FED 324 - INTRO SA PAMAMAHAYAG ARALIN 1: PAMAHAYAGAN Pamamahayag – aktibong gawain na ang tao ay nagbabahagi ng mga impormasyon o ideya na maaaring batay sa mga pangyayari sa kaniyang paligid, isyu, pananw sa buhay, kaalaman atbp. - Maaaring ipahayag sa paraang pasulat o pasalita Kung wala ito hindi mabubuo ang mga pamahayagan at pahayagan Pahayagan – inihayaga sa paraang pasulat tulad ng nababasa sa aklat, polyeto, pahayagan at pamphlet Pamamahayag – sa paraang pasalita tulad ng radio, talumpati, debate. KATUTURAN NG PAMAMAHAYAG - - - Isang uri ng hanapbuhay na ang gawain ay maglimbag ng mga pahayagan at magasin (Miller 425) Uri ng hanapbuhay na ang gawain ay magsulat ng mga bagay na naipalilimbag sa mga pahayagan (Merriam Webster) Gawain ng pangangalap ng impormasyon, pagsusulat, pag-eedit, at paglilimbag o pangangalap ng balita. (Merriam Webster) SAKLAW NG PAHAYAGAN 2. Opinyong Tungkulin – sa pamamagitan ng editorial, bibigyang kahulugan ng editor ang balita at ibinibigay rin ang kanyang opinion sa mahalagang bagay 3. Edukasyong Tungkulin – isa sa piinakamahalagang tungkulin nito ay ang maturuan hindi lamang ang mga mag-aaral kundi pati ang mga mamamayan sa komunidad. 4. Tagapagbantay na Tungkulin – gumaganap bilang taga-pamatnubay sa Karapatan ng mga mag-aaral, magsisilbing mata ng mga mambabasa. 5. Laboratoryong Tungkulin – nagsisilbing kagamitan sa pagtuturo tungo sap ag-unlad ng isang mamamahayag. Tinatalakay rin ang mga gawaing pampaaralan at ang pagsulatt ng balita para sa publikasyon. 6. Dokumentaryong Tungkulin – mabatid ang mga pangyayari sa paaralan at angg mga kapakipakinabang na nagawa ng mga mag-aaral. Ang pinakamainam na kasaysayan na nasaliksik mula sa lumang tinipong pahayagan ay kabilang din. 7. Panlibangang Tungkulin – tinuturing na kasama ang mga mambabasa lalo na kung siya ay nagiisa. 8. Pangkalinangang Tungkulin – katulad din ng komersiyal na pamamahayag na nagkakaloob ng kahalagahan. Pagsulat – pahayagan, magasin atbp. Pagsasalita – nagaganap sa radio sa pamamagitan ng pagbabalita at pamumuna BAHAGI AT PANGKAT NG PAHAYAGANG PANGARAW-ARAW Pampaningin – pagbabalita sa telebisyon, ng mga on the spot telecast, komentaryo, pag-aanunsyo - PAMAHAYAGAN PANGKAMPUS - - Isang publikasyon na maaaring nakaimyograp o inilimbag Ang mga balita ay tinipon ng mga kasapi ng pamunuan ng paaralan TUNGKULIN NG PAMAMAHAYAG - Maglathala ng balita Magbigay puna sa balita Tumulong sa mambabasa Manlibang sa mambabasa Maglathala ng anunsyo Obligasyon ng peryodismo ang magsiwalan ng katotohanan (American Press Institute, Kovach, Rosestial) TUNGKULIN NG MAKABAGONG PAMAHAYAGANG PANGKAMPUS 1. Impormasyong Tungkulin – ipabatid ang mga pangyayaring naganap, nagaganap at maaaring maganap. Maaaring magmulat sa mga lathalain, editorial at iba pang seksyon. - - Pangmukhang Pahina Pangalan ng paaralang pahayagan o nameplate – pangalan at lugar Tainga o ears – kasabihan ulo ng pinakapangunahing balita/ banner line – pamagat ng pinakamahalaga at piinakatampok na balita ulo ng balita o headline – iba pang balita na nakasulat sa maliliit na tipo mga larawan o photos – larawan na kalakip ng ulo ng balita. Pahingang Editoryal Polyo – bilang ng pahina, pangalan ng pahayagan, petsa ng pagkakalimbagg Editorial – tampok na isyu na binibigyan ng paliwanag sa pansariling opinion Karting editorya – naiguhit na kartun na naglalarawan sa nilalaman ng editorial Mga opinion o kuro-kuro ng manunudling Kahon ng patnugotan – pangalan ng pahayagan, mga pangalan ng patnugot, tagapayo, konsultan at mga kritiko Pahinag Lathalain Naglalaman ng natatanging lathalain hinggil sa mga pangyayari sa kapaligiran, pansariling karanasa, sa buhay ng mga karaniwan o tanyag - - Naglalaman din ng mga bagong tuklas na imbensyon o mga pag-unlad ng pamayanan o lipunan, agham at teknolohiya Pahinang Pampalakasan naglalaman ng mga balita, editorial, lathalain, mga larawan at kartun sa iba’t ibang sports na naganap sa loob at labas ng paaralan MAG SANGKAP NG BALITA 1. Kapanahunan/Napapanahon – kailangan ang pangyayari ay kagaganap o katutuklas pa lamang. Napapanahon pa rin ang balita kung ang pangyayari ay matagal nang naganap ngunit ngayon lamang nabunyag o natuklasan. 2. Kalapitan – higit na kinagigiliwan ang balita kung ito ay malapit lamang sa kanilang lugar kaysa sa malalayong pook. Tumutukoy sa kalagayang heograpiya, kaangkaan, kapakanan 3. Katanyagan – kung ang paksa ay bantog o tanyag. Maaaring tumukoy sa pinuno ng pamahalaan, lider ng purok, mga taong kilala o dahila. 4. Tungglian – naglalarawan sa paglalaban, pagpapaligsahan at pagsasapalaran ay balitang interesante. Maaaring pagtutunggali ng katawang pisikal at mental, tao laban sa tao, tao laban sa hayop, tao laban sa kalikasan at tao laban sa kanyang sarili 5. Kahulugan o kalabansan – pangyayari o bagay ay may ibubugang kabutihan o kasamaan, ano ang kalalabasan kung ang kumyunismo ay ating tatangkilikin 6. Di karaniwan o Pambihira – anumang bagay na di-karaniwan ay laging bago. “anumang pangyayaring di-karaniwan ay isang balita” 7. Pagbabago – ano ang pagbabago maging sap ag-unlad o sa pagsama ay nakakatawag pansiin 8. Pamukaw damdamin o kawilihan - umaantig ng damdamin at kaukulang reksyon ng mambabasa upang siya ay paiyakin, patawanin, pagalitan at pahangain 9. Romansa at pakikipagsapalaran – ang romansa ay hindi nauukol sap ag-iibigan lang. 10. Hayop – magandang paksa ng balita ang hayop na may katalinuhan 11. Pangalan – kung marami ang mga pangalang nakalathala na nasasangkot sa balita, dumarami rin ang mambabasa 12. Drama – ang daigdig ay isang dulaan at ang mga tao ay nagsisipaganap ng dula ng tunay na buhay. Ang misteryo o komedya ay nagbibigay ng kulay sa isang kwento. 13. Kasarian – romansa, pag-aasawa, paghihiwalay at pagdidiborsyo. Nailalarawan ang kasarian 14. Pag-unald o pagsulong – magandang paksa ng balita 15. Mga bilang – estatistiks tilad ng ulat sa pananalapi, kinalabasan ng eleksyon, panalong numero sa sweeptaes, vital statistics ng dalaga atbp. 16. Kalamidad – kapag nagkaroon ng malakas ng bagyo, lindol, pagputok ng bulkan at iba pa ANG PAMATNUBAY - Panimula ng balita na tinatawag na “Lead” sa Ingles Pinakamahalagang bahagi ng balita sa kabuuan dahil ito ang unang binibigyang pansin at umaakit sa mambabasa URI NG PAMATNUBAY 1. Batay sa Layunin Kumbensyunal na pamatnubay – buod ng pamatnubay. Karaniwang sumasagot sa Sino, Ano, Kailan, Saan, Bakit, Paano Di-Kumbensyunal na pamatnubay – balitang lathalain ang gumagamit. Inilalahad ang intension ng pagpupunyagi ng manunulat sa pagpapakilala ng kanyang balita sa paraang naiiba 2. Katanungang Pamatnubay Sino – ang pangalan ay ang gumawa ng balita lalo na ang mga kilala, ito ay kilala sapagkat bantog o may kinalaman sa pangyayari sa balita Ano – pinakamatuwid na pamatnubay na naghahayag ukol sa balita Bakit – nagsasaad higgil sa pinagmulan o sanhin ng itinampok na pangyayari Paano – ginagamit sa hindi inaasahang mga pangyayari at mga aksyon, itinatampok ang pamamaraan ng kaganapan Kailan – kapag ang pangyayari ay naganap sa hindi inaasahang panahon Saan – ang mga naganap ay hind isa pangkaraniwang lugar 3. Batay sa kabuuan Gramatikong panimula Di pangkaraniwang pamatnubay ARALIN 2: KASAYSAYAN NG PAHAYAGAN PANAHON NG KASTILA Succesos Felices (1637 - 1809) - - Nagsimula ng pamamahayag sa Pilipinas sa paglalathala ni Tomas Pinpin, isang polyeto (newsletter) sa Maynila. Natutuhan ni Pinpin ang sining ng paglilimbag sa mga prayle Aviso Al Publico (1799) – Notices to the Public - Hojas Volantes o flying sheets Tungkol sa kampanya laban mga mga Moslem at pagkakabihag ng mga pirate sa Sulu ng mga hukbong Kastila sa pangunguna ng Jose Gomez Del Superior Gobierno (1811) - - Kauna-unang pahayagan sa Pilipinas na lumabas ng palagian sa patnugot ni Gobernador-heneral Manuel Fernandez de Folgueras noong Aug. 8, 1811. Namatay matapos ang labinlimang labas La Esperanza (1846) - - Unang pahayagang pang-araw-araw maliban nalang ng araw ng lunes, sa pagnugot nina Felipe Lacorte at Evarisco Calderon Pampilosopiya, panrelihiyon at pangkasaysayan Tumagal ng tatlong tao at nagging pang-arawaraw El Comercio (1858) - Pahayagang panghapon mula sa patnugot ni Ulpiano Fernandez at kalaunan ay pinamunuan ni Gobernador Heneral Soler y Ovejero Gaceta De Manila (1861 - 1895) - - Dating Boletin de Oficial Gobernador Henerl Blanco Naglathala ng batas militas sa 8 lalawigan ng Luzon, mga patalastas ang gobyerbo, opisyal na kautusan, mga court orders atbp. Nagtapos ng Aug. 8, 1895, limang araw bago tayo sakupin ng Amerikano Itinuturing na pinakamatagumpag na pahayagan sa panahon ng Kastila El Catolico Filipino - Kauna-unahang relihiyosong pahayagan mula sa patnugo ni Mariano Sevilla El Pasig - - Pahayagang Kastila na minsay nasasamahan ng mga artikulong Tagalog upang magbigay edukasyon Dalawang beses sa isang buwan maglathala Boletin del Ejercito (1864) - Pahayagang nakatutok sa mga sandatahang lakas ngunit d binigyan ng sapat na interes PANAHON NG HIMAGSIKAN El Povenir Filipino (1865 – 1877) - - Labindalawang tao na nakipagsapalaran nang muntik nang bumagsak sa hindi pagkakasunod ng mga patnugot. Naging babasahin ng mga tumututok sa lingguhang bull fighting na pinangungunahan ni Lorenzo Sanchez Revista Mercantil - Isang lingguhang pahayagang pangkomersyon na pinangunahan ni Joaquin de Loyzaga at nakipagsanib sa El Comercio bilang ontributor El Comercio (1869) - - Panghapong pahayagan na muling ninuo ni Joaquin de Loyzaga at Francisco Dian Puertas ngunit kaparehong panagalan noong 1858 Pinakaprogresibong pahayagan noong panahon ng Kastila PANAHON NG PAGBABAGO Diaryong Tagalog (1882) - Ikaapat na pahayagang lumabas “it is possible to love the PH without hating Spain and to love Spain without hating PH.” El Eco de Vigan - Unang pamprobinsyang pahayagan nailathala sa labas ng maynila na La Regeneracion - Katalikong pahayagan noong Oct. 1886 La Opinion - Naglalathala ng hayagang pagsalungat sa mga prayle, pagpapaalis sa arsobispo at paghingi ng reporma sa pamumuno ni Benito Quiroga na sinundan ni Jesus Polanco hanggang 1889 La Voz de Espafia - Pangkontra sa La Opinio sa patnugot ni Agustin Alfonso Moseras 1892, pinangalanan itong La Voz de Espanola ni Federico Antonio “The PH by Spain and for Spain La espana Oriental - Laan sa pagbibigay-puri sa mga Espanyol ukol sa kanilang nagawa sa bansa Nadaig ang La Opinion La Solidaridad - Unang lumabas nung Feb 15, 1889 sa Mdrid Spain na ginastusan ni Dr. Pablo Riazares sa patnugot ni Garciano Lopez jaena La lectura Popular - Patungkol sa mga kautubo sa patnugot ni Isabelo delos Reyes El Bello Sexo - Pahayagan para sa kababaihan Ang Kalayaan (1896) - - Kauna-unahang rebolusyonaryong pahayagan nng Kataas-taasang Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan Jan 18, 1896 - - Ipahayaga ang lahata ng kasamaan at kasakiman ng mga prayle at mga kastilang opisyal Itinuring bilang pinakamahalagang ppahayagan sa kasaysyan ng Pilipinas La Independencia (1898) - Itinayo ni Heneral Antonio Luna sa tulong ni Joaquin noong Sept. 3 1898 Isa sa pinakaimportanteng pahayagan sa panahon ng rebolusyon El Herado de la Revolicion Filipina - Sept 29, 1898 Inilathala sa Malolos Bulacan Nagging opisyal na publikasyong pahayagan sa panahong may rebolusyon sina Heneral Emilio Aguinaldo La Revolution - Ipaglaban ang Karapatan ng Pilipino PANAHON NG AMERIKANO Columnas Volantes (1899) - March 24, 1899 Inilathala saa Lipa, Batangas Artikulo ukol sa politika att mga sandatahang lakas Binuo ng mga propesyunal na nabibilang sa samahang Club Democratico Independeiente Bounding Billow - Kauna-unahang pahayagang Amerikano kung saan inihayag ang pagkapanalo ni Heneral Dewey at pagsugpo sa pwersang AAmerikano sa Manila Bay The Manila Times - Unang pang-araw-araw na pahayagan sa panahong Amerikano sa ang namamahala sa bansa Manila Bulletin - Isa ring pang-araw-araw na pahayagan noong 1900 na tinatangkilik pa sa ngayon El Nuevo Dia - ANG BAGONG ARAW ni Segio Osmena 1900 PANAHON NG HAPON The Daily Tribute, Manila Bulletin at Daily Herald - - Tatlong pahayagang umiral sa panahong ito Nabuo rin ang TV oo mas kilala bilang TalibaLa Vanguardian- Tribute at DMHM bilang Debate-Mabuhay-Herald-Monday Mail Matapos ay umusbong na rin ang Magasin at Komiks na Liwayway bago ang pananakop ng Hapon PANAHON NG LIBERASYON - Nagging masigla ang paglabas ng pahayagan Yank, Daily Pacifican, The Stars amd Stripes at pinaikling bersyon ng Times and Newsweek Free Philippines sa Leyte Morning Sun - Sergio Osmena Daily News at Balitta - Manuel Roxas Bilang [ahayagan ng partidong liberal Manila Times - Dating lingguhan nagging tabloid May 27, 1945 ARALING 3: PAGSULAT NG BALITA Pasalita – radio at telebisyon Pasulat – ipinalimbag sa pahayagan at babasahin Pampaningin – telebisyon at sine KAHALAGAN NG BALITA 1. 2. 3. 4. Nagbibiggay- impormasyon Nagtuturo Lumilinang Nakapagpapabago KATANGIAN NG BALITA 1. Kawastuhan – walang labis, walang kulang 2. Katimbangan – walang kinikilingan sa alimang panig 3. Makatotohanan – tunay at aktwal at hindi gawagawa lamang 4. Kaiklian – diretsahan at hindi maligoy URI NG BALITA a. Ayon sa istilo ng paglalahad ng datos 1. Tuwirang Balita – diretsahan ang pagkakahanay ng mga datos at ginagamitan ng kumbensyonal o kabuuang pamatnubay 2. Pabalitang lathalain – hindi diretsahan ang paglalahad at ginagamitan ng makabagong pamatnubay b. Ayon sa Lugar 1. Lokal na Balita 2. Balitang pang-ibang bansa c. Ayon sa Nilalaman 1. Pang-agham at teknolohiya 2. Pangkaunlaramg komunikasyon 3. Pang-isports o pampalakasan d. Ayon sa pinagbabatayan o pinagkunan 1. Batay sa aksyon – ang mambabalita ay naroon mismo sa pinagganapan ng aksyon 2. Batay sa tala – ang pinagbabatayan ay mga talang nakalap mula sa talaan ng pulisya, ospital atbp. 3. Batay sa talumpati – ang pinagkunan ay ang talumpati ng mga kilalang tao 4. Batay sa pakikipanayam – ang mga datos ay nalikom sa pamamagitan ng pakikipanayam sa mga taong sangkot e. Ayon sa pagkakaayos at pagkakaanyo sa pahina 1. Balitang mag iisang tala – iisang pangyayari lamang 2. May maraming tala itinampok – naglalahad ng higit sa isang pangyayaring naganap sa isang araw o halos sa magkaparehong oras 3. Balitang kinipil – balitang pinaikli dahil sa kawalan ng espasyo 4. Dagliang balita – pahabol na balita dahil sa kawalan ng espasyo ay ginawang flash 5. Balitang pangkatnig – maikling balita na isinulat ng hiwalay ngunit kaagapay sa kaugnay na pangunahing balita 6. Bulitin – habol at karagdagan sa mahahalagang balita at inilagay sa pangmukhang pahina na nakakahon at nasa tipong margin f. Ayon sa pagkakalahad ng nilalaman 1. Balitang pumukaw-kawilihan – karaniwang maiikling balita tungkol sa tao, bagay, hayop na umaantig sa damdamin ng mambabasa 2. Balitang nagpapakahulugan – nagpapaunawa tungkol sa dahilan, saligan, katauhan ng mga sangkot BALITA - - Ulo ng Balita o Headline Pamagat ng isang balita na makikilala sa pamamagitan ng paggamit ng higit na malalaking titik kaysa nilalaman Estilo sa Pagsulat ng Ulo ng Balita Malalaking titik Malaki-maliit na titik Pababa o down style MGA URI NG ULO NG BALITA 1. Banner o Banner Headline – ulo ang pinakamahalaga at pinakatampok na balitang nagtataglay ng pinakamalaking titik at pinakamaitim na tipo 2. Streamer – isang banner na tumatawid o sumasakop sa buong pahina PAG-UULO NG BALITA Dapat na maliwanag at madaling maunawaan Sa unang tngin ay matatawag agad ang pansin ng mambabasa Mailahad ang buod o diwa ng balita ng at maipakita ang kahalagahan ng bawat balita 3. Binder – ulo ng balita na tumatawid sa buong pahina at matatagpuan sa itaas na bahagi ng panloob na pahina TUNTUNIN SA PAG-ULO NG BALITA 1. Gamitin ang kuwit sa halip na pangatnig at paggtukoy 2. Iwasang gumamit ng salitang may dalawang kahulugan 3. Huwag puputulin ang salita sa dulo ng linya 4. Iwasang maglagay ng pantukoy, pang-angkop at pang-ukol sad ulo ng linya 5. Huwag gumamit ng pang-abay na panaggi 6. Daglatin lamang ang mga salitang kilala at nakaugalian nang daglatin 7. Iwasang ulitin ang mga salita 8. Gamitin ang pandiwang lantad 9. Gamitin lamang ang pangalan ng tanyag o kilala 10. Gumamit ng pang-uring pamilang kung mahalaga 4. Deck – pangalawang ulo ng balitang bahagi pa rin ng banner na nagtataglay pa rin ng banner na nagtataglay ng maliit na titik at gumagamit ng naiibang tipo kaysa sa unang ulo 5. Umbrella o Skyline – natatanging ngalan sa streamer na matatagpuan sa itaas ng pangalan ng pahayagan o nameplate at tile isang paying na sumasakop matatagpuan sa ilalim ng pangunahing ulo upang pagtibayin ang impormasyong dala ng balita? PAHINANG PAMPALAKASAN 7. Ang mga laro, patimpalak, pananawsa mga koponan ay nakapaloobsa bahagi ng pahayagan na ito. 6. Subhead – isang nakaikling pamagat na nagsisilbing pahinga o ang tinatawag na white space upang hindi kabagot-bagot sa mambabasa PAHINA NG EDITORYAL 8. Dito makikita ang mga opinion ng mag-aaral at liham sa patnugot. PAHINA NG LATHALAIN 9. Anong bahagi ng pahayagan ang naglalaman ng mga impormasyon patungkol sa mga pagbabago sa paaralan, mga nagwagi sa paligsahan, at mga patakarang may kinalaman sa pag-unlad ng institusyon? LNNAMT 10. Bakit kinakailangang gumamit ng inverted pyramid sa istruktura ng pagsulat ng balita? 7. Tagline, Teaser o Kicker – isang maikiling linya, maaaring isang salita, na makikita sag awing itaas na bahagi ng pinakaulong balita sa bahaging kaliwa o sentro, may salungguhit at ginagamit bilang pagganyak - Napapadali ang pagbabasa Napapadali ang pagpuputol ng balita Napapadali ang pag-uulo ng balita COLUMNAS VOLANTES 11. Nailathala sa Lipa, Batangas at naglalaman ng artikulo ukol sa pulitika at mga sandatahang lakas. EL BELLO SEXO 12. Pahayagang laan para sa mga kababaihan. 8. Boxed Head – ulo ng balitang ikinahon upang higit na maitampok 9. Jump Head – ulo ng jump story na matatagpuan sa ibang pahina QUIZ TAMA 1. Ang pamatnubay ang pinakamahalagang bahagi ng balita sapagkat ito ay unang pinagtutuunan ng pansin at siyang umaakit sa mambabasa dahil ito ang buod. TAMA 2. Ang kapanahunan/napapanahon ay isa sa mga sangkap ng balita kung saan nagsasaad na ang mga pangyayaring kagaganap o katutuklas lamang ay napapanahon. MALI 3. Ang dokumentaryong tungkulin ay tumutukoy na ang pamahayagang pangkampus ay nagsisilbi bilang kagamitan sa pagtuturo tungo sap ag-unlad ng isang mamamahayag. MALI 4. Ang pamatnubay na di-kumbensyunal o makabagong pamatnubay ay ginagamit ng mga manunulat sa pamamaraang inaakala niyang madaling makatawag o makapukaw ng pansin o kawilihan at pananabik. MALI 5. Isa sa sangkap ng balita ay pagbabago na kung saan itoy nagbibigay ng kawilihan na karaniwang natutunghayan sa romansa, pag-aasawa, paghihiwalay at pagdidiborsyo. DECK 6. Ang isang pahayagan ay maraming bahagi sa pahina. Ano ang tawag sa pangalawang ulo ng artikulo na LA REVOLUTION 13. Inilathala sa Jaro Iloilo na naglalayong ipaglaban ang mga karapatan ng Pilipino. THE MANILA TIMES 14. Ang kauna-unahang pang-arawaraw na pahayagan sa panahon ng Amerikano at ang patnugot ay si Thomas Cowan at negosyanteng si George Sellner. TUNGGALIAN/ CONFLICT 15. Ito ay tumutukoy hindi lamang sa labang ng tao laban sa kapwa tao, maaari itong pakikibaka ng tao laban sa kalikasan o ng tao laban sa kaniyang sarili. PANGALAN O NAMES 16. Tumutukoy sa mga pangalang nasasangkot sa balita tulad ng mga nakapasa sa mga board examinations. PAMUKAW DAMDAMIN O HUMAN INTEREST 17. Ito ay tumutukoy sa mga pangyayaring nakapupukaw sa iba‘t ibang uri ng emosyon ng tao: pag-ibig, poot, simpatiya, inggit, at iba pa. KAWASTUHAN 18. Katangian ng balita na tumutukoy na ang mga datos ay inilahad nang walang labis, walang kulang. KAIKLIAN 19. Katangian ng balita na tumutukoy na ang mga datos ay inilahad nang diretsahan, hindi maligoy. TUWIRANG BALITA 20. Ayon sa istilo ng pagkalahad ng datos ito ay tumutukoy sa diretsahan ang pagkahanay ng mga datos at ginagamitan ng kombensyonal o kabuurang pamatnubay.