izkFkZuk
Demelees cee meodiece³e~
lecemees cee p³eesefleie&ce³e~
ce=l³eescee& Dece=leb iece³e~
mejmJeefle! vecemlegY³eb Jejos keÀeceªefHeefCe~
efJeÐeejcYeb keÀefj<³eeefce efmeef×Ye&Jeleg ces meoe~~
1
lqopukfu
He´Leceë
Heeþë
1.
meJex YeJevleg megefKeveë
meJes& mevleg efvejece³eeë~
meJex YeêeefCe HeM³evleg,
cee keÀefM®eled ogëKeYeeied YeJesled~~
DevJe³eëö meJex megefKeveë YeJevleg, meJex efvejece³eeë mevleg, meJex YeêeefCe HeM³evleg, keÀefM®eled ogëKeYeeied cee YeJesled~
YeeJeeLe&ëöDeefmceved mebmeejs meJes& peveeë megKe³egkeÌleeë jesiejefnleeë ®e YeJevleg~ meJex<eeb keÀu³eeCeb YeJeleg~ keÀë DeefHe ogëKeer
ve YeJeleg~
2.
DeOecee Oeveefce®íefvle Oeveb ceeveb ®e ceO³eceeë~
GÊecee ceeveefce®íefvle ceevees efn cenleeb Oeveced~~
DevJe³eëöDeOeceeë Oeveced F®íefvle, ceO³eceeë Oeveb ceeveb ®e (F®íefvle)~ GÊeceeë ceeveced F®íefvle, ceeveë efn
cenleeb Oeveced (YeJeefle)~
YeeJeeLe&ëömebmeejs ef$eefJeOeeë peveeë YeJeefvle~ Sles<eg ³es DeOeceeë peveeë meefvle les meJe&oe ³esve kesÀve He´keÀejsCe Oeveced SJe
He´eHlegced F®íefvle~ ceO³eceÞesC³eeë peveeë Oevesve men mecceeveced DeefHe F®íefvle~ Hejb Þes<þeë peveeë kesÀJeueb
mecceeveb Jee_íefvle ³eleë les<eeb ke=Àles mecceeveë SJe cenÊJeHetCe&ë YeJeefle, Oevem³e keÀesçefHe cetu³eë ve YeJeefle~
'kCnkFkkZ% Word-Meaning
 efvejece³eeë ö efvejesieer (healthy, without any disease)  YeêeefCe ö keÀu³eeCe (welfare)
 ogëKeYeeied ö ogKe keÀe Yeeieer (someone who bears sorrows)  cenleeced ö ceneve ueesieesb keÀe (great people's)
2
3.
pee[d³eb efOe³ees njefle efme_®eefle Jeeef®e mel³eb
ceeveesvveefleb efoMeefle HeeHeced DeHeekeÀjesefle~
®esleë He´meeo³eefle efo#eg leveesefle keÀerefle¥
melme*dieefleë keÀLe³e efkebÀ ve keÀjesefle Hegbmeeced ~~
DevJe³eëömelme*dieefleë efOe³eë pee[d³eb njefle, Jeeef®e mel³eb efme_®eefle, ceeveesvveefleb efoMeefle, HeeHeced DeHeekeÀjesefle,
®esleë He´meeo³eefle, efo#eg keÀerefle¥ leveesefle, keÀLe³e melme*dieefleë Hegbmeeb efkebÀ ve keÀjesefle~
YeeJeeLe&ëö
meppeveeveeb efce$elee yeg×së cetKe&leeb veeMe³eefle~ Deve³ee SJe ceeveJeë mel³eb Jeoefle DeLeJee mel³em³e
ceeie&ced Devegmejefle~ meppeveeveeb efce$ele³ee ceveg<³eeë mecceeveb He´eHvegJeefvle, Þes<þwë keÀce&efYeë Gvveefleb ®e
He´eHvegJeefvle, meppeveeveeb efce$ele³ee ceveg<³em³e HeeHekeÀce& ve<ìb YeJeefle, ceveë ®e He´mevveb YeJeefle~ ceveg<³eë
meJe&$e keÀerefle¥ He´eHveesefle DeLee&led meppeveeveeb efce$ele³ee SJe ceeveJem³e HetCe&ªHesCe efJekeÀemeë YeJeefle, ve
og<ìeveeced efce$ele³ee~
4.
efvevovleg veerefleefveHegCeeë ³eefo Jee mlegJevleg
ue#ceerë meceeefJeMeleg ie®íleg Jee ³eLes<ìced~
DeÐewJe Jee cejCecemleg ³egieevlejs Jee
v³ee³eelHeLeë He´efJe®eueefvle Heob ve Oeerjeë~~
DevJe³eëöveerefleefveHegCeeë ³eefo efvevovleg mlegJevleg Jee, ue#ceerë meceeefJeMeleg, ³eLes<ìb Jee ie®íleg, cejCeced DeÐewJe
Demleg ³egieevlejs Jee, Oeerjeë v³ee³eeled HeLeë Heob ve He´efJe®eueefvle~
YeeJeeLe&ëöDeefmceved mebmeejs ³es Oeerjeë peveeë meefvle, veerefleHeeueves efme×eë peveeë ³eefo les<eeb efvevoeb kegÀJe&efvle He´Mebmeeb
Jee, les<eeb meceerHes Oeveb efle<þefle ve Jee, les<eeb ce=l³egë DeÐe YeJeefle DeLeJee yengkeÀeuem³e HeM®eeled Hejvleg
les Oew³e&Jevleë peveeë mel³em³e ceeie¥ keÀoeefHe ve l³epeefvle~ DeLee&led yegef×cevleë peveeë efvevoe³eeë
He´Mebmee³eeë, Oevem³e ce=l³eesë ®e Ye³esve mel³em³e ceeie¥ keÀoeefHe ve l³epeefvle~
'kCnkFkkZ% Word-Meaning
 pee[d³eced ö cetKe&lee/peæ[lee (foolishness)  Jeeef®e ö JeeCeer ceW (in speech)
 ceeveesvveefleb ö mecceeve cebs Je=ef× (enhancement in honour, respect)  DeHeekeÀjesefle ö otj keÀjleer nw (drives away)
 ®esleë ö ceve keÀes (heart)  leveesefle ö HewÀueeleer nw (spreads)  Hegbmeeced ö Heg©<eeW/J³eefkeÌle³eeW keÀe (people's)
 efvevovleg ö yegjeF& keÀjs (may defame)  mlegJevleg ö He´Mebmee keÀjW (may praise)  ³eLes<ìced ö F®íevegmeej (as per own will)
 ³egieevlejs ö uecyes mece³e yeeo (after a long period)  v³ee³eelHeLeë ö v³ee³e kesÀ ceeie& mes (from the path of justice)
 Oeerjeë ö Oew³e&Meeueer ueesie (people having patience)
3
5.
HeeHeeefvveJeej³eefle ³eespe³eles efnlee³e
iegnd³eb efveietnefle iegCeevHe´keÀìerkeÀjesefle~
DeeHeodieleb ®e ve peneefle ooeefle keÀeues
meefvce$eue#eCeefceob He´Jeoefvle mevleë~~
DevJe³eëö(meefvce$eb) HeeHeeled efveJeej³eefle, efnlee³e ³eespe³eles, iegnd³eb efveietnefle iegCeeved He´keÀìerkeÀjesefle~ keÀeues (men³eesieb)
ooeefle, DeeHeodieleb ®e ve peneefle~ mevleë Fob meefvce$eue#eCeced He´Jeoefvle~
YeeJeeLe&ëömevleë DeLee&led meppeveeë Þes<þefce$em³e Fob ue#eCeb Jeoefvle ³eled meefvce$eb HeeHeeled otjb keÀjesefle, efnlekeÀjeefCe
keÀe³ee&efCe keÀleg¥ He´sj³eefle~ efce$em³e ogiegCee&ved meJes&<eeb mece#es ve keÀLe³eefle DeefHeleg iegCeeved SJe He´keÀì³eefle~
DeeHelkeÀeues DeefHe meë efce$eb l³epeefle ve DeefHeleg lem³e mene³eleeb keÀjesefle~ lemcew meJe&efJeOeb men³eesieb
³e®íefle~
'kCnkFkkZ% Word-Meaning
 efveJeej³eefle ö otj keÀjlee nw (makes him/her stay away)  iegnd³eced ö efíHeeves ³eesi³e keÀes (to be hidden)
 efveietnefle ö efíHeelee nw (hides)
4
vH;kl%
1.
2.
3.
4.
Heeþb HeefþlJee Jeovleg efueKevleg ®e `Meg×ced' DeLeJee `DeMeg×ced'ö
(i) melme*dieefleë keÀerefle¥ He´meej³eefle~
------------------------------------
(ii) Oew³e&Jevleë peveeë mel³eceeie¥ l³epeefvle~
------------------------------------
(iii) keÀefJeë F®íefle ³eled meJes&<eeb keÀu³eeCeb ve YeJeleg~
------------------------------------
(iv) GÊeceeë peveeë Oeveced F®íefvle~
------------------------------------
(v) meefvce$eb efnlee³e ³eespe³eles~
------------------------------------
ce_pet<ee³eeb He´oÊeHeowë efjkeÌlemLeeveeefve Hetj³evlegö
(i) meJex megefKeveë --------------------------------~
ie®íleg
(ii) DeOeceeë Oeveced -------------------------------~
F®íefvle
(iii) melme*dieefleë Hegmeeb efkeÀb ve --------------------?
He´keÀì³eefle
(iv) ue#ceerë ³eLes<ìb -------------------------------~
YeJevleg
(v) meefvce$eb iegCeeved -------------------------------~
keÀjesefle
ce_pet<ee³eeë Gef®eleced DeLe¥ ef®elJee efueKevlegö
(i) ®esleë
-------------------------------
jesiejefnleeë
(ii) efvejece³eeë
-------------------------------
Oew³e&Jevleë
(iii) Jeeef®e
-------------------------------
meppeveeë
(iv) Oeerjeë
-------------------------------
JeeC³eeced
(v) mevleë
-------------------------------
Ëo³eced
Sles<eeb He´Mveeveeced GÊejeefCe SkeÀHeosve Jeovleg efueKevleg ®eö
(i) meefvce$eced keÀmceeled efveJeej³eefle?
---------------------------------------
(ii) kesÀ efvevovleg ³eefo Jee mlegJevleg?
---------------------------------------
(iii) keÀe HeeHeced DeHeekeÀjesefle?
---------------------------------------
(iv) DeOeceeë efkeÀced F®íefvle?
---------------------------------------
(v) meJex keÀer¢Meeë mevleg?
--------------------------------------5
5.
Sles<eeb He´Mveeveeced GllejeefCe HetCe&Jeeke̳esve Jeovleg efueKevleg ®eö
(i) mevleë keÀm³e ue#eCeb He´Jeoefvle?
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(ii) Oeerjeë kegÀleë Heob ve He´efJe®eueefvle?
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(iii) ceO³eceeë peveeë efkeÀced F®íefvle?
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(iv) melme*dieefleë keÀm³eeë pee[d³eb njefle?
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(v) ef®eÊeb keÀe He´meeo³eefle?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------6.
mLetueHeoceeOe=l³e He´Mveefvecee&Ceb kegÀJe&vlegö
(i) GÊeceeë ceeveced F®íefvle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(ii) veerefleefveHegCeeë mlegJevleg efvevovleg Jee~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(iii) melme*dieefleë efo#eg keÀerefle¥ leveesefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(iv) meefvce$eb HeeHeeled efveJeej³eefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6
Gef®eleb YeeJeb ef®elJee (3) Fefle ef®endvesve ef®endefveleb kegÀJe&vlegö
7.
(keÀ) ®esleë He´meeo³eefleö
(i) ceveë He´mevveb ve YeJeefle~
(ii) ceveë ogëKeer YeJeefle~
(iii) ef®eÊeb He´mevveb YeJeefle~
(Ke) veerefleefveHegCeëö
(i) ³eë jepeveerefleb peeveeefle~
(ii) ³eë J³eJenejs kegÀMeueë Deefmle~
(iii) ³eë jepeveerefleb Heeþ³eefle~
QQ
cetu³eelcekeÀë He´Mveë
1. ³eefo keÀesçefHe og<ìeveeb me*dieefleb keÀjesefle leefn& lem³e keÀeë keÀeë neve³eë YeJeefvle?
2. efkebÀ YeJeeved/YeJeleer Jee keÀoeefHe mJeefce$em³e DeeHelkeÀeues mene³eleeced DekeÀjesled? mJeevegYeJeeved efueKevleg~
QQ
ieefleefJeefOeë
1. meecetefnkeÀªHesCe Jew³eefkeÌlekeÀªHesCe ®e MueeskeÀeveeb memJejb Jee®eveb kegÀJe&vleg~
2. Heeþeled efYevveced SkeÀced Dev³eled veerefleMueeskeÀced DeefvJe<³e DeY³eemeHegefmlekeÀe³eeb efueKevleg~
7
O;kdj.ke ~
He´MveJee®ekeÀeefve Heoeefve
efkeÀced? (What ke̳ee) `meJe&veece' Heoced
QQ
ef$e<eg efue*dies<eg efYevveªHeeefCe
Hegefuue*dies
m$eerefue*dies
veHegbmekeÀefue*dies
keÀë (keÀewve, Who)
keÀe (keÀewve, Who)
efkeÀced (keÀewve/ke̳ee, What)
keÀë yeeuekeÀë Deefmle?
keÀe yeeefuekeÀe Deefmle?
efkebÀ HeÀueced Deefmle?
kesÀ yeeuekeÀeë?
keÀm³eeë yeeefuekeÀe³eeë?
keÀeefve HeÀueeefve?
kesÀve íe$esCe?
keÀm³eeced uelee³eeced?
keÀeefve Jemletefve?
kesÀY³eë Heg©<esY³eë?
keÀeced ceefnueeced?
keÀm³e Deece´m³e?
keÀm³e pevem³e?
keÀm³ew ceeuee³ew?
keÀefmceved ®eke´sÀ?
keÀefmceved Je=#es?
keÀeë vee³e&ë?
kesÀ<eeced Heg<HeeCeeced?
SJecesJe Dev³eeefve ªHeeefCeö
QQ
vH;kl%
1.
`efkeÀced' Meyom³e Gef®eleªHewë efjkeÌlemLeeveeefve Hetj³evlegö
(i) --------------------- ceeuee?
(iii) --------------------- uesKeveer?
(v) --------------------- Heg<Hes?
(vii) --------------------- Heg<Hes<eg?
(ii) --------------------- yeeuekeÀeled?
(iv) --------------------- cet<ekewÀë?
(vi) --------------------- cetef<ekeÀe³eeë?
(viii) --------------------- Depee?
8
(ix) --------------------- JeevejsY³eë?
(xi) --------------------- iepesve?
QQ
(x)
--------------------- Jeves?
(xii) --------------------- efJeceeveeefve?
Jeeke̳eefvecee&Ceb kegÀJe&vlegö
meë/mee
lJeced
Denced
Je³eced
³egJeeced
keÀoe
kegÀ$e
keÀLeced
OeeJed
Heled
veced
®eued
Dee + ieced
DeeJeeced
efkeÀceLe&ced
Keeod
³et³eced
kegÀleë
ke´Àer[d
leew/les
Ye´ced
(i) --------------------------------------------------------------------------------------------------------(ii) --------------------------------------------------------------------------------------------------------(iii) --------------------------------------------------------------------------------------------------------(iv) --------------------------------------------------------------------------------------------------------(v) --------------------------------------------------------------------------------------------------------QQ
Dev³eeefve He´MveJee®ekeÀeefve Heoeefveö
keÀoe
ö
keÀye
When
kegÀ$e
ö
keÀneB
Where
keÀLeced
ö
kewÀmes/ke̳eeW/efkeÀme He´keÀej
How
efkeÀceLe&ced
ö
efkeÀmeefueS
Why
kegÀleë
ö
keÀneB mes
From where
keÀefle
ö
efkeÀleves
How Many
Sleeefve DeJ³e³eHeoeefve meefvle~
9
GHemeiee&ë
QQ
Heþvleg DeJeie®ívleg ®eö
efveieg&Ceë (efvejd-iegCeë), GHewefle (GHe-Sefle), efveHeelesve (efve-Heelesve), HeefjJele&vles (Heefj-Jele&vles), megke=Àefleveë (meg-ke=Àefleveë),
Heefjl³epeefvle (Heefj-l³epeefvle) Fl³eeefo<eg Heos<eg `efvej'd, `GHe', `efve', `Heefj', `meg' Fl³eeo³eë ``GHemeiee&ë'' Fefle keÀL³evles~
Sles ÜeefJebMeefleë (22) meefvleöHe´, Heje, DeHe, meced, Deveg, DeJe, efvemed, efvejd, ogmed, ogjd, efJe, Dee, efve, DeefOe, DeefHe, meg,
DeefYe, Deefle, He´efle, Heefj, GHe, Gled~
O³eeleJ³eced ³eledö
Sles<eeb He´³eesieë Heoeveeced Deeoew (He´ejcYes) YeJeefle~
³eLeeö
Deenejë
ö
Dee + nejë
GHekeÀejë
ö
GHe + keÀejë
efJenjefle
ö
efJe + njefle
Deeie®íefle
ö
Dee + ie®íefle
SJecesJe Dev³e$e DeefHe~
QQ
GHemeiexCe ³egkeÌlem³e Heom³e DeLe&ë keÌJeef®eled efYevveë DeLeJee efJeefMe<ìë YeJeefle~
³eLeeö
QQ
ö
Deeie®íefle
njefle
ö
efJenjefle DeLeJee He´njefle
peveë
ö
meppeveë DeLeJee ogpe&veë
keÌJeef®eled DeLe&Yesoë ve YeJeefleö
³eLeeö
QQ
ie®íefle
pe³eë
ö
efJepe³eë
veceefle
ö
He´Ceceefle
Sleeefve Jeeke̳eeefve Heþvleg DeJeie®ívleg ®eö
(i)íe$eë efJeÐeeue³eb ie®íefle~
meë efJeÐeeue³es Heeþced DeJeie®íefle~
efJeÐeeue³eeled Heeþb HeefþlJee meë ie=nced Deeie®íefle~
(ii) jeceë Jeveb ie®íefle~ meerlee DeefHe jececed Devegie®íefle~ leew le$e keÀ<ìced DevegYeJeleë~
(iii)ieg©ë DeeÞeceb He´efJeMeefle~ meë íe$eb He´Mveb He=®íefle~ efMe<³eë Deemeveeled GefÊe<þefle GÊejefle ®e~ Hegveë ieg©ë íe$eced
GHeefoMeefle~
10
(iv) yeeuekeÀë GÐeeves Ye´ceefle~ le$e Je=#eced Deejesnefle HeÀueb ®e $eesì³eefle~ Hegveë Je=#eeled DeJejesnefle ie=nb ®e ie®íefle~
(v) ve=Heë ogie¥ He´efJeMeefle~ meë Oeveb efJelejefle~ mesJekeÀë ve=Heb Heefj®ejefle~ ve=Heë mesJekebÀ efveefo&Meefle~ mesJekeÀë He´efleJeoefle~
vH;kl%
1.
2.
DeOeesefueefKeleJeeke̳es<eg GHemeie&³egkeÌleeefve Heoeefve jsKee*defkeÀleeefve ke=ÀlJee GHemeiee&ved He=LekedÀ ke=ÀlJee efueKevlegö
(i) íe$eë DeeHeCeeled HegmlekeÀeefve Deeve³eefle~
---------------------------------------------------------
(ii) efMe<³eë ieg©ced DevegJeoefle~
---------------------------------------------------------
(iii) Denced DeJeie®íeefce~
---------------------------------------------------------
(iv) meppeveë meowJe GHekeÀjesefle~
---------------------------------------------------------
(v) efJeveerleë He´eleë He_®eJeeoves GefÊe<þefle~
---------------------------------------------------------
(vi) ceeveJem³e DeefOekeÀejë keÀce&efCe SJe Deefmle~
---------------------------------------------------------
(vii) lJeb keÀoeefHe efveOe&veeveeced GHenemeb ve kegÀ³ee&ë~
---------------------------------------------------------
(viii) oMejLeë De³eesO³ee³eeë DeefOeHeefleë Deemeerled~
---------------------------------------------------------
DeOeesefueefKeleJeeke̳es<eg keÀes<þkesÀ<eg He´oÊeeefve Heoeefve ³eespeef³elJee Jeeke̳eeefve Hegveë efueKevlegö
(i) íe$eë efJe<e³eced (DeJe + ie®íefle)~
---------------------------------------------------------
(ii) jepee Deemeveced (DeefOe + Deemles)~
---------------------------------------------------------
(iii) meppeveeë meowJe peveeved (GHe + kegÀJe&efvle)~
---------------------------------------------------------
(iv) Decyee yeeuee³e ogiOeced (Dee + ve³eefle)~
---------------------------------------------------------
(v) efJeceeveced DeekeÀeMes (Gled + Heleefle)~
---------------------------------------------------------
(vi) efMe<³eë Heeþm³e (DeefYe + Deemeced)DekeÀjesled~
---------------------------------------------------------
(vii) efHelee HeÀueeefve (Dee + ve³eefle)~
---------------------------------------------------------
(viii) ceneved peveë meowJe He´mevveleeced (Deveg + YeJeefle)~
---------------------------------------------------------
11
DeJ³e³eHeoeefve
efvecveefueefKeleeved Meyoeved HeM³evleg Heþvleg ®e~ Sles<eeced DeLee&ë DeefHe oÊeeë meefvle~
QQ
leoe
leye
Flemleleë
FOej-GOej
efOekedÀ
efOekeÌkeÀej
SkeÀoe
SkeÀyeej
cee
cele keÀjes
yeefnë
yeenj
³eoe
peye
Deueced
cevee keÀjvee
meJe&$e
meye peien
DeefHe
Yeer
Sleeefve Heoeefve ``DeJ³e³eHeoeefve'' keÀL³evles~ Sles<eeb keÀoeefHe efYevveªHeeefCe ve YeJeefvle~ Sleeefve Heoeefve ef$e<eg
efue*dies<eg meJee&meg efJeYeefkeÌle<eg meJex<eg ®e Je®eves<eg meJe&oe meceeveeefve SJe YeJeefvle~
vH;kl%
1.
ce_pet<eeleë Gef®eleeefve DeJ³e³eHeoeefve ef®elJee efjkeÌlemLeeveeefve Hetj³evlegö
DeefHe, Deueced, efOekedÀ, leoe, meJe&$e, yeefnë, Flemleleë
(i) F&MJejë ------------------------Deefmle~
(ii) íe$eeë keÀ#ee³eeë ------------------------ ve Ye´ces³egë~
(iii) ------------------------ Demel³eJeeefoveced~
(iv) kegÀkeÌkegÀjeë ceeiex<eg ------------------------Ye´ceefvle~
(v) lJeced ------------------------ cece efHe´³eb efce$eced~
(vi) ------------------------ efJeJeeosve~
(vii) ³eoe YeJeeved cece ie=nced Deeieefce<³eefle ------------------------ Je³eb
Ye´efcelebg veÐeeë leìb ieefce<³eeceë~

12
olq/kSo dqVqEcde~
S<eë keÀekeÀë Deefmle~
efÜleer³eë
Heeþë
S<ee ®eìkeÀe Deefmle~
Sles Üs efce$es mleë~
SkeÀoe Flemleleë HeefjYe´c³e leew SkeÀefmceved Je=#es efveefce&leced SkebÀ megvojb ie=nced DeHeM³eleeced~
megvojb ie=nb o=<ìdJee leew Deef®evle³eleecedö ``efkeÀceLe¥
ve DeeJe³eesë DeefHe Slee¢Meb megvojb ie=nb YeJesled!
Deleë DeOegvee DeeJeeced DeefHe Slee¢Meb megvojb ie=nb
j®eef³e<³eeJeë~'' Fefle ef®evleef³elJee mJeefveJeemeced Deie®íleeced~
'kCnkFkkZ% Word-Meaning
 Flemleleë ö FOej-GOej (here and there)  HeefjYe´c³e ö IetcekeÀj (after roaming)
 Slee¢Meb ö Flevee/Ssmee (like this)  j®eef³e<³eeJeë ö yeveeSBies (will make)
 ef®evleef³elJee ö mees®ekeÀj (having thought)
13
keÀekeÀë Je=#es ce=efÊekeÀ³ee
megvojb ie=nb efveefce&leJeeved~
®eìkeÀe le=Cewë mJeie=nb efveefce&leJeleer~
SkeÀoe Yeer<eCes ie´er<cekeÀeues meJe&$e Meg<keÀced DeYeJeled~ meJex ogëefKeveë Deemeved~
®eìkeÀe³eeë ie=nced DeefHe ve<ìced DeYeJeled~ mee efKevvee Deemeerled~ mee ef®evle³eefleö``efkebÀ keÀjesefce?''
Hejvleg keÀekeÀm³e ie=nb ve ve<ìced~ leled leg ce=efÊekeÀe³eeë Deemeerled~
®eìkeÀe ef®evleef³elJee keÀekeÀm³e ie=nb ie®íefle~
®eìkeÀe keÀekebÀ keÀLe³eefleö``Ye´eleë~
Deefmceved Yeer<eCes ie´er<cekeÀeues cece ie=nb ve<ìced DeYeJeled~
meJe&$e G<Ceë Deefmle~ cend³eb mJeie=ns MejCeb ³e®í~''
'kCnkFkkZ% Word-Meaning
 ce=efÊekeÀ³ee ö efceìdìer mes (with soil)  le=Cewë ö eflevekeÀeW mes (with straws)
 Yeer<eCes ö Del³eefOekeÀ (too much)  meJe&$e ö meye peien (every where)
 G<Ceë ö iece&/ieceea (hot/heat)
14
keÀekeÀë DeefYeceeveer Deemeerled~
leled ÞeglJee efKevvee ®eìkeÀe ie®íefle~
meë DekeÀLe³eledöie®í, ie®í~ De$e
mLeeveb ve Deefmle~ kegÀ$eef®eled Dev³e$e
ie®í~ leJe ie=nb ve<ìced~ Denb efkebÀ keÀjJeeefCe?
ie®íefle keÀeues ie´er<cekeÀeueë meceeHleë~ Je<ee& $e+legë ®e Deeie®íled~ meJe&$e njereflecee Deemeerled~ ®eìkeÀe veJeerveb ie=nced Dej®e³eled~
leowJe menmee DeefleJe=ef<ìë DeYeJeled~ keÀekeÀm³e ie=nb ve<ìced DeYeJeled~
efKevveë keÀekeÀë MejCeeLe¥ ®eìkeÀe³eeë meceerHeced Deie®íled~
'kCnkFkkZ% Word-Meaning
 kegÀ$eef®eled Dev³e$e ö keÀneR Deewj/efkeÀmeer Deewj peien (somewhere else)  efKevvee ö Goeme (sad, unhappy)
 ie®íefle keÀeues ö mece³e yeerleves Hej (with the passage of time)  njereflecee ö nefj³eeueer (greenary)
15
®eìkeÀe lem³e men<e¥ mJeeieleb keÀjesefle~ meJe¥ ®e DeJeiec³e
keÀLe³eefleö``Ye´eleë! ef®evleeb cee kegÀ©~ Denb meJe&ced DeJeie®íeefce~
Denb leJe He´leer#ee³eeced Deemeced~ Devleë Deeie®íleg~''
keÀekeÀë ueefppeleë YeJeefle~ ®eìkeÀe Hegveë keÀLe³eefleö``Ye´eleë~ ef®evleeb l³epeleg~ Deevevosve Yeespeveb
keÀjesleg~ Je<ee&He³e&vleced DeeJeeb efceefuelJee De$e mLeem³eeJeë~ mJeeieleb leJe~ Yeespeveb keÀjesleg~''
Je<ee&keÀeueeled Devevlejb keÀekeÀë Hegveë veJeerveie=nm³e
efvecee&Ceb keÀjesefle~ ®eìkeÀe DeefHe meene³³eb keÀjesefle~
GYeew efceefuelJee megKesve Jemeleë~
ueefppeleë keÀekeÀë Yeespeveb keÀjesefle~ meë ef®evle³eefleö
``Denb leg mJeeLeea Deefmce Hejced S<ee GoejËo³ee Deefmle~''
mel³eced SJe keÀefLelecedö``Goej®eefjleeveeb leg JemegOewJe kegÀìgcyekeÀced ~''
'kCnkFkkZ% Word-Meaning
 DeJeiec³e ö peevekeÀj (having understood)  Devleë ö Deboj (inside)  Devevlejb ö HeM®eeled (after)
 meene³³eb ö mene³elee (help)  GYeew ö oesveeW (both)  efceefuelJee ö efceuekeÀj (together)
 JemegOewJe ö He=LJeer ner (whole world)  kegÀìgcyekeÀced ö HeefjJeej (family)
16
vH;kl%
1.
2.
Heeþb HeefþlJee Jeovleg efueKevleg ®e `Meg×ced' DeLeJee `DeMeg×ced'ö
(i) keÀekeÀë ®eìkeÀe ®e efce$es ve mleë~
------------------------------------
(ii) leew SkeÀefmceved ie=ns SkebÀ vejced DeHeM³eleeced~
------------------------------------
(iii) keÀekeÀm³e ie=nb ce=efÊekeÀe³eeë Deemeerled~
------------------------------------
(iv) ®eìkeÀe keÀekeÀm³e men<e¥ mJeeieleb keÀjesefle~
------------------------------------
(v) GYeew efceefuelJee megKesve Jemeleë~
------------------------------------
ce_pet<ee³eeë He´oÊeHeowë efjkeÌlemLeeveeefve Hetj³evlegö
(i) S<eë ------------------------ Deefmle~
Deevevosve
(ii) ®eìkeÀe keÀekeÀm³e ------------------------ Deefmle~
ce=efÊekeÀ³ee
(iii) keÀekeÀë Je=#es ------------------------ megvojb ie=nb efveefce&leJeeved~
keÀekeÀm³e
(iv) Je<ee&keÀeues ------------------------ ie=nb ve<ìced DeYeJeled~
keÀekeÀë
(v) ®eìkeÀe keÀekeÀced ------------------------ Yeespeveb keÀleg¥ keÀLe³eefle~
(vi) keÀekeÀë ------------------------ YetlJee Yeespeveb keÀjesefle~
3.
4.
ueefppeleë
efce$eced
ce_pet<ee³eeë Gef®eleb efJeMes<³eHeob ef®elJee efueKevlegö
(i) Yeer<eCes
-------------------------------
keÀekeÀë
(ii) DeefYeceeveer
-------------------------------
ie=nced
(iii) efKevvee
-------------------------------
®eìkeÀe
(iv) veJeervecedd
-------------------------------
Je=#es
(v) SkeÀefmceved
-------------------------------
ie´er<cekeÀeues
Sles<eeb He´Mveeveeced GÊejeefCe SkeÀHeosve Jeovleg efueKevleg ®eö
(i) keÀekeÀë ®eìkeÀe ®e kegÀ$e megvojb ie=nced DeHeM³eleeced?
-----------------------------------------------
(ii) ®eìkeÀe kewÀë mJeie=nb efveefce&leJeleer?
-----------------------------------------------
(iii) keÀe efKevvee Deemeerled?
-----------------------------------------------
(iv) ®eìkeÀe keÀekebÀ efkebÀ l³ekeÌlegb keÀLe³eefle?
----------------------------------------------17
(v) `leew megvojb ie=nced DeHeM³eleeced' Fl³eefmceved Jeeke̳es
`leew' Fefle keÀle=&Heom³e efke´À³eeHeob efkeÀced?
5.
-----------------------------------------------
Sles<eeb He´Mveeveeced GllejeefCe HetCe&Jeeke̳esve Jeovleg efueKevleg ®eö
(i) megvojb ie=nb ¢<ìdJee keÀekeÀë ®eìkeÀe ®e efkeÀced Deef®evle³eleeced?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(ii) ®eìkeÀe keÀekeÀm³e ie=nb ielJee efkebÀ keÀLe³eefle?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(iii) DeefYeceeveer keÀekeÀë ®eìkeÀeb efkeÀced DekeÀLe³eled?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(vi) keÀekeÀë ueefppeleë YetlJee efkebÀ ef®evle³eefle?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(v) Je<ee&keÀeueeled Devevlejb efkeÀced DeYeJeled?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------6.
mLetueHeoceeOe=l³e He´Mveefvecee&Ceb kegÀJe&vlegö
(i) leew mJeefveJeemeced Deie®íleeced~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(ii) SkeÀoe ie´er<cekeÀeues meJe&$e Meg<keÀced DeYeJeled~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(iii) ®eìkeÀe³eeë ie=nced DeefHe ve<ìced DeYeJeled~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
(iv) ®eìkeÀe keÀekebÀ keÀLe³eefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
18
(v) keÀekeÀë veJeerveie=nm³e efvecee&Ceb keÀjesefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
DeOeesefueefKeleJeeke̳eeefve keÀLeeke´ÀceevegmeejsCe efueKevlegö
7.
(i) ie´er<cekeÀeues ®eìkeÀe³eeë le=Cewë efveefce&leb ie=nb ve<ìced DeYeJeled~
(ii) Goej¿o³ee ®eìkeÀe keÀekeÀm³e meene³³eb keÀjesefle ³esve keÀekeÀë ueefppeleë DeYeJeled~
(iii) Je<ee&keÀeues keÀekeÀm³e ce=efÊekeÀe³eeë ie=nb ve<ìced DeYeJeled~
(iv) keÀekeÀë ®eìkeÀe ®e Üs efce$es Deemleeced~
(v) DeefYeceeveer keÀekeÀë ®eìkeÀe³ew mJeie=ns MejCeb ve De³e®íled~
(i) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(ii) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(iii) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(iv) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(v) ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------QQ
cetu³eelcekeÀë He´Mveë
1. ``Deceveë osJeebMeë ®e Üs efce$es mleë~ osJeebMeë Heþves kegÀMeueë Hejvleg Decevem³e ©ef®eë Heþves veeefmle Deleë meë
Hejer#ee³eeb mec³ekedÀ He´oMe&veb ve keÀjesefle~''
³eefo YeJeeved/YeJeleer osJeebMem³e mLeeves YeJesled leoe Decevem³e mene³eleeb keÀLeb kegÀ³ee&led?
2. ``DeÐelJes He´eke=ÀeflekeÀ-DeeHeoekeÀejCeeled cenleer #eefleë YeJeefle mce~ leefmceved mece³es meJe&keÀejë peveeë ®e ³eLee³eesi³eb
mene³eleeced kegÀJe&efvle~''
³eefo YeJeleë meceerHes DeefHe keÀoeef®eled Slee¢Meer DeeHeoe GlHevvee YeefJe<³eefle leefn& YeJeeved/YeJeleer keÀLeb peveeveeb
mene³eleeb keÀefj<³eefle?
19
QQ
ieefleefJeefOeë
1. íe$eeë keÀLee³eeë YeeJeced DeeOe=l³e Dev³eeb keÀLeeced DeefvJe<³e meef®e$eb efYeefÊeHe$eefvecee&Ceb keÀefj<³eefvle~
2. YeJeeved/YeJeleer mJeefce$eeCeeb veeceeefve efueefKelJee les<eeb ©ef®eced DeefHe efueKelegö
ke´Àceme*dK³ee
efce$eeCeeb veeceeefve
les<eeb ©ef®eë
20
O;kdj.ke ~
`keÌlJee' He´l³e³em³e He´³eesieë
QQ
Sleeefve Jeeke̳eeefve Heþvlegö
yeeueë Heþefle~
yeeueë ke´Àer[efle~
yeeueë HeefþlJee ke´Àer[efle~
jcee efJeÐeeue³eb ie®íefle~
jcee Heþefle~
jcee efJeÐeeue³eb ielJee Heþefle~
megjsMeë nmeefle~
megjsMeë Jeoefle~
megjsMeë nefmelJee Jeoefle~
efMeMegë ke´Àer[efle~
efMeMegë Keeoefle~
efMeMegë ke´Àeref[lJee Keeoefle~
21
He´Mveë ö De$e Je³eb efkebÀ HeM³eeceë?
GÊejced ö De$e Je³eb HeM³eeceë ³eledö
³eoe keÀesçefHe keÀeefHe Jee meceevepeveë keÀe³e&ܳeb keÀjesefle leoe HetJe&keÀe³e&Jee®ekesÀ efke´À³eeHeos `keÌlJee' He´l³e³em³e He´³eesieë YeJeefle~ ³eLee
GHeefjefueefKeles<eg Jeeke̳es<egö
HetJe&efke´À³eeHeoeefve

`keÌlJee' He´l³e³eevle-He´³eesieeë
Heþefle (Heæ{lee nw)

HeefþlJee (Heæ{keÀj)
ie®íefle (peelee nw)

ielJee (peekeÀj)
nmeefle (nBmelee nw)

nefmelJee (nBmekeÀj)
ke´Àer[efle (Kesuelee nw)

ke´Àeref[lJee (KesuekeÀj)
vH;kl%
1.
ce_pet<ee³eeë Gef®eleHeoeefve ef®elJee Jeeke̳eeefve Hetj³evlegö
HeerlJee, ®eefuelJee, Ye´efcelJee, ielJee, velJee, veefle&lJee, keÀLeef³elJee, ke´Àeref[lJee, ¢<ìdJee
(i) íe$eë Heeþb (HetJe&efke´À³ee) Heþefle, uesKeb ®e (HeM®eeled efke´À³ee) efueKeefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------íe$eë Heeþb HeefþlJee uesKeb efueKeefle~
(ii) peveeë Ye´ceefvle, Jeoefvle ®e~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(iii) efHelee keÀLe³eefle, ®eueefle ®e~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(vi) iepeë ®eueefle, Keeoefle ®e~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(v) efMeMegë ke´Àer[efle, peueb ®e efHeyeefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------22
(vi) yeeuee ie®íefle, Heeþb ®e Heþefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(vii) íe$ee veceefle, keÀLeeb ®e keÀLe³eefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(viii) vele&keÀë ve=l³eefle, He´mevveë ®e YeJeefle~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(ix) lJeb ogiOeb efHeyeefme, le$e ®e ke´Àer[efme~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(x) Denb HeM³eeefce, keÀvogkesÀve ®e ke´Àer[eefce~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(xi) les veceefvle, De$e efle<þefvle ®e~
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------QQ
³eoe Oeelegë GHemeiexCe ³egkeÌleë YeJeefle leoe `keÌlJee' He´l³e³em³e mLeeves `u³eHed' He´l³e³eë YeJeefle ³eLeeö
keÌlJeeö³egkeÌleb Heoced
u³eHed-³egkeÌleb Heoced
HeþdöHeefþlJee
meced + HeþdömecHeþd³e (Yeueer-YeeBefle Heæ{keÀj)
ieceöielJee
DeJe + iecedöDeJeiec³e (mecePekeÀj)
Ye´cedöYe´efcelJee
Heefj + Ye´cedöHeefjYe´c³e (®eejeW Deesj IetcekeÀj)
oeöolJee
He´ + oeöHe´oe³e (oskeÀj)
vecedövelJee
He´ + vecedöHe´Cec³e (vecemkeÀej keÀjkesÀ)
l³epedöl³ekeÌlJee
Heefj + l³epedöHeefjl³ep³e (íesæ[keÀj)
HetpedöHetpeef³elJee
meced + HetpedömecHetp³e (HetpekeÀj)
23
Jeeke̳eeefve Heþvleg DeJeie®ívleg ®eö
QQ
(keÀ) meë efJeÐeeue³eb ielJee Heþefle~
meë efJeÐeeue³eced Deeiel³e DeefHe Heþefle~
(Ke) meë ceeleeefHelejew velJee keÀe³e¥ He´ejYeles~
meë ceeleeefHelejew He´Cec³e keÀe³e¥ He´ejYeles~
(ie) YekeÌleë F&MJejb Hetpeef³elJee Keeoefle~
YekeÌleë F&MJejb mecHetp³e Keeoefle~
(Ie) meë oeveb olJee Heþefle~
meë oeveb He´oe³e Heþefle~
vH;kl%
1.
`keÌlJee' mLeeves `u³eHed' He´l³e³em³e He´³eesieb kegÀ©leö
(i) meë F&MJejb velJee keÀe³e¥ keÀjesefle~
meë F&MJejb --------------------------- (He´ + veced + u³eHed) keÀe³e¥ keÀjesefle~
(ii) meë nefmelJee keÀLe³eefle~
meë --------------------------- (He´ + nmed + u³eHed) keÀLe³eefle~
(iii) meë og<keÀce& l³ekeÌlJee He´mevveë YeJeefle~
meë og<keÀce& --------------------------- (Heefj + l³eped + u³eHed) He´mevveë YeJeefle~
(iv) mee keÀv³ee He´ke=Àeflemeewvo³e&b F&ef#elJee He´meeroefle~
mee keÀv³ee He´ke=Àeflemeewvo³e&b --------------------------- (efvejd + F&#ed + u³eHed) He´meeroefle~
(v) ke=ÀHeCeë Oeveced DeeHlJee He´meeroefle~
ke=ÀHeCeë Oeveced --------------------------- (He´ + DeeHed + u³eHed) He´meeroefle~
24
De#e³eë keÀLeb peerJeveb ³eeHe³eefle~ Dem³e efove®e³ee¥ efveos&Meevegmeejb `keÌlJee' leLee `u³eHed' He´l³e³e-³egkeÌlewë Heowë
efueKeleö
2.
De#e³eë He´eleë --------------------------- (Gled + mLee + u³eHed) He´eleefJe&efOeb -------------------------- (ke=À + keÌlJee) GÐeeveb ------------------------- (ieced + keÌlJee) J³ee³eeceb
keÀjesefle~ J³ee³eeceb --------------------------- (ke=À + keÌlJee) He´elejeMeb -------------------------- (meced + DeeHed + u³eHed) efJeÐeeue³eb ie®íefle~ efJeÐeeue³es ------------------------(Heþd + keÌlJee) ie=nced -------------------------- (Dee + ieced + u³eHed) efJeÞeeceb
--------------------------- (ke=À + keÌlJee) Hegveë Heþefle~ Heþvem³e HeM®eeled Kesefuelegced GÐeeveb
ie®íefle~ GÐeeves -------------------------- (Kesue + keÌlJee) ie=nb -------------------------(Dee + ieced + u³eHed) jeef$eYeespeveb -------------------------- (ke=À + keÌlJee) Hegveë Heefþlegced
GHeefJeMeefle~ leleë meë Me³evee³e ie®íefle~ S<ee Deefmle De#e³em³e efove®e³ee&~
YeJeled (DeeHe, You)
QQ
Sleeefve Jeeke̳eeefve Heþvlegö
(i) YeJeeved efkeÀceefHe ve DekeÀLe³eled~
=
lJeb efkeÀceefHe ve DekeÀLe³eë~
(ii) YeJeeved ie®íefle~
=
lJeb ie®íefme~
(Hegefuue*dies)
(iii) ³egJeeb HeþLeë~
=
YeJevleew Heþleë~
(Hegefuue*dies)
(iv) ³et³eb veceLe~
=
YeJevleë veceefvle~
(Hegefuue*dies)
(v) lJeb ieefce<³eefme~
=
YeJeleer ieefce<³eefle~
(m$eerefue*dies)
(vi) ³egJeeb ieefce<³eLeë~
=
YeJel³eew ieefce<³eleë~
(m$eerefue*dies)
(vii) ³et³eb ieefce<³eLe~
=
YeJel³eë ieefce<³eefvle~
(m$eerefue*dies)
(viii) lJeb efMe#ekeÀë~
=
YeJeeved efMe#ekeÀë~
(Hegefuue*dies)
(ix) lJeb efMeef#ekeÀe~
=
YeJeleer efMeef#ekeÀe~
(m$eerefue*dies)
(x) ³egJeeb efMe#ekeÀew~
=
YeJevleew efMe#ekeÀew~
(Hegefuue*dies)
SJecesJeö
25
(xi) ³et³eb efMe#ekeÀeë~
=
YeJevleë efMe#ekeÀeë~
(Hegefuue*dies)
(xii) ³egJeeb efMeef#ekesÀ~
=
YeJel³eew efMeef#ekesÀ~
(m$eerefue*dies)
(xiii) ³et³eb efMeef#ekeÀeë~
=
YeJel³eë efMeef#ekeÀeë~
(m$eerefue*dies)
He´Mve ö De$e Je³eb efkebÀ HeM³eeceë?
GÊejced ö De$e Je³eb HeM³eeceë ³eled Sles<eg Jeeke̳es<egö
Hegefuue*dies
`lJeced' mLeeves `YeJeeved' Heob He´³egkeÌleced~
(SkeÀJe®eves)
`³egJeeced' mLeeves `YeJevleew' Heob He´³egkeÌleced~
(efÜJe®eves)
`³et³eced' mLeeves `YeJevleë' Heob He´³egkeÌleced~
(yengJe®eves)
m$eerefue*dies
QQ
`lJeced' mLeeves `YeJeleer' Heob He´³egkeÌleced~
(SkeÀJe®eves)
`³egJeeced' mLeeves `YeJel³eew' Heob He´³egkeÌleced~
(efÜJe®eves)
`³et³eced' mLeeves `YeJel³eë' Heob He´³egkeÌleced~
(yengJe®eves)
Hegveë HeM³evleg Jeovleg ®eö
Hegefuue*dies
m$eerefue*dies
SkeÀJe®eves
YeJeeved Heþefle~
YeJeleer Heþefle~
efÜJe®eves
YeJevleew Heþleë~
YeJel³eew Heþleë~
yengJe®eves
YeJevleë Heþefvle~
YeJel³eë Heþefvle~
O³eeleJ³eced ³eledö
`lJeced, ³egJeeced, ³et³eced' Heowë men meJex<eg uekeÀejs<eg ceO³eceHeg©<em³e efke´À³ee³eeë He´³eesieë YeJeefle~ Hejvlegö


`YeJeeved, YeJeleer, YeJevleew, YeJel³eew, YeJevleë, YeJel³eë' Heowë men He´LeceHeg©<em³e efke´À³ee³eeë He´³eesieë YeJeefle~
26
vH;kl%
1.
2.
efjkeÌlemLeeveeefve Hetj³evlegö
efue*dieced
SkeÀJe®eveced
efÜJe®eveced
yengJe®eveced
Hegefuue*dies
YeJeeved efueKeefle
YeJevleew efueKeleë
YeJevleë efueKeefvle
m$eerefue*dies
----------------- efueKeefle
------------------------
------------------------
------------------------
--------------------------
YeJevleew ®eueleë
------------------------
------------------------
--------------------------
YeJel³eew Ye´celeë
------------------------
------------------------
YeJeleer Keeoefle
------------------------
------------------------
------------------------
--------------------------
------------------------
YeJel³eë veceefvle
------------------------
--------------------------
------------------------
YeJevleë veceefvle
efveoxMeevegmeejb HeefjJele&veb ke=ÀlJee Jeeke̳eeefve Hegveë efueKeleö
(i) YeJeeved efkebÀ keÀjesefle?
(m$eerefue*dies)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(ii) lJeb kegÀ$e ie®íefme?
(yengJe®eves)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(iii) YeJel³eë efkeÀceLe¥ OeeJeefvle?
(SkeÀJe®eves)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(vi) ³egJeeb ef®e$eb HeM³eLeë~
(SkeÀJe®eves)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------(v) YeJevleew keÀoe Heþleë?
(Hegefuue*dies)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
27