რეფერატი
იყო თუ არა ნატოს ინტერვენცია კოსოვოში სამართლებრივად
სწორი გადაწყვეტილება
ოთარ ჭიჭინაძე
აკადემიური წერა
2021
1
sarCevi
1. Sesavali ...................................................................................................................................... 3
2. ra aris humanitaruli intervencia, misi mniSvneloba da riT gansxvavdeba igi
Carevisgan ..................................................................................................................................... 3
3. kosovos konfliqti...................................................................................................................... 5
3.1. kosovos konfliqtis mokle istoriuli mimoxilva ...................................................................................... 5
3.2. saerTaSoriso organizaciebis CarTva iugoslaviaSi ganviTarebul movlenebSi ............................. 6
3.2.1. natos intervencia kosovos teritoriaze da amis samarTlebrivi safuZvlebi ...........................7
4 Sedegebi da gaeros saerTaSoriso sasamarTlos gadawyvetileba ...................................... 9
5. daskvna....................................................................................................................................10
ანოტაცია
ნაშრომში განხილული იქნება ყოფილი იუგოსლავიის ტერიტორიაზე
განვითარებული მოვლენები 1990-იან წლებში. ვისაუბრებ მილოშევიჩის
მთავრობაზე,
ალბანელების
მისწრაფებებსა
და
პროტესტზე,
მათ
თვითგამორკვევაზე და ასევე იმაზეც, თუ როგორ მოიპოვა კოსოვომ საბოლოო
დამოუკიდებლობა. მიმოხილული იქნება რეგიონის მოკლე ისტორია,
ინტერვენცია, რას ნიშნავს ეს ტერმინი და როდის არის საერთაშორისო
ორგანიზაციების მიერ იგი დაშვებული.
2
შესავალი
ნატოს ინტერვენციამ კოსოვოს ტერიტორიაზე ბევრი დიდი კითხვა გაუჩინა
საზოგადოების გარკვეულ ნაწილს. თუმცა, მათგან მთავარი არის იყო თუ არა ეს
მოქმედება სამართლიანი და შეესაბამებოდა თუ არა ის სამართლის ნორმებს.
კითხვების შესაბამისად გაჩნდა მკვლევართა ჯგუფები, რომლებიც ან
იწონებდნენ ან კიდევ გმობდნენ ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის ამგვარ
საქციელს. საერთაშორისო კოფლიქტების დარეგულირებაში საერთაშორისო
ორგანიზაციების როლზე აკადემიკოსებისა და პოლიტოლოგების ერთი ჯგუფი
ფიქრობს, რომ ,,ასეთი ორგანიზაციების როლი მართლაც დიდია და ისინი
ეფექტურად მუშაობენ, ხოლო მეორე ჯგუფის [...] აზრით, ისინი კი არ
3
აუმჯობესებენ, არამედ საფრთხეს უქმნიან მსოფლიო უსაფრთხოებასა და
მშვიდობის დამყარებას.” (გოგინაშვილი ნ., ასანიშვილი ი., ,,სართაშორისო
ორგანიზაციების
ქმედებათა
ეფექტიანობა
საერთაშორისო
არენაზე
კონფლიქტების
დარეგულირებასა
და
მშვიდობის
დამყარებაში”,
intermedia.ge/სტატია/58333-საერთაშორისო-ორგანიზაციების-ქმედებათაეფექტიანობა-საერთაშორისო-არენაზე/22/.)
ჩემი მიზანი მკვლევართა ორი პოზიციის განხილვა და, საბოლოოდ,
საკუთარი აზრის მკითხველისათვის გაცნობაა იმ თემასთან დაკავშირებით, იყო
თუ არა ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის მიერ სერბეთის ტერიტორიაზე
სამხედრო ღონისძიებების წამოწყება სამართლის ნორმებით გამყარებული.
ამისათვის, მე განვიხილავ შემდეგ თემებს: რა არის ჰუმანიტარული
ინტერვენცია, მისი მნიშვნელობა და რით განსხვავდება იგი ჩარევისგან.
მიმოვიხილავ კოსოვოს კონფლიქტის ისტორიას. ასევე ვისაუბრებ
საერთაშორისო ორგანიზაციების ჩართვაზე იუგოსლავიაში განვითარებულ
მოვლენებში, ნატოს ინტერვენციაზე სერბეთის ტერიტორიაზე და ამის
სამართლებრივ საფუძვლებზე. იმაზეც, თუ რა ხდება ამჟამად კოსოვოში.
განვიხილავ სხვადასხვა სამართლებრივ გადაწყვეტილებას და, საბოლოოდ, ამ
ყველაფრის გათვალისწინებით, ჩამოვაყალიბებ საკუთარ აზრს მოცემულ
პრობლემაზე.
რა არის ჰუმანიტარული ინტერვენცია, მისი მნიშვნელობა
და რით განსხვავდება იგი ჩარევისგან?
გასული საუკუნის პირველ ნახევარში განვითარებული მოვლენების ფონზე
საჭირო გახდა არამარტო შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი ნორმების
გადახედვა, არამედ საერთაშორისო დონეზე სამართლებრივი საკითხების
მოწესრიგება. შეიცვალა საზოგადოების დამოკიდებულება ზოგიერთ ისეთ
საკითხზე, როგორიცაა ძალის გამოყენება, ზოგადად, ადამიანის უფლებები.
საერთაშორისო საზოგადოება შეიკრიბა და შეთანხმდა ცალმხრივი ძალის
გამოყენების შეზღუდვაზე, რათა მსოფლიოში მშვიდობა დამყარებულიყო.
თანამედროვე საერთაშორისო სისტემის ერთ-ერთ მთავარ პრინციპად იქცა
ჩაურევლობა, რომელიც გამორიცხავს სხვა სახელმწიფოს შინაურ საქმეებში
ჩარევას. ეს პრინციპი ეფუძვნება სახელმწიფოს დამოუკიდებლობასა და
სუვერენულ თანასწორობას. გაეროს 1970 წლის დეკლარაცია საერთაშორისო
სამართლის პრინციპების შესახებ ჩაურევლობის შინაარსს შემდეგნაირად
4
წარმოგვიდგენს: ,,არც ერთ სახელმწიფოს ან სახელმწიფოთა ჯგუფს არა აქვს
უფლება ჩაერიოს პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, რა მიზეზითაც უნდა იყოს, სხვა
სახელმწიფოს საშინაო და საგარეო საქმეებში; დაუშვებელია შეიარაღებული
ჩარევა და ჩარევის ყველა სხვა ფორმა ან ყოველგვარი მუქარა, რომელიც
მიმართულია სახელმწიფოს სამართალ-სუბიექტობის ან მისი პოლიტიკური,
ეკომონიკური და კულტურული საფუძვლების წინააღმდეგ; ისეთი ქმედებები,
რომლებიც მიზნად ისახავს სხვა სახელმწიფოს დამორჩილებას, მის სუვერენულ
უფლებათა შელახვასა და მისგან რაიმე უპირატესობის მიღებას; არც ერთი
სახელმწიფო არ უნდა მიმართავდეს შეიარაღებულ, ძირგამომთხრელ ან
ტერორისტულ ქმედებებს, რომლებიც მიზნად ისახავს მეორე სახელწიფოს
წესწყობილების შეცვლას ძალაუფლების გზით; ყოველ სახელმწიფოს
დაუშვებლად უნდა მიაჩნდეს ასეთი ქმედებები და უარი თქვას მათთვის
დახმარების გაწევაზე, მათ დაფინანსებაზე, წაქეზებაზე და არ უნდა ერეოდეს
სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მიმდინარე შინაომებში” (United Nations
General Assembly, “Declaration on Principles of International Law concerning Friendly
Relations and Co-operation among States in accordance with the Charter of the United
Nations”, www.un-documents.net/a25r2625.htm.).
მნიშვნელოვანია ჩარევის და ჰუმანიტარული ინტერვენციის ერთმანეთისგან
განსხვავება.
მეორე
შემთხვევაში,
საერთაშორისო
ორგანიზაცია
ან
ორგანიზაციები თავს უფლებას აძლევენ ადამიანის უფლებათა უხეში და
მასობრივი დარღვევების ჩამდენი სახელმწიფოს წინააღმდეგ სამხედრო,
ეკონომიკური თუ სხვა სახის მოქმედებით ძალა გამოიყენონ. ჰუმანიტარული
ინტერვენცია მართლზომიერ აქტად ითვლება. ეს იქიდან გამომდინარეობს,
რომ საერთაშორისო სამართლით აკრძალული დანაშაულების (გენოციდი,
ეთნიკური წმენდა და სხვ.) ჩადენის უფლება თავის ტეროტორიაზე არც ერთ
სახელმწიფოს არ აქვს. ასეთი დანაშაულების შემთხვევაში პრაქტიკაში გვხვდება
ჰუმანიტარული ინტერვენცია შეიარაღებული ძალების გამოყენების სახითაც.
(ალექსიძე ლ., ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი: ლექსიკონიცნობარი, თბილისი, 2005). ამის მაგალითია ნატოს ინტერვენცია კოსოვოში.
თუმცა, თვით ასეთი დონის საერთაშორისო ორგანიზაციის ამ ქმედებასაც კი არ
ჩაუვლია კრიტიკის გარეშე. (Wippman D., Kosovo and the Limits of International Law,
2001). ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის ჰუმანიტარულმა ინტერვენციამ დიდი
შფოთვა გამოიწვია ექსპერტთა ნაწილში. გაჩნდა კითხვა იმასთან
დაკავშირებით, თუ რამდენად ლეგიტიმური და სამართლებრივად დასაშვები
იყო ეს ნაბიჯი.
5
კოსოვოს კონფლიქტი
მოკლე ისტორიული მიმოხილვა
იუგოსლავიაში, საბჭოთა კავშირის მმართველობის დროს, უმეტესად
ალბანელებით დასახლებულ კოსოვოს მხარეს გაჩნდა ავტონომია.
ტერიტორიაზე სიტუაცია გასული საუკუნის 80-იან წლებში დაიძაბა. 1989 წელს
სერბეთის მაშინდელმა პრეზიდენტმა, სლობოდან მილოშევიჩმა, კოსოვოს
სპეციალური ავტონომიური სტატუსი შეუჩერა. დაიწყო ეთნიკური
ალბანელების მასობრივი შევიწროება. საპასუხოდ, კოსოვოში მცხოვრებმა
ალბანელებმა ,,დაიწყეს არაძალადობრივი სეპარატისტული მოძრაობები და
სხვადასხვა დამოუკიდებელი ინსტიტუტების შექმნა, რისი მიზანიც
საბოლოოდ დამოუკიდებლობის მიღება იქნებოდა.” (ცეცაძე თ., ,,კოსოვოს
კონფლიქტის მიზეზები და განვითარება”, intermedia.ge/სტატია/45557კოსოვოს-კონფლიქტის-მიზეზები-და-განვითარება/23/.)
1990 წლის 2 ივლისს კოსოვომ თავი რესპუბლიკად გამოაცხადა. ამას შედეგად
1991 წლის სექტემბერში მათ მიერ კონსტიტუციის მიღება მოჰყვა. საბოლოო
ჯამში, 1992 წელს კოსოვომ თავი დამოუკიდებლად გამოაცხადა, თუმცა
აღიარება იმ ეტაპზე მხოლოდ და მხოლოდ ალბანეთისგან მიიღო.
1996 წელს სიტუაცია უფრო გართულდა. მშვიდობიან აქციებს არანაირი
შედეგი არ მოჰყვა, ამას კი კოსოვოს გამათავისუფლებელი არმიისა და
ეთნიკურად ალბანელი პარტიზანული ჯგუფისგან მშვიდობიანი მოძრაობის
ჩანაცვლება მოჰყვა. კერძოდ, ისინი დაუპირისპირდნენ სერბეთისა და
იუგოსლავიის შეიარაღებულ ძალებს.
90-იანი წლების ბოლოს სიტუაციამ კულმინაციას მიაღწია და შედეგად
მივიღეთ ათასობით გარდაცვლილი ადამიანი, მილიონზე მეტი დევნილი
ალბანელი და დანგრეული რესპუბლიკა.
კონფლიქტის
განვითარებასთან
ერთად
იზრდებოდა
ინტერესი
საერთაშორისო საზოგადოების მხრიდან. უმეტესად, ხალხი დაბნეული იყო, არ
იცოდნენ რა ბედი ეწეოდა კონფლიქტის ზონას.
საერთაშორისო
მოვლენებში
ორგანიზაციების
ჩართვა
იუგოსლავიაში
განვითარებულ
6
საერთაშორისო ორგანიზაციები დიდ როლს ასრულებენ ქვეყნებს შორის
მშვიდობის დამყარებასა და თავდაცვის სფეროში. მათი როლი განსაკუთრებით
გაიზარდა მეორე მსოფლიო ომის დამთავრებისა და ცივი ომის პერიოდის
შემდეგ. ამიტომაც, გასაკვირი არაა, რომ კოსოვოს კრიზისული მდგომარეობის
დროს არაერთმა გაერთიანებამ გამოთქვა თავისი აზრი და შეშფოთება
განვითარებულ მოვლენებზე. მათ დაიწყეს გამოსავლის ძიება და უფრო დიდი
მსხვერპლის თავიდან აცილებისთვის მხარეებს დიალოგისკენ მოუწოდებდნენ
(Dr. Klinton W. Alexander, Nato’s Intervention in Kosovo: The Legal Case for Violating
Yugoslavia’s “National Sovereignity” in the Absence of the Security Council Approval).
ერთ-ერთი პირველი, რომელმაც სერიოზულად დაიწყო ამ თემაზე მუშაობა
იყო ევროკავშირი. აღნიშნულმა გაერთიანებამ არაერთხელ ჩაატარა კრება ამ
საკითხზე 98-99 წლებში და აქტიურად ცდილობდა კონფლიქტის
განეიტრალებას (Krieger H., The Kosovo Conflict and International Law, Cambridge
University Press, 2001). ერთ-ერთი ასეთი შეკრება 1998 წლის 13 ივლისს გამართა.
იქ კიდევ ერთხელ აღინიშნა მწუხარება ძალადობრივ ფაქტებსა და კრიზისის
ზრდის საფრთხეზე კოსოვოს ტერიტორიაზე. ევროკავშირმა მზადყოფნა
გამოთქვა დიალოგებზე ალბანურ სეპარატისტულ მხარესთან და ხაზი გაუსვა
ბელგრადის პასუხისმგებლობას კონფლიქტის საწყის ეტაპზე. კრებაზე
გამოითქვა მოსაზრება იმის შესახებაც, რომ კრიზისიდან გამოსავალი არც
სტატუს ქუოს შენარჩუნება და არც დამოუკიდებლობის აღიარება არ იყო.
ევროკავშირის აზრით, პრობლემის გადაჭრის გზა იყო კოსოვოსთვის
სპეციალური სტატუსის მინიჭება (Krieger H., The Kosovo Conflict and International
Law, Cambridge University Press, 2001).
ამასობაში სიტუაცია კონფლიქტის ზონაში მწვავდება. უკან დასახევად
არცერთი მხარე არაა მზად. სასტიკად ეპყრობიან ადგილობრივებს.
გახშირებულია ფიზიკური ძალადობა იმ ადამიანების მიმართ, ვინც
მოწინააღმდეგის ხელში აღმოჩნდება. ამასთანავე, გართულდა დაშავებულთა
და დაზარალებულთა ზუსტი რიცხვის დადგენა, აღრიცხვების წარმოება (Krieger
H., The Kosovo Conflict and International Law, Cambridge University Press, 2001).
ევროკავშირი ერთხმად თანხმდება, რომ გამოსავალი ძალადობასა და
შეიარაღებულ ქმედებებში არაა.
1998 წელსვე ევროპის კომიტეტის დასკვნის საფუძველზე აიკრძალა
ნებისმიერი სახის დაფინანსება იუგოსლავიის ფედერაციული რესპუბლიკის
და სერბეთის მთავრობებისა და მათთან დაკავშირებული ყოველი პისა თუ
ორგანიზაცია/დაჯგუფებისა (Council Regulation (EC) No 1607/98 of 24 July 1998
concerning the prohibition of new investment in the Republic of Serbia).
7
ნატოს ინტერვენცია სერბეთის ტერიტორიაზე და ამის სამართლებრივი
საფუძვლები
კოსოვოს ტერიოტორიაზე სიტუაციამ კულმინაციას მიაღწია 1998 წელს. სერბ
პოლიციელებსა და კოსოვოს განთავისუფლების არმიის შეტაკების შედეგად
დაიღუპა 1500 ადამიანი, 400000 ადგილობრივს კი საკუთარი მუდმივი
საცხოვრებლის დატოვება მოუწია.
1998 წლის მაისში ჩრდილოატლანტიკური საბჭოს საგარეო საქმეთა
მინისტრების სესიაზე დაისახა ორი ძირითადი მიზანი: კრიზისის მშვიდობიანი
გზით
დარეგულირება
და
სტაბილურობისა
და
უსაფრთხოების
უზრუნველყოფა მეზობელ სახელმწიფოებში (ძირითადად მაკედონიასა და
ალბანეთში). ამავე წლის აგვისტოში ნატოს გენერალურმა მდივანმა გააჟღერა
განცხადება, სადაც ნათქვამი იყო, რომ სამხედრო დაპირისპირებისა და
ძალადობის ფაქტების გაგრძელების შემთხვევაში ალიანსი მშვიდობიან
სამხედრო მისიას დაიწყებდა, სექტემბერში კი საჰაერო კამპანიაზე გამოცხადდა
მზადყოფნა (ჩიტაძე ნ., ნატო: ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი მსოფლიოში
მშვიდობისა და სტაბილურობის მთავარი გარანტი, თბილისი, 2008).
ოქტომბერში ბელგრადში ნატოს მაღალჩინოსნები ჩავიდნენ და იუგოსლავიის
პრეზიდენტ სლობოდან მილოშევიჩს შეხვდნენ, რომელთანაც მათ კონფლიქტის
მოგვარების
გზებზე
და
ძალადობრივი
მოქმედებების
შეწყვეეტის
აუცილებლობაზე ისაუბრეს. ამ შეხვედრამ, გარკვეულწილად, მცირე პროგრესი
უზრუნველყო და დროებითი შედეგიც გამოიღო.
ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის ძალისხმევის მიუხედავად 1999 წლის
დასაწყისიდან
კვლავ
განახლდა
რეპრესიები
და
მშვიდობიანი
მოსახლეობისთვის ერთადერთ უსაფრთხო გამოსავლად საკუთარი მუდმივი
საცხოვრებლის დატოვება ხდებოდა. უსახლკაროდ დარჩენილთა რაოდენობაც,
შესაბამისად, იზრდებოდა და 1999 წლის მაისში უკვე ალბანეთში
ოფიციალურად დარეგისტრირებულთა რიცხვი ნახევარ მილიონს აღწევდა, რაც
ნამდვილად სამწუხარო და შემაშფოთებელი იყო (Ministry of Health of Albania,
“Management of refugee crisis in Albania during the 1999 Kosovo conflict”,
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11885046.).
,,ევროპის
შუაგულში
იქმნებოდა ჰუმანიტარული კატასტროფის რეალური საშიშროება. დასავლეთის
მედიასა და ფართო საზოგადოებრივ წრეებში სულ უფრო ხმამაღლა გაისმოდა
ნატოს მიმართ კრიტიკა უმოქმედობის გამო.” (ჩიტაძე ნ., ნატო:
ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი მსოფლიოში მშვიდობისა და სტაბილურობის
მთავარი გარანტი, თბილისი, 2008). ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის
სამხედრო მზადყოფნის მიუხედავად მაინც განიხილებოდა სიტუაციის
პოლიტიკურად მოგვარების შესაძლებლობა, რაც, რა თქმა უნდა ყველასთვის
უფრო მისაღები იყო. თუმცა, საქმეს ართულებდა ის, რომ სერბები კოსოვოს
იუგოსლავიის ნაწილად მიიჩნევდნენ ხოლო თავის მხრივ, კოსოვოელი
ალბანელები უარს აცხადებდნენ განიარაღებაზე კოსოვოს პოლიტიკური
8
სტატუსის შესახებ რეფერნდუმის გარანტის მიუცემლობის გარეშე. ამის გამო,
მოლაპარაკებების
წარმოება
ფაქტობრივად
შეუძლებელი
ხდებოდა.
მიუხედავად მრავალი გაფრთხილებისა, მილოშევიჩის მთავრობა იგნორირებას
უკეთებდა ნატოს და ალიანსს სხვა გზას აღარ უტოვებდა.
1999
წლის
მარტის
თვეში
ნატომ
კოსოვოს
ტერიტორიაზე
სამოცდათვრამეტდღიანი დაბომბვების კამპანია წამოიწყო, რომელიც მიზნად
ისახავდა იუგოსლავიის ფედერაციულ რესპუბლიკას შეეწყვიტა რეპრესიები
კოსოვოელი ალბანელების წინააღმდეგ. ამას დიდი გამოხმაურება მოჰყვა
საერთაშორისო საზოგადოების მხრიდან (Wippman D., Kosovo and the Limits of
International Law, 2001). გაჩნდა კითხვები იმის თაობაზე, თუ რამდენად
ლეგიტიმური იყო ეს გადაწყვეტილება. ნატოს ეს გადაწყვეტილება
მნიშვნელოვანი იყო ალიანსის გავლენის ამაღლებისთვის, თუმცა იგი სადაო
გახდა, რადგან ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსს არ ჰქონდა გაეროს უშიშროების
საბჭოს თანხმობა. აღსანიშნავია, რომ გაეროს წესდების მეშვიდე თავი
მთლიანად ეძღვნება მოქმედებებს მშვიდობისათვის დამუქრების, მშვიდობის
დარღვევისა და აგრესიის აქტების მიმართ (Charter of the United Nations, “Chapter
VII: Action with Respect to Threats to the Peace, Breaches of the Peace, and Acts of
Aggression”, www.un.org/en/sections/un-charter/chapter-vii/index.html.). გაეროს
უშიშროების საბჭო განსაზღვრავს თითოეულ ქმედებას, რომელიც აგრესიად ან
მშვიდობის დარღვევად მიიჩნევა და წყვეტს, თუ რა ზომები უნდა იქნეს
მიღებული. სიტუაციის თავიდან ასაცილებლად იგი მხარეებს მოსთხოვს იმ
ზომების მიღებას, რომლებსაც ის ჩათვლის საჭიროდ. ამასთან, თუ საბჭო
ჩათვლის, რომ არცერთი მშვიდობიანი გზა არ არის საკმარისი პრობლემის
აღმოსაფხვრელად, მაშინ იგი უფლებამოსილია ჩაერიოს საჰაერო, სახმელეთო
და საზღვაო ძალებით იმისათვის, რომ აღდგეს საერთაშორისო მშვიდობა და
უშიშროება. შეიარაღებული ძალების გამოყენების გეგმას უშიშროების საბჭო
აუცილებლად ადგენს სამხედრო-საშტაბო კომიტეტის დახმარებით. გარდა
ამისა, წესდების მეორე მუხლის მეოთხე ნაწილი გვამცნობს, რომ
,,გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ყველა წევრი თავის საერთაშორისო
ურთიერთობებში თავს იკავებს ძალის, მუქარის ან მისი გამოყენებისაგან
როგორც ნებისმიერი სახელმწიფოს ხელშეუხებლობის ან პოლიტიკური
დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ, ისე გაერთიანებული ერების მიზნებისათვის
შეუფერებელი სხვა ნებისმიერი სახით” (Charter of the United Nations, “Chapter VII:
Action with Respect to Threats to the Peace, Breaches of the Peace, and Acts of
Aggression”,
www.un.org/en/sections/un-charter/chapter-vii/index.html.).
რაც შეეხება ნატოს წესდებას, მის მთავარ მიზანს წარმოადგენს
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდებით გათვალისწინებული
მიზნებისა და ამოცანების ერთგულება. პირველივე მუხლში აღნიშნულია ის,
რომ ,,გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების შესაბამისად, მხარეები
კისრულობენ ვალდებულებას მოაგვარონ საერთაშორისო კონფლიქტი,
რომელშიც ისინი შესაძლოა ჩაერთონ მშვიდობიანი გზით იმგვარად, რომ
9
საფრთხე არ შეექმნას საერთაშორისო მშვიდობას, უსაფრთხოებასა და
მართლმსაჯულებას.
ამასთანავე,
თავი
შეიკავონ
საერთაშორისო
ურთიერთობებში მუქარისა და ძალის გამოყენებისგან, რაც ამა თუ იმ სახით
ეწინააღმდეგება
გაერთიანებული
ერების
ორგანიზაციის
მიზნებს”
(ჩრდილოატლანტიკური
ხელშეკრულება,
https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_17120.htm?selectedLocale=ka.).
ნატო, რა თქმა უნდა თავის ქმედებებს ომს არ უწოდებდა და თავს რეპრესიების
დამთავრებით იმართლებდა, რაც ამ ყველაფრის რეალური შედეგიცაა.
საინტერესოა ისიც, რომ უსაფრთხოების საბჭოს აფერხებდა რუსეთის და
ჩინეთის შესაძლო ვეტოები. ისინი გაეროს მუდმივი წევრი სახელმწიფოები
არიან და მათი თანხმობის გარეშე გადაწყვეტილების მიღებას ვერ შეძლებდნენ
(Charter of the United Nations, “Chapter VII: Action with Respect to Threats to the Peace,
Breaches of the Peace, and Acts of Aggression”, www.un.org/en/sections/uncharter/chapter-vii/index.html.).
შედეგები და გაეროს საერთაშორისო სასამართლოს
გადაწყვეტილება
იუგოსლავიის შეიარაღებული ძალების გასვლა რეგიონიდან მალევე დაიწყო.
,,ჯარების გაყვანა ასევე შეესაბამებოდა შეთანხმებებს, რომლებიც მიღწეული
იქნა 3 ივნისს იუგოსლავიის საკავშირო რესპუბლიკისა და ევროკავშირისა და
რუსეთის სპეციალურ დავალებათა ელჩებს შორის.” (ჩიტაძე ნ., ნატო:
ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი მსოფლიოში მშვიდობისა და სტაბილურობის
მთავარი გარანტი, თბილისი, 2008).
2008 წელს პარლამენტმა კოსოვოს დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. ამას
რამდენიმე დამოუკიდებელი სახელმწიფო მიემხრო. თუმცა, აქაც გაიყო რიგ
სახელმწიფოთა აზრი, კერძოდ, საინტერესოა აშშ-სა და რუსეთის ფედერაციის
მოსაზრებები. რუსეთი სერბეთის მხარეს იჭერდა, რადგან ისინი მოძმე ერები
არიან. ხოლო აშშ კოსოვოს დამოუკიდებლობას ემხრობოდა და მაშინდელმა
ვიცე-პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა არაერთხელ აღნიშნა, რომ შტატები თავის
პოზიციას არ შეცვლიდა (Beaumont P., “Kosovo’s independence is legal, UN court
rules”,
https://www.theguardian.com/world/2010/jul/22/kosovo-independence-unruling.). კონფლიქტში ალბანური და სერბული ინტერესები იყო.
დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე კი ორივე მხარე თავიანთ მოთხოვნას
აყენებდა. ,,ალბანეთი აქტიურად უჭერდა მხარს კოსოვოს დამოუკიდებლობას,
10
რადგან ეს მისი აზრით ერთადერთი გზა იყო კოსოვოელთა თვითგამორკვევისა
და ძალადობის აღკვეთისათვის (რომელიც ეთნიკური წმენდის სახით ხდებოდა
მილოშევიჩის დროს). კოსოვოს, როგორც კონფლიქტურ ტერიტორიას
განსაკუთრებულ შემთხვევად განიხილავდა და მას სერბეთის მიერ 1912 წელს
დაპყრობილ ტერიტორიად მოაზრებდა. რაც შეეხება სერბეთს იგი წინააღმდეგი
იყო დამოუკიდებლობისა და ავტონომიის ფარგლებში კოსოვოს ეროვნულ
სუვერენიტეტს სთავაზობდა. იგი კოსოვოს თავის ტერიტორიად მიიჩნევდა შუა
საუკუნეებიდან მოყოლებული და მის დამოუკიდებლობას ბალკანეთის
დესტაბილიზაციის პირველ ეტაპად თვლიდა.” (ჩიტაძე ნ., ნატო:
ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი მსოფლიოში მშვიდობისა და სტაბილურობის
მთავარი გარანტი, თბილისი, 2008).
მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ მსგავს სიტუაციაში მყოფი
სახელმწიფოებიდან ზოგი თავს იკავებდა ყოველგვარი განცხადების
გაკეთებისგან, რადგან არ იცოდნენ რა შედეგი დადგებოდა და რა გავლენა
ექნებოდა ამას მათ მდგომარეობაზე. თუმცა ერთ-ერთი, რომელიც თავის აზრს
კატეგორიულად აფიქსირებდა იყო კვიპროსი. იგი პრინციპულად
ეწინააღმდეგებოდა კოსოვოს დამოუკიდებლად ცნობას, რას მაშინდელმა
საგარეო საქმეთა მინისტრმა, ერატო კოზაკოუ-მარკულისმაც აღნიშნა.
საბოლოო ჯამში, გაეროს საერთაშორისო სასამართლომ სერბეთის სარჩელი
კოსოვოს დამოუკიდებლობის შესახებ არ დააკმაყოფილა და კოსოვოს
დამოუკიდებლობას მიემხრო.
დასკვნა
ნაშრომის დასაწყისში უკვე ვისაუბრე ჰუმანიტარული ინტერვენციისა და
ჩაურევლობის მნიშვნელობაზე საერთაშორისო სამართალში. კიდევ ერთხელ
აღვნიშნავ, რომ დაუშვებელია შეიარაღებული ჩარევა და ჩარევის ნებისმიერი
სხვა ფორმით განხორციელება თუკი ეს მიმართულია კონკრეტული
საერთაშორისო სამართლის სუბიექტის უფლებების შელახვისა და მისგან რაიმე
უპირატესობის მიყენებისკენ. თუმცა, გარკვეულ შემთხვევებში შეიარაღებული
ჩარევა საჭიროც კი არის საერთაშორისო სამართლის სუბიექტის დაცვის
მიზნით. ასეთი შემთხვევა ბევრი არაა და დიდი სიხშირითაც არ გამოიჩევა,
თუმცა მიზეზად შეიძლება იქცეს ისეთი საერთაშორისო დანაშაულები,
როგორიცაა გენოციდი, ეთნიკური წმენდა და სხვა. ასეთ შემთხვევებში
11
საერთაშორისო ორგანიზაციებსა თუ გაერთიანებებს უფლება აქვთ
მშვიდობიანი მოსახლეობის დასაცავად განახორციელონ შეიარაღებული
მოქმედებები, თუმცა, როგორც უკვე აღვინიშნე, ამასაც თავისი პროცედურები
აქვს. ჰუმანიტარული ინტერვენციის დროსაც კი გასათვალისწინებელია ყველა
ის წინაპირობა, რომელიც გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდებაშია
აღნიშნული, კერძოდ: შეიარაღებული ჩარევა არის უკიდურესი ზომა. მანამ,
სანამ მას მიმართავს გაერო, დარწმუნებული უნდა იყოს იმაში, რომ ყველა სხვა
ზომა გამოიყენა და არცერთმა არ გაამართლა. მხოლოდ ამის შემდეგ,
უშიშროების საბჭო სამხედრო-საშტაბო კომიტეტთან შეთანხმებით მიმართავს
უკიდურეს ზომას.
ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის მისია კოსოვოში დავის საგანს
წარმოადგენდა ზუსტად იმიტომ, რომ მას არ ჰქონდა გაეროს უშიშროების
საბჭოს თანხმობა სამხედრო მოქმედებების დასაწყებად. ადამიანის
საერთაშორისო უფლებათა მოძრაობაში, რომელიც მოიცავდა ინდივიდთა
სხვადასხვა
გაერთიანებებს,
არასამთავრობო
ორგანიზაციებს,
შიდასახელმწიფოებრივ ორგანოებს და სხვა, აზრები ორად იყო გაყოფილი. ეს,
გარკვეულწილად, ბუნებრივიც კია, რადგან ადამიანის უფლებების დაცვა
გახდა ომის დაწყების მიზეზი და ამით საზოგადოება დაბნეული იყო (Roberts
A., NATO’s “Humanitarian War” over Kosovo, 1999).
ყველაფრის მიუხედავად, უნდა გავითვალისწინოთ ის ფაქტი, რომ ნატოს
სურდა მილოშევიჩის ქმედებების განეიტრალება. ეს ნაბიჯი რომ არ
გადადგმულიყო
და
თერთმეტკვირიანი
ავიაიერიშები
არ
განხორციელებულიყო, მშვიდობიანი მოსახლეობის მსხვერპლი გაცილებით
დიდი იქნებოდა. აქ მთავარი არ იყო ვინ დარჩებოდა მოგებული, ალიანსის
მიზანს წარმოადგენდა მსხვერპლის შეჩერება. 13000-ზე მეტი მშვიდობიანი
გარდაცვლილი იყო, 4000-მდე დაკარგული, ხოლო მილიონზე მეტს საკუთარი
სამუდამო საცხოვრებლის დატოვება მოუწია, რომ აღარაფერი ვთქვათ
დაშავებულებზე. სიტუაცია თავისით ვერ განიმუხტებოდა, დათმობას
არცერთი მხარე არ აპირებდა, რასაც კარგად ვხედავთ არაერთი
შეუთანხმებლად დასრულებული მოლაპარაკების მაგალითზე.
აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ მთელი კრიზისის განმავლობაში ნატო
ჰუმანიტარულ დახმარებას უწევდა მოსახლეობას და აქტიურად ზრუნავდა
ლტოლვილთა სახლში დაბრუნებაზე.
ნატოს კონფლიქტში ჩარევას მაშინვე მოჰყვა გამოხმაურება სახელმწიფოების
მხრიდან. ამას მხარს უჭერდნენ ეგვიპტე, იორდანია იაპონია (რომლის საგარეო
საქმეთა მინისტრმა განაცხადა, რომ იაპონიას კარგად ესმოდა ნატოს მიერ ძალის
გამოყენების მიზეზი, რაც ჰუმანიტარული კატასტროფის თავიდან აცილება იყო),
მალაიზია, გაერთიანებული არაბთა ემირატები, თურქეთი, საფრანგეთი,
გაერთიანებული სამეფო, ავსტრალია, ა.შ. თუმცა არსებობდნენ ინტერვენციის
მოწინააღმდეგეებიც, მაგალითად: რუსეთი, ლიბია, ჩინეთი, ინდოეთი, ვიეტნამი.
12
მილოშევიჩის
მთავრობა
რეპრესიებს
ახორციელებდა
ეთნიკურად
ალბანელებზე. ეს ფაქტობრივად ეთნიკური წმენდა იყო და ამ მიზეზის გამო
ჩვენ
შეგვიძლია
გავამართლოთ
ჩრდილოატლანტიკური
ალიანსის
გადაწყვეტილება ინტერვენციის შესახებ. მშვიდობის დამყარება ძალადობრივი
სახით, რა თქმა უნდა, გაუმართლებელია, მაგრამ როცა საქმე ეხება
მილიონობით უდანაშაულო ადამიანს, რომლებსაც საკუთარი საცხოვრებლის
დატოვება უწევს იმის შიშით, რომ ხვალ ცოცხალი ვერ გაიღვიძებს, ხანდახან
უკიდურესი ზომების მიღებაც ხდება საჭირო. ნატოს ამ ქმედებამ
ჰუმანიტარული ინტერვენცია საერთაშორისო სამართლის პრეცედენტად აქცია.
Bbibliografia
1. ალექსიძე ლ., ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალი,
ლექსიკონი-ცნობარი, თბილისი, 2005.
2. გოგინაშვილი ნ., ასანიშვილი ი., ,,საერთაშორისო ორგანიზაციების
ქმედებათა ეფექტიანობა საერთაშორისო არენაზე კონფლიქტების
დარეგულირებასა
და
მშვიდობის
დამყარებაში”,
intermedia.ge/სტატია/58333-საერთაშორისო-ორგანიზაციებისქმედებათა-ეფექტიანობა-საერთაშორისო-არენაზე/22/.
3. ჩიტაძე ნ., ნატო: ჩრდილოატლანტიკური ალიანსი მსოფლიოში
მშვიდობისა და სტაბილურობის მთავარი გარანტი, თბილისი, 2008.
4. ,რდილოატლანტიკური
ხელშეკრულება,
https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_17120.htm?selectedLocale=k
a.
5. ცეცაძე თ., ,,კოსოვოს კონფლიქტის მიზეზები და განვითარება”,
intermedia.ge/სტატია/45557-კოსოვოს-კონფლიქტის-მიზეზები-დაგანვითარება/23/.
6. Beaumont P., “Kosovo’s independence is legal, UN court rules”,
https://www.theguardian.com/world/2010/jul/22/kosovo-independence-unruling.
13
7. Charter of the United Nations, “Chapter VII: Action with Respect to Threats to the
Peace,
Breaches
of
the
Peace,
and
Acts
of
Aggression”,
www.un.org/en/sections/un-charter/chapter-vii/index.html.
8. Council Regulation (EC) No 1607/98 of 24 July 1998 concerning the prohibition of
new investment in the Republic of Serbia
9. Dr. Klinton W. Alexander, Nato’s Intervention in Kosovo: The Legal Case for
Violating Yugoslavia’s “National Sovereignity” in the Absence of the Security
Council Approval
10. Humanitarian intervention Centre, “Intervention: When, Why and How?”
11. Krieger H., The Kosovo Conflict and International Law, Cambridge University Press,
2001
12. Ministry of Health of Albania, “Management of refugee crisis in Albania during the
1999 Kosovo conflict”, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11885046.
13. Roberts A., NATO’s “Humanitarian War” over Kosovo, 1999
14. United Nations General Assembly, “Declaration on Principles of International Law
concerning Friendly Relations and Co-operation among States in accordance with
the Charter of the United Nations”, www.un-documents.net/a25r2625.htm.
15. Wippman D., Kosovo and the Limits of International Law, 2001
14