Page 1
Menejmentning
nazariy asoslari
4-dars (seminar)
Shavkatov Abdusalim
Mediant.theme.com
Page 2
Darsdan olinadigan asosiy tushunchalar
01
Boshqaruv va menejment
Moliyaviy, Innovatsion va Savdo menejmenti
02
Boshqaruv (menejment)ning
moxiyati va tizimi
03
Menejment tizimining tuzilishi.
04
Boshqaruv usullari
Boshqaruv va menejment
(governance and management )
Tashkilotlar uchun menejment ham, boshqaruv
ham muhim, ammo ularning orasidagi farq nima?
Menejment va boshqaruv, aslida, o'xshash
tushunchalardir, ammo ular orasida bir qator tub
farqlar mavjud. Asosan, ular tushunchalarni
demarkatsiya qilish va ularni inson hayotining
muayyan sohalarida qo'llash bilan bog'liq.
Menejment - bu resurslarni taqsimlash
samaradorligi birinchi o'rinda turadigan ijtimoiyiqtisodiy tizimlarni modellashtirish va ulardan
foydalanish usuli. Menejerning asosiy vazifasi har
qanday sharoitda ko'payadigan va rivojlanadigan
o'z-o'zini tashkil etuvchi tizimni yaratishdir.
Buning
uchun
ilg'or
boshqaruv
yondashuvlari va ilg'or texnologiyalar
qo'llaniladi. Sifatning asosiy mezoni
samaradorlik, ya'ni minimal miqdordagi
resurslardan
foydalangan
holda
maqsadlarga erishishdir.
Boshqaruv - bu mehnat va ishlab chiqarish
jarayonlarining tartibiga qaratilgan maqsadli inson
faoliyati. Siz har qanday narsani va har kimni
boshqarishingiz mumkin: shaxs, mashina, loyiha,
ma'lumotlar bazasi, yuridik shaxs.
Menejment - bu odamlar orqali natijalarga erishish,
boshqaruv esa tashkilotning qonuniy va axloqiy
chegaralari doirasida ishlashini ta'minlashdir.
Demak, tushunchalarning o'xshashliklari va
farqlari muayyan vaziyatga bog'liq.
Boshqaruv umumiy jarayon, menejment
esa xususiy jarayondir.
Xulosa qilib aytganda, menejment
ishlarni bajarishdan iborat bo‘lsa,
boshqaruv ishlari to‘g‘ri bajarilishini
ta’minlashdir.
Governance Index: (Boshqaruv indeksi)
To’q rang mamalakatni yuqori boshqaruv darajasini ko’rsatadi
Milliy taraqqiyotni boshqarish: ijtimoiy va iqtisodiy kapitalni
shakllantirish
Jamiyatlar va iqtisodlar huquqiy, tartibga soluvchi va
jismoniy (inson tomonidan yaratilgan) asoslar bilan
shakllanadi. Ushbu asos - jamiyat mavjud bo'lgan va
biznes faoliyat yuritadigan muhit - hokimiyat va
institutlar, ko'pincha davlat organlari tomonidan ishlab
chiqiladi, qo'llab-quvvatlanadi va yangilanadi. Boshqaruv
sub-indeks shuning uchun jamiyat (Ijtimoiy kapital)
asosini shakllantiradigan va iqtisodiyot (intellektual
kapital, resurslarni boshqarish) faoliyat yuritadigan
barcha jihatlarni o'z ichiga oladi. U 5 ta asosiy klasterga
asoslanadi:
Milliy taraqqiyotni boshqarish:
Global barqaror raqobatbardoshlik indeksining Boshqaruv sub-indeksi miqdoriy
ma'lumotlar qatoriga asoslanadi - ya'ni hukumat tizimlarini sifat jihatidan
baholash emas: Boshqaruv indeksi siyosiy hukmlar chiqarmaydi. Bundan
tashqari, hukumat yo'nalishi oqibatlarining ba'zi jihatlari (masalan, inson
huquqlari, matbuot erkinligi va boshqalar).
Boshqaruv sub-indeksi barqaror raqobatbardoshlikni ta'minlash uchun
mamlakatning me'yoriy-huquqiy bazasi va infratuzilma muhitining muvofiqligini
baholashga qaratilgan. Normativ-huquqiy va infratuzilma bazasi mamlakatning
tabiiy, ijtimoiy va intellektual kapitali aholi uchun yangi boyliklarni yaratish va
mavjud boyliklarni saqlab qolish uchun gullab-yashnashi mumkin bo'lgan
muhitni ta'minlashi kerak.
2022 Governance Efficiency Ranking
https://solability.com/theglobal-sustainablecompetitivenessindex/theindex/governance-capital
50
Kazakhstan
103
Kyrgistan
115 Turkmenistan
132
Tajikistan
53.3
44.4
42.7
39.1
(Consumer Choices)
Moliyaviy menejment – moliyalarni boshqarishning
barqarorligi, ishonchliligi va samaradorligini
ta’minlashning majmuaviy tizimidir.
U o‘z ichiga moliyaviy ko‘rsatkichlarni menejmentga
ilmiy yondashuvlar va tamoyillar, daromadlar va
xarajatlar balansi, resurslardan foydala-nishning
samaradorligi ko‘rsatkichlari, ishlar va tovarlar
rentabelligiga rioya qilish bilan shakllantirish va
rejalashtirishni oladi.
Innovatsion menejment – mulk egasi
tomonidan innovatsiyalarning barcha turlarini
rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalarni
boshqarishning majmuaviy usuli.
U o‘z ichiga tashkiliy tuzilmalarni qurish,
innovatsiyalarning
yo‘nalishlarini
tanlash,
innovatsiyalar, xodimlarni boshqarishning har
xil jihatlarini muvofiqlashtirishni oladi.
Savdo menejmenti – savdo korxonasi
faoliyatining barcha asosiy jihatlarini
boshqarish jarayonidan iborat bo‘ladi
U aniq savdo korxonasini rivojlantirish
masalalari bo‘yicha oqilona boshqaruv
qarorlarini shakllantirish, uning faoliyati
har xil yo‘nalishlarini muvofiqlashtirish
va bu faoliyatning yakuniy natijalari
yuqori samaradorligini ta’minlashga
qaratilgan.
Maxsus menejmentning yuqorida keltirilgan turlaridan tashqari hozirgi vaqtda
quyidagi boshqa turlari ham ishlab chiqilmoqda: ijtimoiy soha, bank, soliq,
tashkiliy, xalqaro menejment va boshqalar.
Boshqaruv (menejment)ining mohiyati va tizimi
Umumiy ko‘rinishda boshqaruv ikkita ob’ektning
maqsadiga qaratilgan o‘zaro hamkorligidan iborat
bo‘lib, bunda ulardan biri boshqaruv sub’ekti o‘rnida,
boshqasi esa boshqaruv ob’ekti o‘rnida bo‘ladi.
Boshqaruv sub’ekti sifatida firmalar bo‘limlari va
xizmatlari majmuasini yoki alohida bo‘linma, yakka
shaxs va boshqalarni ko‘rib chiqish mumkin.
Boshqaruv ob’ekti sifatida xodim, mehnat jamoasi,
tovarlar, resurslar, hujjatlar va h.q. bo‘ladi.
Zamonaviy tashkilotni boshqarish tizimi quyidagi talablarga
javob berishi kerak:
 - yuqori egiluvchanlikka ega bo‘lish;
 - ishlab chiqarishning mehnatni nazorat qilish, tashkil
etish va taqsimlashning tegishli shakllarini talab qiluvchi
texnologiyasiga o‘xshash bo‘lish;
 - korxonaning tashqi va ichki muhiti, bozor holatining
omillari o‘zgarishlariga operativ javob qaytarish;
 - tashkilotni boshqarishning yuqori samaradorligini
ta’minlash;
 - tashkilotning rivojlanishiga ko‘maklashish;
 - fan va ilg‘or amaliyot yutuqlarini tatbiq etilishini
ta’minlash;
 - o‘zini o‘zi tartibga solish xususiyatiga ega bo‘lish.
Aloqa boshqaruvning har qanday tizimining muqarrar elementi bo‘ladi. Aloqalar
to‘g‘ridan to‘g‘ri, teskari, vertikal, gorizontal va diagonalli va h.k bo‘lishi mumkin.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa – boshqaruv sub’ektining
ob’ektga boshqaruv buyruqlari, qarorlar,
tavsiyalar va h.q ko‘rinishidagi ta’siridir.
Teskari aloqa – boshqaruv ob’ektidan boshqaruv
sub’ektiga chiquvchi axborotdir.
Keltirilgan to‘g‘ridan-to‘g‘ri va teskari aloqalar
vertikalga kiradilar.
Ulardan tashqari rasmiy va norasmiy
munosabatlarni amalga oshishiga imkon
beruvchi, bilimlar va ko‘nikmalarni uzatishga
ko‘maklashuvchi, boshqaruv tizimining
o‘zining oldiga qo‘ygan maqsadlariga
erishish
bo‘yicha
bitta
darajadagi
sub’ektlarning harakatlari muvofiqlashuvini
ta’minlovchi gorizontal aloqalar ham mavjud.
Boshqaruv usullari
Boshqaruv usullari – qo‘yilgan maqsadlarga erishish
uchun – boshqaruv sub’ektini boshqaruv ob’ekti
(xodim, jamoa, boshqaruvning ijtimoiy – iqtisodiy
ob’ekti) ga ta’sir ko‘rsatish usullaridir.
Boshqaruv usullari boshqaruv ob’ektiga ta’sir
ko‘rsatishning yakunlangan jarayonini ta’riflaydilar.
Boshqaruv jarayoni usullari bilan faqat ayrim ishlar
bajariladi.
Yana to‘g‘ridan-to‘g‘ri va vositali ta’sir ko‘rsatish, rasmiy va norasmiy usullari ham
ajratiladi.
Boshqaruv usullari tizimida umumiy usullar ajratiladi. Ularga an’anaviy ravishda
iqtisodiy, ma’muriy (ba’zida ularni tashkiliy deb ataydilar) va ijtimoiy-psixologik usullar
kiradi.
Boshqaruvning iqtisodiy usullari boshqaruv
ob’ektining iqtisodiy qonunlar talablaridan ongli
ravishda foydalanishga asoslangan iqtisodiy
manfaatlariga
ta’sir
ko‘rsatish
usullarining
majmuasidan iboratdir.
Bu usullarni ikki guruhga bo‘lish mumkin:
- respublika, viloyat, tuman idoralari tomonidan
foydalaniladigan usullar;
- tashkilotlar (korxonalar) tomonidan
foydalaniladigan usullar.
Birinchi guruhga mamlakat va mintaqaning soliq
tizimlari va kredit – moliya mexanizmlari, ya’ni korxona
tashqi muhitning iqtisodiy omillari kiradilar.
Ikkinchi guruhni quyidagilar tashkil qiladi:
- xodimlarni moddiy rag‘batlantirish tizimi;
- ishning sifati va samaradorligi uchun javobgarlik
tizimi;
- tashkilot faoliyat yuritishining iqtisodiy me’yorlari,
ular marketing tadqiqotlari, mahsulot sifatining
asosiy ko‘rsatkichlari, ishlab chiqarishning darajasi,
shu jumladan biznes rejani tahlil qilish asosida ishlab
chiqiladilar.
Boshqaruvning ma’muriy usullari quyidagilarni
o‘z ichiga oladi:
 mamlakat va mintaqaning qonunchilik
hujjatlari tizimi;
 tashkilotning me’yoriy va uslubiy (qo‘llash
uchun majburiy)
 hujjatlari tizimi;
 operativ boshqaruv tizimi (hukmronlik tizimi).