadıklarını açıklamak oldukça zordur. Aynı durum, stokastik sayı +80'in üzerine çıktığında (aşırı alım) fiyatın neden yükselmeye devam ettiğini anlamayan stokastik borsacılar için de geçerlidir. Sonuç olarak, EMA borsacısı pozisyon almak için daha fazla zaman harcarken Osilatör borsacı güçlü trende karşı işleme girmeye ve her tersine çevirme girişiminde para kaybetmeye devam eder. Güzel renkler, karmaşık algoritmalar, özel kılavuzlar ve süslü görsellerle dolu bu sözde "Yardım", borsacıları çok para harcamaya çeken, ancak aslında onlara ticaretin doğasını unutmaya yönlendiren bir sistemdir. Piyasa bizleriz, her bir tıklama refleksi insan duygularının doğasını yansıtan harekettir. Fiyat hareketi tam önünüzde! Bir karar vermek ve tüm “yardımları” bağdaştırmak için harcanan bütün paraya ve beyin gücüne rağmen, süreç çok karışık ve verimsiz görünüyor. Sadelik başarının anahtarıdır. 5 6 Bir Borsa Spekülatörünün Anıları Üstel Hareketli Ortalama 12 "Genelde insanlar, karmaşıklığı daha derin bir anlamla ilişkilendirir. Ancak değerli zamanlarını kaybettiklerinde, sadeliğin her şeyin anahtarı olduğu anlaşılır." -Gary Hopkins Yukarıdaki resim iki grafik arasındaki açık ayrımı gösterir. 9 Haz. 2016'da aynı Ham Petrol Geleceği (CL) grafiğini temsil ediyorlar. Üstteki grafik, MACD, Stokastik, Hacim, 20&50 EMA, Bollinger Band ve Woodies CCI olmak üzere bilindik 6 indikatörle doludur. En alttaki salt fiyat hareketi grafiğidir. Netliği görüyor musun? Açık olmak gerekirse, göstergelerin değerlerini inkâr etmiyorum. Göstergeleri üreten insanlara hayranım çünkü borsa dünyasına değer kattılar. 13 Aslında, bu işe başlarken her türlü göstergeyi denedim. Karmaşıklık ve belirsizlik beni verimliliklerini sorgulamaya itti. Ancak, uzun zamandır kullandığım tek bir gösterge var, EMA (Üstel Hareketli Ortalama) çünkü basit ve etkili. 20 EMA'yı trend tanımlayıcısı ve dinamik destek/direnç olarak kullanın. İlerleyen bölümlerde EMA kullanımını daha kapsamlı açıklayacağız. Fiyat hareketi için kesin bir tanım yoktur. Geniş anlamda, fiyat hareketi fiyattaki herhangi bir değişikliktir. Bana göre, fiyat hareketi işlemi, fiyattaki her hareketin arkasındaki nedeni anlama sürecidir. Gelecek hakkında potansiyel bir fiyat hareketi spekülasyonu yapmak için fiyatın geçmişle bağlantılı güncel hareketini analiz etmek. İlişkilerini analiz ederken bir işlem başlattığımda aldığım dönütler kararımı etkileyecektir. 5 dakikalık mum çubuğu grafiğinde, her çubuk arasındaki ilişki her 5 dakika içindeki fiyatın hareketini temsil eder. Fiyat hareketi benim en sevdiğim indikatördür çünkü bana her zaman fiyat hakkında gerçeği söyler. Yanlış sinyal üretmiyor. Günlük işlem yapan borsacıların genellikle böyle büyük bir engeli vardır: Bugün piyasanın bir yönü olup olmadığını veya belli bir aralıkta seyredip seyretmediğini tanıyabilmek. Ne tür bir günle uğraştığınızı fark ettiğiniz anda, işlem için uygun yöntemleri uygulayabilirsiniz. Eğer piyasanın yönü belliyse, geri çekilmeler en iyi seçimlerdir. Birinci veya ikinci geri çekilme fark etmez; bir mum geri çekilme veya karmaşık geri çekme, zarar limitinizi doğru belirlediğiniz ve trendin tersinde olmadığınız sürece, para kazanmak için, kelimenin tam anlamıyla, istediğiniz zaman girebilirsiniz. Bir işlem aralığı günüyse, yukarıdaki konsepti tersine çevirin ve sadece aralığın uç noktalarına karşı trende girin, net onay bekleyin ve ortadan uzak durun çünkü çok dalgalı olabilir. İndikatörleri çalıştırmak yerine "çıplak" grafiği tercih etmemin ana nedeni, piyasaların yönü belli olmadığında göstergelerin büyülü güçlerini kaybetmesidir. Range gününde her türlü yanlış sinyali oluştururlar. Bu büyük bir sorun çünkü piyasa %75 oranında yatay hareket halinde düzeltme 14 yapıyor. Piyasada geçirdiğim uzun yıllar boyunca keşfettiğim bir şey, işlem aralığının şaşırtıcı bir şekilde öngörülebilir olduğudur! Bunun arkasındaki neden, piyasanın alıcı ve satıcıların biraz "pasif" olduğu ve her iki tarafın da barışı bozmak istemediği denge durumunda veya "adil fiyat değeri" bölgesinde olmasıdır. Bu, uzun vadeli yatırımcılar arasında biraz endişeye neden olabilir, ancak günlük işlem yapanlar için, Range günleri genellikle kazançlı günlerdir. Aralık günündeki fiyat hareketi değiş tokuş için en iyi gün olarak tanımlanabilir. Alıcılar fiyatı aşağıdan yukarıya yükseltip kar aldıklarında, satıcılar alıcılarla yer değiştirir, short girmeye başlarlar ve fiyatı Range’in altına doğru iterler. Genellikle, bir taraf fiyatı çok agresif veya çok uzağa bir yöne doğru ittiğinde, Range aralığının kırıldığı yanılsaması yaratacaktır. Ancak çoğu durumda, 2-3 mum içinde başarısız olur. Daha sonra fiyat orijinal Aralığına geri dönecek ve takasa devam edecektir. Tuzak konsepti burada devreye giriyor. Range’in uç noktalarında sahte kırılma tuzağından kaçınmak, muazzam miktarda para tasarrufu sağlayabilir. Range kırılım gerçekliğini doğru bir şekilde tanımlama yeteneği, tuzağa düşmekten kaçınmanıza ve tuzağa düşenlerden sürekli para kazanabilmenize imkân sağlaycaktır. İndikatörlerin çoğu Aralık günü ile Trend günü arasında ayrım yapamadığında, "çıplak" grafikteki temel fiyat hareketi konseptleri şaşırtıcı bir sonuç verebilir. Piyasanın kendine has bir havası vardır ve her gün farklı bir gündür. Borsacılar ticareti "bilimden çok bir sanat" olarak iddia etmektedirler. Piyasanın aleatorik doğası nedeniyle bu çok doğru. Bu belirsizlik okyanus gibi bazen sakin bazen de öfkeli bir akış yaratır. Bir borsacının nihai hedefi mümkün olan en kısa sürede akışı yakalayabilmektir. Sizler piyasanın kendisisiniz ve piyasa da siz. Senkronizasyon! Piyasa ile senkronize olduktan sonra, profesyoneller gibi işlemlere girip çıkabilirsiniz. 15 Konsolidasyon-Orta nokta-Denge Trend-Kırılım-Dengesizlik Konsolidasyon-Orta nokta-Denge Trend-Kırılım-Dengesizlik 16 Bölüm 3-Trend ve Fiyat Hareket Aralığı Önümüzdeki günlerin potansiyel olarak nasıl geçeceğine dair borsacılara yardımcı olan birçok yöntem vardır. Trend Günleri için: İlk olarak, trendin gücüne ve takibinde yaşanan olaylara bakın. Yukarı veya aşağı yönlü olmasından bağımsız olarak trend günlerinde trendi belirleyen mum ciddi oranda iz bırakır. Tıpkı müzik gibi, marketin bir ritmi vardır. Mumlar evrilirken arkasında yatan tempodaki telaşı ve gücü hissedebilirsiniz. Trendin hangi tarafa doğru eğildiğini oldukça açık görebilirsiniz. Örnek olarak, güçlü bir yükselen trendde, grafik bol miktarda yeşil mum içerir. Bu mumlar genelde ortalama büyüklükte bir gövdeye sahiptirler ve fiyat genelde gövdenin üst kısmında kapanış yapar. Yavaş ve nihai olarak yükselen trend çizgisi parabolik bir yapı oluşturur. Fiyat geri çekilmeler yaparken de kısa gövdeli ve aşağıda uzun bir iğne bırakan kırmızı mumlar oluşturur. Sonuç olarak ortada yeşil mumlar daha fazla miktarda bulunmaktadır. Mumların hem büyüklükleri hem de sayıları, işleme daha erken girmediğiniz için sizde pişmanlık uyandırır. Yukarı yönlü trend sırasında satış yapmak oldukça zordur. Alıcılar, işleme giriş yaptıktan hemen sonra kar ettiklerini görmek isterler. Fiyat için verilen karar yukarı yönlüdür ve herkes satın alma konusunda senkronize olmuştur. Fiyat güçlü bir arz noktasına erişene kadar kimse kar almaz. Fiyatı düşürmek için yaratılmaya çalışılan herhangi bir karşı trend hareketi başarısız olacaktır ve trendin devamı için en güvenilir giriş noktalarından birini oluşturacaktır. Fiyat hareketi kullanılarak yapılan işlemlerde iğneler çok önemlidir, fiyatın reddedilmesini ve gücünü gösterir. Bunlar trend hakimiyetinin gizli gerçeğidir. Yükselen trendde, mum gövdelerinin altında uzun iğneler görmelisiniz, üstünde değil. Bu, satışların reddedildiği ve fiyatın yukarı itildiği anlamına gelir. Bu hareketi gördüğünüzde sizin yapmanız gereken şey satın almaktır. Trendin aksi yönünde işlem yapmamalısınız, aksi taktirde kar alma şansınızın sonuna gelmiş olursunuz. Aynı prensip düşen trendlerde de uygulanabilir. Art arda gelen, ortalama büyüklükte gövdeli ve gövde üstünde kalan uzun iğnelerden oluşan kırmızı 17 mumlar yoğunlukla görülür. Herhangi bir yeşil mum ise geri çekilmeyi gösterir ve kısa gövdeli olur. 13 Haziran 2016’da CL 6 güçlü bir yükseliş trendi gösterdi. Yeşil okların tamamı her satış hareketinden sonra gelen alımları göstermektedir. Burada yalnızca 6 kırmızı, 16 boğa mumu bulunmakta. Her bir kapanış mumu bir öncekinden daha yüksek. Kapalı değil de parabolik eğride. Böyle bir günde, herhangi bir boğa mumunun üstünden veya altında satın alabilir, kırmızı mumların kapanışından alım yapabilirsiniz (ölçek içinde). Bu akışta olmanız gerekiyor. Zamanın yalnızca %30’unda piyasanın yönü belirgin oluyor. İkinci olarak, eskilerden gelen Yükseğin Yükseği & Düşüğün Düşüğü. 6 Coinlancer 18 (Çift yönlü) İlk olarak, devamında gelen mumlar önceki mumları kırarak, yükseliş trendinde ise Yükseğin Yükseği veya düşüş trendinde ise Düşüğün Düşüğü yapmalıdır. Örneğin, yükseliş trendinde yeşil mumların her biri yükseğin düşüğü olmalıdır. Tam tersi şeklinde düşüş trendinde ise, kırmızı ayı mumlarının bir önceki mumdan düşüğün düşüğü, düşüğün yükseği ve düşük kapanış yapması gerekir. Yapısal modele dayanan başka bir yorum da: Her bir salınım pivot noktasıdır7. Yükseliş trendinde her bir dalga için yükseğin yükseği ve yükseğin düşüğü, düşüş trendinde ise her dalganın düşüğün yükseği ve düşüğün düşüğü yapmasıdır. Fiyat asla düz bir çizgide ilerlemez, dalgalar halinde hareket eder. Grafikteki her bir dalga pivot noktası oluşturacaktır. Bu pivot noktaları genellikle bir trendin geri çekilmesinde karşımıza çıkar. Arz-talep (alıcılar- satıcılar) bölgelerini gösteren önemli dönüm noktalarıdır. Trendi tanımlamak için bu pivot noktalarını kullanmanın en iyi yolu, bunları düz çizgilerle bağlayarak bir trend çizgisi oluşturmaktır. Karmaşık eğilim çizgileri çizmek için gelişmiş bilgiye ihtiyacınız yoktur. Sadece düşük ve yükseğin yükseği düz bir çizgide gösterin, yukarı yönlü basit bir eğilim çizgisi elde edersiniz. Düşüş trendi için ise herhangi bir yüksek mumla düşüğün yükseğini birleştirin. Bu trend çizgisi size trendin iki yönü için de gelecek fiyat hareketinin destek-direnç bölgeleri hakkında harika referans noktaları verecektir. Pivot noktaları işlem yapılan grafikte destek ve direnç noktalarını belirlemekte öne çıkar. Finansal piyasalarda, bir pivot noktası, borsacılar tarafından piyasa hareketinin olası bir göstergesi olarak kullanılan bir fiyat seviyesidir. Bir pivot noktası, bir önceki işlem döneminde bir piyasanın performansından elde edilen önemli fiyatların ortalaması olarak hesaplanır. 7 19 Düşüğün yükseği (HL) Trend çizgisi Düşüğün düşüğü (LL) 20 Üçüncüsü dinamik destek-direnç aracı EMA (Üstel Hareketli Ortalama). EMA, basit hareketli ortalamanın (SMA) bir varyasyonudur. Basit hareketli ortalama, belirli bir süredeki tüm kapanış fiyatı verilerini ekleyen, sonra ortalamasını alan bir aritmetik hesaplamadır. EMA, son fiyat verilerine daha fazla ağırlık vermeyi amaçlamaktadır, bu nedenle fiyata SMA'dan çok daha hızlı tepki verir. Şahsen 20 günlük EMA'yı 5 dakikalık mum çubuğu grafiğimde günlük işlem yaparken kullanıyorum çünkü fiyata hızlı bir şekilde tepki veriyor ve fiyat eylemini yakından takip ediyor. EMA'yı kullanmanın birçok yolu vardır, ancak iki yöntemin oldukça etkili olduğunu buldum. İlk olarak, 20 günlük EMA'yı, trend veya aralıkta olsun, gün içinde ne beklemem gerektiği hakkında geniş bir fikir vermesi için kullanıyorum. Belirli bir yönde giden günler için, mumlar genellikle EMA'nın bir tarafının üzerinde veya altında kalır, çoğu zaman daha derin bir düzeltmeye kadar saatlerce EMA'ya dokunmaz. Aralıkta seyreden günler için, fiyatın EMA ile çok yakından etkileşime girdiği çok açıktır. Aralık(range) etrafında bir kutu çizecek olsaydınız, EMA'nın kutunun ortasını kestiğini açıkça görebilirdiniz. Fiyat, pirinçteki üzerindeki beyaz renk gibi. EMA çizgisinin etrafında ikiz gibi dolaşıyor. Aşağıdaki ayrıma bakın. Trend hareketi Konsolidasyon 21 EMA'nın bir diğer kullanımı da reaksiyona bağlı olarak EMA'nın etrafındaki fiyat hareketini izlemek ve işlem yapmaya elverişli alanlar bulmaktır. EMA düz bir çizgi, trend çizgisi gibi değil. EMA fiyatı takip ediyor, dinamik. Güçlü destek/direnç referans noktası olarak hizmet vermektedir. Ancak sadece fiyat tek bir yönde trend olduğunda en iyi şekilde çalışır. Fiyat yatay hareketler yaptığında, EMA verimliliğini kaybeder, güvenilir veriler üretmez. EMA tabanlı işlem stratejileri oldukça popüler, işleme katılmayanlar EMA’yı bir şahin gibi izliyorlar. Aksiyom şudur: "Fiyat EMA'nın üzerinde kaldığı sürece, sadece satın alacaksınız, asla satmayacaksınız. Tam tersi düşüş trendi için de geçerlidir." Sık sık kullandığım işlem modellerinden biri "1. Derin Geri Çekilme"ye girmektir. Güçlü bir trendde, fiyat EMA’dan çok uzaklaşır ve saatlerce dokunmaz, ancak ilk kez dokunduğunda, bu derin geri çekilme trendin aslını devam ettirmek için çok güvenilir bir sinyaldir. Bazı uzmanlar EMA'ya "Ortalama" diyor. Fiyat "Ortalama"dan çok uzaklaştığında, lastik bant etkisi yaratabilir ve fiyat EMA'ya kadar uzanır. İşleme girmeyenler EMA’yı izliyor, güçlü bir trendin ilk geri çekilmesinin tersine dönme durumunun oldukça nadir olduğunu biliyorlar. Bu nedenle, fiyat EMA'ya döndüğünde, bunun orijinal işleme girip trendi devam ettirmek için bir fırsat olduğunu düşünürlerdi. Dikkat: Fiyatın ne kadar uzakta olduğunu asla objektif olarak belirlemeyin! Piyasa düşündüğünüzden çok daha ileri gidebilir. Tersine işlem açmadan önce onay ve kanıt bekleyin. 22 23 Örnek Çalışma: Bu 23 Haziran 2016’da ki bir gecelik oturumunun grafiğidir. Fiyat, EMA'ya dokunmadan noktalı çizgiye kadar trend oldu, bu satıcıların çok güçlü olduğunu gösteriyor. Ama fiyat "Ortalama"dan çok uzaklaşıyor. Yeşil okla gösterilen son kırmızı mumun iğnesi, bize alıcıların uzun pozisyonda yükseliş yaptığını ve satıcıların kar almaya başladığını söylüyor. Ardından EMA'ya önemli bir geri çekilme geldi. Yeşil daire, EMA’nın 1. Geri çekilmesi için mükemmel bir örneği olacaktır. Fiyat EMA'ya dokunuyor, yüklü bir tedarik buldu, düşüş trendi yeni bir düşük seviyeyle devam ediyor. Bariz bir şekilde buradaki yeşil çemberde iki tuzak bulunabilir. Bu bölgeyi, Bölüm II'de daha ayrıntılı olarak göstereceğim "Tuzak" konsepti için bir giriş görevi olarak değerlendirebiliriz. 2 ile gösterilen mum bariz bir "Stop Avı" tuzağıdır. İşlem yapan insanlar her zaman kurumların onların stop noktalarının hangi seviyelerde olduğunu bildiğinden ve o seviyelerde onları yakaladıklarından şikâyet ederler. Elbette! Zararı durdurma yerlerini için bariz seviyeleri herkes bilir, kurumların emirlerinizi gerçekten görebildiğinden bahsetmiyorum bile. Kurumsal borsacıların tarafından düşünün. Onların işi ellerindeki hisseleri boşaltmak. Örneğin, Mum 1, soldaki küçük aralığı(range) kıran ve ardından eşit derecede güçlü iki ayı mumu ile takip eden büyük bir ayı mumudur. Daha önce short açan borsacılar satın al-dur emirlerini bu ilk mumun 1-2 tick üstüne koyarlardı. Kurumlar emirleri görebilirler, bir sürü, orada çıkarılmayı bekleyen birikmiş, satın alma-durdurma emri olduğunu gördüklerinde onları avlayacaklardır. İşlemler için çok net bir motto vardır: “Düşükten Al ve Yüksekten Sat”. Bir satış emrini elden çıkarabilmek için, birinin onlardan satın alması gerekir. Düşük seviyeden satmak kurumlar için bir seçenek değildir, yüksek satmak zorundadırlar. Hangi nokta hem en yüksek satın alma emir hacmine hem de en uygun konuma sahiptir? Mum 1’in üstü! Hem Mum 1'in yüksekliğini hem de EMA'yı satış emirlerini boşaltmak için yeterli miktarda çıkarmayı ve ayrıca alıcıların seviyeyi kontrol altında tuttukları yanılsamasını yaratmayı başarıyorlar, bu da daha fazla amatör alıcıyı satın almaya çekecek, kurumlar için satış emirlerinin daha fazlasını dolduracak. Mum 2 EMA'nın üzerinde kapanmasına rağmen, genellikle alıcıların kontrolü ele aldığını gösteriyor. Ama devamında gelenlere bak: küçük bir mum ve bir boğa Doji. Long işlemine giriyorsan görmek isteyeceğin şey bu olmaz. Bu sadece işleme 24 katılmayan kimselerin artık bu potansiyel Boğa Tersine çevirme stratejisini desteklemekle ilgilenmedikleri, satışların bitmediği anlamına gelir. Yani bir alıcıysanız, düşünce şeklinizi değiştirmeli, esnek olmalı, fiyatın artmaya devam edeceğini "umut etmek" yerine piyasa duyarlılığının değiştiğini kabul etmelisiniz. Hala şüpheniz varsa, mum 3 çıkmak için son şansınızdır, köprüden önceki son çıkış. Alıcıların satın alma limiti emirlerini mum 4’ün 1tick üzerine koyduklarını görebilirsiniz, çünkü 2 tick yükseldi. Mum 3 oluşurken, çok güçlü bir yeşil boğa mumu gibi görünüyordu. Ama mum bittiğinde üstteki fitillere bakın, yukarı çıkma çabası başarısız oluyor. Fitil, fiyat reddinden, başarısızlıktan başka bir şey değildir. Bu alıcılar dolduruşa gelir ve hemen tuzağa düşerler. Bir tuzak avcısı olarak işiniz, grafikte neler olduğunu objektif olarak analiz etmek ve kendi yararınıza kullanmaktır. Bir tuzak avcısı olarak işiniz, grafikte neler olduğunu objektif olarak analiz etmek ve kendi yararınıza kullanmaktır. Mum 3'ü gördüğümde, satış durdurma siparişimi Mum 4’ün 1 tik altına koyardım. Alıcıların kapana kısıldıklarını biliyorum, zarar durdurma yerleri çok uzak değil, en yakını mum 4’ün altında. Onların zara limit seviyelerini avlardım. Kaçtıklarında, zararları benim kârıma dönüşür. Hem mum 2 hem de mum 3 tuzakları günlük işlemlerde çok yaygındır. Onları tespit etmeyi ve nasıl kullanacağınızı öğrenin. İşlem Hareket Aralığı (Yatay Fiyat Hareketi İşlemleri) Fiyatın hareket alanını belirlemek birçok borsacı için zor olabiliyor. Trend ile fiyat aralığını birbirinden ayırt etmek birçok borsacı için oldukça zor. Aslında bu oldukça anlaşılabilir çünkü iki durumda da insan gözünü yanıltabilecek ortak noktalar bulunmakta. Trend aslında bir kırılım fazıdır. Hareket aralığı ise fiyatın konsolide olduğu fazdır. Market ise bu ikisi arasında gidip gelir. Bu, dağa tırmanmak gibidir. Dinlenip enerjini yenileyebileceğini düşündüğün kadar yüksek bir noktaya tırmanırsın. Bir süre dinlendikten sonra enerjin var ise tırmanmaya devam edersin. Eğer enerjin yoksa vazgeçer ve aşağı inersin. Market de tam olarak böyle çalışmaktadır. Örnek olarak, fiyat bir süre yukarı doğru çıkar, daha sonrasında devam etmek veya düşmek için konsolidasyon fazına (hareket aralığı oluşan zaman) geçer. Bir noktada, fiyat konsolidasyon alanından çıkarak yukarı veya aşağıya 25 doğru hareketini gerçekleştirir. Eğer kırılım yukarı doğru ise, bu hareket alıcıları kendine çeker ve fiyat yükselir. Önceki yükselen trend devam eder. Böylece başarılı bir kırılım gerçekleşmiş olur. Eğer denge noktası kırılamadıysa, konsolidasyon alanının dışında kalan aşırı hareket tersine çevrilir (satış veya alış ile) ve fiyat tekrar konsolidasyon alanının içine alınır. Böylece mumun üzerinde uzun bir fitil oluşur, fiyat orijinal hareket aralığına döner ve konsolidasyon fazı devam eder. Eğer daha fazla sayıda insan fiyatın adil olmadığını düşünürse veya alıcılarda zayıflık oluşmaya başladıysa, satıcılar kontrolü ele geçirir, fiyatı aşağı doğru düşürür ve potansiyel bir ayı hareketi başlatırlar. Trend ve konsolidasyon alanı arasındaki ilişki birbirini etkiler. Biri olmadan diğeri de olamaz. Sizin işiniz trendi veya konsolidasyon alanını tahmin etmek değil. Bu zaman kaybı olurdu. Odağınız akışın içine nasıl gireceğinizde ve buna göre nasıl işlem alacağınızda olmalıdır. Esnek ve her duruma hazırlıklı olun. Eğer gündüz yükselen bir trend kırılımı gördüyseniz, akşam bir konsolidasyon alanı bekleyin. Bunu tahmin etmeyin, hazırlıklı olun. Kendinizi, tahmin gücünüzün yüksekliği ile etkilemeye çalışmayın! Grafiğin size söylediği şeylere göre hareket edin. 26 Hareket Aralıklarının Karakteristiği Öncelikle fitillerden bahsedelim. Konsolidasyon alanları bolca fitil ile doludur. Özellikle de fiyat hareketinin sınırlarında daha çok görülür. Bunun sebebi üst üste başarısız olan hareketlerdir. Fiyat, konsolidasyon alanının üst sınırına yaklaştığında ve satıcıların fiyatı tutmadığı durumlarda grafiğin ne kadar yükselebileceğini görebilirsiniz. Ne kadar yükseğe giderse, satıcılar için de o kadar kar artışı olur. Bu da fiyatta vakum etkisi yaratır. Fiyatın konsolidasyon alanının üst sınırına yaklaştığında hızlanmasının ve büyük gövdeli mumlar oluşturmasının nedeni de tam olarak budur. Fakat buna aldanmayın. Satıcılar bir yere kaybolmadı. Fiyatın seviyelerini izliyor ve bekliyorlar. Fiyat aşırı hareket alanına geçtiğinde (konsolidasyon alanının üstü) satıcılar olaya el atar ve alıcılara satmaya başlarlar. Böylece fiyatı konsolidasyon alanının alt sınırına düşürürler. Harika görünen boğa mumu, kapanıştan önce kayan yıldız görünümüne dönüşür. Aşırı hareket alanları, borsacılar için risk-ödül oranını oldukça yükseltir. Bazı akıllı borsacılar, konsolidasyon günlerini çok severler. Çünkü fiyat hareketini oldukça “tahmin edilebilir” bulurlar ve fiyatın aşırı hareket ettiği zamanlarda ileri geri şeklinde birçok işlem yaparlar. Bu durum da konsolidasyon alanının sınırlarında uzun fitiller bırakır. Fitiller başarısızlıkları temsil eder. Yukarıda kalan fitiller alıcıların, aşağıda kalan fitiller ise satıcıların başarısızlığını gösterir. Şunu unutmayın: Gerçek kırılım gerçekleşmeden önce konsolidasyon alanlarında birçok başarısız kırılım girişimi görülür. Gerçek kırılım gerçekleştiğinde, bunu anlarsınız. Hem hacim artışından hem de mumların gövde uzunluğundan oldukça ikna edici bir şekilde bunu görebilirsiniz. Bunların olmadığı kırılımlar kısa zamanda başarısız olacaktır. Genellikle de 5 mumluk zaman içinde olurlar. Kırmızı ve yeşil oklar konsolidasyon alanının içerisindeki başarısız olan kırılım denemelerini gösteriyor. Konsolidasyon alanındaki fitilleri inceleyin. Sıkışık bir alan içinde birbirinin üzerine binen ve doji görünümü oluşturan mumları görün. İki çizgi arasında gidip gelen boğa-ayı-boğa-ayı döngüsünü ve fiyatın kararsızlığını gözlemleyin. Grafikteki “A mumu” gerçek bir kırılımı gösteriyor. Oldukça büyük gövdeli ve kısa bir fitil bırakarak konsolidasyon alanının oldukça aşağısında kapanış gerçekleştirmiş. 27 İkincisi, boğa ve ayı gücü arasındaki değişim her iki tarafın da aktif olduğunu gösterir. Her iki tarafta da devamlılık duygusu yok. Her iki tarafta da direnç sabitliği yok. Kırmızı mumlar ve yeşil mumlar miktar olarak biraz eşittir diyebiliriz. Direnç küçük bir kıvılcım gibi zayıftır, çok hızlı parlar ve ölür. Genellikle, aralıkta devasa bir kırmızı mum göreceksiniz, tüm alanı ele geçiriyor gibi görünüyor. O zaman boğayı takip edin, o mumun altından short işlemi açan borsacılar bu noktada tuzağa düşürülmüş oluyor. Fiyat arkasına bile bakmadan yükselmeye devam etti. Tekrar belirtelim: Tutarlılık duygusu yok. Aralıkta (Range) kalan günlerde, piyasanın o gün gerçekten aktif olmadığı ve tembel hissettirmesi garip bir his yaratabilir. Ama aslında her iki taraf da çok aktif, alıcılar ve satıcılar arasında bir denge yaratıyor. Bu yüzden fiyat tek bir yöne gitmiyor. Aralık (Range) günü belirsizlik, zor anlaşılır, isteksiz ve tereddütlü bir duyguya sahiptir. Trend işlemlerinde en iyi çalışan tüm kurulumlar büyülü güçlerini kaybediyor. Aralık (Range) günü, kafa karışıklığı günüdür, borsanın gidişatıyla ilgili kafanız karışmaya 28 başladığında, muhtemelen bir aralıktasınızdır (Range). Bana göre, böyle günler bulutlu bir gün gibi, yağmur yağacak ya da güneş çıkacak gibi görünüyor, ama öyle olmayacak. Aralık’ta (Range) işlem yaparken hatırlanması gereken anahtar kelime: Sabır! Bir tarafın gerçekten düşüşte olduğunu onaylamayı ve kanıtlamayı bekleyin, sonra uç noktalardan girin!!! Üçüncüsü, Dojiler ve Çakışan fiyat hareketi. Çok sayıda Doji ve mumun üst üste bindiğini görmeye başladığınızda (ipucu: yatay hareket), piyasa muhtemelen değişiyordur. Dojiler aralık oluşumu için ilk işaretlerdir. Onları görmeye başladığınızda, biraz kar elde etmenin zamanı geldi demektir. Bir Doji özünde tek mumluk bir işlem aralığıdır ve süslü isimleri olan birçok aile üyesine sahiptir, "Mezartaşı"; "Yusufçuk"; "Çekiç"; "Ters Çekiç"; "Asılan adam" ve "Kayan Yıldız"8.İsimler önemli değil, hepsi aynı özelliği gösteriyor: Kararsızlık. İçeriğine ve yerine bağlı olarak aynı çubuğun çok farklı anlamları olabilir. Çakışan fiyat hareketi, çubukların Yüksek, Düşük, Kapanış, Açılış ve mumlarının boyutlarının birbirine benzer veya birbirinin içinde olduğu anlamına gelir. Yatay hareketler yapar. Açıkçası, fiyat hiçbir yere gitmiyordur. Çakışan ve kırılan fiyatı hareketi arasındaki ayrım için aşağıdaki örneğe bakın. *Canlı ticarette bazen, iki veya daha fazla mumun Yüksek veya Düşük seviyelerinin aynı olduğunu göreceksiniz. Sonra ekranın soluna baktığınızda, geçmişte fiyat hareketinin de bu seviyede durdurulduğunu göreceksiniz. Günün sonunda, o bölgede fiyatın tekrar durdurulduğunu göreceksiniz. Bu durum, bu seviye için güçlü bir arz/talep bölgesi olduğu anlamına gelir. "Duvar" gibidir, izinsiz girmek zordur. 50 dolar gibi tam sayı olabilir. Ama çoğu zaman ilgi alanı, güçlü bir arz/talep BÖLGESİDİR. Bu nedenle, iki veya daha fazla mumun aynı Yüksek / Düşük seviyelerde olduğunu gördüğünüzde, bu seviyeyi işaretleyin ve fiyat bu seviyeyi yeniden ziyaret ettiğinde tepkiyi izleyin. Gerçek kırılım veya başarısız kırılımların güvenilir oluşumlarını arayın. 8 Orijinalleri: “Gravestone”; “Dragonfly”; “Hammer”; “Inverted Hammer”; “Hanging man” ve “Shooting star”. 29 Örnek Çalışma: Daire içine alınmış fiyat hareketleri, çok sayıda Doji içeren ve üst üste binen konsolidasyon alanı (range) örneklerdir. 1. çemberden A bölgesine kadar fiyat art arda hareketlerle trend oluyor. A'dan D'ye olan alan belirsiz bir trend göstermekte, ancak o bölgede tıkanıklık oluşmaya başladığını görebiliyoruz. A bölgesi, mor çizgiyle işaretlenmiş aynı Yüksek seviyeye sahip. Bu durum, belirli bir fiyat seviyesinin önemli olabileceğini bize gösterir. Ayrıca 30 potansiyel bir konsolidasyon alanının(range) üst sınır çizgisi de olabilir. Aralığın alt sınır çizgisi de olabilecek D & E mumlarının kapanış seviyelerini kullanarak alt çizgiyi çizdikten sonra, B, C alanı ve kapanış mumunun bu aralığın parametresini doğruladığını grafikten okuyabiliriz. E ve B arasındaki mumlar Boğa tarafından çok ikna edici bir güç sergiliyor. Ayı trendinin başarılı bir şekilde tersine dönmesi söz konusu olabilir mi? B'deki fiyat hareketine bakın. Yeşil mum belirlediğimiz mor çizgiyi kırıyordu, ama üstünde bir seviyede kapanamadı. Bir sonraki mum, başlangıç seviyesini kırma çabasının başarısız olduğunu ve satıcıların üst sınırlarını savunmak için devreye girdiklerini gösteren bir yutan ayı mumudur. Fiyat C'de bu sınırı tekrar ziyaret ettiğinde, aynı şey oldu, alıcılar çok zayıf, uzun bir iğne ve ardından büyük bir ayı mumu. D &E'ye bak, aynı şey aralığın alt sınırında da oldu. E'deki iğnelerin tümüne bak, böylelikle bu seviyenin reddedildiği doğrulanmış oldu. Mum1, Japon mum borsacısının "Çekiç" olarak adlandırdığı mum modelidir. İsim önemli değil, önemli olan bu Doji'nin uzun süreli bir ayı eğiliminden sonra fiyat reddi göstermesi. Mum 2 büyük bir ayı direnci gösteriyor, ama devamında gelenler korkunç. Ve long pozisyonuna girmek için mum 2'nin 1 tick üstünde işleme girseydik, elimiz bomboş kalacaktı, bu potansiyel bir aralığın ortasına girmek demek! İşleme girmek için kötü bir yer! Asla bir Aralığın ortasında pozisyon başlatmayın! Ödül riskin büyüklüğüne göre çok küçük. E mumu gelen mumların korkunç olmasına rağmen iyi bir oluşum mumu, bir Doji* ile gösterilen muma bakalım. Mum oluşurken, alt sınırın daha da altına kadar yoklandı, tüm alıcıların zarar limit seviyelerini (stop-loss) tetikledi ve yüksek seviyede kapandı. Bu bir TUZAK! Long işleme girmemiz için sinyalimiz bu! Onaylama ikinci mum ile geldi. Bu küçük ayı mumu satıcıların ilgilerini kaybettiğini gösteriyor. Bu mumun (46,87) 1 tick üzerinde bir satın alma-durdurma emri ve * çubuğunun (46,67) altına zarar limiti (stop-loss) yerleştirin. Hedefi risk-ödül oranı 1:2 ile ölçün, 47,27 seviyesinde çıkın. Tam olarak olan da bu, tam zamanlama! Fiyat 47.28'de reddedildiğinde ve kapanış yaptığında, birçok yatırımcının aynı noktada kar aldığını gösteriyor. Başka bir yol, fiyat aşağı yönlü işlem yaparken, alt sınır çizgisine yaklaşırken piyasaya satın alma emirleriyle girmektir. Birden fazla fiyatı kırma girişiminin yatay fiyat hareketinde başarısız olacağına bahse giriyorsunuz. Belirli bir zarar limiti seviyesi ayarlayın, mesela 150$ veya 200$. Bu, önceden tanımlanmış kayıplı bir 31 olasılık bahsidir, sizin avantajınız, kırılımın çok olduğu aralık başarısız olur ve long işlem için onay aldığınız iğne uzundur. Bu mum kapandıktan ve üstünlüğünüzü onayladıktan sonra, durağınızı 46,67 seviyesine taşıyabilirsiniz. Hedef değişmiyor. 1:2 oranı veya daha fazlası (1:3), çok uç noktalara girdiğiniz için risk nispeten daha küçüktür. 32 Dördüncüsü, 20 EMA. EMA aritmetik hesaplamadır. Fiyat güçlü ve hızlı trend olduğunda, EMA'nın hesaplamayı yakalaması zordur. Bu nedenle, güçlü bir trendde, EMA ve mumlar arasında mesafe vardır. İşlem aralığında, durum tam tersi, çok fazla düzeltme var. Bazen gövde, çoğu zaman iğnenin kendisidir. "Fiziksel" temas sıktır. Çünkü bir Aralıktaki fiyat hareketi çok değişken değildir, çoğu zaman hiçbir yere gitmez. EMA, genellikle ortada bulunan aralığı keser. 20 günlük EMA, fiyatın tepeden tırnağa hareket ettiği bir eksen gibidir. Burada dikkat etmesi gereken bir senaryo var: Bir Aralık patlak vermek üzereyken, fiyat hareketini yakından izleyin, EMA'nın bir şekilde mumları tuttuğunu fark edeceksiniz ve onları kırılım seviyelerine ittiğini göreceksiniz. Terse bir kırılım için, fiyat EMA etrafında Aralığın tam ortasında duracaktır. Birçok mum EMA'nın alt seviyelerini irdelemesine rağmen, asla seviyelerin altında kapanmazlar. Düşüş trendi için durum tam tersi. Fiyat EMA'da duracak ve oradan aşağı itilecek. Hiçbir şey değiştirilemez değildir, ancak mumların kapanışlarını ve mumlar ile EMA arasındaki ilişkiyi yakından izleyin. Bir ayı trendinin patlak vermesi mumlar EMA’nın altında olduğunda daha olasıdır ve mumlar EMA'nın üzerinde olduğunda boğa trendinin yükselişi de daha olasıdır. 33 Kusurlu İşlem Aralığı Bir önceki bölümde, Konsolidasyon alanı ve trend arasındaki ilişkiyi ve ayrıca konsolidasyon alanlarının nerelerde olduğunu tanımak için bazı sezgisel teknikler tanımlamıştım. Önceki bölümde sunduğum görüntüler, aralığın “mükemmel” denilebilecek şekilde örnekleridir. Ancak gerçekte, konsolidasyon alanı oluşumu çok belirsiz olabilir. Çoğu zaman, 2 paralel çizgiyle sınır içine almak zor olur. Aşağıdaki görseller kusurlu aralık örnekleridir. Ama devam eden bir eğilim olduğu düşüncesine kanmayın. Hayır, yok. Konsolidasyon alanının bu varyasyonlarıyla işlem yapma yöntemi aynıdır: yaklaşık sınırı bulun ve tüm başarısız kırılım girişimini azaltın. 34 35 Bölüm 4- Tersine Çevirme Tersine çevirme sadece mevcut kısa vadeli eğilimin değişmesi anlamına gelir. Bir eğilim güçlü giderken, tersine çevirme girişimleri başarısız olur. Bu girişimler, geri çekilmeler ve trendle uyumlu harika kurulumlar haline gelecektir. Ancak tersine çevirme, günlük ticaret ortamında oldukça sıkça karşılaştığımız bir durumdur. Bu "tersine çevirmeler" büyük trendin birincil değişimi değil, uzun vadeli yatırımcıların takip ettiği bir trenddir. Bu geri dönüşler sadece önemli hacim ve volatilitede karşı trend dalgalanmalarıdır. Günlük işlem yapan borsacılar için salınımlı işlem yapma (swing trade) ve malı uzun süre elde tutmadan kar etmek için yeterince iyi bir yöntemdir. Bunlar günlerce sürebilen kısa vadeli trendlerdir, bu nedenle bunları nasıl takas edebileceğimizi öğrenmek önemlidir. İlk kriter: trend çizgisinin kırılması veya EMA'nın kontrolü. Trend çizgisinin kırılması tersine çevirmeyi garanti etmez, ancak potansiyel trend değişikliğinin çok güçlü bir işaretidir! Ters eğilimden gelen gücü ve kararlılığı gösterir. Ancak 1. trend çizgisi kırılımı veya EMA kırılım seviyeleri ile uğraşırken ekstra dikkatli olmanız önemlidir. Bu seviyelerden nadiren başarılı geri dönüşler olur, aslında orijinal trendi sürdürmek için en sık işlem yapılan oluşumlar bunlardır, bu yüzden dikkat, tuzağa düşmeyin. Herhangi bir trend çizgisi kırılması ters eğilim için ikna edici bir neden değildir, ancak bu kırılımdan sonraki reaksiyonun izlenmesi en önemli adımdır. Bana göre, EMA'nın baskınlığı net bir şekilde belli olduğunda ters eğilimi tercih ederim. İkincisi, trend çizgisini veya EMA'yı kırdıktan sonra, takip etmenin gücü. Kontrol etmek derken doji mumları vs. ile EMA’ya dokunmak veya biraz üzerinde kapanış yapmayı kastetmedim. Asıl kastettiğim EMA çizgisini büyük gövdeli mumlar ile tabiri caizse tokatlayıp geçmek ve orada kalmaktı. Örneğin, kısa vadeli yükselen bir trendde EMA üzerinde kapatmış bir mum görebilirsiniz ancak takip eden mumlar çok kötüdür. Bu mumlar ya EMA çizgisi etrafında net bir yön belirlemeden oluşan doji mumlarıdır ya da küçük gövdeli boğa mumlarıdır. Bu gösterge, geri dönüşün başarısız olabileceğine dair bir uyarı olabilir! Fiyatın düşmesini bekleyen ve işlem yapmayan borsacılar EMA’yı yakından takip ediyorlar ve güçsüzlük gördükleri anda 36 fiyatı aşağı çekmek için bu fırsata atlayacaklardır! Bu geri dönüşü destekleyecek güçlü ardışık boğa mumları yoksa, fiyat kırılım çubuğu ne kadar güçlü olursa olsun, başarısız olur. Fiyat kırıldıktan sonra ardışık yeşil çubuklar gördüğünüzde, yükseliş trendinin devam edeceği konusunda ikna edici olabilirler. Sadece boğa direncini izlemek için değil, aynı zamanda herhangi bir güçlü ayı direnci konusunda da dikkatli olun. Genellikle ters eğilim borsacıları alıcıları tuzağa düşürmek için yeterli mesafe için fiyatı EMA'nın ötesine iter, sonra da fiyatı olduğu gibi fiyatı aşağıya çekerler. Küçük gövdeli ayı mumları ya da ayı habercisi Dojiler görürseniz bunlar satıcıların ilgilerini kaybettiklerinin emareleri olabilir. Unutmayın ki hiçbir şey değişmez değildir. Borsa ticareti olasılık oyunudur, elinizdeki tüm veriler işlemi destekleyici görünüyorsa, sadece girin, işleri aşırı karmaşıklaştırmayın, kırılım çubuğunun altına zarar limiti yerleştirin. Üçüncüsü, Fiyat kırılımından sonra Yükseğin yükseğini ve Düşüğün düşüğünü izleyin. Bir trend, yalnızca bir yükseliş trendinde Yükseğin yükseği ve bir düşüş trendinde Düşüğün düşüğü yaparsa güçlüdür. Fiyat trend çizgisini veya EMA'yı kırdığında, geri dönüş değil, derin bir geri çekilme olarak kabul edilir. Ancak fiyat orijinal trend için yeni yüksek seviye veya yeni düşük seviye oluşturamadığında, o zaman trend oluşumu değildir! Eğilim duraklatma ve potansiyel olarak tersine çevirme üzerindedir. Örneğin, bir düşüş trendinde, fiyat eğilim çizgisinin kırılmasından sonra yeni bir düşüğün düşüğü yapamazsa, bunun yerine yine yükseğin düşüğü oluşturduysa, olası geri dönüş emareleri yoldadır. Aynı prensip yükseliş trendi için de geçerlidir, trend çizgisi kırılmasından sonra düşüğün yükseği oluşturuyorsa, dikkatli olun. Çift Tepe/ Çift Dip Trend Dönüş Formasyonları9 olarak kabul edilirler. Trend çok güçlü olduğunda ters eğilim borsacılarının para kazanma şansı yoktur. Yatırımcıların kar alabileceği en iyi ters eğilim bir işlem aralığıdır. Trend bir kanal gibi ya da sık geri çekilmelerden kaynaklı güçsüz olduğu durumlarda trendi tersine çevirmenin gerçekleşme olasılığı daha fazladır. Bu nedenle, bir borsacı olarak, ana odak noktası her zaman her iki tarafın gücünü kontrol etmek, hangi tarafın baskın olduğunu görmek ve esnek olmaktır. 9 Double Top/Bottom Major Reversal Patterns 37 Tuzak 3 Trend çizgisi kırılımı EMA üzerinde kapanış Tuzak 2 Tuzak 1 Yükseğin düşüğü En düşük 38 Örnek Çalışma: Piyasa sabahın erken saatlerinden itibaren düşüş eğilimindeydi. Bir şekilde bir kanal oluşturdu. Ancak yakından bakarsanız, düşüş trendinin gücünün zayıf olduğunu görebilirsiniz. Bir sürü Doji ve sık sık geri çekilmeler mevcuttur. EMA'ya ilk büyük geri çekilmeyi oluşturdu ve küçük trend çizgisini (kırmızı çizgi) kırdı, ancak hemen fiyat oradan reddedildi. Ama yeşil okla gösterilen muma bakın, boğa tarafından güçlü bir direnç olduğunu gösteriyordu. Ama sabahtan beri trend olduğu için, EMA’ya doğru ilk geri çekilme genellikle başarısız olur. Daha sonrasın alıcılar tekrar deniyor ve yükseğin düşüğü oluşturuyor. Güzel bir işlem planı kurmuş oldular. Şimdi alıcılar, kısa vadeli işlemler dahil, çok daha iyi bir işleme giriş noktası yaratmış oldular. Satıcılar ise güç kaybettiği için herhangi bir düşüğün düşüğü veya yükseğin düşüğü oluşturamıyor. Seviye yükselmekteyken, bu ters giriş birçok borsacıyı tuzağa düşürdü. Tuzak 1’de mum oluşuyorken, önceki ayı mumundan sonra büyük bir ayı direnci gösterdi fakat boğada kapanış yaptı. Düşüş trendinin devam edeceğine inanan bütün borsacıları tuzağa düşürdü. Aynı durum Tuzak 2& 3’te de yaşandı. Her satın alma girişimi satın alındı. Ayı olayıyla ilgili bir şeyler ters gidiyor. Satıcılar güçlüyse, alıcıların her ayı mumunu yukarı itmelerine izin vermezler. EMA ve trend çizgisini kıran mum, boyut olarak güçlü bir çubuk ve yüksek kapanış yaptı. Yükseğin düşüğünden sonra ard arda gelen 7 boğa mumu var ve 4 mum EMA’nın üstünde kapanış yaptı. EMA’nın kontrolünü elinize almaktan bahsederken kastettiğim buydu. Başarılı bir geri dönüş için olasılığı arttırır. Ana Trend Dönüş Formasyonları- Çift Tepe/ Dip Birçok tren dönüş formasyonu vardır, Baş ve Omuzlar (Head & Shoulders); Yuvarlak Tepeler/Dipler (Round Tops/Bottoms); Fincan kulp formasyonu (Cup & Handle); Üçlü Tepe/Dip (Triple Tops/Bottoms); Üçgenler, Takoz ve aralarında en sevdiğim: Çift Tepe/ Dip Formasyonu. Her formasyonu ve detayı hazırlamak çok işlevsel bir durum değildir. Onları 2 gruba ayırıyorum; 2 itişli ve 3 itişli formasyonlar. İtiş derken, grafikte bir deneme ya da önemli noktalar; swing11’den bahsediyorum. Örneğin; Tepe, fiyatı yükseltmek yapılan iki başarısız girişimden oluşur. Yukarı yönlü iki itme ama başarısız. 39 İşin özünde, bütün tren döndürme formasyonları Çift Tepe/ Dip formasyonunun çeşitli varyasyonlarıdır. Benim fikrime göre, “3 itişli” formasyonda “2 itişli” formasyonun varyasyonudur. Üçlü Tepeler/ dipler ve Baş ve Omuzlar esasen Çift Tepe/ Dip varyasyonudur. Bunların hepsi temelde aynı başarısızlık anlayışı üzerine kurulmuştur. Baş & Omuzlar formasyonunda sol omzu kesersek, Çift Tepe/Dip formasyonuyla aynı olduğunu göreceksiniz. İpucu: Çift Tepe/ Dipler hiçbir zaman tam olarak aynı değildir. Sağ taraftaki tepe/ dip sol taraftaki ile eşit, alçak ya da ha daha yüksek olabilir. Şekli önemli değil, başarılı Çift Tepe/ Dip işlemi için gereken anahtar direncin doğrulanmasıdır. Çift Tepe/ Dip formasyonu günlük bakılan her grafikte bulunabildiğinden en sık işlem yapılan formasyondur. Bundan kaynaklı olarak yalnızca bu formasyonla işlem yaparak bir hayat sürebilirsiniz. Fiyat belirli bir seviyede durduğunda ve tersine döndüğünde, arz veya talep diğerinden daha fazla olan dengesizlik gösterir. Fiyat bu seviyeyi tekrar test etmek için geri geldiğinde, iki şeyden biri olabilir: tekrar başarısızlık ve başarılı kırılım. Unutmayın; büyük Çift Tepe oluşumlarını düşüş trendinde & Çift Dip oluşumlarını yükseliş trendinde bulabilirsiniz. İpucu: Piyasa ikiye ayrılır. Örneğin, AB=CD modeli iki bacak ve bir geri çekilmeden oluşmaktadır. Karmaşık bir geri çekilme 2 ters eğilim bacağı ve orijinal trendin yönünde bir başarısız girişimden oluşmaktadır. Bu olayı grafiğin her yerinde bulabilirsiniz. İpucu: Piyasa bir şeyi iki kez denediğinde ve başarısız olduğunda, genellikle ters yöne gider. Çift Tepe/Dip formasyonunun bu kadar iyi çalışmasının nedeni budur. Bu anlayışın arkasındaki psikolojik neden alıcıların veya satıcıların kendilerinin iki kez işlem kapatma seviyelerinin altına düşmesine izin vermemesidir. İlk deneme başarısız olursa, yeniden denerler. Ama ikinci deneme başarısız olursa, korkuları onları tereddüte düşürürdü. Bu nedenle, üst üste iki kez başarısız olurlarsa, trendin kendi yönünde işleme girmeye devam etmek konusunda çok isteksiz olurlar. Bunun yerine pozisyonlarını terse çevirecek ve yeni yönde hacimlerini artıracaklardır. Aşağıda piyasanın nasıl 2 bacakla hareket ettiğini gösteren 3 örnek var. 40 Boyut ve şekil farklı olabilir. Herhangi bir 2 ayaklı harekette her zaman bir Makro ve Mikro görünüm vardır. Tek bir mum tek bacak olarak kabul edilebilir. Tek bir swing olarak değerlendirilen şey öznel olarak yorumlanabilir. Buradaki asıl önemli nokta bu konsepti bir oluşum ve muhtemel kar hedefini bulmak için kullanmaktır. 41 1.bacak Geri çekilme 2.bacak 42 AB=CD hakkındaki düşünceler, kusurlar Birçok işlem yöntemi, birçok formasyonun simetrik uzunlukları açısında mükemmel yapıldığını belirtir. AB=CD veya Çift Tepe/Dip gibi formasyonlar tick12’e kadar pivot noktasına sahip olmalıdır; işlem aralığı mükemmel üst / alt sınır çizgilerine ve diğer birçok aksiyoma sahip olmalıdır. Şahsen bu durumun tam tersi olduğunu düşünüyorum. Bana göre, piyasa "kusurlu" detaylarıyla mükemmel. Mükemmel çünkü fiyat hareketinin her hareketi akla yatkın. Mantıklı ve açıklanabilir. Kusurlu çünkü tüm formasyonların kusurları var. Bütün bunların arasında, dünyadaki hiçbir şey mükemmel değil, her şey görecelidir! Piyasa olasılıklarla olarak hareket ediyor ve olasılık göreceli bir kavramdır. Örneğin, nispeten daha düşük bir kaybetme olasılığı ile kazanma olasılığınız nispeten daha yüksek olabilir. Ticarette ve hayatta hiçbir şey mutlak değildir. Bu anlayış tüm işlemler için geçerlidir. Formasyonlar aynı. İstediğiniz şekilde bir model içeren çizgiler çizmeye çalışmayın. Bu "kusurlar" piyasayı daha canlı ve gizemli hale getirdi. Formasyonun nasıl gelişeceğini tahmin etmek yerine, akışına bırakman yeterlidir. Böylelikle hayal kırıklığına uğramayacak ve daha kazançlı olacaksınız. Demek istediğim şu: Eğer bir desen bir desene benziyorsa, öyle davranılır. Yakın yeterince yakındır. Örneğin; Çift Tepe/Dipler nadiren tam olarak aynıdır. AB ya da CD nadiren aynı uzunluğa sahiptir. Baş & Omuz formasyonundaki omuzlar nadiren birbiriyle paraleldir. 12 43 Yükseğin yükseği ikili tepe Alan dışına taşan konsolidasyon bölgesi Yükseğin düşüğü ikili dip 44 Engulf Tuzak Üçlü tepe Kırılım Dirence dönüşmüş destek Satıcılar tuzağa alınmış Örnek Çalışma: 9 Haziran 2016’da Ham petrol güçlü bir şekilde düşüş eğilimindeydi, mor elmaslarla gösterilen yerler büyük Çift Tepe oluşumlarını gösteriyor. Fiyat A noktasında destek bulana dek sert bir şekilde düşüyor. Fiyat seviyeyi tekrar test etmek için geri geldiğinde, bu güçlü boğa mumu tarafından B'de başarısızlığa uğradı. Sonra 2 bacaklı bir hamle oluşturdu, trend çizgisini kırdı ve EMA'ya ilk kez dokundu. Olası geri dönüşün bir yol olabileceğini 45 biliyoruz, ancak Boğa tarafından daha fazla direnç kanıtına ihtiyacımız var. Şimdiye kadar hiç yok. EMA'da, C &D'de mükemmel bir Çift Tepe oluşturdu. D mumunun uzun iğnesi alıcıların zayıflığını gösteriyor ve düşüş yönlü (short) işleme girmek için mükemmel bir sinyal sunuyor. A&B tarafından oluşturulan önceki destek, güçlü bir patlak veren bu devasa kırılım mumu tarafından parçalandı! Destek ve Direnç seviyeleri değiştirilebilir. Destek kırılırsa, fiyat bu seviyeyi tekrar deneyince güçlü bir direnç bölgesi haline gelecektir. Direnç için ise tam tersi, fiyat direnci kırarsa, gelecekteki fiyat hareketi için destek haline gelecektir. Bu örnekte, A&B tarafından oluşturulan destek bozulur ve EMA'daki üçlü tepeler için direnç haline gelir. Üçlü Tepelerin son mumuna bakın, alıcıları tuzağa düşürecek şekilde yukarı yönlü gitti ve hemen tersine döndü. Önceki boğa mumunu yuttu. İşleme girmek için mükemmel bir sinyal. Fiyat bir kez daha E&F'de destek buldu, F'deki bir dizi satıcıyı tuzağa düşürdü ve EMA'nın üzerinde 2 bacaklı bir hareket oluşturdu. Bize asla ters eğilim işemi yapmamız söylenmedi. Ancak durum göz önüne alındığında: önceki trend çizgisinin kırılması; F'de tuzak, Yükseğin düşüğü Çift Tepeler, en azından EMA için minimum riskle, kısa vadeli işlem için bir fırsattır. Piyasada işleme girmek için her zaman birden fazla neden bulun. Çift Tepe/Dip gibi tek bir nedenle girmeyin, girişinizi desteklemek için daha fazla doğrulayıcı kanıt bulun. 46 Bölüm 5-Doğrulamanın önemi Doğrulama yapmak fiyat hareketinin can alıcı kısımlarından biridir. Birçok işlem hatasının önüne geçmenin yolu buradan geçer. Kısa vadeli veya uzun vadeli işlem yapan10 bir borsacı olmanız fark etmez; trendlerde ya da işlem aralıklarında, doğrulama size ekstra güven verir ve işleme girmeniz için bir kanıt görevi görür. Fiyat hareketinde doğrulama nedir? Doğrulama birçok konseptle açıklanabilir ancak ana fikri şudur: Doğrulama üstünlüktür. İlk olarak, doğrulama yapmak borsacıların gelişigüzel kararlar ALMAMASI için yardımcı olur. Sırf "doğru hissettiriyor" diye rastgele işleme girmek ve çıkmak borsada ölümcül sebeplerden biridir. Gelişigüzelliğin aynadaki yansıması sorumsuzluktur. İşlem yaparken, sorumsuzluğu göze alamazsınız. Seçtiğiniz her giriş, en uygun zarar limiti (stop-loss) yerleşimi ile dikkatlice seçilmelidir. Sadece kararınızın sonucundan sorumlu değilsiniz aynı zamanda sonuçları tamamen kabul etmeye isteklisiniz. Mark Douglas’ın "Trading in the zone" kitabında borsa hakkındaki beş temel gerçekten bahsederken ilk sırada şöyle diyor: "Piyasada her şey mümkündür." Bu çok rahatsız edici olsa da bence piyasa davranışının belirsizliği ölümcül değil, ama duygularınız en tehlikeli düşmanınız olabilir. Korku, aşırı güven, açgözlülük rasyonaliteyi sollayabilir. Her zaman bu "biraz geç" onayını bekleyin, kârınızı biraz azaltabilir, ancak objektif ve rasyonel düşünmenize yardımcı olacaktır. Zihninde olanlar yerine seni grafikte olanlarla işlem yapamaya zorlama gücüne sahiptir. İkincisi yük treninin önüne atlamayın! Günlük işlem yapan borsacılar için işleme girmeden beklemek11 önemlidir. Sideliner'lar genellikle başarılıdır, çünkü en iyi oluşum için çok sabırlıdırlar. Al brooks’un yazdığı "Price Action trading: Bar by Bar"12 kitabında: "Bir borsacı için en zor şey en iyi oluşum için beklemektir"13diyor. Doğrulama ve sabır ayrılma bir kombinasyondur. Kamu borsacılarının fiyat hareketini potansiyel olarak etkileyecek paraları yoktur. O yüzden bunu aklınızdan çıkarın, savaşı büyük köpeklere bırakın! Onların "artıkları" akıllı borsacıyı günlük olarak karlı tutmak için yeterlidir. En iyi metafor remora balığıdır. Remora balığına enayi balığı da denir. Çok ilginç bir cins çünkü 10 Scalper/ swing trader sideliners 12 Türkçe’ye mumdan muma fiyat hareketini okumak olarak çevrilebilir. 13 "the hardest thing for a trader is to wait for the best setup". 11 47 ağzının içindeki emme diskini kullanarak köpekbalığına bağlanıyor. Köpekbalığının nereye giderse birlikte gider. Remora balığı köpekbalığının vücudundaki parazitleri ve köpekbalığının artıklarını yer. Remora balığı yemek yemiş olur ve köpekbalığı temiz kalır. Bu kavramı kamu borsacıları için oldukça ilginç ve önemli buluyorum. Çünkü bizim fiyat hareketini etkileyecek fonumuz olmadığı için büyük köpekbalıklarının hamlesini takip etmek önemlidir. Harekete geçtiklerinde, onları takip edeceğiz. Bu "profesyoneller gibi düşünme" zihniyeti doğru yolda kalmamıza yardımcı olabilir. Ayrıntılı Doğrulama Her mum bir şeyin onayıdır. Genel olarak, büyük gövdeli bir mum gücü doğrular; küçük gövdeli bir mum zayıflığı, bir Doji ise kararsızlığı (Aralık/Range) doğruluyor. Güncel mum, önceki mumun devamını veya başarısızlığını onaylıyor. Anahtar kelime bağlam! Büyük resim! İşlem yaparken tünel vizyonuna 14 sahip olmak pahalı ve sınırlıdır. Her mumu analiz etmek çok yorucu ve verimsizdir. Önemli yerlerde doğrulama aramak en etkili olanıdır. Önemli konumlar, range(aralık) sınırı, önceki gün Yüksek/Düşük seviyeleri, önceki gün kapanış fiyatı ve destek/direnç vb. gibi tartışmalı noktalar olarak değerlendirilebilir. Bu yerler, ilgi alanı oldukları için tartışmalıdır. Profesyoneller, kurumlar ve deneyimli borsacılar bu noktalar etrafındaki tepkileri yakından izliyorlar. Stratejileri reaksiyona dayanıyor. Gelecekteki fiyat hareketi bu reaksiyonlara dayanmaktadır. Bu alanlar işlem bölgesi aramamız için önemli alanlardır. Piyasanın neredeyse her saniye işlem fırsatları sunduğu doğrudur. Her 1 dakikalık mum giriş fırsatı sağlayabilir. Efsanevi Paul Rotter bazen günde neredeyse 1 milyon sözleşme işlemi yapıyor. Kesinlikle yapılabilir. Ama bu çok yorucu ve devamlılığı zor. Bu kadar hızlı düşünme yeteneğine sahip olmayan borsacılar Casino slot makinesi gibi işlem yapacaktır. Hesabınızı iflas ettirmenin çok hızlı bir yolu. Rahat olmak ve kolaylıkla ticaret yapmak istiyoruz. Yaptığımız şeyde mutlu olmak istiyoruz, fiyat inişli çıkışlı ilerlerken gergin ve kendimize yüklenmemek istiyoruz. Bu nedenle, yalnızca bu alanlardaki en iyi ticaret kurulumunu seçmek, rastgele işlem yapmanızı ve uzun vadede tutarlı 14 Görme alanının ileri derecede daralma göstermesi ile belirgin görme; tünelsi görme. / Çevresel bakış açısının körelişi. 48 sonuçlar üretmenizi engelleyebilir. Aşağıda, o gün boyunca farklı konumlarda doğrulamalarla işaretlenmiş grafik verilmiştir. Başarısızlığın onayı EMA reddinin onayı Boşluk dolumu reddinin onayı Başarısız reversal girişim onayı Başarısız kırılım onayı Onaylanma İki defa başarısız olan ayı girişimi Destek noktası onayı 49 Bölüm 6-Destek & Direnç Destek & direnç alanları fiyatın durulduğu ve yukarı veya aşağı yönde kırılım yaşadığı alanlardır. Destek ve direnci kullanarak işlem yapmak biraz eski bir yöntemdir. Uzun zamandır popüler olan bu yöntem aynı zamanda alıcı ve satıcıların aktif olmasında dolayı arz-talep bölgeleri olarak da adlandırılmaktadır. Eğer fiyat bu noktalardan birine düşüp orada alıcı buluyorsa o noktada alıcıların satıcılardan fazla olduğunu anlarız. Buna destek adını veriyoruz. Tam tersi, fiyatın artıp daha fazla yükselemediği noktalarda da satıcılar alıcılardan daha fazladır. Önceden yaşanan fiyat hareketleri bu alanları gösterir. Gelecekteki hareketleri öngörebilmek için grafik üzerinde bu alanları işaretleyin. Destek&direnç kullanırken hatırlanması gereken önemli konseptlerden biri de yüksek zaman dilimlerinde daha güvenilir çalıştıklarıdır. Eğer 5 dakikalık grafiklerde işlem yapıyorsanız, zaman aralığını 15 dakika veya 1 saatliğe getirdikten sonra destek&direnç seviyelerini belirleyin ve bu noktaların 5 dakikalık grafiğinizde nasıl tepki verdiklerini inceleyin. Destek ve direnç noktaları birbirleri arasında değişebilirler. Bir destek delindiğinde, gelecekteki fiyat hareketlerinde direnç olarak çalışır. Bir direnç kırıldığında ise gelecekte fiyat bu noktayı tekrar ziyaret ettiğinde destek olarak çalışır. Böyle bir karşılıklı ilişki borsacılar için önemlidir çünkü bu alanlar sıklıkla güvenilir kabul edilir. Örneğin, önceki trendin en yüksek noktası (swing high) bir direnç noktasıdır. İlk kırılım ile kar alan yatırımcılar, fiyat artık desteğe dönüşen kırılım noktasını tekrar ziyaret ettiğinde bu sefer de güven ile alım yaparlar. Diğer taraftan, direnç geçildikten sonra satış yapmayan ve malı tutan yatırımcılar da bu sefer mallarını satmaktan korkacaklardır. Bununla birlikte zaten kimse satış yapmayıp destek alanından alış yönünde işlem yapmaktadır. Önceki direnç bölgesi artık destek bölgesine dönüşmüştür. Ancak bu alanlarda işlem yaparken onaylama beklemek oldukça hayatidir. Avcı olmaya çalışırken avlanmayın. Destek&direnç alanları geçmişteki fiyat hareketlerinden bulunabilir. Bulduğunuz alanları şimdiki zamana kadar uzatın. Fiyatın bu alanlarda tepki verdiğini göreceksiniz. Bütün destek ve dirençlerin paralel olduğunu da düşünmeyin. Birçok farklı tipte destek ve direnç noktası vardır. Destek&direnç noktaları aynı zamanda gelecek için tahmin de edilebilir. 50 Örnek olarak, AB=CD formasyonunda eğer ABC noktaları oluştuysa, tahmini olarak D noktasını da bulabilirsiniz ve bu nokta sizin kar alma noktanız olmalıdır. Buradan bir geri dönüş beklenir. Bir başka örnek ise kanal yapılarıdır. Fiyat kanal yapısının içinde yukarı ve aşağı yönlü hareket ederken, kanalın alt sınırında alış yönlü üst sınırında ise satış yönlü işlemler alabilirsiniz. Aşağıdaki yapılar işlem yaparken değerlendirilmesi gereken potansiyel destek ve direnç noktalarını oluşturan formasyonlardır: • • • • • • • • • • • • • • • • Önceki günün en yüksek, en düşük ve kapanış noktası Boşluklar ve önceden oluşan kapanmamış boşluklar AB =CD Konsolidasyon alanının en yüksek, en düşük ve orta sınırları Kanal yapıları ve trend çizgileri Büyük gövdeli trend mumlarının en yüksek ve en düşük noktaları Üstel hareketli ortalama (EMA) Günlük açılış noktası Trendin döndüğü en yüksek ve en düşük noktalar Tam sayılar (50$, 120$ gibi. Fibonacci seviyeleri: %50, %61,8 ve diğer uzantıları Günlük, haftalık, aylık en yüksek&düşük ve kapanış noktaları Önceki 3 günün en yüksek ve en düşük noktaları Güçlü kırılım mumları Büyük fitil bırakmış mumların fitil kısımları Yüksek hacim mumlarının en yüksek&düşük ve kapanış noktaları 51 Destek/direnç noktaları için şöyle bir söylem vardır: fiyat çizgiye ne kadar sık dokunursa destek veya direnç o kadar güçlenir. Ancak ben gün içinde işlem yapanlar için bu söylemi o kadar da doğru bulmuyorum. Bana göre, belirli seviyelerin defalarca test edilmesi o noktayı güçlendirmek yerine zayıflatıyor. Destek ve direnç alanları, kırılmak için vardır. Fiyatı uzun süre tutmuş bir noktayı grafiğimizde işaretliyoruz ve gelecek için öylece bırakıyoruz. Fakat aslında bu noktalar günlük işlem yaparken karşılaştığımız destek ve dirençlerden oldukça uzaktır. Fiyatın belirlediğimiz alanlara ulaşması günler sürebilir. O yüzden günlük işlem yapan borsacılar için yakın destek ve dirençlerin daha önemli olduğunu düşünüyorum. Fiyat günümüze daha yakın olan bu alanlardan ya geri döner ya da ilerler. Bu alanların vereceği tepkiler, bizim işlemlere girmemizi sağlama konusunda çok daha faydalıdır. Kırılım Direnç Destek Destek Direnç Destek – Direnç Birbiri arasında değişebilir alanlar 52 Önceki günün en düşük noktası direnç olarak çalışmış Boşluk dolmuş-Direnç Önceki günün en düşük noktası destek olarak çalışmış İkili Tepe Önceki trend en yüksek noktası direnç olarak çalışmış Fibonacci %50 ve %61.8 destek noktaları 53 Bölüm 7- Boşluk Boşluk, basitçe grafikteki fiyatlar arasındaki boşluktur. Haberler, uygulanan baskı veya gece seansları nedeniyle olabilir. Grafikte birçok boşluk türü vardır, kaçış açışlığı(breakaway gap); kaçak boşluk(runaway gap), tükeniş boşluğu(exhaustion gap) ve standart boşluklar(common gaps). İsimler alakasız, en önemlsi boşluk ve fiyat hareketi arasındaki ilişki. Boşluğu her zaman büyük bir mum olarak görüyorum ve işlemlerimi buna göre yapıyorum. Örneğin, aşağı yönde büyük bir boşluk varsa, onu büyük bir kırmızı mum olarak görüyorum. Benim için en önemli şey farkın kapanmasından sonraki reaksiyon. Açılış mumu ayı ise, satıcılar düşüş eğilimini sürdürmek ister, satıcıların başarısızlık belirtilerini bulmaya çalış. Yükseliyorsa, fiyatın bir geri çekilme hareketi yapabileceği veya trendi tersine çevirmek için durabileceği ve muhtemelen boşluğu kapatabileceği anlamına gelir. Bu bir Doji ise, satıcılar ve alıcılar bu seviyede, olası bir aralıkta savaşacak demektir. Açık bir kırılım işareti arayın ve işlemlerinizi bu yönde yapın. Eski bir söz vardır: "boşluk her zaman doldurulacaktır". Bazı boşlukları kapatmak dakikalar ya da günler sürebilir. Boşlukların dolmasını beklemek çok zaman alır. Boşluk doldurma stratejileri genellikle verimsizdir. Bu açık boşluklar hakkında önemli olan, "bitmemiş bir iş" olmaları, kapatılmak için beklemeleridir. Bu durum harika oluşumlar için fırsatlar yaratır. Çoğu zaman bazı eski boşluklar, şimdiki zamanda yakalanacak hedeflerdir. Boşluk seviyeleri güçlü destek/direnç seviyeleridir. Açılışı 30 dakika izleyin, genellikle boşluğun kapatılıp kapatılmayacağına dair ipuçları vardır. Ayrıca boşluk kapandıktan sonra reaksiyona dikkat edin, bu seviyerlerde oldukça sık geri dönüşler vardır. Bu şekilde düşünün, eğer büyük bir boşluk varsa, alıcılar kapatmak için alttan yukarıya doğru tırmanmak zorundalar. Bu yolculuk yorucu olabilir. Fiyat nihayet zirveye ulaştığı anda, sizce alıcılar ne yapacak? Evet, onların karlarını alacaklar. Bütün gün bu boşluğu doldurmak için çalıştılar! İşlemden çıkarken, fiyat duracak ve potansiyel olarak tersine dönecektir. Boşluk kapandıktan sonra herhangi bir düzeltme için her zaman tetikte olun, onayı bekleyin! 54 Boğa veya ayı çok güçlü olduğunda, emirler çok hızlı bir şekilde doldurulur, mumlar arasında küçük bir boşluk olur. 1 tick boşluğu sık görülür. Bu bir direnç göstergesi. Her zaman bağlamı kontrol edin. Uzun bir hamleden sonra tepede/dipte oluyorsa olası bir tuzak olabilir, dikkatli olun. Gün boşluk bırakmadan başladığında, ardından Doji geldiğinde, bazen potansiyel aralık günü (Range) için bir işarettir. Her zaman değil. Boşluk ve önceki gün fiyat hareketi arasındaki ilişki, mevcut günün piyasası üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin, önceki gün Aralık/ Range’de sona ererse, bugün piyasa boşluk olmadan açılır. Aralığın devam etmesi mümkün. Bu yüzden başarısız kırılmaların uç noktalarını ortadan kaldırın. Önceki gün güçlü bir yükseliş trendi günüyse, ancak bugün piyasa aşağı yönde bir boşluk açıyorsa, olası bir boşluk doldurma hareketi ve trendin devam etmesini bekleyin, çünkü bu boşluk derin geri çekilme hareketini bitirmiştir. Alıcılar bunu "iyi bir fiyat" olarak görecekler, trend yönünde devam etmek için harika bir fırsat. Piyasa dün yükseliş eğilimindeyse, bugün daha yüksek bir boşlukla açılıyor. Geri çekilmeyi/ düzeltmeyi bekleyin çünkü alıcılar biraz kar elde edecek. Her neyse, ne olacağı ile ilgili varsayımlarda bulunmayın. Her zaman işleme girmeden önce hataların doğrulanmasına dikkat edin. 55 Aşağıdakiler, Boşluk ile ilgili olası oluşumlardır. 1. Boşluk dolduğunda, karşı eğilimin ikinci girişi için Çift Tepe/Dip’i izleyin. 2. Boşluk ufak ve yakın olduğunda kapanma ihtimali çok daha yüksektir. Fiyatın onay alarak kırılım yapmasını veya yalancı kırılımını tamamlamasını bekleyin. 3. Belirli bir Boşluğu doldurmak için uzun bir süre geçtiğinde alıcılar/satıcılar tükenir, bir fiyat reddi beklenir. 4. Hiç boşluk olmadığında veya çok küçük bir Boşluk olduğunda, yatay fiyat hareketi bekleyin. Ufak bir boşluk Yatay hareket beklenir 56 Boşluk küçük olduğunda doldurulması kolaydır Boşluk dolumu güçlü bir destek/direnç alanı yaratmış Bazı boşluklar aynı gün doldurulmaz ancak bir gün mutlaka doldurulur Buradaki boşluğun doldurulması satıcılar için bunaltıcı olmuş Boşluk doldurulduktan sonra güçlü bir red gelmiş 57 Bölüm 8- Daralma ve Genişleme Teorisi Market sürekli olarak daralır ve genişler. Karakter bakımından market, fizik, bilim, psikoloji ve felsefeye çok benzer. Örnek olarak, “atomu parçalamak” çok büyük miktarlarda enerjiyi açığa çıkarabilir. Nükleer bombaların arkasında yatan prensip budur. Market de bu prensibe çok benzer davranır. Çoğunlukla büyük hareketler, küçük hareketler tarafından başlatılır. Trend, konsolidasyon alanının genişlemesiyle oluşur. Konsolidasyon alanı ise trendden sonra fiyatın sıkışmasıdır. Grafiğe yakından baktığınızda, her büyük hareketin aslında en küçük mum tarafından oluşmasına sebep olduğunu görebilirsiniz. Biraz daha uzaktan baktığınızda ise, büyük kırılım veya trendlerin çoğunlukla konsolidasyon veya sıkışmış alanlardan sonra oluştuğunu görebilirsiniz. En küçük mumlar veya konsolidasyon alanları, en büyük hareketlerin oluşmasını sağlayabilir. Peki neden? Çünkü fiyat (mum) olabilecek en küçük haline kadar sıkıştırılmıştır ve artık patlamaktan başka yapabileceği bir şey kalmamıştır. Büyük boyutlu trend mumlarından hemen önceki mumlar sıklıkla doji veya küçük gövdeli mumlardır. Büyük kırılımlar sıklıkla dar konsolidasyon alanlarından sonra görülür. Bütün borsacılar o büyük hareketi yakalamak ister. Anahtar kelime ise konum, konum, konum! Tabi ki bu noktada bağlam da çok önemli rol oynamaktadır. Her küçük mumdan sonra işleme girmek istemezsiniz. Bu küçük mumları arayacağımız noktalar; başlıca destek direnç alanları, trendin önceden dönüş gösterdiği noktalar (swing high&low), önceki günün en yüksek ve düşük noktaları, geri çekilmeler vb. gibi çekişmeli noktalardır. Minimal risk ve maksimum kazanç oranı belirleyebildiğiniz için küçük mumlar, işleme giriş açısından sömürebileceğiniz iyi noktalardır. 58 İkili Tepe İkili Tepe Başarısız bir kırılım 2. bacağın tamamlanması Mikro ikili dip İşaretli 3 mum bu grafikteki en küçük mumlardır ancak büyük hareketlerden hemen önce görülmüşler. Daralma Genişleme Daralma Daralma Daralma 59 KISIM 2 (DEVAM EDECEK…) Recognize and Exploit Traps Part I focused on basic market psychology and some important price action concepts. These concepts are crucial for you when analyzing the market. When you finish this book, you will realize that trading is about constantly analyzing the action and spot the weakness of others and exploit it for your own profit. Traps are patterns, like every other pattern, they will happen relentlessly. These traps are my edge, my odds. You have to memorize them well in order to recognize them quickly on the chart when trading live and exploit them. Traps are happening every day, on every chart. They are the consistent setups. All you have to do is to be patient and wait for the trapped traders to bail out and then enter against them. We all make mistakes, very often we will get trapped in also. Now we know these traps, so don’t be hesitate to exit. Hoping market will do something you want is not realistic. Therefore, wait for that extra confirmation before entering. Part II is focused on explaining what each trap looks like and followed up with Case studies, in order for you get a good understanding of the psychological reason behind every trap and how to exploit them for your own profit. Chapter 1-Common Trap Common Trap is the easiest to spot and most frequently used pattern. It’s an illusion because when the bar is forming, it looks very strong. Then it moves 1 to 5 ticks in the wrong direction and then immediately reverse to the opposite. It happens very frequently because traders don’t always pay attention to the context the market is currently in. For example, when the market is trending down all morning, don’t get trapped with any strong bull pullback, being greedy and hoping to catch the bottom of a potential bull reversal. When the trend is strong, any reversal attempt will fail. In fact, when these buyers realize they are trapped and bail out, their loss is that extra fuel for the stronger bearish move down. 60