“Fizika”
kafedrasi
2016
Ma’ruza rejasi
•
•
•
•
•
Tebranish konturidagi fizik jarayonlar
Тоmson formulasi
So’nuvchi tebranishlar
Majburiy elektromagnit tebranishlar
Radiotexnikada tebranish konturining roli
Tebranish konturi
Tebranish konturi deb induktivlik
g’altagi va kondensatordan tuzilgan
zanjirga
aytiladi.
Kondensator
zaryadlanib zanjir ulansa, tok paydo
bo’ladi. Tok g’altakdan o’tganda
g’altakda magnit maydon hosil
bo’ladi. Tok o’zgaruvchi bo’lgani
sababli, magnit maydon ibduksiyasi
oqimi o’zgaruvchan bo’ladi va
g’altakda o’zinduksiya toki hosil
bo’ladi. Bu tokdan kondensator
zaryadlanadi.
_
+
С
L
I
Tebranish konturi
• Kirxgof qoidasiga binoan
Majburiy tebranishlar
• Real tebranish konturi elementlari aktiv
qarshilikka ega bo’lgani uchun ularda energiya
yo’qolib boradi va tebranishlar so’nuvchi
bo’ladi. Ularning tenglamasi:
Real tebranish konturida zaryad tebranishining differensial
tenglamasi :
Kichik tebranishlar
 2<<20
So’nuvchi tebranishlar
amplitudasi
А  A0 e
х  A0e
cos(t   )
A0
 t
Т
So’nuvchi tebranishlar
chastotasi
   
2
0
 t
А  A0 e
 t
2
So’nuvchi tebranishlar amplitudasining е
marta kamayishiga ketgan vaqt oralig’i
relaksatsiya vaqti deb ataladi.

1

So’nish dekrementi
So’nish dekrementi chiziqli tizimlarda so’nuvchi tebranishlarning
miqdoriy ko’rsatkichidir.
So’nish dekrementi -
A(t )  A0 e  t ,
A(t  T )  A0 e
   t Т 
So’nish logarifmik
dekrementi-
A0e t
A(t )
1
Т



е
  ( t Т )
 Т
A(t  T )
A0e
e
— vaqtlari bir davrga farq qiladigan ikkita
ketma-ket tebranishlar amplitudalari.
A(t )
T 1
  ln
 Т  
A(t  T )
 N
N – amplituda е marta kamayishiga ketgan vaqtdagi tebranishlar
soni.
Majburiy elektromagnit tebranishlar
Tebranishlar
uzluksizligi saqlanishi
uchun konturga davriy
ravishda energia berib
boriladi.
Bunday tebranishlar
majburiy tebranishlar
deyiladi, ularning
tenglamasi va yechimi
quyidagi ko’rinishga ega
bo’ladi:
Elektr majburiy tebranishlarning
differensial tenglamasi
U  U m cos t - majbur etuvchi faktor – tashqi EYuK
yoki o’zgaruvchan kuchlanish
Um
R
1
q q
q
cos t - differensial tenglama
L
LC
L
q  qm cos(t   ) - tenglamaning yechimi
Maksimal zaryad
qm 
Tebranish fazasi
Um
1 

 R  L 

LC


2
2
tg 
R
1
 L
C
 — zaryad va qo’yilgan kuchlanish orasidagi fazalar siljishi
q- elektr zaryadi,
R – qarshilik,
L- induktivlik, С - elektr sig’imi
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Douglas C, Giancoli. “PHYSICS”. PRINCIPLES WITH APPLICATIONS.
Pearson.2014, 1079 page.
2. Абдураҳмонов К.П., Эгамов У. “Физика курси”. Дарслик. Тошкент. 2011. 508 б.
3. Musayev R.X. “Statik fizika va termodinamika”. Darslik. O’zbekiston. 2008. 252 б.
4. Sultonov V.A. “Fizika kursi”. Darslik. Fan va texnologiya. 2007. 297 б.
5. Ахмаджонов О.А. “Физика курси”. Дарcлик. 1-3қ. Тошкент. Ўқитувчи. 19881989. 254 б, 206, 270.
6. Qodirov O va boshqalar. “Fizika kusri”. O’quv qo’llanma. Fan va texnologiya.
2005.231 б.
7. Karimov Z., Baxromov X. Umumiy fizika kusridan masalalar to’plami. O’quv
qo’llanma. TIMI. 2008. 166 б.
8. Toshxonova J.A va boshqalar. Fizikadan praktikum. O’quv qo’llanma.
O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati. 2006. 267б, 269б.
9. B.A.Mirsalixov, M.Yu. Mansurova. Mexanika, molekulyar fizika va
elekrodinamika. Amaliy mashg’ulotlarni bajarishga doir uslubiy qo’llanma. TTYMI.
2015. 90 б.
Ta’lim saytlari va internet resurslari
1. Fizika.uz – talabalar va fizika o`qituvchilari
uchun sayt;
2. Yenka.com;
3. http://www.quantumatomica.co.uk/download.
html
4. http://school-collection.edu.ru
5. http://phet.colorado.edu./
6. http://www.falstad.com/mathphysics.html
7. http:// tashiit.com