LESSON 2 : DALUMAT - SALITA GE ELEC2 1ST SEMESTER | 2023 - 2024 | DALUMAT SA FILIPINO SINO ANG PUMIPILI NG SALITA NG TAON? MGA PAKSA a. Sawikaan - Mga Salita na Maaaring Ituring bilang a.Filipinas Institute of Translation - Salita ng Taon Itinatag ang - Sino ang Pumipili ng Salita ng Taon? - Pamantayan sa Pagpili ilang - Mga Katangian ng Salita ng Taon mananaliksik - Proseso ng Paglahok sa Sawikaan - Mga Itinanghal na Salita ng Taon (2009 manunulat, pagsasalin upang at Ambagan - Proyektong Ambagan - Salita na Wala sa Diksyunaryo pamahalaan - Salitang Sosyolek pagpapaunlad, - Salita mula sa iba’t ibang Diyalekto Filipinong may Timplang Bisaya Ang Bug - at Kang Lamigas Kag Bugas ni Dr. Genevieve L. Asenjo - of tagasalin isulong pagpapaunlad at ang ng b. Komisyon ng Wikang Filipino b. - Institute modernong Filipino. hanggang 2016) c. Filipinas Translation noong Setyembre 5, 1997 ng - Ang tanging ahensiyang pangwika ng na nakatuon pagpapalaganap sa at preserbasyon ng Filipino at ngibapang wika sa Pilipinas. c. National Commission for Culture and the Arts - Hinggil sa Hanapbuhay ni Roberto Ito ay ang pangkalahatang ahensiya Anonuevo para sa paggawa ng patakaran, pag - - Hinggil sa Tao ni Roberto Anonuevo uugnayan, at paggagawad ng tulong - Hinggil sa Pagkain ni Roberto Anonuevo tungosapag-iingat,pagpapaunlad,at d. Bag - ong Yanggaw ni Rebecca pagpapalaganap ng mga sining at kultura ng bansa. Nagsimula ito bilang Anonuevo Presidential Commission on Cultureand the Arts na itinatag noong 1987 ni Pangulong Corazon C. Aquino. SAWIKAAN ● Ito ay isang masinsinang talakayan para piliin ang salitang namayani sa diskurso ng d. Unibersidad ng Pilipinas - Kolehiya ng Edukasyon, Kolehiyo ng Sining at Literatura sambayanang Pilipino sa nakalipas na taon. MGA SALITANG MAAARING ITURING NA SALITA NG TAON a. bagong imbento b. hiram mula sa katutubo o banyagang wika PAMANTAYAN SA PAGPILI NG SALITA NG TAON ● Pilipinoatpagsalaminnitongkatotohanano bagong pangyayari sa ating lipunan ● lawak at lalim ng saliksiksasalita,gayundin ang retorika o ganda ng paliwanag, at c. luma ngunit may bagong kahulugan d. patay na salitang muling binuhay kabuluhan ng salita sa buhay nating mga paraan ng pagkumbinsi sa mga tagapakinig ● paraan ng presentasyon PARAAN NG PAGLAHOK SA SAWIKAAN lobat botox, toxic, bird flu, chacha, karir, spa, orocan, payreted, ● Magsumite ng isang pahinang panukala. ● Ipadala ang panukalang lahok ● Pagpapasiyahan ng Filipinas Institute of meningo, mall Translation, UP Department of Education, SAWIKAAN 2007 Komisyon ng Wikang Filipino Salita ng Taon ● Bubuo ng ganap na papel ● Magkakaroon ng presentasyon ng mga nominadong salita Salita miskol ● Pangunahing batayan ng pagpili ● Pipili ng una, ikalawa, at ikatlong “Salita ng roro, friendster, abrodista, makeover, oragon, party list, Taon” safety, sutukil, telenobela, videoke MGA KATANGIAN NG SALITA NG TAON ● Mga Pinagpiliang naglalarawan ng isang SAWIKAAN 2009 mahalagang pangyayarisakasaysayansaisangpartikular Salita ng Taon Mga Pinagpiliang na taon na kadalasan ay politikal ● Salita nagtatampok sa mga kontrobersiyal naisyu sa lipunan ● gumigising sa damdamin tungo sa canvas ukay - ukay, tsugi, tsika, dagdag - buwan, pagbabago o paghahanap ng solusyon sa dating, fashionista, text, isang problema sa lipunan jologs, kinse - anyos, otso - otso, salbakuta, tapsilog, terorista at MGA ITINANGHAL NA SALITA NG TAON (2005 - 2016) SAWIKAAN 2010 SAWIKAAN 2005 Salita ng Taon terorismo Mga Pinagpiliang Salita ng Taon Mga Pinagpiliang Salita Salita huweteng pasaway, tibak, blog, jejemon ondoy, korkor, ampatuan, tarpo, emo, call center, networking, namumutbol, solb, wiretapping, tsunami, spam, unli, load caregiver SAWIKAAN 2012 SAWIKAAN 2006 Salita ng Taon Mga Pinagpiliang Salita Salita ng Taon Mga Pinagpiliang Salita wangwang ● level - up, pagpag, ang wikangFilipino-angpaghalawmulasa android, fish kill, pik ap, kabanngbokabularyongiba’tibangwikasa impeachment, palusot, bansa upang ilahok sa korpus ng wikang trending, wagas, wifi pambansa. ● SAWIKAAN 2014 Salita ng Taon na nagsasabing “Ang wikang pambansa ng Mga Pinagpiliang Pilipinas ay Filipino. Samantalang nalilinang, ito ay dapat payabunginatpagyamaninpa bossing, pdaf, cctv, peg, salig sa umiiral na mga wika ng Pilipinas at hashtag, imba, kalakal, riding in tandem, storm surgeat, whistle blower SAWIKAAN 2016 Salita ng Taon iba pang mga wika. ● Isinasagawa sa mga panahong walang ginaganap na sawikaan. MGA SALITANG WALA SA DIKSYUNARYO - AMBAGAN 2009 Mga Pinagpiliang Salita fotobam Kinikilala nito ang probisyong pangwika ng Artikulo XIV, Seksiyon 6 ng 1987 Constitution Salita selfie Ito ay isang paraan upang mapagyaman hugot, milenyal, bully, a. ginahigugma(minamahal) - foundling, lumad, galing sa salitang Hiligaynon na ang ibig sabihin ay “gugma” meme, tukod, viral b. kabalan(manhid) - AMBAGAN c. bugok(baliw) - ● Pinagyaman ng Kumperensiyang Ambagan ang iba’t ibang wikang Filipino leksiyon ng wika sa bansa. PROYEKTONG AMBAGAN ang ibig sabihin ay “gago” MGA SALITANG SOSYOLEK - AMBAGAN 2009 a. gege Ang proyektong ambagan ay proyekto ng FilipinasInstituteofTranslationnaginaganap tuwing dalawang taon mula noong 2009. ● Angpinakaunangkumperensiyaaynaganap noong ika - 5 at 6 ng Marso 2009 na - nagpapahayag ng pagsang - ayon - galing sa salitang “sige” b. imba - kakaiba - nagpapahayag ng pagkagulat sa isang pangyayari kinatatampukan ng mga panayam sa mga eksperto hinggil sa mgasalitamulasaBikol, Cebuano, Hiligaynon, Maranao, Kapampangan, Tausug, Tagalog at Waray. Ilokano, galing sa wikang Kapampangan na sa pamamagitanngpagsanggunisabararilaat ● galing sa wikang Hiligaynon Ifugao, Pangasinan, c. leggo - tara na - galing sa salitang “let’s go” MGA SALITANG SOSYOLEK - AMBAGAN 2009 FILIPINONG MAY TIMPLANG BISAYA ANG BUG - AT KANG LAMIGAS KAG BUGAS ni Dr. Genevieve L. Asenjo (2011) a. CEBUANO - mahadlok- takot - sauna- dati - gutumon- nagugutom - mokaon- kumakain - gisudlan- nilalagyan - karaan- luma - bagu’l bagol- ulo - - ● ● palayan na inararo na at Binangto- sinangag na mais banggira- lababo ● Hamod- lupa na mabato balikan- mura ● Hanalon- napakaitim na lupa ● Inupong- bugkos ng mga naaning patay ● Limbuk-bigasnasinangagmulasabagong ading- nakababatang kapatid - apang lakay- lolo - apang baket- lola - baro- lalaki - mangan- kain - naimas- masarap - nataraki- cute - nataengan- matanda - padi- pari c. WARAY aning palay ● INGGIL SA HANAPBUHAY H ni Roberto Añonuevo (2009) ● Magandang Umaga / Tanghali / Hapon -Maupay nga-aga / udto Bangkis-paraanngpagtalinapaagapaysa dalawang pinagdurugtong na kahoy o kawayan ● Mahal kita, Binibining Posilero -Pinag - ura ta ikaw, Binibining Posilero Panudlak - ritwal bago ang pagbubungkal ng lupa at pagtatanim Ang ganda - ganda mo talaga, duro, Ma’am Jen Linas - sayaw ng paa sa palay upang humiwalay ang mga butil nito ● Ma’am Jen -Kahuhusay nimo hin - - ● - - Binati napatubigan b. ILOKANO - Baliskad - pangalawang pag -aararo para mapino ang nabunkag na tigang na lupa Baoy-bawiinangisangbagaynaibinigaysa isang tao ● Garautan- kargamento ng biyahero ● Tagapo- pook na pinagkukunan ng kawayan /gab-i - Nakakaintindi ka ba ng Waray? - HINGGIL SA TAO ni Roberto Añonuevo (2009) Nasabut ka hin winaray? d. TAUSUG ● Barangkong- binti na malaki ang masel - daawa- dahilan ● Gurarap - gunigunihinggilsaisangbagay - habal- balita - magsukol- salamat - nasihat- payo - Ano in ngan mo?- Ano pangalan mo? - Mauno - uno kaymu kita?- Kumusta kayo? na animo’y namamalikmata ang tumingin ● Halugaygay - larong pambata na pinahihintulutan kung sino ang batang nakahanay habang nag - aawitan ● Tulatod- pinakabao ng tuhod Kapag ito naman ay malakas, hindi tayo INGGIL SA PAGKAIN H i Roberto Añonuevo (2009) n matatakot sa kahit anong laban o kaya ay tatablan ng anumang kulam, barang, ng aswang at ng iba pang nilalang. ● Alibutdan- hilaw na sinaing ● Balinggiyot - tawag sa hayop, isda o ● na “The Enduring Maaram Tradition”, kapag anumang bagay na napakaliit ● ang dengan ay wala sa tao, magkakasakit Gango - hipong ibinilad sa araw para ang taong iyon at mamamatay. Isa itong patuyuin ● Ayon kay Alicia P. Magos sa kanyangkatha espirito, kasi hindi naman natin ito nakikita. Mambabakaw -mandadagit,mangunguha omanghihingingisdaoanumangbagaysa palengke FILIPINONG MAY TIMPLANG BISAYA ● BAG - ONG YANGGAW Dekada 90’s nang pasimulan ni Leoncio P. Deviada ni Rebecca Anonuevo (2011) ang kilusan ng paggamit sa pagsulat ng Visayan - Laced Filipino sa KanlurangBisayas.Unaniyaitongtinawagna “Visayan - Based Filipino.” ● Kalaunan,tinawagitoniVirgilioS.Almariona “Filipinong may Timplang Bisaya”. ● AyonsaKonstitusyon,angpambansangwika ay hindi lamang Tagalog ngunit likas na pagsasanib ng mgasalitaatkonseptomula sa iba’t ibang wika sa bansa pati na rin sa salitang hiram mula sa mga banyagang ● Kinaray - a at Hiligaynon ● Yanggaw - ang yanggaw ay paraan ng pagkahawa sa pagiging aswang wika. na kadalasan ay sa pamamagitan ng laway. ● LIMANG TULA NI BECKY Lumalabasangmgayanggawtuwingbuwan ng Mayo. a. ● Halimbawa : Ako ay mapili sa paginom katangian ng mga taga - Panay.Niyakapni ng tubig sapagkat ayokong maging Becky sa kanyang tula ang pananaw sa yanggaw. b. Halimbawa hahangadin : Hindi ang ko kailanman mapabilang mundo ng Panayanon. ● sa John Kaufman - Wala ang salita sa Tagalog at Ingles ay kuliglig at salitang cricketocicada.Itoayisanguringinsektona kontekstong aswang sa pagpapakahulugan ni Kaufman. ● Dengan - ito ay parang kaluluwang kakambal ng bawat tao. ● nagsisimulang humuni tuwing dapithapon. ● “kasabay” Para din itong isang aura kung saan ito ay humihina sa tuwing tayo ay nagkakasakit, SIRUM - SIRUM - Ang salitang sirum-sirum ay salitang Hiligaynon na ang katumbas na yanggaw. ● DENGAN-Paksasatulangitoangkakaibang NALIPATAN, UNTATA AT DIIN - Ang mga tulang ito ang nagpapakita ng katangian ni Becky bilang isang public intellectual. Ang mga tulang ito ang nagpapakita ng iba’t ibang imahe ng digmaan sa paningin ng mga musmos na bata.