Индивид пен қоғам арасындағы қарым-қатынас
Индивид пен қоғам арасындағы қарым-қатынас
«Индивид» адам тегінің нақты өкілі, жеке адам.
Индивидуалдық- бұл әр адамның өзіне ғана тән жеке дара қасиеттерінің жиынтығы, яғни
бір адамның екінші адамнан айырмашылығы.
Әлеуметтану тұлғаның идеалды типін, яғни оның қоғамның идеясына сәйкес келетін
немесе идеалды емес, яғни қоғамға сәйкес келмейтін типін оның идеалды типтен қандай
айырмашылығы, ерекшелігі барын зерттейді. Әлеуметтануда тұлға негізгі екі тұрғыдан
қарастырады:
1. Тұлғаның қоғамдық қатынастар жүйесін араласап, мұның бар жақсылықтарын
бойына сіңіріп, тұлға ретінде қалыптасуы;
2. Әлеуметтік қатынастардың және саналы іс-әрекеттің субъектісі ретінде тұлғаны
қарастырады.
Туған сәби әлі тұлға емес. Ол тек қана индивид. Ол адам тегінің өкілі. Ол тұлға болу үшін
негізгі екі шарт қажет
1. Биологиялық, генетикалық дамудың алғы шарттары;
2. Әлеуметтік ортаны болуы қажет өйткені онда мәдени орта болады, онымен жас
сәби бала әр уақытта байланыста қатынаста болуы керек. Онсыз, яғни әлеуметтік
ортасыз сәби бала жан-жақты дами алмайды.
Жеке адам мен қоғам арасындағы әлеуметтік қатынастар әлеуметтік бақылау жағдайында
қалыптасып, іске асырылады.
Әлеуметтік бақылау дегеніміз, оның ішінде құқықтық түрде де реттеу арқылы әлеуметтік
жүйені құрайтын элеметтердің өзара әрекетін реттеу жолымен қамтамасыз етеді және сол
жүйенің өздігінен басқарылу тәсілі болып табылады. Әлеуметтік бақылау- топтың,
ұжымның, қоғамның тұрақтылығын, бірлігін сақтайды.
М.Вебер атап көрсеткендей адамның мінез-құлқы деп, оның іс- әрекетінің, қызметінің
сыртқы көрінісін айтады. Оның негізгі үш түрі бар:
а) инстинктивті ; ә) қарапайым; б) әлеуметтік ;
Әлеуметтену кезеңдері.Гендерлік әлеуметтену
Әлеуметтенудің келесідей кезеңдерін ажырата көрсетуге болады:
1. Бейімделу кезеңі (туғаннан жасөспірімдік шаққа дейін бала
әлеуметтік тәжірибені ойланбастан қабылдайды, соған бейімдеседі,
икемделеді, еліктейді).
2. Даралану кезеңі (басқалар арасынан өзін бөле көрсету ниеті пайда
болады, қоғамдық әрекет-қылық қалыптарын сындарлы ой қалыбына
сала, қабылдайды).
3. Бірігу (интеграция) кезеңі (қоғамдағы өз орнын табу ниеті пайда
болып, қоршаған ортамен үйлесім табуға ұмтылыс жасайды).
4. Еңбеккерлік кезеңі (адам тек әлеуметтік тәжірибені меңгеріп
қана қоймастан, өз еңбек әрекетімен қоршаған дүниеге ықпал жасап,
сол тәжірибені қайта жасайды, өңдеп жаңа өнімге айналдырады).
5. Еңбеккерліктен соңғы кезең (әлеуметтік тәжірибені қайта
жасауда әрі оны келесі әулетке өткізуде үлкен де маңызды үлесімен
танылатын адамның егде жасы).
Бұл гендер әлеуметтік құрылым, әсіресе, ерлер мен әйелдердің әртүрлі мәдениеттерде
қалай әрекет ететінін және кейбір мәдениеттер мен қоғамдарда, басқа жыныстыларда
қалай болғанын салыстыра отырып айқын көрінеді. Әрбір негізгі социологиялық
құрылымның гендерлік көзқарастары мен қоғамның басқа аспектілеріне қатысты өз
көзқарастары мен теориялары бар.Жиырмасыншы ғасырдың ортасында функционалистік
теоретиктер ер адамдар қоғамның рөлін атқарған, ал әйелдер қоғамның пайдасына жұмыс
істейтін мәнерлі рөлдерді толтырды. Олар қазіргі заманғы қоғамның үздіксіз жұмыс істеуі
үшін маңызды және қажетті еңбек секциясын бөлуді қарастырды. Бұдан басқа, бұл
перспектива біздің әлеуметтенуіміз тағайындалған рөлдерге гендерлік теңсіздікті ерлер
мен әйелдерді отбасы мен жұмыс туралы әртүрлі таңдау жасауға ынталандыру жолымен
көрсетеді. Гендерлік әлеуметтанудың кең таралған және қазіргі заманғы көзқарасы, біз
білетініміздей, гендерлік мәселелерді шешетін микро деңгейдегі күнделікті
өзара әрекеттесуді қарастыратын символикалық өзара іс-қимыл теориясы. Батыс және
Зиммерман әлеуметтанушылары осы көзқарасты 1987 жылы «гендерлік әрекеттесу»
туралы мақаласымен таныстырды, онда гендер - бұл адамдар арасындағы өзара әрекеттесу
арқылы қалай пайда болатыны туралы, сондай-ақ өзара іс-қимылдың жетістігі. Мұндай
көзқарас гендерлік тұрақсыздық пен тұрақтылықты айқындайды және өзара әрекеттесу
арқылы адамдар жасайтындықтан, бұл түбегейлі өзгеретінін мойындайды.
Рөлдер және мәртебелер
Адам әлеуметтік тіршілік иесі болғандықтан, түрлі әлеуметтік топтармен
Әлеуметтік мәртебе деп адмның топтағы немесе қоғамдағы ұстанымын,
Барлық әлеуметтік мәртебелерді негізгі екі түрге бөлуге болады:
Тұлғаның күш-жігері мен сіңірген еңбегінен тыс қоғам тарапынан
Адамның қандай да бір мәртебеге ие болғаны (кей
Мәселен, бір адам көптеген мәртебеге ие болады, осылайша
Бір адамда әлеуметтік мәртебе және жеке басының мәртебесі
Әлеуметтік мәртебенің және адамның жеке басының мәртебесінің айырмашылығы
Қоғамдық пікірде басқаларға қарағанда көбірек бағаланатын мәртебелер мен
Қоғамның адамға қоятын талаптарының жиынтығы нақты әлеуметтік мәртебемен
Әлеуметтік рөлдер теориясында екі негізгі көзқарас кеңнен көрсетілген.
Екінші көзқарас Р.Линтоннан бастау алады (1936). Кейіннен бұл
Әлеуметтік рөлді екі қырынан қарастырған жөн: рөлдік күту
Рөлдік талаптар (ұйғарымдар, күтулер) әлеуметтік мәртебе төңірегінде топтасқан
Рөлдің нормативтік құрылымында әдетте 4 элемент ерекшеленеді:
осы рөлге сәйкес мінез-құлықтың түрін сипаттау;
осы мінез-құлықпен байланысты ұйғарымдар (талаптар);
ұйғарылған рөлдің орындалуын бағалау;
санкция - әлеуметтік жүйе талаптары шеңберіндегі қандай да
Айта кететін бір жайт, кез келген рөл мінез-құлықтың
Әлеуметтік орта адамдарды өз рөлдерін дұрыс орындауға қалайша
Әлеуметтік рөлдерді қоғамдағы сан алуан түріне қарай қандай
Эмоционалдық деңгей. Барынша әділ мінез-құлық күтілетін рөлдер болады.
Алу тәсілі. Рөл дегеніміз белгілі бір мәртебе иесінен
Көлем. Рөлдердің кейбіреулері өзара қарым-қатынастың белгілі бір қырларымен
Ресмилендіру деңгейі. Көптеген рөлдерің атқарылуы ресмиленген, яғни оның
Уәждеу. Түрлі рөлдерді атқару әр түрлі уәждермен негізделген.
Әрбір адам көптеген әр түрлі жағдайларда бірнеше рөлдер
Жалпы алғанда, рөлдік қақтығыстардың екі түрін бөліп қарауға
Ішкі шиеленістермен қақтығыстардан, мүдделер қақтығысы дейтіннен таза болатын
Рөлдік шиеленістің төмендеуіне көмектесетін әрекеттердің бірнеше түрін бөліп
Рөлдерді бөлу рөлдік шиеленісті рөлдердің бірін өмірден уақытша
Рөлдерді реттеу – ресми рәсім, оның көмегімен индивид
Адам өзінің мәртебесіне және тиісті рөлдеріне өзін әр
http://emirsaba.org