Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
INTERVIEW TRANSCRIPTION
Date of Interview:
August 3, 2023
Place of Interview: Bantayan, Bago City
Code:
Participant 1: P1-0001 – P1-0112
Participant 2: P2-0113 – P1-0214
Participant 3: P3-0215 – P1-0315
Participant 1
P1-0001:
Diri gid ko ya nabata sa Bago.
P1-0002:
73 (years old) na ko.
P1-0003:
May ara eh. Ang ila mga programa.
P1-0004:
Idea? Parte sa Babaylan?
P1-0005:
Manug bulong na sila. Amu na sila. Babaylanes mu. Ti ang term na ya nga
Babaylan, manog bulong na.
P1-0006:
Sa mga suta sang Bago na nag sugod. Ang half puti, half black na bala iya chura.
Amu na ila tema.
P1-0007:
Ang Babaylan kung sa aton pa mga sirohano na sila nga munog bulong. Mga
albularyo.
P1-0008:
Tribe na sila halin sa Canlaon.
P1-0009:
Mga ano na sila, mga taga diri nga mga tumandok na bala haw.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0010:
Gina pakita man nila sa grupo nila nga kaya nila mangbulong bala. Kadamu
actually bersyon sang sturya sina about sa ila.
P1-0011:
Sang una, ako ya nakaabot ko ya sang una nga ang mga katigulangan ya kalabanan
sa ila ya wala gapa doctor insigida.
P1-0012:
Kay gagmay pa kami sang una, damo ko na eksperyensya kay ang lola ni gani niya
ho, babaylan man na. Nang gapamulong na sa, gapulos na sa pula, si Lola Estring.
P1-0013:
Oo, luy-a luy-a tapos gapulos na siya pula kag nagapang-malpag bala. Nagapatikpatik na sa. Ti dasun, gatan-aw ko na, gatan-aw kami na.
P1-0014:
Nagakwan na si Lola Estring nga daw may sundang sa bala nga daw indi man bala
talom gid. Ginahampak hampak na niya sa lata nga nagalibot sa balay, amo na oh.
Galibot-libot na siya.
P1-0015:
Ti kalabanan sang una ya, wala dayun ya gapadoctor, ga amo na ya gapaluy-a luya. Tapos, huypan huypan na sila.
P1-0016:
Natingalahan ko nga sang una, ga ayo lang man nga luy-a luy-ahan nila no.
P1-0017:
Sa karun, karun na lang man ni ya latest na malang ni ya nga pagkabalatian,
nagalakat dayun sa doctor pakonsulta, sang una ya wala.
P1-0018:
Kadumdom ko na ya sang una ya, ang mga balay na ya may ara gid na ya kaluoy,
artamisa, lagundi, mga balanyos bala mga herbal gid na ya tanan. Mga mansanilya,
kay mansanilya na bulong na siya sa sakit sang tiyan. Ang kalayo bulong sa hilanat,
sila sang buyo, luy-a, mga amo na. Tapos ang sa lupot naman ya, ginapainom na di
sang una sa lupot ugbos sang sarisa, ugbos sang star apple, na amo na sa lupot na
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
siya. Kag daw kadasig lang bala maampawan, mga tisa amo na sa sa lupot, mga
aplud.
P1-0019:
Sang una may mga herbal or medicinal na bala nga puwede ma apply sa mga tahu.
P1-0020:
Ara pa na guru ang mga sirohano eh. Sa mga bukid bukid na lang siguro.
P1-0021:
Ti amo na gani nga ang Babaylan daw diri gid ya tuod nag origin sa amon diri sa
Negros. Negrense ya Babaylan gid ya. Kay daw kalabanan sang una ya, may mga
ano gid ya asta da sa pangpang ho, halin di sa amon asta sa pangpang, may mga
Babaylan.
P1-0022:
Ang mga manugbulong amo gid na ya, luy-a luy-ahan ka, huypan huypan ka di.
Sang sa ulihi na lang ya, sa amon naman ya nga time sa sini na ya ho, wala na ko
ya gakwan sina ya.
P1-0023:
Ang akon ya nga tatay ya, iya ya nga sa side ni tatay puro gid na man mga Babaylan.
Mga kay tatay namon. Pero sa amon naman ya side, daw waay ko ya bala kwan
sina ya, daw way ko ya gapati sang amo na nga pamulong.
P1-0024:
Ah depende man kay kung mapati ka, maayo ka gid ya eh. Kay ti ginapaayo ka man
mu. Pero kun indi ka ya magpati, pwede lang man na ya kapabulong sa mga doctor.
P1-0025:
Damo na di ya, amo na di sang una.
P1-0026:
May tiyo man ko sang una nga ang iya to ya specialty ya mga buang gid, mga
gadepresyon bala nga indi na maampawan. Si tiyoy na ya gasalo ya, si tiyoy Gilen
bala kadumdom ka kay tiyoy Gilen? Kay bata pa man ta to. Ang magulang ni nanay
didto bala.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0027:
Kakita gid ko na ya, iya to ya daw may kalayo naman na sa ya nga palakaron niya
da ya ang gabuang. Oo may kalayo na sa nga daw ginadabok nya bala nga daw
tuob. Dason amo na, palakaron niya na da.
P1-0028:
Kay diri origin gid na di ya sang mga Babaylan ya, sang una nga panahon gagmay
pa kami ya.
P1-0029:
Amo na mga pamulong-mulong di, sang una ya nga panahon sang mga
katigulangan kag sang mga Babaylanes.
P1-0030:
Ang nga Babaylan sila na ang gahimo kag nagasaulog sang ritwal sang komunidad
sa pagpangani, sa mga peste peste, pagpang ayo sa mga kwan sa mga masakit.a
P1-0031:
Ulihi nalang na ya nga ang mga tawo subong nga daw ga direct na sa doctor. Sang
una ya indi na sila ka pa doctor unless nga matapos ang bulong sang babaylan sa
ila.
P1-0032:
Isa ka history na na mu sang Bago. Bale ang Bago well known sa amu na. Parehas
man bala sang Masskara.
P1-0033:
Ga connect na siya sa amun tradisyon kay kumbaga at the beginning bala may amu
na na siya ti ging brought out nila para at least ma realize bala sang mga tahu ang
papel ka mga Babaylan sa amun history.
P1-0034:
Connected man an sa Bago mu kay ti according to them, atu na tu ya si Tan Juan
kuno. Ang kuwan sang Bago, du ila hero.
P1-0035:
Amo nadi ya Babaylan Festival kay daw ano gid nadi ya mong, daw origin gid naya
nga pamulong di sa Bago sang una.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0036:
Babaylan, amo na gin himo na nila nga festival para ma commemorate nila kag para
indi madula ang amo na nga tradisyon sang una nga gina himo. Ti amo na nga gin
himo nila Babaylan Festival.
P1-0037:
Kita mo ang ila daya ginagamit sa Babaylan Festival may sota na sila may hafa
tapos daw gina pintahan nadi bala puti ang piyak nga tsura ang piyak ya itom.
P1-0038:
Huo, dasun ang symbol bala nga daw may mga manok sila nga gina ihaw dasun
may ara na sila may ga saot-saot nga amo na sila ang mga babaylan ato bala ang
gina silang ko kagina nga gina himo sang lola ya nga ga libot-libot sa samay
pasyente nga daw may mga ano na sila guro eh mga orasyon may mga Latin words
bala nga gina hambal.
P1-0039:
Ti amo nadi. Subong okay gid nadi ya kay daw at least ma remember man bala
sang tanan haw nga sang una nga time, mga ancient time sa mga kalolahan waay
gapa doctor, babaylan lang kay more ang babaylan di sang una.
P1-0040:
Sa subong ya daw wala na kay moderno na. Moderno na ya subong kay ti para lang
ya bala haw kung may ara ga masakit daw gusto lang ya bala nga ipa doctor nga
direct nalang dayun, nga kung ano mahimo sang doctor lain sang una ya nga kasami
sang mga tawo wala gapa doctor.
P1-0041:
May mga ano pana mong may gina tawasan, ang tawas gina tunaw na amo na mga
ubra sang babaylan ina ang insenso gina pa aso na kag ilibot-libot amo na ang ila
pamulong.
P1-0042:
Hambal sang amun ga ginikanan, sang una may sota gid na kuno sa Canlaon.
Immortal na siya kuno. Pero may ara man nga tahu na siya kuno. Isa na siya kuno
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
ka tahu, hero na siya. Nakita na nila kuno. Pero wala kami kabalo kung tuod gid
na.
P1-0043:
Ti sa subong ya daw kalabanan subong daw waay naman na pero gin himo nadi ya
festival sa bago para ma remember ang sang una nga indi lang bala madula ang
sang una pa nga panahon nga mga ano nila
P1-0044:
Ngaa i-promote nila?
P1-0045:
Kay kung indi nasa pag i-promote madula nana sa ya, kay sang una wala tana ya ka
experience sang ano na nga amo na klase nga pamulong mong. Kay may mga tawo
naya sang una nga naka eksperyensa nga wala gapabulong sa doctor, gapabulong
nalang sa babaylan.
P1-0046:
Importante gid na ya nga ma promote ang mga amo sini, kay para ma ano bala
makilala pa sang kadam-an ang ini nga klase nga kuwan sang tradisyon kag kultura
sang amon nga lugar. Amo na nga kilala sa bilog nga Negrense, oo.
P1-0047:
Kay kung parehas sa amon abi may kalolahan kami nga kabalo sina ya, sang una
ang mga apo kung ano ang gina batyag gina direct nalang pabulong sa babaylan.
P1-0048:
Pero subong ya ga amat-amat naman gid man nga wala na.
P1-0049:
Ti gin festival na nila para ma remember nalang. Remember the past mga sinadto
sang una mabatyagan mo man nga ang pamulong sang una daw makasiling ka bala
nga “amo gali na no.”
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0050:
May ara nadi sang una manug bata na, mga gabulusong before na sila nga magbata
mga kuwan bi mga two months before nga mag deliver daw gina isay-isay na bala
daw duyan na bala gina isay-isay nasa.
P1-0051:
Damo man gid sang una nga daw kanami man sang gina himo sang mga kalolahan
ta sang una, sa karon gani indi mo na makita ya.
P1-0052:
Amo na eh. Okay malang na nga gina himo sang Bago, kay original gid naya sang
una nga diri halin sang una mong, may mga kuwan gid naya sang una sa karon ya
ambot kung may ara pa ga exist, I don’t know.
P1-0053:
Sa turismo sang bago, daw ano man eh kay tungod every year nang siyempre gina
kuwan nila ang costume bala sang mga dancers nila, daw amo gid na ang mga
costume sang Babaylan sang una. Nga naga pang takdong daw ga lupad-lupad bala.
P1-0054:
Kay kakita gid ko na sa lola ya sang una mag bulong ti siyempre masiling nga ay
amo na gli sang una ang babaylan oh.
P1-0055:
Kita mo na sa may mga props na nila may mga tuob-tuob na sila may mga manok
sila nga dala.
P1-0056:
Kanami man ah kay parehas na kung may mga turista bi nga ga observe sang amo
sina nga amo sina matingala man sila nga “ay amo nadi gli ya sang una ang gina
practice sang Bago”
P1-0057:
Ang sang una pa nga mga parents amo na ang ila nga pag bulong. Ti daw ga alayo
man gani no. Sa bagay daw matingala ka nga mapa ayo man nila amo-amo malang
na gani.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0058:
Sa amon nga balay? Diri?
P1-0059:
Amo na, maka celebrate kay may mga pamilya ko di nga makadto di. Maka lutoluto kaman. Amo na may gakadto man di nga mga bisita ko.
P1-0060:
Amo nasa nga ang Babaylan Festival sa Bago City isa ka makatalagam nga
selebrasyon nga nagapakita sang amon di nga kultura kag mga tradisyon.
P1-0061:
Gani, maka celebrate man ah bisan sa kada tuig nga pag-abot sang Pebrero, kami
di nga mga pumuluyo sang Bago nagapangandam gid na para sa palaabuton nga
Babaylan Festival.
P1-0062:
Oo, bali ang Babaylan Festival nagapakita ina sang mga sayaw, drama, kag ritwal
nga nagapahalipay sa tanan nga nagakadto sa pista.
P1-0063:
Sa pagsaulog sang Babaylan Festival, ginadala sang mga Babaylan ang mga
katigulangan kag kasaysayan pabalik sa aton alagyan nga kinabuhi.
P1-0064:
Oo madamo man diri ang mga kagadto, mga turista kag lokal nga mga bisita para
sa Babaylan Festival para ma eksperyensahan man nila ang amon di nga
selebrasyon.
P1-0065:
Kalabanan di ang mga kabataan ang gapakigbahin sa Babaylan Festival, kay kabalo
man kita subong nga ang mga kabataan interesado gid na sa mga amo naya.
P1-0066:
Kung ano ang gin kalain sang pag selebrar sa una kag sa subong? Damo gid may
nag lain ang mga natandaan ko nga nagadugang sa kasadya sang Babaylan Festival
ang subong sang mga banca, ati-atihan, kag mga kumpetisyon sa paghandum.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0067:
Bali ang mga gakagadto di kada pista ang mga residente gikan sa lainlain nga mga
barangay para mag-ambit sa mga kalihokan sang Babaylan Festival.
P1-0068:
Ang ini nga pista namon gapa kita ini nga sa kada higayon nga ginatahod ang
Babaylan Festival, ginapaalinton sang siyudad sang bago ang pag-ugyon kag
pagsalig sa isa kag isa.
P1-0069:
Ah, ang mahambal ko lang sa Babaylan Festival isa ni ka oportunidad nga
maghinugyaw ang mga tawo para sa aton kultura kag para maka enjoy-enjoy man
ang mga tawo di ah.
P1-0070:
Sadya gid eh, kay damo di gakadto nga mga bisita para sa Babaylan Festival
nagapamatuod lang ina nga gina appreciate gid nila ang tradisyon kag kasaysayan
di sa Bago.
P1-0071:
Sa pagsaulog sang Babaylan Festival, ginapakita di namon ang pagpasundayag
sang mga kri-etibidad kag pagtahod sang mga katigulangan.
P1-0072:
Kamo dasun pwede man di kakadto kay kada pebrero gid ini gina hiwat, dala ang
inyo mga pamilya kag magpangita sang mga memorabilia kag souvenirs nga
nagapakita sang Babaylan Festival.
P1-0073:
Ako ya wala nako na nakaabot sa amo na nga tiyempo, pero base sa akon ang mga
Babaylan nagapadala sang mensahe sang pag-abyanay kag kaayo sa di sa amon
komunidad sang una.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0074:
Kung aware mandi ang mga kabataan? Oo, ang iban aware mandi ang iban indi
man kay gina tudluan mana sila kag gina storyahan sang ila nga mga kilala kag
pamilya da or kalolohan parte sa kultura kag kasaysayan sang Babaylan.
P1-0075:
Ang masiling ko lang da ang mga Babaylan ya sang una sila na ang mga tawo nga
nagapakita sang pagpangalagad kag pagsalig sa mga masulhay kag natural nga mga
paagi sang pag-ayo.
P1-0076:
Ah ang sa Babaylan Festival, ga kuwan eh ang pag partisipar di guro sang mga
pumuluyo di may ara di sila nga mga selected nga naga intra sa Babaylan kung may
bata ka da kag kung sa time na sang piyesta willing ka man mag tan-aw sa ila nga
mag perform amo na. Ti daw bilang cooperation lang ah.
P1-0077:
Ara eh, ga saot-saot sila kung kaisa da mo. Kada barangay may, may interbarangay bala nga saot.
P1-0078:
Kada barangay may mga participants. May mga tema na sila nga himuon. Kung
ano da ila e. Tapos mang invite na sila sa ila lugar para ma witness man kag makilala
nga bale amu na da nga festival sa Bago.
P1-0079:
Ang mga hubin ga ano sila mga drama. Nga amu na gali ang mga Babaylan. Gina
put into act nila. Kis a may mga patay patay, gina drama na nila pero within their
peers lang ya e. Kami nga mga parents gaka kita lang namun nga ga amu na sila.
P1-0080:
Ara, Kay ang mga ginagawi ara da ang mga ga tapas-tapas may gapang-ani. Amo
mana ang kultura ta di, ani kag panapas tubo.
P1-0081:
Pero kami nga mga olds ya kablo na sang mga sturya about sa Babaylan e. Pero sila
ya kay ti new generation sila mu. Ti du gina tanaw nila bala tapos gina put into
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
actions ang mga gakakita nila nga drama drama man taga pista. Ga interpret man
sila.
P1-0082:
Sa babaylan sang una no siyempre ang akon lang ya masiling sang una damo man
gid sang una inosente nga tawo, pero tungod sina sang ila nga pagpati nga ang
healing amo na ti nagaayo man sila through their fate, sa ila ano bala haw sa ila
pagpati kag pagsalig sa ina nga pamulong.
P1-0083:
Pero ang akon lang ya nagaabot man nga modern time subong ti ato mga past nato
nga practices sang mga tawo, sa subong ya damo bag-o nga mga teknolohiya nga
nahimo ya kag ang mga doctor subong ya mga tanda naman gid ya sa masakit sang
tawo.
P1-0084:
Ti sa subong ya siyempre sa akon lang amo na masiling nga past is past. Ari ta
karon sa modern time na. Ti madula naman gid to nga practices pero okay lang na
kay sang una na na eksperyensahan man naton nga actual nga amo na gli ang
pagbulong sang una sang tawo nga ga partesipar man ang pumuluyo nga
magpabulong sa amo na kay siyempre ga ayo man mong.
P1-0085:
For example, akon na obserbaran amo ni oh akon natingalahan ang tikos na bala,
ang tikos nga gin tan-aw malang da niya ang hilamon sa tunga oh. Nag kwa sa
hilamon bala. Siling ya “dali lang ah makwa lang ko hilamon.” Gin kwa yalang ang
hilamon gin takos-takos yalang to ang tikos na bala nga daw ga tipulon. Gin takos
yato tapos, tapos ya takos atong hilamon nga gin ano ya, gin sunog ya. Pag sunog
ya gin tunaw yato kag gin butangan oil sang coconut bala. Kag amo to mismo ang
gin haplos ya. Nag ayo.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0086:
Amo na gani ambot kung may magic na nga healing ang amo na daw magic no.
Daw more on magic. Kay daw matingala ka.
P1-0087:
Pero sa amon nga mga tigulang subong ya nga naka experyensiya sina daw ma
remember mo malang ang mga previous years nga na naya ang mga practices diri
ti kis-a masiling ka nga sang una amo na oh wala pa doctor.
P1-0088:
Laka pa ang doctor sang una sa Bago tatlo lang na sang una ka doctor si Dr. Quinto,
Dr. Villanueva kag ang isa pa ka doctor na nga tigulang Dr. Delos Reyes sila lang
na tatlo di sang una ang doctor sang Bago.
P1-0089:
Amo na ngaa ang tawo tamad mag kadto sa doctor bala haw. Nga kadtuon mo gid
to ang doctor amo na sang una gapa bulong nalang sila sa mga Babayla. Pero okay
malang ah kay ga alayo malang ang mga kabataan.
P1-0090:
Sa inyo Red sa inyo subong may mga babaylan pana di ayhan nga ga exist? Kay si
Tiyay Lilia malang nadi kag si Tiyay Elen si Lola esring patay naman daw waay
nano?
P1-0091:
Mga manug hilot nlang guro ang ari di amo na nga diri sa amon wala na
nakalamatay na mga Babaylan member di.
P1-0092:
Oo, sa mga katigulangan.
P1-0093:
Kami ya nga mga non-employed kami ya, wala man kami ya nagabenepisyo. Yung
mga nagabenepisyo da yung mga kwan eh, mga amo na eh gakwan sila. Iban di
mga gakwan diri kung ano ano nila, kung ilang adlaw na may festival ang Bago
City, ti amo na eh.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0094:
Benepisyo nila magbaligya sila kung nano dapat nila ibaligya da sa syudad nga
balaklon sang tawo. Buhat sila sang mga souvenirs nga related sa Babaylan.
P1-0095:
Kanami lang nga damo gakadtu diri sa Bago sa tion ang Babaylan para ma witness
man nila. Amo na makabenepisyo sa amon sa bilog nga komunidad.
P1-0096:
Pag abut ka February kadtu kamu di para ma witness niyu ang Babaylan Festival.
P1-0097:
Umpisa na ang event di February 15, 16, 17, 18, 19. 19 ang highlights.
P1-0098:
May mga parade na sila sa dalan, may mga ati-atihan sila, may ga paaso-aso sila.
Kada barangay lain lain ila programa.
P1-0099:
Amu na e, may programa sila sa Bantayan, may programa sila kundiin. Mga saot
saot da, ma festive dance sila. Amu na sa.
P1-0100:
Kada tuig gina prepare na ya ka Bago City nga lainon naman ang mga drama nila.
P1-0101:
Oo damu na sila drama. Pero ti gina maintain gyapon nila ang original nga story.
Pero kis a gina dugangan sa kung ano naman da ang ma diskubre about sa ancestors
namun.
P1-0102:
Kag ang ila na nga mga participants nga ginakuha, mga estudyante man na parehas
sa inyo. Sila na upod gapreparar sang nga literatura kag ginahaluan nila sang mga
moderno man nga hiliwaton kag mga ideya nga sa subong nga mga kapanahunan
bala.
P1-0103:
Sa Bantayan, mga mga competition or palagwaon na da nga palumbaanay pambot,
jetski, mga may big bike nga gakadtu da. Mga tag iban nga banwa gapangayaw da.
P1-0104:
Ga lantaw kami sang ila programa para at least ka enjoy man kami.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0105:
Mag pista lang ya sa amon barangay eh, amo lang na eh. Gatan-aw lang ko mag
pista di ho, amo na ga lagaw-lagaw kami ya, tan-aw di babaylan.
P1-0106:
Sa ila na mga competition, amo na malingaw man ang mga tawo kag ang mga
turista.
P1-0107:
Ang mga LGU? Ah oo damo mana sila gina handa nga mga preparasyon para sa
palaabuton di mga Babaylan Festival, bali lain-lain mandi ila mga akdibedades ka
da tuig nga gina himo.
P1-0108:
Kag sa kada Sa kada tuig, ang Babaylan Festival nagahatag sang higayon para sa
tanan parehas di sa amon damo amon ma baligya tungod kada pista isa lang ina sa
mga benebisyo di sang Babaylan Festival di sa amon
P1-0109:
Wala labot sa mga kagadto nga para mag bisita para sa Babaylan Festival, May ara
man sila nga mga matun-an parte nagkalatabo di sang una, Amo na sa pagsaulog
sang Babaylan Festival, ginapakita naton ang pagpadayag sang aton pagkabut-anon
kag pagkabukas sa mga bag-o nga henerasyon.
P1-0110:
Sa bilog nga history, kung ano mahambal? Ti sa history, ang iban ya nga mga tawo
diri sa Bago, talagsa, daw indi gid nila masyado na-adapt gid. Ma kwan lang man
na kun abi mag-abot da bala sang takna nga bulan sang mga February, malapit lapit
na ang kwan ti amo na.
P1-0111:
Importante gid na siya para ma record siya nga part of the history e. Na gawian nan
ga tradisyon na.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P1-0112:
Kay kabalo man kita nga pag mention sang Babaylan, Babaylan Festival dayun
masulod sa aton paminsaron ti kung indi na siya ma record nga part sang history
kag indi na siya mag e celebrate mag dugay guro ma limtan gid na.
Participant 2
P2-0113:
Maayong aga man sa inyo.
P2-0114:
Din pa kamo nag hinalin?
P2-0115:
Baw grabe kalayo na sang inyo kinalab ot. Para sa diin nyo ni haw?
P2-0116:
Ah sa CHMSC (CHMSU), sa Bacolod na bala pre.
P2-0117:
Abaw mga accountancy ni gali, sagad ni mag kapot kwarta ni kag mga gwapa pa.
Pati ah.
P2-0118:
Te ako lang di guro ang makasabat sa inyo mga pamangkot upod man sang akon
mga abyan di.
P2-0119:
Pungko kamo danay.
P2-0120:
Ano ni ma pagwapo pako ni danay?
P2-0121:
Ah record lang gle. Okay gid ah.
P2-0122:
72 (yrs old)
P2-0123:
Ako gali nagapuyo sa siudad sang Bago sa sobra na 30 years. Kag ari kami subong
sa Bantayan sa paghatag sang pabor sa mga estudyante nga diri nga maluyag
mamangkot sang impormasyon parte sa Babaylanes sang Bago City.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0124:
Gakalipay gid ako kun damo tawo nga nagapangkot about sa sini nga hiliwaton
namon diri sa Bago.
P2-0125:
Ari kami diri ideklarar ang akon nahibal an nga ato sadto may maninoy ko nga
babaylan nga taga Pulupandan.
P2-0126:
Ang babaylan na gina tawag amo na siya ang surhano ta subong bala.
P2-0127:
Oo, kay babaylan na siya sang una.
P2-0128:
Naga wagkos na siya sang pula, naga taklos sang ginunting. Matuod tuod gid naya
nga ginunting tapos naga pamugkos sang pula kag magsaya, ang saya, ining palda
bala sang kuwan, siguro palda sang babayi.
P2-0129:
Naga pamugkos nasa kag magsaot na siya sa atubang sang dabok. Sa tubang sang
dabok.
P2-0130:
May gin bulong ang babaylan, nga ina naga bulong na siya sa mga naga buluang,
ining may mga siyasko bala sa talunan na buot silingon.
P2-0131:
Huo gina hiwitan. Na gina bulong ya ina.
P2-0132:
May ara sang una tupad balay namon na gintawag ni siya kag gin bulong ni ya
atong nagbuang nag ayo man tungod sang iya ritwal.
P2-0133:
Kay ina tumandok nga pagbulong na ang ritwal sang mga babaylan mo.
P2-0134:
Ang babaylan amo na siya ang naga tawag sang tanan na espiritu sa palibot paagi
siya nga pagsayaw.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0135:
May ginunting na siya, gasaot na siya sa tubang sang dabok kag gakanta mana siya
kag magsayaw.
P2-0136:
Tapos daw siya lang ya bala ang nakahibalo kung ano ang iya na ginahimo nga ang
gina sublano ya ang mga Espiritu sa palibot kag tapos nangayo siya sang dâga.
P2-0137:
Alisto na ang baboy nga itom, alisto na ang manok nga bukay. Ang isa ka pungpong
nga alimango ara na.
P2-0138:
Na, kag amo na ang idâga niya. Gina dâga ya na sa isa ka lugar na sa diin na
suspetsuhan nila na dira natabo ang nga ang tawo nagbuang.
P2-0139:
May koneksyon inang ang babaylan na gina tawag sa bukid sang Canlaon kay dara
sila nagakuha sa adlaw sang biyernes kapin pa gid kung biyernes Santo.
P2-0140:
May mga babaylan sang una nga mga lagting nagasaka didto sa bukid kag
magkuha sang ila mga abilidad, didto na sila naga puasa buot silingon, naga fasting
na sila sa sulod sang isa ka semana kag pagka biyernes santo gahalad na sila to.
P2-0141:
Nagapangayo bala guidance sa gina tawag naton tag lugar dara sa canlaon.
P2-0142:
So, sa ila na pagpanaog diri dala na nila ang ila abilidad sa pagpamulong. May
botilya na sila na gina wagkos sila kaugalingon nga amo na ang ila gina bulong sa
tawo na biktima.
P2-0143:
Ang ila na pag pamulong indi man ya kay siling paagi sa siyensa kundi sa mga
siyasko o ritwal paagi sa mga espiritu amo na ang abilidad sang babaylanes na gina
tawag.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0144:
So ang ila nga movement sang ulihi nga panahon na adapt sang mga hubines. Kung
wala na sila sang gamiton gakwa na sila sa punta sang kahoy o sanga kag amo na
ang ila na gina wisik-wisik.
P2-0145:
May gina pang sawsawan na sila kag iwisik nila kag amo mana ang tumandok sang
una nga suno sa maninoy ko to nga babaylan na ang mga panguma sang una bala
apektado sina dira kung indi ka to mangayo sa Canlaon.
P2-0146:
Oo, kay tungod nga ang mga pestilences bala o ang mga naga pamisti naga panaog
diri sa ubos.
P2-0147
Ti tungod sina, ang mga tigulang sang-una, masiling naton nga indi pa man guid ya
edukado. Bilang daw mga ignorante pa bala.
P2-0148:
Ti amo na ila nga ginahimo kag nagtuhaw sa sini nga ulihi nga panahon nga ginadapt sang mga hubines or ukon ang author sini sang babaylanes ni nga tawag, ginadapt nila ang sitwasyon.
P2-0149
Kita mo, maghiwat kami sang babaylanes diri may mga pinta sila sa ila kaugalingon
nila kay ang ila nga gin-adapt dira ang tumandok nga suta bala diri sa Canlaon nga
amo na ang gapanaog kay nakita guid na ya sang mga tigulang sang-una nga may
mga gapanaog gid ya sa ubos kag maglagaw.
P2-0150:
Ti amo na ang ila ginapangayuan tu sang ila nga abilidad sa pagpamulong, indi man
siling nga ila ginapatihan nga diyos kundi nga abilidad lang sa pagpamulong.
P2-0151:
Amo na ang adaptation sang babaylanes nga ginatawag.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0152:
Kun sa karon bala, mga sirohano, pero indi na sila ya witch doctor kundi mga
tumandok bala nga manugbulong kay sang una wala ta doctor.
P2-0153:
Pagsakit lang sang tiyan, tawgon ang babaylan. “Tawga tu anay si kwan mo, kay
galain di ang tiyan hu”
P2-0154:
Ti naga-apekto man tungod sang kahoy-kahoy man ang ginagamit nila sa
pagpamulong.
P2-0155:
Dira na-adapt ang istorya sang Babaylanes sang Bago City tungod sina nga istorya,
nga ang Babaylan gali isa ka manugbulong sang una sa ritwal nga ila ginapatihan
paagi sa pagtabog sang mga malain nga ispirito, mabulong nila ang tawo paagi sa
mga kahoy-kahoy kag kun nano nga mga lana nga ila ginahimo.
P2-0156:
Asta sa subong, sang nagpopular nana sa, gintawag nana sya nga Babaylan.
P2-0157:
Kay ang Babaylan, isa na sya ka lalaki nga sirohano, nagahimo na sya sang ritual
dance ya sa atubang sang dabok.
P2-0158:
Tuod guid na ya ang ginunting naga-igrab na sa kaputi kay amo na ang ginapahog
ya sa mga ispirito, siling niya, “Kun indi ‘nyo pagpa-ayuhon akon nga pasyente,
ubuson ko kamo ya pang-utod ulo” kay siya man lang ‘ya nakakita kay gasugilanon
siya nga siya lang mo.
P2-0159:
Ti ikaw nga tawo ya nga naga-lantaw, indi mo ya makita kay sila ya may
ginawagkos na sila sa ila hawak tapos nagawagkos sila pula, gapamuros sila pula,
kag ginahiwat nila na ang ritwal sang pagpamulong nila bilang babaylan.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0160:
Daw first anniversary sng Bago 1966 mo, sa pagsugod sina da sang anibersaryo da
gin sugdan man ang Babaylanes mo.
P2-0161:
February 19, 1966 pag first anniversary sang bago nga gin create ini sya nga siudad,
ang akon nadumduman elementary pa lang ko sina ya nga tiun mo, grade 6 ako.
P2-0162:
Ti dira nag sugod ang pista nga ato.
P2-0163:
Gin hiwat ang una nga Babaylanes kay ang una nga rayna nga nag daog sa Babaylan
Festival diri sa bago, anak ko. Ang nag sponsor ang Barangay Kapitan sang LagAsan nga si Mae Javellana, Barangay Kapitan pa lang na sa sang una.
P2-0164:
Ati natural sa pista ya nagapamisa gid diri ya ang parish church sang Bago eh bilang
kwan, cristyano o katoliko may misa gid da ya sa simbahan.
P2-0165:
Kag dason ang LGU ya may kahiwatan man sa ya nga program nga ila ya nga
nagahalad sila abi sang bulak sa monumento kag pagkatapos nagadepende sila
programa, mga cultural kwan bala contest sa kada barangay.
P2-0166:
May ara na saot2 kag kun ano ginaritwal sang una sang mga babaylan ginapakita
mana sa saot nila
P2-0167:
Ati naga luto-luto kun may lulutuon eh, parehas na kun may manok kada iyawon
tana ah.
P2-0168:
Ti pagkatapos ang akon na ya sa balay pag gulot kona ya sang liog way na namon
gina apid ang dugo, ginarawit kona sa palibot.
P2-0169:
Ning ko “ari ang para sa inyo ho” kay ang amon nga lugar da sang una gina hiwatan
nada sang Babaylan nga maninoy ko mo sang ritwal kay may dako na sya nga kahoy
nga ginatawag Bita o Buntatae kag may bungsod dira sa nagapangayo sang
ikasarang nya para sa pang pakigbato sang panulay.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0170:
Kay amo na ang tudlo sakon nga manabi-tabi kagid sa lugar nga sa diin indi klaro
nga tawhay, manabi-tabi kagid.
P2-0171:
Parehas sina dayon mo lang abi pasumpit waay ka kabalo te kun kaisa ya tuod na.
P2-0172:
Amo na sila indi ta sila makita kay mga espirito sila mo. Ti wala na sila gahom sa
buhi ya kay indi na sila katandog saton pero pwede ta nila masabwagan sang kun
ano da.
P2-0173:
Iban gasiling ngaa kasakit sang tuhod ko, igo murahon ang tuhod ya nag hubag nag
guluwa ang mga pasok nga may balas, may bato, may kahoy.
P2-0174:
Ti ang makakuha sina Babaylan lang kay nabal-an sang Babaylan mo.
P2-0175:
Ti kun doctor operahan ka lang na ya sang doctor, kay indi mana ya mag pati ang
doctor kay wala na ya sa syensya, espiritwal na ya mo. Ti amo lang na.
P2-0176:
Sin o sinyo ang Mormons?
P2-0177:
Indi na sa ya Mormons nga gina tawag, kundi Latter Day Saints. Church of Jesus
Christ Latter Day Saints.
P2-0178:
Makilala nyo na na sa Bacolod subong, gina kwan nada gina construct nada ang
temple sa Mandalagan.
P2-0179:
Oo kay nanay ko nga daan surhana man.
P2-0180:
Huo eh, makita gid eh. Kay ang gin halinan sang Bago ni amo ni gani gin textan
koto ang akon nga mga pakaisahan sang piyak sang Canlaon.
P2-0181:
Siling ko dal i niyo ko di sang kahoy nga bago-bago kay wala nadi bago-bago sa
bago.
P2-0182:
Dira nag gwa ang ngalan sang bago inang kahoy nga bago-bago nga naga dako kag
ina sya pwede mautan, ang ugbos ya sina mautan.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0183:
Didto sa bukid sang Canlaon may ara pa na to nga lahi sang kahoy na, ang bagobago.
P2-0184:
Huo sa mga pakaisahan ko to.
P2-0185:
Kung diin nakakuha ang bago sang ngalan ya tungod na sa kahoy nga… ang ugbos
ya man lang na ang gina utan, iya na green nga dahon nde mautan kundi ang ugbos.
P2-0186:
Bago-bago ang gina tawag nga kahoy nga gin kwaan sang ngalan ka bago.
P2-0187:
Kay sang una ang elementary pana kun si tatay damo da tanom bago-bago mo.
P2-0188:
Ti ang tawo to ya matingala sa ano to ya ang mga tawo ga silimba gali ga pangwa
utan. Amo na siling ni tatay.
P2-0189:
Amu na ang kahoy nga ginkwaan sang ngalan sang Bago, nga Bago Bago nga
kahoy gina utan ang iya nga ugbos.
P2-0190:
Ti sa bukid na to ya ang mga tawo nagapakadto to, tag apat ni sila, diin ni sila
makadto man. Galing pag abot na to sa kahoy masaka, ti abi mo kung ano gani kay
mangkwa na to sang ugbos sang kwan na o, kay bisan ano lang nga klase sang utan
o isda o karne ibutang mo ina ang iya nga ugbos wala kontra tyempo, wala ga kwan.
P2-0191:
Ah ti lain naman e kay subong ya, ang ginagamit ya sang mga hubinis ya sa musika,
sa pagdala sang musika.
P2-0192:
Gali etnik etnik na, etnik dance so gin combine na lang na nila ang tumandok nga
ritwal sang babaylan sang una, sang sa etnik music subong nga, sang sini nga
panahon.
P2-0193:
So ang kombinasyon nahimo na siya nga daw modern etnik na.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0194:
Ti ang movement da lain na, lain na kay ang iya sang babaylanes ya, sang babaylan
matuod tuod sang una ya gataklos na siya sang iya nga talibong, gasaot na siya sa
tubangan sang dabok.
P2-0195:
Makita mana nga lain naman ang gihu subong kaysa sang-una,, kamo mga pamatan
on kamo, mainchindihan nyu man diba ang ginahambal ko
P2-0196:
Amu lang na ya hu.
P2-0197:
Tawhay lang na ya pro ti karon ya tanan nana ya nga movement to, kay moderno na
mo. So gin combine na lang na siya.
P2-0198:
Ang babaylan sang una ya linong na siya, indi na siya gusto sang tawo nga
gatalambong da nga maggahod.
P2-0199:
Kay siling ya makigsugilanon ko ya sa espiritu nga nagahalit sa inyo pasyente.
Linong gid na ya tanan.
P2-0200:
Ti mayara da o, alisto nana ang baboy, nga duduon ya bala kag ilaga ya na, ihalad
ya ang dugo, manok, alimango, lukon kun ano da.
P2-0201:
Tapos ang ginahalad ya na dira, pagsiling ya na waki na siya tanan kag tapos indi
maggamit asin.
P2-0202:
Ti kamo na nga nagalalantaw pakaunon ya man na, niya "ari nang halad ta, tapos
na sila kita naman". Ti maka agwanta kag magkaon nga wala sing sabor.
P2-0203:
E baboy makwa ka sing sinugba nga baboy, wala asin. Indi pwede kagamit asin kay
pagkaon mo na nga publiko, audience na bi, nga tumalambong, bilang
pagpasalamat mo nga ginbaton sang mga espiritu ang ginhimo sang babaylan.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P2-0204
Kag kamo nagkinalipay na, ti naga ayu man ang pasyente sang una sa amu na sina
nga sitwasyon sang pagpamulong.
P2-0205:
Sa paagi sa ritual dance ya na, sang babaylan.
P2-0206:
Ti amu na siya ang kwan, ang sa moderno subong bale gin combined na lang ang
orihinal gid ya nga sayaw sang babaylan sang una kag sang etnik, modern etnik nga
musika kita mo mo rythm band ang naga kwan, ang naga tambor lang bala, tambor.
P2-0207:
Ti amu na lang na.
P2-0208:
Kun may ara sa iban nga tawo nga nahibal an kag idugang kwaa nyo lang, sugpon
man na sila gihapon.
P2-0209:
Isa mana ka rason nga may Babaylan Festival kay para indi man bala malimtan
sang mga hubines ang gindak-an nila nga kultura.
P2-0210:
Makita mana sa kultura sa Bago kay kun mangkuton mo iban ano ang Babaylan
masabat gid nan ga manugbulong na sila.
P2-0211:
Mga katigulangan subong halos nagapati gyapon sina kag kun may magsakit2 gani
indi dayun magkadto sa hospital para makasave man
P2-0212:
Makabulig man kami sinyo ah kay ti bilang estudyante man sang una, sa karon ya
nahimo nyo nga lain, samon sang una lain man mo.
P2-0213:
Ti salamat gid sang pagpamati man kag sa inyo nga pamahaw salamat gid.
P2-0214:
Halong kamo puli kag tani dako gid nga bulig ang akon.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
Participant 3
P3-0215:
Ahm, actually ang gina celebrate namon mag charter is Babaylan Festival. And
then naga celebrate man kami every November 5 sang Al Cinco De Noviembre.
P3-0216:
Ang Babaylan Festival gin himo na sya, ahm para ma express ang unique nga brand
sng Filipino heritage through Babaylan culture and literature, ahm dances and
rituals and celebrations.
P3-0217:
Ah nag start na sya sang pag ahm, sang times sang mga 1990’s during sang, ah time
pa ni DOT Secretary Mina Gabor.
P3-0218:
Gin create na ang festival para, ahm, para mag karun sang unique nga Filipino
heritage. So ang napili amo ang Babaylan Festival.
P3-0219:
Pero ang focus sang Babaylan Festival is through the culture of the Babaylan,
dances, literatures and music, para ma remind ang audiences nga may kultura ang
Pilipino na pareho sina sang culture sang Babaylan.
P3-0220:
Babaylan means, it means healers, like there’s also Baylan, Catalunan, Sirohanos,
Sirohanas, so when you say Babaylan You are referring to a person who is a healer
using alternative medicine.
P3-0221:
Ang Babaylan plays a great role because ang gina reflect dira, Babaylan festival is
aside from the street dancing we have a stage performance.
P3-0222:
So sa stage performace gina pakita dira ang involvement sang Babaylan sa
community as a healer, as a wise man, as a soothsayer, and all in all bali daw sya
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
ang dalaganan sang community, when it comes to sa mga masakit, sa mga ailments
nga done by spirits or mga unnatural nga ailments.
P3-0223:
So sa babaylan sila ga kadto, in terms of crafts and harvest sa Babaylan man sila
gapangayo advices, in terms bi sang ah, like example gapangayo sila bi ahm, advice
sa Babaylan kung ano nga season ang nami mag tanom sang ano nga klase sang
tanom like, rootcrops, ah rice, na ano ang, ano nga season ang nami mag tanom
sang amo sini, so sa Babaylan sila naga connect
P3-0224:
Then mga, mga simple ailments like ubo, hilanat mga amo na sya, sa Babaylan sila
naga kadto, and then kung may mga daw mga, like mga weather nga gakalatabo,
sa Babaylan man sila naga pamangkot kung ano ni sya ang nag cause mga amo na
sya.
P3-0225:
So bali ang pinaka gwa sang Babaylan sa sang una nga panahon, sa isa ka
community, ahm daw isa siya ka chief, healer, soothsayer. Bali sa iya daw, daw sa
iya naka depend ang isa ka community.
P3-0226:
Ang celebration, permi ang celebration of harvest gid, amo na siya ang pinaka main
lang namon nga ano, kay wala man, ang Babaylan Festival namon may disclaimer
nga ang tanan ina nga gina himo for entertainment and theatre purposes and then,
rediscovering lang sang literature, dances sa music sang Babaylan culture.
P3-0227:
Syempre ga prepare kay annual event ni siya sang, isa ni siya sang mga annual
event sang LGU.
P3-0228:
So every year gina preparahan ini siya, every year may mga, may mga
improvements, mga developments kung ano nga, nga type sang celebration ang
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
mahimo nga mas ma draw sang tourist kag maka entertain, at the same time maka
educate man sang tanan nga tawo nga naga tambong sa festival.
P3-0229:
Kada piyesta, ti syempre tanan nga pamilya naga celebrate, ah gahimos, ang iban
ga lagaw, ang iban naga negosyo, ah amo na.
P3-0230:
Ang isa na sya sa pamaagi sa pag educate sa mga tawo, about sa gina present nga
kultura, kag, ahm, bilang pag commemorate man sang paging City sang amon nga
suidad, so amo na sa ang mga pinaka main nga reason nga a gina celebrate na sya.
P3-0231:
Kay ang Babaylan Festival gina tuon gid na sya sa February 19, amo na sya ang
charter day anniversary sang amon nga siudad.
P3-0232:
Ahm, kada siudad may ara nga kalain-lain nga fiesta man, ahm kada fiesta may
tema sila nga kinaiya man, so halos indi man, indi man parehas tanan nga fiesta.
P3-0233:
Ti kay lain-lain ang konsepto kag lain-lain ang roots sang selebrasyon sang kada
lugar.
P3-0234:
Sa gawi? Sang taga Bago? Ahm, siguro ang ano, ang, kay laban diri sa amon being
the rice granary sang Negros Occidental, maka reflect ang tanan nga mangunguma,
sa sina, sa sina nga celebration sang Babaylan Festival, sang practices, sang
celebration of harvest at the same time naga enjoy man ang amon nga mga bisita
kag tumalambong, sa gina hiwat nga ina nga festival, kag ti maka learn sila versus
sa iban nga tawo nga wala ka intsindi, ah may amo na gali nga kultura ang Pilipino.
P3-0235:
Sang sini, ti bag-o lang natapos ang pandemic, so naga adjust pa ang tanan, unlike
sa before nga daw ka open lang, daw ka free lang, until now.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0236:
Kay after sang pandemic daw nag lain so may mga, may mga protocols na nga gina
sunod nga halin sang pandemic, like ah, minimal na lang ang celebration, ahm.
P3-0237:
Gina see to it gid sang siudad nga nag selebrar sang piyesta naka plano ang tanan
for the safety sang tanan nga tumalambong, kag sang tanan man nga ga ulobra sa
sina nga selebrasyon.
P3-0238:
Amo na sya, ahm kada tuig ti syempre naga lain lain ang ano ta, ga lain lain ang
panahon ta, ahm, sang una medyo gamay lang ang mga later years, so mga early
years daw gamay lang nga celebration.
P3-0239:
Asta nga, time goes on, naga involve man, may involvement, naga dako nga naga
dako man ang celebration, kag ahm naga improve nga ga improve ang festival, kay
every year wala man kami ga untat sang sige research kag sige, sige pangita sang
nami nga tema nga e present sa pumuloyo kag amon nga bisita.
P3-0240:
May ara nga gina dugang, may ara nga ga simple celebration, kay naga depend man
sa budget.
P3-0241:
3 years before naka plan out na na siya kung pila ang magasto sa amo na, so may
forecast na na sya for the budget, so kinanglan pag abot.
P3-0242:
So kinanlan pag abot sang sina nga time i-tan’awon kung mag swak siya sa sina na
budget or indi. So, pililion lang ang major events na kinanlan na dapat icelebrate
kag amo na siya ang gastohan kay ga depend sa budget man ang celebration sang
fiesta.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0243:
Actually, ang Babaylan festival ang involvement is ang twenty-four barangay gid
sang Bago. Sila gid na ya ang main nga participants. So, ga merge ang tatlo ka
barangay, nang may merging sila tigtatlo then ma present na sila sing ila na ano kay
man contest ni siya mo.
P3-0244:
So contest ni siya within the twenty-four barangays namon nga naga merge sila, ah
group of three into one group amo na ang ma compete. So tunga sila sa kada
barangay, may budget man allotted sa ila so tunga sila sa budget for the festival.
P3-0245:
Like man sa gina celebrate namon na Al Cinco de Noviembre naga tunga man ang
tatlo ka barangay so may canon mana contest palupok kag may performances man
nga contest.
P3-0246:
Ang tatlo ka barangay amo na siya ang ma merge.
P3-0247:
Within the twenty-four barangays, so depende na siya kung sino nga barangay ang
ma merge.
P3-0248:
So sila na ya ang ma meeting sa kung kay sino sila ma merge na barangay.
P3-0249:
Like ma merge bi ang Poblacion, ang Sampinit then ang Balingasag. Kag dason ma
merge man bi ang mga didto damp isa mountain side na mga barangay, sila naman
to bi ang ma merge.
P3-0250:
Na, so amo na siya.
P3-0251:
Ti padayon lang kami dyapon na mag present kag mag research pa gid, sa kung ano
pa gid ang mga buluhaton kag mga kultura sang amon festival na waay pa namon
nabal an kay kadamo pa gid kita dapat i-discover pa gid.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0252:
Part na siya sang amon nga tourism promotion so ahm indi lang siya ang gina
celebrate na festival. It’s because amo na siya ang day nga gin himo city ang amon
nga banwa.
P3-0253:
Yes, amo gid na siya ka importante.
P3-0254:
1966 gin city ang Bago.
P3-0255:
Ang Babaylan Festival nagstart siya 1996 during sang amo to siya, amo na siya
nagstart ang travel mart sang department of tourism nga national. Dira na
nagsinugod ang mga festivals during that year, kami nagsugod kami 1996.
P3-0256:
Then, after that year nagsunod-sunod na ang halos bilog nga Negros Ociidental,
cities and munipalities may mga festival nan ga gina hiwat and then here comes the
festival of the Negros Occidental, amo na siya ang Panaad Festival so ga participate
man kami da.
P3-0257:
Ah importante siya is because nga ahm, ang aton, ang roots ka Filipinos sa ang like
sa community ang pag ili-ugyon sang mga tawo. Ang pag-respeto sa paghibalo sang
mga kultura naton. Sa literature, sa music, so amo na siya ang always maga remind
sang mga tumalan’aw kag pumuluyo sang bago.
P3-0258:
Ah amo mana siya diyapon. The purpose of that is in celebration of the charter
anniversary of the city.
P3-0259:
Aside from that, isa ni siya sa mga naga pataas sa turismo sang Bago. Kag tungod
sa amo mani nga festival naka angkon mga award ang Bago City halin sa national.
P3-0260:
Of the record wala ko ga enjoy kay kami ang ga ubra *laughing*.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0261:
Of the record wala ko ga enjoy kay ako ang ga facilitate sina *laughing*.
P3-0262:
Pero kung naga tan’aw lang ko ti ma enjoy ko guro eh pero gaenjoy man ko kay ti
maga enjoy kami parehos na diri sa tourism kay kami ang naga spirit sa festival.
Gaenjoy kami kung nami amon presentation, kung successful ang outcome.
P3-0263:
Kag syempre bilang isa bala ka public servant, aside bi sa success sang event
makapalipay gid ya sa amon kung makita namon ang mga tawo nga naga enjoy
man bala kag daw indi man waste sa ila time nga dayuhon gid kami di.
P3-0264:
Oo kung may mga positive feedbacks kami nga nabaton nga nami amon festival,
nami ang pag organize, nami amon nahimo. Nan ti dara kami kabatyag enjoyment.
P3-0265:
Indi na siya ya madula ang mga negative comments, there will always be a negative
comments. So kami ya prepared kami na ya, we just rather shrugged it off our
shoulders. Wala na namon ya gina ano kay kabalo kami na inchakto gina ubra
namon.
P3-0266:
So, kung may negative comment da ya ti comment lang da ya sila.
P3-0267:
Oo, kay wala man kami ya gaka ano- gaka offend sa gina hambal samon. We take
it as a constructive criticism and then i-weigh amon ang things kung bala may point
ang gin hambal ya or pointless man.
P3-0268:
Kung iya lang naya opinion or kung gusto ya la ng ya manira. So, we weigh things
man kag wala man kami ya naga react kay we know kung ano ya amon naobra,
kabalo kami kung ano gina obra namon. We see to it nga wala kami sang palpak its
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
because man sa amon na mga boss like sa mga-- sa Chief Executive kay amo na
amon na pinaka boss.
P3-0269:
So, gina see to it gid namon na everytime inchakto amon obra kag wala kami sang
palpak
P3-0270:
Yes, normal nalang na siya ya sa amon ung gina bato kami ya sang mga negativities.
So, wala mana siya ya effect sa amon.
P3-0271:
Ah ang influx sang ano-- influx samon mga bisita halos kada tuig ga add on nga
naga add on.
P3-0272:
Kag maga generate income man sa amon na communities like sa transportation
down to food establishment, sa mga gagmay na entrepreneurs. Syempre kung
gadagsa ang tawo damo ang ma generate na income.
P3-0273:
Ti gaka sadyahan sila, gakalipay sila *laughing*. Gakalipay sila its because not
only may mga malesson learn sila, ang iban maka negosyo.
P3-0274:
Yes, maka income sila in their own way ha kung ano man da ang- miski gagmay
man da nga negosyo naga enjoy man sila.
P3-0275:
Kag syempre miski ibutang ta nga short-term lang ila business dako na dyapon na
bulig sa ila pang adlaw-adlaw kapin na gid bi pag damo ang mga tawo nga naga
kadto.
P3-0276:
Galing kami, we prioritize, when it comes to business gina prioritize namon ya ang
taga Bago gid. Amo kami na di ya, ang practice namon ya every celebration kag
kung ano ya we prioritize sang residente sang Bago, ang taga Bago gid.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0277:
Naga baton man kami sang mga outsiders pero gina una anay namon ang residente
sang Bago. Pero tanan na sila naga comply na sa tanan nga requirements for
business. So, from permits to health to sanitation naga comply na sila tanan.
P3-0278:
Dapat iliwat-liwaton mo gid ni siya kag ipresent mo gid siya ya permi kay may mga
next generation kita nga nagasunod nga ang iban- ang mga new generation daw
indi nana sila ya ka inchindi kag indi na kadumdom. So, amo na siya ang
importance na dapat naton i-continue nga sigihon siya para educated ang tanan, for
awareness and education.
P3-0279:
Samtang gadugay daan ang tion, ang iban ara balang du gakalipat na sa kung ano
gid bala ang kultura sang ila siyudad. Amo na nga importante gid nga kada tuig
maka selebrar kita kag maipadumdom kapin na gid sa mga bag-o na henerasyon
ang Babaylan.
P3-0280:
Paano gina hiwat?
P3-0281:
Ti amo na siya eh. It’s because it is participated by the twenty-four barangays,
involve ang twenty-four ka barangay so bilog nga Bago naga unite. Gina career gid
ni ya bala sang amon nga barangays na kis’a du magilinaway nana sila.
P3-0282:
Sa amo ni nga tion labi na makita gid ang pag unite sang tagsa-tagsa kay ga gwa ila
mga pagka competitive amo na nga beneficial gid say a sa tanan.
P3-0283:
Oo, amo gid na. Ang iban daan nga mga barangay mga competitive gid kayo bala
kapin na gid bi kung sila ang defending champion pero mas nami siya gani kay
atleast makita mo gid nga ga enjoy kag may value gid sa ila ang festival.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0284:
Gina career ni nila ya once nga ang festival namon ang Babaylan kag ang Al Cinco,
gina career gid na ya sang taga barangay. So gapangita mana sila mismo, sila man,
sa community nila. Ang SK involve, ang barangay council involve.
P3-0285:
Ang gapangita man sila ya sang nami nila nga ma present eh, sila man mismo
gapangita kung paano nila, kung ano sila mag conceptualize kung ano ang ila nga
ti, nga mahimu for the festival. Tapos ang community naga bulig in terms of ah
gaamot man sila sang miskan sa pamahaw lang nila sa rehearsals or nagabulig da
sang ubra sang ila nga mga costumes.
P3-0286:
Yes, yes. Not only sa festival basta may mga hilikuton nga kwan ara gid ma ya ang
mga community nga ga binuligay.
P3-0287:
Nagahimus sila, naga handa sila panimalay. Ang mga ordinary, ang mga ordinaryo
nga tawo like kung indi sila ya involve sa festival te ga, ga ready lang na sila ya for
kung may mga bisita sila and then naga, naga tan aw sang festival.
P3-0288:
Ang mga involve naman ya sa festival te naga prepare sila for, for their
presentations. Dasun ang, ang festival group naman te kami naga prepare man kami
na for the venue. January pa lang na actually December pa lang last week sang
December naga meet na na siya ang core group for the festival, ma set sang, uhm,
schedule, uhm ma conceptualize kung ano nga theme this year.
P3-0289:
Then after that ah, next is budgeting, pila ang budget nga kinanlan, pila ang, ano
ang available nga funds nga pwede dira eh gasto. When January comes ma call
naman na meeting sa tanan nga representatives sang kada barangay, then eh present
sa ila ang, ang ang kung ano ang gusto namun matabo for the festival, mga concepts,
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
guidelines, criterias so eh present na sa ila. Then on that day ma mabalik sila sa
amon ma, ma create na ya sang group kung sa kay sin o sila ya nga barangay ma
merge. So then after that, sila na na ma starts sang ila nga rehearsals for the
February na.
P3-0290:
Uhm, te it’s because sang ila man nga involvement eh, kay it’s because ang ila nga
involvement sa pag celebrate sang amo ni nga festival so maskin, maskin mga naga
bulig-bulig lang da ang, ang kultura, ang eduakasyon mapasa man sa ila kay te ma
inchindihan nila kun ngaa nga, ngaa may ano, may Babaylan Festival.
P3-0291:
Tourist visits. Amo na ang ga balik sa amun and promotion, actually ang babaylan
festival kadamu na ni sya award na nga nakuha, we’d into places naman for
competition.
P3-0292:
Earlier kapila naman kami nag daog for national, may mga national awards naman
ang amon festival.
P3-0293:
Ang naga create para sina every year kung mag celebrate, naga hatag kami sa ila
sang theme. So ang theme like, like ah example ina siya ang sa photo, that was
elements na da sya ang amon nga theme so fire,air, water, and wind.
P3-0294:
So ang representatives sang kada barangay mahimu man na sila sang isa ka
storyline nga ma depict sa theme. Like kun ang mga previous naman namun kay
ina siya daw mga 5 years ago na, pero subong ang amon nga focus is harvest,
agricultural harvest.
P3-0295:
Naga, naga himu naman na sila sang storyline nga ga depict naman sa agricultural
harvest.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0296:
Yes, sila man na naga conceptualize.
P3-0297:
Ah actually kung sa pamayu lang, sa tuod-tuod lang te ang influence during sang
Spanish times ang influence sang atun nga clothing is from the Americans, ah early
on, ang indi niyo pag kalimtan nga ang Negros is the original, ah the original people
in Negros are mga aeta that’s why we were called Negros Island.
P3-0298:
So, tanan kita nga ari sa negros puro kita tanan ailen, we just came here for the
sugarcane ah influx, ah sugarcane implantation influx. So, leading on sa inyu nga
history, ah early stages sa atun history na wala pa ang mga Spanish diri, we are
near sa southward sang Philippines so may Malay influence kita. So ang, ang
actually amo na ka rich ang atun nga culture.
P3-0299:
17th century ang impluwensya natun is Malay culture, so naga bayu na kita sang
mga bongga na nga mga silk nga may mga gold thread, may mga jewelries na. And
then the 18th hundreds come, nga nag influx sa island ang sugarcane.
P3-0300:
Ah early on pa gali dira naga navigate na di ya sa atun ang Chinese traders kag ang
mga Portuguese, ang Moros from the south from, from Indonesia, Somatra. Uhm,
during sang trade drought, Chinese trade drought ang mga taga India naga kadtu
na di sa atun so mikslada ang atun nga kultura.
P3-0301:
It’s because nga ang influence sang trading that’s why pag abut di ya sang mga
Espanyol ang sa boxer codex nga book, napakita nila da kung ano ang gina bayu
sang Filipino.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0302:
So, syempre ang textile ta nga gina suksok, ang mga pamayu ta sang una, so
influence from the, ah Chinese traders, Portuguese, and Indian so dira na siya naka
base.
P3-0303:
Oo. So, dira na siya nagkaroon sa Philippines sang abaca weaving, ang sa traders
sang una ang gina dala diri sa atun from, ang mga Chinese traders is silk and cotton
nga mga fabric, ang iban pa nga mga fabric nga halin naman sa south, nga halin
naman sa Malay nga community.
P3-0304:
Yes, correct
P3-0305:
Ay, may ano ko may mga experiences man ko nga syempre may fake nga Babaylan,
may real man nga Babaylan. May tuod-tuod man ya nga healer, may ara man ya
nga fake.
P3-0306:
Sang-una.
P3-0307:
Nagkalamatay na sila hahahaha
P3-0308:
I don’t know lang ha, kay te indi expressive ang taga Bago mu, may ara guro ya nga
from the family of mga manug bulong.
P3-0309:
Ang ari di sa amon nga famous ya is si ang manug hilot nga si Ma’am Elsa nga bata
na siya ni Tiya Pasing nga siya na di ang sikat nga manug hilot sang una, so sila
considered sila nga Babaylan because they heal.
P3-0310:
They heal through alternative medicine.
P3-0311:
Si Ms. Elsa ang iya bata buhi pa siya. Kay nagapang hilot na siya sang mga kabataan
nga may bali.
Divulging the Mystic Pride of Bago City: The History of Babaylan Festival
P3-0312:
Indi, uhm, bali ina siya gin create gid na siya, gin create na siya ang festival para
lang nga ma, ma remind ang mga tawo nga may kultura kita nga amo sina, indi siya
ang reason nga it’s because may mga manug bulong diri.
P3-0313:
Huo, para, para mangin isa siya ka unique nga brand sang Filipino heritage.
P3-0314:
So eh invite ko lang sila, and then para makita nila kung ano ang type sang festival
nga gina celebrate namun kag at the same time makakuha man sila sang education
or knowledge about sang history and culture sang babaylan.
P3-0315:
Welcome, welcome.