1.1. Kompyuter grafikasi paketlari fanini qo‘llanilish sohalari Hozirgi vaqtda kompyuter grafikasi oddiy chizmalardan tortib tabiiy ob’ektlarning real tasvirlarigacha bo‘lgan turli xil tasvirlar uchun apparat va dasturiy ta’minot haqidagi fan sifatida paydo bo‘ldi. Kompyuter grafikasi paketlari esa deyarli barcha fan va muhandislik fanlarida vizualizatsiya va idrok etish, axborotni uzatish uchun qo‘llaniladi. U tibbiyotda, reklamada, ko‘ngilochar industriyada va boshqa ko‘plab sohalarda qo'llaniladi Grafika ustida ishlash ommaviy foydalanish uchun dasturlar ishlab chiqaradigan dasturlash guruhlari ish vaqtining 90% gacha oladi. Kompyuter grafikasi paketlarining yakuniy mahsuloti tasvirdir. Ushbu tasvirdan texnik chizma, qoʻllanmadagi qism illyustratsiyasi, oddiy diagramma, taklif etilayotgan strukturaning meʼmoriy koʻrinishi yoki dizayni, reklama illyustratsiyasi kabi turli usullarda foydalanish mumkin. Kompyuter grafikasi paketlari fanining predmeti kompyuter yordamida modellar va ularning tasvirlarini yaratish, saqlash va qayta ishlashdir. Bu kompyuterda turli xil tasvirlarni (chizma, chizma animatsiya) olish muammolari bilan shug‘ullanadigan informatika bo‘limi. Kompyuter grafikasi paketlarida quyidagi vazifalar ko‘rib chiqiladi: – tasvirni kompyuter paketlarida aks ettirish; – tasvirni vizualizatsiyaga tayyorlash; - tasvir yaratish; - tasvir bilan amallarni bajarish. Kompyuter grafikasi deganda, odatda kompyuter yordamida grafik ma’lumotlarni tayyorlash, o‘zgartirish, saqlash va ko‘paytirish jarayonlarini avtomatlashtirish tushuniladi. Kompyuter grafikasi paketlari deganda esa shu jarayonlarni bajarishga imkon beradigan dasturiy vositalar tushuniladi. Agar foydalanuvchi ob’ektlarning xususiyatlarini nazorat qila olsa, bu holda interaktiv kompyuter grafikasi hisoblanadi, ya’ni bu inson bilan muloqot qilib kompyuterning grafik yaratish qobiliyatidir. Hozirgi vaqtda deyarli har qanday kompyuterdagi grafik dasturiy paketlarni interaktiv kompyuter grafikasi tizimi deb hisoblash mumkin. Interaktiv kompyuter grafikasi - bu tasvirlarni tayyorlash va ko‘paytirish uchun kompyuterlardan foydalanishdir, lekin shu bilan birga foydalanuvchi tasvirni to‘g‘ridan-to'g'ri ko'paytirish jarayonida unga o'zgartirishlar kiritish imkoniyatiga ham ega, ya'ni real vaqt rejimida grafik elemetlar bilan ishlash imkoniyati nazarda tutilgan. Interfaol grafika kompyuter grafikasining muhim tarmog‘i bo‘lib, foydalanuvchi interaktiv boshqaruv qurilmalari yordamida tasvirning mazmunini, uning shakli, o‘lchami va displey yuzasida rangini dinamik ravishda boshqarish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Kompyuter grafisi paketlaridan xilma-xil sohalarda foydalanish mumkin. Kompyuter grafikasi paketlarini qo‘llaniladigan quyidagi asosiy yo‘nalishlarini ko‘rib chiqamiz: Ilmiy grafika - bu yo‘nalish birinchi bo‘lib paydo bo‘ldi. Birinchi kompyuterlar faqat ilmiy va ishlab chiqarish masalalarini hal qilish uchun ishlatilgan. Olingan natijalarni yaxshiroq tushunish uchun ular grafik tarzda qayta ishlandi, grafiklar, diagrammalar, hisoblangan tuzilmalarning chizmalari qurildi. Mashinadagi birinchi grafikalar ramziy bosib chiqarish rejimida olingan. Keyin maxsus qurilmalar - qog‘ozga siyoh qalam bilan chizmalar va grafiklarni chizish uchun grafik plotterlar (plotterlar) paydo bo‘ldi. Zamonaviy ilmiy kompyuter grafikasi ularning natijalarini vizual tasvirlash bilan hisoblash tajribalarini o‘tkazish imkonini beradi(1.4-rasm). 1.4-rasm. Ilmiy grafika uchun misol Ilmiy grafikaning maqsadi - ilmiy tadqiqot ob’ektlarini vizual tasvirlash, hisoblash natijalarini grafik qayta ishlash, ularning natijalarini vizual taqdim etish bilan hisoblash tajribalarini o‘tkazishdir. Biznes grafikasi - Muassasalar ishining turli ko‘rsatkichlarini vizual tarzda aks ettirish uchun mo‘ljallangan kompyuter grafikasi sohasi(1.5-rasm). Rejalashtirilgan ko‘rsatkichlar, hisobot hujjatlari, statistik hisobotlar - bular biznes grafikasi yordamida illyustrativ materiallar yaratiladigan ob’ektlardir. Biznes grafik dasturlari elektron jadvallarga kiritilgan. 1.5-rasm. Turli ko‘rinishidagi diagrammalar Biznes grafikasining maqsadi turli muassasalar ishida tez-tez ishlatiladigan illyustratsiyalarni yaratishdir. Rejalashtirilgan ko‘rsatkichlar, hisobot hujjatlari, statistik hisobotlar - bular biznes grafikasi yordamida illyustrativ materiallar yaratiladigan ob’ektlardir. Muhandislik grafikasi - dizayn muhandislari, me’morlar va yangi texnologiya ixtirochilarining ishlarida foydalaniladi. Ushbu turdagi kompyuter grafikasi SAPR(dizaynni avtomatlashtirish tizimlari)ning ajralmas elementi hisoblanadi. Dizayn grafikasi yordamida tekis tasvirlar(proyeksiyalar, kesmalar) va fazoviy uch o‘lchovli tasvirlarni olish mumkin. Dizayn grafikasining maqsadi - chizmalarni yaratish ishida dizaynerlar va ixtirochilardan foydalanish. Ushbu sohada ishlaydigan kompyuter ilovalari SAPR - Kompyuter yordamida dizayn tizimlari deb ataladi(1.6-rasm). 1.6-rasm. SAPR yordamida yaratilayotgan avtomobil dizayni Grafika hisob-kitoblar bilan birgalikda optimal dizaynni, qismlarning eng muvaffaqiyatli joylashishini vizual ravishda izlash va dizayndagi o‘zgarishlar olib kelishi mumkin bo‘lgan xolatlarni bashorat qilish imkonini beradi. Dizayn grafikasi yordamida siz tekis tasvirlarni (proyeksiyalar, bo‘limlar va fazoviy, uch o‘lchovli tasvirlar) olishingiz mumkin. Illustratsiyali grafika - bu qo‘l bilan erkin kompyuter ekranida chizishdir. Illustratsiyali grafik paketlar umumiy maqsadli amaliy dasturlar uchun mo‘ljallangan. Illustratsiyali grafika uchun dasturiy vositalar grafik muharrirlar deb ataladi(1.7-rasm). 1.7-rasm. Adobe Illustator dasturida chizilgan qush Insonga monitorda grafik paketlardagi qalam, cho‘tka, bo‘yoq, chizg‘ich va boshqa asboblar yordamida kompyuter bilan rasm chizish imkonini beruvchi dasturiy vositalar illyustrativ grafik paketlarga kiradi. Veb dizayn-veb sahifalarni loyihalash. Bu yo‘nalish bosma nashr uchun dizayn va qog‘oz qanday ahamiyatga ega bo‘lsa veb sayt dizayni uchun kompyuter grafikasi shunday ahamiyatga ega(1.8-rasm). 1.8-rasm. Veb-sayt uchun yaratilgan veb-dizaynga na’muna Ko‘pincha veb-dizayn deganda nafaqat sayt uchun grafik elementlarni yaratish tushuniladi. Balki uning tuzilishini loyihalash, navigatsiya qilish, ya’ni butunlay saytni prototipini ishlab chiqish tushuniladi va bu to‘liq kompyuter grafik paketlari yordmida amalga oshiriladi; Multimedia - bu kompyuter ekranidagi yuqori sifatli tasvirning tovush bilan birikmasi. 1.9-rasm. Multimediali ilovaga yaratilgan dizayn Multimedia sohasi bo‘yicha ishlab chiqish bilan bog‘liq kompyuter grafikasi paketlari interaktiv dasturlar, entsiklopediyalar, ta’lim o‘yinlari va ularga mos ta’lim dasturlari va interfeyslarini tayyorlaydi(1.9-rasm). Grafik dizayn - bu fan sifatida vizual aloqa va taqdimotga qaratilgan badiiy va kasbiy fanlarga taalluqlidir. 1.10-rasm. Grafik dizaynda yaratilgan o‘quv markazi e’loni Fikrlar va xabarlarning vizual tasvirini shakllantirish uchun belgilar, tasvirlar yoki so‘zlarni yaratish va birlashtirish uchun turli xil texnik vositalardan foydalaniladi(1.10-rasm). Grafik dizayner yakuniy natijani olish uchun tipografiya, tasviriy san’at va sahifalarni tuzish usullaridan foydalanishi mumkin. Kompyuter animatsiyasi. Kompyuterda harakatlanuvchi tasvirlarni olish kompyuter animatsiyasi deb ataladi(1.8-rasm). “Animatsiya” so‘zi jonlantirish degan ma’noni anglatadi. Yaqin o’tmishda animatorlar o’z filmlarini qo’lda yaratdilar. Harakatni yetkazish uchun ular bir-biridan kichik o’zgarishlar bilan farq qiladigan minglab chizmalarni bajarishlari kerak edi. Keyinchalik bu chizmalar plyonkada suratga olindi. 1.8-rasm. Personajga harakat berish jarayoni Kompyuter animatsiya tizimi muntazam ishning muhim qismini egallaydi. Misol uchun, rassom harakatlanuvchi ob’ektning faqat boshlang‘ich va yakuniy holatini ekranda chizmalarini yaratishi mumkin, barcha oraliq holatlar esa kompyuter tomonidan hisoblab chiqiladi va ko‘rsatiladi. Olingan chizmalar, ma’lum bir chastota bilan ekranda ketma-ket ko‘rsatiladi, harakat illyuziyasini yaratadi. Interyer dizayni - bu odamlar bilan atrof-muhitning qulayligi va estetik jihatdan yoqimli o‘zaro ta’sirini ta’minlash uchun xonalarning ichki qismiga yo‘naltirilgan dizayn sohasi(1.9-rasm). Ichki dizayn badiiy va sanoat dizaynini birlashtiradi. Dizayner xonadagi mehnatni optimallashtirishni amalga oshiradi, katta xonalarda navigatsiyani yaxshilaydi, ixtisoslashgan xonalarning dizaynini (masalan, ovoz yozish studiyalari, filmlarni tahrirlash, fotosuratlar, suv parklari) mijozlar talablariga muvofiq ishlab chiqadi. 1.9-rasm. 3Ds Max dasturida tayyorlangan interyer dizayni Dizayner xonaning tartibini, yoritish, shamollatish tizimlari, akustikadan boshlab, ichki bezatishning butun jarayonini boshqaradi; devor bezaklari; va mebellarni joylashtirish va navigatsiya belgilarini o‘rnatish bilan yakunlanadi. Landshaft dizayni - bu uchta sohaning chorrahasida joylashgan san’at: bir tomondan arxitektura, qurilish va dizayn (muhandislik yo‘nalishi), boshqa tomondan botanika va o‘simlikshunoslik (biologik jihat), uchinchi tomondan landshaft dizayni tarixdan (ayniqsa madaniyat tarixidan) va falsafadan olingan ma’lumotlardan foydalanadi(1.10-rasm). 1.10-rasm. 3D dasturda yaratilgan Landshat dizayni UI/UX dizayn Ba’zan siz dasturdan foydalanasiz va bu juda qulay ekanligini tushunasiz. Yoki ba’zan bankning bankomatiga boring va pul yechib olish uchun bosiladigan tugmalar juda ko‘p bo’lgani uchun g‘azablanasiz. Dastur yoki tizim bilan o‘zaro aloqa qilish usuli "interfeys" deb ataladi(1.11-rasm). 1.11-rasm. UI/UX dizayn UI va UX dizaynerlari ilovalar va xizmatlarni loyihalashtiradilar. Ularning vazifasi oddiy, tushunarli va tez javob beruvchi interfeysni yaratishdir. Ular ilovalarni yaratuvchi kompaniyalar tomonidan va bevosita ular ishlaydigan xizmatlar - banklar, startaplar tomonidan yollanadi. Mavzu bo‘yicha savollar 1. Kompyuter grafikasi paketlarida qanday vazifalar ko‘rib chiqiladi? 2. Kompyuter grafikasi paketlari fanining predmeti nima? 3. Kompyuter grafikasi paketlari hozigi kunda qaysi sohalarda keng ishlatilayapti? 4. Kompyuter garfikasi yo‘nalishlari ichidan qaysi birisi birinchi paydo bo‘lgan? 5. Grafik dizayn nima? 6. 3D grafik dasturlar bilan bog‘liq qanday dizayn yo‘nalishlari mavjud? 7. Illustratsiyali grafikani nimalar tashkil etadi?