O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TEXNOLOGIYALARI KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI AXBOROT VA MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI DASTURIY INJINIRING FAKULTETI 3 – BOSQICH 315-20 GURUH TALABASINING PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA FANIDAN TAYYORLAGAN 5-AMALIY MASHG’ULOTI. Bajardi: Qabul qildi: Toshkent –2023 Edenbaev Aymurat. Zaripova Dilnoza. Savollar: 1. Temperament va uning turlari (temperamentni o‘rganish metodlari). 2. Rahbarning muhim shaxsiy - kasbiy sifatlarini o‘rganish metodlari. 3. Oratorlik madaniyati konikmalarini shakllantirish (Aqliy hujum, Maslahat usullari asosida). Temperament va uning turlari. Temperament, insonning asosiy xususiyatlardan biridir va insonning tabiatini, reaksiyalarini, davranishlarini va jismoniy va psixologik xususiyatlarini ta'sir qiladi. Temperamentni o'rganishning bir nechta metodlari mavjud. Bu metodlar bilan insonning temperamentini aniqlash, tahlil qilish va tushuntirish mumkin. 1. Klasik metoddan foydalanish: Bu usul, Antik davrdan beri mavjud bo'lgan va hozirgi kunda ham o'zgarmaydigan dastlabki 4 temperamenti (sangvinik, kolerik, melankolik va flegmatik) asosida amalga oshiriladi. Bu usulda, insonning qiziqishi, faoliyati, reaksiyasi va boshqa belgilari asosida temperamenti aniqlanadi. 2. Mbti (Meyers-Briggs Tipologiyasi) usuli: Bu usulda 16 farqli temperamenti tushunish uchun bir testdan foydalaniladi. Testdagi savollarga javob bergan holda, insonning temperamentini aniqlash va ta'riflash mumkin bo'ladi. Mbti usuli asosida insonlarning introversiya, ekstroversiya, intuitsiya, sezgirlik, tahqiqotchilik, his-tuyg'ular va qaror qabul qilish usullarini ta'riflash mumkin. 3. Kukhlayuv (Enneagramma) usuli: Bu usulda 9 farqli temperamenti aniqlashga yo'l qo'yiladi. Kukhlayuv usulida insonning boshqa insonlar bilan bo'lishi, xohish vaqti, tajribalari va faoliyati asosida temperamenti ta'riflash uchun o'zbek tilida ma'lumot beradi. 4. Temperament va qon to'plarining bog'lanishi: Bu usulda, insonning temperamentini ta'riflash uchun qon to'plarining xususiyatlari hisobga olinadi. Bunda, qon to'plari tuzilishi va ularning ta'siri, insonning temperamenti haqida ma'lumot beradi. 5. Sotsial-psixologik usul: Bu usulda, insonning jamiyatdagi o'rnini, aloqalarini va ta'sirini hisobga olib, uning temperamentini aniqlashga harakat qilinadi. Sotsialpsixologik usul asosida insonning jamiyatda o'ziga xos xulqi, qo'rqinch va boshqa tushuntiruvlar tahlil qilinadi. Bu metodlar insonning temperamentini aniqlashda foydalaniladigan mashhur usullardan faqat ba'zi qadimiy va zamonaviy usullardir. Ularning har birining o'ziga xos tahlil tizimi va ma'lumot berish usullari mavjud. 2. Rahbarning muhim shaxsiy - kasbiy sifatlarini o‘rganish metodlari. Rahbarning muhim shaxsiy-kasbiy sifatlarini o'rganish uchun bir nechta metodlar mavjud. Bu metodlar rahbarlik sifatlarini aniqlash, rivojlanishni rag'batlantirish va ularni rivojlantirishga yordam berishga qaratilgan. 1. O'z-o'zini baholash: Bu usulda rahbarlar o'zlarini tahlil qilish, o'z faoliyatlarini, qobiliyatlarini va ta'sir qilish usullarini baholashadi. Bu usulda o'z-o'zini baholashning maqsadi o'zining kuchli va kamranguzorliklari bilan tanishib chiqish, o'z ustunliklari va kuchlari ustida ishlashni rag'batlantirish, o'zining rivojlanish yo'lidagi to'g'ri va noto'g'ri yo'nalishlarni tushunishga yordam berishdir. 2. 360 darajali baholash: Bu usulda rahbarlar o'zining astlari, birlikdoshlari, ustalari va o'quvchilari tomonidan baholangan bo'lib, qo'shimcha ravishda rahbarning o'zini baholashi amalga oshiriladi. Bu usulda rahbarlar o'zlarini objektiv baholash imkonini olish, o'zlarining ravishda ko'rib chiqishlari va qobiliyatlari bilan tanishishga imkon beradi. 3. Feedback (qayta aloqa): Feedback o'rganish metodi, rahbarlar uchun muhim bo'lib, ularning faoliyati va o'zini baholashlarida yordam beradi. Bu usulda rahbarlar o'quvchilarining, birlikdoshlarining va ustalari kabi mazkur rahbarning faoliyatiga oid bildirishnomalar va fikrlarni qabul qilishadi. Feedback o'z-o'zini tahlil qilishni va rivojlanish yo'lidagi to'g'ri yo'nalishlarni aniqlashda yordam beradi. 4. Ko'ngillilik sifatlarini o'rganish: Bu usulda rahbarlar o'z ko'ngillilik sifatlarini tahlil qilish va rivojlanishlarini rag'batlantirish uchun foydalanishadi. Bu usulda rahbarlar o'zlarining ko'ngillilik darajalarini aniqlash, ularning o'zlariga xos ko'ngillilik usullarini tushunish va rivojlantirishga imkon beradi. 5. Kasbiy rivojlanish tahlili: Bu usulda rahbarlar o'z kasbiy rivojlanishlarini tahlil qilishga yordam beradigan ma'lumotlar va usullardan foydalanishadi. Bu usul rahbarlar uchun kerakli kasbiy bilim va tajribani oshirishni va o'zlarining kuchli va kamranguzorliklarini aniqlashni imkon qiladi. Bu metodlar rahbarlar uchun shaxsiy-kasbiy rivojlanishlarini o'rganishda foydalaniladigan mashhur usullardan faqat ba'zilari hisoblanadi. Ularning har biri rahbarlarning o'zining o'ziga xos tahlil tizimi va ma'lumot berish usullariga ega. 3. Oratorlik madaniyati konikmalarini shakllantirish. Oratorlik madaniyati, bir kishi yoki rahbarlikning qo'llab-quvvatlashish va o'z fikrlarini etkazishga qobiliyatini ifodalovchi kompetensiyadur. Oratorlik madaniyatini shakllantirishga qaratilgan bir nechta konikmalar va usullar mavjud. Bu konikmalar va usullar quyidagicha bo'lishi mumkin: 1. Til bilimini rivojlantirish: Oratorlik madaniyati uchun muhim bo'lgan asosiy ko'nikma til bilimidir. Til bilimini o'rganish, grammatika va so'zlashish qoidalariga erishish, so'zlarni to'g'ri va samarali tarzda ishlatish va nutqni aniq va qulay tarzda ishlab chiqishga yordam beradi. 2. Kommunikatsiya ko'nikmalarini rivojlantirish: Oratorlik madaniyati uchun samarali kommunikatsiya ko'nikmalari zarurdir. Bu ko'nikmalar orqali insonlar bilan muvofiqlik qilish, tinglash, savollarini va fikrlarini qo'llash, ishonch va motivatsiya o'rnatish kabi jarayonlarda yordam berish mumkin. Muhim kommunikatsiya ko'nikmalari orasida tinglash, isitish, so'zlarni to'g'ri va qulay tarzda ishlatish, qo'llab-quvvatlash, fikr bildirish va qo'llab-quvvatlash kabi ko'nikmalar kiritiladi. 3. Ma'lumot va tajriba to'plamini rivojlantirish: Muvaffaqiyatli orator bo'lish uchun ma'lumot va tajriba to'plamining o'zgartirilishi zarurdir. Madaniyat, ilmfan, san'at, siyosat va boshqa sohalarda tajriba va ma'lumotlarni rivojlantirish, rivojlangan mufassal ma'lumotlarga ega bo'lish va ko'nikmalarini nutqda va kommunikatsiyada ishlatish oratorlik madaniyati ko'nikmalarini shakllantirishga yordam beradi. 4. Tarixiy namoyonlardan o'rganish: Tarixiy namoyonlarni o'rganish oratorlik madaniyati ko'nikmalarini shakllantirish uchun muhimdir. Tarixiy shaxslarning nutqlari va ularning madaniy, siyosiy va rivojlanish tarixiga oid bilimlarni o'rganish oratorning o'zining nutqini yuqori darajada rivojlantirishga yordam beradi. 5. Jismoniy va tahliliy mashg'ulotlar: Oratorlik madaniyati ko'nikmalarini shakllantirishning bir qismini jismoniy va tahliliy mashg'ulotlar tashkil etadi. Dastaurlangan nutqlar, talqinlar, rol modellar asosida o'rganish, o'z nutqlarini jismoniy ravishda tayyorlash, intonatsiya, gestlar, bosh tashqi ko'rinish va harakatlarni o'rganish oratorning samarali nutqni yetkazishiga yordam beradi. Bu ko'nikmalar oratorlik madaniyati ko'nikmalarini shakllantirishda foydalaniladigan asosiy usullardan ba'zilaridir. Ularning amalga oshirilishi va o'zlashtirilishi orqali oratorlar o'z nutqlarini samarali, ta'sirli va qiziqtiradigan tarzda taqdim etishlari mumkin.