O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT
TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
Amaliy ish
Bajardi: Sa'dinov Sodiqjon
Tekshirdi: Jurayev Tulqinjon
Toshkent 2023
2- AMALIY ISH
Mavzu: Ma`lumotlar bazasini loyihalash, SQL yordamida
ma`lumotlar bazasini yaratish, ma’lumotlar ustida
amallar, SQL yordamida Where standart so‘zidan
foydalanish.
Ishdan maqsad: Ma’lumotlar bazasini loyihalash uchun mohiyat–aloqa
modelini ishlab chiqish bo‘yicha ko‘nikmaga ega bo‘lish.
Masalani qo‘yilishi: Ma’lumotlar bazasini lohiyalash va “Mohiyat–aloqa”
modelini ishlab chiqish.
Uslubiy
ko`rsatmalar: Ma’lumotlar bazasini lohiyalash quyidagi tashkil
etuvchilarini o‘rganishni
taqazo
etadi.
Obyektlar,
obyekt
xususiyatlari,
bog‘lanishlar (obyekt munosabatlari), vaqt oralig‘i va hokazolar. Mohiyat–aloqa
modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib
quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida vaqt tashkil
tashkil etuvchisi faqat aniq bo’lmagan holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt,
yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.
Modelni qurishda aloqa mavjud ob`yektni, jarayonni yoki hodisani,
abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan bo`lib, nom bilan
belgilanib, birorta qiymatlar to`plamidan qiymatlar qabul qilinadi.
Mohiyat–aloqa modelidagi bog‘lanishlarga, ikki mohiyat o‘rtasidagi har bir
bog‘lanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar., n-nar).
Loyiha haqidagi axborot diagramma ko‘rinishida rasmiylashtiriladi, buning
uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – to‘rtburchak bilan,
atributlar- ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yo‘nalishsiz
qirralar bilan bog‘lanadi.
Mohiyat-aloqa modeli predmet sohani (PS) faqat
aniq bir qismini
akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida to`la axborotga ega
bo`lish uchun uni yetarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini to`ldiradigan lokal
modellar qurish kerak. Shundan so`ng lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir
butun kompozitsion tasvirga ega bo`lamiz.
Ma`lumotlar bazasida quyidagi munosabatlar mavjud:
1. Birga – bir (1:1)munosabat. A va V ob`ektlar to`plami orasida 1:1
munosabat o`rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V
ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa, va aksincha, V ob`ektning har bir nusxasiga
A ob`ektning bitta nusxasi mos kelsa.
2. Birga – ko`p (1:n) munosabat. A va V ob`ektlar to`plamida A ob`ektning
har bir nusxasiga V ob`ektning bir nechta nusxasi mos kelsa, shu bilan birga V
ob`ektning har bir nusxasiga A ob`ektning bittadan ko`p bo`lmagan nusxasi mos
kelsa shunday munosabat hosil bo`ladi.
3. Ko`pga – bir (n:1) munosabat A va V ob`ektlar to`plami orasida
o`rnatilsa, unda A ob`ektning har bir nusxasiga V ob`ektning ko`pi bilan bitta
nusxasi mos keladi. V ob`ektning nushalari orasida shundaylari mavjudki, ularga
A ob`ektning bir nechta nusxasi mos keladi.
4. Ko`pga – ko`p (m: n) munosabat. A va V ob`ektlar orasida shunday
munosabat o`rnatilgan deyiladi, agarda A ob`ektning har bir nusxasiga V
ob`ektni bir nechta nusxasi mos kelsa va aksincha.
Ishni bajarish tartibi
1. Tanlangan obyekt bo`yicha mohiyat-aloqa diagrammasini yaratish.
2. Quyida ―Oliy ta’lim bazasini yaratish uchun mohiyat – aloqa
diagrammasi yaratilgan.
Oliy ta’lim predmet sohasi uchun mohiyat – aloqa modeli
nomi
soni
Id
Xodi
mlar
soni
Nomi
Dekanat
Fakultet
Dekan
Id
Zamdek
an
Xodim/
soni
Id
Yo`nalish
Oliy ta’lim
soni
nomi
id
Talaba/
soni
talabalar
ismi
guruh
i
yonalish
O`qituvchi
Id
ismi
Vazif
asi
lavozimi
ID
1.
2.
3.
Dekanat
KIF
DIF
TTF
fakultet
Lavozimi
yo`nalish
Ism,Familyasi Tel.nomeri
Manzili
talabalar
o`qituvchilar
Id
Id
Id
Id
Soni
Nomi
Ismi
Nomi
Soni
Yo`nalishi
Ism_familiy
asi
Xodimlari
soni
Fakultet id
Guruhi
Talaba/ soni
Yonalish id
Lavozimi
Vazifasi
Yonalish id
Id
Dekanat
Nomi
Xodimlar
soni
Dekan
Zamdekan
Fakultet id
Oliy ta’lim ma’lumotlar bazasini va uning table larini yaratamiz
mysql> use oliytalim;
Database changed
mysql> create table fakultetlar(id int not null auto_increment primary key,
fakultet_soni int(5), fakultet_nomi varchar(44), xodimlar_soni int(15));
Query OK, 0 rows affected (0.03 sec)
mysql> create table dekanat(id int not null auto_increment primary key,
dekanat_xodimlari_soni int(6), dekan_ismi varchar(32), zamdekan_ismi
varchar(45));
Query OK, 0 rows affected (0.14 sec)
mysql> desc dekanat;
shu tariqa qolga table larni ham yaratib olamiz;
mysql> insert into dekanatlar values(0, 'Kompyuter injenering', 5, 'Kuchkarov
Temur', 'Karimov Abdulatif');
Query OK, 1 row affected (0.01 sec)
mysql> select * from dekanatlar;
Shu tariqa jadvalni to`ldirib chiqamiz.
mysql> insert into dekanatlar values(0, 'Dasturiy injenering', 6, 'Saitov Said',
'Keldibekov Bobomurod'),(0, 'Telekommunikatsiya texnologiyalari', 5, 'Sattorov
Said', 'Umurzoqov Jahongir'),(0, 'Raqamli iqtisodiyor', 8, 'Valijonov Hikmatillo',
'Burxonov Bahodir');
Query OK, 3 rows affected, 1 warning (0.01 sec)
Records: 3 Duplicates: 0 Warnings: 1
Select operatorini qo`llanilishi;
mysql> select * from dekanatlar;
Delete operatorini qo`llanilishi;
delete from dekanatlar where id=1;
Query OK, 1 row affected (0.04 sec)mysql> select * from dekanatlar;
insert into fakultetlar values(0, 'KIF', 8, 'Soliyev Mavlon'),(0, 'DIF', 6, 'Kattabekov
Kanol'),(0, 'AXF', 9, 'Shodiyev Mansur'),(0, 'KTF', 6, 'Egamberdiyev Karimberdi');
Query OK, 4 rows affected (0.02 sec)
Records: 4 Duplicates: 0 Warnings: 0
alter table fakultetlar add column yili year;
Query OK, 0 rows affected (0.05 sec)
Records: 0 Duplicates: 0 Warnings: 0
mysql> select * from fakultetlar;
Update operatorining qo`llanilishi;
mysql> update fakultetlar set yili=20018 where id=1;
Query OK, 1 row affected, 1 warning (0.04 sec)
Rows matched: 1 Changed: 1 Warnings: 1
mysql> update fakultetlar set yili=2009 where id=4;
Query OK, 1 row affected (0.01 sec)
Rows matched: 1 Changed: 1 Warnings: 0
mysql> select * from fakultetlar;
mysql> select * from talabalar;
quyida solishtirish amallaridan foydalanamiz
mysql> select * from talabalar where id=2;
mysql> select * from talabalar where id!=2;
mysql> select * from talabalar where id<=2;
mysql> select * from talabalar where yonalishi='robototexnika' and
manzili='Qashqadaryo';
mysql> select * from talabalar where yonalishi='robototexnika' or
yonalishi='Kompyuter injiniring';
mysql> select * from talabalar where id between 3 and 5;
mysql> select * from talabalar where id between 1 and 4;
mysql> select * from talabalar where manzili like 'S%';
mysql> select * from talabalar where yonalishi like '%a';
mysql> select * from talabalar having yoshi>20;
mysql> select * from talabalar;
mysql> select * from talabalar group by manzili;
mysql> select * from talabalar order by manzili;
mysql> select * from talabalar order by manzili desc;
Xulosa:
Men bu mavzuda oliytalim predmet sohasini tanlab u ustida amallar bajardi. Men
birinchi navbatda o`zimning ma’lumotlar bazamni shakllantirdim va undan Where
standart so‘zidan foydalanish(<, >, =<, >=, !=, between, like), Group by va Order
by HAVING standart operatorlaridan foydalandim.