TCP/IP protokollar steki.
Reja:
1. TCP /IP protokollari .
2. IP tаrmоg‘idа аdrеslаsh.
3. TCP/IP tarmoqlarida adreslashning asosiy
turlari
4. IP-adres formatlari
5. IPv6 ga o‘tish texnologiyalari
3
Хозирги вақтда Телекоммуникация тармоқларида TCP/IP
протоколлари стеки кенг қўлланилмоқда
TCP/IP стеки иккита асосий протоколни ўз ичига олади:
1. TCP (Transmission Control Protocol) – кетма-кет
фрагментларга бўлинган маълумотларни кафолатли
етказишга жавоб беради. Транспорт поғонаси
протоколи ҳисобланади.
2.
IP (Internet Protocol) – пакетларни узатувчи
протокол, тармоқ протоколлари жумласига киради.
TCP/IP протоколи ҳар хил тоифадаги компьютерлар
орасидаги ахборот алмашувини амалга оширади.
4
Глобал ИНТЕРНЕТ тармоғининг сифатли ишлаши
учун TCP/IP Протоколлари асос ҳисобланади.
TCP/IP протоколлари пакетлар коммутацияси
асосида ахборотлар алмашинувини ташкил этувчи
протоколлар рўйҳати ва қоидалар мажмуаси
ҳисобланади.
5
Protokollar steki – bog’langan tarmoq protokollari
bo’lib, kompyuter tarmog’ida ma’lumotlarni uzatishni
ta’minlab beradi.
Tarmoq protokoli - ma`lumotlar almashinuvi qoidalari
va formatlari to`plami hisoblanadi.
Бундан
ташқари
Интернет
фойдаланишга рухсат беради.
ресурсларидан
6
7
Шу боис TCP/IP протоколи
протоколлар туркумига киритилди.
тармоқлараро
TCP/IP протоколлари учун яратилган махсус
протоколлар стекларига қуйидагилар киради:
• SMTP (Simple Mail Protocol) – электрон почта;
• FTP (File Transfer Protocol) – компьютерлар
орасида файл алмашишни амалга ошириш ва
х.к.
8
TCP/IP термини орқали тармоқда ахборот
алмашинувини ташкил этувчи ИККИТА протокол
тушунилади: TCP ва IP.
Тармоқ протоколлларига Асосий протокол TCP
дан (транспорт сатҳи) ва IP (тармоқ сатҳи) ташқари
амалий ва тармоқ протоколлари ҳам киради.
9
• Transmission Control Protocol (TCP) (узатишни
бошқариш протоколи) —интернет асосий тармоқ
протоколларидан
тармоқларида
бири
бўлиб,
TCP/IP
маълумотларни
узатишни
бошқаришга мўлжалланган.
•
OSI
моделининг
вазифасини бажаради.
транспорт
поғонаси
TCP/IP protokollar oilasi
IP (Internet Protocol) – tarmoqlararo protokol
TCP (Transmission Control Protocol) – asosiy
transport protokoli
UDP (User Datagram Protocol) – ikkinchi
transport protokoli
ARP (Address Resolution Protocol) – adreslar
mosligini aniqlovchi protokol
SLIP –(Serial Line Internet Protocol) – telefon
kanallari orqali ma’lumot uzatish protokoli
11
FTP
(File
Transfer Protocol —
файлларни жўнатиш протоколи) —
компьютер тармоқларида файлларни
жўнатиш протоколи. FTP серверга
боғланиб папкалар рўйхатини кўриш ва
файлларни
серверга
юклаш
ва
сервердан кўчириб олиш имкониятини
беради. Булардан ташқари серверлар
ўртасида файл алмашиш имкониятини
беради. Бу протокол орқали боғланиш
21 порт орқали бажарилади.
HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure) —
HTTP протоколининг кенгайтирилгани бўлиб,
маълумотларни
шифрлаб
узатиш
учун
қўлланилади. Жўнатилаётган маълумотлар, SSL
ёки TSL криптографик протоколлари билан
сиқилган ҳолда жўнатилади. http дан фарқли
равишда HTTPS TCP нинг 443 порти
ишлатилади
UDP (User Datagram Protocol —
фойдаланувчи
датаграммаси
протоколи) — IP боғланиш қилмасдан
тармоқ орқали маълумот жўнатиш
транспорт протоколи. OSI модели
транспорт поғонасининг энг оддий
протоколи ҳисобланади. TCP дан
фарқли
равишда
у
жўнатилган
маълумотларни
етиб
боришини
таъминлаб бермайди.
Short message peer-to-peer protocol (SMPP) –
SMS сервер клиентлари орасида алоқа учун
протокол. SMS ва USSD хабарларни жўнатиш
учун мўлжалланган. Протокол алмашишда PDU
(protocol data units, протоколнинг маълумот
пакетлари) га асосланган бўлиб, OSI нинг 4 чи
поғонасида
жўнатилади.
Узатиш
самарадорлигини ошириш учун PDU нинг бинар
кўриниши мавжуд.
Пакетлар алмашуви
синхрон кўринишда яъни сўровни жўнатгандан
кейин жавоб қайтганга қадар пакетлар
алмашуви
тўхтатилади,
ҳамда
асинхрон
кўринишда
яъни
сўровлар
тўхтовсиз
жўнатилади, жавобларга ишлов бериш эса
унинг қайтишига қараб бажарилади.
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol — почта
жўнатиш оддий протоколи) бу электрон
почтани TCP/IP тармоқларида жўнатиш учун
мўлжалланган тармоқ протоколи.
ESMTP (Extended SMTP) — кенгайтирилган
SMTP. Ҳозирги вақтда SMTP протоколи
деганда ушбу протокол тушунилади.
POP3 (Post Office Protocol Version 3 — почта
бўлими протоколи, 3 чи версия) почта
клиенти-дастурида ишлатилиб, сервердан
электрон почта хабарларини олиш учун
ишлатилади. Одатда SMTP протоколи билан
жуфтликда ишлатилади
IMAP
(Internet
Message
Access
Protocol — «интернет электрон почтага
уланиш протоколи») — электрон
почтага кириш учун амалий поғонадаги
протокол. POP3 протоколи ўхшаш
бўлиб, кирувчи хатлар билан ишлашни
таъминлайди. Бундан ташқари калит
сўзга асосланган ҳолда қидирувни хам
бажарса бўлади.
SIP (Session Initiation Protocol — сеанс
ўрнатиш учун протокол) — фойдаланувчи
интернет-сеансини ўрнатиш ва ўчириш
учун стандарт бўлиб, мультимедиали
маълумотларни
алмашишни
хам
таъминлайди,
яъни
аудио-видео
конференция, тезкор хабар хамда онлайн
ўйинлар. SIP асосан овозли хамда видео
чақирувларни ўрнатиш учун ишлатилади.
19
Internet — dunyo bo’ylab joylashgan va yagona tarmoqqa
birlashtirilgan minglab kompyuter tarmoqlarining majmuyidir.
TCP/IP -TRANSMISSON CONTROL PROTOKOL / INTERNET
PROTOKOL) Internetdagi ma'lumotlarni uzatish protokollari deb ataladi.
Internetda axborot almashish standart qoidalar asosida amalga oshiriladi.
20
TCP/IP protokolining
quyidagicha:
axborotni
uzatish
usuli
- TCP protokoli axborotni paketlarga ajratadi;
- IP protokoli orqali barcha paketlar qabul qiluvchiga
uzatiladi va TCP protokoli tomonidan barcha
paketlarning qabul qilinganligi tekshiriladi;
- barcha paketlar qabul qilingandan keyin TCP
protokoli ularni tartibga soladi va yaxlit ko’rinishga
keltiradi.
21
TCP/IP ПРОТОКОЛИНИНГ ТАШКИЛ
ЭТУВЧИЛАРИ:
• IP
(интернет
протоколи)
пакетлар
маълумотларини Тугундан тугунгача узатишни
таъминлайди.
Маълумотлар пакетларга бўлинади ва IP-адреслари
орқали жўнатиш учун тугунга йиғилади ва IP
Пакетларни
IP-адреслари
орқали
узатишни
таъминлайди.
• TCP (узатишни бошқарувчи протокол) - Пакетларни
абонентдан серверга тўлиқ етиб боришини назорат
қилади.
22
–
узатилган
маълумотларни
пакетларга бўлиш тартибини ва пакетларни тугундан
тугунга узатиш тартибини ва пакетларни тугунга
йиғиш алгоритмларини
аниқлайдиган
қоидалар
мажмуасига айтилади.
TCP/IP-протоколи
Мисол учун: «А» ПК дан пакетларни «С» ПК га узатиш
тартиби.
23
TCP/IP tarmoqlarida adreslashning
asosiy turlari
• IP-adres – tarmoqdagi TCP/IP protokoldan foydalanuvchi
•
•
•
•
xostni aniqlovchi unikal identifikator.
Tugun (node) yoki xost (host) – tarmoqqa ulangan va
boshqa qurilmalar bilan o‘zaro aloqada ishlay oladigan
qurilma.
IPv4. IP-adres – 32-razryadli ikkilik son. Qulaylik uchun
maxsus formatda yoziladi – o‘nlik ko‘rinishda nuqtalar
bilan (dotted decimal).
har bir raqam 0 dan 255 gacha diapazon chegarasida
bo‘ladi
Misol uchin: 181.252.30.115
IP adreslarning ikki turi mavjud:
• IPv4 (internet protocol version 4)
• IPv6 (internet protocol version 6).
• IP adres strukturasi:
• IP adres 4 ta qismdan tashkil topgan;
• Har bir qism 8 bit uzunlikka ega (demak
uning umumiy uzunligi 32 bit);
12.1-rasm. IP adres sinflarini topishning
sodda ko‘rinishi
Sinf
1-oktet
qiymat
diapazonlari
Tarmoqlarni
ng ehtimoliy
soni
Tugunlarning
ehtimoliy
soni
A
1 - 126
B
C
D
E
128 - 191 192 - 223 224 - 239 240 - 247
126
16382
2097150
16777214
65534
254
---
---
26843545 13421772
6
8
A sinf adresi – yirik umumfoydalash tarmoqlarida ishlatishga
mo‘ljallangan.
B sinf adresi – o‘rta o‘lchamdagi tarmoqlarda ishlatiladi, masalan,
universitet va yirik kompaniyalar tarmoqlarida ishlatiladi.
C sinf adresi – kam sonli kompyuterli tarmoqlarda ishlatiladi.
D sinf adresi – mashinalar guruhlariga murojaat qilinganida ishlatiladi.
E sinf adresi – zahiraga olingan.
IP-adres formatlari
• IPv4.
•
IP-adres 4-versiyada 32-bitdan iborat. 4-versiya IPadreslarini 0 dan 255 gacha bo‘lgan nuqtalar bilan ajratilgan 4 ta
o‘nlik sonlar ko‘rinishida yozish qulay, masalan, 192.168.0.3.
• IPv6.
•
IP-adres 6-versiyada 128-bitdan iborat. Raqamlar ikki
nuqta bilan ajratilgan (masalan,
2001:0db8:85a3:0000:0000:8a2e:0370:7334).
• Adres boshidagi nollarni tushirib qoldirish mumkin. Ketma-ket
kelgan nollar guruhini tushirib qoldirish mumkin, ularning
o‘rniga ikki ikki nuqta yoziladi (fe80:0:0:0:0:0:0:1 ni fe80::1
ko‘rinishida yozish mumkin). Adresda bunday o‘zgartirishni bir
marta bajarish mumkin.