10
FILIPINO
Modyul 1-3
PY
10
Filipino
EP
E
D
C
O
Modyul para sa Mag-aaral
D
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan.
Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon
na mag-email ng inyong mga puna at mungkahi sa Kagawaran ng
Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
ng kagamitan sa
pagtuturongngitoEdukasyon
ay magkatuwang na inihanda at
Kagawaran
sinuri ng mga edukador
mula sa mga
publiko at pribadong paaralan,
Republika
ng Pilipinas
kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang
nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at
mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
EP
E
D
C
O
PY
Filipino – Ikasampung Baitang
Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring
magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.”
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay
ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing
Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang
pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito.
Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng
materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang
karapatang-aring iyon.
Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at
yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa
Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung
ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa
mga may-akda.
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telephone blg. (02) 439-2204 o magemail sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral
D
Konsultant: Magdalena O. Jocson
Editor: Florentina S. Gorrospe, PhD
Mga Manunulat: Vilma C. Ambat, Ma. Teresa B. Barcelo, Eric O. Cariño,
Mary Jane R. Dasig, Willita A. Enrijo, Shiela C. Molina,
Julieta U. Rivera, Roselyn T Salum, Joselyn C. Sayson, Mary Grace A. Tabora,
at Roderic P. Urgelles
Mga Tagasuri: Joselito C. Gutierrez, Angelita Kuizon, Girlie S. Macapagal,
Marina G. Merida, Ma. Jesusa R. Unciano, at Evelyn Ramos
Mga Tagapangasiwa: Jocelyn DR. Andaya, Elizabeth G. Catao,
Cristina S. Chioco, at Evangeline C. Calinisan
Mga Tagaguhit: Ernesto F. Ramos Jr. at Jason O. Villena
Nag-layout: Camelka A. Sandoval
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group Inc.
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address:
5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex,
Meralco Avenue Pasig City
Philippines 1600
Telefax:
(02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address:
imcsetd@yahoo.com
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
TALAAN NG NILALAMAN
MODYUL 1
Mga Akdang Pampanitikan ng Mediterranean
Panimula...................................................................................
Panimulang Pagtataya.............................................................
2
3
Aralin 1.1
PY
A. Panitikan: Cupid at Psyche...............................................
B. Gramatika at Retorika: Angkop na Gamit ng Pandiwa
Bilang Aksiyon, Karanasan, at Pangyayari.........................
Aralin 1.2
Aralin 1.3
C
O
A. Panitikan: Ang Alegorya ng Yungib..................................
B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag
ng mga Pananaw...............................................................
Aralin 1.4
D
A. Panitikan: Ang Tusong Katiwala.......................................
B. Gramatika at Retorika: Mga Piling Pang-ugnay
sa Pagsasalaysay..............................................................
EP
E
A. Panitikan: Ang Kuwintas...................................................
B. Gramatika at Retorika: Panghalip bilang Panuring
sa mga Tauhan..................................................................
14
24
32
39
47
53
60
68
Aralin 1.5
D
A. Panitikan: Ang Kuba ng Notre Dame (Buod)....................
B. Gramatika at Retorika: Mga Hudyat sa Pagsusunod-sunod
ng mga Pangyayari............................................................
77
84
Aralin 1.6
A. Panitikan: Ang Tinig ng Ligaw na Gansa..........................
B. Gramatika at Retorika: Pagpapahayag ng Emosyon
at Saloobin.........................................................................
90
95
Aralin 1.7
A. Panitikan: Epiko ni Gilgamesh..........................................
105
B. Gramatika at Retorika: Mga Pananda sa Mabisang Paglalahad
ng Pahayag........................................................................
109
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Modyul 1
C
O
MGA AKDANG PAMPANITIKAN
D
EP
E
D
NG MEDITERRANEAN
1
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
I. PANIMULA
Ang Dagat ng Mediterranean ay matatagpuan sa pagitan ng Europe, hilaga ng
Africa, at timog-kanlurang Asia. Sinasaklaw ng Mediterranean ang dalawampu’t
dalawa na iba’t ibang bansa mula sa tatlong kontinente. Ang mga bansang ito ay
Algeria, Egypt, Libya, Morocco, Tunisia na nasa kontinente ng Africa, sa kontinente
naman ng Asia – Cyprus, Israel, Lebanon, Syria, at sa kontinente ng Europe –
Albania, Bornia at Herzegovina, Croatia, France, Greece, Italy, Malta, Monaco,
Montenegro, Slovenia, Spain, at Turkey.
PY
Ang Sinaunang Mediterranean ang nakatuklas ng sistema ng pagsulat
na nagpabago at humubog sa kasaysayan ng mundo. Unti-unting umunlad ang
pagsulat mula sa simbolong larawan, simpleng komunikasyon tungo sa likhangsining at panitikan. Ang panitikan ng Sinaunang Mediterranean ay naging batayan
ng iba’t ibang uri ng panitikan sa buong mundo.
EP
E
D
C
O
Sa pagtatapos ng Modyul 1, inaasahang mauunawaan at mapahahalagahan
mo ang mga akdang pampanitikang nakaimpluwensiya sa buong daigdig tulad
ng mitolohiya ng Rome, sanaysay ng Greece, parabulang mula sa Syria, nobela
at maikling kuwento ng France, epiko ng Mesopotamia (Iran) at tula ng Egypt.
Malilinang mo rin ang iyong kasanayan sa gramatika at retorika. Masusi mong
mapag-aaralan ang mga pandiwang ginagamit sa pagpapahayag ng aksiyon,
karanasan, at pangyayari, ekspresiyon sa pagpapahayag sa konsepto ng pananaw,
mga piling pang-ugnay sa pagsasalaysay, panghalip bilang panuring sa mga
tauhan, mga hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari, pagpapahayag
ng mga emosyon, paggamit ng mga pananda sa mabisang paglalahad.
Pagkatapos mong mapag-aralan ang lahat ng mga ito, malalaman mo kung paano
nakatutulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa
at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (panitikan at iba’t
ibang uri ng teksto). Mapatutunayan mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri
ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang
mga akdang pampanitikan. Maihahambing mo ang mga banyagang panitikan sa
ating sariling panitikan. Tiyak na ang lahat ng iyong pag-aaralan sa modyul na ito
ay magpapaunlad sa iyong pagkatuto at pagkatao, at magpapalawak sa iyong
pananaw bilang mamamayan ng Pilipinas at ng daigdig.
D
Bilang pangwakas na gawain, magsusulat ka ng suring-basa upang
maipahayag mo ang sariling pananaw, at pagpapakahulugan sa akdang
pampanitikan. Ibabahagi mo ito sa isang simposyum na isasagawa ng buong
klase. Magiging gabay mo ang sumusunod na pamantayan: I. Suring-basa:
a.) mabisang panimula, b.) pagsusuring pangnilalaman, c.) pagsusuring
pangkaisipan, at d.) buod; II. Pagbabahagi sa simposyum: a.) kahandaan,
b.) paghahatid ng impormasyon, at c.) lalim ng pagsusuri.
Sasagutin mo ang kasunod na paunang pagsusulit sa sagutang papel.
Susukatin lamang sa pagsusulit kung ano na ang nalalaman mo tungkol sa mga
paksang iyong pag-aaralan sa unang markahan. Isulat ang iyong mga sagot sa
sagutang papel.
2
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
II. PANIMULANG PAGTATAYA
Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot.
1. Ito ay kuwento tungkol sa diyos at diyosa.
a. dagli
c. alamat
b. epiko
d. mitolohiya
2. Katutubong panitikan sa Pilipinas na nagsasalaysay ng kabayanihan at
supernatural na mga pangyayari.
a. mito
c. alamat
b. epiko
d. mitolohiya
3. Tulang naglalarawan ng simpleng paraan ng pamumuhay sa bukid.
a. pastoral
c. soneto
b. elehiya
d. dalit
PY
4. Mga kuwentong madalas na hango sa Bibliya at umaakay sa matuwid na
landas ng buhay.
a. dagli
c. pabula
b. nobela
d. parabula
C
O
5. Akdang pampanitikan na naglalahad ng pananaw at opinyon tungkol sa tiyak
na paksa?
a. dula c. sanaysay
b. tula
d. maikling kuwento
D
6. Isang uri ng kuwento na ang higit na binibigyang-halaga o diin ay kilos o
galaw, ang pagsasalita at pangungusap ng isang tauhan.
a. kuwentong makabanghay
c. kuwento ng tauhan
b. kuwento ng katutubong kulay
d. kuwento ng kababalaghan
EP
E
7. Tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing tauhan
na nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan ay
buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa.
a. mitolohiya
c. alamat
b. epiko
d. korido
8. Ang pinakamatandang epiko sa mundo at kinikilala bilang kauna-unahang
dakilang likha ng panitikan.
a. Ibalon
c. Gilgamesh
b. Illiad at Odyssey
d. Beowulf
D
9. Hayun! Dahil sa kalokohan mo’y babagsak ka. Ang pangungusap ay
nagpapakita ng halimbawa ng relasyong ______________.
a. layunin at resulta c. paraan at resulta
b. paraan at layunin
d. sanhi at bunga
10. Siya ang kinikilalang pinakamahusay makisama sa kanilang lugar._______,
karapat-dapat lamang siya na mahalal bilang susunod na punong barangay.
Ano ang angkop na pang-ugnay na dapat gamitin upang mabuo ang
pangungusap?
a. tiyak
c. dahil sa
b. tuloy
d. kung gayon
3
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 11 at 12
Suriin ang gamit ng pandiwa sa sumusunod na pangungusap:
11. Sumibol ang panibugho sa puso ni Venus nang makita niya ang labis na
paghanga ng tao sa kagandahan ni Psyche.
a. aksiyon
c. pangyayari
b. karanasan
d. proseso
12. Natuwa si Cupid nang ipagkaloob ni Jupiter ang ambrosia kay Psyche.
a. aksiyon
c. pangyayari
b. karanasan
d. proseso
PY
13. “Hindi matatalo ng sinuman ang taong iyan.” Anong konstruksiyong gramatikal
ang gamit sa pangungusap upang maipahayag ang emosyon?
a. pariralang nominal
c. negatibong ekspresiyon
b. tanong retorikal
d. ekspresiyong digri ng kasukdulan
C
O
14. Ang Pangulo ng Pamantasan ng San Antonio ay isang tunay na pilantropo.
Maliban sa paaralan at palaruan, _____ rin ang nagpatayo ng ating simbahan.
Kaya naman, ang parangal na Pilantropo ng Taon ay karapat-dapat lamang
para sa kaniya. Anong mga paghalip panao ang maaaring isulat sa patlang?
a. ito
c. ikaw
b. kami
d. siya
15. Masyadong dinamdam ni Don Mariano ang ginawang pagtatanan ng anak
kaya’t nagawa niya itong itakwil. Palibhasa’y ama, ______ napatawad niya rin
ito. Anong panandang pandiskuro ang angkop sa patlang?
a. sa wakas
c. sa dakong huli’y
b. pagkaraa’y
d. pagdating ng panaho’y
EP
E
D
16. Lubhang nalibang si Marko sa pakikipagsayaw kaya’t mag-iikaapat na ng
madaling-araw nang silang mag-asawa’y umuwi. Tanging isang lumang dokar
na lamang ang kanilang nasakyan. Ang dokar ay isang ________.
a. maliit na bangka
c. pampasaherong dyip
b. lumang kotse
d. kalesa
17. ______ nangyari iyon upang matauhan ang mga nagtutulog-tulugan. Alin ang
tamang isulat na ekspresiyon na nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng
paksa?
a. Sa kabilang dako
c. Sa ganang akin b. Sa aking palagay d. Sa paniniwala
D
18. Ang tauhang si Frollo sa nobelang “Ang Kuba ng Notre Dame“ ay isang paring
nag-alaga sa kubang si Quasimodo. Paano siya ipinakilala bilang kontrabida
sa akda?
a. stereotypical
c. tauhang bilog
b. hindi stereotypical
d. tauhang lapad
19. Nakakadena ang mga binti at leeg kaya’t di sila makagalaw. Paano binigyangkahulugan ang salitang kadena sa loob ng pangungusap?
a. nagtataglay ng talinghaga
c. maraming taglay na kahulugan
b. taglay ang literal na kahulugan
d. lahat ng nabanggit
20. Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon. Ang salitang
may salungguhit ay nangangahulugang ________.
a. amo c. Diyos
b. bathala
d. siga
4
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
21. “Ang pangit na ‘yan ay aking alipin.” Ano ang katangian ng tauhan?
a. Malupit ang amo sa kaniyang alipin
b. Mausisa ang amo ang sa kaniyang alipin
c. Masaya ang amo sa pagkakaroon ng alipin
d. Mapanglait ang amo sa kaniyang alipin dahil sa pangit na anyo.
PY
1.) Nang sumunod na araw, si Quasimodo ay nilitis at pinarusahan sa tapat ng
palasyo sa pamamagitan ng paglatigo sa kaniyang katawan. 2.) Matindi ang sakit
ng bawat latay ng latigo na umuukit sa kaniyang katawan. 3.) Inisip niya ang
dahilan ng kaniyang pagdurusa. 4.) Ang lahat ng iyon ay kagustuhan at ayon sa
kautusan ni Frollo na kailanman ay hindi niya nagawang tutulan dahil sa utang na
loob. 5.) Kasabay ng sakit na nadarama ng kaniyang katawan ay ang matinding
kirot na nalalasap sa bawat panghahamak sa kaniya ng mga taong naroroon.
C
O
Para sa bilang 22 at 23
22. Aling pangungusap sa teksto ang gumamit ng hudyat sa pagkakasunodsunod?
a. pangungusap 1
c. pangungusap 3
b. pangungusap 2
d. pangungusap 4
23. Ano ang nabatid mo sa kalagayang panlipunan sa unang pangungusap?
a. Nakatatanggap ng angkop na parusa ang mga nagkasala.
b. Lantad at matindi ang parusang ipinapataw sa mga nagkasala.
c. May prosesong pinagdaraanan upang maipagtanggol ang nagkasala.
d. Katanggap-tanggap ang parusang natatanggap ng mga nagkasala.
EP
E
D
24. Alin sa sumusunod ang hindi kaugnay sa pahayag ni Cupid na: “Hindi
mabubuhay ang pag-ibig kung walang tiwala.”
a. Walang pag-ibig kung walang tiwala.
b. Titibay ang pag-ibig kung may pagtitiwala.
c. Hindi wagas ang pag-ibig na ipinagkakatiwala.
d. Ang pag-ibig at tiwala ay hindi mapaghihiwalay.
25. Mabuti bang taglayin ng Diyos ang katangian ng tao?
a. Oo, upang madaling magkaunawaan ang tao at Diyos.
b. Oo, upang maunawaan ng Diyos ang kahinaan ng tao.
c. Hindi, sapagkat banal ang Diyos at makasalanan ang tao.
d. Hindi, dahil ang Diyos ay nasa langit samantalang ang tao ay nasa
lupa.
D
26. Bakit masasabing higit na pinahahalagahan ng mga taga-Egypt ang buhay
kaysa kamatayan?
a. Naniniwala silang ang kamatayan ay karugtong lang ng buhay.
b. Nagpapatayo sila ng mga piramide para sa mga namatay na paraon.
c. Makikita sa mga sinauna nilang tula ang pagpapahalaga nila sa
kagandahan ng buhay.
d. Naniniwala silang ang kamatayan ay simula pa lamang nang walang
hanggang kaligayahan.
5
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
27. Alin sa sumusunod ang nagpapahayag ng tunay na pagmamahal batay sa
mitong Psyche at Cupid?
a. Ginawa ni Venus ang lahat para sa pagmamahal niya kay Cupid.
b. Hinarap ni Psyche ang pagsubok ni Venus para sa pagmamahal niya
kay Cupid.
c. Nang nagkasala si Psyche kay Cupid binalak niyang magpakamatay
sa labis na pagsisisi.
d. Pinayuhan si Psyche ng kaniyang mga kapatid kung paano makaliligtas
sa halimaw na asawa.
Para sa bilang 28
PY
“Kaibigan, pinarurusahan ako ng mga dakilang diyos at mamamatay akong
kahiya-hiya. Hindi ako mamamatay tulad ng ibang namatay sa labanan; natatakot
akong mamatay, ngunit maligaya ang taong namatay sa pakikipaglaban, kaysa
sa katulad kong nakahihiya ang pagkamatay.”
C
O
28. Ano ang damdaming nangingibabaw sa binasang pahayag na ito?
a. nagsisisi
c. nalulungkot
b. nahihiya
d. natatakot
29. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyan niyang
kalagayan kaya’t ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang lumang
tahanan. Ang salitang may salungguhit ay nangangahulugang ______.
a. kakinisan
c. kagandahan
b. kayamanan
d. pinag-aralan
EP
E
D
Para sa bilang 30
Labis ang pagdurusa at paghihinagpis ni Mathilde dahil sa may paniniwala
siyang isinilang siya sa daigdig upang magtamasa ng lubos na kaligayahan sa
buhay na maidudulot ng salapi. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa
kasalukuyan niyang kalagayan. Ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang
lumang tahanan, ang nakaaawang anyo ng mga dingding, ang mga kortinang sa
paningin niya ay napakapangit.
D
30. Kung ikaw si Mathilde, ano ang dapat mong gawin upang matupad ang iyong
mga pangarap sa buhay?
a. Hihiwalayan ko ang aking asawa at maghahanap ng lalaking maaaring
makapagbigay sa akin ng masaganang buhay.
b. Titiisin ko na lamang ang kahirapang ito at makokontento na sa kung
ano ang kayang ibigay sa akin ng aking asawa.
c. Maghahanap ako ng trabaho upang matulungan ang aking asawa na
gumaan ang aming buhay.
d. Ipamumukha ko sa aking asawa na hindi ako masaya sa uri ng buhay
na kaya niyang ibigay upang lalo siyang magsumikap.
31. Anong panghalip ang angkop sa patlang ng pangungusap na kasunod?______
isa sa magaganda’t mapanghalinang babae na sa pagkakamali ng tadhana ay
isinilang sa angkan ng mga tagasulat.
a. Siya’yc. Ako’y
b. Ika’y
d. Kami’y
6
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
32. Malimit na sa pagmamasid ___ sa babaeng katulong na gumaganap ng ilang
pangangailangan niya sa buhay ay nakadarama si Marissa ng panghihinayang
at napuputos ng lumbay ang kaniyang puso. Anong panghalip ang angkop sa
patlang ng pangungusap?
a. niya
c. nito
b. nila
d. sila
33. Aling pangyayari o bahagi sa nobela ang hindi angkop na ilapat ang teoryang
humanismo?
a. Ang kaniyang buhay ay umikot lang sa pagiging asawa at ina.
b. Ang pagnanais ng pagbabago para sa kalayaan ng bansa.
c. Ang pagsisikap sa hanapbuhay upang makamtan ang kaginhawahan.
d. Ang pakikialam ng mamamayan sa katiwaliang naganap sa pamahalaan.
PY
“May Isang Pangarap”
ni Teodoro Gener
C
O
May isang pangarap akong ninanais,
Sana sa buhay ko’y mangyaring sumapit;
Gagawin ang lahat nang ito’y makamit
Ningning ng buhay kong siyang nilalangit
Sa palad na ito huwag ipagkait.
D
Panaho’y nagdaan at sa aking palad,
Pangarap na ito na aking hinangad;
Wari’y nalalapit dangkal na iyong agwat
Nang dadamputin na umisod, napadpad
Lumayo sa kamay, nawaglit ... umalpas.
EP
E
34. Ano ang positibong katangian ang ipinahihiwatig sa tula?
a. Hindi pagsuko sa mga pagsubok.
b. Pagiging determinado sa pag-abot ng pangarap.
c. Paggawa ng ano man makamit lamang ang hangarin sa buhay.
d. Lahat ng nabanggit.
D
35. Ano ang mensaheng ipinahihiwatig ng tula?
a. Mapagbiro ang tadhana.
b. Kung hindi ukol ay hindi bubukol.
c. Ang sumusuko sa buhay ay laging talo.
d. Kung may nais marating, magsumikap sa buhay.
36-50. Sumulat ng isang suring basa batay sa isang mitolohiyang nabasa mo.
Gamitin ang kasunod na pormat.
I. Panimula
II. Pagsusuring Pangnilalaman
A. Paksa/ Tema
B. Simbolismong ginamit sa akda
C. Uri ng akda
D. Kulturang masasalamin sa akda
III. Pagsusuring Pangkaisipan
A. Pahiwatig at mga kahulugan nito
B. Katotohanan at implikasyon sa buhay
C. Kasiningan sa pagpapahayag ng kaisipan
7
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
III. YUGTO NG PAGKATUTO
TUKLASIN
Naririto ang mga aralin na gagabay sa iyo upang lubos mong maunawaan,
mapahalagahan, at masuri ang panitikang Mediterranean. Gayundin upang masuri
mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay, paniniwala at kultura ng
mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang pampanitikan. Malalaman mo
rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng mga angkop na gramatika at retorika
sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon (panitikan at iba’t ibang uri ng teksto).
GAWAIN 1: Pagtapat-tapatin
PY
Mahalagang malaman natin ang taglay mong kaalaman sa mga paksang
iyong pag-aaralan. Magiging batayan ito ng iyong guro kung paano ka tutulungan o
paanong higit na pagyayamanin ang iyong kaalaman. Subukin mong isagawa ang
kasunod na gawain.
EP
E
D
C
O
Bilang pagpapahalaga sa ilang akda mula sa iba’t ibang bansa, naririto ang isang
gawain na susubok sa iyong kaalaman. Gaano na ang alam mo sa kilalang akda ng
ibang bansa. Piliin sa Kolum B kung anong uri ng panitikan ang mga pamagat ng
akdang nasa Kolum A. Isulat sa sagutang papel.
Kolum A
Kolum B
____ 1. Cupid at Psyche
A. epiko
____ 2. Gilgamesh
B. mitolohiya
____ 3. Ang Kuwintas
C. tula
____ 4. Alegorya ng Yungib
D. nobela
____ 5. Ang Kuba ng Notre Dame
E. maikling kuwento
____ 6. Ang Tusong Katiwala
F. parabula
____ 7. Ang Tinig ng Ligaw na Gansa
G. pabula
H. sanaysay
Gawain 2: Salamin ng Impluwensiya
D
Suriin mo ang lawak ng impluwensiya ng panitikang mula sa Mediterranean sa
kaugalian, pamumuhay, kultura, at paniniwala ng mga Pilipino.
Pamumuhay
Kaugalian
Panitikang
Mediterranean
Kultura
Paniniwala
8
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
LINANGIN
Naririto ang mga aralin na gagabay sa iyo upang lubos mong maunawaan,
mapahalagahan, at masuri ang panitikang Mediterranean. Gayundin upang
maunawaan mo kung masasalamin ba ang kaugalian, uri ng pamumuhay,
paniniwala at kultura ng mga bansa sa Mediterranean sa kanilang mga akdang
pampanitikan. Malalaman mo rin kung paano nakatutulong ang paggamit ng mga
angkop na gramatika at retorika sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong
nagbibigay ng impormasyon (panitikan at iba’t ibang uri ng teksto).
PY
Aralin1.1
C
O
A. Panitikan: Cupid at Psyche (Mito mula sa Rome, Italy)
Isinalaysay ni Apuleius
Isinalin sa Ingles ni Edith Hamilton
Isinalin sa Filipino ni Vilma C. Ambat
B. Gramatika at Retorika: Angkop na Gamit ng Pandiwa Bilang Aksiyon,
Karanasan, at Pangyayari
Panimula
Nagsasalaysay
D
C. Uri ng Teksto:
D
EP
E
Madalas marinig ang matalinghagang pahayag na “Kung ikaw ay nasa
Rome, gawin mo kung ano ang ginagawa ng mga taga-Rome.” Sumasalamin lamang
ito sa kultura ng mga taga-Rome kung saan pinakikinabangan at pinagyayaman
ang mga kaisipan, kabihasnan, sining, at panitikang hinalaw nila mula sa mga
lugar na kanilang sinakop. Isang patunay nito ay ang kanilang mitolohiya mula sa
Rome. Bagaman ang mga ito ay halaw lamang mula sa mga Greek, binigyan ito
ng bagong mukha at lalong pinagyaman ng mga taga-Rome. Sa kasalukuyan, ang
mga mitolohiyang ito ang pinagbatayan ng mga kaisipan sa iba’t ibang larangan
tulad ng medisina, pilosopiya, astrolohiya, sining, at panitikan sa buong daigdig.
Ang Aralin 1.1 ay tungkol sa klasikong mitolohiya mula sa Rome, Italy.
Itatampok ang “Cupid at Psyche” na isa sa mga pinagmulan na mito mula sa Rome.
Makikilala mo ang iba’t ibang diyos at diyosa na pinaghugutan ng inspirasyon ng
iba’t ibang manunulat ng panitikan sa buong daigdig. Sa pagtatapos ng araling ito,
ikaw ay inaasahang makapagsasalaysay ng mito at maibahagi ito sa klase batay
sa sumusunod na pamantayan: a.) wastong pagbigkas, b.) hikayat sa madla, at
c.) tinig.
Aalamin mo rin kung paano mabisang magagamit ang pandiwa sa
pagpapahayag at pasasalaysay ng mga aksiyon, karanasan, at pangyayari buhat
sa binasang mito o iba pang kauri nito. Pag-aaralan mo rin kung paano nakatutulong
ang mitolohiya mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino.
9
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Sa kasunod na mga gawain, tuklasin kung may alam ka na tungkol sa pandiwa at
mitolohiya. Alamin kung nauunawaan mo kung paano nakatutulong ang mitolohiya
mula sa Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino, at paano nakatutulong ang
pandiwa sa pagpapahayag ng mga karanasan, at pangyayari?
_____ 2. Cupid
_____ 3. Mercury
_____ 4. Pluto
_____ 5. Jupiter
A.
B.
C.
D.
E.
C
O
_____ 1. Venus
Kolum B
Diyosa ng kagandahan at kalapati ang
sagisag niya
Diyos ng propesiya, araw, at musika
Kapatid ni Jupiter at panginoon ng kaharian sa
ilalim ng lupa
Hari ng mga diyos at kalawakan
Diyos ng pagmamahal at sinasabing anak ni
Venus
Mensahero ng mga diyos at kilala rin sa tawag
na Hermes ng mga Greek
D
Kolum A
PY
GAWAIN 1: Pagtapat-tapatin
Basahin sa Kolum B ang bawat pahayag na naglalarawan ng katangian ng mga diyos
na nakatala sa Kolum A. Isulat ang letra ng angkop na sagot sa patlang sa tapat ng
Kolum A. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
EP
E
F.
GAWAIN 2: Alam-Nais-Natutuhan
Gayahin ang pormat ng talahanayan sa sagutang papel at isulat dito ang hinihiling na
sagot sa sumusunod:
D
Alam: Ano ang iyong nalalaman tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit ng pandiwa
bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari?
Nais Malaman: Ano ang gusto mong malaman tungkol sa mitolohiya at angkop na
gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari?
Natutuhan: Batay sa talakayan, ano ang natutuhan mo tungkol sa mitolohiya at
angkop na gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari?
(Sasagutin ito pagkatapos talakayin ang tungkol sa mitolohiya).
A. Alam
B. Nais Malaman
C. Natutuhan
a. Mitolohiya
_____________
b. Pandiwa
_____________
a. Mitolohiya
_____________
b. Pandiwa
_____________
a. Mitolohiya
_____________
b. Pandiwa
_____________
10
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Marahil ay nasiyahan ka sa iyong natuklasang mga bagong kaalaman. Magiging
kapana-panabik pa ang mga susunod mong gawain.
Babasahin at uunawain ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Mitolohiyang mula sa
Rome upang iyong matuklasan kung paano nakatutulong ang mitolohiya mula sa
Rome sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino?
Alam mo ba na...
ang salitang mitolohiya ay nangangahulugang agham o pag-aaral ng mga mito/
myth at alamat? Tumutukoy rin ito sa kalipunan ng mga mito mula sa isang pangkat
ng tao sa isang lugar na naglalahad ng kasaysayan ng mga diyos-diyosan noong
unang panahon na sinasamba, dinarakila at pinipintakasi ng mga sinaunang tao.
C
O
PY
Ang salitang mito/myth ay galing sa salitang Latin na mythos at mula sa
Greek na muthos, na ang kahulugan ay kuwento. Ang muthos ay halaw pa sa mu,
na ang ibig sabihin ay paglikha ng tunog sa bibig. Sa Klasikal na Mitolohiya ang
mito/myth ay representasyon ng marubdob na pangarap at takot ng mga sinaunang
tao. Nakatutulong ito upang maunawaan ng mga sinaunang tao ang misteryo ng
pagkakalikha ng mundo, ng tao, ng mga katangian ng iba pang mga nilalang.
Ipinaliliwanag rin dito ang nakatatakot na puwersa ng kalikasan sa daigdig – tulad ng
pagpapalit ng panahon, kidlat, baha, kamatayan, at apoy. Ito ay naglalahad ng ibang
daigdig tulad ng langit at ilalim ng lupa. Hindi man ito kapani-paniwalang kuwento
ng mga diyos, diyosa, at mga bayani, tinuturing itong sagrado at pinaniniwalaang
totoong naganap. Karaniwang may kaugnayan ito sa teolohiya at ritwal.
EP
E
D
Sa Pilipinas naman, ang mito ay kinabibilangan ng mga kuwentong-bayang
naglalahad ng tungkol sa mga anito, diyos at diyosa, mga kakaibang nilalang, at sa
mga pagkagunaw ng daigdig noon. Maaaring matagpuan ang mga mitong ito sa mga
kuwentong – bayan at epiko ng mga pangkat-etniko sa kasalukuyan. Mayaman sa
ganitong uri ng panitikan ang mga naninirahan sa bulubundukin ng Luzon, Visayas,
at Mindanao.
D
May kuwento tungkol sa pagkagunaw ng daigdig ang mga Ifugao. Inilarawan
sa kanilang epikong “ Alim” kung paano nagunaw ang daigdig. Ayon dito, nagkaroon
ng malaking pagbaha sa mundo at ang tanging nakaligtas ay ang magkapatid na
sina Bugan (babae), at Wigan (lalaki). Sa kanila nagmula ang bagong henerasyon
ng mga tao sa mundo.
11
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gamit ng Mitolohiya
1. Ipaliwanag ang pagkakalikha ng daigdig
2. Ipaliwanag ang puwersa ng kalikasan
3. Maikuwento ang mga sinaunang gawaing panrelihiyon
4. Magturo ng mabuting aral
5. Maipaliwanag ang kasaysayan
6. Maipahayag ang marubdob na pangarap, matinding takot, at pag-asa ng
sangkatauhan
Ang Mitolohiya ng Taga-Rome
PY
Ang mitolohiya ng mga taga-Rome ay kadalasang tungkol sa politika, ritwal, at
moralidad na ayon sa batas ng kanilang mga diyos at diyosa mula sa Sinaunang
Taga-Rome hanggang ang katutubong relihiyon ay mapalitan na ng Kristiyanismo.
Kabayanihan ang isang mahalagang tema sa mga kuwentong ito. Itinuring ng mga
Sinaunang Taga-Rome na nangyari sa kanilang kasaysayan ang nilalaman ng mga
mito kahit ang mga ito ay mahimala at may elementong supernatural.
C
O
Ang kanilang mitolohiya ay hinalaw mula sa Greece na kanilang sinakop. Labis
nilang nagustuhan ang mitolohiya ng bansang ito, kaya inaangkin nilang parang kanila
at pinagyaman nang husto. Binigyan nila ng bagong pangalan ang karamihan sa mga
diyos at diyosa. Ang ilan ay binihisan nila ng ibang katangian. Lumikha sila ng bagong
mga diyos at diyosa ayon sa kanilang paniniwala at kultura.
EP
E
D
Sinikap nilang ipasok ang kanilang pagkakakilanlan sa mga mitolohiyang
kanilang nilikha. Isinulat ni Virgil ang “Aenid,” ang pambansang epiko ng Rome at nagiisang pinakadakilang likha ng Panitikang Latin. Isinalaysay ni Virgil ang pinagmulan ng
lahi ng mga taga-Rome at kasaysayan nila bilang isang imperyo. Ito ang naging katapat
ng “Iliad at Odyssey” ng Greece na tinaguriang “Dalawang Pinakadakilang Epiko sa
Mundo” na isinalaysay ni Homer. Si Ovid na isang makatang taga-Rome ay sumulat rin
ayon sa taludturang ginamit ni Homer at Virgil sa kaniyang “Metamorphoses.” Subalit
hindi ito tungkol sa kasaysayan ng Roman Empire o ng mga bayani, kundi sa mga
diyos at diyosa, at mga mortal na may katangian ng mga diyos at karaniwang mga
mortal. Lumikha siya ng magkakarugtong na kuwento na may temang mahiwagang
pagpapalit-anyo. Sa mga akdang ito ng mga taga-Rome humuhugot ng inspirasyon
ang mga manunulat at mga alagad ng sining sa buong daigdig mula noon hanggang
ngayon.
D
mula sa Literature – World Masterpieces, (Prentice Hall,1991) at Panitikan sa
Pilipino 2 ( Pandalubhasaan), (GONZALES,1982)
Upang lubos na maunawaan ang kuwentong Cupid at Psyche mabuting
makilala mo ang labindalawang pinakadakilang diyos at diyosa ng Mitolohiya ng
Rome at Greece na kilala rin sa tawag na The 12 Great Olympian Gods. Maaari
itong panoorin sa youtube. Sa sumusunod na links: http://www.youtube.com/
watch?v=iMzNPEHNxcc&list=PL42F4E0F50A1D70AA&index=1http://www.youtube.
com/watch?v=WP_NeirFIkM&list=PL42F4E0F50A1D70AA&index=2 o basahin “Ang
mga Diyos at Diyosa ng Olympus.”
12
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. Hera
Jupiter
Katangian at Kapangyarihang Taglay
- hari ng mga diyos; diyos ng kalawakan
at panahon
- tagapagparusa sa mga sinungaling at
hindi marunong tumupad sa pangako
- asawa niya si Juno
- sandata niya ang kulog at kidlat
- reyna ng mga diyos
- tagapangalaga ng pagsasama ng
mag-asawa,
- asawa ni Jupiter
Juno
3. Poseidon
Neptune
4. Hades
Pluto
5. Ares
Mars
Apollo
7. Athena
Minerva
8. Artemis
Diana
EP
E
9. Hephaestus Vulcan
10. Hermes
Mercury
11. Aphrodite
Venus
12. Hestia
Vesta
D
- kapatid ni Jupiter
- hari ng karagatan, lindol
- kabayo ang kaniyang simbolo
- kapatid ni Jupiter
- panginoon ng impiyerno
- diyos ng digmaan
- buwitre ang ibong maiuugnay sa kaniya
- diyos ng propesiya, liwanag, araw,
musika, panulaan
- diyos din siya ng salot at paggaling
- dolphin at uwak ang kaniyang simbolo
- diyosa ng karunungan, digmaan,
at katusuhan
- kuwago ang ibong maiuugnay sa kaniya
- diyosa ng pangangaso, ligaw na hayop,
at ng buwan
D
6. Apollo
PY
1. Zeus
Roman
C
O
Greek
- diyos ng apoy, bantay ng mga diyos
- mensahero ng mga diyos, paglalakbay,
pangangalakal, siyensiya, pagnanakaw,
at panlilinlang
- diyosa ng kagandahan, pag-ibig,
- kalapati ang ibong maiuugnay sa kaniya
- kapatid na babae ni Jupiter
- diyosa ng apoy mula sa pugon
Ang mga nabanggit mula sa aklat na Mitolohiya ni Hamilton ay mahahalagang
tauhan sa Olympus na laging nababanggit sa panulat lalo na noong Panahong
Klasiko. Ang impluwensiya ng panahong ito’y nasasalamin sa ating panitikan noong
Panahon ng Panitikang Katutubo kung saan ang unang uri ng panitikan ng Pilipinas
ay pasalin-dila tulad ng alamat, mito, kuwentong-bayan, epiko, at mga karunungangbayan. (mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Panganiban, Panganiban,1998)
13
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 3: Magmina ng Kaalaman
Magsaliksik at alamin ang katangian ng mga diyos at diyosa sa mitolohiyang
pinagbatayan ng pangalan ng planeta, mga araw ng linggo, produkto o kompanya
at terminolohiya sa medisina. Alamin ang katangian o kaugnayan ng diyos at diyosa
sa mga ipinangalan sa kanila. Kopyahin ang halimbawang talahanayan o lumikha ng
sariling grapikong presentasyon.
Pangkat 1: Planeta
Pangkat 2: Araw
Pangkat 3: Produkto o Kompanya
Pangkat 4: Medisina
Halimbawa:
Produkto
Dove
Pinagbatayang
diyos at diyosa
pinakamalaking
planeta
Jupiter
sabon
pampaganda
Venus
Linangin
Katangian
pinakamalakas at hari ng
mga diyos at diyosa
diyosa ng kagandahan,
kalapati ang ibong
maiuugnay sa kaniya
C
O
Jupiter
Katangian
PY
Planeta
D
Narito ang isa sa mga mitolohiya ng Rome. Isinalaysay ito ni Apuleius, isang manunulat
na Latino. Ito ay bahagi lamang ng nobelang Metamorphoses na kilala rin sa tawag
na The Golden Ass (donkey). Basahin at unawain mo ito upang matuklasan mo kung
paano nakatutulong ang mitolohiya sa pagpapaunlad ng panitikang Pilipino.
EP
E
Cupid at Psyche
Isinalin sa Ingles ni Edith Hamilton
Isinalin sa Filipino ni Vilma C. Ambat
D
Noong unang panahon, may hari na may tatlong magagandang anak na babae.
Ang pinakamaganda sa tatlo ang bunsong si Psyche. Labis siyang hinahangaan at
sinasamba ng kalalakihan. Sinasabi nilang kahit si Venus, ang diyosa ng kagandahan,
ay hindi makapapantay sa ganda nito. Nalimot na rin ng kalalakihan na magbigay ng
alay at magpuri sa diyosa. Gayundin, ang kaniyang templo ay wala nang mga alay,
naging marumi, at unti-unti nang nasisira. Lahat ng papuri’t karangalang dapat sa
kaniya ay napunta na lahat sa isang mortal. Nagalit si Venus at inutusan niya si Cupid,
ang kaniyang anak upang paibigin si Psyche sa isang nakatatakot na nilalang. Hindi
na niya naisip ang maaaring maidulot ng kagandahan ng dalaga sa kaniyang anak.
Agad tumalima si Cupid at hinanap ang nasabing babae. Umibig siya kay Psyche
nang nasilayan niya ang kagandahan ng dalaga. Tila ba napana niya ang kaniyang
sariling puso.
Nang makauwi si Cupid, inilihim niya sa kaniyang ina ang nangyari. Labis
namang nagtitiwala si Venus at hindi na rin nito inusisa ang anak. Nanabik ang diyosa
ng kagandahan sa kahihinatnan ng buhay ni Psyche.
14
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gayunman, hindi naganap ang inaasahan ni Venus. Hindi umibig si Psyche sa
isang nakatatakot na nilalang o kahit kanino. Ang isa pang nakapagtataka ay walang
umiibig sa kaniya. Kontento nang pagmasdan at sambahin siya ng mga lalaki subalit
hindi ang ibigin siya. Ang kaniyang dalawang kapatid na malayo ang hitsura sa taglay
niyang kagandahan ay nakapag-asawa na ng hari at namumuhay nang masaya sa
kani-kaniyang palasyo. Naging malungkot si Psyche sa kaniyang pag-iisa. Tila walang
nais magmahal sa kaniya.
C
O
PY
Nabahala ang magulang ni Psyche. Naglakbay
ang haring ama ni Psyche upang humingi ng
tulong kay Apollo. Hiniling niyang payuhan siya
ni Apollo kung paano makahahanap ng mabuting
lalaking iibig sa kaniyang anak. Lingid sa kaalaman
ng hari naunang humingi ng tulong si Cupid kay
Apollo. Sinabi niya ang kaniyang sitwasyon at
nagmakaawang tulungan siya. Kaya sinabi ni Apollo
sa hari na makapangangasawa si Psyche ng isang
nakakatakot na nilalang. Pinayuhan niya ang hari
na bihisan ng pamburol si Psyche, dalhin siya sa
tuktok ng bundok at iwan nang mag-isa. Doon ay
susunduin siya ng kaniyang mapapangasawa na
isang halimaw, isang ahas na may pakpak.
EP
E
D
Labis na kalumbayan ang baon ng hari sa kaniyang pagbabalik sa palasyo
subalit agad pa rin siyang tumalima sa payo ni Apollo. Ipinag-utos niyang bihisan
si Psyche ng pinakamaganda niyang damit. Pagkatapos mabihisan si Psyche,
ipinabuhat ng hari ang anak na parang ihahatid sa kaniyang libingan papunta sa tuktok
ng bundok. Habang naglalakbay sila, nagluluksa ang lahat sa maaaring mangyari
kay Psyche. Sa kabila naman ng mabigat na sitwasyon, buong tapang na hinarap
ng dalaga ang kaniyang kapalaran. “Dapat noon pa ay iniyakan na ninyo ako. Ang
taglay kong kagandahan ang sanhi ng panibugho ng langit,” sumbat niya sa kaniyang
ama. Pagkatapos nito ay pinaalis na ni Psyche ang kaniyang mga kasama at sinabing
masaya niyang haharapin ang kaniyang katapusan.
D
Naghintay si Psyche habang unti-unting nilalamon ng dilim ang buong bundok.
Takot na takot siya sapagkat hindi niya alam kung ano ang naghihintay sa kaniya. Patuloy
siyang tumatangis at nanginginig sa takot hanggang sa dumating ang malambing na
ihip ng hangin ni Zephyr. Inilipad siya nito at inilapag sa isang damuhang parang na
kasinlambot ng kama at pinahalimuyak ng mababangong bulaklak. Napakapayapa ng
lugar na tila nawala ang lahat ng kaniyang kalungkutan. Nakatulog siya sa kapayapaan
ng gabi. Nang magising si Psyche sa tabi ng ilog, natanaw niya sa pampang nito ang
isang mansiyon na parang ipinatayo para sa mga diyos. Nagmasid-masid siya at labis
ang kaniyang pagkamangha sa kagandahan nito. Yari sa pilak at ginto ang mga haligi,
at ang sahig ay napalamutian ng mga hiyas. Nag-aalinlangan niyang buksan ang pinto
subalit may tinig na nangusap sa kaniya. “Pumasok ka, para sa iyo ang mansiyong ito.
Maligo ka, magbihis, at ihahanda namin ang piging para sa iyo. Kami ang iyong mga
alipin,” wika ng mga tinig.
Nalibang si Psyche sa mansiyon, kumain siya ng masasarap na pagkain.
Buong araw siyang inaliw ng mga musika ng lira at ng mga awitin ng koro na hindi
niya nakikita. Maliban sa mga tinig na kaniyang mga kasama, nag-iisa siya sa
mansiyon. Subalit sa hindi maipaliwanag na dahilan, batid niyang sa pagsapit ng gabi
ay darating ang kaniyang mapapangasawa. Lumipas ang maghapon nang hindi niya
15
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
namamalayan. Pagsapit ng gabi nangyari nga ang inaasahan niya. Naramdaman niya
ang pagdating ng lalaki. Tulad ng mga tinig hindi niya ito nakikita. Bumulong ang lalaki
sa kaniyang tainga. Nang marinig niya ang tinig ng lalaki, nawala ang lahat ng takot
na kaniyang nararamdaman. Sa kaniyang paniniwala, hindi halimaw ang lalaki kundi
isang mangingibig at asawang matagal na niyang hinihintay.
Isang gabi ay kinausap siya nang masinsinan ng lalaki. Binalaan siyang may
panganib na darating sa pamamagitan ng dalawa niyang kapatid. “Darating ang iyong
mga kapatid upang magluksa sa lugar kung saan ka nila iniwan,” wika ng asawa.
“Subalit huwag na huwag kang magpapakita sa kanila sapagkat magbubunga ito ng
matinding kalungkutan sa akin at kasiraan sa iyo,” habilin ng lalaki. Nangako naman si
Psyche na tatalima sa kagustuhan ng asawa.
EP
E
D
C
O
PY
Kinabukasan, narinig ni Psyche ang panangis
ng kaniyang mga kapatid. Labis na naantig ang
kaniyang damdamin sa kanilang pagluluksa. Nais
niyang ibsan ang kanilang kalungkutan at patahanin
sila sa pag-iyak. Hanggang sa maging siya ay
umiiyak na rin. Kinagabihan ay inabutan pa siya
ng kaniyang asawa na umiiyak. Sinabi ng lalaki na
maaari na niyang makita ang kaniyang mga kapatid
subalit mahigpit pa rin ang kaniyang babala. “Sige
gawin mo ang iyong nais subalit parang hinahanap
mo ang sarili mong kapahamakan,” wika ng lalaki.
Pinayuhan siya nang masinsinan na huwag siyang
pabubuyo kaninuman na subuking sulyapan ang
mukha ng lalaki. Kung mangyayari ito, magdurusa
si Psyche sa pagkakawalay sa kaniya. “Nanaisin
kong mamatay nang isandaang beses kaysa mabuhay nang wala ka sa aking piling.
Pagbigyan mo lang ang kaligayahan kong muling makapiling ang aking mga kapatid,”
buong pagmamakaawang hiling ni Psyche. Malungkot na sumang-ayon ang lalaki.
D
Kinaumagahan, inihatid ng ihip ng hangin ni Zephyr ang dalawang kapatid
ni Psyche. Hindi magkamayaw sa iyakan at yakapan ang magkakapatid. Walang
mapagsidlan ang nag-uumapaw nilang kaligayahan. Nang pumasok na sila sa
mansiyon labis na pagkamangha ang naramdaman ng magkapatid. Sila ay nakatira
sa palasyo subalit walang kasingganda ang mansiyon na ito. Nag-usisa sila kung
sino ang napangasawa ni Psyche. Tulad ng kaniyang ipinangako inilihim ni Psyche
ang tunay na pagkatao ng asawa. Nang matapos na ang pagdalaw ng kaniyang mga
kapatid, dumakot si Psyche ng mga ginto at hiyas upang ibigay sa kaniyang mga
kapatid. Ipinahatid niyang muli ang mga kapatid kay Zephyr. Labis na pangingimbulo
ang naramdaman ng mga ate ni Psyche sa kaniya. Ang kanilang kayamanan ay hindi
maihahambing sa kayamanang kanilang nakita sa tahanan ni Psyche. Binalot nang
labis na inggit ang kanilang puso na humantong sa pagpaplano nila ng ikapapahamak
ng kanilang bunsong kapatid.
Noong gabi ring iyon, muling kinausap ng lalaki si Psyche. Nagmakaawa
siyang huwag na muling patuluyin sa kanilang tahanan ang kaniyang mga kapatid.
“Tandaan mong hindi mo na ako makikitang muli kapag binali mo ang iyong pangako,”
masidhing paalala ng kaniyang asawa. “Bawal na kitang makita, pati ba naman ang
mga mahal kong kapatid?” pagmamaktol na sumbat ni Pysche. Muling pinagbigyan ng
lalaki ang asawa na makita ang kaniyang mga kapatid.
16
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
C
O
PY
Kinabukasan, muling dumalaw ang dalawang kapatid na may nabuo nang
malagim na balak sa kanilang bunsong kapatid. Nag-usisa sila nang nag-usisa
hanggang malito na si Psyche sa kaniyang mga pagsisinungaling. Napilitan siyang
sabihin ang katotohanang bawal niyang makita ang mukha ng kaniyang asawa at
hindi niya alam ang anyo nito. Ikinumpisal ng magkapatid na alam na nila noon pa
na ang asawa ni Psyche ay isang halimaw batay sa sinabi ng orakulo ni Apollo.
Nagsisisi sila kung bakit nila ito inilihim kay Psyche. Binuyo nila si Psyche na dapat
na niyang malaman ang katotohanan bago mahuli ang lahat. Mabait lamang daw ang
kaniyang asawa ngayon subalit darating ang araw na siya ay kakainin nito. Takot
ang nangibabaw sa puso ni Psyche sa halip na pagmamahal. Ngayon lamang niya
napagtagni-tagni ang katanungan sa kaniyang isip. Kaya pala pinagbabawalan siyang
makita ang hitsura ng kaniyang asawa sapagkat halimaw ito. At kung hindi man ito
halimaw, bakit ito hindi nagpapakita sa liwanag? Magkahalong takot at pagkalito ang
naramdaman ni Psyche. Humingi siya ng payo sa kaniyang kapatid. Isinagawa na ng
nakatatandang mga kapatid ang masama nilang balak. Pinayuhan nila si Psyche na
magtago ng punyal at lampara sa kaniyang silid. Kapag natutulog na ang kaniyang
asawa sindihan niya ang lampara at buong tapang niyang itarak ang punyal sa dibdib
ng asawa. Humingi lamang daw si Psyche ng tulong at nasa di kalayuan lamang ang
dalawa. Kapag napatay na ni Psyche ang asawa sasamahan siya ng kaniyang mga
kapatid sa pagtakas. Iniwan nila si Psyche na litong-lito. Mahal na mahal niya ang
kaniyang asawa subalit paano kung halimaw nga ito? Nabuo ang isang desisyon sa
kaniya. Kailangan niyang makita ang hitsura ng kaniyang asawa.
EP
E
D
Sa wakas, nang mahimbing nang natutulog ang lalaki, patiyad na naglakad si
Psyche patungo sa pinaglagyan niya ng punyal at lampara. Kinuha niya ang mga ito.
Sinindihan niya ang lampara. Dahan-dahan siyang lumapit sa kaniyang asawa. Laking
ginhawa at kaligayahan ang nag-uumapaw sa kaniyang puso nang masilayan niya
sa unang pagkakataon ang hitsura ng kaniyang asawa. Hindi halimaw ang kaniyang
nakita kundi pinakaguwapong nilalang sa mundo. Nang madapuan ng liwanag ang
kagandahan ng lalaki ay tila ba mas lalong tumingkad ang liwanag ng lampara. Sa
labis na kahihiyan at kawalan ng pagtitiwala, lumuhod siya at binalak na saksakin
ang sarili. Nang akma na niyang itatarak ang punyal sa kaniyang dibdib, nanginig
ang kaniyang kamay, at nahulog ang punyal. Ang panginginig ng kaniyang kamay
ay kapwa nagligtas at nagtaksil sa kaniya. Sa pagnanais niyang pagmasdan pa ang
kaguwapuhan ng kaniyang asawa, inilapit niya ang lampara at natuluan ng mainit na
langis ang balikat nito. Nagising ang lalaki at natuklasan ang kaniyang pagtataksil.
Lumisan ang lalaki nang hindi nagsasalita.
D
Sinundan ni Psyche ang asawa subalit paglabas niya, hindi na niya nakita ang
lalaki. Narinig na lamang niya ang tinig ng asawa. Ipinaliwanag nito kung sino siyang
talaga. “ Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang tiwala,” wika niya bago tuluyang
lumipad papalayo. “Si Cupid, ang diyos ng pag-ibig!” ang naisip ni Psyche. “ Siya ang
asawa ko. Ako na isang hamak lamang ay hindi tumupad sa aking pangako sa kaniya.
Mawawala na nga ba siya sa akin nang tuluyan?” wika niya sa kaniyang sarili. Inipon
niya ang lahat ng nalalabi niyang lakas at nagwikang “Ibubuhos ko ang bawat patak
ng aking buhay upang hanapin siya. Kung wala na siyang natitirang pagmamahal sa
akin, maipakikita ko sa kaniya kung gaano ko siya kamahal.” At sinimulan ni Psyche
ang kaniyang paglalakbay.
Sa kabilang banda, umuwi si Cupid sa kaniyang ina upang pagalingin ang
kaniyang sugat. Isinalaysay niya sa kaniyang ina ang nangyari. Nagpupuyos sa galit
si Venus at lalong sumidhi ang pagseselos niya kay Psyche. Iniwan niya si Cupid nang
hindi man lang tinulungang gamutin ang sugat nito. Determinado si Venus na ipakita
17
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kay Psyche kung paano magalit ang isang diyosa kapag hindi nasiyahan sa isang
mortal.
Patuloy na naglakbay si Psyche at pinipilit na makuha ang panig ng mga diyos.
Siya ay palagiang nag-aalay ng marubdob na panalangin sa mga diyos subalit wala sa
kanila ang nais maging kaaway si Venus. Nararamdaman ni Psyche na wala siyang
pag-asa sa lupa o sa langit man. Kaya minabuti niyang magtungo sa kaharian ni
Venus at ialay ang kaniyang sarili na maging isang alipin. Sa ganitong paraan ay
umaasa siyang lalambot din ang puso ni Venus at huhupa rin ang kaniyang galit.
Nagbabakasakali rin siyang naroon sa kaniyang ina si Cupid. Sinimulan na niya ang
paglalakbay.
C
O
PY
Nang dumating si Psyche sa palasyo ni Venus, humalakhak nang malakas ang
diyosa. Pakutya niyang tinanong si Psyche, “Nagpunta ka ba rito upang maghanap
ng mapapangasawa? Tiyak kong ang dati mong asawa ay wala nang pakialam sa iyo,
sapagkat muntik na siyang mamatay dahil sa natamong sugat mula sa kumukulong
langis na dulot mo. Isa kang kasumpa-sumpang nilalang. Kailanman ay hindi ka
magkakaroon ng asawa kung hindi ka daraan sa butas ng karayom.” Sinabi ng diyosa
na tutulungan niya si Psyche sa pagsasanay. Ibinuhos niya sa harap ni Psyche ang
isang malaking lalagyan na puno ng iba’t ibang uri ng maliliit na butong pinaghalo-halo
niya. Inutusan niya si Pysche na bago dumilim dapat ay napagsama-sama na niya ang
magkakauring buto. Agad lumisan ang diyosa.
EP
E
D
Tinitigan lamang ni Psyche ang malaking tumpok ng mga buto. Napakaimposible ng ipinagagawa sa kaniya ng diyosa. Nasa ganitong pagmumuni si Psyche
nang pagmasdan siya ng mga langgam. Kung ang mga mortal at imortal ay hindi
naaawa sa kaniya, hindi ang maliliit na nilalang. Nagtawag ang mga langgam ng
kanilang mga kasama at sinimulan ang pagbubukod-bukod ng mga buto. Agad
natapos ang gawain. Pagdating ni Venus, hindi siya nasiyahan sa kaniyang nakita.
Sinabi niyang hindi pa tapos ang mga pagsubok ni Psyche. Binigyan niya si Psyche ng
matigas na tinapay. Sinabi rin ng diyosa na sa sahig siya matutulog. Inisip ng diyosa
na kung pahihirapan at gugutumin niya si Psyche mauubos rin ang nakaiinis nitong
ganda. Samantala, tiniyak ni Venus na hindi makalalabas si Cupid sa kaniyang silid
habang pinahihilom nito ang kaniyang sugat. Nasisiyahan si Venus sa magandang
takbo ng mga pangyayari.
D
Kinaumagahan, isang mapanganib na pagsubok ang ipinagawa ni Venus kay
Psyche. Pinakukuha niya si Psyche ng gintong balahibo ng mga tupa sa tabi ng ilog.
Ang mga tupa ay mababangis at mapanganib. Nang marating ni Psyche ang ilog,
natutukso siyang tumalon at magpalunod na lamang upang matapos na ang kaniyang
paghihirap. Nakarinig siya ng tinig mula sa halamang nasa tabi ng ilog. “Huwag kang
magpapakamatay. Hindi naman ganoon kahirap ang ipinagagawa sa iyo. Kailangan
mo lang maghintay ng tamang panahon upang makakuha ng gintong balahibo ng
tupa. Pagsapit ng hapon ang lahat ng tupa mula sa malalabay na halamanan ay
magtutungo dito sa ilog upang magpahinga. Magtungo ka sa halamanan at doon ka
kumuha ng mga gintong balahibong nasabit sa mga sanga.” Sinunod ni Psyche ang
payo ng halamang nasa tabi ng ilog. Umuwi siya sa kaharian ni Venus na dala ang
mga gintong balahibo ng tupa.
“May tumulong sa iyo!” sumbat ni Venus kay Psyche. “Hindi mo ginagawa nang
mag-isa ang mga pinagagawa ko sa iyo. Hindi bale, bibigyan kita ng pagkakataong
patunayan na sadyang mapagkunwari kang may mabuting puso at magaling.” Itinuro
ni Venus sa malayo ang itim na tubig ng talon. Binigyan niya si Psyche ng prasko
18
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
at pupunuin ito ng itim na tubig. Nagtungo si Psyche sa ilog ng Styx. Nakita niyang
malalim ang bangin at mabato. Tanging may pakpak lamang ang maaaring makaigib
ng tubig. Sa lahat ng kaniyang pagsubok, ito na ang pinakamapanganib. Tulad ng
inaasahan may tumulong kay Psyche. Isang agila ang dumagit sa praskong tangan ni
Psyche at lumipad malapit sa talon. Pagbalik ng agila, puno na ng itim na tubig ang
prasko.
C
O
PY
Hindi pa rin sumusuko si Venus sa pagpapahirap kay Psyche. Ayaw niyang
magmukhang tanga sa harap ng madla. Ipinagpatuloy niya ang pagpapahirap sa
kawawang mortal. Binigyan niya si Psyche ng isang kahon na paglalagyan niya ng
kagandahang kukunin ni Psyche mula kay Proserpine, ang reyna sa ilalim ng lupa.
Inutos ni Venus na sabihin ni Psyche na kailangan niya ito sapagkat napagod siya
sa pag-aalaga ng kaniyang anak na maysakit. Katulad ng mga nauna agad tumalima
si Psyche. Dala ang kahon, tinalunton niya ang daan papunta sa kaharian ni Hades.
Tinulungan siya ng isang tore na nagbigay sa kaniya ng detalyadong hakbang patungo
sa kaharian sa ilalim ng lupa. Una, kailangan niyang pumasok sa isang butas na
lagusan patungo sa ilalim ng lupa sa tabi ng ilog ng kamatayan. Kailangan niyang
sumakay sa isang bangkang ang bangkero ay si Charon. Kailangan niyang bayaran ng
pera si Charon upang siya ay makatawid. Makikita na niya ang lansangan patungo sa
palasyo. Sa pintuan ng palasyo may nagbabantay na isang asong tatlong ulo. Kapag
binigyan ng cake ang aso ito ay magiging maamo at papayag nang magpapasok sa
palasyo.
EP
E
D
Nagawa lahat ni Psyche ang ipinaliwanag ng tore. Pinaunlakan din ni
Proserpine ang kahilingan ni Venus. Agad nakabalik si Psyche nang mas mabilis
pa kaysa kaniyang pagbaba. Gayunman, nasubok muli ang karupukan ni Psyche.
Sa paghahangad niya ng karagdagang kagandahan upang umibig muli si Cupid sa
kaniya, natukso siyang kumuha ng kaunting ganda sa loob ng kahon. Nang buksan
niya ito, tila walang laman subalit nakadama siya ng matinding panghihina at agad
nakatulog.
D
Sa mga panahong ito ay magaling na si
Cupid. Sabik na siyang makita ang kaniyang asawa
subalit ibinilanggo siya ng kaniyang ina. Mahirap
bihagin ang pagmamahal. Kaya humanap si Cupid ng
paraan upang makatakas. Nakita niya ang bukas na
bintana at doon siya nakatakas. Nahanap niya agad
si Psyche malapit sa palasyo. Agad niyang pinawi
ang pagtulog ng asawa at agad sinilid ang gayuma
sa kahon. Bahagya niyang tinusok ng kaniyang
busog si Psyche upang magising. Pinagalitan niyang
muli ang kaniyang asawa dahil sa pagiging mausisa
nito na humantong muli sa kaniyang kapahamakan.
Sinabi niyang magtungo si Psyche sa kaniyang
ina at ibigay ang kahon. Dito na magtatapos ang
pagpapahirap ng kaniyang ina.
Masayang nagtungo si Psyche sa palasyo samantalang si Cupid naman ay
lumipad patungo sa kaharian ni Jupiter, ang diyos ng mga diyos at tao. Hiniling niya
na tiyaking hindi na sila gagambalain ng kaniyang ina. Pumayag si Jupiter.
19
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nagpatawag si Jupiter ng pagpupulong ng mga diyos at diyosa kasama na
si Venus. Ipinahayag niya sa lahat na si Cupid at Psyche ay pormal nang ikinasal
at wala nang dapat gumambala sa kanila maging si Venus. Dinala ni Mercury si
Psyche sa kaharian ng mga diyos. Dito iniabot ni Jupiter kay Psyche ang ambrosia,
ang pagkain ng mga diyos upang maging imortal. Naging panatag na rin si Venus na
maging manugang si Psyche sapagkat isa na itong diyosa. At kung maninirahan na
ang manugang sa kaharian ng mga diyos, hindi na muling makagagambala si Psyche
sa pagsamba ng tao kay Venus.
Ang pag-ibig (Cupid), at kaluluwa (Psyche) ay nagkatagpo sa likod ng mapapait
na pagsubok sa kanilang pagsasama ay hindi na mabubuwag kailanman.
D
EP
E
D
C
O
PY
GAWAIN 4: Krusigrama
Basahin ang talaan ng kahulugan sa kolum na PAHALANG at PABABA. Gamitin ang
letrang nasa krusigrama bilang karagdagang palatandaan upang matukoy ang salita.
Gamitin sa makabuluhang pangungusap ang nahulaang mga salita.
Pahalang
1. nanaig ang pagkainggit
2. tumupad sa tungkulin,
sumunod sa utos
3. nahimok, nahikayat
4. pagkain ng diyos-diyosan
5. tayo lakad na ang mga daliri ng
paa lamang ang sumasayad
6. nag-alab na damdamin
Pababa
1. kuwento tungkol sa mga diyos at
diyosa
2. walang kamatayan, walang
katapusan
3. masidhi, maalab, masikhay na
pagnanasa
4. lumakas, tumindi
20
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 5: Pagsusuri sa Tauhan
1. Suriin ang katangian nina Cupid at Psyche. Tukuyin ang kalakasan at kahinaan
ng bawat isa. Gawin sa iyong sagutang papel.
CUPID
KAHINAAN
KALAKASAN
PY
___________________
_
___________________
________
C
O
__________
PSYCHE
KALAKASAN
EP
E
D
___________________
_
KAHINAAN
___________________
___________
___________________
________
D
2. Ano ang pagkakamaling ginawa ni Psyche na nagdulot ng mabigat na suliranin
sa kaniyang buhay?
3. Bakit gayon na lamang ang inggit at galit ni Venus kay Psyche?
4. Bakit itinago ni Cupid ang tunay niyang pagkatao kay Psyche?
5. Bakit sa wakas ay naging panatag na ang kalooban ni Venus na maging
manugang si Psyche?
6. Bilang isang diyosa, ano ang hindi magandang katangian ni Venus? Ipaliwanag.
GAWAIN 6: Pagkukuro-kuro
1. Kung ikaw si Psyche, tatanggapin mo rin ba ang mga hamon ni Venus para sa
pag-ibig? Bakit?
2. Magbigay ng sariling reaksiyon sa pahayag ni Cupid na:
“Hindi mabubuhay ang pag-ibig kung walang pagtitiwala.”
21
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3. Anong katangian ng mga tauhan sa mitolohiya ang nais mong tularan/ayaw
mong tularan? Bakit?
Tauhan
Nais Tularan
Hindi Nais Tularan
PY
4. Sa iyong paniniwala kailangan bang paghirapan ng tao sa mundo ang pagpunta
o lugar niya sa langit? Ipaliwanag.
5. Batay sa talakayang Gamit ng mga mitolohiya sa bahaging Tuklasin, ano
ang gamit ng mitolohiyang Cupid at Psyche? Ipaliwanag.
C
O
GAWAIN 7: Pag-uugnay
Batay sa naunawaan mong mensahe mula sa mitolohiyang “Cupid at Psyche,” paano
mo ito maiuugnay sa iyong sarili, pamilya, pamayanan, at lipunan. Gamitin ang
grapikong representasyon sa pagpapahayag ng iyong kaisipan.
Mensahe
mula sa
Cupid at
Psyche
sarili
lipunan
D
pamilya
pamayanan
EP
E
GAWAIN 8: Kulturang Masasalamin
Tukuyin ang masasalaming kultura ng mga taga-Rome sa akdang binasa. Suriin ang
pagkakahawig nito sa kultura ng mga Pilipino. Gawing batayan ang halimbawang
naibigay.
Kultura ng mga TagaRome
Kulturang Pilipino
D
Halimbawa: Pagbibigay
ng alay/ atang ng mga
Pilipino para sa mga
kaluluwa at di nakikitang
nilalang
Halimbawa: Pagbibigay
ng mga mortal ng alay
sa mga diyos at diyosa
upang sila ay pagpalain
Pagsanib ng Gramatika at Retorika
Babasahin mo naman ang isang mito mula sa Ifugao. Pag-aaralan mo kung paano
nakatutulong ang mitolohiya ng Rome sa pagpapaunlad ng Panitikang Pilipino
at kung paano nakatutulong ang pandiwa sa pagpapahayag ng aksiyon, karanasan,
at pangyayari buhat sa binasang mito o ng mga kauri nito.
22
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan
Muling isinalaysay sa Ingles ni: Maria Luisa B. Aguilar-Cariño
Isinalin ni: Vilma C. Ambat
“Hay, ano ang saysay ng buhay?” naibulalas ni Bugan sa kaniyang asawang si Wigan.
“Hindi man lang tayo magkaroon ng anak; mukhang hindi pinakikinggan ng mga diyos
ang ating mga panalangin!”
Sumang-ayon naman si Wigan, “Oo, tama ka! Pero halika muna, mag-momma
tayo at saka natin isipin kung ano ang dapat nating gawin.”
PY
Matagal na nag-isip ang mag-asawa hanggang nakapagdesiyon si Bugan na
magtungo sa tahanan ng mga diyos sa silangan. “Dito ka lang, Wigan, pupuntahan ko
ang mga diyos na sina Ngilin, Bumakker, Bolang at ang diyos ng mga hayop.”
C
O
Sinimulan ni Bugan ang kaniyang paglalakbay. Pumunta siya sa Ibyong,
dumaan sa Poitan, nagtungo siya sa silangan papuntang Nahbah, Baninan. Tumawid
siya sa ilog ng Kinakin at narating niya ang lawa sa Ayangan. Nakakita siya ng igat
sa lawa. Tinanong siya nito “Saan ka pupunta Bugan?” Sumagot si Bugan, “Pupunta
ako ng Silangan para maghanap ng lalamon sa akin, sapagkat hindi kami magkaroon
ng anak ni Wigan.” Tumawa ang igat. “Huwag kang malungkot, Bugan,” wika ng nito.
“Sige magtungo ka sa silangan at makipagkita ka sa mga diyos.”
EP
E
D
Ipinagpatuloy ni Bugan ang kaniyang paglalakbay patungo sa lugar ng mga
diyos. Narating niya ang lawa sa Lagud. Nakita niya roon ang isang buwaya. “Tao,
bakit ka naririto?” pag-uusisa ng buwaya. “Ako si Bugan ng Kiyangan, at naghahanap
ako ng lalamon sa akin. Wala kaming anak ng aking asawa,” sagot ni Bugan. Humikab
ang buwaya at nagsabing, “Hindi kita maaaring kainin sapagka’t napakaganda mo.”
Ipinagpatuloy muli ni Bugan ang kanyang paglalakbay at nakarating sa tahanan ng
kinatatakutang pating. Nilabanan niya ang pangangatog ng kaniyang tuhod. Hinarap
niya ang pating at nagwika “Pakiusap, kainin mo na ako. Kaming mag-asawa ay
walang anak. Ayaw ko nang mabuhay pa kung hindi ako magkakaroon ng anak.”
Sumagot ang pating, “Isang malaking kahihiyan kapag kinain kita. Napakaganda mo.
Halika muna sa aking tahanan at kumain; bago mo ipagpatuloy ang iyong paglalakbay.”
D
Pagkatapos saluhan ang pating sa hapag-kainan, muling naglakad patungong
silangan si Bugan. Sa wakas ay narating niya ang tahanan ng mga diyos na sina
Ngilin, Bumabakker, at iba pang mga diyos. Labis siyang napagod kaya humiga siya
sa lusong na nasa labas ng bahay. Doon hinintay ang mga diyos. Lingid sa kaniyang
kaalaman, nasa loob lamang ng bahay si Bumabbaker.
“May naamoy akong tao,” sabi ni Bumabbaker. Lumabas siya ng bahay upang
hanapin ang pinanggagalingan ng amoy. Nakita niya ang isang magandang babae na
nakaupo sa kanyang lusong. “Ano’ng ginagawa mo dito, Bugan?” tanong niya habang
kinikilala kung si Bugan nga iyon.
“Naku, nagpunta ako rito upang mamatay, sapagkat hindi pa rin kami
nagkakaroon ng anak ni Wigan pagkalipas ng ilang taon,” wika ni Bugan.
“Kahibangan,” wika ni Bumabbaker habang tumatawa. “Halika, hanapin natin
si Ngilin at kung nasaan pa ang iba,” wika ni Bumabbaker.
23
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nalugod ang mga diyos na makita si Bugan. Nagbigay sila ng regalong
baboy, manok at kalabaw. “Sasama kami sa iyo pabalik sa Kiyangan. Doon ka namin
tuturuan ng ritwal na Bu-ad upang mabiyayaan ka ng mga anak, masaganang ani at
pamumuhay.”
Inihatid ng mga diyos si Bugan kay Wigan. Tinuruan nila ang mag-asawa ng
panalanging dapat nilang sambitin sa pagsasagawa ng ritwal na Bu-ad. Isinagawa ni
Wigan at Bugan ang ritwal at pinasalamatan ang kanilang mga diyos. Pagkalipas ng
ilang buwan, walang mapagsidlan ng kaligayahan ang mag-asawa dahil sa buhay na
tumitibok sa sinapupunan ni Bugan.
Nagkaroon ng Anak
sina Wigan at Bugan
EP
E
D
Cupid at Psyche
C
O
PY
GAWAIN 9: Hamon sa Pag-unawa
Sagutin ang mga tanong.
1. Sino sina Wigan at Bugan batay sa mitong Ifugao?
2. Ninais ba talaga ni Bugan na mamatay? Bakit?
3. Ano ang kultura ng mga Pilipino na masasalamin sa epikong ito?
4. Paghambingin ang mga tauhan, pangyayari at mensahe sa mitolohiyang
“Cupid at Psyche” at “Nagkaroon ng Anak sina Wigan at Bugan.” Sagutin sa
tulong ng dayagram.
Pagkakatulad
5. Batay sa iyong nabasa, masasabi mo bang may impluwensiya na ang mga
mitolohiya ng mga taga-Rome sa, mga mitolohiya ng Pilipinas? Pangtuwiranan
ang sagot?
D
Alam mo ba na...
iba’t iba ang gamit ng pandiwa? Ginagamit ito sa pagpapahayag ng aksiyon,
karanasan, at pangyayari.
Gamit ng Pandiwa:
1. Aksiyon
• May aksiyon ang pandiwa kapag may aktor o tagaganap ng aksiyon/kilos.
• Mabubuo ang mga pandiwang ito sa tulong ng mga panlaping: -um, magma-, mang-, maki-, mag-an.
• Maaaring tao o bagay ang aktor.
Halimbawa:
a. Naglakbay si Bugan patungo sa tahanan ng mga diyos.
b. Tumalima si Psyche sa lahat ng gusto ni Venus.
24
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pandiwa → Naglakbay
→ Tumalima
Aktor → si Bugan
→ si Psyche
Karanasan → Tumawa
→ Nalungkot
PY
2. Karanasan
• Nagpapahayag ng karanasan ang pandiwa kapag may damdamin. Dahil
dito, may nakararanas ng damdamin na inihuhudyat ng pandiwa. Maaaring
magpahayag ang pandiwa ng karanasan o damdamin/emosyon. Sa ganitong
sitwasyon may tagaranas ng damdamin o saloobin.
Halimbawa:
a. Tumawa si Bumabbaker sa paliwanag ni Bugan.
b. Nalungkot ang lahat nang mabalitaan ang masamang nangyayari.
C
O
Aktor → si Bumabbaker
→ ang lahat
3. Pangyayari
• Ang pandiwa ay resulta ng isang pangyayari.
Halimbawa:
a. Sumasaya ang mukha ni Venus sa nakikita niya sa paligid.
b. Nalunod ang mga tao sa matinding baha.
EP
E
D
Pandiwa → Kumukulo → Nalunod Pangyayari → sa napangasawa ng kaniyang anak
→ isang matinding baha
Nauunawaan mo na ang iba’t ibang gamit ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan,
at pangyayari. Isagawa mo ang sumusunod na pagsasanay upang mahasa ang iyong
kasanayan kung paano mo mabisang magagamit ang pandiwa.
Pagsasanay 1: Sipiin ang sumusunod na pangungusap sa sagutang papel. Isulat sa
patlang kung ang pandiwang may salungguhit ay ginamit bilang aksiyon, karanasan,
o pangyayari.
D
______1. Ginawa ni Psyche ang lahat upang maipaglaban ang kaniyang
pagmamahal kay Cupid.
______ 2. Labis na nanibugho si Venus sa kagandahan ni Psyche.
______ 3. Nalungkot si Bantugan sa utos ng hari kaya minabuti niyang lumayo na
lamang.
______ 4. Umibig ang lahat ng kakabaihan kay Bantugan.
______ 5. Hindi nasiyahan si Jupiter sa ginawang pagpapahirap ni Venus kay
Psyche.
______6. Patuloy na naglakbay si Psyche at pinipilit na makuha ang panig ng mga
diyos.
______7. Lalong sumidhi ang pagseselos niya kay Psyche.
______8. Ibinuhos niya sa harap ni Psyche ang isang malaking lalagyan ng puno.
______9. Umuwi siya sa kaharian ni Venus.
______10. Dahil sa paghihirap natukso siyang tumalon.
25
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Bumuo ng tiglilimang pangungusap na may pandiwang ginamit bilang
aksiyon, pangyayari, at karanasan.
Halimbawa:
AKSIYON
Halimbawa:
Lumikha ang mga
taga-Rome ng bagong
mitolohiya batay sa
mitolohiya ng mga
Greek.
PANGYAYARI
Nalusaw ng modernisasyon
ang karamihan sa mga
katutubong kultura ng mga
Pilipino.
KARANASAN
Natuwa si Cupid sa
tagumpay ni Psyche.
C
O
PY
Pagsasanay 3: Magsagawa ng isang panayam sa isang lolo o lola sa inyong pamilya
o komunidad. Magpakuwento sa kanila ng mga mito (o iba pang kauri nito). Isulat at
isalaysay muli ang mito ayon sa iyong pagkakaunawa. Sikaping isaalang-alang ang
iba’t ibang gamit ng pandiwa upang mailahad nang malinaw ang mga pangyayari sa
mito.
Pagnilyan at Unawain
D
Balikan ang Gawain 2. Alam-Nais-Natutuhan. Napunan mo na ang hanay ng Alam at
Nais Malaman, ngayon naman ay punan mo ang hanay ng Natutuhan. Sagutin ang
gabay na tanong.
EP
E
Batay sa talakayan, ano ang natutuhan mo tungkol sa mitolohiya at angkop na gamit
ng pandiwa bilang aksiyon, karanasan, at pangyayari? (Sasagutin ito pagkatapos
talakayin ang tungkol sa mitolohiya).
Nais Malaman
Natutuhan
a. Mitolohiya
_____________________
b. Pandiwa
_____________________
D
Alam
Alam kong naunawaan mong mabuti ang mga tinalakay natin sa araling ito. Handanghanda ka nang sagutin ang ibinigay sa iyo sa panimula ng aralin.
Sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Paano magagamit ang pandiwa sa pagsasalaysay ng mito o ng kauri nito?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
26
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. Paano nakatutulong ang mitolohiya ng Rome sa pagpapaunlad ng panitikang
Pilipino?
Panitikang Pilipino
Impluwensiya
sa Epiko
Impluwensiya
Alamat
PY
Impluwensiya
sa Mito
D
Ilipat
C
O
Mitolohiya mula sa Rome
EP
E
Guro ka ng Filipino. Isa sa mga layunin mo bilang guro ng panitikan ay ang
panatilihin at buhayin ang mga sinaunang panitikan ng Pilipinas. Nagsagawa ka ng
pananaliksik tungkol sa mga mito sa inyong rehiyon. Muli mo itong isinalaysay at
isinulat. Magsagawa ka ng isang proyektong pangkomunidad na pagtuturo sa mga
bata sa napili mong pamayanan o barangay. Ikuwento mo sa mga bata ang mga
nasaliksik mong mito upang kapulutan nila ng aral sa buhay at paghuhugutan ng
pag-asa. Tiyakin na ang pagsasalaysay na gagawin ay nakabatay sa sumusunod
na pamantayan:
D
A. Wastong Pagbigkas ...................................................
- pamamaraan at estilo
B. Hikayat sa madla .....................................................
- kilos, kaangkupan ng damdamin
C. Tinig
....................................................................
- lakas at linaw
10 puntos
10 puntos
10 puntos
27
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 1.2
A. Panitikan: Ang Alegorya ng Yungib
Sanaysay mula sa Greece
Mula sa Allegory of the Cave ni Plato
Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo
B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag
sa Konsepto ng Pananaw
Naglalahad
PY
C. Uri ng Teksto: Panimula
C
O
Ang sanaysay ay isang anyo ng sulating naglalahad na kung minsan ay may
layuning makakuha ng ano mang pagbabago, bagaman maaaring makalibang
din. Ang pangunahing katangian ng sanaysay ay ang pagsasalita mismo ng mayakda sa akda. Ipinapahayag ng kumatha ang sariling pangmalas, ang kaniyang
pagkukuro, at damdamin.
EP
E
D
Sa Aralin 1.2, inaasahan na maipamamalas mo ang iyong pag-unawa at
pagpapahalaga sa sanaysay na pinamagatang Alegorya ng Yungib na isinalin
ni Willita A. Enrijo sa Filipino mula sa sanaysay na isinulat ng Griyegong Pilosopo
na si Plato, ang Allegory of the Cave. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa mga
ekspresiyon sa pagpapahayag ng konsepto ng pananaw na makatutulong para sa
malalim na pag-unawa sa paksang nais ipabatid ng babasahing sanaysay.
D
Bilang pangwakas na gawain sa aralin, inaasahang makagagawa ka ng
isang photo essay na magtatampok sa napapanahong isyu ng alinmang bansa
sa Mediterranean. Ang photo essay ay itataya sa sumusunod na pamantayan:
a.) natatalakay ang isang kalagayang panlipunan, b.) naipakikilala ang kultura ng
bansa c.), nailalahad ang pananaw o kaisipan, at d.) nakasusunod sa balangkas
ng isang sanaysay.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang masasagot mo nang may pagunawa ang mga pokus na tanong na: Paano makatutulong ang sanaysay na
magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa upang makabuo
ng sariling pananaw? At paano mabisang magagamit ang mga ekspresiyong
nagpapahayag sa pagbibigay ng pananaw?
28
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
PY
Narito ang mga gawaing makatutulong sa iyo upang masagot ang pokus na tanong
na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at
kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw? At paano mabisang
magagamit ang mga ekspresiyong pagpapahayag sa pagbibigay ng pananaw? Gawin
ang sumusunod upang masagot ang mga tanong na ito.
C
O
GAWAIN 1: Tala-Kaalaman
Basahin ang ilang bahagi ng isang sanaysay. Ilahad ang pananaw/kaisipang nalaman
at tukuyin kung saan maaaring matagpuan ito sa isang sanaysay. Gamitin ang
talahanayan sa pagsagot.
Anong pananaw/
Saang
Bahagi ng Sanaysay
kaisipan ang
bahagi ito
nakapaloob?
matatagpuan?
EP
E
D
At ngayon, sinasabi ko na hayaan mong
ipakita ko ang isang anyo kung gaano
dapat mabatid o hindi mabatid ang tungkol
sa ating kalikasan. Pagmasdan! May
mga taong naninirahan sa yungib na may
bukas na bunganga patungo sa liwanag na
umaabot sa kabuuan nito. Sila’y naroroon
mula pagkabata, at ang kanilang mga binti
at leeg ay nakakadena kung kaya’t hindi
sila makagalaw, ito’y hadlang sa pagkilos
pati ng kanilang mga ulo.
D
“Mas mabuting maging mahirap na alipin
ng dukhang panginoon.” At matututuhang
tiisin ang mga bagay kaysa isaisip ang
kanilang ginagawa at mamuhay katulad ng
kanilang gawi?
Ito ang kabuuan ng alegorya, ang sabi
ko; maaari mong dagdagan mahal kong
Glaucon sa mga dating katuwiran. Ang
bilangguan ay mundo ng paningin, ang
ilaw ng apoy ay ang araw. Hindi mo ako
mamamali kung pagpapakahulugan mo na
ang paglalakbay papataas ay maging pagahon ng kaluluwa patungo sa intelektuwal
na mundo batay sa mahina kong paniniwala.
29
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
GAWAIN 2: Pagtibayin ang Palagay
Batay sa larawan, dugtungan ang pahayag sa speech balloon ng iyong nabuong
konsepto, o pananaw gamit ang mga ekspresiyon ng pagpapahayag.
C
O
Sa aking pananaw,_________________________________________
________________________________________________________
D
Sa kabilang dako,__________________________________________
________________________________________________________
EP
E
Ayon sa,_________________________________________________
________________________________________________________
Sang-ayon sa,____________________________________________
________________________________________________________
D
Inaasahan ko na nagkaroon ka ng kaalaman tungkol sa nakapaloob na
pananaw at kamalayang panlipunan taglay sa binasang bahagi ng sanaysay at mga
ekspresiyong ginagamit sa pagbuo ng sariling pananaw. Maaari mo nang ipagpatuloy
ang pag-aaral.
Alam mo ba na...
ang sanaysay ay isang uri ng akda na nasa anyong tuluyan? Makikita sa salitang
“sanaysay” ang mga salitang “sanay” at “salaysay.” Kung pagdurugtungin ang dalawa,
puwedeng sabihin ang “sanaysay” ay “salaysay” o masasabi ng isang “sanay” o
eksperto sa isang paksa. Karaniwang ang paksa ng mga sanaysay ay tungkol sa
mga kaisipan at bagay-bagay na maaaring kapulutan ng mga impormasyon na
makatutulong sa pagbuo ng sariling pananaw.
Nagtataglay ang sanaysay ng tatlong mahahalagang bahagi o balangkas:
1. PANIMULA – Sa bahaging ito madalas inilalahad ang pangunahing kaisipan o
pananaw ng may-akda at kung bakit mahalaga ang paksang tinatalakay.
30
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. GITNA o KATAWAN – Inilalahad sa bahaging ito ang iba pang karagdagang
kaisipan o pananaw kaugnay ng tinalakay na paksa upang patunayan, o suportahan
ang inilahad na pangunahing kaisipan.
3. WAKAS – Nakapaloob sa bahaging ito ang kabuuan ng sanaysay, ang
pangkalahatang palagay o pasya tungkol sa paksa batay sa mga katibayan, at
katuwirang inisa-isa sa katawan ng akda.
MGA ELEMENTO NG SANAYSAY
Tema – Madalas na may iisang tema ang sanaysay. Ang Tema ay ang sinasabi
ng isang akda tungkol sa isang paksa. Bawat bahagi ng akda ay nagpapalinaw ng
temang ito.
PY
Halimbawa:
Dito sa Pilipinas ang asawang babae ang siyang naghahawak ng susi. Ang
lahat ng kinikita ng asawa ay ibinibigay sa kanya upang ingatan at gugulin sa
wastong paraan.
Halimbawa:
Panimula
Sadyang isang hamon ang buhay ngayon. Kailangang harapin ito nang buong
EP
E
Katawan
D
tatag.
C
O
Anyo at Estruktura – Ang anyo at estruktura ng sanaysay ay isang mahalagang
sangkap sapagkat nakaaapekto ito sa pagkaunawa ng mga mambabasa. Ang
maayos na pagkakasunod-sunod ng ideya o pangyayari ay makatutulong sa
mambabasa sa pag-unawa sa sanaysay.
Ngayong bata ka pa dapat ay mulat ka sa nagaganap sa kapaligiran mo.
Masdan ang ilang pamilyang nakatira sa ilalim ng tulay o gilid ng mga gusali. Kontento
na sila sa paghingi o pasahod-sahod ng kamay, naglilimos sa mga nagdaraan.
D
Pero may magagawa ka pa upang hindi sila maging pabigat sa lipunan. Ang
isang mungkahi ay ang pagbibigay ng kaalaman sa kanila kung paano tutuklasin
ang kanilang natatagong galing na maaaring maging puhunan nila ng pagkakaroon
ng munting negosyo.
Wakas
“Ang bawat tao ay may natatagong kakayahan na dapat paunlarin.”
Kaisipan – Mga ideyang nabanggit na kaugnay o nagpapalinaw sa tema.
Halimbawa:
Dapat mulat ka sa nagaganap sa iyong kapaligiran.
Wika at Estilo – Ang uri at antas ng wika at estilo ng pagkakagamit nito ay
nakaaapekto rin sa pag-unawa ng mambabasa, higit na mabuting gumamit ng
simple, natural, at matapat na mga pahayag.
31
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Halimbawa:
Sadyang mahirap ang buhay ngayon.
• Paggamit ng mga simple o payak na salita sa sanaysay na impormal o di maanyo
samantalang sa pormal o maanyo ay ang paggamit ng piling mga salita.
Larawan ng Buhay – Nailalarawan ang buhay sa isang makatotohanang salaysay,
masining na paglalahad na gumagamit ng sariling himig ang
may-akda.
Halimbawa:
Masdan ang ilang pamilyang nakatira sa ilalim ng tulay o gilid ng mga gusali. Kontento
na sila sa paghingi o pasahod-sahod ng kamay, naglilimos sa mga nagdaraan.
PY
Damdamin – Naipapahayag ng isang magaling na may-akda ang kaniyang
damdamin nang may kaangkupan at kawastuhan sa paraang may
kalawakan at kaganapan.
Linangin
C
O
Himig – Nagpapahiwatig ng kulay o kalikasan ng damdamin. Maaaring masaya,
malungkot, mapanudyo at iba pa.
EP
E
D
Sa babasahing sanaysay na isinulat ni Plato, higit mo siyang makikilala na taglay niya
ang mataas na karunungan. Masasalamin mo rin ang pilosopiyang pinagbatayan niya
mula sa paksang kaniyang tinalakay sa sanaysay. Gayundin, bigyan mo ng pansin
kung paano nakatutulong ang sanaysay sa pagbuo ng sariling pananaw at paano ito
magagamit upang magkaroon ng kamalayan sa kultura at kaugalian ng isang bansa.
Ang sanaysay na ito ay salaysay ukol sa dalawang taong nag-uusap: ang marunong
na si Socrates at ang kapatid ni Plato na si Glaucon.
Ang Alegorya ng Yungib
ni Plato
(Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo)
D
At ngayon, sinasabi ko na hayaan mong ipakita ko ang isang anyo na dapat mabatid
o hindi mabatid tungkol sa ating kalikasan: Pagmasdan! May mga taong naninirahan
sa yungib na may lagusan patungo sa liwanag na umaabot sa kabuuan nito. Sila’y
naroroon mula pagkabata, at ang kanilang mga binti at leeg ay nakakadena kung
kaya’t hindi sila makagalaw, hadlang ito sa pagkilos pati ng kanilang mga ulo . Sa di
kalayuan, sa taas at likod nila ay may apoy na nagliliyab, sa pagitan ng apoy at mga
bilanggo may daang papataas. Kung ang paningin mo ay dadako sa mababang pader
nito, maihahalintulad ito sa isang tabing na pinagtatanghalan ng mga puppet.
Nasilayan ko.
At nasilayan mo rin ba ang mga taong dumadaan sa pagitan ng mga dingding
na may dala- dalang mga monumento at larawan ng mga hayop na likha sa kahoy at
bato? Ang iba sa kanila ay nagsasalita, ang iba ay tahimik. Naipakita mo sa akin ang
kakaiba nilang imahe. Sila nga ay kakaibang mga bilanggo.
32
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Katulad natin, ang tugon ko, na ang tangi nilang nakikita ay pawang sarili
nilang mga anino?
Totoo, ang sabi niya, paano nila makikita ang ano man kung hindi sila
pinahihintulutang gumalaw maging ang kanilang mga ulo? At may mga bagay na
dapat lamang dalhin sa paraang dapat lamang makita ng mga anino? Oo, sabi niya.
At kung nakaya nilang hindi sumang-ayon sa isa’t isa, hindi ba nila ipinalalagay na sila
ay tumutukoy ng kung ano pa man para sa kanila?
Tunay nga.
Walang tanong-tanong, ang tugon.
PY
At sa higit pang pagpapalagay na ang mga bilanggo ay may alingawngaw
mula sa ibang dako, hindi ba nila natitiyak na baka guniguni lamang ito ng isang
dumaan at may ipinagpapalagay tungkol sa pinagmumulan ng tinig?
D
C
O
Sa kanila, ang sabi ko, ang katotohanan ay walang kahulugan kundi ang
anino ng mga imahe. Iyan ang tiyak. Ngayon, balikan muli natin kung ano ang likas
na magaganap kung sakaling ang mga bilanggo ay maging malaya at di maaabuso
sa kanilang pagkakamali. Sa una, kung ang isa sa kanila ay mapalalaya at biglang
tumayo, lumingon, lumakad at tumingin patungo sa liwanag. Magdurusa sa sobrang
sakit. Ito mismo ang magpapalungkot sa kaniya. Gayundin hindi niya makikita ang
dati niyang kalagayan sapagkat ang tanging nakikita niya ay mga anino lamang.
Pagkatapos isaisip, tinuran ng isa na ang kaniyang nakita noong una ay guniguni
lamang, ngunit ngayon, siya ay papalapit na sa pagkatao. Nakikita niya, mayroon na
siyang maliwanag na pananaw- ano ang magiging tugon niya?
EP
E
O kaya’y, maaari mong isipin na ang kaniyang guro ay nagtuturo ng mga bagay
na dapat niya lamang kilalanin. Hindi ba siya nagugulumihanan? Hindi kaya siya
mahumaling na ang anino na kaniyang nakita noong una ay mas tunay kaysa mga
bagay na nakikita niya sa kasalukuyan?
Malayong katotohanan.
D
At kung siya ay napilitang tumingin nang diretso sa liwanag, wala ba siyang
nararamdamang sakit upang siya’y magkubli sa nakikitang bagay? Kaniya bang
aakalain na siya ay nasa katotohanang mas maliwanag kaysa mga bagay na nakikita
sa kasalukuyan?
Totoo, ang sabi niya.
At kung ipinalalagay pang muli na siya ay atubiling hinila pataas sa matarik
at bako-bakong daan hanggang sapilitan siyang makarating sa harap mismo ng
araw, hindi ba siya mahihirapan at magagalit? Kapag nilapitan niya ang liwanag, ang
kaniyang mga mata ay maaaring masilaw at hindi niya magagawang makita ang mga
bagay-bagay sa kasalukuyan - ang katotohanan.
Hindi muna sa kasalukuyan, sabi niya.
33
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kailangang mahirati ang kaniyang paningin sa dakong itaas ng mundo. At
makita niya nang maliwanag ang mga anino, kasunod ay ang repleksiyon ng tao
at iba pang bagay sa tubig, at ang mismong mga bagay. Pagkatapos, tititig siya sa
liwanag ng buwan at mga bituin, at sa maningning na kalangitan; at kaniyang makikita
ang ulap at mga bituin sa gabi nang mas maningning kaysa liwanag ng araw na hatid
ng umaga.
Tiyak.
Higit sa lahat, magkakaroon siya ng kakayahang makita ang araw, hindi
lamang ang repleksiyon niya sa tubig kundi makikita niya ang sarili sa kinaroroonan,
at hindi sa iba pa man, at siya ay makapagninilay-nilay kung sino siya.
PY
Tiyak.
At siya ay makararating sa pagtatalo na siya mismo ay naglaan ng panahon. At
ang gumagabay sa lahat ng ito ay yaong nakikita sa mundo, na naging dahilan upang
siya at ang kaniyang kapwa ay masanay sa pagtitig.
C
O
Maliwanag, sabi niya, una niyang makikita ang liwanag pagkatapos ang
dahilan tungkol sa kaniyang sarili. At kung maalala niya ang dating tahanan, at ang
karunungan sa yungib pati ang mga kapuwa bilanggo, hindi ba niya maipalalagay na
mapaliligaya niya ang sarili sa pagbabago at kaawaan na lamang sila?
Tiyak at tumpak.
EP
E
D
At kung sila ay nasanay na sa pagtanggap ng mga karangalan sa kung sino
sa kanila ang mabilis na makapuna sa pagdaan ng mga anino at makapagsabi kung
sino ang nakaranas niyon dati? Kung sinuman ang makapagpapasiya nang mahusay
para sa kinabukasan, sa iyo bang palagay sino ang makapag-iingat sa tinatawag na
dangal at kaluwalhatian? O kaya’y kainggitan ba ang may taglay nito? Hindi ba niya
babanggitin ang tinuran ni Homer.
“Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon.” At
matututuhang tiisin ang mga bagay kaysa isaisip ang kanilang ginagawa at mamuhay
katulad ng kanilang gawi?
D
Oo, ang sabi niya. Sa palagay ko ay pipiliin niyang magtiis kaysa aliwin ang
mga huwad na akala at mabuhay sa kahabag-habag na kalagayan.
Para makatiyak, sabi niya.
At kung mayroon mang paligsahan, at kailangan niyang makipagtagisan sa
pagsukat sa mga anino kasama ang mga bilanggo na kailanman ay di nakalaya mula
sa yungib. Sa sandaling ang paningin ay nananatiling mahina, at bago ito maging
matatag (may dapat isaalang – alang sa panahon na kakailanganin upang makamit
ang bagong kalagayan ng paningin) hindi ba siya katawa-tawa? Sasabihin ng tao
sa kaniya na ang pagpunta at pagdating niya nang wala ang mga paningin ay mas
mabuti na hindi na lamang isaisip ang pag-unlad. At kung sinuman ang sumubok na
palayain ang iba at gabayan patungo sa liwanag; hayaang hulihin ang nagkasala at
dalhin nila sa kamatayan.
34
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Walang tanong, ang sabi niya.
ka.
PY
Ito ang kabuuan ng alegorya, ang sabi ko; maaari mong dagdagan mahal
kong Glaucon ang mga dating katuwiran. Ang bilangguan ay mundo ng paningin, ang
ilaw ng apoy ay ang araw. Hindi mo ako mamamali kung ipakakahulugan mo na ang
paglalakbay papataas ay maging pag-ahon ng kaluluwa patungo sa intelektuwal na
mundo batay sa mahina kong paniniwala. Aking ipinahahayag, ito ay batid ng Diyos
maging tama man o mali. Ngunit tunay man o huwad, ang aking opinyon sa mundo
ng karunungan ay ito, ang ideya ng kabutihan ay nananatili sa huli at matatagpuan
lamang nang may pagpupunyagi; at kapag ito’y natagpuan, ang lahat ng bagay
na maganda at tama sa daigdig at ang pangunahing pinagmumulan ng dahilan at
katotohanan ay yaong sinumang may kapangyarihang kumilos nang may katuwiran
sa publiko o pribadong buhay. Samakatuwid kailangan na ang kaniyang mga mata ay
may matibay na tuon para sa mga bagay na ito .
Sumasang-ayon ako, sabi niya, hanggat may kakayahan akong maunawaan
Oo, tunay na likas.
C
O
At ang sabi ko, huwag kang magtaka sa iba na may magandang pananaw na
ayaw man lang magbahagi para sa kapakanan ng tao; para sa kanilang kaluluwa sa itaas
ng mundo ay madali lamang kung saan sila’y naghahangad na manirahan; magiging
likas ang kanilang paghahangad, kung ang ating alegorya ay mapagkakatiwalaan.
EP
E
D
At mayroon bang bagay na nakapagtataka sa mga taong nakadaan mula
sa banal na pagninilay-nilay patungo sa makasalanan nilang kalagayan o gumawa
ng labag sa kagandahang-asal? Samantala, habang ang kaniyang mga mata ay
kumukurap bago siya mahirati sa kadiliman, siya ay mapipilitang lumaban sa korte
o sa ibang lugar, tungkol sa anino ng imahe ng katarungan at magpupunyaging
maunawaan nang ganap ang katarungan.
Anuman, ngunit kamangha-mangha ang kaniyang tugon.
D
Sinuman ang may wastong pag-iisip ay mababatid na ang pagkalito ng mga
paningin ay dalawang uri o nanggaling sa dalawang dahilan, maaaring mula sa
paglabas ng liwanag o patungo sa liwanag. Kapag nakita niya na sinuman na may
pananaw na magulo at mahina ay masasabing hindi pa handang humalakhak. Una
niyang itatanong kung ang kaluluwa ba ng tao ay maghahatid nang maliwanag na
buhay? O kaya’y maglalapit mula kadiliman patungo sa araw na labis na nakasisilaw?
At kaniyang bibilangin ang maligayang kalagayan niya, at siya ay maaawa sa iba, o
kung nasa isipan man niyang pagtawanan ang kaluluwa na nanggaling mula ilalim
patungo sa liwanag, mayroon pang mga dahilan bukod dito kaysa mga halakhak na
bumati sa kaniya at bumalik mula sa itaas ng liwanag patungo sa yungib.
Iyan, ang sabi niya na dapat itangi.
Matapos mong mabasa ang akda, tiyak na nalaman mo ang pananaw o kaisipan
ni Plato sa halaga ng pagkakaugnay ng kapaligiran sa karunungang tinataglay ng
tao at ano ang pagkakaiba nito sa sariling kaisipan. Ngayon, alam kong handa ka
nang isagawa ang mga gawain na makatutulong sa iyo upang masagot ang tanong
na: Paano makatutulong ang sanaysay na magkaroon ng kamalayan sa kultura at
kaugalian ng isang bansa upang makabuo ng sariling pananaw?
35
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan
Pagtambalin ang mga salitang nasa loob ng kahon na magkatulad o magkaugnay ang
kahulugan. Gamitin sa sariling pangungusap. Gawin sa iyong kuwaderno.
nagliliyab
pagmasdan
pagmasid
mahirap
nag-aapoy
dukha
wastong pag-iisip
intelektuwal
repleksiyon
mahirati
mahumaling
kaluluwa
C
O
PY
GAWAIN 4: Pag-unawa sa akda
Sagutin ang mga tanong sa sagutang papel.
1. Ibigay ang paksa ng sanaysay.
2. Kung ang tinutukoy na mga tao sa yungib ay ang sangkatauhan, bakit sila
tinawag na mga “bilanggo” ni Plato? Pangatuwiranan ang sagot.
3. Sa unang bahagi ng sanaysay, paano nakilala ng mga bilanggo ang
“katotohanan” ng mga bagay-bagay? Magbigay ng mga patunay. Bigyangkahulugan ang naramdaman ng bilanggo nang siya ay makaalis sa yungib at
matitigan ang liwanag ng apoy? Ano ang nais ipakahulugan ng pangyayaring
ito?
4. Ipaliwanag ang mahalagang natutuhan ng bilanggo mula sa pagtingin sa
liwanag na nasa labas ng yungib.
5. Magbigay ng reaksiyon sa ideya ng bawat pahayag sa loob ng kahon.
a.
Nakakadena ang mga binti at leeg kaya’t di sila makagalaw.
Mas mabuting maging mahirap na alipin ng dukhang panginoon.
D
b.
Magtiis kaysa aliwin ang mga huwad na akala.
EP
E
c.
Ang ideya ng kabutihan ay nananatili sa huli at matatagpuan
lamang nang may pagpupunyagi.
e.
.Sinuman ang kumilos nang may katuwiran sa publiko o pribadong
buhay, kailangan ang kaniyang mga mata ay may matibay na tuon.
D
d.
6. Paano ipinakilala ni Plato ang kahalagahan ng “katotohanan” at “edukasyon”
sa buhay ng sangkatauhan? Ipaliwanag.
7. Sumasang-ayon ka ba sa argumentong inilatag ni Plato sa kaniyang sanaysay
tungkol sa “katotohanan” at “edukasyon?” Pangatuwiranan ang iyong sagot.
8. Naging makahulugan ba ang ideyang ipinahihiwatig sa wakas ng sanaysay?
Patunayan.
9. Masasalamin ba sa binasang sanaysay ang kultura at kaugalian ng bansang
Gresya? Sa paanong paraan inilahad ito ng may-akda?
36
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 5: Pagsusuri sa Sanaysay
Suriin ang balangkas ng sanaysay sa pamamagitan ng pagsagot ng mga tanong sa
grapikong presentasyon.
Ang Alegorya ng Yungib
TANONG
SAGOT
PY
Paano sinimulan ni Plato ang
kaniyang sanaysay?
Paano nagbigay ng
kongklusyon si Plato sa
kaniyang sanaysay?
C
O
Ano-ano ang naging pananaw
ni Plato sa tinalakay niyang
paksa?
EP
E
D
GAWAIN 6: Magsanay sa SANAYSAY
Maghanap o kumuha ng isang napapanahong isyu sa alinmang bansa sa Mediterranean
buhat sa mga balita, dokumentaryong pantelebisyon, o video sa youtube na maaaring
iugnay sa mga ideyang nakapaloob sa akdang Alegorya ng Yungib.
Pagpipilian:
Mga Bansa sa Mediterrean
Greece
Turkey
Albania
Morocco
France
D
Isyu
Bumabagsak na Ekonomiya ng Bansa
Ang Terorismo sa Bansa
Pagkasira sa Kagubatan
Lumalalang Polusyon
Legalidad sa Kasal ng Dalawang
Magkatulad na Kasarian
GAWAIN 7: Larawan ng Pagkatuto
Gumupit o gumuhit ng larawan kaugnay sa isa sa mga isyung tinalakay sa sanaysay
na “Ang Alegorya ng Yungib.” Bumuo ng maikling talata na nagpapaliwanag tungkol
dito.
Ngayon pa lang ay binabati na kita sa sipag at tiyaga na iyong ipinakita. Ang susunod
mo namang babasahin ay isang tekstong naglalahad mula sa isinulat ni Emilio Jacinto.
Unawain ang nilalaman nito at bigyang-pansin ang mahalagang papel ng sanaysay sa
pagpapaunlad ng kamalayang panlipunan ng mamamayan noong panahong naisulat
ito.
37
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang Ningning at Ang Liwanag
(Mula sa Liwanag at Dilim)
ni Emilio Jacinto
Ang ningning ay nakasisilaw at nakasisira sa paningin. Ang liwanag ay kinakailangan
ng mata, upang mapagwari ang buong katunayan ng mga bagay-bagay.
Ang bubog kung tinatamaan ng nag-aapoy ng sikat na araw ay nagniningning;
ngunit sumusugat sa kamay ng nagaganyak na dumampot.
Ang ningning ay maraya.
Ating hanapin ang liwanag; tayo’y huwag mabighani sa ningning.
PY
Sa katunayan ng masamang kaugalian: Nagdaraan ang isang karuaheng
maningning na hinihila ng kabayong matulin. Tayo’y magpupugay at ang isasaloob ay
mahal na tao ang nakalulan. Datapua’y marahil naman ay isang magnanakaw, marahil
sa isang malalim ng kaniyang ipinatatanghal na kamahalan at mga hiyas na tinataglay
ay natatago ang isang sukaban.
Nagdaraan ang isang maralita na nagkakanghihirap sa pinapasan. Tayo’y
napapangiti, at isasaloob.
C
O
Saan kaya ninakaw? Datapua’y maliwanag nating nakikita sa pawis ng kaniyang
noo at sa hapo ng kaniyang katawan na siya’y nabubuhay sa sipag kapagalang tunay.
Ay! Sa ating naging ugali ay lubhang nangapit ang pagsamba sa ningning at
pagtakwil sa liwanag. Ito nga ang dahilan kung kaya ang mga loob na inaakay ng
kapalaluan at ng kasakiman ay nagpupumilit na lumitaw na maningning, lalong-lalo na
nga ang mga pinuno na pinagkatiwalaan ng ikagiginhawa ng kanilang mga sakop at
walang ibang nasa kundi ang mamalagi sa kapangyarihan sukdang ikainis at ikamatay
ng bayan na nagbibigay sa kanila ng kapangyarihan.
D
Tayo’y mapagsampalataya sa ningning, huwag nating pagtakhan ang ibig
mabuhay sa dugo ng ating mga ugat at magbalat-kayong maningning.
EP
E
Ay! Kung ang ating dinudulugan at hinahainan na puspos na galang ay ang
maliwanag, ang magandang asal at matapat na loob, walang magpapaningning
pagka’t di natin pahahalagahan. At ang mga isip at akalang ano pa man ay hindi
hihiwalay sa maliwanag na banal na landas ng katuwiran.
Ang kaliluhan at ang katampalasanan ay humahanap ng ningning upang
hindi mapagmalas ng mga matang tumatanghal ang kanilang kapangitan; nguni’t ang
kagalingan at ang pag-ibig na dalisay ay hubad sa ningning, mahinhin, at maliwanag
na mapatatanaw sa paningin.
D
Ang mahabang panahong lumipas ay isang labis na nagpapatunay ng
katotohanan nito.
Mapalad ang araw ng liwanag!
Ay! Ang Anak ng Bayan, ang kapatid ko, ay matututo kaya na kumuha ng
halimbawa at lakas sa pinagdaanang mga hirap at binatang mga kaapihan?
- Mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Panganiban at Panganiban, 1998
GAWAIN 8: Pagpapalawak ng Kaalaman
Sagutin ang mga tanong:
1. Ano ang pangunahing kaisipan ng binasang sanaysay?
2. Isa-isahin ang pagkakaiba ng ningning at liwanag ayon sa sanaysay.
3. Tukuyin ang mga pangyayaring binanggit ng may-akda tungkol sa kalagayang
panlipunan noong panahong naisulat ito.
4. Batay sa nilalaman ng sanaysay, ano ang layunin ni Jacinto sa pagsulat nito?
5. Suriin ang sanaysay batay sa sumusunod na mga bahagi ng isang sanaysay.
38
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
a. Tema at Nilalaman
b. Anyo at Estruktura
c. Wika at EstiloMahusay!
Batay sa mga naunang gawain, napaunlad mo ang iyong pag-unawa sa isang
paksa sa tulong ng paglalahad ng iyong pananaw. Higit na magiging malinaw ang
iyong pananaw sa isang paksa o isyu kung makikilala at magagamit mo ang mga
ekspresiyon sa pagpapahayag ng pananaw.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
C
O
PY
Suriin ang mga pangungusap na hango sa sanaysay:
• Sa kanila, ang sabi ko, ang katotohanan ay walang kahulugan kundi ang anino
ng mga imahe.
• At mayroon bang bagay na nakapagtataka sa mga taong nakadaan mula sa
banal na pagninilay-nilay patungo sa makasalanan nilang kalagayan o gumawa
ng labag sa kagandahang-asal. Samantala, habang ang kaniyang mga mata ay
kumukurap bago siya mahirati sa kadiliman, siya ay mapipilitang lumaban sa korte
o sa ibang lugar, tungkol sa anino ng imahe ng katarungan at magpupunyaging
maunawaan nang ganap ang katarungan.
D
Sa unang pangungusap, naipahayag ng may-akda ang kaniyang pananaw
batay sa kaniyang iniisip o sinabi. At sa ikalawang pangungusap ginamit ang
ekspresiyong samantala na nagkaroon ng pagbabago sa unang bahagi sa ikalawang
bahagi na ginamit ang ekspresiyon.
Alam mo ba na...
may mga ekspresiyong ginagamit sa pagpapahayag ng pananaw at nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa at/o pananaw?
EP
E
1. Mga ekspresiyong nagpapahayag ng pananaw. Kabilang dito ang: ayon,
batay, para, sang-ayon sa/kay, ganoon din sa paniniwala/pananaw/akala ko,
ni/ng, at iba pa. Inihuhudyat ng mga ekspresiyong ito ang iniisip, sinasabi o
paniniwalaan ng isang tao.
Halimbawa :
a. Ayon, Batay, Sang-ayon sa
•
D
•
Sang-ayon sa Memorandum Order No. 20 : Series of 2013 ng Commision On
Higher Education na pinagtitibay ang pagkawala ng Filipino bilang isa sa mga
asignatura sa ilalim ng General Education Curriculum o GEC sa taong 2016.
Batay sa Konstitusyon 1987: Artikulo XIV, Seksyon 6, ang wikang pambansa
ng Pilipinas ay Filipino.
Alinsunod sa tadhana ng batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring
ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang Pamahalaan
upang ibunsod at puspusang itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang midyum
ng opisyal na komunikasyon bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pangedukasyon.”
Ayon sa tauhang si Simoun sa El Filibusterismo, “Habang may sariling wika
ang isang bayan, taglay niya ang kalayaan.”
•
•
b. Sa paniniwala, akala, pananaw, paningin, tingin, palagay, ni/ ng
•
Sa paniniwala ko ang pagkakaroon ng isang mataas at matibay na edukasyon
ay isang saligan upang mabago ang takbo ng isang lipunan tungo sa
pagkakaroon ng isang masaganang ekonomiya.
39
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
•
•
Sa aking pananaw ang edukasyon ay kailangan ng ating kabataan sapagkat
ito ang kanilang magiging sandata sa buhay sa kanilang kinabukasan.
Sa tingin ng maraming guro na ang pagkatuto ng mga mag-aaral ay hindi
lamang nakasalalay sa kanila kundi maging sa mga magulang sa pagbibigay
patnubay at suporta sa kanilang mga anak.
c. Inaakala, Pinaniniwalaan, Iniisip
• Pinaniniwalaan kong higit na dapat pagtuunan ng pamahalaan ang isyu
tungkol sa lumalalang kalagayan ng ating kalikasan.
• Inaakala ng iba na hindi mahigpit sa pagpapataw ng kaparusahan ang DENR
kaya patuloy silang lumalabag sa batas pangkalikasan.
C
O
PY
d. Sa ganang akin, Sa tingin, akala, palagay ko
• Sa ganang akin, kailangang dagdagan pa ng mga pamahalaang lokal ang
pagbabantay sa kabataang nasa lansangan tuwing hatinggabi dahil sa
lumalalang krimen.
• Palagay ko, kailangan ang malawig na programa ng DSWD para sa mga
batang lansangan na karaniwang sangkot sa maraming krimen sa kalsada.
2. May mga ekspresiyong nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa
at/o pananaw, tulad ng sumusunod na halimbawa. Gayunman, mapapansing
di tulad ng naunang mga halimbawa na tumitiyak kung sino ang pinagmumulan
ng pananaw, nagpapahiwatig lamang ng pangkalahatang pananaw ang
sumusunod na halimbawa:
EP
E
D
a.
Sa isang banda, Sa kabilang dako
• Sa isang banda, mabuti na ngang nalalaman ng mamamayan ang mga
anomalya sa kanilang pamahalaang lokal nang sa gayo’y masuri nila kung sino
ang karapat-dapat na ihalal para mamuno sa kanilang lungsod.
• Sa kabilang dako, sa dami ng naglalabasang isyung pampolitika hindi tuloy
malaman ng sambayanan kung ano ang kahihinatnan ng bansa sa kamay ng
mga politikong pinagkatiwalaang mamuno dito.
D
b.
Samantala
• Samantala mamamayan mismo ang makapagpapasya kung paano nila nais
makita ang kanilang bansa sa susunod na mga taon. Matalinong pagpapasya
ang kailangan kung sino ang karapat-dapat pagkatiwalaan ng kanilang boto.
Pagsasanay 1: Kopyahin ang talata sa sagutang papel at salungguhitan ang
ekspresiyong ginamit sa pagpapahayag ng konsepto ng pananaw o ekspresiyong
nagpapahiwatig ng pagbabago o pag-iiba ng paksa o pananaw.
A. (1) Ang Pilipinas ay isang bansang arkipelago, kaya hindi katakatakang ang mga
pulo sa buong bansa ay tigib ng mga kayamanang-dagat na maipagkakaloob
ng iba’t ibang uri ng damong-dagat. (2) Sa isang pag-aaral na isinagawa ni
Dr. Gabino C. Trono Jr., isang propesor ng Botanya sa Kolehiyo ng Sining
at Agham ng Unibersidad ng Pilipinas, ipinakita niya ang pangangailangang
linangin ang kayamanang-dagat para makatulong sa sumusulong na ekonomiya
ng Pilipinas. (3) Ayon sa kaniya, maraming damong-dagat na makikita sa dagat
ng Piipinas bagaman iilan pa lamang sa mga ito ang nalilinang para magkaroon
ng kabuluhang komersiyal.
40
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
B. (1) Sa kasalukuyan, ang pangunahing suliranin na kinakaharap ng Morocco ay ang
isyung pangkalikasan. (2) Ang polusyon sa bansa ay isang salik na nagpapahirap
dito.Ang tubig ay kontaminado ng dumi sa alkantarilya o padaluyan. Higit pa
dito, ang pagtagas ng langis ay hindi natugunan nang maayos. (3) Ayon sa
isang kritiko, ang isyung pangkalikasan ay hindi binibigyan nang seryosong tuon
ng pamahalaan. Sa tingin niya, makatutulong ang pagdaragdag ng irigasyon
o patubig sa kabukiran upang maiwasan ang pagkatuyo ng mga pananim na
sanhi ng pagpigil sa pagdaloy ng kontaminadong tubig.
PY
C. (1) Ang eksportasyon ng mga kalakal ay may malaking naitutulong sa pagpasok
ng salaping dayuhan o dolyar sa bansa sapagkat kailangan ng isang bansa
ang dolyar upang ang napagbilhan ay ibibili naman ng kalakal na hindi lokal
na naipoprodyus. (2) Ang pagbili ng kalakal isang bansa mula sa ibang bansa
gaya ng langis at mga kaugnay na produkto ay tinatawag na pag-aangkat o
import. (3) Sa isang banda, masasabing mahalaga ang ganitong hakbangin
para sa isang maunlad na bansa.
C
O
D. (1) Ayon sa isang magulang na Pranses, “patuloy siyang magpoprotesta laban
sa panukalang batas tungkol sa pagiging legal ng kasal ng dalawang taong
nagmamahalan na may parehong kasarian.” Sa ganang kaniya, mahalagang
ipaglaban at ipabatid sa mamamayan “ang kahalagahan ng pamilya.” (2)
Kaugnay nito, isa sa pinakamalaking protesta laban sa “same-sex marriage” ay
naganap nang magsama-sama ang mamamayan mula sa iba’t ibang probinsiya
ng Pransiya. (3) Ang panukalang batas na ito ay nagbunsod ng samo’t saring
karahasan sa bansang Pransiya. Naghatid din ito ng ingay sa iba pang bansa.
EP
E
Sa ganang akin
D
Pagsasanay 2: Punan ng angkop na ekspresiyon ang bawat pahayag upang mabuo
ang Konsepto ng Pananaw sa bawat bilang. Piliin ang sagot sa loob ng kahon.
Sa palagay ng
Batay sa
Sa tingin ng
Ayon sa
Pinaniniwalaan ko
D
1. _____Counsels on Diet and Food ay binanggit na ang mga tinapay na tatlong
araw nang nakaimbak ay mas mabuti sa ating katawan kung ihahambing
sa bagong luto at mainit na tinapay.
2. _____maraming Pilipino ang pagkapanalo ni Manny Paquiao sa sunod-sunod
niyang laban ay nangangahulugang maipagpapatuloy pa ni Pacquiao ang
kaniyang karera sa pagboboksing.
3. _____Ang mga Pilipino ay higit na magiging mapanuri sa mga proyekto ng
pamahalaan matapos mabatid ang matinding korapsiyon ng ilang politiko.
4. _____Department of Social Welfare and Development, mapanganib din sa mga
bata ang paglalaro ng mga marahas na internet game lalo na’t nasa
developmental stage pa lamang ang isang bata.
5. _____mga makakalikasan, kailangang mamulat kahit na ang pinakabatang
miyembro ng komunidad sa posibleng epekto ng climate change sa
sangkatauhan upang magkaroon ng kamalayan sa tamang pangangalaga
ng mundo.
41
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 3: Gamitin ang sumusunod na salita sa paglalahad ng iyong pananaw
tungkol sa napapanahong isyung pandaigdig na nakasulat sa kahon.
ayon sa
batay sa
sang-ayon sa
sa palagay ko
sa ganang akin
sa tingin ko
sa kabilang banda
sa kabilang dako
samantala
KARAPATANG PANTAO
KAHIRAPAN
Pananaw:
_____________________________
_____________________________
_____________________________
PY
Pananaw:
______________________________
______________________________
______________________________
CHILD LABOR
EDUKASYON
Pananaw:
_____________________________
_____________________________
_____________________________
C
O
Pananaw:
______________________________
______________________________
______________________________
D
Pagnilayan at Unawain
EP
E
Bumuo ng mahahalagang konseptong natutuhan sa aralin sa pamamagitan ng
pagsagot sa mga tanong na nakatala sa kasunod na talahanayan. Magbigay ng
dalawang kasagutan sa bawat tanong.
Sagot 1
Paano
nakatutulong
ang sanaysay
na magkaroon
ng kamalayan
sa kultura at
kaugalian ng isang
bansa?
Nakatutulong ang sanaysay sa
pamamagitan ng ________________
______________________________
______________________________
______________________________.
Maaaring sa
panimula ay
________, sa
gitna o katawan
ay ____ at
sa wakas ay
_____________.
Paano mabisang
magagamit ang
mga ekspresiyon
sa pagpapahayag
ng sariling
pananaw?
Sa pagbuo ng sariling pananaw,
mabisang magagamit ang mga
ekspresiyon sa pagpapahayag sa
pamamagitan ng ________________
______________________________
______________________________
__________________________.
Mabisa ang
pagpapahayag ng
sariling pananaw
sa pamamagitan
ng ____________
_______________
_______________
__________.
D
Tanong
Sagot 2
42
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
EP
E
D
C
O
PY
Napakahalaga na naunawaan mo ang kabuuan ng aralin sapagkat ang mga natutuhang
konsepto ang makatutulong sa iyo upang maisagawa ang inaasahang produkto – ang
paggawa ng photo essay.
Photo Essay (Sanaysay ng Larawan) – Isang koleksiyon ng mga imahe na inilagay
sa isang partikular na pagkakasunod-sunod upang ipahayag ang mga pangyayari,
mga damdamin, at mga konsepto sa pinakapayak na paraan.
Mga Dapat Tandaan sa Pagbuo ng Photo Essay:
1. Maghanap ng isang paksa na ayon sa iyong interes.
2. Magsagawa ng pananaliksik bago isagawa ang photo essay.
3. Hanapin ang “tunay na kuwento.” Matapos ang pananaliksik, maaari munang
matukoy ang anggulo na gusto mong dalhin ang iyong kuwento kahit na ang
bawat ideya ng kuwento ay pareho. Ang pangunahing mga dahilan ng bawat
larawan ay nararapat na lumikha ng isang kapani-paniwala at natatanging
kuwento.
4. Ang kuwento ay binuo upang gisingin ang damdamin ng mambabasa.
Pinakamahusay na paraan upang ikonekta ang iyong sanaysay larawan sa
madla ay ang mga damdamin nakapaloob sa kuwento at gamitin ito sa mga
larawan.
5. Pagpasyahan ang mga kukunang larawan. Magsimula sa paglikha ng isang
listahan ng mga kuha para sa kuwento. Ang bawat “shot” ay tulad ng isang
pangungusap sa isang kuwento sa isang talata. Maaari kang magsimula sa 10
“shots.” Ang bawat “shot” ay dapat bigyang-diin ang iba’t ibang mga konsepto o
emosyon na maaaring pinagtagpi kasama ng iba pang mga larawan.
Ngayong nalaman mo na ang mga dapat isaalang-alang sa pagsulat ng photo essay.
Nakatitiyak ako na magiging matagumpay ang iyong gagawing produkto.
Magkakaroon ng paligsahan ang inyong dibisyon para sa pagbuo ng photo
essay tungkol sa iba’t ibang isyu na kinakaharap ng alinman sa mga bansa sa
Mediterranean. Nagkataon naman na isa ka sa mga mag-aaral na nakarating sa isa
sa mga bansa nito dahil sa programa ng Kagawaran ng Edukasyon na exchange
student. Bumuo ka ng photo essay tungkol sa isang isyu sa bansang pinuntahan
mo. Batay sa pamunuan na nangangasiwa sa paligsahan, ang photo essay ay
tatayain batay sa sumusunod na pamantayan:
5
4
3
2
1
D
Pamanatayan
A. Tumalakay sa isang kalagayang panlipunan
B. Pagkilala sa kultura ng bansa
C. Paglalahad ng pananaw o kaisipan
D. Pagsunod sa balangkas ng isang sanaysay
INTERPRETASYON
15 – 20 Napakahusay
10 – 14 Mahusay
6 – 9 Katamtamang husay
1 – 5 Kailangan pa ng pagsasanay
Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain na inilaan sa mga
araling ito. Inaasahan na ang lahat ng mahahalagang konsepto na iyong natutuhan sa
araling ito ay makatutulong sa pag-unawa mo sa mga kasunod pang aralin.
43
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 1.3
A. Panitikan: Ang Tusong Katiwala
Parabula mula sa Syria
PY
B. Gramatika at Retorika: Mga Piling Pang-ugnay sa Pagsasalaysay
(Pagsisimula, Pagpapadaloy ng Pangyayari,
Pagwawakas)
C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay
Panimula
D
C
O
Matapos mong pag-aralan ang isa sa mga sanaysay mula sa Greece, ikaw ay
gagabayan naman ng mga mensaheng matututuhan sa akdang pampanitikan na
umaakay sa tao sa matuwid na landas ng buhay – ang parabula. Sinasabing ito ay
natagpuan sa kauna-unahang mga taon sa mundo at nabuhay sa mayamang wika
ng mga taga-Silangan. Ang salitang ito ay buhat sa salitang Griyego na parabole
na nangangahulugang pagtatabihin ang dalawang bagay upang pagtularin.
Gumagamit ito ng Tayutay na Pagtutulad at Metapora upang bigyang-diin ang
kahulugan.
EP
E
Ang Syria ay isang bansa sa Timog Kanlurang Asya. Nasa hangganan
ng Lebanon, Israel, Jordan, Iraq at Turkey. Sa Ingles, ang pangalan “Syria” ay
dating magkasingkahulugan sa Levant (kilala sa Arabic bilang al-sham) habang
sumasaklaw sa mga modernong estado ang katatagpuan ng ilang mga sinaunang
kaharian at imperyo. (wikipedia.org).
D
Ang Aralin 1.3 ay naglalaman ng parabulang pinamagatang “Ang Tusong
Katiwala” mula sa Bagong Tipan. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa mga
piling pang-ugnay sa pagsasalaysay – pagsisimula, pagdadaloy ng pangyayari at
pagwawakas na makatutulong upang maunawaan mo ang mensaheng nakapaloob
dito.
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makasusulat ng tuntunin
kung paano magiging isang huwarang kabataan sa daigdig na batay sa sumusunod
na pamantayan: a.) nasusunod ang pamantayan sa paggawa ng tuntunin;
b.) nakaugnay sa layon ang tuntuning nabuo, c) nagtataglay ng holistikong dulog
na saklaw ang lahat ng kabataan, at d) nagtataglay ng payak na salita ngunit
madaling maunawaan at sundin na mga tuntunin.
Pagkatapos ng araling ito, inaasahang masasagot mo ang mga pokus
na tanong na: Bakit mahalagang maunawaan at mapahalagahan ang parabula
bilang akdang pampanitikan? At paano nakatutulong ang mga pang-ugnay sa
pagsasalaysay upang mabisang maunawaan ang mensaheng nakapaloob dito?
44
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung ang iyong
mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin sa bahaging ito at
masagot ang pokus na tanong na: Bakit mahalagang maunawaan at mapahalagahan
ang parabula bilang akdang pampanitikan? Simulan natin sa pamamagitan ng gawain
na susukat sa lawak ng iyong Kaalaman.
PY
GAWAIN 1: Larawan ng Buhay
Marahil ay batid mo na ang kahalagahan ng mensahe o mahahalagang kaisipang
dapat mabatid sa anumang uri ng babasahin. Suriin mo ang kasunod na mga larawan.
Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong sa iyong sagutang papel.
EP
E
D
C
O
1. Ano ang ipinakikita ng bawat larawan?
2. Anong makabuluhang mensahe ang hatid ng bawat larawan?
3. Paano makatutulong ang mensaheng nakapaloob sa larawan sa ugali ng isang
tao? Pangatuwiranan ang sagot.
D
4. Maliban sa sinuring mga larawan, magbigay ng iba pang sitwasyong
nagpapamalas/kakikitaan ng kagandahang-asal.
GAWAIN 2: Bawat Pangyayari, Mahalaga
Basahin ang akda at itala sa kasunod na talahanayan ang bahaging para sa iyo ay
naglalahad ng katotohanan, kabutihan, at kagandahang-asal ng isang tao.
Puasa: Pag-aayunong Islam
Halaw sa Ingles na isinalin sa Filipino ni Elvira Estravo
Nag-aayuno ang mga Muslim. Tinatawag itong Puasa ng mga Muslim sa Pilipino at
Saum sa Arabic. Ginagawa ito upang tupdin ang turo ng Qur’an na nagsasaad ng
ganito: “Kayo na naniniwala! Ang pag-aayuno ay iniuutos sa inyo at inutos din sa mga
nauna sa inyo, upang inyong matutuhan ang disiplina sa sarili.”
45
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang puasa ay isang ganap na pag-aayuno sa pagkain, pag-inom, kasama na
ang ano mang masasamang gawi laban sa kapwa mula sa pagsikat ng araw hanggang
sa paglubog nito. Hinihinging mag-ayuno ang mga Muslim sa loob ng 29 hanggang 30
araw ng Ramadam, ang ikasiyam na buwan sa kalendaryong Islam. Napili ang buwang
ito dahil dito nangyari ang unang paghahayag ng Qur’an kay Propeta Mohammad, sa
kuweba ng Hira.
PY
Kinahapunan ng unang araw ng Ramadan, mga bandang ikaanim ng hapon,
sama-sama o grupo-grupong naliligo ang mga Muslim bilang paglilinis at bilang
paghahanda sa puasa. Ang araw na ito’y tinatawag na peggang ng mga tagaMaguindanao. Naghahanda ng kanduli o pagkain ang bawat bahay. Kung minsan,
ang mga pagkain sa iba’t ibang bahay ay dinadala sa mosque at ipinakakain sa
mga naroon. Ang kanduli at paliligo ang simula ng gawaing Ramadan sa loob ng 29
hanggang 30 araw batay sa paglitaw ng bagong buwan.
C
O
Sa pagitan ng ikatlo at ikaapat ng umaga o bago sumikat ang araw, ang bawat
Muslim na may kakayahang mag-ayuno ay kumakaing mabuti ng almusal na tinatawag
na saul. Pagkakain ng saul o kaya’y bago sumikat ng araw, lahat ng uri ng pagkain,
maiinom o ano mang dadaan sa bibig ay ipinagbabawal. Pagkakain, maaaring bumalik
sa pagtulog o magbasa ng Qur’an.
Ipinagpapatuloy ang araw-araw na gawain sa panahong ito ng puasa. Ang ila’y
umuuwi nang maaga sa bahay o nagtitipon sa mosque kasama ang mga kaibigan,
nagbabasa ng Qur’an o nag-uusap ukol sa relihiyon. Mahigpit na ipinagbabawal ang
pagtsitsimis.
EP
E
D
Ang pag-aayuno ay natitigil paglubog ng araw. Sa ilang pagkakataon, ang
pagtigil ng pag-aayuno ay ginagawa sa bahay ng datu o sinuman sa komunidad na
boluntaryong maghahanda ng pagkain. Tinatawag na pembuka ang paghahandang
ito.
- Mula sa Hiyas ng Lahi 9, Vibal Publishing House, 2013
Katotohanan
Kabutihan
Kagandahang Asal
D
GAWAIN 3: Isalaysay ang Nangyari
Gamit ang story frame, isalaysay ang mahahalagang pangyayaring nagaganap sa
panahon ng pag-aayuno o puasa. Sikaping makagamit ng angkop na piling pangugnay sa pagsasalaysay tulad ng unang, sunod, saka, sumunod na araw, sa dakong
huli.
STORY FRAME
KUWADRO 1 (Pagsisimula)
KUWADRO 2 (Pagpapadaloy ng Pangyayari)
KUWADRO 3 (Pagwawakas)
46
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
ang parabula ay maikling salaysay na nagtuturo ng kinikilalang pamantayang moral
na karaniwang batayan ng mga kuwento ay nasa Banal na Kasulatan? Realistiko
ang banghay at ang mga tauhan ay tao. Ang mga parabula ay may tonong
mapagmungkahi at maaaring may sangkap ng misteryo.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
Inaasahan ko na nagkaroon ka ng pagpapahalaga at pag-unawa sa binasang
parabula at kung paano nakatutulong ang pang-ugnay sa pagsasalaysay upang
mabisang maunawaan ang mensahe ng parabula. Maaari mo nang ipagpatuloy ang
pag-aaral!
PY
Linangin
C
O
Sa bahaging ito, basahin mo ang isa pang halimbawa ng parabula. Nais kong bigyan
mo ng pansin ang pagkakahabi ng mga pangyayari upang masagot mo ang pokus na
tanong na: Bakit mahalagang maunawaan at mapahalagahan ang parabula bilang
akdang pampanitikan?
Ang Tusong Katiwala
(Lukas 16:1-15)
Philippine Bible Society
EP
E
D
1) Nagsalita uli si Hesus sa kaniyang mga alagad, “May taong mayaman na may isang
katiwala. May nagsumbong sa kaniyang nilulustay nito ang kaniyang ari-arian. 2)
Kaya’t ipinatawag niya ang katiwala at tinanong, ‘Ano ba itong naririnig ko tungkol sa
iyo? Ihanda mo ang ulat ng iyong pangangasiwa sapagkat tatanggalin na kita sa iyong
tungkulin.’ 3) Sinabi ng katiwala sa kanyang sarili, ‘Ano ang gagawin ko? Aalisin na
ako ng aking amo sa pangangasiwa. Hindi ko kayang magbungkal ng lupa; nahihiya
naman akong magpalimos. 4) Alam ko na ang aking gagawin! Maalis man ako sa
pangangasiwa ay may tatanggap naman sa akin sa kanilang tahanan.
D
5) Isa-isa niyang tinawag ang mga may utang sa kaniyang amo. Tinanong niya
ang una, ‘Magkano ang utang mo sa aking amo?’ 6) Sumagot ito, ‘Isandaang tapayang
langis po.’ ‘Heto ang kasulatan ng iyong pagkakautang. Dali! Maupo ka’t palitan mo,
gawin mong limampu,’ sabi ng katiwala. 7) At tinanong naman niya ang isa, ‘Ikaw,
gaano ang utang mo?’ Sumagot ito, ‘Isandaang kabang trigo po.’ ‘Heto ang kasulatan
ng iyong pagkakautang,’ sabi niya. ‘Isulat mo, walumpu.’ 8) Pinuri ng amo ang tusong
katiwala dahil sa katalinuhang ipinamalas nito. Sapagkat ang mga makasanlibutan ay
mas mahusay gumawa ng paraan kaysa mga maka-Diyos sa paggamit ng mga bagay
ng mundong ito.
9) At nagpatuloy si Hesus sa pagsasalita, “Kaya’t sinasabi ko sa inyo, gamitin
ninyo ang kayamanan ng mundong ito sa paggawa ng mabuti sa inyong mga kapwa
upang kung maubos na iyon ay tanggapin naman kayo sa tahanang walang hanggan.
10) Ang mapagkakatiwalaan sa maliit na bagay ay mapagkakatiwalaan din sa
malaking bagay; ang mandaraya sa maliit na bagay ay mandaraya rin sa malaking
bagay. 11) Kaya kung hindi kayo mapagkakatiwalaan sa mga kayamanan ng mundong
ito, sino ang magtitiwala sa inyo ng tunay na kayamanan? 12) At kung hindi kayo
mapagkakatiwalaan sa kayamanan ng iba, sino ang magbibigay sa inyo ng talagang
para sa inyo?
47
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
13) “Walang aliping maaaring maglingkod nang sabay sa dalawang panginoon
sapagkat kamumuhian niya ang isa at iibigin ang ikalawa, paglilingkuran nang tapat
ang isa at hahamakin ang ikalawa. Hindi kayo maaaring maglingkod ng sabay sa
Diyos at sa kayamanan.” 14) Nang marinig ito ng mga Pariseo, kinutya nila si Jesus
sapagkat sakim sila sa salapi. 15) Kaya’t sinabi niya sa kanila, “Nagpapanggap
kayong matuwid sa harap ng mga tao, ngunit alam ng Diyos ang nilalaman ng inyong
mga puso. Sapagkat ang itinuturing na mahalaga ng mga tao ay kasuklam-suklam sa
paningin ng Diyos.
C
O
PY
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Bigyang-puna ang estilo ng may-akda batay sa salita at ekspresiyong ginamit sa
pamamagitan ng pagkilala sa damdaming ipinahahayag sa bahagi ng parabula.
Hanapin sa loob ng kahon ang damdaming angkop sa pahayag.
1. “May taong mayaman na may isang katiwala. May nagsumbong sa kaniyang
nilulustay nito ang kaniyang ari-arian.”
2. “Ano ba itong naririnig ko tungkol sa iyo? Ihanda mo ang ulat ng iyong
pangangasiwa sapagkat tatanggalin na kita sa iyong tungkulin.”
3. “Ano ang gagawin ko? Aalisin na ako ng aking amo sa pangangasiwa. Hindi ko
kayang magbungkal ng lupa; nahihiya naman akong magpalimos.”
4. “Kaya’t sinasabi ko sa inyo, gamitin ninyo ang kayamanan ng mundong ito sa
paggawa ng mabuti sa inyong mga kapwa upang kung maubos na iyon ay
tanggapin naman kayo sa tahanang walang hanggan.”
5. “At kung hindi kayo mapagkatiwalaan sa kayamanan ng iba, sino ang
magbibigay sa inyo ng talagang para sa inyo?”
pagkaawa
panghihinayang
pag-aalinlangan
EP
E
pagtataka
galit
D
lungkot
D
GAWAIN 5: Pag-unawa sa Akda
Sagutin ang mga tanong sa sagutang papel.
1. Ipaliwanag ang suliraning kinakaharap ng katiwala.
2. Ano ang nais patunayan ng katiwala nang bawasan niya ang utang ng mga
taong may obligasyon sa kaniyang amo?
3. Kung ikaw ang may-ari ng negosyo, kukunin mo ba ang ganitong uri ng
katiwala para sa iyong negosyo?
4. Paano mo maiuugnay ang pangyayari sa parabula sa mga pangyayari sa
kasalukuyan? Patunayan ang sagot.
5. Kung ikaw ang amo, ano ang iyong gagawin kung mabalitaan mong nalulugi
ang iyong negosyo dahil sa paglustay ng iyong katiwala?
6. Sa iyong palagay, ano ang pangunahing mensahe ng parabula?
7. Paano nakatutulong sa buhay ng tao ang mga mensaheng ibig ipahatid ng
binasang parabula?
8. Saang bahagi ng parabula mababatid ang mensahe?
9. Paano nakatulong ang bawat bahagi ng parabula sa pagpapalutang ng
mensahe nito? Patunayan.
48
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
10. Ano ang katangian ng parabulang binasa sa ibang akdang pampanitikan?
Gamitin ang dayagram sa pagsagot.
Parabula
C
O
Patunay
PY
Katangian
Nilalaman
EP
E
Parabula
D
GAWAIN 6: Mga Bahagi… Suriin
Ang parabula ay naglalahad ng makatotohanang pangyayari na naganap. Nagsisilbing
patnubay at lumilinang sa mabuting asal ang aral na mapupulot dito. Ang mensahe ng
parabula ay isinulat sa patalinghagang pahayag. Gamit ang grapikong presentasyon,
suriin ang mga pangyayari sa parabula batay sa nilalaman, kakanyahan at elemento.
Elemento
Kakanyahan
GAWAIN 7: Ugnayang Pangyayari
Kopyahin ang tsart sa kuwaderno at isulat ang mga pangyayari na maaaring iugnay sa
sariling karanasan o tunay na buhay.
Pangyayari sa sariling karanasan
D
Pangyayari sa Parabula
Binabati kita sa sipag at tiyaga na iyong ipinakita sa mga gawaing ito. Ang susunod
mo namang babasahin ay isang tekstong nagsasalaysay. Unawain ang nilalaman
nito at bigyang pansin ang mensahe upang mapahalagahan ito bilang isang akdang
pampanitikan.
49
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mensahe ng Butil ng Kape
“The Story of a Carrot, Egg, and a Coffee Bean”
(Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo)
Isang araw, habang nagbubungkal ng lupa ang magsasaka, narinig niyang
nagmamaktol ang kaniyang anak na lalaki. Narinig nitong binabanggit ng kaniyang
anak ang hirap at pagod na nararanasan sa pagsasaka at pagbubungkal ng bukirin.
Ayon pa sa anak , nararamdaman niya na hindi makatarungan ang kaniyang buhay
dahil sa hirap na nararanasan niya. Sa pagkakataong iyon, tiningnan ng ama ang
anak at tinawag niya papunta sa kusina.
PY
Nilagyan ng ama ang tatlong palayok ng tubig at saka isinalang sa apoy.
Walang narinig na ano mang salitaan sa mga oras na yaon. Hinayaan lamang nila ang
nakasalang na mga palayok. Hindi nagtagal, kumulo ang tubig. Sa unang palayok ,
inilagay ng ama ang carrot. Sa pangalawa naman ay mga itlog. Sa panghuli, butil ng
kape ang inilahok.
C
O
“Sa tingin mo, ano ang maaaring mangyari sa carrot, itlog at butil ng kape na
aking inilahok?” tanong ng ama.
“Maluluto?” kibit-balikat na tugon ng anak.
Makalipas ang dalawampung minuto, inalis ng ama
ang mga baga at pinalapit ang anak sa mga palayok.
“Damhin mo ang mga ito,” hikayat ng ama.
EP
E
D
“Ano ang iyong napuna?” bulong ng ama.
Napansin ng anak na ang carrot ay lumambot. Inutusan
naman siya ng ama na kunin ang itlog at hatiin ito. Matapos
mabalatan ang itlog, napansin niya na buo at matigas na ito dahil sa pagkakalaga.
“Higupin mo ang kape,” utos ng ama.
“Bakit po?” nagugulumihanang tanong ng anak.
D
Nagsimulang magpaliwanag ang ama tungkol sa dinaanang proseso ng carrot, itlog,
at butil ng kape. Pare-pareho itong inilahok sa kumukulong tubig subalit iba-iba ang
naging reaksiyon.
Ang carrot na sa una ay matigas, malakas, at tila di matitinag
subalit matapos mailahok sa kumukulong tubig ay naging
malambot na kumakatawan sa kahinaan. Ang itlog na may puti
at manipis na balat bilang proteksiyon sa likidong nasa loob
nito, ay naging matigas matapos mapakuluan. Samantala,
ang butil ng kape nang ito ay mailahok sa kumukulong tubig
ay natunaw ngunit kapalit nito ay karagdagang sangkap na
magpapatingkad dito.
“Alin ka sa kanila? tanong ng ama sa anak.
“Ngayon, nais kong ikintal mo ito sa iyong isipan, ang
kumukulong tubig ay katumbas ng suliranin sa buhay. Kapag ito ay kumatok sa ating
50
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pinto, paano ka tutugon? Ikaw ba ay magiging carrot, itlog o butil ng kape?” usal ng
ama.
“Ikaw ba ay magiging carrot na malakas sa una subalit nang dumating ang
pagsubok ay naging mahina? O kaya naman ay magiging tulad ng itlog na ang labas
na balat ay nagpapakita ng kabutihan ng puso subalit nabago ng init ng kumukulong
tubig? Ang itlog ay nagpapaalala na minsan may mga taong sa una ay may mabuting
puso subalit kapag dumaan ang pagsubok tulad ng sigalot sa pamilya o mga kaibigan,
sila ay nagkakaroon ng tigas ng kalooban upang hindi igawad ang kapatawaran sa
nagkasala. O maging tulad ka kaya ng butil ng kape na nakapagpabago sa kumukulong
tubig? Kapuna-puna na sa tulong ng butil ng kape, nadagdagan ng kulay at bango ang
kumukulong tubig,” paliwanag ng ama.
PY
“Kung ikaw ay tulad ng butil ng kape, ikaw ay magiging matatag sa oras ng
pagsubok. Higit sa lahat, ikaw mismo ang magpapabago sa mga pangyayari sa paligid
mo,” dagdag na paliwanag ng ama.
C
O
“Paano mo ngayon hinaharap ang mga suliranin sa iyong buhay?” Ikaw ba ay
sumusunod lamang sa kung ano ang idinidikta ng sitwasyon o nagsusumikap kang
maging matatag sa harap ng mga pagsubok. Gayundin, patuloy ka rin bang lumilikha
ng positibong pagbabago na dulot ng di magagandang pangyayari?
“Kaya anak, ikaw ba ay carrot , itlog, o butil ng kape?” tanong muli ng ama.
D
Ngumiti ang anak, kasunod ang tugon – “ako ay magiging butil ng kape…”
katulad mo mahal na ama.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
EP
E
GAWAIN 8: Pag-unawa sa Nilalaman
Sagutin ang mga tanong.
D
1. Paghambingin ang butil ng kape sa carrot at itlog nang ang mga ito ay inilahok
sa kumukulong tubig.
2. “Pare-pareho itong inilahok sa kumukulong tubig subalit iba-iba ang naging
reaksiyon.” Paano mo maiuugnay ang pahayag na ito sa buhay ng tao?
3. Mabisa ba ang naging representasyon ng ama upang magkaroon ang anak
ng maliwanag na pananaw sa kahirapang kanilang kinakaharap? Patunayan.
4. Kung ikaw ang anak, paano mo haharapin ang hirap ng buhay?
5. Bigyang-kahulugan ang sinisimbolo ng butil ng kape sa kuwento.
GAWAIN 9: Sino Ako?
Magsalaysay ng pangyayari sa buhay mo na may kaugnayan sa naging kalagayan ng
mga tauhan sa binasang kuwento. Magtala ng natutuhang mensahe sa pangyayari sa
buhay. Gamitin ang kasunod na grapikong presentasyon sa pagsasalaysay ng mga
pangyayari.
51
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANGYAYARI
PANGYAYARI
MENSAHE
PY
Ako bilang...
PANGYAYARI
C
O
Magaling! Batay sa mga naunang gawain, napaunlad mo ang iyong pag-unawa kung
bakit mahalagang unawain at pahalagahan ang parabula bilang akdang pampanitikan.
Higit na magiging madali ang pagsasalaysay ng mga pangyayari kaugnay ng
mensaheng natutuhan sa binasang akda kung mabisa mong magagamit ang mga
pang-ugnay.
EP
E
D
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
• Sa pagsasalaysay, gumamit ng mga pang-ugnay na nagdaragdag o nag-iisaisa ng mga impormasyon o pangyayari. Bigyang-pansin ang mga salitang may
salungguhit upang higit itong maunawaan.
• Kabilang din sa pagsasalaysay ang pagpapahayag ng resulta o maaaring
kinalabasan ng pangyayari.
Unang lumaban si Sulayman sa halimaw na umalipin sa mga kaawa-awang tagaMaguindanao. Sa dakong huli si Indarapatra ang nagwagi sa laban sa mga halimaw.
Sa madaling sabi, nailigtas nina Indarapat at Sulayman ang mga taga-Maguindanao.
May pagsusulit bukas si Boboy kaya hindi siya mapakali
“O, bakit anong problema?” ang pansin ng kaniyang nanay.
D
“Para kang sinisilihan sa puwit, a! Nahihilo tuloy ako sa iyo. Bakit nga ba?”
“E, Ma, may test ho kasi ako sa Math bukas,” nagkakamot ng ulong sagot ni Boboy.
“O, e ano nga problema? Kung nag-aaral kang mabuti tiyak na magiging madali sa
iyo ang test mo.”
“E, ‘yon nga ho ang problema, Ma. Hindi ho kasi ako nag-aral ng ilang araw na.
“Dahil ho kay Jenny, ang sarap kasi niyang kausap sa telepono.”
“Hayun! Dahil sa kalokohan mo’y babagsak ka. Ba, maliban na lang kung mag-aaral
kang mabuti, tiyak na maipapasa mo ang kahit anong test.”
“Lagot, nasermonan na tuloy ako!” at lalong napakamot na lamang sa ulo si Boboy.
52
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Suriin ang maikling pagsasalaysay:
Pasalita man o pasulat, nakatutulong sa pag-unawa ng mensahe ng isang diskurso
ang paggamit ng mga salitang nagsasama-sama o nag-uugnay ng isang ideya sa
mga kasunod na ideya. Tinatawag sa Ingles na cohesive devices ang ganitong salita.
Sa komunikatibong gramatikang ito ng wikang Filipino, tinatawag na pang-ugnay ang
mga ito. Sa pagkakaroon ng organisadong mga pangyayari sa bawat bahagi, madali
ngayong matutukoy ang mensaheng nakapaloob dito. May mga angkop na pangugnay na ginagamit sa pagsasalaysay. Tunghayan ang mga nakatalang impormasyon
tungkol dito upang mabatid kung paano makatutulong ang mga pang-ugnay sa
pagsasalaysay upang mabisang maunawaan ang mensaheng nakapaloob sa akdang
pampanitikan.
Alam mo ba na...
PY
ginagamit sa pagsusunod-sunod ng pangyayari ang mga pang-ugnay o panandang
pandiskurso? Narito ang mahahalagang gamit nito:
C
O
a. Pagdaragdag at pag-iisa-isa ng mga impormasyon
Ginagamit ang pang-ugnay sa bahaging ito sa paglalahad ng pagkakasunodsunod ng mga pangyayari o pag-iisa-isa ng mga impormasyon. Kabilang dito ang
mga salitang: pagkatapos, saka, unang, sumunod na araw, sa dakong huli, pati, isa
pa, at gayon din.
D
b. Pagpapahayag ng mga kaugnayang lohikal
Ginagamit ang pang-ugnay sa bahaging ito ng paglalahad ng dahilan at
bunga, paraan at layunin, paraan at resulta maging sa pagpapahayag ng kondisyon
at kinalabasan. Kabilang na pang-ugnay sa bahaging ito ang dahil sa, sapagkat at
kasi. Samantalang sa paglalahad ng bunga at resulta ginagamit ang pang-ugnay na
kaya, kung kaya, kaya naman, tuloy at bunga.
EP
E
Pagsasanay 1: Basahin ang sariling pagsasalaysay batay sa binasang parabula at
piliin sa loob ng panaklong ang angkop na pang-ugnay .
D
1. May nagsumbong sa isang taong mayaman na nilulustay ng kaniyang katiwala ang
kaniyang ari-arian (kaya’t, saka) ipinatawag niya ang katiwala at tinanong. 2. (Unang,
Pagkatapos) tinawag ng katiwala ang may utang na isandaang tapayang langis.
3. (Saka, Pati) pinaupo at pinapalitan ng limampu ang kasulatan. 4. (Gayon din, dahil
sa) ang ginawa sa isa pa. Ginawang walampung kabang trigo mula sa isandaang
trigo. 5. (Dahil sa, upang) katalinuhan ng katiwala, pinuri ng amo ang tusong katiwala.
Pagsasanay 2: Pumili ng paksa na gagamitin sa pagsulat ng isang kuwento o
pangyayari. Salungguhitan ang mga pangatnig na ginamit sa pagsulat.
Mga Paksang Pagpipilian:
Edukasyon
1. 3.
Pamilya
Pag-ibig
2. 4.
Propesyon
53
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 3:
Sumulat nang maayos na paliwanag tungkol sa alinman sa mga paksa. Gumamit ng
mga pang-ugnay sa puntong pinag-uusapan o paksa. Pumili lamang ng isa.
Child Labor tumaas ang
bilang
Programang K to 12
Inilunsad
Bullying Act sa Paaralan
Pinatupad
Teenage Marriage
Epekto ng Pagbabago
ng Klima
Paggamit ng
Social Media sa
komunikasyon
PY
Pagnilayan at Unawain
C
O
Bumuo ng mahahalagang konseptong natutuhan sa aralin sa pamamagitan ng
pagsagot sa mga tanong gamit ang grapikong presentasyon.
1. Bakit mahalagang unawain at pahalagahan ang mga parabula? Nakatutulong
ba ang pag-unawa sa mensahe sa pagkilala sa bansang pinagmulan nito?
Pag-unawa
D
EP
E
Kahalagahan
D
Parabula
2. Paano nakatutulong ang mga pangatnig sa pagsasalaysay upang mabisang
maunawaan ang mensaheng nakapaloob dito?
54
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
Ngayon ang iyong kaalaman ay napagyaman na sa tulong ng sinagutan mong mga
gawain. Higit sa lahat, batid kong nakatulong ang araling ito upang tumibay ang iyong
pag-unawa sa konsepto at mga elemento ng parabula gayundin ang pagpapahalaga
dito bilang isang akdang pampanitikan.
PY
Naniniwala akong sapat na ang iyong kaalaman at kasanayan upang
maisagawa mo ang inaasahang produkto para sa araling ito. Magagamit mo na ang
mga kaalamang iyong natutuhan sa mga araling pampanitikan at panggramatika.
C
O
Magsasagawa ang inyong paaralan ng isang pagpupulong ng lahat ng pangulo
klase sa pagpili ng modelo ng kabataan para sa nalalapit na Youth Conference.
Bilang kalahok sa nasabing pulong, ikaw ay inaasahang bubuo ng mga tuntunin
(moral rules) ng isang huwarang kabataang pandaigdig. Ang nabuong tuntunin ay
tatayain sa sumusunod na pamantayan:
4
3
2
1
EP
E
D
Mga Pamantayan
A. Kaugnay ng paksa ang binuong tuntunin
B. Nagtataglay ng wholistic na dulog na saklaw ang Kabataan
C. Gumamit ng mga payak na salita at madaling maunawaan
D. Nasunod ang pamantayan sa paggawa ng tuntunin
INTERPRETASYON
4 – Napakahusay ng pagkakasulat ng tuntunin
3 – Mahusay ng pagkakasulat ng tuntunin
2 – Katamtamang husay ng pagkakasulat ng tuntunin
1 – Kailangan pa ng pagsasanay sa pagsulat ng tuntunin
D
Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain na inilaan sa
mga araling ito. Sa bahaging ito, inaasahan na ang natutuhang mga konsepto ay
makatutulong sa pagtalakay sa kasunod na mga aralin.
55
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 1.4
A. Panitikan: Ang Kuwintas
Maikling Kuwento mula sa France
ni Guy de Maupassant
B. Gramatika at Retorika: Panghalip Bilang Panuring sa mga Tauhan
C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay
PY
Panimula
C
O
Ang France o French Republic ay isang malayang bansa sa Kanluran ng Europe.
Ang France ay pangatlo sa pinakamalaking bansa sa Kanlurang Europe at
European Union. Ang kapitolyo ng France ay ang Paris, ang pinakamalaking
lungsod ng bansa at sentro ng kultura at komersyo. Katulad ng iba pang bansa
sa Mediterranean, mayaman sa panitikan ang France. Ang panitikang ito ang
nagsisilbing kanlungan ng kanilang mga sinaunang kaugalian tradisyon, at kultura
sa kabuuan.
D
Sa Aralin 1.4, pag-aaralan mo ang isang maikling kuwento na pinamagatang
“Ang Kuwintas.” Uunawain mo upang masalamin sa katauhan ng mga tauhan ang
pag-uugali ng mga taong pinanggalingan nito. Huhubugin din ang iyong kasanayan
sa paggamit ng panghalip upang ikaw ay makapagsalaysay ng nabuong sariling
wakas ng kuwento sa pamamagitan ng story board batay sa sumusunod na
pamantayan: a.) nilalaman, b.) pagkamalikhain, at c.) daloy ng kaisipan.
EP
E
Tutuklasin mo kung masasalamin sa katauhan ng mga tauhan sa kuwento
ang pag-uugali ng mga taong pinanggalingan ng akda. Gayundin, kung paano
magagamit ang panghalip sa mabisang pagsasalaysay.
Tayo na at sama-sama nating tawirin ang dagat ng Mediterranean at
tuklasin ang kultura ng mga taga-France sa pamamagitan ng kanilang maikling
kuwento.
D
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Sa sumusunod na gawain, alamin natin kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman
sa kultura ng iba’t ibang bansa upang sa gayo’y matulungan kitang matuklasan
kung masasalamin sa katauhan ng mga tauhan ang pag-uugali ng mga taong
pinanggalingan ng akda at paano magagamit ang panghalip bilang panuring sa mga
tauhan sa mabisang pagsasalaysay.
56
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. ____________
6. ____________
D
5. ____________
4. ____________
c. India
d. Vietnam
7. ____________
e. Greece
f. Russia
g. Spain
EP
E
a. Thailand
b. France
3. ____________
C
O
1. ____________
PY
GAWAIN 1: Hanapin Mo
Tukuyin mo kung aling bansa ang nagmamay-ari ng sumusunod na larawan ng
kasuotan. Piliin ang iyong sagot mula sa mga bansang nakasulat sa loob ng kahon
sa ibaba ng mga larawan. At pagkatapos ilarawan ang kultura ng mga taong nasa
larawan batay sa kanilang kasuotan.
D
GAWAIN 2: Ilarawan Mo
Para sa iyo, ano-ano ang katangian ng isang huwarang babae o lalaki? Magbigay ng
tatlong katangian at isulat sa loob ng hugis puso.
GAWAIN 3: Pangngalan Mo, Palitan Mo
Suriin ang kasunod na talata. Mula sa mga salitang nasa loob ng panaklong, piliin ang
angkop na panghalip.
Ang natural na kagandahan ni Donnalyn ay lalong tumingkad nang 1. (siya’y,
ito’y, nito’y) magdalaga. Idagdag pa ang taglay na talino 2. (niya, kaniya, siya). Kaya
naman alagang-alaga ni Aling Girlie ang anak. Inaako 3. (nito, niya, siya) ang lahat ng
gawaing bahay para hindi masira ang magagandang hubog ng mga daliri ng kaniyang
prinsesa. Hindi 4. (ito, siya, niya) tumutulong sa mga gawain sa bukid para hindi umitim
ang makinis at maputing balat 5. (nito, niya, dito). Sa kabila ng 6. (kaniyang, kanilang,
aming) kahirapan ay iginagapang nilang mag-asawa ang pag-aaral ni Donnalyn sa
isang Catholic School sa bayan.
57
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Subalit ni minsan ay hindi nagawang silipin ng ina ang anak sa loob ng paaralan nito.
Kabilin-bilinan ni Donnalyn na huwag 7. (siyang, niyang, kaniyang) pupunta roon, higit
sa lahat huwag 8. (itong, siyang, niyang) magpapakilalang nanay 9. (niya, nito, siya).
Ito’y labis 10. (niyang, kaniyang, siyang) ipinagdaramdam.
- Mula sa “Iisang Mata” ni Joselyn Calibara-Sayson
Sa susunod na bahagi ng iyong pag-aaral, babasahin mo ang isang maikling kuwento
na isang kuwento ng tauhan. Alam mo ba kung ano ang kuwento ng tauhan?
PY
Alam mo ba na...
ang kuwento ng tauhan ay isang uri ng kuwentong ang higit na binibigyang-halaga
o diin ay kilos o galaw, ang pagsasalita at pangungusap at kaisipan ng isang
tauhan? Naglalarawan ito ng iisang kakintalan sa taong inilalarawan o pinapaksa.
Kumakatawan siya sa kabuuan ng kuwento sa pamamagitan ng ano mang
nangingibabaw na ideya o ng mga kabuluhan sa kuwento. Nangingibabaw rito ang
isang masusing pag-aaral at paglalarawan sa tunay na pagkatao ng tauhan sa katha.
Linangin
D
C
O
Maraming paraan ang ginagamit ng may-akda sa paglalarawan ng buong
pagkatao ng tauhan. Nasasalig ito sa kaniyang panloob na anyo – ang isipan,
mithiin, damdamin, at gayon din sa kaniyang panlabas na anyo – pagkilos at
pananalita. Nakatutulong din sa pagpapalitan ng katauhan ang mga pag-uusap
ng ibang tauhan sa kuwento tungkol sa kaniya. Ngunit sa pamamagitan na rin ng
tauhan nagkakaroon ng pinakamabisang paglalarawan ng katauhan at maipakikita
ito sa kaniyang reaksiyon o saloobin sa isang tiyak na pangyayari.
EP
E
Babasahin mo ngayon at pag-aaralan ang maikling kuwento ng France upang sa
gayo’y maunawaan mo kung masasalamin sa katauhan ng mga tauhan ang paguugali ng mga taong pinanggalingan ng akda.
Ang Kuwintas
ni Guy de Maupassant
D
Siya’y isa sa magaganda’t mapanghalinang babae na sa pagkakamali ng tadhana
ay isinilang sa angkan ng mga tagasulat. Pumayag siyang pakasal sa isang abang
tagasulat sa Kagawaran ng Instruksyon Publiko sapagkat walang paraan upang siya’y
makilala, panuyuan, bigyan ng dote, at pakasalan ng isang mayaman at tanyag na
lalaki.
Pangkaraniwan lamang ang mga isinusuot niyang damit dahil sa hindi niya
kayang magsuot ng magagara. Hindi siya maligaya. Sa pakiwari niya’y alangan sa
kaniya ang lalaking nakaisang-dibdib sapagkat sa mga babae ay walang pagkakaibaiba ng katayuan sa buhay. Ang ganda’t alindog ay sapat na upang maging kapantay
ng sinumang hamak na babae ang isang babaing nagmula sa pinakadakilang angkan.
Ang isang babaing nagbuhat sa karaniwang angkan ay magiging kasinghalaga ng
mga maharlika sa pamamagitan ng pinong asal at pag-uugali, pagkakaroon ng pangunawa sa tunay na kahulugan ng magara at makisig at kakaibang kislap ng diwa.
Labis ang kaniyang pagdurusa at paghihinagpis dahil may paniniwala siyang
isinilang siya sa daigdig upang magtamasa ng lubos na kaligayahan sa buhay na
58
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
maidudulot ng salapi. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyan
niyang kalagayan. Ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang lumang
tahanan, ang nakaaawang anyo ng mga dingding, ang mga kurtinang sa paningin
niya ay napakapangit. Malimit na sa pagmamasid niya sa babaing Briton na siyang
gumaganap ng ilang abang pangangailangan niya sa buhay ay nakadarama siya ng
panghihinayang at napuputos ng lumbay ang kaniyang puso kapag naiisip ang mga
pangarap niya sa buhay na hindi yata magkakaroon ng katuparan. Naglalaro sa kaniyang
balintataw ang anyo ng tahimik na tanggapang nasasabitan ng mamahaling kurtina,
pinaliliwanag ng matatangkad na kandilerong bronse at may nagtatanod na dalawang
naglalakihang bantay na dahil sa init ng pugon ay nakatulog na sa dalawang malaking
silyon. Naiisip niya ang mahahabang bulwagang nagagayakan ng mga sedang tela ng
unang panahon na nagsisilbing palamuti, mga mamahaling kasangkapan na ang mga
hiwaga at kababalaghan ay walang kapantay na halaga, mga silid-bihisang marangya
at humahalimuyak sa bango, mga taong tanyag na pinagmimithing makilala ng balana
at makikisig na ginoong pinananabikang karinggan ng papuri at pinaglulunggatian ng
kababaihan.
D
C
O
Sa hapunan, sa tuwing uupo siya kaharap ang asawa sa harap ng mesang
nalalatagan ng isang kayong pansapin na tatlong araw nang ginagamit ay iba ang
laman ng kaniyang kaisipan. Kahit na naririnig niya ang malugod na pagsasabi ng
asawa pagkabukas ng supera ng “A, ang masarap na potau-feu! Aywan nga ba kung
may masarap pa riyan!” Ang nasa isip niya sa mga gayong sandali ay ang nakakainggit
na masarap na hapunan, ang mga nagkikinangang kubyertos at ang marangyang
kapaligiran. Kaagad na naiisip din niya ang mga malinamnam na pagkaing nakalagay
sa magagandang pinggan. Naiisip din niya ang mga papuring ibinubulong sa kaniya
na kunwari’y hindi niya napapansin ngunit sa katotohanan ay nakakikiliti sa kaniyang
damdamin samantalang nilalasap niya ang malinamnam na mamula-mulang laman
ng isda o kaya’y pakpak ng pugo.
EP
E
Sa pakiwari niya’y iniukol siya ng tadhana na magkaroon ng mga bagay na
lubhang malapit sa kaniyang puso katulad ng magagarang damit at mga hiyas ngunit
wala siya ng mga iyon. Labis ang pagmimithi niyang masiyahan siya, maging kahalihalina, kaibig-ibig, maging tampulan ng papuri at pangimbuluhan ng ibang babae.
May isang naging kaklase siya sa kumbento na naging kaibigan niya. Mayaman
iyon. Dati’y malimit niyang dalawin ang kaibigan ngunit nitong mga huling araw ay
iniwasan na niyang dumalaw roon sapagkat lalo lamang tumitindi ang kapighatiang
kaniyang nadarama sa kaniyang pag-uwi pagkatapos ng pagdalaw.
D
Isang gabi’y masayang dumating ang kaniyang asawa. Buong pagmamalaking
iniabot sa kaniya ang hawak na malaking sobre. “Para sa iyo ito,” ang sabi sa kaniya.
Kaagad niyang inabot ang sobre at nagmamadaling pinunit ang dulo nito. Nabasa niya
ang nakalimbag na mga salitang:
“Malugod na inaanyayahan ng Ministro ng Instruksyon Publiko at ni Gng.
George Ramponneau sina G. at Gng. Loisel sa isang kasayahang idaraos sa palasyo
ng Ministeryo sa Lunes ng gabi, Enero 18.”
Sa halip na matuwa na siyang inaasahan ng lalaki ay padabog na inihagis ng
kaniyang asawa sa ibabaw ng mesa ang paanyaya. Bumubulong na sinabing ano ang
gagawin niya rito.
“Mahal, akala ko’y ikatutuwa mo ang pagkakakuha ko sa paanyaya. Nais
ko lamang na malibang ka, kailanma’y hindi ka nakapaglilibang at naisip kong ito’y
isang mabuting pagkakataon para sa iyo. Nagnanais makadalo ng lahat kaya’t lubha
akong nahirapang makakuha ng paanyaya. Matataas na tao sa pamahalaan ang
59
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
inanyayahan at dadalo. Piling-pili lamang ang mga panauhin. Hindi sila nagbigay ng
maraming paanyaya sa mga tagasulat.”
Pagalit na pinagmasdan ng babae ang asawa at payamot na sinabing, “Ano
ang isasampay ko sa aking likod?”
Naging pauntol-untol ang sagot ng lalaki dahil sa hindi niya kaagad naisip iyon.
“Para sa akin ay maganda ang damit mong isinusuot kung pumapasok tayo sa teatro
kaya maaari na iyon.”
Nagulumihanang napahinto ang lalaki nang makita niyang umiiyak ang asawa.
Naitanong niya kung ano ang nangyayari rito.
PY
Pinagsikapan ng babaing mapaglabanan ang paghihinagpis at nang huminahon
na siya’y sumagot, “Wala! Wala akong damit na maisusuot kaya hindi ako makadadalo
sa kasayahang iyan. Ipamigay mo na lang ang paanyaya sa isa mong kasamahan na
may nakahandang damit na isusuot ang asawa.”
Walang malamang gawin ang lalaki, pagkuwa’y nangusap sa asawa, “Hintay,
Mathilde, tingnan muna natin. Sa palagay mo’y magkano ang magiging halaga ng
isang bestidong magiging kasiya-siya sa iyo at maaari mo pang gamitin sa mga ibang
pagkakataon?”
C
O
Nag-isip sumandali si Mathilde. Mabilisang gumawa siya ng pagtataya kung
magkano ang maaari niyang hinging halaga sa matipid na asawa nang hindi masindak
ito at tumanggi. Nag-aatubili siyang sumagot ng “Hindi ko natitiyak ang halaga, ngunit
sa palagay ko’y maaari na ang apat na raang prangko.”
D
Natigilan sumandali ang lalaki at bahagyang namutla sapagkat ang natitipon
niyang gayong halaga ay ipambibili niya ng isang baril na pang-ibon. Binabalak niyang
mamaril ng ibon sa Kapatagan ng Nanterre sa darating na tag-araw. Sasama siya sa
ilang kaibigang dati nang namamaril ng mga ibon doon.
EP
E
Gayunpaman ay sinabi niya sa asawa, “Ayos na, ibibigay ko sa iyo ang apat na
raang prangko. Bumili ka ng isang bestidong maganda.”
Malapit na ang araw ng sayawan ngunit waring malungkot si Mathilde,
hindi siya mapalagay at tila may suliraning gumugulo sa isipan. Nakahanda na ang
bestidong kaniyang gagamitin. Napansin ito ng lalaki at isang gabi’y inusisa ang
asawa. “Magtapat ka sa akin, anong nangyayari sa iyo? Tatlong araw nang kakaiba
ang kilos mo.”
D
Payamot na sumagot ang babae, “Mabuti pa kaya’y huwag na akong dumalo
sa sayawan. Wala man lamang akong maisusuot kahit isang hiyas. Magmumukha
akong kaawa-awa.”
“Usong-uso ang mga sariwang bulaklak sa ganitong panahon. Maaaring iyon
ang isuot mo. Sapat na ang sampung prangko upang makabili ka ng dalawa o tatlong
alehandriya.”
Waring hindi sang-ayon ang babae at ang sabi, “Hindi! Wala nang kahabaghabag na kalagayan kung hindi magmukhang maralita sa gitna ng mga babaing
maykaya sa buhay.”
Napabulalas ang lalaki. “Napakahangal mo! Bakit hindi mo hanapin ang
kaibigan mong si Madame Forestier. Humiram ka ng ilang hiyas sa kaniya. Hindi ka
niya marahil tatanggihan dahil sa matalik mo siyang kaibigan.” Napasigaw sa tuwa si
Mathilde, “Oo nga, hindi ko naalaala ang aking kaibigan.”
Nagtungo kinabukasan sa kaibigan si Mahtilde. Ipinagtapat niya rito ang
60
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kaniyang problema. Tinungo ni Madame Forestier ang taguan ng kaniyang mga hiyas
at kinuha mula rito ang isang kahon. Binuksan ang kahon at pinamili ang kaibigan,
“Mamili ka, mahal.”
Ang una niyang nakita’y ang ilang pulseras, ang sumunod ay isang kuwintas
na perlas at pagkaraan ng isang krus na Benesiyanong ginto na may mahahalagang
bato at talagang kahanga-hanga ang pagkakayari. Sinubok niyang isuot ang hiyas sa
harap ng salamin, nagbabantulot siya at hindi mapagpasyahan kung ang mga iyon ay
isasauli o hindi. Paulit-ulit siyang nagtatanong sa kaibigan, “Wala ka na bang iba pa?”
PY
“Aba, mayroon pa! Mamili ka, hindi ko alam kung alin ang ibig mo.” Walang
ano-ano’y may napansin siyang isang kahong nababalot ng itim na satin, nasa loob
nito ang isang kuwintas na diyamante na lubhang kahanga-hanga. Sumasal ang tibok
ng kaniyang puso at nanginginig ang mga kamay na dinampot ang kuwintas. Isinuot
niya ang kuwintas sa ibabaw ng kaniyang damit na may kataasan ang pinakaleeg.
Mahabang sandaling nalunod siya sa kaligayahan sa pagmamalas sa sariling alindog
sa salamin. Pagkaraan ay nag-uulik-ulik siyang nagtanong, “Ipahihiram mo ba ito, ito
lamang?” “Oo, mangyari pa?” Mahigpit na niyakap ni Mathilde ang kaibigan, pinupog
ng halik at maligayang nagpaalam dito.
C
O
Sumapit ang inaasam niyang araw ng sayawan. Nagtamo ng malaking
tagumpay si Madame Loisel. Nahigitan niya ang lahat ng mga babae sa ganda,
sa rangya, at sa pagiging kahali-halina kaya palagi siyang nakangiti dahil sa naguumapaw sa puso ang kaligayahan. Napako sa kaniya ang paningin ng kalalakihan at
gumawa sila ng paraan upang makilala si Mathilde. Ninais siyang makasayaw ng lahat
ng kagawad ng gabinete. Nag-ukol sa kaniya ng pansin pati ang ministro.
D
Buong pagkahaling siyang nakipagsayaw, lasing na lasing sa kaluwalhatian ng
tagumpay na tinamo sa pamumukod ng kaniyang kagandahan. Tila siya lumulutang
sa ulap dahil sa paghanga ng lahat sa kaniya na napakatamis at walang katumbas sa
puso ng isang babaing katulad niya.
EP
E
Mag-iikaapat na ng madaling araw nang silang mag-asawa ay umuwi.
Hatinggabi pa lamang, ang asawa niya kasama ng tatlong lalaking ang mga asawa’y
nagpapakalunod din sa kaligayahan, ay nakatulog na sa isang maliit na tanggapan.
Ibinalabal ng asawa sa balikat ni Mathilde ang isang abang pangginaw na
ginagamit ng mga karaniwang tao, isang pangginaw na nakapupusyaw sa karangyaan
ng pananamit ni Mathilde. Dinamdam niya ang pagkakaroon ng abang pangginaw
at ninais niyang makatalilis agad upang hindi siya maging kapansin-pansin sa ibang
babaing dumalo na nagsisipagsuot ng mamahalin nilang balabal.
D
Pinigil siya ng lalaki, “Hintayin mo ako rito sandali, sisipunin ka sa labas.
Tatawag ako ng sasakyan.” Ngunit hindi niya pinansin ang asawa at nagdudumali
siyang nanaog sa hagdanan. Hindi sila nakakita ng sasakyan sa lansangan at sila’y
nagsimulang maghanap. Tinahak nila ang daang patungo sa pampang ng ilog Seine.
Kapwa sila kumikinig sa ginaw at pinanawan na ng pag-asang makakita pa ng kanilang
masasakyan. Sa wakas ay nakatagpo sila sa daungan ng isa sa matatandang dokar
na dahil sa ikinahihiya ang karalitaan sa liwanag ng araw ay sa pagkagat ng dilim
lamang nakikita sa mga lansangan ng Paris.
Pagkahatid sa kanila ng matandang dokar sa kanilang tinitirhan ay malungkot
silang umakyat sa hagdanan. Tapos na ang maliligayang sandali kay Mathilde. Sa
lalaki naman ay wala siyang iniisip kundi kailangan niyang makasapit sa Kagawaran
sa ganap na ika-10:00 ng umaga.
Hinubad ng babae sa harap ng salamin ang kaniyang balabal upang minsan
pang malasin ang kaniyang kagandahan. Napasigaw siya nang malakas. Wala sa
kaniyang leeg ang kuwintas! Nag-usisa ang asawang noon ay nangangalahati na
61
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sa pagbibihis. “Anong nangyari sa iyo? Bakit?” Parang baliw niyang binalingan ang
asawa. “Wala ang kuwintas ni Madame Forestier.” Ang nabiglang lalaki’y napalundag
halos sa pagtayo. “Ano! Paanong nangyari? Imposible!”
Hinanap ng mag-asawa ang kuwintas sa kung saan-saan, sa mga lupi ng
damit ni Mathilde, sa mga lupi ng kaniyang pangginaw, sa mga bulsa at sa iba pang
lugar.
Hindi nila natagpuan ang kuwintas. “Natitiyak mo bang nakasuot sa iyo nang
umalis tayo sa sayawan?” ang tanong ng lalaki. “Oo, natitiyak ko, nahipo ko pa nang
nasa pasilyo ako ng palasyo,” ang tugon ni Mathilde. “Kung iyon naman ay sa daan
nawala ay di narinig sana natin ang lagapak. May palagay akong nawala sa dokar.”
“Marahil nga. Kinuha mo ba ang numero ng dokar?”
PY
“Hindi! At ikaw, napansin mo ba?”
“Hindi rin.”
C
O
Balisang nagkatinginan ang mag-asawa. Muling nagbihis si M. Loisel.
“Pagbabalikan kong lahat ng pinagdaanan natin. Baka sakaling makita ko.” Nanaog
na ang lalaki. Ang babae ay naghintay sa isang silya, hindi na niya inalis ang damit
na ginamit sa sayawan. Tila nawalan siya ng lakas, kahit magtungo sa kama upang
matulog. Labis ang kaniyang panlulumo, nawalan siya ng sigla at nawalan ng
kakayahang mag-isip ng anoman.
Mag-iika-7:00 na ng umaga nang bumalik ang lalaki. Nanlulupaypay siya at
ibinalita sa asawa na hindi niya nakita ang kuwintas.
Sa harap ng gayong nakagigimbal na pangyayari, si Mathilde ay maghapong
naghihintay na sapupo ng di-matingkalang pangamba.
EP
E
D
Bumalik kinagabihan ang lalaki, pagod na pagod, namumutla at nanlalalim
ang mga mata; hindi niya natagpuan ang kuwintas. Pinayuhan ng lalaki ang asawa na
sumulat sa kaibigan nito at sabihing nabali ang sarahan ng kuwintas at kasalukuyan
pang ipinapagawa upang magkapanahon silang makapag-isip-isip. Ginawa naman ng
babae ang payo ng asawa.
Pagkalipas ng isang linggo ay lubusan na silang pinanawan ng pag-asa. Sa
maikling panahong iyon tumanda si M. Loisel nang limang taon.
D
Nagpahayag ang lalaki sa asawa na kailangang isipin nila kung paano
mapapalitan ang nawalang kuwintas. Kinabukasan, ang mag-asawa’y nagtungo sa
tanggapan ng alaherong nakasulat ang pangalan at direksyon sa loob ng kahon ng
kuwintas. Hinanap ng alahero sa kaniyang talaan ang sinasabing kuwintas.
“Hindi ako ang nagbili ng kuwintas na ipinagtatanong ninyo, wala pong
nanggaling sa akin kundi ang sisidlan lamang,” ang wika ng alahero kay Madame
Loisel. Pinuntahan ng mag-asawa ang lahat ng mga maghihiyas upang makakita ng
katulad ng nawala na ang anyo ay buong pagsisikap na inalala samantalang kapwa
sila nanlulupaypay sa pagkabigo at paghihirap ng kalooban.
Nakatagpo sila sa isang tindahan sa Palais Royal ng isang tuhog ng diyamanteng
sa palagay nila ay katulad ng kanilang pinaghahanap na kuwintas. Nagkakahalaga ito
ng apatnapung libong prangko, ngunit ibibigay na sa kanila sa halagang tatlumpu’t
anim na libo. Pinakiusapan ng mag-asawa ang may-ari ng tindahan na huwag munang
ipagbili ang kuwintas sa loob ng tatlong araw. Pinakiusapan din nila ang may-ari ng
tindahan na kung sakaling bago magtapos ng buwan ng Pebrero ay makita nila ang
nawawalang kuwintas, matapos nilang bayaran ang bagong kuwintas ay bibilhin itong
muli ng may-ari ng tindahan sa halagang tatlumpu’t apat na libong prangko.
62
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
May namanang labingwalong libong prangko si M. Loisel sa namatay na
ama. Hiniram niya ang kapupunan nito. Gayon din ang ginawa ng lalaki. Kung kanikanino siya nanghiram, lumagda sa mga kasulatan, pinasok kahit na ang mga gipit na
kasunduan, kumuha ng mga patubuan at pumatol sa lahat ng uri ng manghuhuthot.
Inilagay niya ang buong buhay niya sa alanganing katayuan, nakipagsapalaran sa
paglagda sa gayong hindi niya natitiyak kung matutupad o hindi ang nilagdaan at
ngayo’y nanggigipuspos siya dahil sa mga hirap na maaari pa niyang sapitin, ng
nakaambang pagdurusa ng pangitain ng bukas na puspos ng pagsasalat at paghihirap
ng kalooban. Nang matipon nang lahat ang halagang kinakailangan ay tinungo ni
M. Loisel ang tindahan ng kuwintas at ibinagsak sa mesang bilangan ng may-ari ng
tindahan ng mga hiyas ang tatlumpu’t anim na libong prangko.
PY
Malamig ang pagtanggap ni Madame Forestier kay Mathilde nang isauli niya
ang kuwintas. Nagsalita ito sa tuyot na tinig ng “Isinauli mo sana agad ang kuwintas,
baka sakaling kinailangan ko ito.” Hindi na binuksan ng kaibigan ang kahon ng
kuwintas. Naisip ni Matilde na kung sakaling nahalata ng kaibigan ang pagkakapalit
ng kuwintas, ano kaya ang aakalain at sasabihin nito sa kaniya? Hindi kaya iisiping
siya’y magnanakaw?
C
O
Ngayo’y lubos na naunawaan ni Mathilde ang mamuhay sa gitna ng tunay
na karalitaan. Nabigla man siya sa bagong papel na kailangan niyang gampanan ay
tinanggap niya iyon at buong tatag na ginampanan. Dapat mabayaran ang napakalaki
nilang pagkakautang. Pinaalis nila ang kanilang utusan, lumipat ng ibang tirahan,
nagtiis sila sa pangungupahan sa isang maliit na silid sa kaituktukan ng isang bahaypaupahan.
EP
E
D
Naranasan ni Mathilde ang mabibigat na gawain; ang nakayayamot na
pangangasiwa sa kusina, paghuhugas ng mga pingggan, paglilinis ng mga kaldero
at kawaling mamantika, paglalaba ng mga damit, mantel, serbilyeta at pamunas.
Ipinapanaog niya sa lansangan ang kanilang kakaning baboy sa tuwing umaga
at nagpapanhik siya ng tubig na gamit nila sa itaas. Suot niya ang pananamit ng
pangkaraniwang babae, siya’y nagtutungo sa tindahan ng prutas, de lata, at sa
magkakarne. Nakasabit sa isang braso ang pangnan, nakikipagtawaran siya, nilalait
at ipinakikipaglaban ang kakarampot niyang pamalengke. May pagkakautang silang
binabayaran nang buwanan, may pinagkakautangan silang pinakikiusapan, humihingi
ng kaunti pang panahon sa pagbabayad.
Pagsapit ng gabi, habang maaga pa’y inaayos na ni M. Loisel ang talaang
tuusan ng sinumang mangangalakal na nangangailangan ng gayong paglilingkod at
sa kalaliman ng gabi sa halagang limang sentimos isang pahina na ginagawa naman
niya ang mga salin ng mga katha.
D
Tumagal ng sampung taon ang ganito nilang pamumuhay na mag-asawa. Sa
wakas ay nabayaran din nila ang buong pagkakautang, kasama na ang mga tubo at
nagkapatong-patong na tubo ng mga tubo.
Mukhang matanda na ngayon si Madame Loisel. Isa na siyang tunay na
babae ng mga maralitang tahanan – matipuno ang katawan, matigas ang mga laman
at magaspang ang mga kamay na namumula. Nakasabog ang kaniyang buhok at
patabingi ang kaniyang saya. Matinis ang kaniyang tinig. Nanlalamira ang sahig kung
siya’y mag-isis. Paminsan-minsan, kung nakaalis na ang asawa patungong opisina,
si Madame Loisel ay nauupo sa tabi ng bintana. Pinagbabalikan niya sa gunita ang
napakasayang gabing iyon na malaon nang nakalipas. Ang kaniyang kagandahang
naging tampok sa sayawan at naging dahilan upang siya’y maging tampulan ng
paghanga.
63
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ano ang maaaring nangyari kung hindi nawala ang kuwintas? Sino ang
nakaaalam? Tunay na ang buhay ay kakatwa at mahiwaga! Sukat ang isang maliit na
bagay upang tayo’y mapahamak at mapabuti!
Isang araw ng Linggo, samantalang si Mathilde ay naglalakad sa Champs
Elysees, nagliliwaliw naman siya pagkatapos ng isang linggong singkad ng mga
gawain sa bahay ay namataan niya ang isang babaing may akay-akay na bata. Ang
babae’y si Madame Forestier, bata pa rin ang anyo, maganda pa ring katulad ng dati
at taglay pa rin ang panghalina.
Nakangiti niyang sinalubong ang kaibigan at binati. “Magandang araw sa iyo,
Jeanne.” Labis na nagtaka si Madame Forestier. Hindi siya nakilala nito at pinagtakhan
ang palagay sa loob na pagbati sa kaniya ng isang maralitang babae.
PY
Pauntol-untol na wika nito, “Ngunit ginang, hindi ko kayo nakikilala. Marahil ay
nagkakamali kayo.”
“Hindi! Ako’y si Mathilde Loisel.” Napabulalas ang kaibigan. “O, kaawa-awa
kong Matilde! Kay laki ng ipinagbago mo!”
C
O
“Oo nga, mahabang panahon ang ipinagtiis ko ng hirap mula nang huli nating
pagkikita, at labis na kalungkutan ang dinanas ko… at ikaw ang dahilan ng lahat.
Napamulagat si Madame Forestier, “Dahil sa akin! Paano nangyari iyon?”
“Naaalaala mo pa ba ang hiniram kong kuwintas na diyamanteng isinuot ko sa
sayawan sa kagawaran?”
“Oo, ay ano?”
“Ano pa, naiwala ko ang kuwintas na iyon.”
D
“Anong ibig mong sabihin? Isinauli mo sa akin ang kuwintas?”
EP
E
“Isinauli ko sa iyo ang isang kuwintas na katulad na katulad ng hiniram ko sa
iyo. Sampung taon kaming nagbayad ng mga utang. Alam mo namang hindi madali
sa katulad naming mahirap ang gayong bagay. Ngunit nakalipas na ang lahat ng iyon
at ngayon ay galak na galak na ako.”
Natigilan si Madame Forestier.
“Sabi mo’y bumili ka ng kuwintas na diyamante na ipinalit mo sa hiniram mo sa
akin na naiwala mo?”
“Oo, samakatuwid ay hindi mo pala napansin. Talagang kamukhang-kamukha
iyon ng hiniram ko sa iyo.”
D
Ngumiti si Matilde nang may pagmamalaki, isang ngiting puspos ng kawalangmalay katulad ng ngiti ng isang paslit. Nabagbag nang gayon na lamang ang kalooban
ng kaibigan.
“O, kahabag-habag kong Mathilde! Ang ipinahiram kong kuwintas sa iyo ay
imitasyon lamang, puwit lamang ng baso. Ang pinakamataas na maihahalaga roon
marahil ay limang daang prangko.
- Mula sa Hiyas ng Wika nina Dominguez et. al. 1990. Abiva Publishing
64
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Basahin at unawain ang pangungusap sa bawat bilang at ibigay ang kahulugan ng
mga salitang initiman batay sa pagkakagamit nito sa pangungusap. Isulat ang iyong
sagot sa sagutang papel.
EP
E
D
C
O
PY
Inilagay niya ang buong buhay niya sa alanganing katayuan, nakipagsapalaran sa
paglagda sa gayong hindi niya natitiyak kung matutupad o hindi ang nilagdaan at
ngayo’y nanggigipuspos siya dahil sa mga hirap na maaari pa niyang sapitin, ng
nakaambang pagdurusa ng pangitain ng bukas na puspos ng pagsasalat at paghihirap
ng kalooban.
1. Sinubok niyang isuot ang hiyas sa harap ng salamin, nagbabantulot siya at
hindi mapagpasyahan kung ang mga iyon ay isasauli o hindi.
2. May taglay siyang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyan niyang
kalagayan kaya’t ipinaghihinagpis niya ang karukhaan ng kaniyang lumang
tahanan.
3. Malimit na sa pagmamasid niya sa babaeng Briton na siyang gumaganap
ng ilang abang pangangailangan niya sa buhay ay nakadarama siya ng
panghihinayang at napuputos ng lumbay ang kaniyang puso kapag naiisip
ang mga pangarap niya sa buhay na hindi yata magkakaroon ng katuparan.
4. “O, kahabag-habag kong Matilde! Ang ipinahiram kong kuwintas sa iyo ay
imitasyon lamang, puwit lamang ng baso.
5. Naglalaro sa kaniyang balintataw ang anyo ng tahimik na tanggapang
nasasabitan ng mamahaling kurtina, pinaliliwanag ng matatangkad na
kandilerong bronse at may nagtatanod na dalawang naglalakihang bantay na
dahil sa init ng pugon ay nakatulog na sa dalawang malaking silyon.
6. Kung kani-kanino siya nanghiram, lumagda sa mga kasulatan, pinasok kahit
na ang mga gipit na kasunduan, kumuha ng mga patubuan at pumatol sa lahat
ng uri ng manghuhuthot.
7. Sa harap ng gayong nakagigimbal na pangyayari, si Matilde ay maghapong
naghihintay na sapupo ng di-matingkalang pangamba.
8. Labis ang pagmimithi niyang masiyahan siya, maging kahali-halina, kaibigibig, maging tampulan ng papuri at pangimbuluhan ng ibang babae.
9. Nagulumihanang napahinto ang lalaki nang makita niyang umiiyak ang
asawa.
D
GAWAIN 5: Unawain Mo
Sa iyong sagutang papel, sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Bakit hindi masaya si Matilde sa piling ng kaniyang asawa?
2. Ano ang ginawa ni G. Loisel upang mapapayag ang asawa na dumalo sa
kasayahang idaraos ng kagawaran?
3. Ano-ano ang nais mangyari ni Mathilde sa kaniyang buhay? Natupad ba ang
mga ito?
4. Kung ikaw si Mathilde, ano ang gagawin mo upang matupad ang mga pangarap
mo sa buhay?
5. Sa kasalukuyang panahon, sa iyong paligid ba ay may mga Matilde kang
nakikita? Ilarawan.
6. Anong pag-uugali ng mga pangunahing tauhan ang masasabi mong tatak
ng kanilang kultura? May pagkakatulad ba o pagkakaiba ito sa ating kultura?
Patunayan.
GAWAIN 6: Kilalanin Mo
Ipakilala ang mga pangunahing tauhan sa kuwento sa pamamagitan ng kasunod na
character map. Ihambing sila sa ilang kakilala na may pagkakatulad ang ugali. Ilahad
ito sa klase.
65
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Tauhan
1
2
3
Katangiang Pisikal
Gawi/Aksiyon
Reaksiyon ng Ibang Tauhan
EP
E
D
C
O
PY
GAWAIN 7: Patunayan Mo
Patunayan na ang sumusunod na mga pangyayari sa akda ay maaaring maganap sa
tunay na buhay:
1. Labis ang pagdurusa at paghihinagpis ni Mathilde dahil sa may paniniwala
siyang isinilang siya sa daigdig upang magtamasa ng lubos na kaligayahan sa
buhay na magdudulot ng salapi. May taglay siyang alindog na hindi nababagay
sa kasalukuyan niyang kalagayan kaya’t ipinaghihinagpis niya ang karukhaan
ng kaniyang lumang tahanan.
2. Pinagsikapan ni G. Loisel na makakuha ng paanyaya para sa kasayahan ng
Ministro ng Instruksyon Publiko upang siya at ang kaniyang asawang si Mathilde
ay makadalo. Subalit sa halip na ikatuwa ito ni Mathilde na katulad ng kaniyang
inaasahan, inihagis niya ang sobre sa ibabaw ng mesa at sinabing ibigay na
lamang ito sa mga kasama nito na ang mga asawa ay may nakahandang
damit na maisusuot sa kasiyahan.
3. Upang makadalo sa kasayahan, ibinigay ni G. Loisel ang naiipon niyang apat
na raang prangko na pambili sana niya ng baril upang ibili ni Matilde ng bestido.
4. Malapit na ang araw ng sayawan. Nakahanda na ang bagong bestido ni Matilde
subalit malungkot pa rin siya. Nais niya ng isang hiyas na maisusuot upang
hindi siya magmukhang kahiya-hiya sa mayayamang babae sa kasayahan
kaya’t iminungkahi ni G. Loisel na humiram siya ng ilang hiyas sa mayamang
kaibigan nito na si Madame Forestier.
5. Nawala ang kuwintas na hiniram ni Matilde kay Madame Forestier. Nang
makakita ng katulad nito’y nanlumo sila sapagkat ito’y nagkakahalaga ng
apatnapung libong prangko subalit maaaring ibigay sa kanila ng tatlumpu’t anim
na libo. Upang ito’y mabili, ginamit ni M. Loisel ang namanang labingwalong
libong prangko, nangutang at lumagda sa mga kasulatan.
6. Sampung taong naghirap ang mag-asawa sa pagbabayad ng kanilang mga
utang. Dito’y naranasan ni Matilde ang lahat ng hirap sa pagharap sa mga
gawaing-bahay. Subalit napagtanto niya na tunay na ang buhay ay kakatwa
at mahiwaga! Sukat ang isang maliit na bagay upang tayo’y mapahamak o
mapabuti.
D
GAWAIN 8: Kultura: Paghambingin
Malinaw bang nailarawan sa pamamagitan ng mga pangunahing tauhan sa kuwento
ang kultura ng France sa larangan ng pagpapahalaga sa kababaihan, pagkain, at
pananamit? May pagkakatulad ba ito sa kultura nating mga Pilipino? Patunayan.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Marahil ay napansin mo ang mga salitang ginamit bilang panuring sa mga tauhan sa
kuwentong “Ang Kuwintas.” Nakatulong ba ang mga ito sa malinaw na paglalahad ng
mga pangyayari sa kuwento? Tunghayan mo ang kasunod na aralin tungkol dito at
pagkaraan ay sagutin ang mga pagsasanay na kasunod.
Sulyapan mo ang tekstong “Kultura ng France: Kaugalian at Tradisyonˮ upang
mabigyan ka ng kabuuang pananaw tungkol sa kanilang kultura at higit mo maunawaan
ang paggamit ng panghalip sa pagbibigay-turing sa tuhan.
66
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kultura ng France: Kaugalian at Tradisyon
Isinalin sa Filipino ni Joselyn C. Sayson
Kadalasan ay kinakabit ang kulturang Pranses sa Paris, na sentro ng moda, pagluluto,
sining at arkitektura, subalit ang buhay sa labas ng Lungsod ng mga Ilaw ay ibangiba at nagkakaiba sa bawat rehiyon. Magugunita na ang kultura ng France ay
naimpluwensiyahan ng Celtic at Gallo-Roman Culture, gayundin ang Franks, isang
tribong German. Ang France ay una nang tinawag na Rhineland subalit noong
panahon ng Iron Age at Roman era ay tinawag na Gaul.
PY
Habang ang malawak na pagkakaiba ay naghiwalay sa mga lungsod at punong lungsod, sa loob ng nakalipas na 200 taon na digmaan – ang Digmaang FrancoPrussian, Unang Digmaang Pandaigdig at Ikalawang Digmaang Pandaigdig –
nagkaroon ng magkaisang lakas.
C
O
Mga Wika sa France
French ang pangunahing wika ng 65.4 milyong mamamayan, subalit may iba pang
wika ang mga rehiyon. Ang French, ang wikang opisyal ng France ay ang unang wika
ng 88% ng populasyon samantalang ito naman ang ikalawang wika ng mga tao rito
na hindi French ang mother tongue o unang wika.
Tinatayang 3% ng populasyon ay nagsasalita ng wikang German,
nangingibabaw ito sa mga probinsiya sa silangan, at may maliit na pangkat na
nagsasalita ng Flemish sa Hilagang-Silangan. Arabic ang ikatlong pinakamalaking
wikang ginagamit.
D
Italian naman ang ikalawang wika ng mga nakatira sa hangganan ng Italy, at
Basque na ginagamit ng mga nakatira sa French-Spanish Border.
EP
E
Ang iba pang wika ay Catalan, Breton (the Celtic language), Occitan dialects,
at mga wika mula sa dating kolonya ng France tulad ng Kabyle at Antillean Creole.
Relihiyon ng France
Katoliko ang pangunahing relihiyon ng France – tinatayang 80% ay nagsasabing sila
ay Katoliko. Ang iba pang pangunahing relihiyon ay Islam, (karaniwang relihiyon ng
mga dayuhan mula sa hilagang Africa), Protestante, at Judaism.
D
Pagpapahalaga ng mga taga-France
Malaki ang pagpapahalaga ng mga taga-France sa kanilang bansa at pamahalaan at
karaniwang nagagalit kapag nakaririnig ng negatibong komento tungkol sa kanilang
bansa. Ang pag-uugali nilang ito ay karaniwang itinuturing ng mga turista lalo na ng
mga Amerikano na kawalang-galang.
Ang ekspresiyong “chauvinism” ay nagmula sa France. Bagaman ang
kababaihan ay gumaganap ng mahahalagang papel sa pamilya at negosyo, marami
pa rin ang naniniwalang ang France ay male-dominated culture.
Niyayakap ng mga taga-France ang estilo at sopistikasyon at ipinagmamalaki
nila ang katotohanang kahit sa mga pampublikong lugar ay mala-maharlika sila.
Ang mga taga-France ay naniniwala sa “egalite” na nangangahulugang
pagkakapantay-pantay, at ito’y bahagi ng motto ng kanilang bansa: “Liberte, Egalite,
Fraternite.” Marami ang nagsasabi na mas pinahahalagahan nila ang pagkakapantaypantay kaysa kalayaan at pagkakapatiran, ang dalawang huling salita sa kanilang
motto.
67
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Lutuin
Ang pagkain at alak ay sentro ng buhay sa lahat ng antas ng lipunan, at maraming
mga pagtitipon ang nagaganap sa isang marangyang hapunan. Palaging may tinapay
sa bawat oras ng pagkain, at karaniwan nang makakita ng mahaba, crusty baguettes
na iniuuwi sa bahay. Ang keso ay mahalaga ring sangkap ng bawat pagkaing French.
Bagaman marami na ang pagbabago sa estilo ng pagluluto, marami pa rin
ang nag-uugnay sa kanilang lutuin sa malapot na sarsa at komplikadong paghahanda.
Ang ilan sa matataas na uri ng pagkain nila ay boeuf bourguignon – nilagang baka
na kinulob sa red wine, beef broth at nilagyan ng bawang, sibuyas at kabute – at coq
au vin, ulam na may manok, alak na Burgundy, Jardons (maliliit na hiwa ng taba ng
baboy), button mushrooms, sibuyas at maaari ring lagyan ng bawang.
C
O
PY
Pananamit
Ang Paris ay kilala sa matataas na uri ng fashion houses; ang mga taga-France ay kilala
sa hindi matatawarang mariringal na pananamit. Karamihan sa kanila ay sopistikado
kung manamit, disente at sunod sa uso (professional and fashionable style), ngunit
hindi sobra sa dekorasyon (overly fussy). Ang karaniwang damit nila ay mahahabang
amerikana, terno, mga bandana (scarves) at berets o bilog at malalambot na sombrero.
Sining
Ang sining ay nasa lahat ng sulok ng France – lalo na sa Paris at iba pang pangunahing
lungsod – at ang impluwensiyang Gothic, Romanesque Rococo at Neoclassic ay
makikita sa maraming simbahan at iba pang pampublikong gusali.
D
Marami sa mga kilalang artist ng kasaysayan, kabilang ang Espanyol na si
Pablo Picasso at Dutch-born Vincent van Gogh ay naghanap ng inspirasyon sa Paris,
at sila rin ang nagpasimuno ng impressionism movement.
EP
E
Ang Louvre Museum sa Paris ay ilan sa pinakamalalaking museum at ang
tahanan ng maraming kilalang gawa ng sining, kasama na ang Mona Lisa at Venus de
Milo.
D
Mga Piyesta at Pagdiriwang
Ipinagdiriwang ng mga taga-France ang mga tradisyunal na piyesta ng mga Kristiyano
tulad ng Pasko at Mahal na Araw. Inaalaala din nila ang May Day, kilala rin bilang Araw
ng mga Manggagawa tuwing Mayo 1 at Araw ng Tagumpay sa Europa kapag Mayo
8 bilang pag-alaala sa pagtatapos ng pakikipaglaban sa Europa noong Ikalawang
Digmaang Pandaigdig. Ang Araw ng Bastille ay ipinagdiriwang tuwing Hulyo 14, ang
araw kung kailan ang fortress ng Paris ay binagyo ng mga rebolosyunista upang
masimulan na ang Rebolusyon sa France.
French Culture: Customs and Traditions – LiveScience, kinuha noong
Disyembre 3, 2014; Mula sa www.livescience.com/39149-french-culture.html
Alam mo ba na...
ang isang babasahin o teksto ay binubuo ng magkakahiwalay na mga pangungusap
o sugnay? Ang mga pangungusap o sugnay na ito bagaman magkakahiwalay ay
pinagdugtong o pinag-uugnay ng mga gamit pang-ugnay o kohesyong gramatikal.
Ginagamit na pang-ugnay na ito ay referents o reperensiya na kung tawagin ay
anapora at katapora.
68
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang anapora ay mga reperensiya na kalimitan ay panghalip na tumutukoy sa
mga nabanggit na sa unahan ng teksto o pangungusap.
Narito ang mga halimbawa ng anapora.
1. Karamihan sa mga tao ay ikinakabit ang kulturang Pranses sa Paris. Ito ang
sentro ng moda, pagluluto, sining at arkitektura.
2. Ang France ay una nang tinawag na Rhineland. Noong panahon ng Iron
Age at Roman era, ito ay tinawag na Gaul.
Pansinin na sa unang halimbawa, ang pangngalang Paris sa unang
pangungusap ay hinalinhan ng panghalip na ito samantalang sa ikalawang
pangungusap ang France ay pinalitan din ng panghalip na ito.
PY
3. Hindi nakapagtataka ang matinding pagnanais ni Matilde na magkaroon ng
magarang damit para sa kasayahan. Siya ay isang babaing Frances na kilala
sa pagkakaroon ng pinakamaiinam na moda sa pananamit.
4. Marami sa mga kilalang artist ng kasaysayan, kabilang na ang Espanyol na
sina Picasso at Dutch-born Vincent van Gogh ay naghanap ng inspirasyon sa
Paris, at sila rin ang nagpasimuno ng impressionism movement.
C
O
Suriin ang mga panghalip na siya sa ikatlong halimbawa at sila sa ikaapat na
halimbawa. Ang mga panghalip na ito ay ginamit bilang panuring sa mga ngalan ng tao
na binanggit sa unahan. Ang mga ito ay mga panghalip na ginamit bilang panuring
sa tauhan.
Ang katapora naman ay mga reperensiya na bumabanggit, at tumutukoy sa
mga bagay na nasa hulihan pa ng teksto o pangungusap.
Narito ang mga halimbawa ng katapora:
EP
E
D
1. Sila ay sopistikado kung manamit. Mahilig din sila sa masasarap na pagkain
at alak. Ang mga taga-France ay masayahin at mahilig dumalo sa mga
kasayahan.
2. Labis ang kaniyang pagdurusa at paghihinagpis dahil sa may paniniwala
siyang isinilang siya sa daigdig upang magtamasa nang lubos na kaligayahan
sa buhay. Taglay ni Mathilde ang alindog na hindi nababagay sa kasalukuyang
kalagayan sa buhay.
Sa mga halimbawang binanggit ang panghalip na sila, ay ginamit bilang
panuring sa pangngalang taga-France samantalang ang panghalip na siyang at
siya sa ikalawang halimbawa ay ginamit namang panuring sa pangalang Mathilde.
D
Nakababagot na mabasa at marinig ang mga salitang paulit-ulit na ginagamit
sa isang teksto o pahayag. Maiiwasan ang paulit-ulit na pagbanggit ng mga ito
kung gagamit tayo ng panghalip. Tandaan na ang mga panghalip ay hindi lamang
ginagamit na panghalili sa pangngalang binanggit sa unahan ng pangungusap.
Ito’y maaaring ipalit sa pangngalang nasa hulihan din ng pangungusap. Anapora
ang tawag dito kapag ito ay pamalit o pagpapatungkol sa pangngalang ginamit sa
unahan at katapora naman kapag ito ay pamalit o pagpapatungkol sa pangngalang
ginamit sa hulihan nito. Pag-aralan ang kasunod pang mga halimbawa ng anapora
at katapora.
1. “O, kahabag-habag kong Mathilde! Ang ipinahiram kong kuwintas sa iyo ay
imitasyon lamang, puwit lamang ng baso.”
2. Labis ang pagdurusa at paghihinagpis ni Mathilde dahil sa may paniniwala
siyang isinilang siya sa daigdig upang magtamasa ng lubos na kaligayahan na
maidudulot ng salapi.
3. Sa halip na matuwa, na siyang inaasahan ng lalaki ay padabog na inihagis ni
Mathilde ang paanyaya.
4. Pagalit na pinagmasdan niya ang asawa at sinabi ni Mathilde sa asawa na,
“Ano ang isasampay ko sa aking likod?”
69
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ngayong napag-aralan mo na ang mga panghalip na anapora at katapora,
sagutin ang kasunod na mga pagsasanay upang lalo pang lumalim ang iyong
pagkaunawa tungkol dito.
Pagsasanay 1: Basahin ang pangungusap sa bawat bilang. Punan ng angkop na
panghalip ang mga patlang mula sa ibinigay na mga pagpipillian sa loob ng panaklong.
C
O
PY
1. ___ (Siya’y, Ika’y, kami’y) isa sa magaganda’t mapanghalinang babae na sa
pagkakamali ng tadhana ay isinilang sa angkan ng mga tagasulat.
2. Labis ang pagdurusa at paghihinagpis ni Mathilde dahil sa may paniniwala ___
(akong, kaming, siyang) isinilang siya sa daigdig upang magtamasa ng lubos
na kaligayahan sa buhay na maidudulot ng salapi.
3. Malimit na sa pagmamasid ___ (niya, nito, siya) sa babaeng Briton na
gumaganap ng ilang pangangailangan niya sa buhay ay nakadarama si
Mathilde ng panghihinayang at napuputos ng lumbay ang kaniyang puso.
4. “Mahal, akala ko’y ikatutuwa ___(nila, ko, mo) ang pagkakuha ko sa paanyaya.”
5. Sumapit ang inaasam (naming, kong, niyang) araw ng sayawan. Nagtamo ng
malaking tagumpay si Madame Loisel.
Pagsasanay 2: Punan ng angkop na panghalip ang mga patlang upang mabuo ang
diwa ng talata. Gayahin ang pormat sa kabilang pahina sa sagutang papel.
EP
E
D
Talagang naghahanda na si Dan sa pag-alis nang sabihin sa 1. ______ ng
kaibigang editor ng 2. ______ ama sa Honolulu na hintayin muna 3. ______ ang
pagtatapos ng klase sa kolehiyo ng Punahu. “Ako ang nahirang na magbigay ng
pangaral sa mga nagtapos sa taong ito,” ang sabi niya kay Merton, “at maibabalita 4.
______ sa 5. ______ ama sa Hollywood kung gaano kabuting magsermon sa mga
wahini (babae, sa wikang Kanaka) ang 6. ______ kaibigan sa Honolulu.”
Pumayag si Dan Merton. Sa nasabing commencement ng Punahu School,
doon 7. ______ nakilala si Noemi, isang tunay na Kanaka, subalit halimbawa ng
dalagang may mataas na pinag-aralan. Hindi 8. ______ malaman kung bakit ang
mga matang buhay na buhay ni Noemi ay walang iniwan sa dalawang palasong
sabay na tumuhog sa kaniyang puso. Si Noemi ang naging patnubay ng mga
pangaral, palibhasa’y 9. ______ ang pangulo ng kapisanan ng mga senior sa
nasabing kolehiyo. Anong tamis 10. ______ magsalita ng wikang Ingles! Anong
lambing niyang bumigkas ng pangungusap!
D
“Wala pa 11. ______ naririnig na dalagang Amerikana na kasintamis niyang
magsalita!” ang sabi pa ni Merton pagkatapos.
“Ginoong Editor,” ang sabi niya sa kaibigan ng 12. ______ ama, “hindi ako
uuwi na di kasama si Noemi.”
“Talaga bang totoo ang sinasabi 13. ______?” ang usisa sa 14. ______ ng
matanda.
“Paris ng katotohanang ang umaga’y sumusunod sa gabi.”
“Dan!” ang may halong pangaral na pahayag ng matanda, “Ang mga Kanaka
ay mamamayang Amerikano lamang, ngunit hindi laking Amerikano. Kawika lamang
15. ______, datapwa’t hindi natin sila kalahi.”
70
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pangngalan/Referent
Panghalip na inihalili
PY
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Uri (Anapora o Katapora)
C
O
Pagsasanay 3: Balikan ang naging wakas ng kuwentong Ang Kuwintas. Pag-aralan
ito at sumulat ng sarili mong wakas gamit ang kaalamang natutuhan sa wastong gamit
ng mga salitang panuring sa tauhan.
“Naaalaala mo pa ba ang hiniram kong kuwintas na diyamanteng isinuot ko
sa sayawan sa kagawaran?”
D
“Oo, ay ano?”
EP
E
“Ano pa, naiwala ko ang kuwintas na iyon.”
“Anong ibig mong sabihin? Isinauli mo sa akin ang kuwintas.”
“Isinauli ko sa iyo ang isang kuwintas na katulad na katulad ng hiniram ko sa
iyo. Sampung taon kaming nagbayad ng mga utang. Nalaman mo namang hindi
madali sa katulad naming mahirap ang gayong bagay. Ngunit nakalipas na ang
lahat ng iyon at ngayon ay galak na galak na ako.”
D
Natigilan si Madame Forestier.
“Sabi mo’y bumili ka ng kuwintas na diyamante na ipinalit mo sa hiniram mo
sa akin na naiwala mo?”
“Oo, samakatuwid ay hindi mo pala napansin. Talagang kamukhang-kamukha
iyon ng hiniram ko sa iyo.”
Ngumiti si Mathilde nang may pagmamalaki, isang ngiting puspos ng
kawalang-malay katulad ng ngiti ng isang paslit. Nabagbag nang gayon na lamang
ang kalooban ng kaibigan.
“O, kahabag-habag kong Mathilde! Ang ipinahiram kong kuwintas sa iyo ay
imitasyon lamang, puwit lamang ng baso. Ang pinakamataas na maihahalaga roon
marahil ay limang daang prangko.”
71
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Tayo ay may iba’t ibang opinyon pagdating sa pagwawakas ng anumang
akdang pampanitikan. Ilan sa mga Pilipino ay mas gusto ang masayang wakas. Nais
nila’y nagtatagumpay ang pangunahing tauhan sa pagwawakas ng kuwento. Ito ay
hindi nangyayari sa lahat ng kuwento, nobela o pelikula. May mga kuwento ring ang
wakas ay bitin, o ibinibigay sa mambabasa ang pagbibigay ng wakas sa kuwento.
Kaya naman, kadalasan gumagawa tayo ng sarili nating wakas. Ito aay paraan ng
dekonstruksiyon.
Sa pagbuo ng sariling wakas ng kuwento, kailangang naiintindihan ng susulat
nang buong-buo ang sunod-sunod na mga pangyayari sa kuwento. Kailangan ding
nakikilala niya ang bawat tauhan, ang mga katangian nito na ikinaiiba niya sa ibang
tauhan ng kuwento.
PY
Pagnilayan at Unawain
GAWAIN 10: Patunayan Mo
C
O
Ngayon ay napag-aralan mo na nang buong-buo ang aralin natin. Upang lalo pang
lumalim ang iyong pagkaunawa, gawin ang kasunod na gawain.
D
EP
E
D
1. Ang kuwentong “Ang Kuwintas” ba ay isang halimbawa ng kuwento ng tauhan?
Magbigay ng mga patunay.
2. Batay sa ugali, pananaw sa buhay at naging reaksiyon ni Mathilde sa mga
pangyayari sa kuwento, masasalamin ba sa kaniya ang pag-uugali ng isang
babaeng taga-France kung saan nagmula ang kuwento? Maaari rin bang hindi
siya katulad ng karaniwang babaeng taga-France? Patunayan ang sagot.
3. Ilahad ang mga katangian ng isang babaeng taga-France na makikita sa
kuwento sa pamamagitan ng kasunod na character mapping. Sa ibaba nito
ay ilahad sa loob ng dalawang talata ang mga pagpapatunay na ang mga
katangiang ito ay karaniwang katangian ng kababaihan ng France dahil sa ito’y
bahagi ng kanilang kultura. Alalahanin ang wastong gamit ng mga panghalip
bilang panuring sa tauhan.
Paglalahad
72
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
EP
E
D
C
O
PY
Ang storyboard ay isang grapikong representasyon ng mga pangyayari sa pamamagitan
ng mga larawan na inaayos ayon sa pagkakasunod-sunod sa layuning buhayin sa
isip o diwa ang larawang gumagalaw, animation at motion graphic. Nagsimula ang
storyboarding sa Walt Disney Productions sa pagsisimula ng 1930, pagkaraan ng
ilang taon ng katulad na proseso nang paggamit sa Walt Disney at iba pang animation
studios.
Narito ang halimbawa ng storyboard.
Storyboard, kinuha noong Nobyembre 12, 2014
Mula sa https://www.google.com.ph/
search?q=sample+stroyboard&esspv=2&biw=1366&bih = 667&1bm=isch & imgil
D
Ikaw ay lalahok sa paligsahan na inilunsad ng Palanca Memorial Awards tungkol
sa pagbabago o pagpapalit ng wakas ng natatanging maikling kuwento na may
malungkot at nakabiting wakas tulad ng “Mabangis na Lungsod at Kalupi.” Ang
iyong nabuong wakas ay isasalaysay mo sa mga hurado sa pamamagitan ng
storyboard.
Ang lupon ng hurado ay iyong lubos na mahihikayat sa pagsasaalang-alang
ng sumusunod na pamantayan:
A.
Makabuluhan at naiibang wakas
.
.
.
50%
B.
Pagkamalikhain
.
.
.
.
30%
C.
Daloy ng Kaisipan
.
.
.
.
.
.
20%
KABUUAN
.
.
.
.
.
.
100%
Binabati kita! Matagumpay mong natapos ang mga gawain sa modyul na ito.
Kung may mga bahagi ng aralin na hindi pa rin malinaw sa iyo, maaari mo itong
balikan. Magtanong ka rin sa iyong guro upang lalo mo itong maunawaan. Kung ang
lahat ay malinaw na sa iyo, maaari ka nang magpatuloy sa susunod na aralin.
73
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 1.5
A. Panitikan: Ang Kuba ng Notre Dame
Nobela mula sa France
The Hunchback of Notre Dame ni Victor Hugo
Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo
B. Gramatika at Retorika: Mga Hudyat sa Pagsusunod-sunod
ng mga Pangyayari
C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay
PY
Panimula
C
O
Ang France ay kilala bilang sentro ng edukasyon at ideyalismo noong Age of
Enlightenment sa Europe. Kilala rin ang bansa sa hindi maitatatwang kagandahan
ng estruktura ng mga gusali. Kakambal ng kagandahan ng bansa ang kagandahan
ng kanilang panitikan. Hindi mabilang na aklat at nobela ang naisulat sa France na
likha ng itinuturing na mga tanyag sa pagsulat ng panitikan.
D
Sa Aralin 1.5, inaasahang maipamamalas mo ang pag-unawa at
pagpapahalaga sa nobela na pinamagatang Ang Kuba ng Notre Dame. Buod
lamang nito ang babasahin na isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo. Ang nobelang
ito ay isinulat ni Victor Hugo na itinuturing na isa sa mahusay na manunulat sa
mundo. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa mga hudyat sa pagsusunod-sunod
ng mga pahayag na makatutulong para sa malalim na pag-unawa sa paksang
nais ipabatid ng babasahing nobela .
EP
E
Bilang pangwakas na gawain, inaasahang makabubuo ka ng dalawang
minutong movie trailer na magtatampok sa alinmang bahagi ng nobela. Ito
ay itataya batay sa sumusunod na pamantayan: a.) orihinalidad ng iskrip,
b.) pagganap, c.) produksiyon, (kasuotan/props), at d.) paglalapat ng musika/
tunog.
D
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahan na masasagot mo ang mga pokus
na tanong na: 1.) “Paano naiiba ang nobela sa iba pang uri ng akdang pampanitikan
sa pagkilala sa kultura at kaugalian ng isang bansa? 2.) At paano nakatutulong
sa pagsasalaysay ang mga hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari sa
buod ng isang nobela?”
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Makatutulong ang mga gawain sa iyo upang masagot mo ang mga pokus na tanong
na: 1.) “Paano naiiba ang nobela sa iba pang uri ng akdang pampanitikan sa pagkilala
sa kultura at kaugalian ng isang bansa? 2.) At paano nakatutulong sa pagsasalaysay
ang mga hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari sa buod ng isang nobela?”
74
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 1: Katangian Ko… Diyalogo Ko
Ibigay ang katangian ng tauhan batay sa babasahing diyalogo na hango sa mga akda.
1. “Daddy, patawad po. Nais ko lamang na lumigaya sa buhay. Nasa katanghalian
na po ako ng buhay ko. Ayaw ko pong mag-isa balang araw kapag ako’y
nawala.”
Halaw sa kuwentong “Nang Minsang Naligaw si Adrian”,
LM Grade 9, pp. 15.
PY
2. “Hindi ako pumupunta sa bahay ng isang lalaking estranghero sa akin,” sabi
ng babae.
Halaw sa nobelang “Isang Libo’t isang Gabi
(Thousand and One Nights) Saudi Arabia
C
O
3. “Sige, bibigyan kita ng trabaho. Pero ayoko ng tamad, ha? Dos singkwentang
gana mo.” (Don ho sa pinagtrabahuan ko, tatlong pisong...) O, e, di don ka
magtrabaho. Burahin ko nang pangalan mo?”
Halaw sa nobelang “Maynila sa Kuko ng Liwanag”
4. “Kasalanan n’yo ang nangyari, e! Natataranta kasi kayo basta may kostumer
kayong kano. Pa’no natitipan kayo ng dolyar. Basta nakakita kayo ng dolyar,
naduduling na kayo, kaya binabastos ninyo ang mga kapwa Pilipino.”
Halaw sa nobelang “Gapo” ni Lualhati Bautista
EP
E
D
5. “Walang ibang babae akong minahal.”
Halaw sa nobelang “Ang Kuba ng Notre Dame”
Mga Gabay na Tanong
1. Paano nakatulong ang mga pangyayari sa pagkilala ng katangian ng tauhan?
2. Anong uri ng tauhan ang nabuo ng may-akda?
3. Nalaman ba sa diyalogo ang pagkakilanlan ng isang tauhan? Patunayan.
D
GAWAIN 2: Nabasa ko… Itatala ko
Magtala ng mga nabasang akdang pampanitikan at magbigay ng isang katangian
ng akdang binasa. Gamitin ang talahanayan sa pagsagot at sagutin ang gabay na
tanong.
Pinagmulang
Katangian ng
Akdang Pampanitikan
Pamagat
Bansa
Akda
Maikling Kuwento
Sanaysay
Nobela
Mga Gabay na Tanong
1. Paano nakatulong ang akdang pampanitikan sa pagkilala sa bansang
pinagmulan?
2. Anong pagkakatulad/pagkakaiba ng mga katangian ng akdang pampanitikan?
3. Ibigay ang naidulot ng pagbabasa ng iba’t ibang akdang pampanitikan sa iyo
bilang mambabasa. Ipaliwanag ang sagot.
75
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
C
O
PY
Alam mo ba na...
ang nobela ay bungang-isip/katha na nasa anyong prosa, kadalasang halos pangaklat ang haba na ang banghay ay inilalahad sa pamamagitan ng mga tauhan at
diyalogo? Ito’y naglalahad ng isang kawil ng mga kawili-wiling pangyayari na hinabi
sa isang mahusay na pagkakabalangkas.
Ang tatlong elemento na karaniwang matatagpuan sa isang mahusay na
nobela ay 1.) isang kuwento o kasaysayan, 2.) isang pag-aaral, at 3.) paggamit ng
malikhaing guniguni.
Pangunahing layunin ng nobela ay lumibang, bagaman sa di-tahasang
paraan, ito’y maaari ring magturo, magtaguyod ng isang pagbabago sa pamumuhay
o sa lipunan, o magbigay ng isang aral.
Mga Pangyayari- Dahil binubuo ng mga kabanata, dapat na ang mga
pangyayari ay magkakaugnay. May panimula, papaunlad na mga pangyayari na
magsasalaysay ng tunggalian ng nobela, kasukdulan, at kakalasan na patungo na
sa wakas.
Paglalarawan ng Tauhan – Ang lalong mahusay na nobela ay naglalarawan
ng tauhan. Ito’y ginagawa nila sa isang paraang buhay na buhay, kaya’t parang mga
tunay na tauhan ang kinakaharap natin habang binabasa ang nobela. Sa kanilang
bukambibig, sa kanilang mga kilos at sa mga sinasabi ng may-akda tungkol sa
kanila ay natutuhan nating kilalanin at pahalagahan ang mga lalaki at babae ng
isang katha na naiuugnay sa mga taong nakapaligid sa atin.
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Nobela
EP
E
D
1. Sa isang mahusay na nobela, ang mga tauhan ay hindi pinagagalaw ng
may-akda. Sila’y gumagalaw ng kusa–lumuluha, nalulugod, nagtataksil,
nagtatapat, nang-aapi, tumatangkilik- alinsunod sa angkin nilang lakas, mga
hangarin, at mga nakapaligid sa kanila. Ang mga kilos nila’y siyang mga kilos
na hinihingi ng katutubo nilang ugali at ng mga pangyayaring inilalarawan ng
kumatha.
2. Ang mga masasaklaw na simulain ng pagsasalaysay. Ang nobela ay dapat
sumunod sa masasaklaw na simulain ng pagsasalaysay. Ang nobela’y may
pauna, na tumutugon sa mga katanungang Sino? Ano? Kailan? Saan?
D
Sa pagsusuri ng mga akda tulad ng nobela, isang mahalagang pamaraan ang
paglalapat ng mga pananaw. Ang teoryang humanismo ay itinatanghal ang buhay,
dignidad, halaga, at karanasan ng bawat nilalang maging ang karapatan at tungkulin
ng sinuman para linangin at paunlarin ang sariling talino at talento.
Pinaniniwalaan ng humanismo na ang tao ay isang rasyonal na nilikha
na may kakayahang maging makatotohanan at mabuti. Sa madaling salita, ang
humanismo ay naniniwala na ang tao ang sukatan ng lahat ng bagay, ang siyang
pinanggagalingan ng lahat. Mainam tingnan sa sumusunod ang pagsusuri ng
panitikan:
a. pagkatao
b. tema ng akda
c. mga pagpapahalagang pantao
d. mga bagay na nakaiimpluwensiya sa pagkatao ng tauhan
e. pamamaraan ng pagbibigay solusyon sa problema
76
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin ang buod ng nobelang isinulat ni Victor Hugo na “Ang Kuba ng Notre Dame.”
Alamin kung makikita ba ang magandang mukha ng France sa kanilang panitikan
mula sa akdang ito. Gayundin, bigyang-pansin mo rin kung paano naiiba ang nobela
sa iba pang uri ng akdang pampanitikan sa pagkilala sa kultura at kaugalian ng isang
bansa.
Ang Kuba ng Notre Dame (Buod)
ni Victor Hugo
Isinalin sa Filipino ni Willita A. Enrijo
D
C
O
PY
Sa isang malawak na espasyo ng Katedral nagkikita-kita ang mamamayan upang
magsaya para sa “Pagdiriwang ng Kahangalan” na isinasagawa sa loob ng isang
araw taon-taon. Taong 1482 nang itanghal si Quasimodo – ang kuba ng Notre Dame
bilang “Papa ng Kahangalan” dahil sa taglay niyang labis na kapangitan. Siya ang
itinuturing na pinakapangit na nilalang sa Paris. Nang araw na iyon, iniluklok siya sa
trono at ipinarada palibot sa ilang lugar sa Paris sa pamamagitan ng pangungutya
ng mga taong naroroon na nakikibahagi sa kasiyahan. Naroroon si Pierre Gringoire,
ang nagpupunyaging makata at pilosopo sa lugar. Hindi siya naging matagumpay na
agawin ang kaabalahan ng mga tao sa panonood ng nasabing parada. Malaki ang
kaniyang panghihinayang sapagkat wala man lang nagtangkang manood ang kaniyang
inihandang palabas. Habang isinasagawa ang mga panunuya kay Quasimodo,
dumating ang paring si Claude Frollo at ipinatigil ang pagdiriwang. Inutusan niya si
Quasimodo na bumalik sa Notre Dame na kasama niya.
D
EP
E
Sa paghahanap ng makakain, nasilayan ni Gringoire ang kagandahan ni
La Esmeralda- ang dalagang mananayaw. Ipinasiya niyang sundan ang dalaga sa
kaniyang pag-uwi. Habang binabagtas ni La Esmeralda ang daan, laking gulat niya nang
sunggaban siya ng dalawang lalaki – sina Quasimodo at Frollo. Sinubukang tulungan
ni Gringoire ang dalaga subalit hindi niya nakaya ang lakas ni Quasimodo kung kaya’t
nawalan siya ng malay. Dagli namang nakatakas si Frollo. Dumating ang ilang alagad
ng hari sa pangunguna ni Phoebus – ang kapitan ng mga tagapagtanggol sa kaharian.
Dinakip nila si Quasimodo. Samantala, hatinggabi na nang pagpasiyahan ng pangkat
ng mga pulubi at magnanakaw na bitayin si Gringoire. Lumapit si La Esmeralda sa
pinuno ng pangkat at nagmungkahing huwag ituloy ang pagbitay sapagkat handa
siyang magpakasal sa lalaki sa loob lamang ng apat na taon, mailigtas lamang ang
buhay ni Gringoire sa kamatayan.
Nang sumunod na araw, si Quasimodo ay nilitis at pinarusahan sa tapat ng
palasyo sa pamamagitan ng paglatigo sa kaniyang katawan. Matindi ang sakit ng
bawat latay ng latigo na ipinapalo sa kaniyang katawan. Inisip niya ang dahilan ng
kaniyang pagdurusa. Ang lahat ng iyon ay kagustuhan at ayon sa kautusan ni Frollona kailanman ay hindi niya nagawang tutulan dahil sa utang na loob. Kasabay ng sakit
na nadarama niya ay ang matinding kirot na nalalasap sa bawat panghahamak sa
kaniya ng mga taong naroroon. Nagmakaawa siya na bigyan siya ng tubig subalit tila
bingi ang mga taong nakatingin sa kaniya – na ang tanging gusto ay lapastanganin at
pagtawanan ang kaniyang kahabag-habag na kalagayan. Dumating si La Esmeralda.
Lumapit ang dalaga sa kaniya na may hawak na isang basong tubig. Pinainom siya.
Samantala, sa di kalayuan ay may babaeng baliw na sumisigaw kay La Esmeralda.
Tinawag siya ng babaeng “hamak na mananayaw” at “anak ng magnanakaw.”
77
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kilala ang babae sa tawag na Sister Gudule. Siya ay pinaniniwalaan na dating
mayaman subalit nawala ang bait nang mawala ang anak na babae, labinlimang taon
na ang nakalilipas.
PY
Makaraan ang ilang buwan, habang si La Esmeralda ay sumasayaw sa tapat
ng Notre Dame at pinagkakaguluhan ng maraming tao, napagawi ang mga mata ni
Phoebus sa mapang-akit na kagandahan ng dalaga. Nang mapuna ni La Esmeralda si
Phoebus ay napaibig dito ang dalaga. Tila siya nawalan ng ulirat nang kaniyang marinig
ang paanyaya ng binata na magkita sila mamayang gabi upang lubos na magkakilala.
Si Frollo ay nakatanaw lamang mula sa tuktok ng Notre Dame at nakaramdam ng
matinding panibugho sa nasasaksihan. Ang kaniyang matinding pagnanasa kay La
Esmeralda ang nag-udyok sa kaniya na talikuran ang Panginoon at pag-aralan ang
itim na mahika. Mayroon siyang masamang balak. Nais niyang bihagin ang dalaga
at itago sa kaniyang selda sa Notre Dame. Nang sumapit ang hatinggabi, sinundan
niya si Phoebus sa pakikipagtipan kay La Esmeralda. Habang masayang nag-uusap
ang bagong magkakilala ay biglang may sumunggab ng saksak kay Phoebus ngunit
mabilis ding naglaho ang may sala. Hinuli ng mga alagad ng hari si La Esmeralda sa
pag-aakalang siya ang may kagagawan ng paglapastangan sa kapitan.
D
EP
E
D
C
O
Matapos pahirapan sa paglilitis, sapilitang pinaako kay La Esmeralda ang
kasalanang hindi niya ginawa. Pinaratangan din siyang mangkukulam. Siya ay
nasintensiyahang bitayin sa harap ng palasyo. Dinalaw siya ni Frollo sa piitan at
ipinagtapat ang pag-ibig sa kaniya. Nagmakaawa ang pari na mahalin din siya at
magpakita man lang kahit kaunting awa ang dalaga subalit tinawag lamang siya ni
La Esmeralda ng tiyanak na monghe at pinaratangang mamamatay tao. Tumanggi
siya sa lahat ng alok ni Frollo. Bago ang pagbitay, iniharap si La Esmeralda sa
maraming tao sa tapat ng Notre Dame upang kutyain. Napansin ng dalaga ang anyo
ni Phoebus kaya isinigaw niya ang pangalan ng binata. Si Phoebus ay nakaligtas
sa tangkang pagpatay sa kaniya. Tumalikod si Phoebus na tila walang naririnig at
tinunton ang bahay ng babaeng kaniyang pakakasalan. Ilang sandali’y dumating si
Quasimodo galing sa tuktok ng Notre Dame patungo kay La Esmeralda gamit ang
tali. Hinila niya paitaas ang dalaga patungo sa Katedral at tumatangis na isinigaw ang
katagang “Santuwaryo”. Si Quasimodo ay napaibig kay La Esmeralda nang araw na
hatiran siya ng dalaga ng tubig sa panahong wala man lang magnasang tumulong
sa kaniya. Matagal na niyang pinagplanuhan kung paano itatakas si La Esmeralda
sa naging kalagayan ng dalaga. Batid ni Quasimodo na ang dalaga ay mananatiling
ligtas hangga’t nasa katedral. Sa mga araw na magkasama ang dalawa, mahirap para
kay La Esmeralda na titigan ang pangit na anyo ni Quasimodo. Di nagtagal, naging
magkaibigan ang dalawa.
Lumusob sa katedral ang pangkat ng mga taong palaboy at magnanakaw –
sila ang kinikilalang pamilya ni La Esmeralda . Naroon sila upang sagipin ang dalaga
sapagkat narinig nila na nagbaba ng kautusan ang parliyamentaryo na paaalisin si La
Esmeralda sa katedral. Samantala, inakala naman ni Quasimodo na papatayin ng
mga lumusob si La Esmeralda kaya gumawa siya ng paraan upang iligtas ang dalaga.
Malaking bilang ng mga lumusob ang napatay ni Quasimodo. Habang nagkakagulo,
sinamantala ni Frollo na makalapit kay La Esmeralda. Nag-alok siya ng dalawang
pagpipilian ng dalaga: ang mahalin siya o ang mabitay? Mas pinili ni La Esmeralda
ang mabitay kaysa mahalin ang isang hangal na tulad ni Frollo. Iniwan ni Frollo ang
dalaga na kasama si Sister Gudule. Labis ang pagkamangha ng dalawa nang mabatid
nila na sila ay mag-ina. Nakilala ni Sister Gudule si La Esmeralda dahil sa kuwintas
na suot ng dalaga. Ito ang kaniyang palatandaan na suot ng kaniyang anak bago
mawala. Ninasa ni Sister Gudule na iligtas ang anak subalit huli na ang lahat.
78
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nang mabatid ni Quasimodo na nawawala si La Esmeralda, tinunton niya ang
tuktok ng tore at doon hinanap ang dalaga. Sa di kalayuan, napansin niya ang anyo
ng dalaga. Si La Esmeralda ay nakaputing bestida at wala ng buhay. Naantig siya
sa kaniyang nasaksihan. Labis na galit ang nararamdaman niya kay Frollo na noon
pa man ay batid niya na may matinding pagnanasa sa dalaga. Nawala sa katinuan
si Quasimodo. Nang mamataan niya si Frollo, hinila niya ito at sa matinding lungkot
na nararamdaman ay inihulog niya ito mula sa tore- ang paring kumupkop sa kaniya.
Inihulog niya sa kamatayan ang taong naghatid ng pagdurusa sa babaeng kaniyang
minahal – si La Esmeralda. Habang nakatitig sa wala ng buhay na katawan ng dalaga,
sumigaw si Quasimodo, “walang ibang babae akong minahal.” Mula noon, hindi na
muling nakita pa si Quasimodo.
PY
Matapos ang ilang taon, nang matagpuan ng isang lalaking naghuhukay ng
puntod ang libingan ni La Esmeralda, nasilayan niya ang hindi kapani-paniwalang
katotohanan- nakayakap ang kalansay ng kuba sa katawan ng dalaga.
C
O
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Ayusin ang mga salita ayon sa antas o tindi ng kahulugan. Gamitin ang teknik
pagkiklino.
D
a. kagunggungan
kahangalan
kabaliwan
kalokohan
EP
E
galit
b. muhi
poot
ngitngit
D
kinupkop
c. inalagaan
tinangkilik
kinalinga
d.
hapis
lungkot
pighati
lumbay
79
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 5: Pag-unawa sa Akda
Sagutin ang mga tanong .
1. Ilarawan ang natatanging katangian na taglay ni Quasimodo. Ano ang suliranin
na bumabagabag sa kaniya?
2. Bakit ninais ni Pierre Gringoire na makisali sa pangkat ng mga pulubi at
magnanakaw?
3. Paano natagpuan ang kalansay ni Quasimodo sa loob ng libingan ni La
Esmeralda?
4. Ano ang pananaw ng may-akda tungkol sa pamilya? Pag-ibig? Magbigay ng
mga patunay.
PY
ANG KUBA NG NOTRE DAME
Pag-ibig
C
O
Pamilya
D
5. May mahalagang papel ba ang Katedral sa kuwento na nakapaloob sa
nobela? Pangatuwiranan ang sagot.
6. Anong kakaibang katangian ni Claude Frollo bilang kontrabidang tauhan sa
binasang akda?
7. Ilarawan ang magkaibang wakas ng mga tauhan na masasalamin sa nobela.
Gamitin ang kasunod na dayagram sa pagsagot.
EP
E
Quasimodo
Claude Frollo
HINAHARAP NG MGA TAUHAN SA
NOBELA
La Esmeralda
D
Phoebus
8. Maglahad ng mga pangyayari o bahagi sa nobela na magpapakilala sa
kultura o pagkakilanlan ng bansang pinagmulan ng akda. Itala sa tsart.
Bahagi o Pangyayari sa Akda
Kultura o Pagkakilanlan ng Bansa
9. Mahusay bang naisasalaysay ang mga pangyayari sa paglalarawan ng mga
tauhan sa nobela? Patunayan.
10. Sa iyong palagay, ano ang nais ipabatid ng may-akda sa kanyang isinulat na
nobela na may kaugnayan sa bansang pinagmulan?
80
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Suring Tauhan
Sa pananaw humanismo, ipinakikita na ang tao ay ang sukatan ng lahat ng bagay kaya’t
binibigyang-halaga ang kanyang saloobin at damdamin. Matitiyak lamang ito kung
tataglayin niya ang kalayaan sa pagkilos, natatanging talas ng isipan at kakayahan.
Ilarawan ang katangian ng mga tauhan sa nobelang binasa at paano
ipinakikilala ang kultura o pagkakakilanlan ng bansang kaniyang pinagmulan. Gayahin
ang pormat sa pagsagot.
Paano mag-isip?
Quasimodo
Phoebus
C
O
Claude Frollo
La Esmeralda
Paano ipinakita ang
mga namumukod na
katangian na mula sa
bansang kaniyang
pinagmulan?
PY
Tauhan
Ano ang
kaniyang
damdamin?
D
Mga Gabay na Tanong:
1. Anong mga katangian ng mga tauhan ang nagpapakilala sa kultura o bansang
kaniyang pinagmulan?
2. Paano nakatulong ang mga pangyayari at tauhan sa pagpapakilala ng kultura
o bansang kanilang pinagmulan?
EP
E
Mahusay! Binabati kita sa sipag at tiyaga na iyong ipinakita. Ang susunod mo namang
babasahin ay buod ng isang tekstong nagsasalaysay. Unawain ang nilalaman nito at
bigyang-pansin kung paano naiiba ang nobela sa iba pang uri ng akdang pampanitikan
sa pagkilala sa kultura at kaugalian ng isang bansa? At paano nakatutulong sa
pagsasalaysay ang mga hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari sa buod
ng isang nobela.
D
Dekada ’70 (Buod)
Ni Lualhati Bautista
Ang panahon ng Martial Law ay nagdulot ng ibayong hirap sa mamamayang
Pilipino. Isang di-makatao at di-makatarungang gobyerno na nagbibingi-bingihan sa
daing ng mamamayan. Laganap sa bansa ang iba’t ibang klaseng krimen gaya ng
salvaging. Magkabila ang rallies at iba pang demonstrasyon na kinabibilangan ng mga
estudyanteng imbis na nag-aaral ay nakikipaglaban upang makamit ang kalayaan at
ito ang lubhang bumagabag kay Amanda Bartolome, isang tipikal na maybahay, ina ng
5 anak na pulos lalaki. Ang kanyang buhay ay umikot na lang sa pagiging ina at asawa
at nakuntento na siya sa pagiging ganito kahit na kakulangan ang nadarama niya para
sa sarili. May mga pangarap siyang ninais din niyang matupad, itinuring niya na lang
na ang katuparan ng mga pangarap ng kanyang mga anak ay katuparan na niya rin.
Una, ang panganay na si Jules, may liberal na pag-iisip. Naging isang komunista, di
man matatawag na isang tunay na propesyon dito na niya natagpuan ang katuparan
ng kaniyang pangarap, pangarap ng isang makataong lipunan para sa anak nila ni
81
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mara at sa iba pang kabataan naghahangad ng mabuting kinabukasan. Sumunod
ay si Gani, maagang nag-asawa’t nagkaanak ngunit mabilis din silang nagkahiwalay
ni Evelyn. Pagkatapos, siya’y nanirahan na sa abroad kapiling ng kaniyang bagong
pamilya. Ang pangatlo si Em, pinakamatalino sa magkakapatid naging isang magaling
na manunulat sa isang lingguhang pahayagan na tumutuligsa sa Martial Law.
Ikatlo, ang pinakamalambing na si Jason, ang kakulangan niya bilang estudyande
ay matagumpay na napagtatakpan na katangian niya bilang anak. Isang araw, sa
di-inaasahang pagkakataon, natagpuan ang kaniyang bangkay sa isang basurahan,
hubo’t hubad, labimpito ang saksak, tagos sa baga ang iba tuhog pati puso. May
marka din ng itinaling alambre sa pulso, talop halos ang siko, tastas pati hita’t, tuhod,
basag pati bayag. Malagim at malupit ang pagkamatay ni Jason, salvage dahil kung
bakit at kung sino ang may gawa walang makapagsabi. Ang kaso ng pagkamatay ni
Jason ay hindi na nagkamit ng hustisya.
PY
Pagkatapos, ang bunsong si Bingo namulat sa mundong walang katahimikan at
walang katiyakan, ngayo’y magtatapos na ng kolehiyo.
C
O
Iba’t iba ang kinahinatnan ng buhay ng mga anak ni Amanda. Sa loob ng 27
taon ng pagiging asawa at ina, sa kaniyang palagay hindi siya ganap na umunlad
bilang tao. Nagsilbi na lang siyang bantay sa paghahanap at pagkatagpo ni Julian ng
katuparan niya bilang tao, sa paglaki ng kaniyang mga anak at pagtuklas ng kanilang
kakayahan at kahalagahan.
D
Si Julian naman ay naging manhid at parang walang pakialam sa kakulangan
nadarama ng kaniyang asawa, naging walang kibot sa mga problemang kinakaharap
ng kanilang pamilya. Kaya minsan napag-isip-isip ni Amanda na makipaghiwalay
na dito, sa kauna-unahang pagkakataon nagawa niyang ipaalam kay Julian ang
pagkukulang niya sa kaniyang pamilya, lalo na kay Amanda. Pinigilan siya ni Julian at
nangakong magbabago at kaniya namang tinupad ang pangakong iyon.
D
EP
E
Paulit-ulit na binabalikan ni Amanda ang masasayang alaala ng kabataan ng
kaniyang mga anak. Masarap ang maging ina habang maliliit pa ang mga anak mo,
habang wala pa silang sinasaktan sa ‘yo kundi kalingkingan ng paa mo na natatapakan
nila sa kasusunod at kapipilit magpakarga pero hintayin mo ang panahong kasintaas
mo na siya, ‘yong panahon ng pagkakaroon niya ng sariling isip at buhay, buhay
na hiwalay na sa’yo, at matitikman mo sa kamay niya ang mapapait na kamatayan
habang inihahanda mo ang kasal na hindi niya gusto. Habang nagpuputukan sa tapat
ng kongreso sa isang pagkakataong hindi pa siya umuuwi. Habang binabasa mo
ang balitang nasugatan siya sa isang sagupaan. Habang ibinibigay nila sa’yo ang
selyadong kabaong ng batang kailanma’y di mo malilimutan hinugot mula sa tiyan mo.
Ito ang nadama ni Amanda nang pumunta sila sa burol ni Willy, kaibigan at kasamahan
ni Jules sa NPA na napatay sa isang engkwentro. Naging mahirap para kay Amanda
na tanggapin ang pagkamatay ni Jason at ang pagsali ni Jules sa NPA, hindi niya
mapigilan ang sarili sa pag-aalala sa kalagayan nito na minsan pa nga ay nagdadala
ng mga kasamahang sugatan sa kanilang tahanan upang ipagamot sa ina. Maging
ang pagkasira ng relasyon nila Gani at Evelyn. Ang pagkakamali at mga kabiguan ng
kanyang mga anak ay nagagawa niyang isisi sa sarili, iniisip niya na marahil mayroon
siyang pagkakamali sa pagpapalaki sa mga ito. Natamo niya ang kaganapan ng
kanyang pagkatao sa pagtulong na kaniyang ginagawa sa mga sugatang kasama na
dinadala ni Jules. Pagtulong na bukal sa kanyang puso, tungkulin hindi naman iniatas
sa kanya ninuman o isang obligasyon, na kahit gaano man kapanganib ay nagawa pa
rin niyang gampanan.Tuloy pa rin ang laban tungo sa kalayaan, nakaalpas man tayo
sa pagmamalupit ng diktador, tuloy pa rin ang laban na sinumulan pa ng ating mga
ninuno at hindi ito matatapos hanggang may mga taong gahaman sa kapangyarihan.
82
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa madaling sabi, marami pang buhay na handang ibuwis at marami pang tulad nila
Jules at Mara na handang makipaglaban upang makamtan ang kalayaan ng ating
bayan. Bilang pagtatapos, natutuhan niyang pangibabawan ang kahinaa’t kahirapan.
Sa mga kamay ng kaaway o sa larangan man. Magiting siyang nanindigan
PY
GAWAIN 7: Pagpapalawak ng Kaalaman
Suriin ang binasang buod sa pamamagitan sa pagsagot ng mga tanong sa sagutang
papel.
1. Paano makikita kay Amanda Bartolome ang mga katangiang pagkakakilanlan
ng kaniyang bansa?
2. Batay sa binasang buod, ano ang tema ng akda? Tukuyin ang mga bahaging
nagpapatunay.
3. Ilarawan ang kaugalian o kultura na masasalamin sa binasang buod?
4. Isa-isahin ang mga kultura/kaugalian nakaimpluwensiya sa pagkatao ng
tauhan.
5. Paano nakatulong ang paglalapat ng teoryang humanismo sa pagpapakilala
ng kultura o kaugalian ng bansa?
C
O
GAWAIN 8: Makabuluhang Hambingan
Ihambing ang ilang pangyayari sa napanood na dula sa mga pangyayari sa binasang
kabanata ng nobela. Gamitin ang talahanayan sa pagsagot.
PAGHAHAMBING
Napanood na dula (Pamagat)
D
Ang Kuba ng Notre Dame
Pangyayari 2
Pangyayari 3
D
EP
E
Pangyayari 1
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Balikan ang buod ng Dekada ‘70. Bigyang-pansin kung paano nakatulong ang mga
hudyat o panandang pandiskurso sa pagsasalaysay ng mga pangyayari.
•
•
Una, ang panganay na si Jules, may liberal na pag-iisip.
Sumunod ay si Gani, maagang nag-asawa’t nagkaanak ngunit mabilis din silang
nagkahiwalay ni Evelyn. Bunga nito, siya’y nanirahan na sa abroad kapiling ng
kanyang bagong pamilya.
83
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
•
•
Ikatlo, ang pinakamalambing na si Jason, ang kakulangan niya bilang estudyande
ay matagumpay na napagtatakpan na katangian niya bilang anak.
Pagkatapos, ang bunsong si Bingo namulat sa mundong walang katahimikan at
walang katiyakan, ngayo’y magtatapos na ng kolehiyo
Mapapansin ang salita sa unahan ng mga pangungusap na nagbigay-linaw sa mahihirap
na bahagi ng babasahin. Nakatulong ito sa pagsasalaysay ng pagkakasunod-sunod
ng mga pangyayari.
PY
Alam mo ba na...
ang mga panandang pandiskurso ay maaaring maghudyat ng pagkakasunod-sunod
ng mga pangyayari o di kaya’y maghimaton tungkol sa pagkakabuo ng diskurso?
Karaniwan nang ito ay kinakatawan ng mga pang-ugnay o pangatnig.
C
O
Halimbawa:
• at, saka, pati – nagsasaad ng pagpupuno o pagdaragdag ng impormasyon
• maliban, bukod kay, huwag lang, bukod sa – nagsasaad ng pagbubukod o
paghihiwalay
• tuloy, bunga nito, kaya, naman – nagsasaad ng kinalabasan o kinahinatnan
kapag, sakali, kung – nagsasaad ng kondisyon o pasubali
Pagsasanay 1: Punan ang patlang ng angkop na mga hudyat sa pagsusunod-sunod
ng pangyayari. (sa madaling sabi, saka, dahil, kung, bukod sa )
D
EP
E
D
Si Amanda Bartolome ay isang babaeng nagsisikap matunton at maunawaan
ang tunay na kahulugan ng pagiging isang babae sa gitna ng masalimuot na
kalagayan ng bansa noong dekada ’70 sa ilalim ng Batas Militar. (1)______ isang
babae, kumikilos siya bilang isang ina (sa limang anak na pulos lalaki) at asawa ayon
sa dikta ng lipunan at ng asawa niyang si Julian. Bagaman tradisyonal, umiiral sa
pamilyang Bartolome ang kalayaan sa pagpapahayag ng damdamin (2)______ kaya’t
lumaki ang kanilang mga anak na mulat ang kamalayan sa nangyayari sa lipunan.
(3)______ dito’y sumali sa kilusang makakaliwa ang kanilang panganay na si Jules,
(4)______ naging makata at manunulat naman si Emman, at nahilig sa musikang rock
n roll si Jason. Si Gani naman ay malayang pinasok ang pagiging US Navy bagaman
taliwas ito sa paniniwala ng mga kapatid. (5) ______ nanatiling matatag ang pamilya
Bartolome sa kabila ng napakaraming pagsubok ng panahon. Dito rin nasubok ang
katatagan ng pagsasama nina Amanda at Julian, kung saan si Amanda ay nagnais
na matunton ang sarili bilang isang babae, malayo sa dikta ng lipunan, at ng asawa.
Pagsasanay 2: Gamitin sa pangungusap ang sumusunod na panandang pandiskurso
o hudyat sa pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa pagsasalaysay ng isang
napanood na palabas.
1.
2.
3.
4.
5.
magsisimula ako sa ____________________________________________
huwag lang ___________________________________________________
bunga nito ____________________________________________________
sakali ________________________________________________________
sa ibang salita _________________________________________________
84
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 3: Magsalaysay ng isang pangyayari sa tunay na buhay na may
pagkakatulad sa mag piling pangyayari sa buod ng nobela. Isaalang-alang sa pagsulat
ang paggamit ng mga panandang pandiskurso na naghuhudyat ng pagkakasunodsunod ng mga pangyayari.
Pagnilayan at Unawain
PY
Bumuo ng mahahalagang konsepto na natutuhan mula sa araling tinalakay sa tulong
ng pagsagot sa kasunod na mga tanong
1. Paano mabisang nailalapit sa mga mambabasa ang kuwento/salaysay na
nakapaloob sa buod ng isang nobela?
2. Paano nakatutulong ang mga hudyat sa pagsusunod-sunod ng mga pangyayari
sa pagkakaroon ng mabisang kuwento/salaysay na nakapaloob sa buod ng
isang nobela?
C
O
Ilipat
Basahin at unawain mo ang sitwasyon na nasa loob ng kahon. Gawin ang hinihingi
mula rito sa tulong ng pagsasaalang-alang sa mga konseptong natutuhan.
D
Magsasagawa ang inyong lungsod ng Festival of Talents. Kaugnay nito,
ang inyong paaralan ay isa sa mga lalahok sa isasagawang tagisan ng talino sa
paglikha ng dalawang minutong movie trailer na nagtatampok sa alinmang nobela
ng isang bansa sa Mediterranean. Ang dalawang minutong movie trailer na bubuuin
ay nakabatay sa sumusunod na pamantayan:
EP
E
Pamantayan
a) orihinalidad ng iskrip
4 3 2 1
D
b) pagganap ng mga tauhan
c) produksiyon
d) daloy ng mga pangyayari
e) paglalapat ng musika/tunog
INTERPRETASYON
Napakahusay: 20 – 15 puntos
Mahusay: 14 – 11 puntos
Mahusay-husay: 10 – 6 puntos
Nagsisimula: 1 – 1 puntos
Magaling! Mahusay mong naisagawa ang inaasahang pagganap. Patunay ito na
naunawaan mo ang kabuuan ng ating aralin. Iminumungkahi ko na muli mong balikan
ang mga pokus na tanong upang matiyak na tama ang kakailanganing pag-unawa na
dapat matamo sa katapusan ng aralin.
Sa husay na iyong ipinamalas, naniniwala ako na kayang-kaya mong
maisakatuparan ang kasunod na inihandang pangwakas na gawain para sa iyo.
Makatutulong ang mga araling pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan.
Batid ko na sapat ang mga kaalamang nakuha mo sa araling tinalakay upang
maisakatuparan ang iyong proyekto.
85
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin1.6
A. Panitikan:
Ang Tinig ng Ligaw na Gansa (Tula mula sa Egypt)
Isinalin sa Filipino ni Vilma C. Ambat Mula sa Ingles na salin ni William Kelly Simpson
B. Gramatika at Retorika: Pagpapahayag ng Emosyon at Saloobin
(Padamdam na Pangungusap, Pahayag
na Tiyakang Nagpapadama ng Damdamin,
at Konstruksiyong Gramatikal)
Naglalahad
PY
C. Uri ng Teksto: Panimula
C
O
Kilala ang mga taga-Egypt sa pagpapahalaga sa kamatayan ng tao. Ngunit lingid
sa kaalaman ng nakararami higit nilang pinahahalagahan ang buhay, kaya maging
sa kamatayan ay nais nila itong ipagpatuloy. Ang katibayan sa paniniwalang ito
ay ang mga sinaunang tulang nakuha sa mga kuweba ng Egypt. Ang paksa at
tema ng mga ito ay pawang tungkol sa kanilang pagpapahalaga sa karaniwang
pamumuhay ng mga tao.
EP
E
D
Ang Aralin 1.6 ay naglalaman ng tulang lirikong pastoral ng Sinaunang
taga-Egypt na pinamagatang, “Ang Tinig ng Ligaw na Gansa.” Masusulyapan mo
kung paano naghahangad ng simpleng uri ng pamumuhay ang mga taga Egypt na
namumuhay sa sopistikadong henerasyon. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa
pagpapahayag ng emosyon na magagamit sa pagsulat ng tula batay sa sumusunod
na pamantayan: a.) malinaw na mensahe, b.) matalinghaga, at c.) may kariktan.
Masasagot mo rin ang mga pokus na tanong na: Paano mabisang
maipahahayag ang damdamin sa tula? Gayundin, susuriin mo kung bakit
mahalagang unawain ang tulang lirikong pastoral ng mga taga-Egypt?
D
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Sa sumusunod na gawain, tutuklasin kung ano na ang nalalaman mo tungkol sa tula
at tulang liriko upang sa gayo’y magabayan kita sa pagtuklas kung bakit mahalagang
unawain ang tulang lirikong pastoral ng mga taga-Egypt?
GAWAIN 1: Lagyan ng tsek (a) ang nagpapahayag ng katotohanan tungkol sa tula.
_____ salamin ng buhay
_____ maaaring may sukat at tugma
_____ nahahati sa iba’t ibang kabanata
_____ binubuo ng mga taludtod at talata
_____ piling-pili ang mga salitang ginagamit
86
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
_____
_____
_____
_____
_____
naglalaman ng masisidhing damdamin
maikli lamang at nababasa sa isang upuan
karaniwang nagsasalaysay ng mga pangyayari
nagpapahayag ng katotohanan lamang
ginagamitan ng tayutay o matatalinghagang pahayag
GAWAIN 2: Concept Web
Pumili ng mga salita mula sa kasunod na kahon na may kaugnayan sa tulang liriko
at isulat ito sa concept web. Ipaliwanag sa isa hanggang tatlong pangungusap ang
konseptong nabuo. Gawin ito sa sagutang papel.
tugma
korido
trahedya
awitin
tula
Balagtasan
pastoral
soneto
epiko
tanaga
dalit
damdamin
elehiya
opinyon
oda
PY
sukat
C
O
Marahil may ideya ka na sa tatalakayin nating paksa. Magpatuloy ka pa sa
pagtuklas ng mga bagong kaalaman.
EP
E
D
Tulang liriko
D
Alam mo ba na...
ang tulang liriko o tula ng damdamin ay puno ng masisidhing damdamin ng tao tulad
ng pag-ibig, kalungkutan, kabiguan, kaligayahan, tagumpay, at iba pa? Maikli at
payak ang uring ito ng tula.
Uri ng Tulang Liriko:
a. Pastoral – ang salitang pastoral ay mula sa salitang Latin na “pastor.”
Ang tulang pastoral ay hindi lamang tungkol sa buhay ng isang pastol at
pagpapastol. Ito ay tulang pumapaksa at naglalarawan ng simpleng paraan
ng pamumuhay, pag-ibig, at iba pa.
Ang mga sopistikadong alagad ng sining ang sumusulat ng tulang pastoral
na nagpapalagay at dinarama ang katauhan ng isang simpleng tao. Maaaring pagaralan ang tulang pastoral bilang:
87
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
a. isang alegorya na gumagamit ng simbolismo.
b. panitikang nagbibigay ng pagkakataon sa mga mambabasa
na maranasan ang pagtakas sa magulong buhay at madama
pansamantala ang malaya at walang kaguluhang buhay.
c. Paglagay ng komplikado sa simple
Sa Pilipinas ito’y tulang naglalahad ng buhay-buhay sa bukid at pagpapahalaga
sa gawain at pamumuhay sa bukid.
Halimbawa: Halika sa Bukirin ni Milagros B. Macaraig
Halimbawa: Ang Pamana ni Jose Corazon de Jesus
PY
b. Elehiya – Isang tula ng pamamanglaw na madaling makilala ayon sa paksa,
gaya ng kalungkutan, kamatayan, at iba pa. Maaaring ito’y pagdaramdam
o kahapisan para sa isang minamahal, pamimighati dahil sa isang yumao o
nag-aagaw-buhay pa lamang na dahil sa kalungkutan ay nagnanais na ang
maliligayang sandali ay agad lumipas.
C
O
c. Soneto – tulang may labing-apat na taludtod hinggil sa damdamin, kaisipan at
pananaw sa buhay ng tao, may malinaw na kabatiran ng likas na pagkatao.
Sa kabuuan, ito’y naghahatid ng aral sa mambabasa.
Halimbawa: Soneto ng Buhay ni Fernando B. Monleon
EP
E
D
d. Oda – Nagpapahayag ng isang papuri, panaghoy, o iba pang uri ng damdamin;
walang tiyak na bilang ng pantig o tiyak na bilang ng taludtod sa isang saknong.
Nagpapahayag ang oda ng matayog na damdamin at kaisipan ng makata.
Sa matandang panulaan, karaniwang ito’y isang awit ng papuri patungkol sa
mga pambihirang nagawa ng isang dakilang tao, bansa o anumang bagay
(buhay man o patay) na maaaring papurihan sa pamamagitan ng pagtula.
Halimbawa: Tumangis si Raquel
Awit – Ang karaniwang pinapaksa nito ay may kinalaman sa pag-ibig,
kabiguan, kalungkutan, pag-asa, pangamba, poot, at kaligayahan. Tinatawag
na kundiman na ayon kay Jose Villa Panganiban ay isang awit hinggil sa
pag-ibig o palasintahan. Ito’y nilalapatan ng tugtugin, karaniwang maikli at
punong-puno ng pagsamo at pagluhog sa isang sinisinta.
D
e.
Halimbawa: May Isang Pangarap ni Teodoro Gener
f.
Dalit – Noong araw ito ay isang awitin patungkol sa paglilingkod sa Diyos
at pananampalataya. Nabibilang din sa uring ito ang tula ng pagmamahal
at pagkalugod na ang layunin ay pagdakila at pagpaparangal. Sa panahon
ng mga Espanyol ang dalitsamba at dalitbansa ay itinuturing nang iisa dahil
kilala ang dalawa sa taguring dalit. Ang dalitsamba ay patungkol sa Diyos,
samantalang ang dalitbansa ay pagpapahayag ng pag-ibig at pagdakila sa
bayan.
Halimbawa: Halika sa Bukirin ni Milagros Macaraig
88
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
EP
E
D
C
O
PY
Mga Elemento ng Tula
1. Sukat – Ito’y bilang ng pantig sa bawat taludtod. Ang isang taludtod ay
karaniwang may 8,12 at 16 na pantig o sukat.
Halimbawa:
Sukat: Lalabindalawahing pantig
Ako’y magsasakang bayani ng bukid
Sandata’y araro matapang sa init
Hindi natatakot kahit na sa lamig
Sa buong maghapon gumagawang pilit.
2. Tugma – Ito’y ang pagkakasintunugan ng mga salita sa huling pantig ng
bawat taludtod. Maaaring ganito ang tugma ng hulihan: a-a-a-a, a-b-a-b, o
kaya ay a-b-d-a.
Halimbawa:
Tugmang a-a-a-a (magkatugma lahat ng linya)
Sa aking lupain doon nagmumula
Lahat ng pagkain nitong ating bansa
Ang lahat ng tao, mayaman o dukha
Sila’y umaasa sa pawis ko’t gawa.
3. Talinghaga – Ito’y ang matayog na diwang ipinahihiwatig ng makata. Ayon
kay A. Abadilla, tugma at hindi tula ang binasa kapag sa unang pagbasa
ay nauunawaan agad ang ibig sabihin. Kailangang may naitatagong
kahulugan sa salita o pahayag. Dito kinakailangan ang paggamit ng tayutay
o matalinghagang mga pahayag.
Halimbawa:
Nahuli sa pain, umiyak
Ako’y hawak ng iyong pag-ibig
Hindi ako makaalpas
4. Kariktan – Ito’y ang malinaw at di-malilimutang impresyon na nakikintal sa
isipan ng mambabasa. Mahusay ang tula kapag may naibibigay na impresyong
mahirap mabura sa puso at isipan ng bumabasa.
D
Mga Paraan sa Pagsulat ng Tula
1. Magmasid sa paligid, paglakbayin ang imahinasyon at magbasa ng mga
halimbawa ng tula. Sa ganitong paraan, detalyado at malinaw na mailalarawan
ng makata ang kaisipang nais niyang palutangin sa tula.
2. Lahat na ng paksa ay naitampok na sa tula subalit nakasalalay pa rin sa
makata ang pagiging orihinal ng akdang kaniyang isinusulat. Nagiging bago
ang lumang paksa sa pagbibigay ng makata ng bagong pananaw tungkol
dito. Ang pananaw na ito ay maaaring batay sa sarili niyang karanasan, mga
namasid niya o bunga lamang ng kanyang makulay na imahinasyon.
3. Ang tula ay siksik at nag-uumapaw sa mensahe na ipinahahayag sa kakaunting
salita lamang. Magiging busog sa kahulugan at malikhain ang pagpapahayag
ng kaisipan kung gagamitan ng tayutay (sinadyang paglayo sa karaniwang
paraan ng pagpapahayag ng kaisipan) at matatalinghagang pananalita.
4. Kailangang maging mapagparanas ang isang tula upang mag-iwan ng
kakintalan sa mambabasa. Mapagparanas ang isang tula kung ipinakikita at
ipinadarama (nalalasahan, naaamoy, naririnig) ng makata ang mensahe ng
kanyang akda hindi lamang niya ito sinasabi.
- Mula sa Sulyap sa Panulaang Filipino,(Macaraig, 2004) at Panitikan sa Pilipino 2
(Pandalubhasaan), (Gonzales, 1982)
89
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Naririto ang isang tulang nasulat noong panahon ng Bagong Kaharian (1570-1085
B.C.) ng Sinaunang Egypt. Ito ang panahon ng pagapapalawak ng Empire ng Egypt
at panahon ng napakasopistikadong pag-usbong ng kultura nito.Tuklasin mo kung
bakit mahalagang unawain ang tulang pastoral ng mga taga-Egypt na nagpapakita
ng pagnanais nila ng simpleng buhay sa gitna ng komplikadong sitwasyon ng kanilang
panahon.
Ang tinig ng ligaw na gansa
nahuli sa pain, umiyak
Ako’y hawak ng iyong pag-ibig,
hindi ako makaalpas.
C
O
Lambat ko ay aking itatabi,
subalit kay ina’y anong masasabi?
Sa araw-araw ako’y umuuwi,
karga ang aking mga huli
Di ko inilagay ang bitag
sapagka’t sa pag-ibig mo’y nabihag.
PY
Ang Tinig ng Ligaw na Gansa
EP
E
D
GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan
a. Pilliin sa talaan ng mga salita ang katulad na kahulugan ng salitang nasa loob
ng kahon. Isulat sa sagutang papel ang inyong sagot.
nakulongnalokomailapkawala
painmahirap hulihin
silobilanggo
takaspresopugantenabihag
alpas
bitag
D
bihag
liwag ng bansa
b. Basahin ang mga taludtod ng tula at ilarawan kung anong damdamin ang
ipinahahayag nito. Kopyahin ang pormat sa iyong sagutang papel.
Taludtod ng tula
Damdamin
nahuli sa pain, umiyak
hindi ako makaalpas
Lambat ko ay aking itatabi
subalit kay ina’y anong masasabi?
Sapagka’t sa pag-ibig mo’y nabihag
90
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Kaisipan Mo’y Mahalaga
Sagutin ang mga tanong. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
PY
1. Sino ang persona o nagsasalita sa tula? Ilarawan ang kaniyang katangian at
damdamin batay sa nilalaman ng tula.
2. Ano ang pang-araw-araw na gawain ng nagsasalita sa tula?
3. Bakit kakaiba ang araw na ito sa kaniya?
4. Ano ang larawang nabuo mo sa iyong isipan pagkatapos basahin ang tula?
5. Ano ang masasalaming kultura ng mga taga-Egypt na makikita sa akda?
Paano ito maiuugnay sa kulturang Pilipino?
6. Sa iyong palagay, ano-ano ang positibo at negatibong nagagawa ng tao nang
dahil sa pag-ibig? Magbigay ng tigdalawang halimbawa at ipaliwanag ang
bawat isa.
NEGATIBO
POSITIBO
_________________
C
O
_____________________
7. Paano maiiwasan ang negatibong bunga ng pag-ibig? Ipaliwanag ang iyong
sagot.
D
GAWAIN 5. Paglinang ng Kasanayang Pampanitikan
1. Suriin ang simbolismong ginamit sa tula at ipaliwanag ang kahulugan nito.
EP
E
Tinig ng Ligaw na Gansa
Simbolismo
Kahulugan
D
Ligaw na gansa
pain
bihag
2. Ano ang tinutukoy na komplikasyon ng buhay sa tula?
3. Paano ipinakita sa tula ang simpleng pananaw sa komplikasyon ng buhay?
4. Ano ang impresiyon o kakintalang naiwan sa iyo pagkatapos mong mabasa
ang tula?
5. Paano nakatutulong ang pagtingin sa iba’t ibang pananaw o perspektibo ng
tao sa buhay?
91
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Suriin Mo
Naririto naman ang tulang lirikong pastoral na mula sa Pilipinas. Suriin mo ang
pagkakatulad at pagkakaiba nito sa tulang “Ang Tinig ng Ligaw na Gansa.”
Bayani ng Bukid
ni: Alejandrino Q. Perez
Ako’y magsasakang bayani ng bukid
Sandata’y araro matapang sa init
Hindi natatakot kahit na sa lamig
Sa buong maghapon gumagawang pilit.
PY
Ang kaibigan ko ay si Kalakian
Laging nakahanda maging araw-araw
Sa pag-aararo at paglilinang
Upang maihanda ang lupang mayaman
C
O
Ang haring araw di pa sumisikat
Ako’y pupunta na sa napakalawak
Na aking bukiring laging nasa hagap
At tanging pag-asa ng taong masipag.
Sa aking lupain doon nagmumula
Lahat ng pagkain nitong ating bansa
Ang lahat ng tao, mayaman o dukha
Sila’y umaasa sa pawis ko’t gawa.
EP
E
D
Sa aking paggawa ang tangi kong hangad
Ang aki’y dumami ng para sa lahat
Kapag ang balana’y may pagkaing tiyak
Umaasa akong puso’y nagagalak.
D
At pagmasdan ninyo ang aking bakuran
Inyong makikita ang mga halaman
Dito nagmumula masarap na gulay
Paunang pampalakas sa ating katawan.
Sa aming paligid namamalas pa rin
Ang alagang hayop katulad ng kambing
Baboy, manok, pato’y alay ay pagkain
Nagdudulot lakas sa sariling atin.
Ako’y gumagawa sa bawat panahon
Na sa aking puso ang taos na layon
Na sa bawat tao, ako’y makatulong
At nang maiwasan ang pagkakagutom.
Ako’y magsasakang bayani ng bukid
Sandata’y araro matapang sa init
Hindi natatakot kahit na sa lamig
Sa buong maghapon gumagawang pilit.
- Mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Pangiban at Panganiban. 1998
92
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Tungkol saan ang tula?
2. Ano-ano ang simbolismong ginamit sa tula?
3. Ano ang damdaming nangingibabaw sa tula?
4. Paano nagkakatulad o nagkakaiba ang mensahe ng tulang “Ang Tinig
ng Gansa” sa tulang ito?
5. Ano ang masasalaming kultura ng mga Pilipino sa tulang “Bayani ng Bukid?”
Ang Tinig ng Ligaw na
Gansa
Kayarian
Bayani ng Bukid
Pagkakatulad
sukat
tugma
talinghaga
kariktan
Pagkakaiba
sukat
tugma
talinghaga
kariktan
C
O
a.
b.
c.
d.
PY
GAWAIN 7: Pagsusuri sa Kayarian
1. Paano nagkakatulad at nagkaiba ayon sa kayarian ang dalawang tula? Isulat
sa sagutang papel.
a.
b.
c.
d.
EP
E
D
2. May nakahihigit ba sa dalawang tula batay sa kasiningan ng
pagpapahayag ng kaisipan kung pagbabatayan ang kayarian? Ipaliwanag.
3. Paano ipinakikita ang komplikadong buhay at simpleng buhay sa dalawang
tula?
D
EGYPT – Tinig ng Ligaw na Gansa
Tulang Lirikong Pastoral
Komplikadong ng buhay
Simpleng buhay
PILIPINAS – Bayani ng Bukid
Tulang Lirikong Pastoral
Komplikasyon ng buhay
Simpleng buhay
93
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Iba’t iba ang damdamin ng mga tao. Sa pagpapahayag ng damdamin nagiging
makulay ang alinmang akdang pampanitikan. Kaya mahalagang malaman kung
paano mabisang maipahahayag ito.
Basahin ang tula at pagtuunan ng pansin ang damdaming nangingibabaw sa
pamamagitan ng pagsagot sa gabay na tanong.
Republikang Basahan
ni Teodoro Agoncillo
PY
Republika baga itong busabos ka ng dayuhan?
Ang tingin sa tanikala’y busilak ng kalayaan?
Kasarinlan baga itong ang bibig mo’y nakasusi?
Ang mata mong nakadilat ay bulag na di mawari,
C
O
Ang buhay mo’y walang patid na hibla ng pagtataksil
Sa sarili, lipi’t angkan, sa bayan mong dumarating!
Kalayaan! Republika! Ang bayani’y dinudusta
Kalayaan pala itong mamatay nang abang-aba!
D
Kasarinlan pala itong ni hindi mo masarili
Ang dangal ng tahanan mong ibo’t pugad ng pagkasi.
EP
E
Malaya ka, bakit hindi? Sa bitaya’n ikaw’y manhik,
At magbigting mahinahon sa sarili na ring lubid!
Kalayaan – ito pala’y mayron na ring tinutubo
Sa puhunang dila’t laway, at hindi sa luha’t dugo!
Humimbing kang mapayapa, mabuhay kang nangangarap,
Sa ganyan lang mauulol ang sarili sa magdamag.
D
Lumakad ka, hilain mo ang kadenang may kalansing,
Na sa taynga ng busabos ay musikang naglalambing!
Limutin mo ang nagdaan, ang sarili ay taglayin,
Subalit ang iniisip ay huwag mong bibigkasin!
Magsanay ka sa pagpukpok, sa pagpala at paghukay,
Pagkat ikaw ang gagawa ng kabaong kung mamatay
Purihin mo ang bayaning may dalisay na adhika,
Ngunit huwag paparisan ang kanilang gawi’t gawa
Republika na nga itong ang sa inyo’y hindi iyo,
Timawa ka at dayuhan sa lupain at bayan mo!
94
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kalayaan! Malaya ka, oo na nga, bakit hindi?
Sa patak ng iyong luha’y malaya kang mamighati!
Sa simoy ng mga hangin sa parang at mga bundok,
Palasapin mo ang sukal ng loob mong kumikirot.
Kasarinlan! Republika! Kayo baga’y nauulol,
Ang inyong kalayaa’y tabla na rin ng kabaong?
Bawat hakbang na gawin mo sa templo ng kalayaan
Ay hakbang na papalapit sa bunganga ng libingan!
PY
Republika! Kasarinlan! Mandi’y hindi nadarama,
Ang paglaya’y sa matapang at sa kanyon bumubuga!
Ang paglaya’y nakukuha sa tulis ng isang sibat,
Ang tabak ay tumatalim sa pingki ng kapuwa tabak
C
O
Ang paglaya’y isang tining ng nagsamang dugo’t luha,
Sa saro ng kagitinga’y bayani lang ang tutungga.
Bawat sinag ng paglayang sa karimlan ay habulin,
Isang punyal sa dibdib mo, isang kislap ng patalim!
- Mula sa Panitikan ng Pilipinas nina Pangiban at Panganiban. 1998
D
Sagutin ang mga gabay na tanong. Isulat ito sa sagutang papel.
EP
E
1. Bakit hindi tunay ang pagkamit ng kalayaan ng bansa ayon sa may-akda?
2. Paano makakamit ang tunay na kalayaan ayon sa tula?
3. Magtala ng lima hanggang sampung taludtod o saknong ng tula na
nagpapahayag ng iba’t ibang damdamin. Gamitin ang kasunod na pormat sa
pagtalakay ng iyong sagot.
Damdamin
Halimbawa:
Republika baga itong busabos ka ng dayuhan?
Ang tingin sa tanikala’y busilak ng kalayaan?
pagkagalit
D
Taludtod/saknong
4. Ano ang naramdaman mo pagkatapos basahin ang tula?
5. Paano ipinahayag ng makata ang damdamin sa tula?
6. Naging mabisa ba ito? Ipaliwanag.
Alam mo ba na...
ang wika ay hindi lamang instrumento sa pagpapahayag ng kaisipan kundi ng
saloobin, gawi at paniniwala? Sa pamamagitan nito’y naipahahayag natin ang
nadarama natin sa ating kapwa.
Pagpapahayag ng Emosyon
Maraming paraan ng pagpapahayag ng emosyon o damdamin sa wikang
Filipino, kabilang ang sumusunod:
95
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
1. Isang paraaan ang paggamit ng padamdam na pangungusap sa pagpapahayag
ng matinding damdamin. Ginagamit sa pangungusap na ito ang bantas na
padamdam (!), at kung minsa’y ang bantas na patanong (?) tulad ng sumusunod:
a.
b.
c.
d.
e.
Paghanga: Wow! Perfect ang iskor mo.Naks! Ganda! Bilib ako!
Pagkagulat: Ha? Nakakahiya.Inay! Naku po!
Pagkatuwa: Yahoo! Pasado ako, Yehey! Yipee!
Pag-asa: Harinawa, Sana sumama ka sa group study namin.
Pagkainis/Pagkagalit: Bagsak ako! Kakainis!
Ginagamit din kung minsan ang panandang pananong (?) sa pagpapahayag ng
damdamin lalo na kung ito ay may halong pagtataka.
C
O
PY
Maaaring samahan ang mga ito ng parirala o sugnay na tumitiyak sa emosyong
nadarama. Gaya nito:
a. Paghanga: Wow, ang ganda n’yan, a!
b. Pagkagulat: O, ikaw pala!
c. Pagkalungkot: Naku, kawawa naman siya!
d. Pagtataka: Siyanga? Totoo bang sinabi mo?
e. Pagkatuwa: Yipee! Matutuwa si Mommmy.
f. Pagkagalit/ Pagkainis: Hmmpp! Nakaiinis ka!
g. Pag-asa: Naku, sana nga’y makapasa ka na!
EP
E
D
2. Isa ring paraan ang paggamit ng pahayag na tiyakang nagpadama ng damdamin
at/ o saloobin ng nagsasalita. Ngunit mahuhulaang hindi masyadong matindi
ang damdaming inihahayag sa ganitong paraan. Pansinin ding ginagamitan
ng tuldok ang mga pahayag, bagaman maaari ring gamitan ng padamdam ang
bawat isa upang makapaghudyat ng mas matinding damdamin.
a. Pagtanggi: Dinaramdam ko, hindi na ako lalahok sa paligsahan.
b. Pagkasiya: Mabuti naman at narito na kayo.
c. Pagtataka: Hindi ako makapaniwala. Ngayon ko lang narinig ang
balitang iyan.
d. Pagkainis: Nakabubuwisit talaga ang kinalabasan ng pagsusulit.
D
3. Maihahayag din ang iba pang emosyon sa tulong ng sumusunod na konstruksiyong
gramatikal:
• Paggamit ng mga padamdam na pahayag na karaniwang binubuo ng pariralang
nominal o adjectival.
a. Ang ganda ng tulang iyan!
b. Nakakapanggigil talaga ang alaga mong aso!
c. Ang ilap ng gansa!
•
Paggamit ng mga ekspresiyong karaniwang nagpapahiwatig ng antas ng
kasukdulan o kasobrahan.
a. Napakakulit ng lalaking mangingibig!
b. Sobrang bait ng mag-aaral.
c. Ang ganda-ganda niya!
d. Talagang gulat na gulat si Arvyl.
96
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
•
Paggamit ng negatibong ekspresiyon na binibigyang-diin kapag binibigkas,
kasama ang ano man, sino man, saan man at iba pa.
a. Wala kang maaasahang ano man sa kaniya.
b. Hindi matatalo ng sino man ang marunong manuyo.
c. Saan ka man pumunta, hindi ka makaliligtas sa akin.
Paggamit ng mga tanong na retorikal (Patayutay na pagtatanong upang
bigyang-diin ang isang kaisipan. Ito ay tanong na hindi sinasagot sapagkat
lantad na.)
a. Ang ganda ng ginawa nila, di ba?
(Napakaganda ng ginawa nila!)
b. Dahilan ba iyan para malungkot ka?
(Hindi iyan sapat na dahilan para malungkot ka!)
c. Kasarinlan baga itong ang bibig mo’y nakasusi?
(Hindi, sapagkat nakasusi ang bibig)
d. Anong diperensiya noon?
(Wala iyong diperensiya)
e. Sino ang hindi nakaalam niyan?
(Alam iyan ng lahat)
C
O
PY
•
Pagsasanay 1: Tukuyin kung anong damdamin at paraan ng pagpapahayag ang
ginamit sa bawat pangungusap.
Pangungusap
Damdamin
Paraan ng
Pagpapahayag
D
1. Humimbing kang mapayapa, mabuhay kang
nangangarap
EP
E
2. Kalayaan! Malaya ka, oo na nga, bakit
hindi? Sa patak ng iyong luha’y malaya
kang mamighati!
3. Ang buhay mo’y walang patid na hibla ng
pagtataksil
Sa sarili, lipi’t angkan, sa bayan mong
dumarating!
D
4. Ang galing-galing mong magsaulo ng tula.
5. Ang husay ng mga taga-Egypt sa kanilang
sining, di ba?
6. Talagang galit na galit ang makata nang
isulat niya ang tula.
7. Wala na tayong pag-asa kung patuloy
tayong magpapaalipin.
8. Sobrang sipag ng mga magsasaka sa ating
bansa!
9. Wow! May pag-asa pa tayong umunlad!
10. Pasensiya na, wala na akong magagawa.
97
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Naririto ang iyong pagkakataong maipahayag ang iyong saloobin.
Bumuo ng isang pangungusap na nagpapahayag ng iyong damdamin sa sumusunod
na mga katauhan. Ipahayag ang pangungusap na tila kausap mo sila. Gumamit ng
iba’t ibang paraan ng pagpapahayag ng damdamin.
1.
2.
3.
4.
5.
Taong lihim na hinahangaan: ___________________________________
Nakilalang may mabigat na suliranin: _____________________________
Taong nais hingan ng paumanhin: _______________________________
Kaklase na hinahangaan mo dahil sa kanyang kabutihan: ____________
Pangulo ng Pilipinas:_________________________________________
PY
Pagsasanay 3: Sumulat ng isang text message na magpapanumbalik ng pag-asa
sa iyong kaibigan, kaklase o kakilalang may pinagdaraanang suliranin. Sikaping
ipahayag sa mensahe ang positibong pananaw sa buhay upang magpatuloy siyang
harapin ito. Maaaring patula o tuluyan ang isusulat na mensahe.Isulat sa sagutang
papel o maaaring ipadala sa iyong guro sa pamamagitan ng pag-text.
C
O
Pagnilayan at Unawain
Gawain 9: Bahaginan
Ibahagi sa iyong kamag-aral ang iyong sagot sa sumusunod na tanong.
D
Paano naiiba ang pastoral sa iba pang uri ng tulang liriko?
Bakit mahalagang maipahayag ng tao ang kaniyang damdamin sa kapwa?
Paano nakatutulong ang pagbabasa ng tulang pastoral sa mambabasa ?
Bakit mahalagang unawain ang tulang lirikong pastoral ng mga taga-Egypt?
Paano mabisang maipahahayag ang damdamin sa tula?
EP
E
1.
2.
3.
4.
5.
D
Pagkatapos ng pakikipagpalitan ng sagot at tanong sa kaklase, bumuo ng sintesis
tungkol sa mga natutuhan sa buong aralin. Talakayin ang sagot sa tulong ng
kasunod na grapikong representasyon.
98
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
C
O
PY
Isa kang Guidance Conselor (propesyunal na tagapayo ng mga mag-aaral kaugnay
ng kanilang pampersonal, pang-akademiko at propesyunal na mga alalahanin.)
sa isang pampublikong paaralan. Linggo-linggo ay may iba’t ibang mag-aaral ang
nagtutungo sa iyong opisina upang humingi ng payo tungkol sa kanilang mga
pinagdaraanang suliranin sa buhay. Napansin mong kahit sa murang edad ng mga
mag-aaral ay masalimuot na ang mga suliraning kanilang kinahaharap. Ito ang
nagiging sanhi ng hindi nila pagkakaroon ng lubos na atensiyon sa pag-aaral. Sa
dami ng mga mag-aaral sa iyong paaralan hindi mo mabibigyan ng atensiyon at
payo ang lahat ng mga mag-aaral. Naisip mo na magpaskil ng tulang pastoral na
may mensaheng makapagbibigay sa kanila ng positibong pananaw sa buhay sa
kabila ng pagiging masalimuot nito. Sa ganitong paraan parang nabigyan mo na rin
ng payo ang bawat makababasa ng iyong tula. Dalawa hanggang tatlong taludtod
na tulang pastoral ang iyong isusulat batay sa pamantayang ito:
10 puntos
b. matalinghaga
- malalim ang kahulugan / may simbolismo
- malikhain at matayutay na pagpapahayag
ng kaisipan
10 puntos
c.
10 puntos
D
a. malinaw na mensahe
- piling-pili ang mga salitang ginamit
- may malinaw na pagpapahayag ng damdamin
D
EP
E
may kariktan
- may kakintalan
- mapagparanas
99
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 1.7
A. Panitikan:
Epiko ni Gilgamesh
Epiko mula sa Mesopotamia
Salin sa Ingles ni N.K. Sandars
Saling-buod sa Filipino ni Cristina S. Chioco
B. Gramatika:
Mga Pananda sa Mabisang Paglalahad ng Pahayag
C. Uri ng Teksto:
Nagsasalaysay
PY
Panimula
D
C
O
Ang Mesopotamia (mula sa salitang Griyego na nangangahulugang ‘sa pagitan ng
dalawang ilog’) ay sinaunang rehiyon sa silangang Mediterranean, sa hilagangsilangan nito ay ang Bundok ng Zagros at sa timog-silangan ay ang Talampas ng
Arabia, sa kasalukuyan ang kalakhang bahagi nito ay ang Iraq samantalang ang
ilang bahagi naman ay ang Iran, Syria, at Turkey. Ang ‘dalawang ilog’ na tinutuloy
ng pangalan nito ay ang Ilog Tigris at Euphrates at ang kalupaan ay kilala bilang
‘Al-Jazirah’ (ang isla) ayon sa Egyptologist na si J.H. Breasted na sa kalaunan ay
tinawag na Fertile Crescent kung saan nagmula ang sibilisasyon ng Mesopotamia.
Mayaman sa panitikan ang Mesopotamia. Ang kanilang panitikan ay tunay na
kasasalaminan ng kanilang angking kultura. Makikilala sa pamamagitan ng pagaaral ng mga ito ang kanilang mga paniniwala, pilosopiya, paraan ng pamumuhay,
ugali, at iba pa na mapagkikilanlan ng kanilang lahi.
EP
E
Sa Aralin 1.7, pag-aaralan mo ang epiko ni Gilgamesh. Hihimayin ito
upang mapatunayan na ang pangunahing tauhan sa epiko ay may supernatural
na kapangyarihan. Huhubugin din ang iyong kasanayan sa paggamit ng mga
pananda sa mabisang paglalahad ng pahayag upang ikaw ay makibahagi sa
pagtatanghal ng isang bahagi ng epiko sa pamamagitan ng Chamber Theater
batay sa sumusunod na pamantayan: a.) iskrip, b.) pagganap, at c.) teknikal.
D
Tutuklasin mo kung ang mga pangunahing tauhan sa epiko ay nagtataglay
ng supernatural na kapangyarihan. Gayundin, kung paano mabisang magagamit
ang mga pananda sa mabisang paglalahad ng mga pahayag sa pagbuo ng iskrip
ng Chamber Theater.
Tayo na at sama-sama nating tawirin ang dagat ng Mediterranean at tuklasin
ang kultura ng mga taga-Mesopotamia sa pamamagitan ng kanilang epiko.
100
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Sa sumusunod na gawain, alamin natin kung gaano na kalawak ang iyong kaalaman
sa mga epiko at upang mapatunayan na ang pangunahing tauhan sa epiko ay may
supernatural na kapangyarihan.
Kolum A
Pamagat ng Epiko
Kolum B
Pangunahing Tauhan
Kolum C
Supernatural na
kapangyarihan
EP
E
D
1. Indarapatra at
Sulayman
2. Ibalon
3. Tuwaang
4. Illiad at Odyssey
5. Divine Comedy
6. Song of Roland
C
O
PY
GAWAIN 1: Hanapin Mo
Suriin ang sumusunod na epiko sa Kolum A. Tukuyin kung sino ang pangunahing
tauhan ng mga ito at isulat sa Kolum B. Alamin din kung ano ang supernatural na
kapangyarihan nito at isulat sa Kolum C.
D
GAWAIN 2: Kilalanin Mo
Sa pamamagitan ng Venn Diagram, ibigay ang pagkakatulad at pagkakaiba ng epiko
at mitolohiya.
Epiko
Mitolohiya
101
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
ang epiko ay tulang pasalaysay na nagsasaad ng kabayanihan ng pangunahing
tauhan na nagtataglay ng katangiang nakahihigit sa karaniwang tao na kadalasan ay
buhat sa lipi ng mga diyos o diyosa? Ang paksa ng mga epiko ay mga kabayanihan
ng pangunahing tauhan sa kaniyang paglalakbay at pakikidigma.
Ang salitang epiko ay mula sa salitang Griyego epos na ang salawikain o awit
ngunit ngayon ito’y tumutukoy sa kabayanihan na isinasalaysay.
PY
Ang pangkalahatang layunin ng tulang epiko, samakatuwid ay gumising sa
damdamin upang hangaan ang pangunahing tauhan. Anupa’t naiiba ito sa trahedya
na naglalayong pumukaw sa pagkasindak at pagkaawa ng tao. Pinakamahalaga
rito ay ang pagtatagumpay laban sa mga suliraning nakahaharap, lalong magaling
kung ganap ang pagtatagumpay laban sa matinding mga suliranin, dahil ito’y lalong
makapagbibigay-buhay sa layunin ng tula. (Crisanto C. Rivera, 1982)
EP
E
D
C
O
Ang Epiko ni Gilgamesh, isang epiko mula sa Mesopotamia ay kinikilala bilang
kauna-unahang dakilang likha ng panitikan. Ang kasaysayan ng Gilgamesh ay
nagsimula sa limang tulang Sumerian tungkol kay “Bilgamesh” (salitang Sumerian
para sa ‘Gilgamesh’), hari ng Uruk. Mula sa magkakahiwalay na kuwentong ito ay
nabuo ang iisang epiko. Ang kauna-unahang buhay na bersyon nito, kilala bilang “Old
Babylonian” na bersyon, ay noong ika-18 siglo BC at pinamagatan mula sa kaniyang
incipit (unang salita ng manuskrito na ginamit bilang pamagat), Shūtur eli sharrī
(“Surpassing All Other Kings”). Ilan lamang sa mga tablet (manuskritong nakasulat
sa isang piraso ng bato, kahoy o bakal) ang nabuhay. Ang huling bersyon ay nasulat
noong ika-13 hanggang ika-10 siglo BC at may incipit na Sha naqba īmuru (“He who
Saw the Deep”), sa makabagong salita: (“He who Sees the Unknown”). Tinatayang
dalawang katlong bahagi ng labindalawang tablet na bersyon ang nakuha. Ang ilan
sa magagaling na kopya ay natuklasan sa guho ng aklatan ng 7th-century BC na
hari ng Assyrian na si Ashurbanipal.
The Epic of Gilgamesh, kinuha noong Nobyembre 30, 2014
Mula sa en.Wikipedia.org/wiki/Epic of Gilgamesh
D
Paano nagsimula ang epiko? Saang bansa ito nagmula at ano-ano ang tanyag
na epiko sa buong mundo at sino-sino ang sumulat ng mga ito? Upang masagot ang
mga tanong na ito, halika at basahin mo ang “Kasaysayan ng Epiko.”
Malinaw na ba sa iyo kung ano ang epiko? Isang epiko mula sa Mesopotamia
ang pag-aaralan natin. Ayon kay Joshua J. Mark, ang Mesopotamia (mula sa salitang
Griyego na nangangahulugang ‘sa pagitan ng dalawang ilog’) ay sinaunang rehiyon
sa silangang Mediterranean, sa hilagang-silangan nito ay ang Bundok ng Zagros at
sa timog-silangan ay ang Talampas ng Arabia, sa kasalukuyan ang kalakhan bahagi
nito ay ang Iraq samantalang ang ilang bahagi naman ay ang Iran, Syria, at Turkey.
Ang ‘dalawang ilog’ na tinutuloy ng pangalan nito ay ang Ilog Tigris at Euphrates at
ang kalupaan ay kilala bilang ‘Al-Jazirah’ (ang isla) ayon sa Egyptologist na si J.H.
Breasted na sa kalaunan ay tinawag na Fertile Crescent kung saan nagmula ang
sibilisasyon ng Mesopotamia.
102
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Upang maging handang-handa ka sa pag-aaral ng epikong mula sa
Mesopotamia na kinikilala bilang kauna-unahang dakilang likha ng panitikan, halika’t
silipin mo muna ang kasaysayan ng epiko.
Mesopotamia, Joshua J. Mark, kinuha noong Nobyembre 30, 2014
Mula sa www.ancient.eu/Mesopotamia/
Kasaysayan ng Epiko
Mula sa about.com
Isinalin sa Filipino ni Joselyn Calibara-Sayson
PY
Ang Epiko ni Gilgamesh, isang epikong patula mula sa Mesopotamia ay kinikilala
bilang kauna-unahang dakilang likha ng panitikan. Walang nakatitiyak kung may
manunulat noong Medieval o Renaissance Europe na nakabasa ng Gilgamesh.
C
O
Nagsimula kay Homer ng Greece ang tradisyon ng epiko sa Europa noong
800 BC. Mahalagang mabasa ng mga mag-aaral ng literaturang Ingles ang The
Iliad and Odyssey. Makikita sa isinulat ni Homer ang porma ng isang epiko, ang
halimbawang uri ng mga tauhan, ang banghay, ang mga talinghaga, at iba pa. Ito’y
naging inspirasyon ng iba pang kilalang manunulat ng epiko. Samantala, kilalang
manunulat ng epiko sina Hesiod, Apollonius, Ovid, Lucan, at Statius.
D
Dactylic hexameter ang estilo ng pagsulat ng epiko. Ito’y karaniwang
nagsisimula sa isang panalangin o inbokasyon sa isang musa at naglalaman
ng masusing paglalarawan, mga pagtutulad at talumpati. Kabilang din dito ang
mahahalagang pangyayari sa kasaysayan tulad ng The Fall of Troy, The Foundation
of Rome, The Fall of Man, at iba pa. Ang mga tauhan nito ay maharlika.
EP
E
Si Virgil (70-19 BC) ay lumikha ng mahahalagang epiko ng Emperyong
Romano. Kinuha ang pangalan ng The Aeneid sa isa sa mga tauhan ng Iliad ni
Homer na umalis sa Troy at nagtungo sa Italy upang hanapin ang Rome. Binasa ng
mga kilalang manunulat noong Medieval at Renaissance ang The Aeneid. Ito ang
ginawang modelo ni Milton nang sulatin niya ang Paradise Lost.
D
Napakaraming epikong naisulat noong Medieval, bagaman ito’y hindi madalas
basahin. Nakalikha ng kanilang mga dakilang manunulat ng epiko ang bawat bansa.
Sa Italy ay hindi lamang si Virgil, mayroon din silang Dante. Ang kilalang epiko ni
Dante ay ang The Divine Comedy. Ito’y naging inspirasyon ng maraming makata
at pintor sa loob ng maraming dantaon. Si T.S. Eliot ay sinasabing nagdala ng
kopya nito sa bulsa ng kaniyang amerikana. Ang Divine Comedy ay dinisenyuhan ni
Gustave Dore noong ikalabinsiyam na siglo.
Isa sa mga kilalang epikong Espanyol ng Middle Ages ay ang El Cid o El
Cantar Mio Cid na sinulat noong 1207 ni Per Abbat. Ito ay kuwento ng pagsakop sa
Valencia ni Rodrigo Diaz de Vivar na nabuhay noong panahon ng Norman Invasion
(pagtatapos ng Old English period).
Isa sa mga kilalang epikong French noong Middle Ages ay ang Chanson
de Roland. Ito ay kuwento ni Charlemagne at ang pag-atake sa kaniyang tropa ni
Basques at Roncevaux noong 778. Ang tula ay maaaring isinulat ni Turold noong
1090.
103
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang dalawang kilalang epikong German ay ang The Heliad, ikalabinsiyam na
siglong bersyon ng Gospels sa Lumang Saxon; at ang The Nibelungenlid. Ang huli
ay kuwento ni Seigfried, Brunhild, Dietrich, Gunther, Hagen, at Attila the Hun. Ito ay
nagbigay ng kakaibang impluwensya sa literaturang German.
Ang Epikong Ingles ay nagsimula sa Beowulf. Samantalang marami rin ang
nasa Anglo-Norman na ang karamihan ay hindi na nababasa ngayon. Marami sa mga
kuwento ng pag-iibigan ay umabot sa haba ng isang epiko, subalit hindi mauuring
epiko. Ang Piers Plowman ay mahaba, subalit hindi isang epiko. Si Chaucer ay
nagsulat ng epiko, ang Troilus & Criseyde, na lubhang tinangkilik sa ikalabing-apat
at ikalabinlimang siglo.
PY
Sa Pilipinas, tinatayang umaabot sa 28 ang kilalang epiko. Karamihan sa mga
epiko ay natagpuan sa grupo ng mga tao na hindi pa nagagalaw ng makabagong
proseso ng pagpapaunlad ng kultura tulad ng mga katutubo at etnikong `grupo sa
Mountain Province at sa Mindanao, sa grupo ng mga Muslim. Ang mangilan-ngilan
ay makikita sa mga mamamayang Kristiyano.
C
O
Ang mga epiko sa Pilipinas ay kumakatawan sa mga paniniwala, kaugalian at
mabubuting aral ng mamamayan. Ilan sa mga ito ay ang Ibalon ng Bikol, Hudhud ni
Aliguyon ng mga Ifugao, Biag ni Lam-Ang ng Ilocos at Tuwaang ng mga Bagobo at
marami pang iba.
GAWAIN 3: Sipiin Mo
D
Epic Literature, kinuha noong Disyembre 3, 2014
Mula sa ancienthistory.about.com/od/literat3/qt/EpicPoetry.htm
EP
E
Mula sa binasang Kasaysayan ng Epiko, sipiin at uriin ang mga salitang nagpapahayag
ng pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari ayon sa panahon, nagpapakita ng sanhi
at bunga, paghahambing o kaibahan, pagdaragdag ng impormasyon, nagbibigay-diin,
halimbawa at paliwanag, at mga pangatnig.
Salita
Uri
D
1. _________1. ____________
2. _________2. ____________
3. _________3. ____________
4. _________4. ____________
5. _________5. ____________
6. _________6. ____________
7. _________7. ____________
8. _________8. ____________
9. _________9. ____________
10. _________10. ___________
104
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin mo at unawain ang epikong kasunod upang mapatunayan na ang pangunahing
tauhan sa epiko ay may supernatural na kapangyarihan.
Mula sa Epiko ni Gilgamesh
salin sa Ingles ni N.K. Sandars
saling-buod sa Filipino ni Cristina S. Chioco
D
C
O
PY
Mga Tauhan:
Anu
Diyos ng kalangitan; ang Diyos Ama
Ea
Diyos ng karunungan; kaibigan ng mga tao
Enkido
Kaibigan ni Gilgamesh; matapang na tao na nilikha
mula sa luwad
Enlil
Diyos ng hangin at ng mundo
Gilgamesh Hari ng Uruk at ang bayani ng epiko
Ishtar
Diyosa ng pag-ibig at digmaan; ang reyna ng mundo
Ninurta
Diyos ng digmaan at pag-aalitan
Shamash Diyos na may kaugnayan sa araw at sa mga batas
ng tao
Siduri
- Diyosa ng alak at mga inumin
Urshanabi - Mamamangkang naglalakbay araw-araw sa dagat
ng kamatayan patungo sa tahanan ng Utnapishtim
Utnapishtim - Iniligtas ng mga diyos mula sa malaking baha upang sirain
ang mga tao; binigyan ng mga diyos ng buhay na walang
hanggan.
EP
E
1. Nagsimula ang epiko sa pagpapakilala kay Gilgamesh,
ang hari ng lungsod ng Uruk, na ang dalawang katlo ng
pagkatao ay diyos at ang sangkatlo ay tao. Matipuno,
matapang, at makapangyarihan. Ngunit mayabang siya at
abusado sa kaniyang kapangyarihan. Dahil sa kaniyang
pang-aabuso, patuloy na nananalangin ang kaniyang mga
nasasakupan na nawa’y makalaya sila sa kaniya.
D
2. Tinugon ng diyos ang kanilang dasal. Nagpadala
ito ng isang taong kasinlakas ni Gilgamesh, si Enkido,
na lumaking kasama ng mga hayop sa kagubatan.
Nagpang-amok ang dalawa nang sila ay magkita. Nanalo
si Gilgamesh. Ngunit sa bandang huli ay naging matalik
na magkaibigan sila. Di naglaon ay naging kasa-kasama
na ni Gilgamesh si Enkido sa kaniyang mga pakikipaglaban. Una, pinatay nila si
Humbaba, ang demonyong nagbabantay sa kagubatan ng Cedar. Pinatag nila ang
kagubatan. Nang tangkain nilang siraan ang diyosang si Ishtar, na nagpahayag ng
pagnanasa kay Gilgamesh, ipinadala nito ang toro ng Kalangitan upang wasakin
ang kalupaang pinatag nila bilang parusa. Nagapi nina Gilgamesh at Enkido ang
toro. Hindi pinahintulutan ng mga diyos ang kanilang kawalan ng paggalang kaya
itinakda nilang dapat mamatay ang isa sa kanila, at iyon ay si Enkido na namatay
sa matinding karamdaman.
105
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
3. Habang nakaratay si Enkido dahil sa matinding karamdaman, sa sama ng loob
ay nasabi niya sa kaniyang kaibigan ang ganito: “Ako ang pumutol sa punong
Cedar, ako ang nagpatag ng kagubatan, ako ang nakapatay kay Humbaba,
at ngayon, tingnan mo kung ano ang nangyari sa akin. Makinig ka kaibigan,
nanaginip ako noong isang gabi. Nagngangalit ang kalangitan at sinagot ito ng
galit din ng sangkalupaan. Sa pagitan ng dalawang ito ay nakatayo ako at sa
harap ng isang taong ibon. Malungkot ang kaniyang mukha, at sinabi niya sa akin
ang kaniyang layon. Mukha siyang bampira, ang kaniyang mga paa ay parang sa
leon, ang kaniyang mga kamay ay kasintalim ng kuko ng agila. Sinunggaban niya
ako, sinabunutan, at kinubabawan kaya ako ay nabuwal. Pagkatapos ay ginawa
niyang pakpak ang aking mga kamay. Humarap siya sa akin at inilayo sa palasyo
ni Irkalla, ang Reyna ng Kadiliman, patungo sa bahay na ang sinumang mapunta
roon ay hindi na makababalik
EP
E
D
C
O
4. Sa bahay kung saan ang mga tao ay nakaupo sa kadiliman, alikabok ang kanilang
kinakain at luad ang kanilang karne. Ang damit nila’y parang mga ibon na ang
pakpak ang tumatakip sa kanilang katawan, hindi sila nakakikita ng liwanag,
kundi pawang kadiliman. Pumasok ako sa bahay na maalikabok, at nakita ko
ang dating mga hari ng sandaigdigan na inalisan ng korona habang buhay, mga
makapangyarihan, mga prinsipeng naghari sa mga nagdaang panahon. Sila
na minsa’y naging mga diyos tulad nina Anu at Enlil ay mga alipin ngayon na
tagadala na lamang ng mga karne at tagasalok ng tubig sa bahay na maalikabok.
Naroon din ang mga nakatataas na pari at ang kanilang mga sakristan. May mga
tagapagsilbi sa templo, at nandun si Etana, ang hari ng Kish, na minsa’y inilipad
ng agila sa kalangitan. Nakita ko rin si Samugan, ang hari ng mga tupa, naroon din
si Ereshkigal, ang Reyna ng Kalaliman, at si Belit-Sheri na nakayuko sa harapan
niya, ang tagatala ng mga diyos at tagapag-ingat ng aklat ng mga patay. Kinuha
niya ang talaan, tumingin sa akin at nagtanong: “Sino ang nagdala sa iyo rito?
Nagising akong maputlang-maputla, naguguluhan, tila nag-iisang tinatahak ang
kagubatan at takot na takot.”
D
5. Pinunit ni Gilgamesh ang kaniyang damit, at pinunasan niya ang kaniyang luha.
Umiyak siya nang umiyak. Sinabi niya kay Enkido, “Sino sa mga makapangyarihan
sa Uruk ang may ganitong karunungan? Maraming di-kapani-paniwalang
pangyayari ang nahayag. Bakit ganyan ang nilalaman ng iyong puso? Hindi kapanipaniwala at nakatatakot na panaginip. Kailangan itong paniwalaan bagaman
ito’y nagdudulot ng katatakutan, sapagkat ito’y nagpapahayag na ang matinding
kalungkutan ay maaaring dumating kahit sa isang napakalusog mang tao, na ang
katapusan ng tao ay paghihinagpis.” At nagluksa si Gilgamesh. “Mananalangin
ako sa mga dakilang diyos dahil ginamit niya ang aking kaibigan upang mahayag
ang kasasapitan ng sinoman sa pamamagitan ng panaginip.”
6. Natapos ang panaginip ni Enkido at nakaratay pa rin siya sa karamdaman.
Araw-araw ay palala nang palala ang kaniyang karamdaman. Sinabi niya kay
Gilgamesh, “Minsan ay binigyan mo ako ng buhay, ngayon ay wala na ako kahit
na ano.” Sa ikatlong araw ng kaniyang pagkakaratay ay tinawag ni Enkido si
Gilgamesh upang siya’y itayo. Mahinang-mahina na siya, at ang kaniyang mga
mata ay halos di na makakita sa kaiiyak. Inabot pa ng sampung araw ang kaniyang
106
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pagdadalamhati hanggang labindalawang araw. Tinawag niya si Gilgamesh,
“Kaibigan, pinarusahan ako ng mga dakilang diyos at mamamatay akong kahiyahiya. Hindi ako mamamatay tulad ng mga namatay sa labanan; natatakot akong
mamatay, ngunit maligaya ang taong namatay sa pakikipaglaban, kaysa katulad
kong nakahihiya ang pagkamatay.” Iniyakan ni Gilgamesh ang kaniyang kaibigan.
7. Pinagluksa ni Gilgamesh ang pagkamatay ng kaniyang kaibigan sa loob ng pitong
araw at gabi. Sa huli, pinagpatayo niya ito ng estatwa sa tulong ng kaniyang mga
tao bilang alaala.
PY
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Suriin kung anong damdamin ang nais palutangin ng may-akda sa bawat pahayag. Piliin
at salungguhitan ang salitang nagpapahayag ng damdamin sa bawat pangungusap.
Isulat sa patlang sa unahan ng bilang kung anong damdamin ito.
D
C
O
_____ 1. “Kaibigan, pinarurusahan ako ng mga dakilang diyos at mamamatay
akong kahiya-hiya. Hindi ako mamamatay tulad ng mga ibang namatay sa
labanan; natatakot akong mamatay, ngunit maligaya ang taong namatay sa
pakikipaglaban, kaysa katulad kong nakakahiya ang pagkamatay.”
_____ 2. “Ako ang pumutol ng Punong Cedar, ako ang nagpatag ng kagubatan, ako
ang nakapatay kay Humbaba, at ngayon tingnan mo ang nangyari sa akin?”
_____ 3. “Sino sa mga makapangyarihan sa Uruk ang may ganitong karunungan?
Maraming di kapani-paniwalang pangyayari ang nahayag. Bakit ganyan
ang nilalaman ng iyong puso?”
_____ 4. Mananalangin ako sa mga dakilang diyos dahil ginamit niya ang aking
kaibigan upang mahayag ang kasasapitan ng sino man sa pamamagitan
ng panaginip.”
_____ 5. “Minsan ay binigyan mo ako ng buhay, ngayon ay wala na ako kahit na ano.”
EP
E
GAWAIN 5: Unawain Mo
Sa iyong sagutang papel, sagutin ang sumusunod na tanong.
Kung ikaw si Enkido,
Bakit kaya kahiya-hiya
Ilarawan si Gilgamesh,
nanaisin mo bang
para kay Enkido ang
ang pangunahing
maging kaibigan
kaniyang kamatayan?
tauhan sa epiko.
ang isang tulad ni
Gilgamesh? Bakit?
D
Kung ikaw si
Gilgamesh at namatay
si Enkido, ano ang
iyong mararamdaman?
Bakit?
Sa inyong palagay, bakit
kailangang iparanas
ng may-akda ang mga
suliranin sa pangunahing
tauhan ng epiko?
Maituturing ba silang
mga bayani ng kanilang
panahon? Bakit?
Anong mahalagang
kaalaman tungkol
sa buhay ang
ipinahihiwatig ng
akda?
Nasasalamin ba sa
epiko ang paniniwala ng
mga taga-Ehipto tungkol
sa buhay na walang
hanggan? Patunayan.
Ano ang kaibahan nito
sa paniniwala nating
mga Pilipino?
Ipaliwanag ang
mensaheng
ibinabahagi ng
akda tungkol sa
pagkakaibigan?
Kung bibigyan ka
ng pagkakataong
baguhin ang wakas ng
kuwento, paano mo ito
wawakasan?
107
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Kapangyarihan Mo, Ipakita Mo
Isa sa mga katangian ng tauhan ng epiko ay ang pagkakaroon nito ng supernatural
na kapangyarihan. Bagaman ang binasang epiko ay isang buod lamang, sikaping
matukoy ang supernatural na katangian ng bawat tauhan. Sipiin sa iyong sagutang
papel ang lobo ng diyalogo at isulat ang hinihinging impormasyon.
Ako si Gilgamesh. Ako
ay may kapangyarihang
___________________
__________________.
PY
C
O
Ako si Utnapishtim.
Mula sa mga diyos,
taglay ko ang
kapangyarihang
______________.
D
Ako si Urshanabi. Ako ay isang
mamamangkang may
kapangyarihang ____________.
Ako si Enkido. Sa taglay
kong supernatural na
kapangyarihan, kaya
kong _______________.
EP
E
GAWAIN 7: Ipagtanggol Mo
Suriin ang mga suliraning pinagdaanan ng mga pangunahing tauhan sa epiko.
Kailangan bang maranasan ng pangunahing tauhan sa epiko ang mga suliraning ito?
Pangatuwiranan.
D
GAWAIN 8: Kultura: Paghambingin
Malinaw bang nailarawan sa pamamagitan ng mga pangunahing tauhan sa epiko
ang kultura ng Mesopotamia sa larangan ng paniniwala sa ikalawang buhay? May
pagkakatulad ba ito sa kultura nating mga Pilipino na masasalamin sa ating sariling
mga epiko? Patunayan.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Marahil ay napansin mo ang mga salitang ginamit bilang pananda sa mabisang
paglalahad ng mga pahayag tungkol sa kasaysayan ng epiko. Nakatulong ba ang mga
ito upang maging malinaw ang paglalahad ng bawat impormasyon? Tunghayan mo
ang kasunod na aralin tungkol dito upang mabisang maunawaan ang gamit ng mga
pananda sa mabisang paglalahad ng mga pahayag sa pagbuo ng iskrip ng chamber
theater.
108
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
nakasalalay sa mabisang paglalahad ang pagiging malinaw ng mga pahayag? Sa
ating wika, may mga pananda o mga salitang ginagamit upang maging mabisa ang
paglalahad ng mga pahayag o maging interaksyunal.
EP
E
D
C
O
PY
Naririto ang halimbawa ng mga salitang pananda sa mabisang paglalahad
ng pahayag:
1. Kung nais nating ipakita ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari ayon
sa panahon, maaari nating gamitin ang mga salitang:
una, pangalawa, pangatlo,
nang
noon
pagkatapos
sumunod
samantala
2. Kung nais ipakita ang sanhi at bunga, gamitin ang sumusunod:
dahil dito
bunga nito
resulta ng
sa mga pangyayaring ito
kung gayon
samakatuwid
dulot nito
sa gayon
3. Kung nais ipakita ang paghahambing o kaibahan o kontradiksyon, maaaring
gamitin ang mga salitang:
sa halip na
sa kabilang dako
di tulad ng
sa kabilang banda
higit pa rito
sa magkatulad na dahilan
4. Kung ang nais ay ang pagdaragdag ng impormasyon, maaaring gamitin ang
mga salitang:
kabilang dito
at saka
bukod dito
karagdagan dito
5. Kung nais magbigay ng diin, maaaring gamitin ang sumusunod:
sa madaling salita
sa totoo lang
higit sa lahat
tunay na
6. Kung nais magbigay ng mga halimbawa at paliwanag, ang sumusunod ay
maaaring gamitin:
Halimbawa nito
dagdag pa rito
Bilang karagdagan
kabilang dito ang sumusunod
D
Mabisang gamit din sa malinaw na paglalahad ang mga pangatnig. May dalawang
pangkat ang mga pangatnig.
1. Pangatnig na nag-uugnay ng magkatimbang na salita, parirala o sugnay na
makatatayong mag-isa, tulad ng:
at
ngunit
ni
datapwat
saka
pero
maging
at iba pa
o
pati
subalit
2. Pangatnig na nag-uugnay sa mga parirala o sugnay na di makapag-iisa, tulad
ng:
kung
kaya
pag
kapag
dahil sa
kung gayon
palibhasa
sapagkat
at iba pa
Ngayong napag-aralan mo na ang mga pananda sa mabisang paglalahad ng
pahayag, sagutin ang mga pagsasanay na kasunod upang lalo pang lumalim ang
iyong pagkaunawa.
109
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 1: Punan ng angkop na mga pananda sa mabisang paglalahad ng
pahayag ang talatang kasunod.
Maraming epiko ang kumalat sa buong mundo. Bawat bansa ay may 1. ____ epiko.
Mababasa sa kasaysayan na ang 2. ____ epiko na naisulat ay ang Epiko ni Gilgamesh.
Sa Europe, 3. ____ ang kasaysayan ng epiko sa Homer ng Greece 4. ____
800 BC. 5. ____ ang The Iliad and Odyssey. Ang mga kilalang manunulat ng epiko sa
Europe ay sina Hesiod, Apollonius, Ovid, Lucan, at Statius.
PY
Ang estilo ng pagsulat ng epiko ay dactylic hexameter. 6. ____, hindi madali ang
pagsulat nito. Ito’y karaniwang nagsisimula sa isang panalangin sa isang musa 7.___
naglalaman ng masusing paglalarawan, mga pagtutulad at talumpati. 8. ____ ang
mahahalagang pangyayari sa kasaysayan tulad ng The Fall of Troy, The Foundation
of Rome, The Fall of Man, at iba pa. Ang mga tauhan nito ay maharlika.
C
O
Sinasabing noong panahon ng Medieval, napakaraming epiko ang naisulat, 9.
____ ito’y hindi madalas basahin. Ang bawat bansa ay nakalikha ng kanilang dakilang
manunulat ng epiko. Sa Italy, 10. ____ kay Virgil ay mayroon din silang Dante. Ang
kilalang epiko ni Dante ay ang The Divine Comedy. Ito’y naging inspirasyon ng
maraming makata at pintor sa loob ng maraming dantaon, 11. ____, si T.S. Eliot ay
nagdala ng kopya nito sa bulsa ng kaniyang amerikana. Ang The Divine Comedy ay
dinisenyuhan ni Gustave Dore noong ikalabinsiyam na siglo.
D
Isa sa mga epikong Espanyol ng Middle Ages ay ang El Cid o El Cantar Mio
Cid na kuwento ng pagsakop sa Valencia ni Rodrigo Diaz de Vivar at sa French naman
ay ang Chanson de Roland na kuwento ni Charlemagne at ang pag-atake sa kaniyang
tropa ni Basques at Roncevaux noong 778. 12. ____ ang dalawang epikong ito ay
tungkol sa kabayanihan ng mga pangunahing tauhan sa pakikidigma.
EP
E
13. ____, may dalawang epikong German naman ang nakilala sa buong
mundo. Ito ay ang The Heliad, ikalabinsiyam na siglong bersyon ng Gospels sa
Lumang Saxon; at ang The Nibelungenlid. Ang 14. ____ ay kuwento ni Seigfried,
Brunhild, Dietrich, Gunther, Hagen at Atila the Hun. 15. ____ ganda ng pagkakasulat
ng mga ito, ito ay nagbigay ng kakaibang impluwensiya sa literaturang German.
Pagsasanay 2: Basahin ang bahagi ng iskrip ng chamber theater sa pinamagatang
“Bakit Babae ang Naghuhugas ng mga Pinggan?” Sumulat ng sariling iskrip ng
maaaring susunod na pangyayari hanggang sa wakas. Sikaping gumamit ng mga
pananda sa mabisang paglalahad.
D
Chamber Theater
Ang chamber theater ay may elemento ng dula at elemento ng salaysay. Ito ay
isang dulang isinasalaysay. Tulad ng dula, ito ay naitatanghal at may mga tauhang
gumaganap. Ngunit ito ay nangangailangan pa ng isang tagapagsalaysay. Siya ay
maaaring makilahok sa mga tauhang gumaganap. At ang mga tauhan ay nakikibahagi
rin sa mga gawain ng tagapagsalaysay.
Sa dulang pasalaysay ay minimal lamang ang tauhan at ang paggamit ng
stage props. Higit na hinahayaang ang manonood ang mag-isip at magpagalaw ng
imahinasyon sa mga kilos na wari’y binubuksan ang pinto at bintana.
Narito ang bahagi ng iskrip ng “Bakit Babae ang Naghuhugas ng mga Pinggan?”
isang chamber theater. Pag-aralan mo at gawin ang kasunod na gawain.
110
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
BAKIT BABAE ANG NAGHUHUGAS NG MGA PINGGAN?
Filomena Colendrino
Isinaayos ni Jayzuz Cliefrod M. Dionesio
Muling isinaayos ni Joselyn Calibara-Sayson
LIGHTS ON
(Nakatayo si Ka Ugong sa likuran ng mesa habang nakaupo naman si Ka Maldang
sa kaliwang bahagi nito).
D
EP
E
D
C
O
PY
Tagapagsalaysay: Sa bayan ng Sta. Rosa ay may nakatirang mag-asawa na
nagngangalang Hugo at Imelda. Sa tuwing sila’y kakain ay palagi na lang nilang
pinag-aawayan ang paghuhugas ng pinggan. Sa tuwing tatanggi si Hugo ay
pagagalitan naman siya ni Imelda. Kung ano-anong pangalan ang itinatawag niya
kay Hugo. Kung mahuling sumasagot ay tutugisin naman ni Imelda ang pobreng si
Hugo ng walis tingting. Kaagad namang tatakbo ang kaniyang asawa sa bahay ng
kumpadre at doon magpapalipas ng galit ni Imelda. Nakasanayan nang tawagin ng
mga kapitbahay ang bugnuting si Imelda ng...
Ka Maldang: Ka Maldang!
Tagapagsalaysay: At ang pobreng si Hugo ng ______
Ka Ugong: Ka Ugong.
Tagapagsalaysay: Isang araw, patapos na silang kumain, matigas na sinabi ni Ka
Ugong na...
Ka Ugong: Hindi na ako maghuhugas ng mga pinggan!
Ka Maldang: At sino?!
Ka Ugong: Huwag mong sabihing ako? Aba! Buong umaga na nga akong nag-aararo
sa bukid tapos ako pa ang maghuhugas ng pinggan, hindi na ako maghuhugas ng
kahit isang pinggan.
Tagapagsalaysay: Tumayo si Ka Maldang, namaywang at hinarap si Ka Ugong
habang natatakot sa dulo ng mesa.
Ka Ugong: Ikaw. (Mahina niyang sagot). Ikaw ang babae. Ikaw ang dapat
magtrabaho sa bahay.
Ka Maldang: Sige nga! Anong gagawin mo?! Matapos mong itali iyang kalabaw
mo sa bukid ay mahihiga ka na lamang, mahirap ba iyon?! (Malungkot na parang
naglalambing namang sasabihin ni Ka Maldang). Ako na nga ang nagluluto, naglilinis
ng bahay, naglalaba ng mga damit, pati pagbubunot ng sahig, ultimo pag-aayos ng
kisame ako ang gumagawa. Lahat ng trabaho ng alila, inaako ko na (mangingilid
ang luha sabay sigaw kay Ka Ugong) tapos ngayon, ayaw mo pang maghugas ng
mga pinggan!!
Ka Maldang: (Tinitigan si Ka Ugong at ang kaniyang walis, kinuha ang walis, at
akmang hahabulin si Ka Ugong) Ikaw! Tamad!
Ka Ugong: (Sumuot si Ka Ugong sa ilalim ng mesa) Teka! Teka! Huwag mo akong
paluin! May naisip na akong paraan na lulutas sa problema natin!
Ka Maldang: Sige, labas d’yan! Sabihin mo ngayon kung anong paraan ‘yang
sinasabi mo! (Itinago ni Ka Maldang ang walis.)
Tagapagsalaysay: Umupo si Ka Ugong sa tapat ni Ka Maldang.
Ka Maldang: O, ano?
Ka Ugong: Alam mo, huwag na nating pag-awayan pa ang paghuhugas ng
pinggan. Daanin na lang natin sa isang paligsahan. Bawal magsalita pagkatapos
kong sabihin ang salitang umpisa, at ang matatalo ay siyang laging maghuhugas ng
mga pinggan.
Ka Maldang: Iyon lang? Ang matatalo ay ang siyang maghuhugas ng mga pinggan,
ha? Kasama ng mga palayok at kawali?
111
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ka Ugong: Oo! Kapag nagsalita ka sa akin, o kanino man o kahit ano man, ikaw
ang palaging maghuhugas ng mga pinggan.
Ka Maldang: Napakadali niyan! Kaya kong isara ang bibig ko kahit isang buwan.
Ikaw? Kahit kalabaw kinakausap mo.
Ka Ugong: Handa ka na ba?
PY
BLACKOUT
(Dance: Di Bale na Lang by Gary V.)
(sing/dance: Season of Love by RENT)
Entire Cast: CURTAIN
May-akda: Filomena Colendrino
Isinaayos ni Jayzuz Cliefrod M. Dionesio
Muling isinaayos para sa modyul na ito ni Joselyn Calibara-Sayson
Bakit Babae ang Naghuhugas ng mga Pinggan?, kinuha noong Nobyembre 30, 2014, 11:05 am
Mula sa www.wattpad.com/4579215 – bakit-babae-ang-naghuhugas –ng-pinggan/page/2
EP
E
D
C
O
Pagsasanay 3: Ang “Tuwaang” ay isang epiko ng mga Manobo na ginagawa ring
libangan tuwing may libing, kasal at ritwal ng pagpapasalamat para sa saganang ani,
o sa isang matagumpay na pangangaso.
Sa bawat awit ng epikong Tuwaang ay ipinakikilala ang mang-aawit gamit
ang isang tula na tinatawag ng mga Manobo na tabbayanon, na mayroong dalawang
bahagi: ang tabbayanon na nagdudulot ng interes at kadalasang naghahayag ng
pag-ibig at pangarap ng mang-aawit at ang bantangon, na nagpapabatid ng simula
ng pag-awit. May higit sa 50 na mga kanta ng Tuwaang, ngunit hanggang ngayon
dalawang kanta pa lamang ang nailalathala.
Naririto ang isang bahagi ng epikong “Si Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong
na Langit.” Mula rito ay sumulat ng iskrip ng Chamber Theater. Isaalang-alang ang
wastong gamit ng mga salitang pananda sa mabisang paglalahad sa pagsulat ng
iskrip.
Nakarating si Tuwaang at ang Gungutan sa kasal. Dumating ang Binata ng
Panayangan, na nakaupo sa gintong trono, ang Binata ng Liwanon, ang Binata ng
Pagsikat ng Araw, at ang Binata ng Sakadna, ang ikakasal na lalaki, at kaniyang 100
pang tagasunod. Nakiusap ang Binata ng Sakadna na linisin ang mga kalat sa kasal
(o mga hindi imbitado/kailangang bisita) ngunit sinagot naman siya ni Tuwaang na
may pulang dahon (mga bayani) sa okasyon.
D
Nagsimula ang mga unang seremonya ng kasal. Binayaran ng mga kamaganak ang mga savakan (mga bagay para sa babaing ikakasal at mga nakabalot na
pagkain na inaalay ng mga kamag-anak ng lalaking ikakasal) ng babaing ikakasal,
hanggang may naiwang dalawang hindi mabayaran. Umamin ang Binata ng
Sakadna na hindi niya kayang bayaran ang dalawang bagay, pero tinulungan siya ni
Tuwaang gamit ng paglikha ng isang sinaunang gong bilang kapalit sa unang bagay
at gintong gitara at gintong bansi (o gintong plawta) sa pangalawang bagay.
112
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagnilayan at Unawain
1. May pagkakaiba ba o pagkakatulad ang Epiko ni Gilgamesh sa iba pang
epikong iyong nabasa tulad ng “Tuwaang?” Patunayan.
2. Ang mga tauhan ba sa epiko ay nagtataglay ng supernatural na kapangyarihan?
Magbigay ng mga patunay.
3. Paano nakatutulong ang mga pananda sa mabisang paglalahad ng pahayag
sa pagsulat ng iskrip ng Chamber Theater?
PY
Ngayong nauunawaan mo na nang lubusan kung ano ang epiko at ang mga
pananda sa mabisang paglalahad ng pahayag, ilipat mo naman sa isang kapakipakinabang na gawain ang iyong mga natutuhan.
C
O
Ilipat
D
EP
E
D
Bilang bahagi ng pagdiriwang ng “Pagtatangi sa mga Epiko ng Bansa,” naatasan
ang inyong samahan ng Performing Arts of the Philippines na itanghal sa chamber
theater ang akdang “Tuwaang at ang Dalaga ng Buhong na Langit” upang magalak
at maibigan ng mga piling panauhin ang inyong pagsasadula sa Cultural Center of
the Philippines (CCP) kailangang alalahanin ang sumusunod na pamantayan:
A. Iskrip (50%)
1. Orihinal, hango sa epikong ibinigay, taglay ang lahat ng elemento ng iskrip ng
Chamber Theater, angkop ang paglalapat ng tunog at musika
.....50%
2. Orihinal, hango sa epikong ibinigay, kulang ng isang elemento ng iskrip ng
Chamber Theater, angkop ang paglalapat ng tunog at musika.
.....40%
3. Hindi orihinal, hango sa epikong ibinigay, kulang ng dalawang elemento ng
iskrip ng Chamber Theater, gumamit ng tunog at musika ngunit hindi naman
angkop.....30%
4. Hindi orihinal, hango sa epikong ibinigay, kulang ng dalawang elemento ng
iskrip ng Chamber Theater, hindi nilapatan ng tunog at musika
.....20%
B. Pagganap (50%)
1. Masining, malakas ang boses, nagampanan ang pagiging tagapagsalaysay ng
mga tauhan, angkop ang mga kasuotan, angkop ang mga kagamitan o “props”
.....50%
2. Masining, hindi gaanong malakas ang boses, nagampanan ang pagiging
tagapagsalaysay ng mga tauhan, angkop ang mga kasuotan, angkop ang
mga kagamitan o “props”.....40%
3. Masining, hindi gaanong malakas ang boses, may mga bahaging hindi
nagampanan ang pagiging tagapagsalaysay ng mga tauhan, angkop ang
mga kasuotan, angkop ang mga kagamitan o “props”
.....30%
4. Masining, hindi gaanong malakas ang boses, may mga bahaging hindi
nagampanan ang pagiging tagapagsalaysay ng mga tauhan, hindi angkop
ang mga kasuotan, kulang ang mga kagamitan o “props”
.....20%
KABUUAN
.
.
.
.
.
.
100%
113
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Binabati kita! Matagumpay mong natapos ang mga gawain sa araling ito. Kung
may mga bahagi ng aralin na hindi pa rin malinaw sa iyo, maaari mo itong balikan.
Magtanong ka rin sa iyong guro upang lalo mo itong maunawaan. Kung ang lahat ay
malinaw na sa iyo, maaari ka nang magpatuloy sa susunod na aralin.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN (PARA SA MODYUL 1)
PY
Ang panitikan ay salamin ng lahing pinagmulan nito. Ito ay kabuuan ng mga karanasan
ng isang bansa, mga kaugalian, paniniwala, pamahiin, kaisipan at pangarap ng isang
lahi na ipinahahayag sa mga piling salita, sa isang maganda at masining na paraan,
nakasulat man o hindi.
C
O
Tulad ng isang minahan ang taglay na yaman ng bawat panitikan na ating
binabasa. Mamimina lamang natin nang lubos ang gintong kaisipang taglay nito kung
susuriing mabuti ang ating binabasa. Upang maging lubos ang iyong pagkatuto gagawa
ka ng suring-basa ng isa sa mga akdang pampanitikang tuluyan ng napili mong bansa
sa Mediterannean. Ang gawaing ito ay paghahanda mo sa pangwakas na gawain na
pagdaraos ng isang simposyum sa inyong klase.
Bago mo isagawa ang suring-basa, sagutin mo muna ang mga gawaing
inihanda ko upang masukat kung ano ang antas ng iyong pagkatuto sa mga natalakay
natin sa buong modyul 1.
D
GAWAIN 1: Gintong Kaisipan!
EP
E
Balikan ang mga natalakay na aralin. Isulat sa bawat kahon ang mahalagang kaisipan
hinggil sa panitikan at gramatika na natutuhan mo sa bawat aralin. Gumamit ng
sagutang papel.
D
Mitolohiya
Parabula
Sanaysay
Panitikang Mediterranean
Tula
Maikling
Kuwento
Epiko
114
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 2: Suriin Mo
Itala ang mga impluwensiya ng mga panitikang Mediterannean sa panitikan,
pamumuhay, kaugalian, paniniwala, at kultura sa ating bansa at sa mundo. Gawin sa
sagutang papel.
Panitikang
Mediterannean
GAWAIN 3: Pagmuni-munihan Mo
PY
Impluwensiya sa
mundo
Impluwensiya sa
Pilipinas
EP
E
D
C
O
Sagutin ang mga tanong. Isulat sa sagutang papel.
1. Paano nakatutulong ang paggamit ng mga kaalaman sa gramatika at retorika
sa pag-unawa at pagpapahalaga sa mga tekstong nagbibigay ng impormasyon
(panitikan at iba’t ibang uri ng teksto).
2. Bakit mahalagang mapag-aralan ang panitikan at kultura ng ibang lahi?
3. Paano naimpluwensiyahan ng mga panitikan sa Mediterannean ang sarili
nating panitikan?
4. Paano napanatili ng bawat akdang pampanitikang nabasa mo sa modyul 1
ang pagkakakilanlan ng kanilang bansa?
5. Bilang isang Pilipino, sa iyong palagay anong mabubuting bagay ang dapat
tularan kaugnay ng paraan ng pamumuhay, paniniwala, o kaugalian ng mga
taga-Mediterannean na makatutulong sa pag-unlad ng ating bayan?
GAWAIN 4: Suring-basa
Natunghayan mo ang mahalagang ambag ng panitikang Mediterannean sa
pag-unlad ng sarili nating panitikan at maging sa buong mundo. Ang kaalamang ito
ay higit mo pang mapagyayaman kung magsasagawa ka ng suring-basa sa alinmang
panitikang tuluyan ng napili mong bansa sa Mediterranean.
D
Ang suring-basa ay isang maikling pagsusuring pampanitikang naglalahad ng
sariling kuro-kuro o palagay ng susulat tungkol sa akda. Layunin nito ang mailahad
ang mga kaisipang matatagpuan sa isang akda at ang kahalagahan nito.
Ngayong natapos mo na ang iyong suring-basa, basahin ang tungkol sa simposyum
na makatutulong sa iyo upang maisagawa ang pangwakas na gawain.
115
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mga Dapat Tandaan sa Pagsasagawa ng Suring-basa
1. Alamin kung anong uri ng akdang pampanitikan ang sinusuri.
2. Bago isulat ang suring-basa ng isang akda, gumawa muna ng sinopsis o
maikling lagom.
3. Ipahayag ang kaisipan sa malinaw at tiyak na paraan
4. Gumamit ng mga pananalitang matapat.
5. Pahalagahan din ang paraan o estilo ng pagkakasulat.
.
Pormat na gagamitin sa pagsulat ng suring-basa
I. Panimula
PY
Uri ng panitikan – Pagtukoy sa mga anyo ng panitikang sinulat, sa himig o
damdaming taglay nito.
Bansang pinagmulan – Pagkilala sa bansa kung saan naisulat ang akda.
C
O
Pagkilala sa may-akda – Ito ay hindi nangangahulugan sa pagkasuri
sa pagkatao ng may-akda kundi sa mga bagay na nag-uudyok sa
kanyang likhain ang isang akda.
Layunin ng akda – Pagsusuri sa kahalagahan ng akda kung bakit sinulat.
Layunin ba nitong magpakilos o manghikayat, manuligsa, magprotesta,
at iba pa.
D
II. Pagsusuring Pangnilalaman
Tema o Paksa ng akda – Ito ba’y makabuluhan, napapanahon, makatotohanan
at mag-aangat o tutugon sa sensibilidad ng mambabasa
-
Mga Tauhan/Karakter sa akda – Ang mga karakter ba’y anyo ng mga taong
likha ng lipunanng ginagalawan, mga tauhang hindi pa nalilikha sa panahong
kinabibilangan o mga tauhang lumilikha, nagwawasak, nabubuhay, o
namamatay. Kung walang tauhan, ang persona sa akda ang ilarawan.
-
Tagpuan/Panahon – Binibigyang-pansin sa panunuring pampanitikan ang
kasaysayan? kapaligiran at panahong saklaw ng isang akda bilang mga saksi
at sanhi ng kalagayan o katayuan ng indibidwal, ng kaniyang kaugnayan sa
kapwa at sa lipunan.
D
EP
E
-
-
Balangkas ng mga Pangyayari – Isa bang gasgas na mga pangyayari ang
inilahad sa akda? May kakaiba ba sa nilalamang taglay? Dati o luma na bang
mga pangyayaring may bagong bihis, anyo, anggulo, o pananaw? Paano binuo
ang balangkas ng akda? May kaisahan ba ang pagkakapit ng mga pangyayari
mula simula hanggang wakas? Ano ang mensaheng ipinapahiwatig ng
kabuuuan ng akda? May natutuhan ka ba sa nilalaman ng akda?
-
Kulturang Masasalamin sa akda – May nakikita bang uri ng pamumuhay,
paniniwala, kaugalian o kulturang nangingibabaw sa akda? Nakaimpluwensiya
ba ito sa pananaw ng ibang tao o bansa?
116
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
III. Pagsusuring Pangkaisipan
- Mga Kaisipan/Ideyang Taglay ng akda – Ang isang akdang pampanitikan
ay nagtataglay at nagpapaliwanag sa mga kaisipang umiiral, tinatanggap
at pinatutunayan ng mga tiyak na sitwasyon o karanasan. Maaari ding ang
mga kaisipang ito ay salungatin, pabulaanan, magbago o palitan. Ito ba ay
mga katotohanang unibersal, likas sa tao at lipunan, mga batas ng kalikasan,
sistema ng mga ideya o paniniwalang kumokontrol sa buhay? Mahalagang
masuri sa akda ang mga kaisipang ginamit na batayan sa paglahad ng mga
pangyayari.
- Estilo ng Pagkasulat ng Akda – Epektibo ba ang paraan ng paggamit ng mga
salita?
Angkop ba sa antas ng pang-unawa ng mga mambabasa ang pagkakabuo ng
akda?
May bisa kaya ang estilo ng pagkakasulat sa nilalaman ng akda? Masining
ba ang pagkakagawa ng akda? Ito ba’y kahalagahang tutugon sa panlasa ng
mambabasa at sa katangian ng isang mahusay na akda?
IV. Buod
Hindi kailangang ibuod nang mahaba ang istorya ng akda. Ang pagbanggit sa
mahahalagang detalye ang bigyang-tuon.
Ang Simposyum
C
O
-
EP
E
D
Ang simposyum ay nag-ugat sa salitang Griyego na sympinein na nangangahulugang
sama-samang pag-inom. Mahihiwatigang ang pagsasalo-salong ito ay sinasabayan
ng mga talakayan at pagpapalitan ng mga opinyon kaugnay ng mga kasalukuyang
pangyayari.
D
Sa kasalukuyan ito ay nangangahulugang isang pagtitipon kung saan may
malayang talakayan o palitan ng mga kaisipan. Maaari ding pagpupulong kung
saan may ilang tagapagsalita na nagbibigay ng maiikling panayam tungkol sa isang
paksa o iba’t ibang aspekto ng naturang paksa. Ito’y isang mahalagang paraan
upang matalakay, mailahad ang ideya at mapalawak ang kaisipan sa paksang
pinag-uusapan. Ito ay may isang modereytor na:
a. Tagapaglahad ng paksa at layunin ng talakayan
b. Tagapagpakilala ng mga tagapagsalita
c. Tagapatnubay sa kaayusan at daloy ng talakayan
d. Tagapaglinaw sa mga tanong at detalye
e. Tagapagbigay ng buod ng talakayan
Isa-isang tatalakayin ng mga tagapagsalita ang paksang ibinigay sa kanila
ayon sa itinakdang oras at haba ng pagsasalita. Kapag nakapagsalita na ang lahat
ng bumubuo sa pangkat, ito ay susundan ng lahatang diskusyon o open forum kung
saan maaaring magtanong ang mga tagapakinig. Sa bahaging ito nagkakaroon
ng paglilinaw at pagbatid sa ibang bagay na kaugnay ng paksang tinatalakay.
Mahalagang paghandaang mabuti ng mga panauhing tagapagsalita ang saklaw ng
kanilang paksa at ang kasanayan sa pagbigkas sa harap ng mga tagapakinig upang
maging malinaw at makabuluhan ang pagtalakay sa paksa.
117
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang tagumpay ng simposyum ay hindi lamang nakasalalay sa kahandaan ng
mga tagapagsalita. Malaki ang tungkuling ginagampanan ng mga tagapakinig sa
gawain. Ang aktibong tagapakinig ay makatutulong upang maging produktibo ang
simposyum. Ang mabuting pakikinig ay nangangahulugang pagpapakita ng interes
sa paksang tinatalakay, paggalang sa mga tagapagsalita at kapwa tagapakinig,
maayos na paraan ng pagtatanong at matalinong pagbibigay ng reaksiyon ukol sa
mga napakinggan.
ILIPAT (PARA SA MODYUL 2)
PY
Sa kabuuan, kung ang lahat ay may kahandaan sa gawain, ang pagdaraos
ng simposyum ay isang kapaki-pakinabang na uri ng ehersisyong pangkaisipan at
kasanayan sa pagsasalita at pakikinig.
D
Pamantayan
C
O
Miyembro ka ng Pintig at Tinig, isang pangkat ng mga manunulat. Upang mapaunlad
pa ang inyong kasanayan sa pagsulat, magsasagawa kayo ng isang simposyum.
Hinati kayo sa pangkat upang magsagawa ng suring-basa sa isang akdang tuluyan.
Ang pangkat mo ay naatasang magsagawa ng suring-basa ng isang akdang tuluyan
mula sa isa sa mga bansa sa Mediterranean. Ito ay ibabahagi ng pangkat sa buong
grupo upang makritik ang ginawang pagsusuri. Sikaping sundin ang pamantayang
ibinigay upang maging matagumpay ang gagawing pagsusuri at pagdaraos ng
simposyum.
EP
E
I. Suring-basa (30 puntos)
a. Mabisang Panimula ……………………..……
b. Pagsusuring pangnilalaman …………………
c. Pagsusuring Pangkaisipan …………………
d. Buod …………………………………………..
D
II. Pagbabahagi (20 puntos)
a. Kahandaan ………………………………
b. Pagbabahagi ng impormasyon ………….
c. Lalim ng pagsusuri ……………………….
Kabuuang Puntos
5 puntos
10 puntos
10 puntos
10 puntos
5 puntos
5 puntos
10 puntos
50 puntos
INTERPRETASYON
Napakahusay: 45-50 puntos
Mahusay: 35-44 puntos
Mahusay-husay: 25-34 puntos
Dapat pang paghusayan: 24 puntos-pababa
Binabati kita sa matagumpay mong pagtuklas ng karunungan at pagpapaunlad
ng iyong mga kasanayan. Ipinakita sa iyo ng mga natalakay na akdang pampanitinikan
sa Modyul 1 kung gaano kahalaga ang kultura ng bawat bansa at kung paano ito
nakaaambag sa pag-unlad ng paraan ng pamumuhay ng iba’t ibang bansa na
naiimpluwensiyahan nito. Ihanda ang iyong sarili sa paglalakbay sa mga akdang
pampanitnikan ng mga bansang Kanluranin tulad ng Brazil, Carribean, Amerika,
Iceland, Portugal, at Inglatera.
118
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GLOSARYO
abstraktong damdamin – hindi tiyak na pakiramdam
adobe – tisang yari sa putik na pinatuyo sa araw; bahay
Aesir – ang tawag sa mga diyos ng Norse
alindog – personal na halina, pang-akit; karilagan; kariktan; kagandahan
an gnewa – sulong; lusob
angkan – pamilya; lipi, lahi; henerasyon, salin-lahi; hinlog, kamag-anak.
argumento – paliwanag o pagmamatuwid
Asgard – ang kaharian ng mga Aesir
PY
antelope – isang hayop sa Africa at Asia na kawangis ng usa, may sungay at matuling
tumakbo
balaraw – punyal, sundang
balintataw – gunita, alaala
C
O
Bagong - Kaharian sa Egypt (New Kingdom) – sinaunang panahon 1570-1085
B.C. (New Kingdom)
baobab – tropikal na puno na ang dahon ay ginagamit na panahog sa pagluluto
D
bathin – pagdaanan
bikig – tinik sa lalamunan; nakaharang
EP
E
binalaan – binigyan ng babala o paalaala
Bu-ad – ritwal na isinasagawa ng mga taga-Ifugao upang magkaroon ng anak at
masaganang buhay
buhalhal – walang kaayusan sa gawi at pag-iisip, hibang, bulagsak
buhay – pananatili sa daigdig ng isang tao o hayop na kumikilos o lumalaki.
buhong – buktot, kuhila, imbi, mapaglinlang, manggagantso, mandaraya, salbahe
D
buktot – malupit, buhong, mabagsik, imbi
calabash – lalagyan na ginagamit na mangkok
cowrie – yari sa shell na ginagamit bilang palamuting mga Afrikano. Ginagamit din sa
ritwal at paniniwalang panrelihiyon.
dagli – mga sitwasyong may nasasangkot na mga tauhan ngunit walang aksyong
umuunlad, gahol sa banghay, at mga paglalarawan lamang.
dampa – kubo, barong-barong, munting bahay
daratal – darating, sasapit
demolisyon – sapilitang pagpapaalis sa istruktura
335
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
diktaturyal – pamamahala ng isang tao na walang limitasyon ang kapangyarihan
diskriminasyon – hindi pagkakapantay-pantay na maaaring sa lahi o katayuan
dumadantay – humahaplos; pagpatong ng kamay o paa sa anumang bagay
dumaplis – pasapwa na tama; sumagi, hindi nasapol
dupok – madaling masira
editoryal – mapanuring pagpapakahulugan ng kahalagahan ng isang napapanahong
pangyayari upang magbigay ng kaalaman, makapagpaniwala o makalibang sa
mambabasa
PY
egwugwu – espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng mascara ang tribu at sumasanib
sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaang mga Egwugwu ang
pinakamataas na hukom sa lupaing Nigeria.
Egypt – bansang nasa hilagang-silangan ng Africa na nasa hangganan ng
Mediterranean Sea at Red Sea.
C
O
Ekwe – isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sangang kahoy. Isang
uring drum na may iba’t ibang uri at disenyo.
Emperador – pinuno, lider
espiritu – kaluluwa, tapang, katapangan, lakas, sigla, damdamin, loob, kalooban,
diwa, layon, alak
D
extemporaneous – maingat na inihandang pananalita ngunit binigkas ng walang
hawak na kopya
EP
E
food threshold – itinakdang panukat sa komposisyon ng pagkain na basehan ng
kahirapan
galanos – isang uri ng isda katulad ng marlin
ganid – sakim, mapangamkam, gahaman
garapa – garapon, bote, botelya
genre – isang tiyak na uring akdang pampanitikan
D
gerero – mandirigma
gnougous – halamang-ugat
Greece – bansa mula sa timog-silangan ng Europe
Greek – tao mula sa Greece, wika sa Greece
griot – mananalaysay
Guidance Counselor – propesyunal na tagapayo at tagagabay ng mga mag-aaral
kaugnay ng kanilang pampersonal, pang-akademiko at pampropesyunal na mga
alalahanin.
gumimbal – gumulat, yumanig
hayna – isang uri ng ibon
336
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
hibang – luko-luko, haling, wala sa hustong pag-iisip
hilakbot – gulat, takot, kilabot, nakahihindik na damdamin
hilam – mahapding sakit sa mata dahil sa sabon, usok, atbp., peklat sa balat lalo na
sa mukha
himutok – hinaing, daing, tampo, hinagpis, pagdaramdam, taghoy
hinagupit – hinampas, pinalo; sinalanta
hinutok – binaluktot, binali; hinubog; sinupil, dinisiplina
humagibis – humarurot, tumakbo nang mabilis, tumulin
PY
humangos – suminghap, hiningal, hinabol ang hininga
humayo – sumulong, lumakad
humuhulma – nagbibigay hugis o anyo sa isang bagay
huwego – set, terno
C
O
Ifugao – isang lalawigan sa Rehiyong Administratibo ng Cordillera, tawag sa pangkat
ng mga taong nakatira sa Ifugao, mula sa salitang Ipugo na nangangahulugang
mortal
Igbo – katutubong tao mula sa Timog-Silangang Nigeria. Karamihan sa kanila ay
magsasaka at mangangalakal.
D
Imperyo – kaharian
inabandona – iniwan
EP
E
inagurasyon – isang seremonya ng pagtatalaga sa katungkulan
inakay – sisiw o kiti ng ibon o manok; anak
inflation – pagpapalabas ng maraming salapi
ipinanlunas- ipinanggamot
itakwil – iwaksi, itanggi, di-pagkilala
D
itimo – ibinaon; itinusok, itinagos
kabantugan – kasikatan; pagiging pamoso, tanyag, kilala
kabisera – sentro, gitna
kahabag-habag – kaawa-awa, kalunos-lunos
kakintalan – iniiwang impresyon sa mambabasa
kalasag – panangga, pananggalang
kalawakan – kaluwagan, kalaparan; papawirin, atmospera, alangaang
kanlong – nasisilungan, nalililiman, kubli, nakatakip, nakatago
Kanluran – gawing lubugan ng araw, oste, kabila ng silangan
337
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kanugnog – karatig, tabing-lungsod, katabi
kapangyarihan – lakas, impluwensya, puwersa, poder; kapasidad, autoridad, pakultad
kapita-pitagan – kagalang-galang
kariktan – kagandahan
karsel – piitan, bilangguan, kulungan
katad – balat, kuwero
katatawanan – umor, balantong; biro, siste; komikada.
kati – pagbaba o pag-urong ng tubig; sumpong, sigla; kalansing o lagitik
kinapos – kinulang, hindi sapat; hikahos, salat, dahop
PY
kawan – langkay, isang grupo o pangkat; kulumpol, pulutong
klasikal na mitolohiya – mitolohiyang mula sa Rome at Greece, mitolohiyang GecoRoman
C
O
kompidensiyal – lihim
komplikasyon – hindi simple, magulo, mahirap
konklusyon – katapusan, hinuha o pasya
EP
E
D
kultura – ang kalinangan ng isang lipunan. Sinasalamin nito ang mga ideya, pananaw,
kaugalian, kakayahan at tradisyong umunlad ng isang lipunan. Bahagi rin nito
ang institusyong tagapaghubog ng kamalayan ng mamamayan tulad ng paaralan
(edukasyon), pahayagan, midya, relihiyon, at mga establisimentong pansining.
Kung minsan ay isang tiyak na pangkat na magpatuloy o gumawa ng ilang bagong
kilos.
kutob – sapantaha, kaba, hinala; pangamba, takot
lagom – paglalahat o pagbubuod
lanseta – kortapluma, laseta
lapastangan – walang-galang, walang pakundangan, mapang-alipusta
D
lathalain – isang sanaysay batay sa tunay na pangyayari na nagtataglay ng
pagpapaliwanag, sanligan at impresyon ng sumulat
latigo – kumpas, pamalo, pang hagupit sa kabayo
Latin – sinaunang wika ng mga Roman
libakin – tuyain, libakin, aglahi, kutyain
liberalisasyon – kaluwagan o di-mahigpit
ligaw – wild sa Ingles
liriko – isang uri ng tula na may kaayusan at katangian ng isang awit na nagpapahayag
ng matinding damdamin ng makata
lumbay – lungkot, hapis; dalamhati; pighati; tamlay
338
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
lumusong – pumanaog, bumaba
mafia – sikretong organisasyon ng mga taong gumagawa ng masasamang elemento
magapi – matalo, masupil, malupig, madaig, mabihag
maibsan – mabawasan
malilirip – makukuro, mapag-iisip-isip, mapagmumuni-muni, mapagninilay-nilay
manghuhuthot – taong umuubos ng salapi ng iba, maninipsip
maninimdim – magseselos
masidhi – maalab, matinding pagnanais
PY
materyalistiko – taong higit na pinahahalagahan ang materyal na bagay
mautas – matapos, mamatay, mayari
C
O
mito – myth sa Ingles,matatandang kuwentong bayan tungkol sa mga bathala, diyos
at diyosa at kakaibang mga nilalang, tungkol sa pagkakalikha ng daigdig, at iba
pang kalikasan, tungkol sa pinagmulan o pagkakalikha ng mga unang tao, tungkol
sa iba pang may kinalaman sa pagsamba ng tao sa kanilang anito
mitolohiya – kalipunan ng mga mito mula sa isang pangkat ng tao o kultura na
nagsasalaysay tungkol sa kanilang mga ninuo, bayani,diyos at diyosa, mga
supernatural na mga nilalang at naglalahad ng kasaysayan, agham o pag-aaral ng
mga mito
D
Mitolohiyang Norse o Mitolohiyang Eskadinaba – ang mitolohiyang mula sa
hilagang Europa kung saan ang mga tao ay nagsasalita ng Germanic languages
EP
E
Momma – halamang nginunguya ng mga taga Cordillera na panlaban sa lamig at
gutom. Sa mga taga-Ifugao ang pagnguya nito ay ginagawa bilang pakikipagugnayan sa kapwa.
monghe – pari
munsik – bulilit; karampot, katiting; maliit
nagbabantulot – nag-aatubili, nag-uurong-sulong, nag-aalanganin, natitigilan
D
nagpabuyo – nahimok, nahikayat, nakumbinse, naganyak, nakayag, nayaya
nagsipat-sipat – tumingin-tingin
nagtatampisaw – naglalaro sa tubig
nalipol – napuksa; napatay, naubos, nasaid
name – isang damong makamandag
nanagano – nagsakripisyo; dedikasiyon; pagtatalaga sa Diyos sa anumang
mangyayari o kapalaran
nananaghoy – nananangis, malakas na pag-iyak na may kasamang daing
nananariwa – nagunita, naalala, nagbalik sa isip
naninibugho – nagseselos, naiinggit, nangingimbulo
339
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
napahikbi – napaiyak, napanguyngoy
naparam – nawala, napawi, nagmaliw, nabura, naglaro
nasimot – nasaid, naubos, walang tira
nasulo – natanglawan
natigagal – nabagabag, natigatig, naligalig
naumid – hindi nakapagsalita, di-nnakaimik; natahimik
negatibo – masama, hindi maganda o mabuti
nyumba – bahay
PY
obra-Maestra – isang uri ng likhang-sining na napagkalooban ng mataas na uri ng
parangal; kinilala; naging tanyag at kakaiba sa uri nito; may taglay na kariktan.
ogene – malaking metal bell na ginawang mga igbo sa Nigeria.
paghimlay – paghiga, pag-idlip pagtulog, pamamahinga, paghilata
C
O
pagpapatiwakal – pagpapakamatay, pagkitilngsarilingbuhay
pagsasalat – pagdarahop, paghihikahos; laging kulang
pagsibol – pagtubo, pag-usbong, paglitaw
pag-utas – pagtapos, pagyari; pagpatay
D
painod-inod – dahan-dahan; paunti-unti
EP
E
paksang-diwa o tema (theme) – itoy pangunahing kaisipan ng tula, katha, dula,
nobela, sanaysay, kuwento ng isang pangkalahatang pagmamasid sa buhay ng
may-akda na nais niyang ipahatid sa mambabasa. Hindi ito dapat ipagkamali sa
sermon o aral. Hindi sapat na sabihing tungkol sa pagiging ina ang tema. Paksa
lamang itong maituturing. Ilahad ito ng ganito; kung minsa’y puno ng pagkasiphayo
kaysa kaligayahan ang pagiging ina.
palamara – sukab, lilo, taksil, traydor
palasak – karaniwan, ordinary; laganap, uso
D
palayan – bukid na taniman ng palay.
palunpong – halamang tumutubo mula sa bumagsak na buto, kumpol, langkay,
buwing, pumpon
panagimpan – pangarap, ilusiyon; hangarin, layunin, pita
panambitan – daing, tanguyngoy, panawagan, hinaing, luhog, dalangin
panangis – pag-iyak, pagluha
pandudusta – panlalait, panghahamak
pang-aalimura – pang-iinsulto, pangungutya, panlalait, panlilibak
pangdudusta – panghahamak, pang-aalipusta
340
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pangimbulo – pagkainggit
pang-uusig – pagtugis, pagsisiyasat; pagsasakdal
paniniwala – pananalig, akala; sariling palagay
panlilibak – panunuya, pangungutya, pang-uuyam, pang-iinsulto
panunuring pampanitikan – tumutukoy sa matalino at maingat na paghusga sa mga
bagay na pinupuna o sa anumang akdang pampanitikan
PY
panunuring pampelikula – pagrerebyu o pagsusuri ng pelikula kung saan ang
manunuri ay maingat na nagtitimbang at nagpapasya sa katangian nito. Tinutukoy
nito ang pagsusuri hindi lamang sa kahinaan at kakulangan nito kundi gayundin
sa mabubuting bagay na dapat isaalang-alang sa pagpapaganda ng pelikula para
sa pagmemerkado o pagmamarket (marketing) at ginagamit upang mahikayat o
mahimok ang mga madla (mga manonood, mga mambabasa, o mga tagapakinig
pasulyap-sulyap – pagtingin nang hindi matagal; panakaw na tingin
payak – simple, katutubo
C
O
patalastas – isang uri o anyo ng komunikasyon o pakikipagtalastasan
pensiyon – natatanggap na pera trabaho o naglingkod sa gobyerno ang nakatatanggap
nito
persona – nagsasalita sa isang akda
piging – bangkete, salu-salo, handaan, anyaya
D
pilapil – dikeng mababa na nakapaligid sa taniman ng palay, sa palaisdaan atbp;
palimping, pimpin, tarundong, latawan
EP
E
pinanday – hinubod, hinulma
pinangilagan – iniwasan
polisiya – mga patakarang ipinatutupad
positibo – mabuti, pasulong
prinsipyo – simulain; paniniwala, paninindigan
D
pumapawi – bumubura, inaalis, pinaglalaho, tinatanggal
putik – lupang basa o luad na malagkit; lusak, burak; pusali, lablab, lunaw
realismo – ipinapakita ng isang akdang pampanitikan na may realismong pananaw
ang katotohanan. Ipinalalasap nito ang buhay maging ito man ay hindi maganda.
Layunin nitong ilahad ang tunay na buhay.
rima – pagkakaroon ng pare-parehong tunog sa huling pantig sa huling salita ng
bawat taludtod
Roman – tumutukoy sa sinaunang lungsod ng Rome at mga teritoryo at mga taong
naninirahan dito
Rome – kabisera ng Italy na matatagpuan sa sentro ng bansa, sa lipunan, o posisyon
sa buhay
341
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sabsaban – kainan ng mga hayop, labangan
sakbibi – sakmal, puno
salamangkero – taong bihasa sa panlilinlang sa pamamagitan ng bilis ng kamay
sapulin – tamang-tama sa gitna; tamaan
sapupo – sapo, salo
silangan – dakong sikatan ng araw.
PY
simbolo – ito ang mga salita na kapag binanggit sa isang akdang pampanitikan
ay nag-iiwan ng iba’t ibang pagpapakahulugan sa mambabasa, isang bagay o
kaisipan na kumakatawan sa iba pang konsepto at maaaring bigyan ng maraming
antas ng kahulugan
sinauna – sa unang panahon, mula sa kabihasnan noong unang panahon
sofas – mandirigma
sugpuin – huwag palalain
C
O
soneto – isang uri ng tula na nagmula sa Italya na may labing apat na taludtod at
sampung pantig sa bawat taludtod
Sultan – pinakamataas na puno ng mga Muslim
suwi – anak, supling; sibol
talukbong – belo, pandong, saklob
D
talumpati – deklarasyon;diskurso;bigkas,resitasyon;pananalita sa harapan ng
maraming tao nang tuluyan.
EP
E
tambuli – sungay na kung hipan ay tumutunog nang malakas; kurneta, tambuyok
tamtam – maliit na tambol
tana – agimat na tari ng tandang
tanikala – kadena, kadenita, kadenilya; kawing-kawing na singsing na bakal
tari – matulis na patalim na ikinakabit sa paa ng manok
D
tauhang lapad – ang uri ng tauhan na hindi nagbabago ang katangiang taglay mula
simula hangang sa wakas ng kuwento
tayutay – ito’y isang anyo ng paglalarawang-diwa na kakaiba at malayo sa karaniwang
paraan ng pananalita at naglalayong magawang marikit upang maging mabisa at
kawili-wili ang pag-unawa at pagdama ng sinuman sa damdaming ipinahihiwatig
terorismo – sistematikong paggamit ng karahasan
tikis – pangyayamot, pang-iinis, pananadya
tumalilis – tumakas, umilag, palihim na umiwas
winasak – sinira
yapak – apak, tapak, tuntong; yurak; walang sapin sa paa; bakas
yumuyungyong – tumatangkilik; nalililiman, yumuyupyop
342
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
EP
E
D
C
O
PY
BIBLIOGRAPI
Mga Aklat
Aganan, Fernanda P. 1999. Sangguniang Gramatika ng Wikang Filipino. Quezon City:
Sentro ng Wikang Filipino, UP.
Alejandro, Rufino. 2001. Wika at Panitikan IV. Manila: Vibal Publishing House.
Anderson, Robert et. al. 1993. Element of Literature First Course. USA: Harcourt
Brace Jovanovich, Inc..
Arrogante, Jose A. et al. 2004. Panitikang Filipino- Antolohiya. Mandaluyong City:
National Bookstore.
Arrogante, Jose et al. 1991. Panitikang Filipino- Pampanahong Elektroniko.
Mandaluyong: National Bookstrore.
Arsenio L. Sumeg-ang. 2005. Ethnography of the Major Ethnolinguistic groups in the
Cordillera, Quezon City: Cordillera Schools Group, Inc. and New Day Publishers.
Atalia, Eros. 2011. Wag Lang Di Makaraos. Pasay City: Visual Print Enterprises.
Baisa-Julian, Aileen G. at Dayag, Alma M., 2012. Pluma III Wika at Panitikan para sa
Mataas na Paaralan. Quezon City: Philippines, Phoenix Publishing House, Inc.
Cariño,Maria Luisa A.,1990. Cordillera Tales. Quezon City: New Day Publishers.
Ceciliano, Jose C. 1991. Pamahayagang Pangkampus. Quezon City: Rex Bookstore.
Dillague, Nora M. 1990. Sandigan -Sining ng Komunikasyon para sa Mataas na
Paaralan. Manila: Phoenix Pub. House Inc.
English, Leo James. 1977. English-Tagalog Dictionary. Quezon City: Kalayaan Press
Mktg. Ent. Inc.
Ferrara, Cosmo F. et.al. 1991. Enjoying Literature. California: Glencoe/McGraw-Hill.
Gonzales, Lydia Fer. et.al. 1982. Panitikan sa Pilipino. Manila: Rex Book Store.
Hamilton, Edith. 1969. Mythology. New York: Warner Books Inc.
_______________. 1999. Mythology: Timeless Tales of Gods and heroes. Little Brown
and Company.
Jocson, Magdalene O. et. al. 2005. Filipino 2- Pagbasa at Pagsulat Tungo sa
Pananaliksik. Quezon City: Lorimar Publishing Co. Inc.
Lacsamana, Leodivico C., et.al. 2003. Filipino: Wika at Panitikan sa Makabagong
Henerasyon IV. Makati City: Diwa Learning Systems, Inc.
Longa, Asuncion B. et.al., 2010. Filipino I. Lipa City, Batangas,: United Eferza Academic
Publications, Co. .
Macaraig, Milagros B. 2000. Pagpapahayag, Retorika at Bigkasan. Manila : Rex
Bookstore, Inc.
________________. 2014. Sulyap sa Panulaang Filipino.Manila: Rex Book Store,
Inc.,
Mallinllin, Gabriel F. et.al. 2002. Kawil I - Aklat sa Paglinang ng Kasanayan sa Wika at
Literatura.,Manila: Rex Bookstore Inc..
Resuma, Vilma Mascarina. Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino
Komunikatibong Modelo.
Sagalongos, Felicidad E. 2013. Diksyunaryong Ingles-Filipino, Filipino-Ingles.
Madaluyong City: National Bookstore.
Santiago, Alfonso B. at Norma G. Tiangco. 2006. Makabagong Balarilang Pilipino.
Manila : Rex Bookstore, Inc.
Santiago, Alfonso O. 2003. Sining ng Pagsasalingwika-Ikatlong Edisyon. Manila: Rex
Bookstore.
Santiago, Jesus Manuel. 1998. Ang Matanda at ang Dagat. Sentro ng Wikang Filipino,
UP, Manila.
Santiago, Erlinda M. et.al 1989. Panitikang Filipino Kasaysayan at Pag-unlad
Pangkolehiyo.Manila: National Book Store.
343
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
EP
E
D
C
O
PY
Santos, Bernie C. at Corazon L. Santos. 2002. Kawil II -Aklat sa Paglinang ng
Kasanayan sa Wika at Literatura. Quezon City: Rex Bookstrore Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 1995. New Vicasian’s English-Pilipino
Dictionary. Pasig: Anvil Pub., Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 2001. English-Pilipino Dictionary. Pasig: Anvil
Publishing Inc..
Silverio, Julio F. Bagong Diksyunaryong Pilipino-Pilipino. Mandaluyong City: National
Boookstore.
Villafuerte, Patrocinio V. 2002. Panunuring Pampanitikan. Sampaloc, Manila: Rex
Bookstore Inc.
____________________. 2002. Talumpati, Debate at Argumentasyon. Valenzuela
City: Mutya Publishing House.
___________________. 2012. Pagpapahalaga sa Panitikan - Sining Pantanghalan.
Malabon City : JIMCYZVILLE Pub..
1980. Magandang Balita: Bibliya . Manila: Philippine Bible Society.
1987. Ninth New Collegiate Dictionary. USA: Merriam Webster Inc.
1996. Literature World Masterpieces. New Jersey,USA : Prentice Hall Inc,.
2011. Panahon -Ang Pag-ahon sa Hamon ng Pagbabago ng Klima. Kabang kalikasan
ng Pilipinas Foundation, Inc. at WWF-Phil.
344
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Internet
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.huffingtonpost.com/2011/01/03/dilma-rousseff-inaugurati_1_n_803450.html,
www.gov.ph/1986/02/25/inaugural-speech of president-corazon-c-aquino-on-feb-25-1986
http://www.destination360.com/caribbean/history
http://pinoyweekly.org/new/2012/10/para-sa-kagalingan-at-karapatan-ng-mga-bata/comment-page-1/
htpp:tl.wikipedia.org/wiki/mitolohiyangnordiko
http://bibleforchildren.org/PDFs/tagalog/Samson%20Gods%20Strong%20Man%20Tagalog.pdf
http://www.wattpad.com/71491550-norse-mythology
PY
https://www.google.com.ph/search?q=emoticon&tbm=isch&ei=zwy2U5izC4zsoATmxILgBQ#facrc=_&im
gdii=_&imgrc=6oOshmlrHhttp://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Reden/EN/JoachimGauck/Reden/2014/140131-MunichSecurity-Conference.html
C
O
http://www.scribd.com/doc/76742424/Sintahang-Julieta-at-Romeo-revised2
https://www.google.com.ph/search?q=romeo+and+juliet&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=yVezU87vB
c3AoASos4CQCg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#q=romeo+and+julietwilliam+shakespear
e&tbm=isch&facrc=_&imgdii=_&imgrc=wTz_JAvc6U_diM%253A%3BzgZVfo8uX0NKFM%3Bhttp%253
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fimages%252Fdickseeromeo.jpg%3Bhttp%253
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fotherbooks%252Fws_romeoandjuliet.html%3B
483%3B401
EP
E
D
https://www.google.com.ph/search?q=3+kings&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=5xuyU_2DFMbuoAT
B5IC4Aw&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#facrc=_&imgdii=_&imgrc=MW2HyXOy8Ng0zM%
253A%3BVaZtrQPIuoqASM%3Bhttp%253A%252F%252Fholidays.mrdonn.org%252F3kingsxmas.GIF
%3Bhttp%253A
http://tl.answer.com/Q/Ano ang mga anekdota ni Jose Rizal?
www.youtube.comwatch?v= ljNgw10mcs.Tsinelas ni Rizal.
http.//Iranian.com/main/bloglm.saadat-noury/first Iranian-mullah-who/was-master-anecdotes.html.
http.//www.a-gallery.de/docs/mythology.htm.
http.//www.a gallery.de/docs/mythology.htm.
D
www.livescience.com/39149-french-culture.html
https://www.google.com.ph/search?q=sample+stroyboard&esspv=2&biw=1366& bih = 667&1bm=isch &
imgil
En.Wikipedia.org/wiki/Epic of Gilgamesh
http://cdn.yardhype.com/wp-content/uploads/2012/11/Puppet-Dancing-in-South-Africa-yardhype.jpg
http://t1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSFqFdJx3RiKgKAfswPStnpcupqbc2P1DoVCGeFwdxzmvCj
T6SEx7oLkTU
http://www.anc.org.za/show.php?id=3132
https://www.google.com.ph/search?q=larawan+ng+kahirapan
https://www.google.com.ph/?gfe_rd=cr&ei=4BgMVI_wEYn8iAKqYQ&gws_rd=ssl#q=patalastas
http:// vjk112001.blogspot.com/2008/02/sa-mga-kuko-ng-liwanag-isang-suring.html
345
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
10
Filipino
EP
E
D
C
O
Modyul para sa Mag-aaral
D
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan.
Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon
na mag-email ng inyong mga puna at mungkahi sa Kagawaran ng
Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
ng kagamitan sa
pagtuturongngitoEdukasyon
ay magkatuwang na inihanda at
Kagawaran
sinuri ng mga edukador
mula sa mga
publiko at pribadong paaralan,
Republika
ng Pilipinas
kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang
nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at
mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
EP
E
D
C
O
PY
Filipino – Ikasampung Baitang
Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring
magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.”
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay
ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing
Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang
pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito.
Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng
materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang
karapatang-aring iyon.
Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at
yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa
Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung
ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa
mga may-akda.
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telephone blg. (02) 439-2204 o magemail sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral
D
Konsultant: Magdalena O. Jocson
Editor: Florentina S. Gorrospe, PhD
Mga Manunulat: Vilma C. Ambat, Ma. Teresa B. Barcelo, Eric O. Cariño,
Mary Jane R. Dasig, Willita A. Enrijo, Shiela C. Molina,
Julieta U. Rivera, Roselyn T Salum, Joselyn C. Sayson, Mary Grace A. Tabora,
at Roderic P. Urgelles
Mga Tagasuri: Joselito C. Gutierrez, Angelita Kuizon, Girlie S. Macapagal,
Marina G. Merida, Ma. Jesusa R. Unciano, at Evelyn Ramos
Mga Tagapangasiwa: Jocelyn DR. Andaya, Elizabeth G. Catao,
Cristina S. Chioco, at Evangeline C. Calinisan
Mga Tagaguhit: Ernesto F. Ramos Jr. at Jason O. Villena
Nag-layout: Camelka A. Sandoval
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group Inc.
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address:
5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex,
Meralco Avenue Pasig City
Philippines 1600
Telefax:
(02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address:
imcsetd@yahoo.com
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
MODYUL 2
Mga Akdang Pampanitikan ng South America
at ng mga Bansang Kanluranin
Panimula...................................................................................
Panimulang Pagtataya.............................................................
120
121
Aralin 2.1
Aralin 2.2
137
146
151
C
O
A. Panitikan: Ako Po’y Pitong Taong Gulang.......................
B. Gramatika at Retorika: Mga Salitang Nagpapahayag
ng Pangyayari at Damdamin.............................................
Aralin 2.3
131
PY
A. Panitikan: Talumpati ni Dilma Rousseff sa Kaniyang
Inagurasyon (Kauna-unahang Pangulong Babae ng Brazil)
B. Gramatika at Retorika: Kaisahan at Kasanayan
sa Pagpapalawak ng Pangungusap.................................
Aralin 2.4
D
A. Panitikan: Ang Matanda at Ang Dagat (Bahagi lamang)
158
B. Gramatika at Retorika: Mga Pahayag sa Pagsang-ayon
at Pagtutol sa Pagbibigay ng Puna o Panunuring Pampanitikan 167
EP
E
A. Panitikan: Sina Thor at Loki sa Lupain ng mga Higante...
B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Wastong Pokus
ng Pandiwa: Tagaganap at Layon sa Pagsusuri................
174
181
Aralin 2.5
D
A. Panitikan: Ang Aking Pag-ibig..........................................
B. Gramatika at Retorika: Mabisang Paggamit
ng Matatalinghagang Pananalita.......................................
187
192
Aralin 2.6
A. Panitikan: Sintahang Romeo at Juliet.............................
B. Gramatika at Retorika: Pokus sa Kagamitan
at sa Pinaglalaanan sa Pagpapahayag ng Sariling Damdamin
201
213
Aralin 2.7
A. Panitikan: Aginaldo ng mga Mago....................................
B. Gramatika at Retorika: Pokus sa Ganapan at Sanhi:
Gamit sa Pagsasalasay ng mga Pangyayari......................
219
227
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Modyul 2
PY
MGA AKDANG PAMPANITIKAN NG SOUTH AMERICA
D
EP
E
D
C
O
AT NG MGA BANSANG KANLURANIN
119
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
I. PANIMULA
Mahusay! Binabati kita sa matagumpay mong pag-aaral ng Modyul 1.
Ngayon natitiyak ko na magugustuhan mo ang susunod nating mga aralin sa
Modyul 2. Ito’y tungkol sa mga akdang pampanitikan ng South America at ng
mga bansang Kanluranin tulad ng Brazil, rehiyon sa isa sa mga isla ng Caribbean,
Estados Unidos, Inglatera, Iceland, at England.
C
O
PY
Ang panitikan ng ilang bansa sa Kanluran at South America na tumutukoy
sa malaking bahagi ng panitikan mula sa ancient era tungo sa kasalukuyang
panahon ng Indo-Europeo ay binubuo ng English, Español, French, Italy, at Russia
­— na pawang ang pinagmulan ng kanilang pamanang panitikan ay sa sinaunang
Greece at Rome. Ang naturang pamanang ito ay pinangalagaan at kalaunan ay
nagbagong-anyo sa pamamagitan ng paglaganap ng Kristiyanismo. Nagpalipatlipat ito sa buong kontinente ng Europe hanggang sa umabot sa mga bansa sa
Kanluran. Mula noon hanggang ngayon, masasalamin sa panitikan ng mga bansa
sa Kanluran ang pagkakaisa sa kanilang mga tema o paksain at ang pagkakabuo
ng kanilang mga akda na nagbigay ng sarili nilang pagkakakilanlan sa iba pang
kontinente ng mundo.
EP
E
D
Sa Modyul na ito lilinangin sa iyo ang pag-unawa at pagpapahalaga sa
mga akdang pampanitikan tulad ng talumpati, dagli, nobela, mitolohiya, tula, dula
at maikling kuwento na mula sa mga bansa sa Kanluran. Mapag-aaralan mo rin
dito ang pagpapalawak ng pangungusap, paggamit ng salitang nagpapahayag ng
pangyayari at damdamin, wastong gamit ng iba’t ibang uri ng pokus tulad ng pokus
tagaganap, layon, pinaglalaanan, kagamitan, ganapan, at sanhi. Mauunawaan mo
rin ang mabisang paggamit ng matatalinghagang pananalita at ng mga pahayag
sa pagsang-ayon at pagtutol sa pagbibigay ng puna o panunuring pampanitikan.
Sa daloy ng pagtalakay sa mga aralin, inaasahang masasagot mo ang pokus na
tanong kung paano nga ba naiiba ang mga akdang pampanitikan ng mga bansa
Kanluran sa iba pang mga bansa? Gayundin, kung paano nakatutulong ang mga
kaalaman sa gramatika at retorika para higit mong maunawaan at mapahalagahan
ang mga akdang pampanitikan ng mga bansa sa Kanluran? Malalaman mo ang
sagot sa mga tanong na ito sa patuloy mong pag-aaral sa mga sulating nakapaloob
dito.
D
Sa pagtatapos ng Modyul na ito ikaw ay inaasahang makapaglalathala
ng iyong sariling akda sa hatirang pangmadla (social media) na itataya batay sa
sumusunod na pamantayan: a). orihinalidad, b.) makatotohanan at napapanahong
paksa, c.) kakintalan, d.) wasto at angkop na gramatika/retorika, at e.) hikayat at
kaaliwan sa mambabasa.
120
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
II. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa nilalaman ng
modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo ang letra ng tamang
sagot at isulat ito sa patlang
1. Isang sangay ng panitikan na nasusulat sa anyong tuluyan na maaaring
tumalakay sa anomang isyu sa kapaligiran. Isa itong matalinong pagkukuro
ng sumulat tungkol sa isang paksa.
a. editoryal
c. sanaysay
b. talumpati
d. talambuhay
PY
2. Isang uri ng akdang pampanitikan na nasa anyong tuluyan na may mga
sitwasyong nasasangkot ang tauhan ngunit walang aksiyong umuunlad, gahol
ang banghay at mga paglalarawan lamang.
a. kuwentong bayan
c. dagli
b. maikling kuwento
d. komiks
C
O
3. Ang paksa ang siyang layon ng pangungusap. Ito ay nasa pokus na _______.
a. tagaganap
c. pinaglalaanan
b. layon
d. sanhi
4. Sila ang mga tauhan sa dulang sinulat ni William Shakespeare na naglarawan
sa walang kamatayang pag-ibig na humantong sa isang trahedya.
a. Samson at Delilah
c. Florante at Laura
b. Romeo at Juliet
d. Thor at Loki
D
5. Bakit hindi maaaring magmahalan sina Romeo at Juliet?
a. magkaaway ang kanilang mga angkan
b. pakakasal na si Juliet kay Paris
c. labag sa kultura ng mga Capulet na mapakasal sa isang Montague.
d. wala sa nabanggit
EP
E
6. Ano ang dalawang mahahalagang yaman nina Jim at Della na nagawa nilang
isakripisyo para maibili ng aginaldo ang bawat isa?
a. diyamanteng kuwintas
c. gintong relos
b. buhok
d. mamahaling suklay
a. b at d
b. c at d
c. b at c
d. a at d
D
7. Isang uri ng tula na nagmula sa Italy na may labing-apat na taludtod at sampung
pantig sa bawat taludtod.
a. soneto
c. haiku
b. tanaga
d. alegorya
8. Sa anong taon nailimbag ang nobelang “Ang Matanda at ang Dagat?”
a. 1950
c. 1952
b. 1951
d. 1953
9. Anong damdamin ang ipinahihiwatig sa pahayag na, “Ipinaputol ko at ipinagbili,”
wika ni Della. “Hindi ba gusto mo rin ako kahit putol na ang aking buhok?”
a. pag-aalala
c. pagkainis
b. pagtataka
d. pagtatampo
10. Sa pangungusap na, “Ipinanggising ni Rizal sa mga Pilipino ang Noli Me
Tangere at El Filibusterismo,” ano ang ipinokus ng pandiwang ipinanggising?
a. Rizalc. Noli Me Tangere at El Filibusterismo
b. Pilipino
d. wala sa nabanggit
121
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
11. Sa pangungusap na, “Pinagpiknikan ng mga turista ang paanan ng bundok,”
anong pokus ng pandiwa ang may salungguhit?
a. ganapan
c. layon
b. pinaglalaanan
d. direksiyon
12. “Langoy namin ang malinis na batis sa kanluran.” Anong pandiwa ang dapat
gamitin upang mabuo ang diwa ng pahayag na nasa pokus na ganapan?
a. nilangoy
c. kalalangoy
b. pinaglanguyan
d. nilanguyan
13. Talagang palabasa ang kaniyang anak na dalaga. Ang may salungguhit ay
isang ___________ na ginamit upang mapalawak ang pangungusap.
a. ingklitik
c. pang-uri
b. komplemento
d. pang-abay
PY
14. Si Eric ay nagtalumpati nang buong husay sa harap ng madla. Ang pokus ng
pandiwa ay _________.
a. tagaganap
c. pinaglalaanan
b. layon
d. sanhi
C
O
15. Ang salitang buti kapag nilagyan ng panlapi na ma- at inulit ay magiging mabutibuti na ang ibig sabihin ay _________.
a. magaling
c. maayos
b. magaling-galing
d. katamtamang ayos
D
16. Ang sumusunod ay mga elementong taglay ng mitolohiya liban sa _________.
a. tumatalakay sa mga diyos at kanilang kabayanihan
b. may kaugnayan ng paniniwala sa propesiya
c. kapani-paniwala ang wakas
d. may salamangka at mahika
EP
E
17. Aling pangkat ng pandiwa ang nasa pokus tagaganap?
a. lumikas, nag-ani, magsusulat
b. ibinili, malaman, pag-aaralan
c. ipinambili, ipansulat, ipanghakot
d. ikinalulungkot, ikinatutuwa, ikinasawi
D
18. Kasinlaya ito ng mga lalaking
Dahil sa katwira’y hindi paaapi,
Kasingwagas ito ng mga bayaning
Marunong umingos sa mga papuri.
Anong uri ng tayutay ang makikita sa binasang saknong?
a. pagwawangis
b. pagtutulad
c. pagbibigay-katauhan
d. pagmamalabis
19. Alin sa sumusunod ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga salita ayon sa
tindi ng damdamin?
a. pag-ibig, pagsinta, pagmamahal, pag-irog
b. pagsinta, pag-irog, pag-ibig, pagmamahal
c. pag-irog, pag-ibig, pagmamahal, pagsinta
d. pagsinta, pag-irog, pagmamahal, pag-ibig
122
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 20 at 21
Iniibig kita nang buong taimtim,
Sa tayog at saklaw ay walang kahambing,
Lipad ng kaluluwang ibig na marating
Ang dulo ng hindi maubos-isipin.
Yaring pag-ibig ko’y katugon, kabagay
Ng kailangan mong kaliit-liitan,
Laging nakahandang pag-utus-utusan,
Maging sa liwanag, maging sa karimlan.
- Ang Aking Pag-ibig
PY
20. Alin sa sumusunod ang katangiang hindi taglay ng persona sa tula?
a. mapagtiis
c. masayahin
b. mapagpakumbaba
d. mapagmalasakit
C
O
21. Ipinapahayag ng persona sa tula ang kaniyang pagmamahal at pagsinta sa
taong kaniyang iniibig sa pamamagitan ng ________________.
a. pagsasalarawan ng tunay na pag-ibig
b. paghahambing nito sa iba’t ibang bagay
c. paglalahad ng mga pangyayari sa buhay nila
d. pagpapahiwatig ng nararamdaman
EP
E
D
Para sa mga Bilang 22-24
Lumipas na ang panahon ng pag-aaklas laban sa paniniil ng mga mananakop:
ginawa na ito nila Rizal at Bonifacio, ng mga Katipunero at iba pang bayaning Pilipino.
Ginawa nila ito dahil mulat silang walang ibang magtatanggol sa ating karapatan;
walang ibang magsusulong para sa kinabukasan ng ating bayan; walang ibang
magtutulak para sa ating ganap na kalayaan, kundi tayo ring mga Pilipino. Wala
nang iba. Salamat sa kanila, isandaan at labinlimang taon na nating ipinapahayag
sa mundo na tayo’y isang bansang malaya.
Habang nagbabalik-tanaw at binibigyang-halaga natin ang ating kasarinlan,
mulat ang pamahalaan sa tungkulin nitong pangalagaan ang kalayaang ito. Kaya
naman naninindigan tayo para sa ating mga karapatan bilang bansang may sariling
soberanya, bilang bayang nagbuwis na ng buhay para sa kalayaan, bilang Pilipinas
na may sariling bandila na kapantay ng lahat.
- Pang. Benigno C. Aquino III, pagdiriwang ng anibersaryo ng Araw ng Kalayaan
D
22. Sa unang pangungusap, nais ipahayag ng pangulo ang _______.
a. pagtuligsa sa mga mananakop
b. paghikayat sa madlang magkaisa
c. pagpapahalaga sa pagtanggol sa bayan
d. pagbibigay-pugay sa mga bayaning Pilipino
23. Sinasabi ng pangulo sa ikalawang talata na _______ liban sa _______.
a. pahalagahan ang ating kalayaan
b. magbuwis ng buhay para sa kalayaan
c. tungkuilin ng estado na pangangalagaan ang kalayaan
d. maninidigan sa mga karapatan bilang bansang malaya
24. Layunin ng talumpating ito na bigyan ng pagpapahalaga ang/ang mga _______.
a. bayani c. kalayaan
b. bandila
d. bansa
123
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
25. Ang angkop na kasabihan sa sitwasyong “nilinlang si Thor ng Hari ng mga
Higante upang hindi sila mapasakop sa kapangyarihan nito.”
a. Ang mabuting layunin ay hindi mapapangatwiranan sa masamang
paraan.
b. Matalino man ang matsing napaglalalangan din.
c. Anumang tibay ng abaka ay wala rin kapag nag-iisa.
d. Ang bayaning nasusugatan, nag-iibayo ang tapang.
26. Nagbalik-loob si Samsom sa Panginoon at nanalangin nang taimtim.
Ipinahihiwatig ng kilos ng tauhan na _______.
a. siya ay nagsisi at nanalig sa Diyos.
b. sa Diyos pa rin siya kumuha ng lakas.
c. kinilala niya ang kapangyarihan ng Diyos.
d. sa Diyos pa rin siya hihingi ng tulong.
C
O
PY
27. Bakit itinuturing na marurunong na mago ang mag-asawang Jim at Della
Young?
a. Isinakripisyo nila ang pinakamahahalagang ari-ariang pinakaiingatan
nila.
b. Hindi nila ipinakita ang pagdaramdam sa isa’t isa sa kabila ng kanilang
pagkakamali.
c. Pinatunayan nila na pag-ibig ang pinakamagandang aginaldo sa Pasko.
d. Binigyan nila ng aginaldong pamasko ang bawat isa sa kabila ng
kanilang kahirapan.
EP
E
D
28. Ang lahat ay pahayag na nagsasaad ng katotohanan, maliban sa isa.
a. Ang tao maging ang mga bagay ay maaaring maging lunan na
pinagganapan ng pokus sa ganapan o direksiyon.
b. Nasa pokus na pinaglalaanan ang pangungusap kapag ang simuno o
paksa ang gumaganap sa kilos ng pandiwa.
c. Nagaganap ang kilos ng pandiwa na nasa pokus na ganapan sa isang
tiyak na lugar lamang.
d. Ipinahihiwatig ng pokus sa direksiyon na ang kilos ng pandiwa ay
nagaganap mula sa isang lugar papunta sa isang lugar.
29. Anong kaisipan ang lumutang sa maikling kuwentong “Aginaldo ng mga Mago?”
a. Mas mainam magbigay kaysa tumanggap.
b. Ang pag-ibig ay pagpapakasakit.
c. Ang Diyos ay pag-ibig.
d. Ang Pasko ay para sa mga bata.
D
30. Anong mahalagang kaisipan ang nais iparating ng dulang “Romeo at Juliet?”
a. Ang pag-ibig na tapat ay walang kamatayan.
b. Hahamakin ang lahat, masunod lamang ang tawag ng pag-ibig.
c. Kapag mahal mo ang isang tao, ipaglaban mo.
d. Lahat ay pantay-pantay sa ngalan ng pag-ibig.
31. Ang lihim na pagkikita nina Romeo at Juliet ay nagpapahiwatig ng _______.
a. marubdob na pag-ibig para sa isa’t isa
b. pagsaway sa utos ng kanilang angkan
c. pagtataksil ni Juliet kay Paris
d. lahat ng nabanggit
124
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
32. Anong uri ng pag-ibig ang nais ipahiwatig ng tulang “Ang Aking Pag-ibig?”
a. pag-ibig sa ama/ina
b. pag-ibig sa kapatid
c. pag-ibig sa kaibigan
d. pag-ibig sa kasintahan/asawa
PY
“Pero hindi nilikha ang tao para magapi,” sabi niya. “Maaaring wasakin ang
isang tao pero hindi siya magagapi.” Nagsisisi ako na napatay ko ang isda, sa loobloob niya. Parating na ngayon ang masamang panahon at wala man lang akong
salapang. Malupit ang dentuso, at may kakayahan at malakas at matalino. Pero
mas matalino ako kaysa kaniya. Siguro’y hindi, sa loob-loob niya. Siguro’y mas
armado lang ako.
-Ang Matanda at ang Dagat
C
O
33. “Pero hindi nilikha ang tao para magapi,” sabi niya. “Maaaring wasakin ang
isang tao pero hindi siya magagapi.” Ang naturang pahayag ay nagpapahiwatig
na _______.
a. hindi dapat magpatalo sa hamon ng buhay.
b. kung may dilim may liwanag ding masisilayan.
c. may pagsubok mang dumating, matatag pa rin itong kahaharapin.
d. nilikha tayo para lumaban at hindi para masaktan lamang.
D
34. Anong katangian ng pangunahing tauhan ang makikita sa naturang pahayag?
a. mabait
b. maalalahanin
c. mapagpahalaga
d. mabuti
EP
E
35. “Huwag kang mag-isip, tanda,” malakas niyang sabi. “Magpatuloy ka sa
paglalayag at harapin ang anumang dumating.” Ang pahayag ay nagpapakita
ng uri ng tunggaliang,
a. tao vs tao
b. tao vs sarili
c. tao vs kalikasan
d. tao vs lipunan
D
Para sa Bilang 36-50
Sumulat ng sinopsis ng isang akda batay sa umiiral na isyung panlipunang
kinakaharap ng mga bansa sa Kanluran. (15 puntos)
125
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
III. YUGTO NG PAGKATUTO
TUKLASIN
Natutuwa ako at nakarating ka na sa Modyul 2. Ngayon lalakbayin mo
naman ang mga bansa sa Kanluran at South America sa pamamagitan ng
kanilang mga akdang pampanitikan. Muli nating palalawakin at pagyayamanin ang
iyong kaalaman at kakayahan tungkol dito. Tuklasin natin kung ang iyong ideya
ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin. Halika, simulan mo na sa
pamamagitan ng gawaing susukat sa abot ng iyong kaalaman.
GAWAIN 1: Hanggang Saan ang aking Kaalaman?
PY
Gamit ang concept map, ibigay ang mga impormasyong iyong nalalaman sa panitikan
ng mga bansa sa Kanluran at South America.
Panitikan
ng
Kanluran
Mga Akda
C
O
Mga
Manunulat
Kultura
EP
E
D
Matapos mong mapunan ang concept map, bigyan mo naman ng hinuha ang
mahahalagang tanong sa aralin sa tulong ng ANA (Alam na, Nais malaman, Ang
Nalaman ko na). Sagutin mo muna ang tatlong naunang kolum. Pagkatapos nating
pag-aralan ang modyul na ito ay saka mo sagutin ang huling kolum.
a. Paano nga ba naiiba ang mga akdang pampanitikan ng mga bansa sa
Kanluran sa iba pang mga bansa?
b. Paano nakatutulong ang mga kaalaman sa gramatika at retorika para
higit na maunawaan at mapahalagahan ang mga akdang pampanitikan
ng mga bansa sa Kanluran at South America?
D
Ano ang alam
mo na?
K
Paano mo
makikita ang
nais mong
malaman?
Ano ang nais
mong
malaman?
W
H
Ano ang
iyong
natutuhan/
naunawaan?
L
Simula pa lamang ng gawain ay humahamon na sa iyong kaalaman, ang dati
at ang malalaman mo pa lamang. Ipagpatuloy mo ang pagbuklat sa mga pahina ng
araling ito hanggang sa matuklasan mo ang mga sagot sa mga tanong na iyan.
Tayo na, oras na para pag-aralan mo ang ilan sa mga akdang pampanitikan
na nagdala ng malaking ambag sa kasaysayan ng mga bansa sa Kanluran at South
America.
126
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
LINANGIN
Narito ang mga aralin na pag-aaralan sa Modyul 2. Nakapaloob dito ang
mga paksa, pamantayang pangnilalaman, at pagganap.
Aralin 2.1
Talumpati ni Dilma Rousseff sa Kaniyang Inagurasyon
(Kauna-unahang Pangulong Babae ng Brazil)
(Talumpati mula sa Brazil)
Isinalin sa Filipino ni Sheila C. Molina
PY
A. Panitikan: B. Gramatika at Retorika: Kaisahan at Kasanayan sa Pagpapalawak ng Pangungusap
Panimula
Naglalahad
C
O
C. Uri ng Teksto: EP
E
D
Ayon sa UNESCO, ang Brazil batay sa kasaysayan ay kilala sa pagkakaroon ng
diskriminasyon sa aspektong sosyal, ekonomiko, at kultural. Tulad din ng Pilipinas,
ang Brazil ay sumailalim sa dalawampu’t isang taong pamamalakad na diktaturyal.
Kung kaya’t damang-dama ng mga Brazilian ang kasiyahan nang manumpa sa
katungkulan noong Enero 1, 2011 ang kauna-unahang babaing pangulo ng bansa
sa katauhan ni Pangulong Dilma Rousseff.
D
Ang Aralin 2.1 ay naglalaman ng talumpating pinamagatang Talumpati
ni Dilma Rousseff sa Kaniyang Inagurasyon na isinalin sa Filipino ni Sheila
C. Molina. Ano kaya ang mahahalagang mensaheng ipinabatid ni Pangulong
Rousseff sa kaniyang mga kababayan? Ang sagot ay malalaman mo sa pagbabasa
ng talumpati. May mga gawain din na inilaan na makatutulong sa pagsusuri sa
kaisahan at kasanayan mo sa pagpapalawak ng pangungusap.
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makasusulat ng isang
talumpati tungkol sa isang napapanahong isyu. Dapat taglay rin ng talumpating
iyong isusulat ang sumusunod na bahagi: a.) panimula (may pagpapaliwanag
sa layunin), b.) katawan (kalinawan at tibay/lakas ng argumento), c.) pangwakas
(pagbibigay ng lagom o kongklusyon), at d.) kaisahan at kasanayan sa
pagpapalawak ng pangungusap.
Inaasahang sa pagtatapos ng araling ito ay masagot mo nang may pagunawa ang mga pokus na tanong na: Masasalamin ba sa talumpati ang kalagayang
panlipunan ng bansang pinagmulan nito? At paano nakatutulong ang kasanayan
sa pagpapalawak ng pangungusap sa pagsulat ng talumpati?
127
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Alam kong handa ka nang tuklasin ang mga karunungan na iyong matututuhan sa
araling ito. Ang mga gawaing inilaan ay inaasahang makatutulong sa iyo upang
masagot mo ang mga tanong na: Masasalamin ba sa talumpati ang kalagayang
panlipunan ng bansang pinagmulan nito? At paano nakatutulong ang kasanayan sa
pagpapalawak ng pangungusap sa pagsulat ng talumpati?
PY
Gawain 1: Character Profile
Basahin at unawain ang talata na nagpapakilala kay Pangulong Dilma Roeusseff.
Pagkatapos ay punan ng impormasyon ang talahanayan sa kasunod na bahagi.
C
O
Sino ba si Dilma Rousseff?
Noong Enero 1, 2011, nanumpa ang kauna-unahang
babaeng pangulo ng Brazil matapos manalo sa
eleksiyon noong 2010. Siya ay si Dilma Rousseff.
EP
E
D
Isinilang siya noong Disyembre 14, 1947 sa
Belo, Horizonte, Brazil. Ang kaniyang ama ay isang
Bulgarian at ang kaniyang ina ay isang Brazilian.
Estudyante pa lamang si Dilma ay naugnay na siya
sa isang militanteng sosyalistang grupo kung saan
nakasama niya si Carlos Araujo na kinalaunan ay siya
niyang naging pangalawang asawa. Noong 1970, dahil
sa kaniyang pakikipaglaban sa diktaturyal siya ay nakulong na tumagal ng tatlong
taon. Habang nasa kulungan, nakaranas siya nang labis na pagpapahirap tulad ng
electric shocks. Nang siya ay makalaya, tinapos niya ang kaniyang pag-aaral (1977)
at pumasok sa lokal na politika bilang kasapi ng Democratic Labor Party. Sa loob ng
dalawang dekada, ginampanan ni Rousseff ang pagiging consultant at mahusay na
tagapamahala ng partido.
D
Nang mangampanya si Luis “Lula” de Silva bilang pangulo noong 2002, kinuha
niya si Rousseff bilang consultant. Matapos ang eleksiyon hinirang siya bilang Minister
ng Enerhiya. Dahil sa kaniyang kahusayan sa hinawakang posisyon, siya ay kinuha
ni Pangulong “Lula” bilang Chief of Staff noong 2005 hanggang mapagdesisyunan
niyang tumakbo sa eleksiyon bilang kahalili ni “Lula” noong 2010.
Biography of Dilma Rousseff, kinuha noong Marso 1, 2014,
- Mula sa (http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html)
Character Profile
A. Pangalan : __________________________________
B. Tirahan
: __________________________________
C. Kasarian : __________________________________
D. Hanapabuhay : ______________________________
E. Pagkamamamayan :__________________________
F. Naging tagumpay : ___________
G. Kahanga-hangang katangian : _________________
128
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sagutin:
Anong impresiyon ang iyong nabuo matapos mong malaman ang ilang
impormasyon kay Pangulong Dilma Rousseff?
GAWAIN 2: Concept Mapping
Bumuo ng hinuha at palagay kung ano kaya ang sasabihin ni Pangulong Rousseff sa
kaniyang kababayan. Pagkatapos ay subuking palawakin ang ideyang ibinigay sa
pamamagitan ng pagpapalawak ng pangungusap.
GAWAIN 3: Bigyan ng Opinyon!
C
O
PY
Ano kaya ang sasabihin ni
Pangulong Rousseff sa
kaniyang kababayang
Brazilian? Bakit?
Basahin nang malakas at may damdamin ang sumusunod na pahayag at pagkatapos
ay magbigay ng iyong sariling opinyon tungkol dito.
D
EP
E
D
1. “Ang ating pangunahing tungkulin ay ang magsikap na maiangat ang bansa
mula sa kahirapan, sa pamamagitan ng pagpapairal ng katapatan at mabuting
pamamalakad sa pamahalaan.” – Pangulong Benigno “Noynoy” Aquino III
(Inagurasyong Talumpati, 2010)
2. “Ipakikita natin ang ating lakas ng loob na solusyunan ang mga di
pagkakaunawaan sa ibang nasyon nang mapayapa – hindi dahil naduduwag
tayong harapin ang mga panganib, kundi dahil ang pakikipagkasundo ang
matibay na mag-aalis sa pagdududa at takot.” – Pangulong Barack Obama
(Salin mula sa Inagurasyong Talumpati, 2013)
3. “Makatarungan lamang ang hinihingi sa atin ng kabataan: ang magkaroon ng
edukasyon at oportunidad sa trabaho na naranasan ng nakaraang henerasyon.
Ang pagkakataon na makapag-ambag sa lipunan at magkaroon ng matatag
na kinabukasan.” – Prime Minister Helle Thorming Schmidt (Salin mula sa
Opening Ceremony ng Danish Presidency, 2012)
4. “Ang pangunahing banta sa kapayapaan ng mundo ay hindi ang di-magandang
ugnayan ng mga bansa, kundi ang paglaganap ng kasamaan. Ang tinutukoy
ko ay ang terorismo, drug trafficking, organisadong krimen at ang sindikatong
mafia. Ang lahat ng krimeng ito ay nagsilbing banta sa buhay, progreso at
pag-unlad lalo na ng mahihirap. Sa kasalukuyan, ang mga krimeng ito ang
pangunahing hadlang sa pagkakamit ng mga layunin ng United Nation.” – Peru
Pres. Ollanta Humala (Salin mula sa 68th Session ng General Assembly ng
United Nation, Set. 25, 2013, New York)
5. “Hindi natin mahihiling na makaiwas sa kaguluhan ng mundo. Ngunit kung tayo
ay makatutulong sa paglutas nito at makikiisa sa paghubog ng magandang
kinabukasan. Masasabing tunay na makabuluhan ang pakikiisa ng Germany
sa European Cooperation.” – Pres. Joachim Gauck (Salin mula sa talumpati sa
pagbubukas ng Munich Security Conference noong Enero 31, 2014)
129
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
kung paanong may tinatawag na tulang pambigkasan, may sanaysay rin na
binibigkas – ang talumpati? Ito ay kabuuan ng mga kaisipang nais ipahayag ng isang
mananalumpati sa harap ng publiko. Ang mga kaisipang ito ay maaaring magmula
sa pananaliksik, pagbabasa, pakikipanayam, pagmamasid, at mga karanasan.
May paksang pinagtutuunan ng pansin at isinasaalang-alang din ang tagapakinig
o bumabasa, pook, pagdiriwang at iba pa. Maaaring isaulo ng bumibigkas nito
ang nilalaman ng talumpati at maaari rin na biglaan na kung tawagin sa Ingles ay
extemporaneous.
D
C
O
PY
Paano ang pagsulat ng mabisang talumpati?
Ang unang dapat isaalang-alang sa pagsulat ng talumpati ay ang pagpili ng
paksa. Nakasalalay sa paksa at sa mananalumpati ang ikatatagumpay ng isang
pagtatalumpati. Ano-anong katangian ang dapat taglayin ng paksa ng isang
talumpati?
1. Tumutugon sa layunin – naisasagawa ang pagtatalumpati dahil sa sumusunod
na layunin:
1.1 magturo
1.2 magpabatid
1.3 manghikayat
1.4 manlibang
1.5 pumuri
1.6 pumuna
1.7 bumatikos
2. Napapanahon – ang paksa ng talumpati ay napapanahon kung may
kaugnayan sa okasyong ipinagdiriwang
EP
E
Paano naiiba ang talumpati sa iba pang uri ng sanaysay?
May mga uri ng sanaysay na karaniwang nababasa natin na nakasulat sa pahayagan.
Halimbawa nito ay ang editoryal at lathalain.
Ano ba ang editoryal? Ito ay isang mapanuring pagpapakahulugan ng kahalagahan ng
isang napapanahong pangyayari upang magbigay ng kaalaman, makapagpaniwala
o makalibang sa mambabasa.
D
Ang lathalain naman ay isang sanaysay batay sa tunay na pangyayari na
nagtataglay ng mga pagpapaliwanag, sanligan at impresiyon ng sumulat. Hindi
ito kathang-isip lamang. Bilang isang karaniwang sanaysay, nagtataglay ito ng
madamdamin, personal o mapagpatawang ideya o mga pananaw. Pangunahing
layunin nito na manlibang kahit maaari ring magpabatid o makipagtalo.
Ang tatlong uri na nabanggit: talumpati, editoryal, at lathalain ay naglalayon
na magbigay-kaalaman sa mga mambabasa. Ang tanging pagkakaiba ay nasa
priyoridad na rin ng bawat uri. Tandaan lamang na ang talumpati ay isinulat upang
bigkasin ng mananalumpati sa harap ng publiko sa paraang masining, madaling
masundan, at maunawaan ng mga tagapakinig.
- Mula sa Talumpati, Debate at Argumentasyon, (Villafuerte, 2002) at
Pamahayagang Pangkampus, (Ceciliano, 1991)
130
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin at unawaing mabuti ang kasunod na talumpati upang malaman mo kung
masasalamin ba sa talumpati ang kalagayang panlipunan ng bansang pinagmulan
nito.
Sipi mula sa Talumpati ni Dilma Rousseff sa Kaniyang Inagurasyon
(Kauna-unahang Pangulong Babae ng Brazil)
Enero 1, 2011
Isinalin sa Filipino ni Sheila C. Molina
PY
Minamahal kong Brazilians,
Tinitiyak ng aking pamahalaan na lalabanan at susugpuin ang labis na kahirapan,
gayundin, ang lumikha ng mga pagkakataon para sa lahat.
C
O
Nakita natin noon sa dalawang terminong panunungkulan ni Pangulong Lula kung
paano nagkaroon ng pagkilos sa kamalayang panlipunan. Gayunpaman, nanatili sa
kahihiyan ang bansa sapagkat hindi nawala ang kahirapan at nagkaroon ng mga
hadlang upang patunayang maunlad na nga tayo bilang mamamayan.
D
Hindi ako titigil hangga’t may Brazilians na walang pagkain sa kanilang hapag, may
mga pamilyang pakalat-kalat sa mga lansangan na nawawalan ng pag-asa, at habang
may mahihirap na batang tuluyan nang inabandona. Magkakaroon ng pagkakaisa
ang pamilya kung may pagkain, kapayapaan at kaligayahan. Ito ang pangarap na
pagsisikapan kong maisakatuparan.
EP
E
Hindi ito naiibang tungkulin ng isang pamahalaan, isa itong kapasiyahan na dapat
gampanan ng lahat sa lipunan. Dahil dito, buong pagpapakumbaba kong hinihingi ang
suporta ng mga institusyong pampubliko at pampribado, ng lahat ng mga partido, mga
nabibilang sa negosyo at mga manggagawa, mga unibersidad, ang ating kabataan,
ang pamamahayag, at ang lahat na naghahangad ng kabutihan para sa kapwa.
Sa pagsugpo nang labis na kahirapan, kailangang bigyang priyoridad ang
mahabang panahong pagpapaunlad. Ang mahabang panahong pagpapaunlad ay
lilikha ng mga hanapbuhay para sa kasalukuyan at sa darating pang henerasyon.
D
Kailangan ang paglagong ito, kasama ang matatag na programang panlipunan
upang malabanan ang hindi pantay na kita at pagkakaroon ng rehiyunal na
pagpapaunlad.
Nangangahulugang ito at muli kong sasabihin na ang pagpapanatili ng katatagan
ng ekonomiya ang pinakamahalaga. Sa nakasanayan na natin, kasama ang matibay
na paniniwala na sinisira ng inflation ang ating ekonomiya na nakakaapekto sa kita ng
mga manggagawa. Nakatitiyak ako na hindi natin papayagan ang lasong ito na sirain
ang ating ekonomiya at magdusa ang mahihirap na pamilya.
Patuloy nating palalakasin ang ating panlabas na pondo upang matiyak na balanse
ang panlabas na deposito at maiwasan ang pagkawala nito. Gagawin natin nang
walang pag-aalinlangan sa mga multilateral na paraan na ipaglaban ang maunlad
131
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
at pantay na mga polisiyang pang-ekonomiya, na pangangalagaan ang bansa laban
sa hindi maayos na kompetisyon at dapat na maunawaan ang daloy ng kapital na
ipinakikipaglaban.
Hindi natin pahihintulutan ang mayayamang bansa na pinapangalagaan ang
sariling interes na nagpapahirap sa maraming bansa sa mundo sa kabila ng kanilang
sama-samang pagpupunyagi ay walang pagbabagong nagaganap.
Ipagpapatuloy nating mapahusay ang paggastos ng pera ng bayan.
Sa buong kasaysayan ng Brazil, pinili nitong itayo ang isang estado na nagbibigay
ng mga pangunahing pangangailangan at kapakanan ng mamamayan.
PY
Malaking halaga ang kakailanganin nito para sa lahat, ngunit nangangahulugan ito
na may tiyak na pensiyon, unibersal na pangangalaga sa kalusugan at mga serbisyong
pang-edukasyon. Samakatuwid, ang pagpapaunlad ng serbisyo publiko ay kailangan
habang isinasaayos natin ang paggastos ng pamahalaan.
C
O
Isa pang mahalagang salik sa maayos na paggasta ay ang pagpapataas ng
antas ng pamumuhunan sa punto ng pangkaraniwang gastusin sa pagpapatakbo
ng negosyo. Mahalaga ang pamumuhunang pampubliko sa pag-iimpluwensiya sa
pamumuhunang pampribado at kasangkapan sa rehiyonal na pagpapaunlad.
Sa pamamagitan ng Growth Acceleration Program at My House, My Life Program,
pananatilihin natin ang pamumuhunan sa mahigpit at maingat na pagsusuri ng Pangulo
ng Republika at ng mga Ministro.
EP
E
D
Patuloy na magsisilbing instrumento ang Growth Acceleration Program na
pagtutulungan ng pagkilos ng pamahalaan at boluntaryong koordinasyon ng
pamumuhunang estruktura na binuo ng mga estado at mga munisipalidad. Ituturo rin
nito ang pagbibigay ng insentibo sa pamumuhunang pampribado na pinahahalagahan
ang lahat ng insentibo upang buuin ang pangmatagalang mga pondong pampribado.
Ang pamumuhunan sa World Cup at Olympics ang magbibigay ng pangmatagalang
pakinabang sa kalidad ng pamumuhay sa lahat ng bumubuo ng rehiyon.
D
Magiging gabay rin ang prinsipyong ito sa polisiya ng panghimpapawid na
transportasyon. Walang duda na dapat nang mapaunlad at mapalaki ang ating mga
paliparan para sa World Cup at Olympics. Ngunit ang pagpapaunlad na nabanggit ay
nararapat na isagawa na ngayon sa tulong ng lahat ng Brazilian.
Dilma Rousseff Inauguration Speech: Brazil’s First Female President Addresses
Congress in Brasilia, kinuha nong Pebrero. 26, 2014,
mula sa (http://www.huffingtonpost.com/2011/01/03/dilma-rousseffinaugurati_1_n_803450.html)
132
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Magbigay ng mga salitang maiuugnay sa salitang nasa loob ng diagram (word
association).
pamumuhunan
Brazil
PY
ekonomiya
GAWAIN 5: Pag-unawa sa Akda
Sagutin ang mga tanong :
C
O
1. Ano ang nais na makamit ni Pangulong Rousseff sa kaniyang pamumuno sa
Brazil?
2. Ilarawan ang kalagayang panlipunan ng Brazil batay sa mga sinabi ni
Pangulong Rousseff. Ayon sa kaniya, paano niya ito mapabubuti? Sagutin sa
tulong ng T-Chart. Gawin sa sagutang papel.
B
R
A
Z
I
L
Paano mapabubuti ang
kanilang kalagayang
panlipunan?
EP
E
D
Ano ang kanilang
kalagayang panlipunan?
3. Paano nagkakatulad at nagkakaiba ang sitwasyon ng Brazil sa mga suliraning
kinakaharap ng mga Pilipino sa ating bansa? Sagutin sa tulong ng venn
diagram.
D
Leyenda
A at B – pagkakaiba
C – pagkakatulad
Brazil
Pilipinas
A
c
B
133
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
4. Kung ikaw ang pangulo ng bansa, paano mo sosolusyunan ang mga nabanggit
na problema?
EP
E
D
C
O
GAWAIN 6: Opinyon Mo’y Ipahayag
Magbigay ng sariling pananaw o opinyon tungkol sa mga pahayag na binanggit sa
talumpati na tinutukoy sa sumusunod na aytem.
1. Tinitiyak ng aking pamahalaan na lalabanan at susugpuin ang labis na
kahirapan, gayundin ang lumikha ng mga pagkakataon para sa lahat.
2. Nananatili sa kahihiyan ang bansa sapagkat hindi nawala ang kahirapan at
nagkaroon ng mga hadlang upang patunayang maunlad na nga tayo bilang
mga mamamayan.
3. Hindi ako titigil hangga’t may Brazilians na walang pagkain sa kanilang hapag,
may mga pamilyang pakalat-kalat sa mga lansangan na nawawalan na ng
pag-asa, at habang may mahihirap na batang tuluyan nang inabandona.
4. Matibay ang aking paniniwala sa kasalukuyan na ang inflation ang nagdudulot
ng kaguluhan sa ating ekonomiya at sumisira sa kita ng ating mga manggagawa.
5. Hindi natin pahihintulutan ang mayayamang bansa na pinapangalagaan ang
sariling interes na siya namang nagpapahirap sa maraming bansa sa mundo
sa kabila ng kanilang sama-samang pagpupunyagi ay walang pagbabagong
nagaganap.
6. Sa buong kasaysayan ng Brazil, pinili nitong itayo ang isang estado na
nagbibigay ng mga pangunahing pangangailangan at kapakanan ng mga
mamamayan.
D
GAWAIN 7: Pagsusuri sa Pagkakabuo ng Talumpati
Suriin ang pagkakabuo ng binasang talumpati sa pamamagitan ng pagsagot sa mga
tanong.
Mga Tanong
Sagot
Panimula
1. Ano ang paksa ng binasang talumpati?
2. Ano ang layunin ng nagsasalita?
Katawan o Nilalaman
1. Ano ang punto ng nagsasalita?
2. Ano-ano ang ebidensiya o katunayang kaniyang inilahad?
Pangwakas
1. Bigyang-pansin ang wakas na bahagi, ano ang masasabi
mo rito.
134
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 8: Kaugnay na Balita
Manood ng balita. Pumili ng isang bahagi ng balita na may kaugnayan sa mga isyung
panlipunan na binanggit sa Inagurasyong Talumpati ni Pangulong Rousseff. Suriin
ang sumusunod:
1. paksa
2. nilalaman ng balita
3. kaugnayan sa tinalakay na talumpati
C
O
PY
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
Nagagalak ako at mahusay mong naisagawa ang mga gawain sa panitikan.
Inaasahan ko na malinaw na sa iyo kung masasalamin ba sa talumpati ang kalagayang
panlipunan ng bansang pinagmulan nito.
EP
E
D
GAWAIN 9: Lathalain... Suriiin Mo
Ituloy mo pa ang pagbabasa at matutunghayan mo ang lathalain na isinulat
ni G. Manny Villar. Pagkatapos mong mabasa ang teksto ay pag-aaralan mo kung
paano nakatutulong ang kasanayan sa pagpapalawak ng pangungusap sa pagsulat
ng talumpati.
Kahirapan: Hamon sa Bawat Pilipino
ni Manny Villar
Hindi nakapagtataka na ang bawat administrasyon ay nagsisikap na pagandahin
ang larawan ng bansa sa kabila ng matitinding suliranin, pero kung minsan ay tila
nakakainsulto dahil sa kalabisan.
D
Isang halimbawa ang mga ginawang pagbabago sa paraan ng pagtaya sa
lawak ng kahirapan.
Isa sa mga binago ay ang pinakamababang komposisyon ng pagkain ng mga
nasa Metro Manila upang ang isang pamilya ay hindi mabilang na dukha.
Sa dating panukat, ang food threshold sa almusal ay tortang kamatis, sinangag,
kape para sa matatanda at gatas para sa bata.
Sa bagong panukat, ang dapat ihain sa almusal ay pritong itlog, kape na may
gatas at kanin. Wala na ang gatas para sa mga bata. Marami ring nawala sa bagong
panukat para sa tanghalian, meryenda at hapunan.
135
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Dahil sa mga pagbabagong ito, bumaba ang katumbas na sustansiya mula sa
kinakain ng mga Pilipino para hindi mabilang na dukha.
Ibinaba rin ang poverty income threshold o ang halagang dapat kitain ng isang
pamilyang may limang miyembro para hindi mabilang na mahirap, mula sa dating
P7,953.00 hanggang P7,017.00.
Dahil sa mga pagbabagong ito, ang bilang ng mahihirap na pamilya ay
bumaba mula 4.9 milyon hanggang 3.9 milyon, at ang bilang ng mamamayang dukha
ay bumaba ng isang milyon – mula sa 24.1 milyon hanggang 23.1 milyon.
Sa aking pananaw, hindi malulutas ng anumang pagbabago sa panukat ang
kahirapan. Kahit ang 23.1 milyong lugmok sa kahirapan ay napakalaking bilang pa rin.
PY
Tinatalakay ko ang paksang ito hindi para tuligsain ang pamahalaan kundi para
ipakita na ang kahirapan ay isang hamon na dapat harapin ng lahat ng mga Pilipino.
C
O
Ang unang hakbang para malutas ang kahirapan ay ang pagtanggap na
ito ay suliranin ng bansa. Sa isang maysakit, walang magagawa ang sinumang
manggagamot hangga’t hindi tinatanggap ng isang pasyente na siya ay maysakit.
Sa halip na pagandahin ang larawan ng kahirapan sa pamamagitan ng
pagmamanipula sa mga panukat ay dapat pagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang
mga proyektong makakalikha ng hanapbuhay, na magtataas ng antas sa pamumuhay
ng bawat pamilyang Pilipino at sa bandang huli ay tunay na magpapababa sa bilang
ng mahihirap.
EP
E
D
Kahirapan Hamon sa Bawat Pilipino, kinuha noong Nobyembre 8, 2014
mula sa (http://www.balita.net.ph/2012/01/18/kahirapan-hamon-sa-bawat-pilipino/)
D
GAWAIN 10: Unawain Mo
Sagutin ang mga tanong batay sa binasang teksto.
1. Ano ang paksa ng binasang lathalain?
2. Ilahad ang pananaw ng sumulat tungkol sa pagbabago sa pagsukat ng
kahirapan sa Metro Manila. Magbigay ng reaksiyon ukol dito.
Pananaw ng sumulat
tungkol sa pagbabago sa
pagsukat ng kahirapan sa
bansa
136
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3. Ano ang iyong pananaw sa sinabi ng sumulat na “Ang unang hakbang para
malutas ang kahirapan ay ang pagtanggap na ito ang suliranin ng bansa?”
4. Kung ikaw ang tatanungin, ano ang mabisang hakbang sa paglutas sa
kahirapan ng bansa?
5. Tulad ng talumpati ang lathalaing iyong binasa ay isang tekstong naglalahad.
Narito ang patunay: Isang halimbawa ang mga ginawang pagbabago sa
paraan ng pagtaya sa lawak ng kahirapan.
Para sa akin ang mabisang hakbang sa
paglutas sa kahirapan ng bansa ay
…___________________________________________
PY
_____________________________________________
_____________________________________________
C
O
Ikaw naman ang magbigay ng tatlo pang patunay na ang binasa ay tekstong
naglalahad.
Balikan natin ang tanong sa panimula: Paano nakatutulong ang kasanayan sa
pagpapalawak ng pangungusap sa pagsulat ng talumpati? Ipagpatuloy mo pa ang
iyong pagtuklas!
EP
E
D
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Bigyan ng pansin kung paano pinalawak ang mga pangungusap sa akda at tekstong
binasa.
Alam mo ba na…
ang panaguri at paksa ay panlahat na bahagi ng pangungusap? Ang panaguri at
paksa ay maaaring buuin pa ng maliliit na bahagi. Napalalawak ang pangungusap sa
mga maliliit na bahaging ito. Nagagawa ito sa tulong ng pagpapalawak ng panaguri
at paksa, at pagsasama o pag-uugnay ng dalawa o higit pang pangungusap.
D
Sa pagsusuri ng pangungusap ay tinitingnan kung paano ito pinalalawak. Upang
masuri ang pagpapalawak ng pangungusap kailangang malaman ang mga paraan
kung paano ito ginagawa. Nagagawa ito sa tulong ng pagpapalawak ng panaguri
at paksa gayundin ang pagsasama-sama o pag-uugnay ng dalawa o higit pang
pangungusap. Hindi dapat na pinalalawak lamang ang pangungusap, kailangang
suriin ang kasanayan at kaisahan ng pagpapalawak nito.
Pagpapalawak ng Pangungusap at Pagsusuri
Maaaring mapalawak ang pangungusap sa pamamagitan ng pagpapalawak sa
panaguri sa tulong ng ingklitik, komplemento, pang-abay, at iba pa. Napalalawak
naman ang pangungusap sa tulong ng paksa sa tulong ng atribusyon o modipikasyon,
pariralang lokatibo o panlunan, at pariralang naghahayag ng pagmamay-ari.
137
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Panaguri – Nagpapahayag ng tungkol sa paksa.
1. Ingklitik – tawag sa mga katagang paningit na laging sumusunod sa unang
pangngalan, panghalip, pandiwa, pang-uri o pang-abay.
Halimbawa:
Batayang Pangungusap : Si Dilma Rousseff ang pangulo ng Brazil.
• Si Dilma Rousseff pala ang pangulo ng Brazil.
• Si Dilma Rousseff ba ang pangulo ng Brazil?
Batayang Pangungusap : Ibinaba ang poverty income threshold.
Ibinaba rin ang poverty income threshold o ang halagang dapat kitain ng isang
pamilya na may limang miyembro.
•
•
PY
C
O
•
•
•
D
•
•
2. Komplemento/Kaganapan – Tawag sa pariralang pangngalan na nasa
panaguri na may kaugnayan sa ikagaganap o ikalulubos ng kilos ng pandiwa.
Sangkap ito sa pagpapalawak ng pangungusap.
Sinang-ayunan ni Dilma Rousseff ang karaingan ng mamamayan. (Tagaganap)
Ang food threshold sa almusal ay tortang kamatis, kape para sa matatanda,
gatas para sa bata. (Tagatanggap)
Ipagpapatuloy natin ang mahusay na paggamit ng pondo ng bayan. (layon)
Nagtalumpati ang pangulo sa plasa. (Ganapan)
Pinagaganda ang larawan ng kahirapan sa pamamagitan ng pagmamanipula
sa mga panukat. (kagamitan)
Dahil sa mga pagbabagong ito, ang bilang ng mahihirap na pamilya ay bumaba
mula 4.9 milyon hanggang 3.9 milyon. (sanhi)
Nagtungo ang mga tao sa harap ng Palasyo upang makinig sa talumpati ng
pangulo. (direksyunal)
EP
E
3. Pang-abay – Nagbibigay-turing sa pandiwa, pang-uri at kapwa pangabay. Batayang Pangungusap : Nagtalumpati ang pangulo. Pagpapalawak:
Mahusay na nagtalumpati ang pangulo kahapon at totoong humanga ang
lahat.
Paksa – Ang pinag-uusapan sa pangungusap
1. Atribusyon o Modipikasyon – May paglalarawan sa paksa ng pangungusap
D
Halimbawa:
• Pakinggan mo ang nagpapaliwanag na opisyal na iyon.
• Ito si Dilma Rousseff ang pinakamahusay kong pangulo.
2. Pariralang Lokatibo/Panlunan – ang paksa ng pangungusap ay
nagpapahayag ng lugar
Halimbawa:
• Inaayos ang plasa sa Brazil.
• Marami rin ang nasa Luneta upang makinig ng talumpati.
138
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3. Pariralang Nagpapahayag ng Pagmamay-ari – Gamit ng panghalip na
nagpapahayag ng pagmamay-ari.
• Maayos na maayos ang talumpati ng aking mag-aaral.
• Pakikinggan ko ang talumpati ng kapatid ko.
Pagsusuri sa Kasanayan at Kaisahan sa Pagsusuri ng Pangungusap
Mahalaga ang pagsusuri sa kasanayan at kaisahan sa pagsusuri sa pangungusap.
PY
Sa kasanayan at kaisahan, nagiging gabay ang mga ito upang malaman
kung paano gagamitin ang bahagi ng panalita sa pagpapalawak ng pangungusap.
Nasusuri na mula sa batayang pangungusap, nasasanay at nagkakaroon ng
kaisahan kung paano lumalawak ang pangungusap sa tulong ng pagdaragdag ng
salita at parirala na angkop sa ginawang pagpapalawak. Sa kaisahan, kailangan ng
konsistensi ng gamit ng mga paraan ng pagpapalawak ng pangungusap.
C
O
Pagsasanay 1: Basahin at unawain ang usapan ng tatlong mag-aaral. Pumili ng
limang pangungusap. Suriin ang ginamit na paraan sa pagpapalawak ng pangungusap
maaaring nasa panaguri o paksa. Gawin sa iyong kuwaderno.
Isang araw, nag-uusap ang tatlong opisyales ng Student Government.
Jhasmine:
Calyx:
EP
E
Jhasmine:
Naisip mo ba kung saan napupunta ang basurang itinatapon mo?
Siyempre kinukuha ng mga basurero at ito ay dinadala sa tambakan
ng basura.
Eh, paano kung hindi naitapon nang maayos. Halimbawa, ang lata na
itinapon sa kalsada ay maaaring makabara sa kanal.
At ang balat ng kendi na itinapon sa dagat ay maaaring makain ng
hayop.
Tama! Halikayo at basahin natin ang tekstong ito na pinamagatang
“Pangangalaga ng Basura.”
D
Jhasmine:
BJ:
D
Ang bawat Pilipino na naninirahan sa pook rural ay lumilikha ng mahigit
kumulang na 0.3 kg. na basura habang sa pook urban o siyudad ay mayroon kada
araw ng 0.5 kg na basura. Nasa 60% ng mga basura na itinatapon ay biodegradable
o nabubulok, 20% ay recyclable o maaaring mabalik-anyo, at 18% ang residual
waste o mga hindi na magagamit pang muli na basura. Higit kumulang 80% naman
ang mga basura na hindi naman dapat itinatapon at dinadala sa tambakan. Dahil
sa dami ng basura sa tambakan dumadami rin ang nililikha na methane galing sa
mga nabubulok na basura. Ito ay sanhi rin ng pagkapal ng greenhouse gases sa
atmospera at nagdudulot ng pandaigdigang pag-init ng mundo.
BJ:
Jhasmine:
Calyx:
Jhasmine:
Ah, ganun pala! Kaya sabi ng mama ko ibang-ibang na ang mundo
ngayon. Hindi mo masabi kung kailan uulan o aaraw.
Kaya bago mo itapon ang bagay na hawak mo, isipin mo muna kung
ito ay kailangan mo, maaari mong i-reduce o bawasan ang paggamit.
O dapat bang i-reuse o tingnan kung magagamit pa itong muli?
O i-recycle o magbalik anyo sa pamamagitan ng paglikha ng bagong
bagay mula sa lumang bagay?
- Mula sa pangangasiwa ng basura (Resurreccion, 2011)
ang sipi ay mula sa Panahon na inilathala ng WWF-Phil.
139
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Paraang Ginamit sa Pagpapalawak
ng Pangungusap
Pangungusap
Pagsasanay 2: Mula sa mga nakatalang paksa, bumuo ng mga pangungusap.
Sikaping mapalawak ito sa tulong ng panaguri o paksa. Ipaliwanag ang paraang
ginamit sa pagpapalawak ng pangungusap. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
Pagkakaisa ng mga bansa
Pag-unlad ng ekonomiya
Pagdami ng skilled workers
Pag-aagawan ng teritoryo
Drug-trafficking
PY
1.
2.
3.
4.
5.
C
O
Pagsasanay 3: Mula sa mga napapanahong isyu ng lipunan ng alinmang bansa na
sakop ng modyul na ito, pumili ng isang isyu at sumulat ng isang talata. Sikaping
palawakin ang mga pangungusap gamit ang mga ingklitik, mga komplemento,
mga pang-abay para sa panaguri o atribusyon/modipikasiyon, pariralang lokatibo
o panlunan, o pariralang nagpapahayag ng pagmamay-ari gamit ang paksa sa
pagpapalawak.
D
Pagnilayan at Unawain
EP
E
Natutuwa ako na natapos mo nang maayos ang mga gawain. Ngayon, inaasahan ko
na may sapat ka ng kaalaman upang sagutin ang mga tanong na ibinigay sa iyo sa
panimula ng aralin.
D
Sagutin ang mga tanong gamit ang round table discussion at grapiko ng kaalaman.
a. Masasalamin ba sa talumpati ang kalagayang panlipunan ng bansang
pinagmulan nito? Patunayan. Pag-usapan sa pamamagitan ng round table
discussion. Isulat sa papel ang inyong sagot.
140
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
b. Paano nakatutulong ang kasanayan sa pagpapalawak ng pangungusap sa
pagsulat ng talumpati? Gamitin ang grapiko ng kaalaman.
______________
______________
______________
___
C
O
Ilipat
______________
______________
______________
_____
PY
______________
______________
______________
_
______________
______________
______________
______
Mahusay! Ngayon ay itataya mo ang iyong mga natutuhan sa araling ito. Alam
kong kayang-kaya mo itong gawin.
EP
E
D
Ikaw ang napili ng iyong guro na lumahok sa Patimpalak sa Pagbigkas ng Talumpati
na itinataguyod ng Bangko Sentral ng Pilipinas (BSP) na may temang “Tugon ng
mga Kabataan sa mga Isyu ng Lipunan.” Kaya’t ikaw ay susulat ng isang talumpati
bilang paghahanda sa nasabing patimpalak. Ang nabuo mong talumpati ay ipapasa
mo sa hatirang pangmadla o social media.
Nararapat na ang talumpating iyong isusulat ay taglay ang sumusunod na
mga bahagi:
D
Panimula20 puntos
o pagpapaliwanag sa layunin
Katawan40 puntos
o kalinawan ng argumento
o tibay/lakas ng argumento
Pangwakas20 puntos
o pagbibigay ng lagom o kongklusyon
Kaisahan at Kasanayan sa pagpapalawak
20 puntos
ng pangungusap
Kabuuan100 puntos
Natutuwa ako sa ipinakita mong kahusayan. Nalampasan mo ang lahat ng
mga ibinigay na gawain. Susunod mo namang pag-aaralan ang tungkol sa dagli na
nagmula sa rehiyon ng isa sa mga isla ng Caribbean. Lalo mo pang paghusayan!
141
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 2.2
A. Panitikan: Ako Po’y Pitong Taong Gulang
(Dagli mula sa Rehiyon ng Isa sa mga Isla ng Caribbean)
Anonymous
B. Gramatika at Retorika: Mga Salitang Nagpapahayag ng Pangyayari
at Damdamin
C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay
PY
Panimula
C
O
Laganap ang child labor hindi lamang sa Pilipinas kundi maging sa iba pang panig
ng mundo. Kapag may nakikita kang batang lalaki o babaeng naghahanapbuhay
na sa kanilang murang edad, marahil naitatanong mo sa sarili ang mga dahilan
kung bakit kailangan nilang magtrabaho sa halip na sila ay nasa paaralan at
nasisiyahan sa pagiging bata. Ganito rin ang sitwasyon sa mga isla ng Caribbean.
Nasasakop ng Caribbean ang lahat ng isla na matatagpuan sa Timog-Silangan ng
Gulpo ng Mexico at Silangang bahagi ng Central America at Mexico gayundin ang
Hilagang bahagi ng South America.
EP
E
D
Ang Aralin 2.2 ay inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa
sa kuwentong nasa anyong dagli ng rehiyon ng isa sa mga isla ng Caribbean
na pinamagatang Ako Po’y Pitong Taong Gulang. Mababasa mo sa dagli ang
karanasan ng bata na maagang nasabak sa pagtatrabaho. Mauunawaan mo ang
aralin sa tulong na rin ng mga salitang nagpapahayag ng pangyayari at damdamin
at tekstong nagsasalaysay.
D
Pagkatapos ng araling ito, inaasahang makasusulat ka ng sariling
dagli. Ito ay mamarkahan sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan:
a.) makatotohanan, b.) kaisahan ng mga pangungusap at talata, c.) walang gaanong
banghay, d.) estilo ng pagkakasulat, at e.) paggamit ng salitang nagpapahayag ng
pangyayari at damdamin.
Masasagot mo rin ang mga pokus na tanong na: Paano naiiba ang dagli
sa iba pang akdang pampanitikan? At paano nakatutulong ang mga salitang
nagpapahayag ng pangyayari at damdamin sa pagsulat ng sariling dagli?
142
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Tuklasin
Sagutin ang kasunod na mga gawain. Makatutulong ito upang sa gayo’y
maunawaan mo kung paano naiiba ang dagli sa iba pang akdang pampanitikan? At
paano nakatutulong ang mga salitang nagpapahayag ng pangyayari at damdamin sa
pagsulat ng sariling dagli?
GAWAIN 1: Patotohanan ang Konsepto
Tukuyin kung ang isinasaad ng bawat bilang ay totoo o hindi totoo. Lagyan ng tsek
(a) ang hanay ng iyong sagot.
Totoo
Konsepto Tungkol sa Aralin
Hindi Totoo
PY
1. Ang dagli ay mga sitwasyong may mga nasasangkot
na tauhan ngunit walang aksiyong umuunlad, gahol
ang banghay, at paglalarawan lamang.
C
O
2. Ang dagli ay isang salaysay na lantaran at walang
timping nangangaral, namumuna, nanunudyo, o
kaya’y nagpapasaring.
3. Lumaganap ang dagli noong panahon ng
paghihimagsik.
4. Ang mga salitang malungkot, takot na takot at
tuwang-tuwa ay nagpapahayag ng damdamin.
D
5. Ang mga salitang nasaksihan ko, noong bata
pa ako at kamakailan lang ay ginagamit upang
maglarawan ng mga pangyayari.
EP
E
GAWAIN 2: Unawain ang Dagli
Basahin at unawaing mabuti ang dagli na pinamagatang “Maligayang Pasko” at
sagutin ang kasunod na mga tanong.
Maligayang Pasko
ni Eros S. Atalia
D
Pinatay niya na ang sauce. Luto na rin ang noodles ng spaghetti. Sinilip niya ang
oven. Paluto na ang lechon de leche. Nagniningning sa mantika ang hamon, hotdog
at bacon. Nasa gitna na ng mesa ang mansanas, ubas, kahel at peras. Hiwa na rin
ang keso de bola. Timplado na rin ang juice. Inilagay na niya sa mesa ang morcon,
lechon manok, embutido, paella at pinasingaw na sugpo. Naglagay siya ng tatlong
pinggan, baso, kutsara at tinidor sa mesa. Pati na rin ang napkin.
Maya-maya, bitbit na niya ang isang supot.
nakabalot na ulam.
Sa loob nito ay may ilang
Lumabas na siya ng bahay. Tinahak na niya ang nagniningning na lansangan.
Habang naglalakad, sinilip niya ang laman ng supot. May apat na balot. Hindi niya
maaninag kung ano-ano ang laman ng mga ito. Pero tamang-tama sa anim niyang
anak at sa kanilang mag-asawa ang bitbit na pabaong Noche Buena.
Bukas, araw ng Pasko, maaga siyang babalik upang maghugas ng
pinagkainan.
- Mula sa Wag Lang Di Makaraos (Atalia, 2011)
143
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gabay ng Tanong:
1. Para kanino ang inihandang noche buena ng tauhan sa dagli na iyong nabasa?
Pangatwiranan.
2. Madali mo bang naunawaan ang iyong binasa? Bakit?
3. Bigyang-puna ang estilo ng sumulat batay sa sumusunod na mga elemento:
a. tauhan
b. tagpuan
c. banghay
simula
gitna
wakas
d. tema
PY
GAWAIN 3: Paabanikong Pagsusuri
Pag-aralan ang mga impormasyon tungkol sa pinagmulan ng Caribbean at itala ito
gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat sa iyong kuwaderno. Sagutin din
ang tanong sa kasunod na bahagi.
C
O
Pinagmulan ng mga Isla ng Caribbean
EP
E
D
Sa loob ng isandaang taon, ang Caribbean
Islands ay pinaninirahan ng tatlong pangunahing
katutubong tribo- ang Arawaks, ang Ciboney at
ang tribo na nagbigay ng pangalan sa isla, ang
Caribs. Sinasabing sa pagdating ni Christopher
Columbus ang unang European na nakarating sa
isla ay nagkaroon ng dramatikong pagbabago sa
kasaysayan ng Caribbean. Ang Spain ang orihinal
na umangkin sa buong isla. Hindi ito ikinasiya ng
mga taga-isla na nakatira roon maging ng mga
bansa sa Europa na nag-aagawan sa isla tulad ng
France, England, Netherlands, at Denmark.
D
Samantala, ang mga taal na katutubong tribo
na nakatira sa isla ay halos nalipol. Kung nalipol ang
mga tao ng isla gayundin ang kanilang pamumuhay
kaya ang kultura ng Caribbean ay madalas na
nagbabago. Karamihan ng mga taga-isla ay naging
biktima ng pang-aalipin kung kaya napalitan ang
katutubong kultura mula sa Africa. Di-kalaunan ang
mga labanan ay natigil at karamihan sa mga isla ay
natahimik. Bagaman ang pang-aalipin ang sumisira
sa plantasyon ng asukal at kape sa lugar, karamihan
ng mga labanan ay natigil dahil ang mga bansa sa
Europa ay humubog ng sarili nilang kultura sa mga
sarili nilang teritoryo.
History of Caribbean Island, kinuha noong Marso 3, 2014,
mula sa (http://www.destination360.com/caribbean/history
144
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Ano-anong
mahalagang
impormasyon ang
nakuha mo sa
binasa?
Tanong: Paano nakaapekto sa pamumuhay at kultura ng mga taga-isla sa Caribbean
ang pananakop sa kanila ng iba-ibang bansa?
D
EP
E
D
C
O
Alam mo ba na...
sinasabing sa anyong mga dagli, sa Ingles sketches, nagmula ang maikling kuwento?
Ang dagli ayon sa katuturang ibinigay ni Arrogante (2007) ay mga sitwasyong may
mga nasasangkot na tauhan ngunit walang aksiyong umuunlad, gahol sa banghay,
mga paglalarawan lamang. Ito ay isang salaysay na lantaran at walang-timping
nangangaral, namumuna, nanunudyo, o kaya’y nagpapasaring.
Ang dagli ay napagkakamalang katumbas ng flash fiction o sudden fiction sa
Ingles. Ngunit ayon kay Dr. Reuel Molina Aguila, naunang nagkaroon ng dagli sa
Pilipinas (1900s) bago pa man nagkaroon ng katawagang flash fiction na umusbong
noong 1990.
Sa kasalukuyang panahon, ang dagli ang nauusong estilo ng maikling
kuwento. Mga kuwentong pawang sitwasyon lamang, plotless wika nga sa Ingles.
Ngunit kakaiba ang tema sa mga naunang dagli na nangangaral at nanunuligsa ,
itong bago ay hindi lagi.
Lumabas ang antolohiyang “Mga Kuwentong Paspasan” na pinamatnugutan
ni Vicente Garcia Grayon noong 2007. Si Eros Atalia naman ay naglathala
ng kaniyang aklat na pinamagatang “Wag Lang Di Makaraos (100 Dagli Mga
Kuwentong Pasaway, Paaway at Pamatay) taong 2011. Ayon kay Bienvenido
Lumbera, Pambansang Alagad ng Sining “Ang dagli sa panulat ni Eros Atalia ay
may iba-ibang anyo at pakay. Nagpapatawa, nanggugulat, nakasusugat, parang
bato-bato sa langit, ang tamaa’y lihim na ginagalit. Kung lilingunin ang kasaysayan
ng dagli bilang anyong pampanitikan, makikitang bago ang hipo ni Eros sa anyong
noong namalasak sa mga diyaryo mga unang taon ng Siglo 20.”
Ayon kay Atalia, walang isang pamantayan kung gaano kahaba ang isang
dagli. Higit na kailangan ang pagkontrol ng mga salita. Sa ganitong uri ng akda
nagtitiwala ang sumulat sa kakayahan ng mambabasa na umunawa at makahanap
ng kahulugan.
Nagbigay ng mga mungkahing paraan si Atalia sa pagsusulat ng dagli. Una,
magbigay tuon lamang sa isa: tauhan, banghay, tunggalian, diyalogo, paglalarawan
ng matinding damdamin o tagpo. Ikalawa, magsimula lagi sa aksyon. Ikatlo, sikaping
magkaroon ng twist o punchline sa dulo. Ikaapat, magpakita ng kuwento, huwag
ikuwento ang kuwento. At ikalima, gawing double blade ang pamagat.
- Mula sa Panitikang Filipino (Pampanahong Elektroniko), (Arrogante, 1991);
at panayam ni Eros S. Atalia sa KASUGUFIL 2013
145
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Ngayon ay natitiyak kong handa ka nang basahin ang dagli mula sa rehiyon ng
isa sa mga isla ng Carribean upang masagot mo kung paano naiiba ang dagli sa iba
pang akdang pampanitikan.
Hello. Ang pangalan ko po ay Amelia at nakatira ako
sa isang isla sa Caribbean. Ako po’y pitong taong
gulang. Noon po’y ibinigay ako ng aking mahihirap
na magulang sa isang mayamang pamilya na
nakatira sa lungsod.
C
O
Ngayon pong araw na ito, gaya ng ginagawa
ko araw-araw, gumigising po ako ng alas singko
ng umaga. Umiigib ako ng tubig sa isang balon na
malapit sa amin. Napakahirap pong balansehin ang
mabibigat na banga sa aking ulo. Pagkatapos po ay
naghanda na ako ng almusal at inihain ko po iyon
sa pamilyang pinaglilingkuran. Medyo nahuli nga po
akong ng paghahain ng almusal, kaya pinalo po ako
ng aking amo ng sinturon.
PY
Ako Po’y Pitong Taong Gulang
D
EP
E
D
Pagkatapos po ay inihatid ko sa paaralan ang kanilang limang taong gulang
na anak na lalaki. Sumunod po, tumutulong ako sa paghahanda at paghahain ng
tanghalian ng pamilya. Kung hindi pa po oras ng pagkain, kailangan ko pong mamili
ng pagkain sa palengke at gawin ang mga utos nila, asikasuhin ang apuyan, walisan
ang bakuran, labhan ang mga damit at hugasan ang pinagkainan at linisin ang kusina.
Hinihugasan ko rin po ang mga paa ng aking among babae. Galit na galit po siya
ngayong araw na ito at sinampal po niya ako dahil sa galit. Sana’y hindi na po siya
galit bukas.
Ipinakain po sa akin ang kanilang natirang pagkain, mas mabuti naman po ito
kaysa giniling na mais na kinain ko po kahapon. Gula-gulanit po ang aking damit at
wala akong sapatos. Hindi po ako kailanman pinayagan ng aking mga amo na ipaligo
ang tubig na iniigib ko para sa pamilya. Kagabi po ay sa labas ako natulog, kung
minsan po ay pinatutulog nila ako sa sahig sa loob ng bahay. Nakalulungkot pong
isipin na hindi ako ang mismong sumulat nito. Ayaw po nila kasi akong payagang
mag-aral.
Maging maayos po sana ang araw ninyo. Amelia
- Mula sa Filipino 2 Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik.
2011. Lorimar Publication
146
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Ayusin ang sumusunod na salita ayon sa pormalidad nito at pagkatapos ay tukuyin
ang kahulugan.
Halimbawa: mayabang, hambog, mahangin
Sagot: hambog, mahangin, mayabang
1.
2.
3.
4.
5.
busabos, mahirap, yagit
madatung, mayaman, mapera
edad, gulang, taon
galit, banas, suklam
magsunog ng kilay, magpakadalubhasa, mag-aral nang mabuti
Tauhan
Pangyayari
1
Tagpuan
Pangyayari 2
Pangyayari
3
C
O
Ako Po’y
Pitong Taong
Gulang
PY
GAWAIN 5: Unawain Mo
EP
E
D
Sagutin ang tanong.
1. Suriin ang tauhan, tagpuan at mga pangyayari sa binasang dagli sa tulong ng
grapikong representasiyon.
2. Ipahayag ang iba’t ibang damdaming nakapaloob sa binasang dagli sa
pamamagitan ng Character in the Mirror. Ang character in the mirror ay
nahahawig sa monologo at pagsasatao. Sa paraang ito ay ipahahayag mo ang
damdamin ng tauhan na tila kinakausap ang iyong sarili sa salamin. Gawan ng
iskrip upang maging maayos ang mga bibitawang linya.
Tauhan
D
nabasa
napanood
Pagkakatulad
Pagkakaiba
3. Ihambing ang tauhan ng dagling nabasa sa tauhan ng alinmang dulang
pantelebisyon na may pagwawakas. Sundan ang grapikong representasiyon.
4. Saan higit na nakatuon ang binasang dagli? Lagyan ng tsek (a) ang sagot at
ipaliwanag.
____ tauhan
____ banghay
____ tunggalian
____ dayalogo
____ paglalarawan ng matinding damdamin
____ paglalarawan ng tagpo
147
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
5. Ano ang pagkakaiba ng dagli sa iba pang akdang pampanitikan tulad halimbawa
ng maikling kuwento? Paghambingin sa tulong ng venn diagram.
DAGLI
MAIKLING
KUWENTO
PY
Ngayon pa lang ay binabati na kita sa sipag at tiyaga na iyong ipinakita. Marahil ay
alam mo na kung paano naiiba ang dagli sa iba pang akdang pampanitikan.
C
O
GAWAIN 6: Pagpapahayag ng Damdamin sa Teksto
Paano nakatutulong ang mga salitang nagpapahayag ng damdamin at pangyayari sa
pagsulat ng sariling dagli? Basahin at unawain ang kasunod na teksto.
Para sa Kagalingan at Karapatan ng mga Bata
Macky Macaspac
D
Katahimikan ang namayani sa bulwagan matapos magsalita si Melissa San Miguel sa
mikropono. Garalgal ang tinig ng executive director ng Salinlahi Alliance for Children’s
Concerns at tila nagpipigil ng hikbi. Inanunsiyo niya, sa harap ng pambansang
kumperensiya para sa karapatan at kagalingan ng mga bata, isang malagim na
pamamaslang sa isang bata sa Tarlac ang naganap pa lamang.
EP
E
Isang 15-anyos na bata ang namatay, matapos magpaputok ng baril ang mga
pulis para gibain ang mga bahay ng maralita sa naturang probinsiya.
Nagluksa ang mga delegado ng nasabing kumperensiya. May ilan sa 300
delegado mula sa iba’t ibang bahagi ng bansa ang naiyak pa. “Opisyal na itinatala
ng Salinlahi ang ikasiyam na batang pinaslang sa ilalim ng administrasyong Aquino,”
malungkot na wika ni San Miguel.
D
Ang kumperensiya’y inilunsad ng iba’t ibang grupong tagapagtaguyod ng
karapatan ng mga bata, sa pangunguna ng Salinlahi, Children’s Rehabilitation Center
(CRC) at Gabriela. Inilunsad nila ito dahil mismo sa nakakaalarmang padron ng
pagkakabiktima ng mga bata sa iba’t ibang proyekto’t patakaran ng gobyerno, kabilang
na ang kampanyang kontra-insurhensiya na Oplan Bayanihan.
Nagluksa ang mga delegado sa balita ng pagpaslang kay John Cali Lagrimas
sa Tarlac dahil pamilyar ang istorya nito sa kanila.
Kaibigan sa Kubol
Nauna nang magsalita sa kumperensiya ang kinatawan ng iba’t ibang rehiyon hinggil
sa mga kaso ng paglabag sa karapatan ng mga bata. Matapos ibalita ang naganap
kay John Cali, isang 10-anyos na bata mula sa Hacienda Luisita, Tarlac, na si Jojie
ang di nakatuloy sa pagtetestimonya. “Kaibigan ko siya, kasama ko siyang natutulog
sa kubol,” kuwento ni Jojie.
148
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Hindi umano taga-Luisita si John Cali, pero sumasama siya sa kaniyang mga
magulang na taga-Brgy. San Roque na sumuporta sa “bungkalan” ng mga magsasaka
sa lupang inaangkin ng Rizal Commercial Banking Corporation (RCBC). Sa bungkalang
ito nakilala niya si Jojie.
Hindi na makapagsalita ang batang si Jojie na nagmula sa Hacienda Luisita,
nang mabalitaan niyang napatay ang kaniyang kaibigan sa demolisyon sa Tarlac
habang nagaganap ang kumperensiya. (Macky Macaspac)
PY
Nasaksihan din ng dalawang bata ang tangkang pagbuwag noon sa mga kubol
sa lugar ng bungkalan kung saan pinaputukan ng mga guwardiya ng RCBC ang mga
magsasaka. Sa testimonya ni Jojie, sinabi niiyang hindi iyon ang unang pagkakataon
na makasaksi siya ng karahasan. Apat na taon pa lang si Jojie nang masaksihan niya
ang karahasan sa sarili niyang pamilya. “Noong bata pa ako, nasaksihan ko po kung
paano binugbog ng mga tauhan ni Hen. Jovito Palparan ang aking papa. Nakita ko
nung pinasubo nila ng silencer ng baril si papa,” ayon sa testimonya ng bata.
C
O
Kuwento ni Jojie, hindi nila makakalimutan ni John Cali ang pananakot ng mga
guwardiya ng RCBC. “Pinaputukan kami ng mga security guard ng RCBC nang limang
beses. Takot na takot kami,” ani Jojie.
Bahagi ang paglabag ng mga karapatan nina Jojie at John Cali ng malawakang
paglabag sa karapatan ng mga bata sa Pilipinas.
D
“Patuloy na pinapahirapan ang mga bata dahil sa patuloy na pagpapatupad ng
gobyerno sa mga patakarang neo-liberal na nakapaloob sa programa at proyekto ni
Pangulong Benigno Aquino III,” pahayag ng Salinlahi.
Patakarang Neo-Liberal
EP
E
Sa panayam ng Pinoy Weekly, sinabi ni San Miguel na layunin ng kumperensiya na
ipakita na hindi nagbago ang kalagayan ng mga bata sa loob ng 19 taon matapos
iproklama ng United Nations ang buwan ng Oktubre bilang buwan ng mga bata.
D
“Hindi pa rin maganda ang kalagayan ng mga bata at nagpapatuloy ang
paglabag sa kanilang mga karapatan,” aniya. Nagsagawa ng pag-aaral ang Salinlahi
hinggil sa epekto sa mga bata ng mga patakarang ipinatutupad ng gobyerno. Ayon
dito, apektado ang 35.1 milyong bata sa 11.7 milyong Pilipino na walang trabaho. Dahil
apektado umano ang mga bata sa kawalan o kakulangan ng trabaho ng kanilang mga
magulang, napipilitan silang magtrabaho sa murang edad.
Kahit sa datos ng International Labor Organization (ILO) at National Statistics
Office (NSO), nasa limang milyon ang mga batang manggagawa, kalakhan nito’y nasa
sektor ng agrikultura.
Ayon sa Salinlahi, pinalala ng mga patakaran tulad ng liberalisasyon sa
pangangalakal ang kalagayan ng mga bata. Sa pagpasok ng imported na mga
produktong agrikultural partikular na ang galing sa bansang US, mistulang pinapatay
nito ang lokal na agrikultura ng bansa.
149
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Inihalimbawa ng grupo ang kalagayan ng mga manggagawang bukid sa
malalaking plantasyon ng asukal sa Negros Occidental. Dahil sa walang habas
na importasyon ng asukal, halos patayin na nito ang lokal na industriya. Dahil sa
matinding kompetisyon, nagresulta ito ng pagpasok ng sistemang pakyawan sa mga
manggagawang bukid sa mga asyenda.
Para sa Kagalingan at Karapatan ng mga Bata, kinuha noong July 2, 2014,
mula (http://pinoyweekly.org/new/2012/10/para-sa-kagalingan-at-karapatanng-mga-bata/comment-page-1/
PY
GAWAIN 7: Unawain Mo
Sagutin ang sumusunod na tanong batay sa tekstong binasa.
D
C
O
1. Paano tinanggap ng mga delegado sa pambansang kumperensiya ang
pamamaslang sa isang bata sa Tarlac?
2. Ilarawan ang iyong damdamin sa testimonya ng batang si Jojie tungkol sa
sinapit ng kaibigan. Maaaring pumili sa mga emoticon o magbigay ka ng
sariling paglalarawan ng iba pang damdamin. Ipaliwanag.
D
EP
E
3. Patotohanan ang sinabi ni San Miguel na hindi pa rin maganda ang kalagayan
ng mga bata at patuloy pa rin ang paglabag sa kanilang mga karapatan.
4. Paano mo ihahambing ang sitwasyon ni Amelia na taga-Carribean sa sitwasyon
ng mga batang sina Jojo at Jojie na taga-Tarlac?
5. Bilang isang kabataan, magbigay ng mungkahi sa ating pamahalaan kung paano
mapangangalagaan ang karapatan ng mga bata. Gawin sa pamamagitan ng
isang liham.
6. Ilarawan ang kalagayang panlipunan na masasalamin sa binasang teksto.
Magbigay ng reaksiyon ukol dito.
7. Ang binasa mong teksto ay isang halimbawa ng tekstong nagsasalaysay.
Isinasalaysay nito ang pagkakapaslang kay John Cali Lagrimas ng Tarlac.
Halimbawa ng pangungusap na nagsasalaysay mula sa binasa: Kuwento ni
Jojie, hindi nila makakalimutan ni John Cali ang pananakot ng mga guwardiya
ng RCBC. Ikaw naman ang magbigay ng tatlo pang iba halimbawa mula sa
teksto
150
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
ang mga salitang may salungguhit sa binasang teksto ay salitang ay nagpapahayag
ng damdamin ng tao ayon sa iba’t ibang sitwasyon? Nakatutulong ang mga salitang
ito upang malinaw na mailarawan ang nadarama ng tao. Balikan mo ang iyong
napag-aralan sa modyul 1 tungkol sa pagpapahayag ng mga emosyon at saloobin.
Makatutulong ito sa mabisang pagpapahayg ng damdamin.
Naririto pa ang ibang halimbawa na ginamit na salita na nagpapahayag ng damdamin
sa dagli na iyong binasa:
galit na galit
galit
nakakalungkot
PY
Tingnan naman natin ang mga salitang
hindi umano
noong bata pa ako
nasaksihannakita ko
apat na taon pa lang
kuwento ni Jojie
C
O
Ang mga salitang nabanggit ay ginagamit sa pagsasalaysay ng mga
pangyayari. Ang mga salitang ito ay mga palatandaan na ang nagsasalita ay
nagsasalaysay ng mga pangyayari na maaaring batay sa karanasan, nasaksihan
o napanood.
D
Gumamit din ng mga salitang nagpapahayag ng pangyayari sa dagli na
iyong binasa, tulad ng:
noonsumunod
ngayon pong araw na ito
kagabi po
pagkatapos po
kung minsan po
EP
E
Pagsasanay 1: Basahin ang talata at pagkatapos ay itala sa iyong kuwaderno ang
mga salitang ginamit na nagpapahayag ng pangyayari at damdamin.
Nabigyan ako ng pagkakataon na dumalo sa writeshop ng isang pribadong palimbagan
bilang paghahanda sa pagsulat ng modyul na gagamitin ng mga mag-aaral.
D
Ang unang araw ay ginugol ko sa biyahe, pag-aayos ng mga gamit sa itinakdang
silid at oryentasyon sa mga gagawin. Madalas kasi na ginaganap sa malayong lugar
ang writeshop upang mailayo ang mga kalahok sa magulong lungsod ng pinagmulan
at mabigyan ng bagong inspirasyon. Naroroon ang pananabik at takot kung ano ang
mangyayari sa akin sa loob ng ilang araw.
Sa ikalawang araw ay nakinig lamang ako sa panayam tungkol sa iba’t ibang
kaalaman na kailangan upang makapagsulat. Ang ikatlong araw ay ginugol ko sa
paghahanap ng mga materyales, babasahin, akda na gagamitin sa pagsulat. Sumakit
ang ulo ko at nakaramdam ng hilo sa dami ng binabasa at hinahanap.
Sa ikaapat na araw ay nagsimula na akong magsulat sa una kong aralin.
Masaya kong hinarap ang hamon kahit na alam kong hindi madali ang aking gagawin.
Malaki ang naitulong ng iba ko pang kasama sa writeshop. Madalas kaming magbrainstroming at hindi nawawala ang biruan at tawanan. Gumugol ako ng ilang araw
bago nakatapos ng isa. Anong sarap sa pakiramdam na mayroon ka ng naisulat pero
kinakabahan pa rin dahil susunod naman ang pagkritik ng mga batikan sa institusyon.
Sumunod na araw ay humarap kami sa panelist ng kritiko na binubuo ng
specialist, validator, at mga propesor sa unibersidad. Noong una ay parang magsisikip
151
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ang dibdib ko sa dami ng puna na kanilang sinabi. Kung mahina ang iyong loob ay
para kang matutunaw sa iyong kinauupuan. Subalit itinanim ko sa isip na kailangan
kong maging bukas, makinig, magtala, at tanggapin ang lahat ng kanilang sasabihin
na sa huli ay huhubog sa aking kakayahan sa pagsusulat. Tinandaan ko ang lahat at
nangako sa sarili na sa susunod ay lalo ko pang pagbubutihin ang pagsusulat.
Pagsasanay 2: Pag-aralan ang paksa sa sumusunod na mga usapan at pagkatapos
ay bumuo ng sariling pangungusap upang mabuo ang diyalogo. Sikaping gumamit ng
mga salita na nagpapahayag ng damdamin at pangyayari.
Usapan # 1
Evelyn:
Egay: Evelyn:
Nabalitaan mo ba ang napipintong giyera sa pagitan ng Russia at
Ukraine?
______________________________________
Sana ay makinig sila sa pakiusap ng United Nations.
________________________________________
PY
Egay:
Usapan # 2
Jelly
Rowena:
Jelly:
Mare, ano ba ‘yung sinasabi nila na makakalikasang
pamumuhay?
_______________________________________
Ah! Kahit paano pala ay nakatulong ako sa kalikasan natin. Nagdadala
ako ng sariling eco bag.
________________________________________
C
O
Rowena:
Pare, nabalitaan mo ba na namatay na ang kumpare nating si
Joel?
________________________________________
Kaya iwasan na rin natin ang pag-inom. Mabuti pa,
magbasketball tayo o mag-exercise.
_________________________________________
EP
E
Benjie:
D
Usapan # 3
Ken: Benjie:
Ken: D
Pagsasanay 3: Bumuo ng maikling salaysay tungkol sa iba pang problema na
kinakaharap ng kabataan maliban sa child labor. Pumili ng isang paksa sa ibaba Isulat
ang talata sa iyong sagutang papel. Sikaping gumamit ng mga salitang nagpapahayag
ng damdamin at pangyayari.
1. bullying
2. maagang pag-aasawa
3. masasamang bisyo
4. generation gap
5. problemang pampamilya
Pagnilayan at Unawain
Ngayon matapos mong maisagawa ang mga gawaing ibinigay, alam kong handa ka
nang sagutin ang mga tanong na ibinigay sa iyo sa panimula ng aralin. Sa tulong ng
kasunod na grapikong representasiyon, sagutin ang mga tanong.
152
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
1. Paano naiiba ang dagli sa iba pang akdang pampanitikan?
DAGLI
PY
2. Paano nakatutulong ang mga salitang nagpapahayag ng damdamin at
pangyayari sa pagsulat ng sariling dagli?
Sagot:__________________________________________
Ilipat
C
O
________________________________________________
________________________________________________
_____
D
Ito na ang pagkakataon upang ilipat mo ang iyong natutuhan sa araling ito. Naniniwala
ako na kayang-kaya mo itong gawin. Sundin lamang ang kasunod na panuto.
D
EP
E
Mahilig kang magbasa ng iba’t ibang artikulo, maiikling kuwento, tula, nobela, at iba
pa. Naisip mo na sumulat ng isang dagli tungkol sa di-karaniwang pangyayari sa
paligid o kaya naman ay di-pangkaraniwang ginawa ng isang tao, at ito ay ilalathala
mo sa hatirang pangmadla (social media). Tandaan ang sumusunod na gabay:
1. magbigay tuon lamang sa isa: tauhan, banghay, tunggalian, dayalogo,
paglalarawan ng matinding damdamin o tagpo
2. magsimula lagi sa aksiyon
3. sikaping magkaroon ng twist o punchline sa dulo
4. magpakita ng kuwento, huwag ikuwento ang kuwento
5. gawing double blade ang pamagat
Ang mambabasa sa social media ay bibigyan ka ng iskor batay sa sumusunod:
a. tema o paksa
b. malikhain
c. estilo sa pagsulat
d. mensahe
e. lakas ng dating
Tatanggap ka ng 3 puntos sa bawat krayterya kung nagawa mo nang mahusay;
2 puntos kung katamtaman; at 1 puntos kung dapat pang paghusayan.
153
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 2.3
A. Panitikan: Ang Matanda at Ang Dagat
Isinalin sa Filipino mula sa Ingles ni Jesus Manuel Santiago (halaw mula sa nobelang
“The Old Man and The Sea” ni Ernest Hemingway)
B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Pahayag na Pagsang-ayon at Pagtutol sa
Pagbibigay ng puna o Panunuring Pampanitikan
Naglalahad
PY
C. Uri ng Teksto:
Panimula
C
O
Mula sa matagumpay mong paglalakbay sa mundo ng dagli, tutungo ka naman
ngayon sa masalimuot ngunit kapana-panabik na yugto ng nobela sa United
States of America.
Ang Aralin 2.3 ay naglalaman ng isa sa obra maestrang nobela ni Ernest
Hemingway na pinamagatang “The Old Man and the Sea “(Ang Matanda at ang
Dagat). Bahagi ng aralin ang pagtalakay sa paggamit ng pahayag na pagsangayon at pagtutol sa pagbibigay ng puna o panunuring pampanitikan.
EP
E
D
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagsasagawa
ng isang suring-basa ng isang nobelang isinapelikula. Itataya ang iyong ginawa
batay sa sumusunod na pamantayan: a.) kabuluhan ng nilalaman at lalim ng mga
pananaw, b.) lohikal na pagkakaayos ng mga kaisipan, c.) isinaalang-alang ang
elemento ng suring-basa, at d.) makabuluhang presentasiyon.
Inaasahan sa katapusan ng aralin, masasagot mo nang may pag-unawa
ang mga tanong na: Paano naiiba ang nobela sa iba pang uri ng akdang tuluyan
ayon sa elemento nito at kung paano nakatutulong ang paggamit ng pahayag na
pagsang-ayon at pagtutol sa pagsasagawa ng isang suring-basa.
D
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang iyong kaalaman at kakayahan sa
panitikang kinagiliwan at isa sa naging popular sa bansang United States of America.
Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung ang
iyong mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin. Simulan natin
sa pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong kaalaman.
154
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 1: Ang Aking Kaalaman, Hanggang Saan?
Batay sa iyong nalalaman, subukin mong isulat ang hinihingi sa dayagram kaugnay
ng araling iyong pag-aaralan. Huwag kang mag-aalala, ito’y pag-alam lamang kung
gaano na ang iyong kaalaman tungkol sa pag-aaralan natin. Gayahin ang pormat sa
iyong sagutang papel.
Matapos na mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, oras na upang alamin
naman ang iyong nalalaman kaugnay ng paksang tatalakayin. Subukin mong sagutin
ang kasunod na gawain.
PY
Ano ang Nobela?
Paano ito lumaganap sa
Kanluran?
C
O
NOBELA
Ihambing ang Nobela sa iba
pang akdang pampanitikan
D
GAWAIN 2: Tuklas-Suri
Basahin at unawaing mabuti ang sumusunod na teksto.
EP
E
ISANG SURING-PELIKULA
“Harry Potter and the Sorcerer’s Stone”
D
Ang Harry Potter and Sorcerer’s Stone
(Philosopher’s Stone) ay unang libro ni J.K.
Rowling mula sa serye ng Harry Potter. Sinasabing
ang nobelang ito ay naghatid kay Rowling ng
kasikatan bilang isang mahusay na manunulat
sa buong mundo. Isinapelikula ito noong 2001 na
idinirek ni Chris Columbus at ibinahagi ng Warner
Bros. Pictures. Pinagbibidahan ito nina Daniel
Radcliffe bilang Harry Potter, Rupert Grin bilang
Ron Weasley at Emma Watson bilang Hermione
Granger. Tinatayang umabot sa $980 milyon ang
kinita nito na naging worldwide box office hit at
kinilala sa iba’t ibang award-giving bodies tulad ng
Academy Awards.
Nagbukas sa isang pagdiriwang ang kuwento na kadalasang palihim dahil sa
ang mga nagdaang taon ay laging ginugulo ni Lord Voldemort. Bago ang gabing iyon,
natuklasan ni Voldemort ang pinagtataguan ng tagong mag-anak ng Potter, at pinatay
sina Lily at James Potter. Ngunit nang itinuro na niya ang kaniyang wand sa sanggol
nitong anak na si Harry, ang sumpang patayin ito ay bumalik sa kaniya. Ang kaniyang
katawan ay nasira, at si Voldemort ay naging isang walang kapangyarihang kaluluwa,
155
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
naghahanap ng isang lugar sa mundo na walang makaka-istorbo samantalang si
Harry naman ay naiwang may marka ng kidlat sa kaniyang noo, ang natatanging
palatandaan ng sumpa ni Voldemort. Ang misteryosong pagkakatalo ni Voldemort kay
Harry ay nagresulta sa pagkakakilalang “ang batang nabuhay” sa mundo ng mga
wizard.
PY
Ang ulilang si Harry Potter ay sumunod na pinalaki ng kaniyang malupit,
at walang kapangyarihang kamag-anak, ang Dursleys, na walang pakialam sa
pinagmulan ng mahika at sa hinaharap ni Harry. Subalit, sa paparating na ikalabingisa niyang kaarawan, nagkaroon si Harry ng kanyang unang kontak sa daigdig ng
mahika nang makatanggap siya ng sulat galing sa Hogwarts School of Witchcraft
and Wizardry, na kinuha naman ng kaniyang Tiya at Tiyo bago pa niya ito magawang
mabasa, Sa kaniyang ikalabing-isang kaarawan, sinabihan na siya ay isang wizard
at inaanyayahan na pumunta sa Hogwarts. Sinabihan siya ni Hagrid na nagturo sa
kaniya kung paano gumamit ng mahika at gumawa ng potions. Natutuhan din ni
Harry na malampasan ang mga panlipunan at emosyonal na hadlang sa kaniya sa
paglaban niya hanggang sa kaniyang pagbibinata at pagharap sa makapangyarihang
si Voldemort.
C
O
Marami man ang nangyari kay Harry sa simula, nalagpasan niya ito sa tulong
ng kaniyang mga kaibigan na sila Ron at Hermione. Katulong din niya si Professor
Dumbledore na laging nariyan nagbibigay ng payo at paalala sa kaniya.
EP
E
D
Totoo naman na nakuha ng pelikulang ito ang kiliti ng masa lalo ng kabataan.
Ang mga karakter na ginamit dito ay nagpapaalala ng mga taong kilala na natin at sa
mga taong dapat pa nating kilalanin. Tulad ng batang mataba na laki sa layaw na si
Dudley o kaya ang mala ‘boss’ at mapanghimasok ngunit may malambot na pusong
si Hermione. Malaking bilang rin ng mga batang manonood ang makaka-relate kay
Harry partikular sa kaniyang inisyal na damdamin ng ganap na pagkakahiwalay at di
kasali sa isang pamilya ngunit dumating ang panahon na dapat na niyang iwanan ang
naturang buhay niya upang pumunta sa lugar kung saan siya kabilang at magiging
ganap na masaya.
D
Sadyang nailarawan nang mabuti at detalyado ang Hogwarts bilang kaakitakit na lugar na hindi lamang puno ng salamangka at mahika na tunay na katangiang
pinapangarap na mapuntahan ng pangunahing tauhan. Iba’t ibang pakikipagsapalaran
ang dinaanan ni Harry kasama ang dalawang kaibigan (Ron at Hermione) sa lugar
ng Hogwarts. Malakas ang nais sabihin ng pelikula tungkol sa pakikipagkaibigan na
naipakita sa mahusay na pagkakaganap ng mga artista. Mas lutang na lutang ang
kahusayan ni Daniel bilang si Harry na dumanas ng malaking hamon sa buhay.
Totoong magaling ang pagkakasulat ng iskrip. Ang kasaysayan nito ay inilahad
sa pamamagitan ng malalim na pananaliksik at pag-iisip. Buhay na buhay ang pelikula
kung saan nakatulong ng malaki ang kulay na nakaangkop sa kapaligirang kinunan ng
kamera bagaman hindi rin maiiwasan ang pagkakaroon ng larawang kulang sa ilaw.
Sa kabuuan, ang pelikulang Harry Potter and Sorcerer’s Stone ay isang
napakagandang pelikula. Sa pamamagitan ng pelikulang ito, nakikilala natin ang
kultura ng ibang bansa at impluwensiyang nadala nito sa atin.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
156
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nobela
PAGKAKAIBA
Pelikula
PAGKAKAIBA
PAGKAKATULAD
Sagutin ang mga gabay na tanong:
D
EP
E
D
C
O
PY
1. Batay sa iyong nabasa, ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng nobela at
pelikula? Sagutin sa pamamagitan ng Venn Diagram. Gawin ito sa sagutang
papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
2. Makikita ba sa bawat paksa ng nobela at pelikula ang tatak ng kultura ng
bansang pinagmulan o pinanggalingan nito? Patunayan.
3. Ano-anong elemento ang lumutang dito?
4. Bakit nanaisin ng mga tao na isapelikula ang nasa nobela?
5. Kung ikaw ang prodyuser, gugustuhin mo bang isapelikula ang nobelang tulad
ng Harry Potter? Bakit?
Alam mo ba na...
ang nobela ay itinuturing na makulay, mayaman at makabuluhang anyo ng panitikang
tuluyan? Binubuo ito ng mga yugto na nagsasalaysay ng mga kawing-kawing na
pangyayari ng buhay ng mga tao na bukod sa nagbibigay-aliw ay nagpapakilos at
pumupukaw sa damdamin at kamalayan ng mga mambabasa.
Sa nobela, maraming pangyayari ang inilalahad, samantalang sa maikling
kuwento, iisang pangyayari lamang ang inilalahad. Iisa ang balangkas ng nobela
at maikling kuwento ngunit nagkakaiba lamang ito sa nilalaman dahil ang mga
pangyayaring isinasalaysay dito ay may kaugnayan sa lipunang ginagalawan ng
mamamayan at naglalarawan ng kultura ng bawat bansang pinanggalingan nito.
Ang isang nobela ay may mga katangiang dapat taglayin. Ito ay ang
sumusunod: a.) maliwanag at maayos na pagsulat ng mga tagpo at kaisipan,
b.) pagsaalang-alang sa kailangang kaasalan, c.) kawili-wili at pumupukaw ng
damdamin, d.) pumupuna sa lahat ng larangan sa buhay at sa mga aspekto ng lipunan
tulad ng gobyerno at relihiyon, e.) malikhain at may dapat maging maguniguning
paglalahad, at f.) nag-iiwan ng kakintalan.
Elemento ng Nobela
a.
b.
c.
d.
Tagpuan - lugar at panahon ng mga pinangyarihan
Tauhan - sa nagpapagalaw at nagbibigay-buhay sa nobela
Banghay - pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari
Pananaw - panauhang ginagamit ng may-akda (a. una-kapag kasali ang mayakda; b. pangalawa- ang may-akda ang nakikipag-usap; c. pangatlo- batay sa
nakikita o obserbasyon ng may-akda)
e. Tema - paksang-diwang binibigyang-diin sa nobela
f. Damdamin - nagbibigay-kulay sa mga pangyayari
g. Pamamaraan - estilo ng manunulat/awtor
h. Pananalita - diyalogong ginamit
i. Simbolismo - nagbibigay nang mas malalim na kahulugan sa tao, bagay, at
pangyayari
157
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa tulong ng mga impormasyon na iyong nalaman tungkol sa nobela, naniniwala
ako na nadagdagan ang iyong kaalaman sa pag-unawa sa aralin. Ngayon, tunghayan
mo na ang sumusunod na bahagi ng nobelang isinulat ni Ernest Hemingway sa Cuba
(1951) at inilabas taong 1952. Nanalo ng Pulitzer Prize for Fiction (1953) at Nobel
Prize (1954). Ito ang kahuli-hulihang nobela na nailimbag ni Hemingway. Suriin ang
mga elementong taglay nito. Nailahad ba nang tiyak ang mga pangyayari sa nasabing
nobela? Tuklasin sa bahaging ito ng nobela kung ano ang pakikipagsapalarang
pinagdaanan ng matandang si Santiago.
Linangin
PY
Basahin at unawain ang bahagi ng nobela.
Ang Matanda at Ang Dagat
Isinalin sa Filipino mula sa Ingles ni Jesus Manuel Santiago
“The Old Man and the Sea” ni Ernest Hemingway
(bahagi lamang)
EP
E
D
C
O
Maayos silang naglayag at ibinaba ni Santiago
ang kaniyang mga kamay sa tubig-alat at sinikap
na linawin ang kaniyang isip. Mataas ang cumulus
clouds at may sapat na cirrus sa ibabaw kaya alam
ng matanda (Santiago) na tatagal ang simoy sa
buong magdamag. Palaging tinitingnan ng matanda
ang isda para makatiyak na totoo ito. Isang oras ito
bago siya unang dinunggol ng pating.
Hindi aksidente ang pating. Pumaimbabaw
siya mula sa kalaliman ng tubig habang tumitining
at kumakalat ang maitim na ulap ng dugo sa
dagat na isang milya ang lalim. Napakabilis niyang
pumaimbabaw at walang kaingat-ingat na binasag
ang rabaw ng asul na tubig at nasinagan siya ng araw.
Pagkaraa’y bumalik siya sa tubig at sinundan ang amoy at nagsimulang lumangoy
patungo sa direksiyon ng bangka at ng isda.
D
Kung minsan, naiwawaglit niya ang amoy. Pero malalanghap niya itong muli,
o kahit bahagyang-bahagya lang ng amoy nito, at mabilis at masigla siyang lalangoy
para sundan ito. Isa siyang napakalaking pating na Mako, ang katawan ay sadyang
para lumangoy na kasimbilis ng pinakamabilis na isda sa dagat at napakaganda
ng kaniyang kabuuan maliban sa kaniyang panga. Kasing asul ng isdang-espada
ang kaniyang likod, at pilak ang tiyan, at madulas at makisig ang kaniyang balat.
Kahawig siya ng espada maliban sa kaniyang dambuhalang panga na nakatikom
ngayon habang matulin siyang lumalangoy, halos nasa rabaw, parang kutsilyong
humihiwa sa tubig ang mataas niyang palikpik sa likod. Sa loob ng sarado niyang
panga, nakahilig paloob ang kaniyang walong hanay na ngipin. Hindi siya katulad ng
karaniwang hugis-piramidong ngipin ng karamihang pating. Kahugis sila ng mga daliri
ng tao kapag nakabaluktot na parang sipit. Kasinghaba sila halos ng mga daliri ng
matanda at sintalas ng labaha ang talim sa magkabilang gilid. Ito ang isdang nilikha
para manginain sa lahat ng isda ng dagat, napakabilis at napakalakas at armadongarmado kaya wala silang sinumang kaaway. Binilisan pa niya ngayon nang malanghap
ang mas sariwang amoy at humiwa sa tubig ang kaniyang asul na palikpik sa likod.
158
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nang makita ng matanda na paparating ito, alam niyang isa itong pating na
walang takot at gagawin ang lahat ng gusto nitong gawin. Inihanda niya ang salapang
at hinigpitan ang lubid habang pinagmamasdan niya ang paglapit ng pating. Maigsi
ang lubid dahil binawasan niya ito ng ipinangtali sa isda.
Malinaw at matino ang isip ng matanda ngayon at buong-buo ang pasiya
pero halos walang pag-asa. Sa loob-loob niya, makatagal sana ang katinuang ito.
Pinagmasdan niyang maigi ang malaking isda habang pinanonood ang paglapit nito.
Mas mabuti pang naging isang panaginip lang ito, sa loob-loob niya. Hindi ko siya
mapipigil sa pag-atake sa akin pero baka makuha ko siya. Dentuso, sa loob-loob niya.
Malasin sana ang nanay mo.
C
O
PY
Mabilis na nakalapit sa popa ang pating at nang sagpangin nito ang isda,
nakita ng matanda ang pagbuka ng bunganga at ang kakatwa nitong mata at ang
lumalagatok na pagtadtad ng mga ngipin habang nginangatngat ang karne sa may
ibabaw ng buntot. Nakaangat sa tubig ang ulo ng pating at lumilitaw ang likod at
naririnig ng matanda ang ingay ng balat at lamang nalalaslas sa malaking isda nang
isalaksak niya ang salapang sa ulo ng pating sa dakong nagtatagpo ang guhit ng mga
mata at ang guhit ng ilong. Walang gayong mga guhit. Ang naroon lamang ay ang
mabigat at matulis na ulong asul at ang malalaking mata at ang lumalagutok, umuulos,
nanlalamong mga panga. Pero ang kinalalagyan ng utak ang napuruhan ng matanda.
Inulos niya ito ng mahusay na salapang na ubos-kayang ipinukol ng kaniyang kamay
na nanlalagkit sa dugo. Inulos niya ito nang walang pag-asa pero may katatagan ng
pasiya at lubos na hangaring maminsala.
EP
E
D
Kumampay ang pating at nakita ng matanda na walang buhay ang mga mata
nito at muli itong kumampay, at napuluputan siya ng dalawang ikid ng lubid. Alam ng
matandang patay na pero hindi ito matanggap ng pating. Pagkatapos, nakatihaya,
humahagupit ang buntot at lumalagutok ang mga panga, sinuyod ng pating ang tubig
tulad sa paghaginit ng isang speed-boat. Puti ang tubig sa hambalos ng kaniyang
buntot at tatlong sangkapat ng katawan ang nakaangat sa tubig nang mabanat ang
lubid, kuminig at saka nalagot. Saglit na humigang tahimik sa ibabaw ng tubig ang
pating at pinanood siya ng matanda. Pagkaraa’y dahan-dahan itong lumubog.
“Mga kuwarenta libras ang dala niya,” malakas na sabi ng matanda. Tinangay
nito ang salapang ko at ang buong lubid, sa loob-loob niya, at nagdurugo ngayon ang
isda ko at marami pang susunod.
D
Ayaw na niyang tingnan ang isda dahil nagkagutay-gutay na ito. Nang
sagpangin ang isda, para siya rin ang nasagpang.
Pero napatay ko ang pating na sumagpang sa isda ko, naisip niya. At siya
ang pinakamalaking dentuso na nakita ko. At alam ng Diyos na nakakita na ako ng
malalaki.
Hindi kapani-paniwalang makatatagal siya, naisip niya. Sana’y isa lang itong
panaginip ngayon at hindi ko sana nabingwit ang isda at nag-iisa akong nakahiga sa
mga diyaryo.
“Pero hindi nilikha ang tao para magapi,” sabi niya. “Maaaring wasakin ang
isang tao pero hindi siya magagapi.” Nagsisisi ako na napatay ko ang isda, sa loobloob niya. Parating na ngayon ang masamang panahon at wala man lang akong
salapang. Malupit ang dentuso, at may kakayahan at malakas at matalino. Pero mas
matalino ako kaysa kaniya. Siguro’y hindi, sa loob-loob niya. Siguro’y mas armado
lang ako.
159
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Huwag kang mag-isip, tanda,” malakas niyang sabi. “Magpatuloy ka sa
paglalayag at harapin ang anumang dumating.”
Pero dapat akong mag-isip, naisip niya. Dahil iyon na lang ang natitira sa
akin. Iyon at ang beisbol. Ewan ko kung magugustuhan ng dakilang DiMaggio ang
pagkakaulos ko sa kaniya sa utak. Walang bagay ‘yon, sa loob-loob niya. Kayang
gawin iyon ng kahit sino. Pero sa palagay mo ba’y malaking partida ang mga kamay
ko kaysa mga taring buto? Hindi ko malalaman. Hindi ako nagkaroon kahit kailan ng
sugat sa aking sakong maliban noong minsan na nakagat ito ng page nang matapakan
ko siya nang lumalangoy at naparalisa ang ibabang binti at kumirot nang napakatindi.
PY
“Mag-isip ka ng isang bagay na masaya, tanda,” sabi niya. “Bawat sandali’y
papalapit ka na sa bahay. Mas magaan ngayon ang paglalayag mo dahil sa pagkawala
ng kuwarenta libras.”
Alam na alam niya kung ano ang maaaring mangyari pagsapit niya sa panloob
na bahagi ng agos. Pero wala nang magagawa ngayon.
C
O
“Oo, meron pa,” malakas niyang sabi. “Puwede kong itali ang aking lanseta sa
puluhan ng isang sagwan.”
Kaya ginawa iyon habang kipkip ang timon at nakatapak sa tela ng layag.
“Ngayon,” sabi niya. “Isa pa rin akong matanda. Pero meron akong armas.”
Sariwa ngayon ang simoy at maayos siyang naglayag. Tiningnan niya ang
bungad na bahagi ng isda at bumalik nang bahagya ang kaniyang pag-asa.
D
Kalokohan ang hindi umasa, sa loob-loob niya. Bukod pa’y naniniwala akong
kasalanan ‘yon. Huwag kang mag-isip tungkol sa kasalanan, naisip niya. Marami nang
problema ngayon kahit walang kasalanan. T’saka hindi ko ito naiintindihan.
D
EP
E
Hindi ko iyon naiintindihan at hindi ko sigurado kung naniniwala ako roon.
Kasalanan sigurong patayin ang isda. Iyon ang palagay ko kahit na ginawa ko iyon
para ako mabuhay at mapakain ang maraming tao. Pero lahat naman ay kasalanan.
Huwag kang mag-isip tungkol sa kasalanan. Masyado nang huli para diyan at may
mga taong binabayaran para gawin iyon. Hayaan mong sila ang mag-isip tungkol
doon. Isinilang ka para maging isang mangingisda tulad ng isda na ipinanganak para
maging isang isda. Mangingisda si San Pedro at gayundin ang ama ng dakilang
DiMaggio.
Pero gusto niyang pag-isipan ang lahat ng bagay na kinasasangkutan niya
at nang husto at nag-isip siya nang nag-isip tungkol sa kasalanan. Hindi mo pinatay
ang isda para lamang mabuhay ka o para ibenta bilang pagkain, sa loob-loob niya.
Pinatay mo siya dahil sa iyong dangal at dahil isa kang mangingisda. Minahal mo siya
noong siya’y buhay pa at minahal mo siya pagkatapos. Kung mahal mo siya, hindi
kasalanang patayin mo siya. O mas malaking kasalanan ‘yon?
“Sobra kang mag-isip, tanda,” malakas niyang sabi.
Pero tuwang-tuwa kang patayin ang dentuso, naisip niya. Nabubuhay siya
sa buhay na isda, tulad mo. Hindi siya isang tagahalungkat ng basura o isa lamang
gumagalang gutom tulad ng ilang pating. Maganda siya at marangal at walang
kinakatakutan.
160
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Napatay ko siya sa pagtatanggol ko sa sarili,” malakas na sabi ng matanda.
“At pinatay ko siyang mahusay.”
Bukod pa, naisip niya, pinapatay naman ng lahat ang isa’t isa, kahit paano.
Kung paano ako pinapatay ng pangingisda, gayon din niya ako binubuhay. Binubuhay
ako ng bata, sa loob-loob niya. Hindi ko dapat masyadong linlangin ang aking sarili.
Sumandig siya sa gilid at pumilas ng kapirasong karne ng isda sa pinagkagatan
ng pating. Nginuya niya ito at napansin niya ang kalidad at sarap ng lasa nito. Matigas
ito at makatas, parang karne, pero hindi ito pula. Hindi ito mahilatsa at alam niyang
mataas ang magiging presyo nito sa palengke. Pero hindi matatanggal ang amoy nito
sa tubig at alam ng matanda na may dumating na malaking kamalasan.
PY
Panatag ang simoy. Medyo umatras ito sa may hilagang silangan at alam niya
ang ibig sabihin niyon ay hindi ito huhupa. Tumanaw sa malayo ang matanda pero
wala siyang makitang mga layag at wala na rin siyang makitang ni balangkas o usok
ng anumang bangka. Ang naroon lamang ay ang isdang-lawin na patalon-talon sa
magkabilang gilid ng kaniyang prowa at ang mga dilaw na kumpol ng damong Gulpo.
Ni wala siyang makitang isa mang ibon.
C
O
Dalawang oras na siyang naglalayag, nagpapahinga sa popa at paminsanminsa’y ngumunguya ng kapirasong karne ng marlin, nagsisikap na magpahinga at
magpalakas, nang makita niya ang una sa dalawang pating.
“Ay,” malakas niyang sabi. Walang salin para sa katagang ito at marahil ay isa
lamang itong ingay na magagawa ng gayong tao, hindi sinasadya, na nakararamdam
sa pagbutas ng pako sa kaniyang kamay at pagtagos nito sa kahoy.
EP
E
D
“Galanos,” malakas niyang sabi. Nakita na niya ngayon ang pag-angat ng
pangalawang palikpik sa likuran ng una at natukoy niya na ang mga ito ay pating na
hugis-pala ang nguso batay sa kayumanggi, hugis-tatsulok na palikpik at sa pahalihaw
na galaw ng buntot. Naamoy nila at tuwang-tuwa sila at sa kagunggongan ng kanilang
matinding gutom, naiwawaglit nila at natatagpuan ang amoy sa kanilang katuwaan.
Pero palapit sila nang palapit.
D
Mabilis na iniligpit ng matanda ang tela at isinisiksik ang timon. Pagkaraa’y
kinuha niya ang sagwang tinalian niya ng lanseta. Maingat na maingat niyang binuhat
ito dahil nagpupuyos sa sakit ang kaniyang mga kamay. Pagkaraa’y ibinukas-sara
niya ang mga ito roon upang lumuwag sila. Isinara niya nang mahigpit para matiis
ang sakit at huwag mamilipit at pinagmasdan niya ang pagdating ng mga pating.
Nakikita niya ngayon ang kanilang malapad, sapad, hugis-palang mga ulo at ang
kanilang malalapad, puti ang dulong palikpik sa dibdib. Sila ay mga kamuhi-muhing
pating, masama ang amoy, tagahalukay ng basura at mamamatay, at kapag sila’y
gutom, kinakagat nila ang sagwan o katig ng isang bangka. Ang mga pating na ito ang
pumuputol sa paa at kampay ng mga pagong kapag nakakatulog sa ibabaw ang mga
pagong, at nanagpang sila ng taong nasa tubig, kung sila’y gutom, kahit hindi amoy
dugo ng isda o malansan ang tao.
“Ay,” sabi ng matanda. “Galanos. Sige, Galanos.”
Dumating sila. Pero dumating silang di tulad ng Mako. Pumihit ang isa at
naglaho sa paningin sa ilalim ng bangka at naramdaman ng matanda na naalog ang
bangka habang kumikislot siya at hinihila ang isda. Pinanood ng isa ang matanda,
naningkit ang dilaw na mga mata, at sinagpang ng kaniyang panga ang isda sa
dakong nakagat na. Kitang-kita ang guhit sa ibabaw ng kaniyang kayumangging ulo
at likod na hugpungan ng utak at gulugod at inulos ng matanda ang lanseta sa sagwan
161
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sa hugpungan, hinugot ito, at muling iniulos sa dilaw, tila sa pusang mata ng pating.
Binitiwan ng pating ang isda at dumausdos, lulon-lulon ang kaniyang nakagat habang
siya’y namamatay.
PY
Gumigiwang pa ang bangka dahil sa pamiminsala sa isda ng isa pang pating at
binitiwan ng matanda ang layag para makabaling ang bangka at mapalitaw ang pating
mula sa ilalim. Pagkakita niya sa pating, dumukwang siya sa gilid at hinambalos ito.
Laman lamang ang tinamaan niya at matigas ang balat at hindi niya halos naibaon
ang lanseta. Hindi lamang ang kaniyang mga kamay ang nasaktan sa kaniyang pagulos kundi pati ang kaniyang mga balikat. Pero mabilis na pumaimbabaw ang pating,
una ang ulo, at tinamaan ito ng matanda sa gitnang-gitna ng sapad na ulo habang
lumilitaw sa tubig ang nguso at inginasab sa isda. Hinugot ng matanda ang talim at
muling inulos sa dating lugar ang isda. Nakakapit pa rin siya sa isda, sarado ang
panga, at sinaksak ito ng matanda sa kaliwa nitong mata. Nakapangunyapit pa rin
doon ang pating.
C
O
“Hindi pa rin?” sabi ng matanda at inulos niya ang patalim sa pagitan ng gulugod
at utak. Madali na ngayon ang ulos na iyon at naramdaman niyang napatid ang litid.
Binaligtad ng matanda ang sagwan at isiningit ang talim sa panga ng pating para
buksan ito. Pinilipit niya ang talim sa panga ng pating para buksan ito. Pinilipit niya ang
talim at habang dumadausdos ang pating, sabi niya, “Sige, galanos. Dumausdos ka
nang isang milya ang lalim. Sumige ka at katagpuin ang iyong kaibigan, o baka iyon
ang iyong ina.”
Pinunasan ng matanda ang talim ng kaniyang lanseta at inilapag ang sagwan.
Pagkaraa’y nakita niyang lumulobo ang tela at layag at ibinalik niya ang bangka sa
dating paglalayag.
EP
E
D
“May sangkapat niya siguro ang natangay nila at ang pinakamahusay na
laman,” malakas niyang sabi. “Sana’y panaginip lang ito at hindi ko sana siya nabingwit
kailanman. Ikinalulungkot ko, isda. Dahil doo’y mali ang lahat.
Tumigil siya at ayaw na niyang tingnan ang isda ngayon. Said na ang dugo
at lulutang-lutang, kakulay siya ng pilak na likod ng salamin at nakikita pa rin ang
kaniyang mga paha.
“Hindi ako dapat nagpakalaot-laot, isda” sabi niya. “Hindi para sa iyo o para sa
akin. Ikinalulungkot ko, isda.”
D
Ngayon, sabi niya sa sarili. Tingnan mo ang pagkakatali ng lanseta at tingnan
mo kung nalagot. Pagkatapos ay ayusin mo ang iyong kamay dahil marami pang
darating.
“Nakapagdala sana ako ng bato para sa lanseta,” sabi ng matanda matapos
tingnan ang tali sa puluhan ng sagwan. “Dapat akong nagdala ng bato.” Marami kang
dapat dinala, sa loob-loob niya. Pero hindi mo dinala, tanda. Hindi ngayon ang oras
para isipin kung ano ang wala ka. Isipin mo kung ano ang magagawa sa kung ano
ang naririyan.
“Sobra kang magpayo ng mabuti,” sabi niyang malakas. “Sawa na ko r’on.”
Kinipit niya ang timon at ibinabad ang dalawang kamay sa tubig habang umuusad ang
bangka.
“Alam ng Diyos kung gaano ang nakuha ng huling iyon,” sabi niya. “Pero
hamak na mas magaan siya ngayon.” Ayaw niyang isipin ang nagkagutay-gutay na
tiyan ng isda. Alam niyang sa bawat pakislot na bunggo ng pating ay napipilas ang
162
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
karne at ngayo’y sinlapad ng haywey sa dagat ang nalilikhang bakas ng isda na
pagsusumundan ng lahat ng pating.
Mairaraos ng isang tao ang buong taglamig sa isdang iyon, sa loob-loob
niya. Huwag mong isipin iyan. Magpahinga ka lang at ihanda ang mga kamay mo
para sa ipagtanggol ang nalalabi sa kaniya. Balewala na ang amoy ng dugo sa mga
kamay ko ngayong nangangamoy ang buong dagat. Bukod pa’y hindi na sila gaanong
nagdurugo. Walang anumang sugat na dapat ikabahala. Baka makatulong pa ang
pagdurugo para huwag pulikatin ang kaliwa.
PY
Ano pa ba ang puwede kong isipin ngayon? Naisip niya. Wala. Wala akong
dapat isipin at hintayin ang mga susunod pa. Sana nga’y panaginip lang iyon, sa loobloob niya. Pero sino ang makapagsasabi? Baka naman mapaigi pa ‘yon.
Alam mo ba na…
litaw na litaw sa nobelang “Ang Matanda at ang Dagat ang pananaw Realismo?”
Matapat na pagsasalamin ng realidad ang ginagawa ng panitikan para higit nitong
mapaunlad ang lipunan. Nakatuon ito sa nilalaman ng teksto at ang matapat nitong
paggagad sa lipunan.
C
O
Inilalarawan din sa linyang ito ang karanasan at lipunan na parang sa tunay
na buhay. Ninanais na ilarawan ang ugali at gawi ng tao at ng kaniyang kapaligiran
na pareho ng kanilang pagkilos at ng kanilang anyo sa buhay.
Naniniwala ang may-akda sa teoryang ito na hindi ito na hindi dapat pigiliin
ang katotohanan mas higit na binibigyang pansin ang tauhan hindi ang banghay.
EP
E
D
GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan
Bigyang-kahulugan ang sumusunod na salitang may salungguhit.
1. inihanda niya ang salapang
kahulugan:_______________________________________
2. at siya ang pinakamalaking dentuso na nakita ko
kahulugan:_______________________________________
3. hindi nilikha ang tao para magapi
kahulugan:_______________________________________
4. magkabilang gilid ng kaniyang prowa
kahulugan:_______________________________________
5. nagpapahinga sa popa
kahulugan:_______________________________________
D
GAWAIN 4: Mga Gabay na Tanong
Sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Mula sa nobela, gumawa ng maikling balangkas hinggil dito. Sundan ang
dayagram sa ibaba. Gawin ito sa sagutang papel.
Kasukdulan
Tunggalian
Papataas na
Pangyayari
Kakalasan
Wakas
Suliranin
Simula
163
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. Balikan ang tauhan sa nobelang binasa. Isa-isahin ang mga kilos o gawi,
paniniwala at saloobing taglay nito na maaaring gawing huwaran tungo sa
mabuting pamumuhay. Ihanay ang sagot sa talahanayan sa ibaba.
Santiago
Saloobin o
Paniniwala
Kilos o Gawi
Paano gagawing
huwaran?
3. Ano-anong pakikipagsapalaran ang hinarap ni Santiago (ang matanda) sa
nobela? Isa-isahin ang mga ito, gayundin kung anong uri ng tunggalian at ang
naging bunga nito.
Uri ng Tunggalian
Bunga
PY
Pakikipagsapalaran ni
Santiago
EP
E
D
C
O
4. Ano-anong pagpapahalaga sa buhay ang pinanghahawakan ng tauhan? Saan
ito maaaring maugat o nagmumula? Ipaliwanag ang mga sagot.
5. Sa iyong palagay, bakit pinamagatang “Ang Matanda at ang Dagat” ang
nobela? Ano ang positibong epekto ang naidulot ng dagat kay Santiago?
6. Ano-anong kalupitan at karahasan sa lipunan ang malinaw na inilalarawan sa
nobela? Nangyayari ba ito sa kasalukuyang sistema ng ating lipunan?
7. Magtala ng tatlong mahahalagang kultura mula sa nobela. Iayos ito ayon sa
kahalagahan. Gamitin ang kasunod na pabaligtad na piramid. Ipaliwanag sa
klase ang iyong sagot.
D
Matapos mong mabasa ito marahil unti-unti ka ng makabubuo ng iyong sariling
paglalahat kung paano ba naiiba ang nobela sa isa pang akdang tuluyan.
GAWAIN 5: Panunuri sa Suring Basa
Ang pagbabasa at panonood ay bahagi na ng buhay ng isang tulad mong
mag-aaral. Nalilibang ka sa pagbabasa ng anumang akda gayundin pag nanonood ka
ng mga palabas o pelikula na nagtataglay ng makatotohanang pangyayari sa buhay.
Upang masabing naunawaan mo ito, ang pagbibigay-puna o panunuri ay kailangan.
Alam mo ba…
ang panunuri ay isang uri ng pagtalakay na nagbibigay-buhay at diwa sa isang
likhang-sining? Hindi lamang ito nagsusuri o nagbibigay-kahulugan kundi ito’y isang
paraan ng pagsusuri sa kabuuan ng tao-ang kaniyang anyo, ugali, kilos, paraan ng
pagsasalita at maging ang kaniyang pakikipag-ugnayan sa kaniyang kapwa at sa
lipunang kinabibilangan niya.
164
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Halimbawa sa panunuri ng maikling kuwento,dapat suriin ang mga elementong
taglay nito: tauhan, tagpuan, banghay, tunggalian, simbolo, pahiwatig, magagandang
kaisipan o pahayag at maging ang paraan kung paano ito nagsimula at nagwakas.
Samantala sa nobela, karaniwan na inaalam ang mga katangiang pampanitikang
napapaloob sa akda (tulad ng elemento ng maikling kuwento); inaalam din ang
aspektong panlipunan, pampolitikal, pangkabuhayan, at pangkultural na nakapaloob
sa nobela at paggamit ng angkop na teoryang gagamitin sa pagsusuri.
Panunuri o Suring Basa
Ang suring basa ay isang anyo ng pagsusuri o rebyu ng binasang teksto
o akda tulad ng nobela, maikling kuwento, tula, sanaysay, o iba pang gawa/uri ng
panitikan.
D
EP
E
D
C
O
PY
Ang pagsusuri o rebyu ay ang pag-alam sa nilalaman (content), kahalagahan
(importance) at ang estilo ng awtor o may-akda (author’s writing style). Sa
pagsasagawa nito maaaring gumamit ng isang balangkas o format ng suring-basa
tulad ng sumusunod:
I.
Pamagat, may-akda, genre
II.
Buod (kung maikling kuwento, sanaysay, nobela)
III.
Paksa
IV.
Bisa (sa isip, sa damdamin)
V.
Mensahe
VI.
Teoryang Ginamit
Ang buod ay maaaring isulat sa lima hanggang anim na mahahalagang
pangungusap (lalo na kung maikling kuwento). Matapos basahin ang teksto, balikan
isa-isa ang mahahalagang pangyayari, pagdugtung-dugtungin ito at mabubuo ang
buod. Kung pelikula o kaya naman maikling kuwento, magsimula sa pangunahing
tauhan at sabihin ang mahahalagang nangyari sa kanya mula simula hanggang
wakas. Samantala, ang paksa ay sumasagot sa tanong na tungkol saan ang
binasa. Tumutukoy naman sa kung paano naimpluwensiyahan ang pag-iisip/utak/ o
paraan ng pag-iisip ng mambabasa ang bisa sa isip. Bisa sa damdamin naman ay
kung ano ang nadama at paano natigatig ang emosyon ng mambabasa. Tumutukoy
ang mensahe sa kung ano ba ang gustong sabihin ng teksto sa mambabasa, o
maaari ding gustong sabihin ng sumulat ng teksto. Nagpapahiwatig ang manunulat
at hinihinuha naman ng mambabasa ang pahiwatig nito.
Mas madaling makuha ang mensahe ng manunulat kung ang mambabasa ay
may malalim na pag-unawa sa panitikan. Mahalaga rin na masuri ang tiyak na teoryang
pampanitikan na lumutang sa nasabing akda. Halimbawa kung mas binigyangdiin ang tungkol sa pagiging marangal ng tauhan, humanismo. Naturalismo kung
pinahahatid ng awtor sa pamamagitan ng mga pangyayari sa buhay ng tauhan na
ang kapalaran ay bunga ng kultura at heredity at hindi sa pamamagitan ng kaniyang
sariling pagpili.
Eksistensiyalismo kung ipinakita at mas lumutang na ang naganap sa buhay
ng tauhan, mga pangyayari ay bunga ng kaniyang sariling pagpili dahil naniniwala
siya na ang isa dahilan ng existence ng tao sa mundo at hubugin ang sarili niyang
kapalaran. Mahalagang makapagbigay ng maraming halimbawa ang guro para mas
malawak ang sakop ng pagtalakay. Sa teoryang ginamit madalas nakikita din ang
kahalagahan ng panitikan sa lipunan lalo na kung ang teksto ay nasulat sa isang
mahalagang panahon ng kasaysayan.
Basahin mo nang may pag-unawa ang isang halimbawa ng panunuring pampanitikan.
Sa Mga Kuko ng Liwanag
(Isang Suring Basa)
Lumabas sa unang pagkakataon bilang isang serye sa mga pahina ng Liwayway
Magazine ang nobelang Sa Mga Kuko ng Liwanag ni Edgardo M. Reyes. Isinasalaysay
nito ang buhay pakikipagsapalaran nina Julio at Ligaya na kapwa galing probinsiya.
Kinakatawan nila ang libo-libong kapuspalad na nakipagsapalaran sa Maynila.
165
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Si Ligaya ang naunang nagbakasakali kasama ng isang matronang babae na
nagnangangalang Mrs. Cruz na nangako sa kaniya ng isang simpleng trabaho na
may posibilidad na siya ay makapag-aral pa at makapagpadala ng kaunting tulong
sa naiwan niyang mga magulang at kapatid. Pagkalipas ng ilang panahon na hindi
nakapagpadala ng sulat si Ligaya sa kaniyang mga magulang at pati na rin kay Julio,
naisip nito na sundan sa Maynila si Ligaya upang hanapin.
Sa paghahanap ni Julio ay naharap siya sa realidad ng buhay sa lungsod.
Tulad ng ipinahihiwatig ng pamagat ng nobela, maaakit siya sa mga naggagandahang
liwanag ng Kamaynilaan.
PY
Totoong may nilalaman ang pagkakasulat ng Sa Kuko. Ang mga simbolong
tulad ng gusali na unti-unting nagagawa mula sa mga sangkap o materyales nito na
bakal, graba at semento, na sa bandang huli ay magiging mistulang panginoon pa ng
mga kamay at katawang humugis dito. Ang alamat ng esterong walang nagmalasakit
na tandaan, na sa kaitiman ay maaaring nagsisimbolo na rin mismo sa kaibuturan ng
lungsod.
C
O
Tunay na nahuli ng nobela ang ingay at kalaswaan ng Maynila. Talagang
tugma ang pagsasalarawan nito sa mga lugar, pangyayari at tauhang mapupuntahan,
mararanasan at makikilala nina Julio at Ligaya. Ibinibigay nito sa mambabasa ang
isang makatotohanang buhay sa Lungsod ng mga Pangarap at Kasawian.
D
Kung babasahin muli ang nobela, maiisip na maaari pa ring mangyari ang
kuwento nito sa kasalukuyang panahon. Baguhin lamang ang mga pangalan ng kalye
sa mga kasalukuyang pangalan nito, bigyan lang ng cellphone sina Mister Balajadia
at Misis Cruz, gawin lang mas modern ang tindahan ni Ah Tek, pasakayin lang kahit
minsan si Julio sa LRT at iba pa. Sa tingin ko pa nga, kung may makakaisip mang
gawin muling pelikula ang librong ito, magiging swak pa rin ito sa panlasa ng masa.
EP
E
Kung lubog man sa dumi at alikabok ang Maynilang inilarawan sa nobela,
mayroon pa ring liwanag o pag-asang nagpupumilit na umilaw dito. Ang mga nakilala
ni Julio na mabubuting tao, kapos man sila sa mismo sa materyal na mga bagay
at kahit hindi nila halos maitawid ang kanilang mga sarili sa pang-araw-araw nilang
pangangailangan, nagagawa pa rin nilang magbigay ng tulong at kabaitan kay Julio.
Tunay na isang mabisa, walang kupas at makatotohanang salamin ng lipunan
ang nobela. Mabisa sapagkat hindi nito itinatago ang katotohanan, bagkus ipinapakita
nito sa mambabasa sa paraang hindi ito maaaring isantabi. Sa makatotohanan nitong
pagkakasulat, wala kang magagawa kundi harapin at tanggapin ito.
D
Totoo na malungkot mang isipin, kuwento ito ng libo libong Julio at Ligayang
ipinapadpad ng kapalaran mula sa kanilang tahimik ngunit napakahirap na buhay sa
probinsiya patungo sa buhay na hindi nila akalain na mas magiging mahirap pa.
Makatotohanan ito sapagkat hindi nito inihihiwalay ang sarili nito sa realidad
ng lipunang sinasalamin nito. Tinatalakay dito ang di-makatarungang sitwasyon ng
mga manggagawa, ang kaawa-awang kalagayan ng mga maralitang tagalungsod,ang
diskriminasyon ng ilang tao at ang bulok na sistema na nagpapatakbo rito.
Ngunit higit sa lahat, ipinapakita ang pagkamakatotohanang ito sa katauhan ni
Julio at sa kung paano siya kumilos at tumugon sa mga nangyayari sa kaniya. Hindi
siya walang-kibong biktimang nagpapadala lamang sa kaniyang kapalaran. Hindi siya
ang taong tama at wasto lamang ang gagawin ano pa man ang mangyari sa kaniya.
Hindi si Ibarra si Julio na iniinda lamang ang mga kasamaang idinudulot sa kaniya
ng kaniyang mga kaaway. Ngunit hindi rin naman siya si Simoun na naniniwalang
166
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
na kasamaan din ang dapat iganti sa kaniyang mga kaaway. Sa huli,sabi nga ng
may-akda, paano mo mamahalin ang isang tulad ni Julio? Ano ang karapat-dapat na
redemption niya sa bandang huli? At ano ang kabuluhan at kahulugan ng kaniyang
kinasapitan?
Maaaring hindi intensiyon ng nobela na sagutin ang mga huling tanong na
iyan. Maaaring inakala ng may-akda na sapat nang maging salamin ng realidad
ang kaniyang nobela. Ipinauubaya niya marahil sa ating ang paghahanap ng mga
sagot, ang pagbibigay ng kabuluhan at kahulugan sa nasabing realidad. Hindi man
nito tuwirang sinasabi, maaaring inaanyayahan nito palawakin ng mambabasa ang
kaniyang kamalayan sa realidad na ito at harinawa, sabayan ng pagkilos.
- halaw sa Isang Suring Basa (Sa mga Kuko ng Liwanag)
ni Kevin Ventura, kinuha noong Nobyembre 12, 2014 mula sa
http://vjk112001.blogspot.com/2008/02/sa-mga-kuko-ng-liwanag-isang-suring.html
PY
GAWAIN 6: Alamin, Suriin, Tuklasin
Sagutin ang mga gabay na tanong:
1. Isa-isahin ang mga elementong taglay ng binasang suring basa. Isulat ito sa
talahanayan. Gawin ito sa sagutang papel.
Mga Elementong Ginamit
Patunay
C
O
2. Naging patas ba ang ginawang pagsusuri? Patunayan.
3. Bakit mahalaga ang pagsusuri sa anomang uri ng panitikan?
4. Pansinin ang mga salitang maysalungguhit sa suring-basa ng “Sa Mga Kuko
ng Liwanag,” paano ito nakatulong sa pagsasagawa ng panunuri?
EP
E
D
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
kaugnay ng pagiging interaktibo ng tao ang pagbibigay ng sariling opinyon o
reaksiyon hinggil sa kaniyang naranasan, nakita o napanood, narinig at nabasa? Sa
pagbibigay ng tiyak na reaksiyon sa mga ito, karaniwang humahantong sa pagsangayon o pagtutol. Gayunpaman, ang konsepto ng pagtutol o kawnter-asersiyon at
pagsang-ayon o konsesyon ay maaari ring mapagsama sa isang pangungusap.
Maaari ring maipahayag ang argumento sa di-ganap na pagsang-ayon o pagtutol sa
tulong ng mga pang-ugnay. Suriin ang mga halimbawa sa ibaba:
D
1. Totoo/Tinatanggap ko/Tama ka/ Talaga/ Tunay (nga)/pero/ subalit/ngunit/
Datapwat
Halimbawa:
Talagang mahusay ang pagkakaganap ng bawat artista sa pelikula.
2. Tama ka/ Totoo ang sinasabi mo, pero/ ngunit/ subalit
Halimbawa:
Totoo naman na kakaunti ang kaniyang eksena, ngunit nagpakita pa rin ng
kahusayan sa pagganap bilang dalagang katutubo si Angel Aquino.
3. Sadyang/Totoong/Talagang, pero/ngunit
Halimbawa:
Sadyang malakas ang nais sabihin ng pelikula tungkol sa pakikipagkapwa.
Pagsasanay 1: Balikang muli ang nobelang Harry Potter at ang Sa Mga Kuko ng
Liwanag. Itala sa talahanayan sa ibaba ang pagsang-ayon at pagtutol na ginamit.
Pagkatapos gamitin ito sa pagbuo ng pangungusap.
Pagsang-ayon/Pagtutol
Pangungusap
167
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Gamitin sa makabuluhang pangungusap ang sumusunod na pangugnay na pagsang-ayon at pagtutol.
a. talaga
d. bagkus
b. tunay
e. datapwat
c. totoo
Pagsasanay 3: Magsaliksik at bumasa ng iba pang suring basa sa internet. Sumulat
ng pangungusap na pagsang-ayon at pagtutol batay sa binasang suring basa.
Pagnilayan at Unawain
PY
Ngayon matapos mong maisagawa ang mga gawaing ibinigay, alam kong handa ka
nang sagutin ang pokus na tanong:
C
O
1. Paano naiiba ang nobela sa iba pang uri ng akdang tuluyan ayon sa elemento
nito?
2. Paano nakatutulong ang paggamit ng pahayag na pagsang-ayon at pagtutol
sa pagsasagawa ng suring basa?
Matapos mong mapalalim ang iyong pag-unawa sa aralin na ito, handa ka
nang ilipat ang iyong natutuhan.
D
Ilipat
D
EP
E
Layunin mo sa bahaging ito na mailapat ang mga konseptong natutuhan sa mga
araling tinalakay. Basahin nang may pag-unawa ang kasunod na sitwasyon upang
maisagawa ito.
Ipinagdiriwang sa tuwing Nobyembre ang National Reading Month. Bilang bahagi
nito, isasagawa ng inyong unibersidad ang Book Festival na inaasahang dadaluhan
ng mga batikang manunulat, professor at mga guro sa iba’t ibang state college at
mga mag-aaral.
Kaugnay nito, naanyayahan ka ng organizer na maging isa sa mga book
critic na sasala sa pinakamahuhusay na librong magiging kasama sa sampung
opisyal na kalahok na itatampok sa Book Festival.
Isasagawa mo ang book review (suring basa) batay sa sumusunod na
pamantayan: a) kabuluhan ng nilalaman at lalim ng mga pananaw, b) lohikal na
pagkakaayos ng mga kaisipan, c) pagsasaalang-alang ng mga elemento ng
panunuring pampanitikan at d. makabuluhang presentasiyon.
Tatayahin ang iyong ginawa ayon sa sumusunod:
10 puntos
- lahat ng pamantayan ay naisakatuparan
8 puntos
- tatlo sa mga pamantayan ang naisakatuparan
6 puntos
- dalawa sa mga pamantayan ang naisakatuparan
4 puntos
- isa sa mga pamantayan ang naisakatuparan
Binabati kita! Maluwalhati mong natapos ang mga gawaing nakatulong sa iyo
upang madagdagan ang iyong kaalaman sa mga konsepto ng aralin. Humanda ka na
para sa susunod na aralin, ang mitolohiya mula sa bansang Iceland.
168
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 2.4
A. Panitikan: Sina Thor at Loki sa Lupain ng mga Higante
(Mitolohiya mula sa Iceland) ni Snorri Sturluson
(Isinalin ni Sheila C. Molina)
B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Wastong Pokus ng Pandiwa na Tagaganap at Layon sa Pagsusuri
C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay
PY
Panimula
C
O
Nagsasaad ang Edda ng mga pinaniniwalaan ng mga sinaunang tao sa hilagang
Europa kabilang dito ang kanilang pinaniniwalaang mga diyos at diyosa na
matutunghayan sa kanilang mitolohiya. Tinatawag na mitolohiyang Norse o
mitolohiyang Eskandinaba ang mitolohiyang mula sa hilagang Europa kung
saan ang mga tao ay nagsasalita ng Germanic languages. Kabilang dito ang
Svandinavia, Sweden, Norway, Denmark, at Iceland.
D
Matutunghayan mo sa araling ito ang mitolohiya ng Iceland na pinamagatang
Sina Thor at Loki sa Lupain ng mga Higante na orihinal na isinulat ni Snorri
Sturluson. May mga gawain na inilaan upang makita mo ang mga elementong
taglay ng mitolohiya na wala sa ibang akdang tuluyan at magamit mo ang mga
pokus na tagaganap at layon sa pagsusuri at ang tekstong nagsasalaysay.
EP
E
Pagkatapos ng araling ito, inaasahang makasusulat ka ng pagsusuri sa mga
elemento ng mitolohiya ng alinmang bansa. Ito ay mamarkahan sa pamamagitan
ng sumusunod na pamantayan: a.) naipakilala nang mahusay ang tauhan sa
mitolohiya, b.) nailalarawan nang mabuti ang tagpuan, c.) naisasalaysay nang
maayos ang mga pangyayari, at d.) nailalahad nang wasto ang tema ng mitolohiya.
D
Inaasahan ding masasagot mo ang mahahalagang tanong na: Paano naiiba
ang mitolohiya sa iba pang akdang tuluyan? At paano magagamit sa pagsusuri ng
mitolohiya ang pokus tagaganap at pokus sa layon.
169
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Narito ang mga gawain na makatutulong sa iyo upang masagot mo ang mahahalagang
tanong na: Paano naiiba ang mitolohiya sa iba pang akdang tuluyan At paano
magagamit sa pagsusuri ng mitolohiya ang pokus tagaganap at pokus sa layon.
PY
GAWAIN 1: Magbasa at Magsuri
Basahin at unawain ang mitolohiya na nagsasalaysay ng pagkakalikha ng mundo.
Pagkatapos, sa kasunod na bahagi ay lagyan ng tsek (a) ang kahon kung ang
binabanggit na elemento ng mitolohiya ay taglay ng binasa at isulat sa kuwaderno
kung ang may salungguhit na paksa ng pangungusap ay nasa pokus tagaganap o
pokus sa layon.
C
O
Paano Nagkaanyo ang Mundo?
Si Odin kasama ang dalawang kapatid na sina Vili at Ve ay nagawang paslangin ang
higanteng si Ymir. Ito ang dahilan kaya hindi magkasundo ang mga Aesir at mga
higante. Lumikha sila ng isang mundo mula sa katawan nito at iba’t ibang bagay mula
sa iba’t ibang parte ng katawan nito.
EP
E
D
Binuo nila ang gitnang bahagi ng mundo o ang mundo ng mga tao mula sa
katawan ng higante. Mula sa laman at ilang buto nito ay lumikha sila ng kalupaan
at mga bundok. Ginamit nila ang dugo nito upang makalikha ng karagatan at iba’t
ibang anyo ng katubigan. Ang mga ngipin at ilang buto nito ay nagsilbing mga graba
at hanggahan. Ang bungo nito ay inilagay sa itaas ng mundo at nagtalaga ng apat na
duwende sa apat na sulok nito. Ang mga duwendeng ito ay pinangalanang Silangan,
Kanluran, Timog at Hilaga. Ginamit nila ang kilay ni Ymir upang lumikha ng kagubatan
sa buong mundo na magpoprotekta upang hindi makapasok dito ang mga higante.
Tinawag nila itong Midgard o Middle-Earth. Ang utak ni Ymir ay ginawang mga ulap.
D
Lumikha sila ng isang lugar para sa mga liwanag na nakakawala sa
Muspelheim, isang mundo na nag-aapoy at inilayo nila ito sa mundo. Ang mga liwanag
nito ang nagsisilbing mga bituin, araw at buwan. Ang maitim subalit napakagandang
anak na babae ng isang higante na pinangalanang Gabi ay nagkaroon ng anak na
lalaki sa isang Aesir god at tinawag niya itong Araw. Si Araw ay isang matalino at
masayahing bata. Binigyan ng mga diyos sina Gabi at Araw ng kani-kanilang karwahe
at mga kabayo at inilagay sila sa kalangitan. Sila ay inutusang magpaikot-ikot habang
nakasakay sa mga kabayo nila. Ang mga pawis na tumutulo sa kabayo ni Gabi ay siyang
nagsisilbing hamog sa umaga. Dahil sa sobrang liwanag at init ni Araw ay naglagay
ang mga diyos ng bagay sa mga paa ng kabayo nito upang hindi ito masunog. May
isang mangkukulam na naninirahan sa silangang bahagi ng Middle-Earth ay nagsilang
ng dalawang higanteng anak na lalaki na nasa anyo ng isang asong-lobo.
Si Skoll ang humahabol sa araw at si Hati naman ang humahabol sa buwan. Ang
magkapatid na ito ang dahilan ng paghahabulan ng araw at buwan kaya nagkakaroon
ng paglubog at paglitaw ng araw.
170
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mula sa mga uod sa katawan ni Ymir nilikha ang mga duwende. Ang mga ito
ay naninirahan sa mga kuweba sa ilalim ng mundo at naghahatid ng mga bakal, pilak,
tanso at ginto sa mga diyos. Lumikha din sina Odin ng iba pang mga nilalang tulad
ng light-elves na nakatira sa itaas ng mundo na tinatawag na Alfheim, mga diwata at
espiritu at pati na rin mga hayop at isda. Ito ang simula ng pagkakaroon ng anyo ng
mundo.
Norse Mythology, kinuha noong Nobyembre 5, 2014
mula sa (http://www.wattpad.com/71491550-norse-mythology)
Mga Elemento ng Mitolohiya
PY
1. Tauhan
mga diyos o diyosa na may taglay na kakaibang kapangyarihan
mga karaniwang mamamayan sa komunidad
2. Tagpuan
may kaugnayan ang tagpuan sa kulturang kinabibilangan
C
O
sinaunang panahon naganap ang kuwento ng mitolohiya
3. Banghay
maraming kapana-panabik na aksyon at tunggalian
D
maaaring tumalakay sa pagkakalikha ng mundo at mga natural na mga
pangyayari
nakatuon sa mga suliranin at paano ito malulutas
EP
E
ipinakikita ang ugnayan ng tao at ng mga diyos at diyosa
4. Tema
tumatalakay sa pagkakalikha ng mundo, pagbabago ng panahon at
interaksiyong nagaganap sa araw, buwan at daigdig
ipinaliliwanag ang natural na mga pangyayari
D
pinagmulan ng buhay sa daigdig
pag-uugali ng tao
mga paniniwalang panrelihiyon
katangian at kahinaan ng tauhan
mga aral sa buhay
171
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 2: Pagtatala ng mga Impormasyon
Basahin ang paglalahad tungkol sa mga diyos ng Norse. Pagkatapos sa tulong ng
grapikong representasiyon, itala ang nakuha mong impormasyon at sagutin ang
tanong.
Ang mga Diyos ng Norse
Ang mga diyos ng Norse ay kilala sa tawag na Aesir. Ang mga Aesir ay ang mga
diyos ng digmaan at ng kalangitan. Sila ay kawangis ng mga mortal na tao subalit
mas malalaki na tulad ng higante. Bihira silang makihalubilo sa mga tao hindi tulad
ng Greek Gods.
PY
Ang mga Aesir ay naninirahan sa Asgard. Ang Asgard ay iba sa langit na iyong
pinapangarap na makita. Wala itong ningning ng kasiyahan o labis na kaligayahan.
Ito ay isang tahimik na lugar na may nagbabantang tiyak na kamatayan. Alam ng mga
diyos na darating ang panahon na sila ay mawawasak. Darating ang kanilang mga
kalaban na handa silang sugpuin. At ang Asgard ay mawawasak. Ang mga mortal
nilang kalaban ay ang mga higante na nananahan naman sa Jotunheim.
C
O
Ang katotohanang ito ay hindi kaila sa lahat ng mga nanahan sa Asgard lalo
na sa kanilang pinuno na si Odin. Tulad ni Zeus, si Odin ang bathala ng mga diyos at
lumikha sa mga tao. Siya ang may pinakamabigat na tungkulin na pigilan ang araw ng
pagwawakas. Ang kaniyang asawa ay si Frigga, isang makapangyarihang diyosa na
may kakayahang makita ang hinaharap.
Sa lahat ng mga diyos na naninirahan sa Asgard, lima sa kanila ang
pinakamahalaga. Sila ay sina Balder, Thor, Freyr, Heimdall, at Tyr.
D
EP
E
D
Si Balder ang pinakamamahal sa lahat ng mga diyos. Ang kaniyang kamatayan
ang maituturing na pinakalamalaking sakuna na dumating sa mga Aesir. Si Thor ang
diyos ng kulog at kidlat; siya rin ang pinakamalakas sa lahat ng diyos sa Aesir. Sa
kaniya ring pangalan hinango ang araw ng Huwebes. Makikitang madalas niyang dala
ang malaking martilyo na tinatawag na Mjolnir. Ang tagapangalaga naman ng mga
prutas sa mundo ay nasa kamay ni Freyr. Samantalang si Heimdall ang tanod ng
Bilfrost, ang bahagharing tulay patungo sa Asgard. At si Try ang diyos ng digmaan at
sa kaniyang pangalan hinago ang araw ng Martes.
- Mula sa Mythology (Hamilton, 1969)
paglalarawan sa Asgard
Odin
Balder
Thor
pagpapakilala sa mga
diyos ng Norse
Freyr
Hemdall
Tyr
172
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Tanong: Suriin ang tagpuan at mga tauhan na inilarawan sa binasang teksto. Ano ang
masasabi mo rito?
PY
Inaasahan ko na nagkaroon ka ng kabatiran tungkol sa mga elementong taglay
ng mitolohiya at nakilala mo ang pokus na tagaganap at pokus sa layon. Ipagpatuloy
mo pa ang pag-aaral!
Alam mo ba na…
ang mitolohiya ay isang tradisyunal na salaysay na isinilang mula sa sinapupunan ng
kultura ng tradisyong oral? Ang salitang mitolohiya ay hango sa salitang Griyego na
myhtos na ang ibig sabihin ay kuwento. Ang mitolohiya ay isang natatanging kuwento
na kadalasang tumatalakay sa kultura, sa mga diyos o bathala at ang kanilang
mga karanasan sa pakikisalamuha sa mga tao. Maaaring nagsimula ang mitolohiya
mula nang magsimulang magtanong ang tao tungkol sa pagkakalikha ng mundo at
ano ang kanilang tungkulin dito. Sa pamamagitan ng mitolohiya ay nabibigyan ng
kalinawan ang mga kababalaghang pangyayari at ang mga nakatatakot na puwersa
sa daigdig tulad ng pagbabago ng panahon, apoy, kidlat, pagkagutom, pagbaha, at
kamatayan.
C
O
Bakit mahalaga ang mitolohiya?
Mahalaga ang mitolohiya upang maipaliwanag ang pagkakalikha ng mundo at mga
natural na pangyayari. Sa mitolohiya rin mababasa ang mga sinaunang paniniwalang
panrelihiyon. Nagtuturo rin ito ng aral at nagpapaliwanag ng kasaysayan. Mahalaga
rin ito upang maipahayag ang takot at pag-asa ng sangkatauhan.
D
EP
E
D
Ano-ano ang elemento ng mitolohiya?
1. Tauhan
Ang mga tauhan sa mitolohiya ay mga diyos o diyosa na may taglay na
kakaibang kapangyarihan.
2. Tagpuan
May kaugnayan ang tagpuan sa kulturang kinabibilangan at sinauna ang
panahon.
3. Banghay
Maaaring ang banghay o mga pangyayari ay tumatalakay sa sumusunod:
a. maraming kapana-panabik na aksiyon at tunggalian
b. maaaring tumalakay sa pagkakalikha ng mundo at mga natural na
mga pangyayari
c. nakatuon sa mga suliranin at paano ito malulutas
d. ipinapakita ang ugnayan ng tao at ng mga diyos at diyosa
e. tumatalakay sa pagkakalikha ng mundo, pagbabago ng panahon at
interaksiyong nagaganap sa araw, buwan at daigdig
4. Tema
Maaaring ang tema ng mitolohiya ay nakatuon sa sumusunod:
a. magpaliwanag sa natural na pangyayari
b. pinagmulan ng buhay sa daigdig
c. pag-uugali ng tao
d. mga paniniwalang panrelihiyon
e. katangian at kahinaan ng tauhan
f. mga aral sa buhay
- Mula sa Elements of Literature, (Anderson et. al ,1993)
at Enjoying Literature, (Ferrara et. al, 1991)
173
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Alam kong handa ka nang basahin ang paglalakbay ni Thor sa lupain ng mga
higante. Makatutulong ito upang matuklasan mo kung paano naiiba ang mitolohiya sa
iba pang akdang tuluyan.
Sina Thor at Loki sa Lupain ng mga Higante
ni Snorri Sturluson
Isinalin sa Filipino ni Sheila C. Molina
C
O
PY
Mga Tauhan:
diyos:
Thor- diyos ng kulog at kidlat; pinakamalakas sa mga diyos ng Aesir
Loki – kasama ni Thor sa paglalakbay, may kapilyuhan
higante: Skymir – naninirahan sa kakahuyan
Utgaro-Loki - hari ng mga higante
Logi, Hugi, at Elli - kabilang sa kuta ni Utgaro-Loki
Mga tao: Thjalfti at Rosvka – anak na lalaki at babae ng magsasaka
D
EP
E
D
Napagpasiyahan nina Thor at Loki na maglakbay patungo sa Utgaro, lupain ng mga
higante, ang kalaban ng mga diyos. Kinaumagahan,
sila ay naglakbay sakay ng karuwahe na hinihila ng
dalawang kambing.
Nang abutin ng gabi sa paglalakbay, nagpahinga
sila sa bahay ng isang magsasaka. Kinatay ni Thor
ang dalang kambing at inilagay sa malaking kaldero.
Iniluto at inihain ito sa hapunan. Inanyayahan ni
Thor na sumalo sa kanila sa pagkain ang mag-anak
na magsasaka. Ang anak na lalaki ng magsasaka
ay nagngangalang Thjalfi at Roskva naman ang
anak na babae. Inutos ni Thor sa magsasaka
na paghiwalayin ang buto ng kambing sa balat
nito. Ngunit hindi sumunod ang anak na lalaki na
si Thjalfi sa halip ay kinuha ang bahaging pige at
hinati ito gamit ang kutsilyo. Kinabukasan, nagbihis
si Thor, kinuha ang kaniyang maso, itinaas ito at binentidahan ang kambing. Tumayo
ang mga kambing ngunit ang isa ay bali ang paa sa likod. Napansin ito ni Thor.
Nagalit ito nang husto at nanlilisik ang kaniyang mga mata. Gayon na lamang ang
takot ng buong pamilya. Halos magmakaawa sila kay Thor at sinabing handa nilang
ibigay ang lahat. Nang makita ni Thor kung gaano natakot sa kaniya ang mag-anak,
naglubag din ang kaniyang kalooban at hininging kapalit ang mga anak nito. Kaya’t
sina Thjalfi at Roskva ay naging alipin niya pagkatapos.
Ang kanilang paglalakbay ay nagpatuloy patungo sa silangang bahagi sa lupain
ng mga higante. Naglakbay sila buong araw at nang abutan ng dilim humanap sila
ng matutuluyan. Doon nila nakita ang malaking pasilyo at nagpasyang manatili roon.
Hatinggabi na nang gulatin sila ng malakas na lindol, umuuga ang buong paligid at
pakiramdam nila ay nagiba ang kanilang kinatatayuan. Nang siyasatin nila ang paligid
ay nakakita sila ng isang silid. Natakot ang mga kasama ni Thor kaya’t binunot niya
174
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ang kaniyang maso at humanda sa pakikipaglaban. Maya-maya pa ay nakarinig sila
nang malakas na ungol. Kinaumagahan, nakita ni Thor sa labas ang isang higante.
Natutulog ito at umuungol nang malakas. Akmang pupukpukin ni Thor ng kaniyang
maso ang higante nang bigla itong magising. Tinanong ni Thor ang pangalan ng
higante.
Siya raw si Skrymir at nakikilala niya si Asa-Thor. Tinanong nito kung inalis
ba ni Thor ang kaniyang guwantes. Noon nalaman ni Thor na higante na pala ang
kanilang tinulugan at ang hintuturo nito ang inaakalang silid.
EP
E
D
C
O
PY
Tinanong ni Skrymir si Thor kung maaari
siyang sumama sa kanilang paglalakbay at ito
ay pumayag naman. Nang buksan na ni Skrymir
ang baon niyang bag at humandang kumain ng
almusal wala ang baon nina Thor at ito ay nasa
ibang lugar. Napagkasunduan nila na pagsamahin
ang kanilang mga baon. Pumayag si Thor, kaya’t
pinagsama ni Skrymir ang kanilang mga baon sa
isang bag at ibinuhol ito. Sa kanilang paglalakad
nauuna ang higante dahil sa malalaki nitong
hakbang, sila ay nagpahinga sa isang malabay na
puno. Napagod ang higante kaya’t ito’y nakatulog
agad at napakalakas humilik. Kinuha ni Thor ang
baon nilang bag at inalis ang buhol nito ngunit hindi
niya maalis kaya’t uminit ang kaniyang ulo at agad
kinuha ang kaniyang maso at pinukpok sa ulo ang higante. Nagising si Skrymir
at inaakalang may nalaglag na dahon sa kaniyang ulo, tinanong si Thor kung sila
ay kumain na. Sinabi nitong tapos na. Nang handa nang matulog lumipat sila ng
ibang puno. Hatinggabi na nang marinig na naman ni Thor ang malakas na hilik ng
higante. Nagising si Thor, kinuha ang kaniyang maso at muling pinukpok ang higante.
Nagising ang higante at tinanong kung may acorn ba na nahulog sa kaniyang ulo. “Ano
ang nangyayari sa iyo Thor?” sabi ng higante. Sinabi nitong siya ay naalimpungatan
lamang at mahaba pa ang oras para matulog. Naisip niya na kapag pinukpok niya sa
pangatlong beses si Skrymir ay maaaring hindi na nito kayanin kaya’t hinintay niyang
muling matulog ang higante.
D
Kinabukasan, habang natutulog pa ang higante ay hinugot ni Thor ang maso sa
ulo nito. Napatayo si Skrymir, kinamot ang kaniyang pisngi at nagwika kung may mga
ibon ba sa itaas ng puno. Nang siya ay magising tila may mga nahuhulog na dahon
sa kaniyang ulo. “Gising ka na ba Thor?” wika niya. Oras na upang bumangon at
magbihis. Malapit na kayo sa kaharian ni Utgaro. Narinig ko kayong nagbubulungan
na ako ay walang kuwentang higante. Kung makararating kayo kay Utgaro makikita
ninyo ang malalaking tao roon. Bibigyan ko kayo ng mabuting payo. Huwag kayong
magpapakita ng pagmamataas kay Utgaro Loki.” sabi pa nito.
Nagpatuloy sa paglalakbay ang grupo ni Thor hanggang makita nila ang
matibay na tanggulan. Sinubok na buksan ni Thor ang tarangkahan ngunit hindi niya
mabuksan. Nakakita sila ng mataas na pader, pinanhik iyon at doon ay may daanan.
Nakita nila ang malalaking tao na nakaupo sa dalawang bangko. Sumunod na araw
ay kaharap na nila ang hari na si Utgaro-Loki. Nakilala niya si Thor ang mahusay
na mandirigma. “Ikaw ay malakas kaysa tingin ko lamang. Anong kakayahan na
mahusay kayo ng iyong mga kasama? Hindi namin hinahayaan na manatili rito ang
taong walang ipagmamalaki.” wika nito.
175
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sumagot si Loki. “Mayroon akong kakayahan na nais kong subukin. Walang
sinuman sa naririto ang bibilis pa sa akin sa pagkain.” Tinawag ni Utgaro-Loki ang
nakaupo sa dulong upuan na nagngangalang Logi. Inilagay sa gitna ng mesa ang mga
hiniwang karne. Magkatapat sa dulo ng mesa, naupo ang dalawang magkatunggali.
Kinain nila nang sobrang bilis ang karne, buto na lamang ang naiwan sa parte ni Loki
ngunit ni walang butong natira sa parte ni Logi. Kaya’t malinaw na natalo si Loki sa
nasabing labanan.
Sumunod na paligsahan naman ang pabilisan sa pagtakbo na nilahukan ng
batang si Thjalfi laban sa bata rin na si Hugi. Sa unang paglalaban, masyadong
malayo ang agwat ni Hugi. Inulit ito nang tatlong beses ngunit hindi talaga maabutan
ni Thjalfi si Hugi.
C
O
PY
Tinanong ni Utgaro-Loki si Thor kung anong
kakayahan naman ang ipakikita nito. Sinabi nitong
gusto niyang subukin ang labanan sa pabilisan
ng pag-inom. Kaya’t tinawag ni Utgaro-Loki ang
cupbearer na dala-dala ang tambuli na madalas
inuman ng mga panauhin.
“Isang mahusay na manginginom ang
makauubos nito sa isang lagukan, ang iba ay kaya
ito ng dalawa ngunit kadalasan ay nauubos ito nang
tatlong lagukan,” sabi ng pinuno ng mga higante.
D
Hindi pinansin ni Thor ang sukat ng tambuli dahil
siya ay uhaw na uhaw. Nilagok niya nang malaki ang
lalagyan ngunit hindi na siya makahinga kaya’t nang tingnan ang lalagyan ay parang
wala pa ring nabawas. Ganito rin ang nangyari sa ikalawang lagok.
EP
E
Sinabi ni Utgaro-Loki “Kailangan mong lagukin itong lahat sa pangatlong
pagkakataon. Tingin ko ay hindi ka kasinlakas ng inaasahan ko.” Nagalit si Thor kaya’t
ininom ang alak gamit ang lahat ng lakas ngunit tila wala pa ring nabawas sa laman ng
tambuli kaya’t binitiwan ito hanggang sa matapon lahat ng laman.
D
“Ipinakikita lamang na ang lakas mong taglay ay hindi kasintindi tulad ng aming
iniisip. Gusto mo pa bang subukin ang iba pang uri ng pakikipaglaban?” tanong ni
Utgaro-Loki. “Anong labanan ang maimumungkahi mo?” sagot ni Thor.
“Isang laro na paborito ng kabataan dito
buhatin ang aking pusa mula sa lupa.” Isang
abuhing pusa ang lumundag sa lupa. Malaki ito
ngunit hinawakan ni Thor ang palibot ng tiyan nito
at sinubok na itaas gamit ang lahat ng lakas. Ngunit
paa lamang ng pusa ang naiangat ni Thor.
“Tapos na ang labanang ito tulad ng aking
inaasahan, walang laban si Thor sa aking malaking
pusa, ano pa kaya sa malalaking tao rito?” wika ni
Utgaro-Loki. “Tawagin mo na akong maliit kung gusto
mo pero tumawag ka ng sinumang makikipagbuno
sa akin, galit na ako ngayon,” sabi ni Thor.
176
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Wala akong alam na gustong makipagbuno sa iyo ngayon pero hayaan mong
tawagin ko ang aking kinalakihang ina, ang matandang si Elli. Siya ang labanan mo
ng wrestling, marami na siyang pinatumbang mga lalaki na tulad mong malakas.”
Hindi na dapat pahabain pa ang kuwento, habang gamit ni Thor ang kaniyang
buong lakas lalo lamang matatag ang matandang babae hanggang mawalan ng
balanse si Thor. Pumagitna si Utgaro-Loki at sinabing itigil na ang labanan. Hindi na
kailangang makipagbuno pa ni Thor kaninuman sa tagapaglingkod. Malalim na noon
ang gabi kaya’t sinamahan sila ni Utgaro-Loki kung saan sila makapagpapahinga at
inasikaso nang maayos.
PY
Kinaumagahan, si Thor at ang kaniyang mga kasamahan ay nagbihis at
humanda na sa paglalakbay. Hinandugan sila ni Utgaro-Loki nang masaganang
agahan. Sa kanilang paghihiwalay tinanong ni Utgaro-Loki si Thor kung ano ang
naiisip nito sa kinalabasan ng kanilang paglalakbay at kung may nakilala ba itong
lalaki na higit na malakas kaysa kaniya (Utgaro-Loki). Sumagot si Thor na hindi niya
maikakaila na nalagay siya sa kahihiyan sa kanilang pagtatagpo at marahil iniiisip nito
na siya ay walang halaga at hindi niya ito gusto.
D
EP
E
D
C
O
Sinabi ni Utgaro-Loki, “Ngayong palabas ka na sa aking kuta ay ipagtatapat ko
sa iyo ang katotohanan, kung ako ay mabuhay at may kontrol sa mga mangyayari, hindi
mo na kailangang bumalik pa ritong muli. Sa aking salita, ni hindi ka makakapasok dito
kung alam ko lang kung gaano ka kalakas, muntik ka nang magdulot ng kapahamakan
sa aming lahat. Ngunit nilinlang kita gamit ang aking mahika. Noong una tayong
magkita sa kakahuyan agad kitang nilapitan at nang tangkain mong alisin ang
pagkakatali ng bag hindi mo ito nagawa dahil binuhol ko ito ng alambre. Pagkatapos
noon hinampas mo ako ng iyong maso nang tatlong ulit. Ang una ay mahina pero
kung umabot ito sa akin ay patay na ako. Nang makita mo ang burol na tila upuan ng
kabayo malapit sa aking kuta kung saan naroon ang tatlong kuwadradong lambak,
ang isa ay napakalalim, ito ang marka ng iyong maso. Inilagay ko talaga ang burol na
hugis kabayo sa harap ng iyong mga hampas pero hindi mo ito nakita. Gayun din ang
nangyari nang magkaroon ng paligsahan laban sa aking mga tagapaglingkod. Ang
una, nang kainin nang mabilis ni Loki ang mga hiniwang karne sa sobrang kagutuman
pero ano ang laban niya kay Logi na tulad ng mapaminsalang apoy na kayang sunugin
ang kakahuyan. At si Thjalfi na lumaban ng takbuhan sa tinatawag naming Hugi, siya
ay lumaban sa aking kaisipan. Walang makatatalo sa bilis ng aking kaisipan. At
noong ikaw naman ay uminom mula sa tambuli inakala mo na ikaw ay mabagal. Sa
aking salita, anong himala na ang dulo ng tambuli ay nakakabit sa dagat pero hindi mo
ito nakita pero tingnan mo ang dagat halos masaid ang tubig nito. Hindi rin kamanghamangha sa akin nang maiangat mo ang paa ng pusa sa lupa, pero para sabihin ko
sa iyo ang totoo ang lahat ng nakasaksi nito ay nahintakutan. Ang pusang iyon ay
hindi totoong pusa kundi isang Miogaro, isang ahas na ang haba ay sapat na upang
yakapin ang daigdig ng kaniyang ulo at buntot. Iniangat mo ito nang mataas halos
abot hanggang langit. Kamangha-mangha rin nang makipagbuno ka nang matagal at
napaluhod ng isang tuhod lamang sa iyong pakikipaglaban kay Elli na wala kahit sino
mang makagagawa niyon. At ngayon tayo ay maghihiwalay mas makabubuti para sa
ating dalawa na tayo’y di na muling magkita. Ipagpapatuloy ko ang pagtatanggol sa
aking kuta gamit ang aking mahika o anumang paraan upang hindi manaig ang iyong
kapangyarihan sa akin.
Nang marinig ito ni Thor kinuha niya ang kaniyang maso upang ipukol ngunit
wala na si Utgaro-Loki. Sa kaniyang paglingon wala na rin ang kuta kundi isang
malawak lamang na kapatagan. Muli siyang lumisan at ipinagpatuloy ang kaniyang
paglalakbay hanggang sa makabalik sa Thruovangar, ang mundo ng mga diyos.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
177
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Matapos mong mabasa ang akda, alam kong handa ka nang isagawa ang
mga gawain na makatutulong sa iyo upang masagot ang tanong na: Paano naiiba ang
mitolohiya sa iba pang akdang tuluyan.
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Magbigay ng mga salitang maisasama sa punong salita upang makabuo ng iba pang
kahulugan. Gawin sa iyong kuwaderno.
Halimbawa:
alat
tubig
KUWENTO
MATA
EP
E
D
BAHAY
pampaligo
C
O
kanal
PY
ulan
GAWAIN 5: Unawain Mo
Sagutin ang mga tanong.
D
1. Ano ang ikinagalit ni Thor sa magsasaka at sa pamilya nito? Paano sila
pinarusahan ni Thor?
2. Bakit nagalit si Thor kay Skrymir? Ano ang nangyayari kapag sa galit niya ay
hinahampas niya ng maso si Skymir?
3. Ano-anong paligsahan ang nilahukan ng mga panauhin sa kaharian ni UtgaroLoki? Ilahad ang naging resulta nito.
a. Loki vs Logi
b. Thjalfi vs Hugi
c. Thor vs cupbearer
4. Ano ang ipinagtapat ni Utgaro-Loki kay Thor nang sila’y paalis na? Iparinig
ito sa klase. Ilahad ang pangunahing paksa at ideya batay sa napakinggang
usapan ng mga tauhan.
5. Kung ikaw si Thor at kaniyang mga kasama, ilarawan ang iyong magiging
damdamin kapag nalaman mong nalinlang ka sa paligsahan? Bakit?
6. Paano mo maiuugnay ang mga pangyayari sa mitolohiyang nabasa sa
pamumuhay ng tao ngayon?
178
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Pagsusuri sa Elemento ng Mitolohiya
Suriin ang elementong taglay ng binasang mitolohiya sa pamamagitan ng pagsagot
sa mga tanong sa flow chart.
Elemento ng Mitolohiya
Ilarawan ang taglay na kapangyarihan
ni Thor.
PY
Ilarawan ang tagpuan at panahon na pinangyarihan ng
akda.
Saan nakatuon ang mga pangyayari o banghay?
C
O
Ano ang paksa o tema ng binasang mitolohiya?
GAWAIN 7: Magsanay Magsuri
Basahin ang mitolohiya mula sa Pilipinas at pagkatapos ay suriin ang taglay nitong
elemento sa tulong ng talahanayan.
D
Rihawani
EP
E
Sa isang kagubatang maraming bundok sa isang lugar ng Marugbu, isang liblib na
pook, ang mga naninirahan doon ay may pinaniniwalaang isang diyosa o diwata ng
puting usa. Ito ang kuwento ng kanilang mga ninuno na unang nanirahan doon.
D
Ang Diyos raw na ito ay tinatawag na Rihawani. Kung minsan ay nagpapalit daw
ito ng anyo bilang isa ring puting usa. Ang mga naninirahan sa liblib na pook na ito ay
ingat na ingat at takot na takot na magawi o maglagalag sa kagubatan, pinananahanan
ni Rihawani, kahit alam nilang dito sila maraming makukuhang mga bagay na maaari
nilang magamit o mapagkakitaan. Mga prutas, mga hayop-gubat, mga halamanggubat, at iba pa.
Sang-ayon sa kanila, may nakakita na kay Rihawani. Isa sa mga taong naninirahan
din doon. Minsan daw, nang maligaw ito sa pangunguha ng mga kahoy at prutas ay
napadako ito sa pook ni Rihawani. Nakita raw at nasumpungan nito ang diyosa. Kahit
sa malayo ay kapansin-pansin ang angking kagandahan nito, habang nakikipag-usap
sa ilang mga usang puti na nasa kaniyang paligid. Nang maglakad ang mga ito sa
dakong patungo sa kinaroroonan ng mga tao ay mabilis na humangos itong tumalilis
dahil sa takot na makita ni Rihawani, ang diyosa. Nang makarating ito sa bahay ay
hindi magkumahog sa pagbabalita sa kaniyang nasaksihan. Mula noon ay lalo nang
naging katatakutan ang kagubatang iyon.
179
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
C
O
PY
Isang araw ay may mga dayuhan na dumating doon na ang pakay ay mangaso
o mamaril ng hayop-gubat. Nagtanong-tanong daw ang mga ito kung saang gubat
marami ang mga hayop o ibon na maaaring puntahan. Itinuro nila ang gubat ngunit
isinalaysay rin ang kasaysayan nito na pinanahanan ni Rihawani. Itinagubilin ding
huwag ibiging puntahan ang pook na iyon. Para sa ikatitiyak ng lakad ay ipinagsama ng
mga ito ang isang tagagabay. At lumisan ang mga ito patungo sa gubat na pupuntahan.
Pagdating sa paanan ng isang bundok ay napagkasunduan ng mga itong maghiwahiwalay at magkita-kita na lamang sa isang lugar sa dakong hapon. Ngunit lingid sa
kaalaman ng lahat, ang isa ay nagkainteres na dumako sa gubat na pinanahanan ni
Rihawani. Hindi nito pinakinggan ang tagubilin ng nakatatanda sa lugar na iyon. Nang
makasapit na ito sa dakong itaas ng bundok ay naglalakad-lakad naman at nagsipatsipat ng mababaril na hayop. Naisip nito ang puting usa na sinasabi ng matanda.
Nang mapadako ito sa tabing-ilang, napansin niya ang isang pangkat ng mapuputing
usa. Nang maramdaman ng mga hayop na may tao, nabulabog ang mga ito at
nagtakbuhang papalayo. Hinabol nito ang isa at tinangkang barilin, ngunit walang
matiyempuhan. Hanggang sa may makita ito sa dakong kadawagan ng gubat, agad
inasinta at binaril. Tinamaan ang puting usa sa binti at hindi na nakatakbo. At nang
lalapitan ng mga mangangaso ang puting usa may biglang sumulpot sa likuran na
isang puting-puting usa na malayo sa hitsura ng nabaril. Lalo siyang namangha nang
ang usa ay mag-iba ng anyo at naging isang napakagandang babae. Sinumbatan
nito ang mangangaso. Sa ginawang iyon ng dayuhan, umusal ng sumpa ang diwata
at ang lalaki ay naging isang puting usa at mapabilang na sa mga alagad ni Rihawani.
Nang dakong hapon na, hinanap ito ng mga kasamahan. Tinawag nang tinawag ang
pangalan nito ngunit walang sumasagot. Napaghinuha na lamang ng lahat lalo na ng
kasamang gabay na sinuway nito marahil ang tagubilin, tuloy nabilang sa sumpa ni
Rihawani. Mula noon, bukod sa naging aral na sa mga nandoon ang pangyayaring
iyon, ay pinangilagan na ng mga nangangaso ang dakong iyon ng kagubatan.
EP
E
- Mula sa Panitikang Filipino (Pampanahong Elektroniko), (Arrogante et. al, 1991)
Tauhan
Tagpuan
Banghay
Tema
D
GAWAIN 8: Dagdag... Pagsusuri
Palawakin mo pa ang iyong kaalaman sa pamamagitan ng pagbabasa ng buhay ni
Samson, isang kilalang karakter sa Bibliya. Alamin mo kung paanong tulad ni Thor ay
may pinagmumulan din ang lakas na taglay ni Samson. Gayundin, aalamin mo kung
paano magagamit sa pagsusuri ng mitolohiya ang pokus tagaganap at pokus sa layon.
Ang Pakikipagsapalaran ni Samson
Mula sa Bibliya (Mga Hukom 16)
Umibig si Samson kay Delilah na taga-Sorek na naging dahilan ng kaniyang pagbagsak.
Nalaman ng mayaman at makapangyarihang mga Philistino ang kanilang ugnayan.
Binigyan nila ng maraming salapi ang babae upang makipagsabwatan sa kanila. Nais
nilang malaman ang sikreto ni Samson kung saan nagmumula ang kaniyang
pambihirang lakas.
180
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Illustration #8
Aralin 2.4
Gamit ang kaniyang kagandahan at husay sa
panlilinlang, ilang beses niyang tinanong si Samson
kung saan nanggagaling ang lakas nito. Hanggang
sa ipagkatiwala ni Samson ang kaniyang sikreto sa
dalaga. Ang Panginoon at mga magulang ni Samson
ay may kasunduan na hindi maaaring gupitin ang
buhok ni Samson kung hindi siya ay manghihina.
Ang sikretong ito ay sinabi ni Delilah sa lider ng
Philistino.
PY
Isang araw, habang natutulog si Samson
sa kandungan ni Delilah tinawag nito ang kanilang
kasabwat at ginupit ang mga buhok nito. Si Samson
ay nanghina kaya’t nahuli siya ng mga kalaban.
Sa halip na siya ay patayin, mas pinili ng mga Philistino na ipahiya si Samson.
Dinukot ang mga mata nito at pinagtrabaho ng mabigat sa kulungan sa Gaza. Habang
siya ay nasa kulungan, humaba na ang kaniyang buhok na hindi pinansin ng mga
kalaban. Nagbalik-loob si Samson sa Panginoon at nanalangin nang taimtim.
C
O
Nagkaroon ng pagtitipon ang mga Philistino sa Gaza bilang pagsamba sa
kanilang paganong diyos. Nakaugalian na nila na magparada ng isang bilanggo
sa harap ng mga naghihiyawang manonood. Inunat ni Samson nang malakas ang
kaniyang mga kamay kaya’t nawasak ang mga haligi ng templo. Libo-libong Philistino
ang namatay kabilang na si Samson. Sa kaniyang kamatayan, nalipol niya ang
kaniyang mga kaaway sa pamamagitan ng pagbubuwis ng sarili niyang buhay.
D
EP
E
D
GAWAIN 9: Unawain Mo
Sagutin ang mga tanong batay sa binasang teksto.
1. Ano ang sikretong taglay na lakas ni Samson? Paano ito nalaman ng kaniyang
mga kalaban?
2. Ilarawan ang ginawa ng mga Philistino kay Samson nang siya’y madakip.
3. Ikuwento ang sakripisyong ginawa ni Samson sa wakas ng salaysay. Magbigay
ng reaksiyon tungkol dito.
4. Paghambingin ang taglay na katangian at kahinaan nina Thor at Samson sa
tulong ng diagram.
Thor
Katangian at
Kahinaan
Samson
ng mga
Tauhan
Pagkakatulad
Pagkakaiba
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
isang di-pangkaraniwang katangian ng wikang Filipino ang pagtiyak ng semantic na
relasyon ng pandiwa sa paksa ng pangungusap sa tulong ng iba’t ibang panlapi?
Napapaloob ito sa konsepto ng pagpopokus. Maipopokus o maitutuon ang pandiwa
sa tagaganap o aktor ng kilos, sa layon o gol, gayon din sa tagatanggap o benepisyari,
direksiyon, sanhi o dahilan, ganapan o lokasyon, gamit o instrumento.
181
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa araling ito, pag-aaralan natin ang pokus tagaganap at pokus sa layon.
Nasa pokus tagaganap ang pokus ng pandiwa kung ang paksa ng pangungusap
ang siyang gumaganap ng kilos nito. Sa pokus na ito, magagamit sa pandiwa
ang panlaping um-/-um. mag-, ma-, mang (m/n)-, mag- an, at magsipag- an/han.
Pananda ng pokus o paksa ang si/sina at ang, at magagamit din bilang pokus
tagaganap ang mga nominatibong panghalip na ako, ka,kita, siya, tayo, kami, kayo,
at sila.
Pansinin ang isa sa mga pangungusap na ginamit sa parabula:
Umibig si Samson kay Delilah na taga-Sorek na naging dahilan ng kaniyang
pagbagsak.
PY
Ang pandiwang ginamit sa pangungusap ay umibig at ang tinutukoy ay si Samson.
Ito ay nasa pokus na tagaganap dahil ang paksa o ang tinutukoy ng pandiwa ang
siyang gumanap ng kilos nito at gumamit ng panandang si.
C
O
Iba pang halimbawa:
1. Nagbihis si Thor at kinuha ang kaniyang maso.
2. Naglakbay sila buong araw.
3. Napagod ang higante at ito’y nakatulog agad.
Ang pokus ay nasa pokus sa layon kung ang pinag-uusapan ang siyang layon
ng pangungusap. Ginagamit na panlapi sa pandiwa ang –in/hin, -an/-han, ma, paki,
ipa, at pa at panandang ang sa paksa o pokus.
D
Pansinin naman ang pangungusap na ito:
Nais nilang malaman ang sikreto ni Samson
EP
E
Sa pangungusap sa itaas ang ginamit na pandiwa ay malaman na tumutukoy
sa ang sikreto na siyang paksa ng pangungusap at makikita rin ang panandang ang.
Tunghayan ang iba pang halimbawa:
1. Isinakay ni Thor sa kaniyang karuwahe ang kaniyang kambing.
2. Iniutos ni Thor sa magsasaka na ihiwalay ang buto sa balat ng kambing.
3. Kinuha ni Thor ang baon niyang bag.
D
Pagsasanay 1: Salungguhitan ang pandiwang ginamit at bilugan ang paksa ng
pangungusap. Pagkatapos ay isulat ang pokus ng pandiwa. Gawin sa sagutang
papel.
1.
2.
3.
4.
Nais nilang malaman ang sikreto ni Samson.
Ipinagkatiwala ni Samson ang kaniyang sikreto sa dalaga.
Ang sikretong ito ay sinabi ni Delilah sa lider ng Philistino.
Habang natutulog si Samson sa kandungan ni Delilah ay ginupit ng mga
kalaban ang buhok nito.
5. Nagbalik-loob si Samson sa Panginoon at nanalangin nang taimtim.
6. Gumawa ng paraan si Utgaro-Loki upang hindi sila madaig ng kapangyarihan
ni Thor.
7. Inihampas ni Thor ang kaniyang maso sa natutulog na higante.
8. Nilagok ni Thor nang malaki ang lalagyan ng alak ngunit tila wala pa rin itong
bawas.
9. Tumakbo nang mabilis si Thjalfi upang mahabol ang kalaban.
10. Kinain nila ang karne hanggang sa buto na lamang ang maiwan.
182
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Batay sa pagkakakilala mo sa sumusunod na tauhan, bumuo ka ng
mga pangungusap na nasa pokus tagaganap at pokus sa layon. Gawin sa iyong
kuwaderno.
1. Thor
2. Odin
3. Rihawani
Pagnilayan at Unawain
PY
Pagsasanay 3: Sumulat ng isang talata tungkol sa pagkakatulad at pagkakaiba ng
mitolohiya ni Thor at Rihawani. Sikaping gumamit ng pokus na tagaganap at pokus
sa layon. Isulat sa isang buong papel.
C
O
Natutuwa ako na matagumpay mong naisagawa ang mga gawaing ibinigay. Alam
kong handa ka ng sagutan ang mga tanong na ibinigay sa iyo sa panimula ng aralin.
Sagutin ang mga tanong sa tulong ng concept organizer technique at dialog box.
1. Paano naiiba ang mitolohiya sa iba pang akdang tuluyan?
Paano naiiba ang
mitolohiya sa iba pang
akdang tuluyan?
EP
E
Kadalasan
ang tagpuan
ay …
D
Ang mga tauhan sa
mitolohiya ay pawang …
Maaaring
ang banghay
ay
tumatalakay
sa …
D
Ang tema naman ay
tungkol sa …
2. Paano magagamit sa pagsusuri ng elemento ng mitolohiya ang pokus
tagaganap at pokus sa layon?
Siya nga! Nakatulong
din ito sa akin sa
pamamagitan ng ….
Alam mo ba na sa
tulong ng pokus
ng pandiwa …
183
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
Ito na ang yugto na magkakaroon na ng bunga ang iyong pagtitiyaga sa pagaaral. Magsasaliksik ka ng mitolohiya ng anumang bansa na iyong maibigan at susuriin
mo ang taglay nitong elemento. Basahin mo muna nang mabuti ang sumusunod na
hakbang.
Ikaw ay isang manlalakbay at sa isang bansa sa kanluran na iyong napuntahan ay
nagsaliksik ka ng kanilang mitolohiya. Nais mong suriin ang taglay nitong elemento.
Tutulungan ka ng sumusunod na tanong upang makapagsuri nang mahusay:
C
O
PY
1. Ang tauhan ba ay isang diyos o diyosa na may taglay na kakaibang
kapangyarihan? Ipakilala.
2. Saan at kailan naganap ang mga pangyayari? Ilarawan.
3. Saan nakatuon ang mga pangyayari o banghay? Isalaysay.
4. Ano ang temang tinatalakay sa mitolohiya?
EP
E
D
Sagutin ang mga ibinigay na tanong sa loob ng apat na talata at pagkatapos
ay ipadala sa hatirang pangmadla o social media.
Tatayain ang ginawa mong pagsusuri gamit ang sumusunod na pamantayan:
a. Naipakikilala nang mahusay ang tauhan sa mitolohiya.
b. Nailalarawan nang mabuti ang tagpuan.
c. Naisasalaysay nang maayos ang mga pangyayari.
d. Nailalahad nang wasto ang tema ng mitolohiya.
Ang bawat pamantayan ay bibigyan ng katumbas na eskala:
4 – Napakahusay
3 – Mahusay
2 – Katamtaman
1 – Dapat pang paunlarin
D
Binabati kita at napagtagumpayan mo ang mga gawaing inihanda para sa
iyong pagkatuto. Maghanda para sa mga bagong hamon ng susunod na aralin. Tula
naman ng bansang Inglatera ang iyong pag-aaralan.
184
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 2.5
A. Panitikan: Ang Aking Pag-ibig
Tulang Pandamdamin mula sa England
Isinalin sa Filipino Alfonso O. Santiago
Mula sa Ingles na “How Do I Love Thee” Sonnet 43
ni Elizabeth Barrett Browning)
Mula sa Pandalubhasang Panitikan nina Pineda et. al.
1990, Quezon City
C. Uri ng Teksto:
Naglalarawan
Panimula
PY
B. Gramatika at Retorika: Mabisang Paggamit ng Matatalinghagang Pananalita
C
O
Matapos mong pag-aralan ang pakikipagsapalaran ng mga tauhan sa mito na
mula sa bansang Iceland, maglakbay ka naman sa makulay at madamdaming
daigdig ng Inglatera. Ang Aralin 2.5 ay naglalaman ng akdang “Ang Aking Pagibig” mula sa Italya na isinalin sa Filipino ni Alfonso O. Santiago. Bahagi rin ng
aralin ang pagtalakay sa kahalagahan ng angkop at mabisang paggamit ng
matatalinghagang pananalita sa pag-unawa mo sa tula na tatalakayin gayundin
ang paraan ng paglalarawan nito.
EP
E
D
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagtatanghal ng
Sabayang Pagbigkas mula sa likhang tula na may hawig sa paksang tinalakay
ng tula batay sa sumusunod na pamantayan: a.) angkop ang lakas ng tinig
para sa mga nakikinig, b.) taglay ang mga elemento ng sabayang pagbigkas,
c.) kaangkupan ng emosyon batay sa binasang tula, d.) pagtitiwala sa sarili.
Aalamin natin kung naging mabisa bang paraan ang tula sa paglalarawan
ng karanasan at damdamin ng mga bansang Kanluranin. Gayundin kung paano
nakatutulong ang angkop at mabisang paggamit ng matatalinghagang pananalita
sa paglalarawan.
D
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Sa sumusunod na gawain, tutuklasin natin kung may alam ka na sa pagkakaibang
tulang liriko sa iba pang uri ng tula.
Makikinig ka ng isang awiting inihanda sa iyo ng guro. Matapos itong
mapakinggan, gawin mo ang Gawain 1.
185
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Awit kay Inay
mula sa awit ni Carol Banawa
May hihigit pa ba sa isang katulad mo
Inang mapagmahal na totoo
Lahat nang buti ay naroon sa puso
Buhay man ay handang ialay mo
Walang inang matitiis ang isang anak
Ika’y dakila at higit ka sa lahat
PY
Ang awit na ito ay alay ko sa iyo
Ang himig at titik ay pag-ibig sa puso ko
Ika’y nag-iisa Ikaw lang sa mundo
Ang may pusong wagas ganyan ang tulad mo
C
O
Lahat ibibigay lahat gagawin mo
Ganyan lagi ikaw sa anak mo
Lahat ng buti niya ang laging hangad mo
Patawad ay lagi sa puso mo...
Walang inang matitiis ang isang anak
Ika’y dakila at higit ka sa lahat
D
Ang awit na ito
Ay alay ko sa iyo
Ang himig at titik ay pag-ibig sa puso ko
Ika’y nag-iisa ikaw lang sa mundo
Ang may pusong wagas ganyan ang tulad mo
EP
E
GAWAIN 1: Lantad-Damdamin
1.1 Ilahad ang mga damdamin na naghahari sa nasabing awitin. Isulat sa sagutang
papel ang iyong sagot.
D
Damdamin
1.2 Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Tungkol saan ang awit na iyong napakinggan?
2. May mga damdamin ba ng pag-ibig ang inilahad dito?
3. Makatotohanan ba o hindi makatotohanan ang nilalaman ng awit?
4. Anong kongklusyon ang nabuo sa iyong imahinasyon matapos mong
mapakinggan ang nasabing awit?
186
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 2: Tula-Awit… Ano ang Pinagkaiba?
Makinig sa isahang pagbigkas ng tula. Suriin kung paano binigkas ang tula.
Pagkatapos, ihambing mo ito sa awit na iyong pinakinggan (Awit Kay Inay). Gayahin
mo ang kasunod na pormat sa sagutang papel.
PAGKAKAIBA
PAGKAKATULAD
Tulang binigkas
Awit na pinakinggan
PY
Linangin
EP
E
D
C
O
Tunghayan ang sumusunod na tulang liriko ng tanyag na manunulat na si Elizabeth
Barrett Browning ng Inglatera (hango sa Sonnet 43) at isagawa ang hinihingi ng
kasunod na mga gawain.
D
(How Do I Love Thee-Sonnet XLIII ni Elizabeth Barret Browning
Isinalin sa Filipino ni Alfonso O. Santiago)
Ibig mong mabatid, ibig mong malaman
Kung paano kita pinakamamahal?
Tuturan kong lahat ang mga paraan,
Iisa-isahin, ikaw ang bumilang.
Iniibig kita nang buong taimtim,
Sa tayog at saklaw ay walang kahambing,
Lipad ng kaluluwang ibig na marating
Ang dulo ng hindi maubos-isipin.
Yaring pag-ibig ko’y katugon, kabagay
Ng kailangan mong kaliit-liitan,
Laging nakahandang pag-utus-utusan,
Maging sa liwanag, maging sa karimlan.
187
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kasinlaya ito ng mga lalaking
Dahil sa katwira’y hindi paaapi,
Kasingwagas ito ng mga bayaning
Marunong umingos sa mga papuri.
Pag-ibig ko’y isang matinding damdamin,
Tulad ng lumbay kong di makayang bathin
Noong ako’y isang musmos pa sa turing
Na ang pananalig ay di masusupil.
PY
Yaring pag-ibig ko, ang nakakabagay
Ay ang pag-ibig ko sa maraming banal,
Na nang mangawala ay parang nanamlay
Sa pagkabigo ko at panghihinayang.
Yaring pag-ibig ko ay siyang lahat na,
Ngiti, luha, buhay at aking hininga!
At kung sa Diyos naman na ipagtalaga
Malibing ma’y lalong iibigin kita.
C
O
Alam mo ba na...
ang tula ay isang anyo ng panitikan na may matalinghagang pagpapahayag ng
isipan at damdamin? Mababasa sa mga tula ang mga kaisipang naglalarawan ng
kagandahan, kariktan, at kadakilaan.
EP
E
D
Maitutulad sa isang awit ang tula. Nagsisilbi rin itong pagpapagunita sa
dapat na kaasalan ng mga bata at kabataan, at naglalayong maipahayag ang
karanasan, damdamin, pananaw, kabayanihan at ang maigting na pagmamahal
sa sariling bansa. Hanggang sa kasalukuyan, ang pagsulat at pagbigkas ng tula
ay nananatiling tulay ng kaalaman mula sa kasaysayan ng kahapon patungo sa
kasalukuyan.
Isa sa elemento ng tula ay ang kariktan. Ang kariktan ang tumutukoy
sa paggamit ng matatalinghagang salita, mga salitang may malalalim na ibig
ipakahulugan at mga tayutay tulad ng pagwawangis, pagtutulad, at iba pa.
May apat na pangkalahatang uri ang tula: tulang pandamdamin o tulang liriko,
tulang pasalaysay, tulang padula at tulang patnigan.
D
Ang binasa mong tula ay isang soneto na nasa anyo ng tulang pandamdamin
o tulang liriko. Ang soneto ay isang uri ng tula na nagmula sa Italya na may labing
apat na taludtod at sampung pantig sa bawat taludtod. May tiyak na sukat at tugma
na kinakailangang isaalang-alang ng mga manunulat. Malalim na pag-iisip at
mayamang karanasan ang nakakaapekto sa isang manunulat upang makabuo ng
isang mahusay na likhang sining. Kung kaya’t ang mga soneto ay kinapapalooban ng
damdamin ng isang manunulat. Ang bawat taludtod nito sa karaniwang damdamin
at kaisipan ay nagpapakilala ng matinding damdamin.
GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ang kahulugan ng matatalinghagang pananalita na ginamit sa tula. Isulat sa
kasunod na tsart ang sagot. Gayahin sa sagutang papel ang tsart.
1. Lipad ng kaluluwang ibig na marating
Ang dulo ng hindi maubos-isipin.
188
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. Kasinlaya ito ng mga lalaking
Dahil sa katwira’y hindi paaapi,
Kasingwagas ito ng mga bayaning
Marunong umingos sa mga papuri.
3. Yaring pag-ibig ko ay siyang lahat na,
Ngiti, luha, buhay at aking hininga!
At kung sa Diyos naman na ipagtalaga
Malibing ma’y lalong iibigin kita.
Ang Aking Pag-ibig
Bilang 2
GAWAIN 4: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga gabay na tanong.
simbolo
C
O
sukat
Bilang 3
PY
Bilang 1
tugma
D
TULA
EP
E
talinghaga
tono
Suriin ang binasang tula batay sa elemento nito. Gawin sa sagutang papel.
Ano ang pag-ibig na tinutukoy ng makata sa tula?
Tukuyin ang magiging bunga ng pagkakaroon ng tunay na pag-ibig.
Paano ipinamalas ng may-akda ang masidhing pagmamahal sa kaniyang tula?
Ayon sa tula, paano ipinamalas ng makata ang masidhing pagmamahal?
Sa iyong palagay, aling bahagi ng tula ang nagpalutang sa ganda at kariktan
nito? Patunayan ang sagot.
7. Paano nakatulong ang paggamit ng mga matalinghagang salita upang maihatid
ng may-akda sa mga mambabasa ang mensahe?
8. Sa iyong palagay, ano ang epekto ng karanasan sa paglikha ng tula ng makata?
Ipaliwanag ang sagot.
9. Ipaliwanag ang kaugnayan ng pahayag sa akda. “Ang pag-ibig ay buhay, ang
buhay ay pag-ibig. Nabubuhay ang tao upang umibig at magmahal sapagkat
sapol pa sa pagkasilang, kakambal na ng tao ang tunay na kahulugan ng pagibig.”
D
1.
2.
3.
4.
5.
6.
GAWAIN 5: Suriin at Ihambing
Bigkasing mabuti at unawain ang isa pang halimbawang tula. Suriin ang pagkakabuo
nito at ihambing sa iba pang uri ng tulang pandamdamin.
189
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Babang-Luksa
salin mula sa Kapampangan ni Olivia P. Dante
sa isang “Pabanud” ni Diosdado Macapagal
Isang taon ngayon ng iyong pagpanaw
Tila kahapon lang nang ika’y lumisan;
Subalit sa akin ang tanging naiwan,
Mga alaalang di malilimutan.
Kung ako’y nasa pook na limit dalawin
Naalala ko ang ating paggiliw;
Tuwa’y dumadalaw sa aking paningin
Kung nagunita kong tayo’y magkapiling.
PY
Kung minsan sadya kong dalawin ang bahay
Na kung saan una tayo’y nag-ibigan
Sa bakura’t bahay, sa lahat ng lugar
Itong kaluluwa’y hinahanap ikaw
C
O
Sa matandang bahay napuno ng saya
Sa araw na iyo’y pinagsaluhan ta;
Ang biyayang saglit, kung nababalik pa
Ang ipapalit ko’y ang aking hininga.
Bakit ba, mahal ko, kayagang lumisan
At iniwan akong sawing kapalaran
Hindi mo ba talos, kab’yak ka ng buhay
At sa pagyaon mo’y para ring namatay?
EP
E
D
Marahil tinubos ka ni Bathala
Upang sa isipa’y hindi ka tumanda
At ang larawan mo sa puso ko’t diwa
Ay manatiling maganda at bata
D
Sa paraang ito, kung nagkaedad na
Ang puting buhok ko’y di mo makikita
At ang larawan kong tandang-tanda mo pa
Yaong kabataan taglay na tuwina.
At dahil nga rito, ang pagmamahal
Ay hanggang matapos ang kabataan
Itong alaala ay laging buhay
Lalaging sariwa sa kawalang hanggan
Kaya, aking mahal sa iyong pagpanaw
Tayo’y nagtagumpay sa dupok ng buhay
Ang ating pagsintang masidhi’t marangal
Hindi mamamatay, walang katapusan
Ang kaugalian ng ninuno natin
Isang taon akong magluluksa mandin
Ngunit ang puso ko’y sadyang maninimdim
Hanggang kalangitan tayo’y magkapiling.
- Mula sa Panitikang Filipino nina Sulit et. al.
1989. Grandwater Publication
190
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sagutin ang mga gabay na tanong
1. Tungkol saan ang tula?
2. Ano-anong pangyayari ang ginugunita ng makata? Ang mga pangyayari bang
ito ay karapat-dapat pang gunitain? Pangatuwiranan.
3. Ihambing ang tulang “Babang-Luksa” sa tulang “Ang Aking Pag-ibig.” Isulat
ang sagot sa sagutang papel. Gayahin ang kasunod na pormat.
Paraan ng paglalarawan
ng pag-ibig
PY
Kadakilaan ng pag-ibig
na inialay sa minamahal
Mga salitang ginamit na
nagpatunay sa kahulugan
ng pag-ibig
C
O
Matapos mong suriin ang dalawang tula, basahin mo naman ang isa pang tula at
bigyang-pansin ang mga elementong taglay nito.
“Ang Pamana”
ni Jose Corazon de Jesus
D
EP
E
D
Isang araw ang ina ko’y nakita kong namamanglaw
Naglilinis ng marumi’t mga lumang kasangkapan.
Sa pilak ng kanyang buhok na hibla ng katandaan
Nabakas ko ang maraming taon niyang kahirapan;
Nakita ko ang ina ko’y tila bagay nalulumbay
At ang sabi “itong piyano sa iyo ko ibibigay,
Ang kubyertos nating pilak ay kay Itang maiiwan,
Mga silya’t aparador kay Tikong nababagay
Sa ganyan ko hinahati itong ating munting yaman.”
Pinilit kong pasayahin ang lungkot ng aking mukha
Tinangka kong magpatawa upang siya ay matuwa,
Subalit sa aking mata’y may namuong mga luha
Naisip ko ang ina ko, ang ina ko na kawawa;
Tila kami iiwan na’t may yari nang huling nasa
At sa halip na magalak sa pamanang mapapala,
Sa puso ko ay dumadalaw ang malungkot na gunita
Napaiyak akong tila isang kaawa-awang bata
Niyakap ko ang ina ko at sa kanya ay winika.
“Ang ibig ko sana, Ina’y ikaw aking pasayahin
at huwag nang makita pang ika’y nalulungkot mandin,
O, Ina ko, ano po ba at naisipang hatiin
Ang lahat ng munting yamang maiiwan sa amin?
“Wala naman,” yaong sagot “baka ako ay tawagin ni Bathala
mabuti nang malaman mo ang habilin!
191
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Iyang piyano, itong silya’t aparador ay alaming
Pamana ko na sa iyo, bunsong ginigiliw.
C
O
PY
“Ngunit Inang” ang sagot ko, “ang lahat ng kasangkapan
Ang lahat ng yaman dito ay hindi ko kailangan
Ang ibig ko’y ikaw ina, ang ibig ko’y ikaw inang
Hinihiling ko sa Diyos na ang pamana ko’y ikaw
Aanhin ko iyong piyano kapag ikaw ay namatay
At hindi ko matutugtog sa tabi ng iyong hukay?
Ililimos ko sa iba ang lahat ng ating yaman
Pagka’t di ka maaring pantayan ng daigdigan
Pagkat, ikaw O Ina ko, ika’y wala pang kapantay.”
EP
E
D
Mga Gabay na Tanong
1. Ano ang kahulugan ng ideyal na pag-ibig (ng ina sa anak, ng anak sa ina) na
mababasa sa tula?
2. Bakit ginagamit na sukatan ang mga materyal na bagay sa abstraktong
damdamin gaya ng pag-ibig sa tula?
3. Saan mauugat ang pagkakamali ng tao sa materyal na bagay o pagiging
materyalistiko? Ano ang posisyon ng makata hinggil dito?
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Suriin ang halaw na bahagi sa tulang “Ang Aking Pag-ibig” at “Ang Pamana.”
D
Isang araw ang ina ko’y nakita kong namamanglaw
Naglilinis ng marumi’t mga lumang kasangkapan.
Sa pilak ng kanyang buhok na hibla ng katandaan
Nabakas ko ang maraming taon niyang kahirapan;
Nakita ko ang ina ko’y tila bagay nalulumbay
At ang sabi “itong piyano sa iyo ko ibibigay,
Ang kubyertos nating pilak ay kay Itang maiiwan,
Mga silya’t aparador kay Tikong nababagay
Sa ganyan ko hinahati itong ating munting yaman.”
- Ang Pamana
Kasinlaya ito ng mga lalaking
Dahil sa katwira’y hindi paaapi,
Kasingwagas ito ng mga bayaning
Marunong umingos sa mga papuri.
- Ang Aking Pag-ibig
192
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
isang katangian ng tula ang paggamit nito ng matatalinghagang pahayag o
pananalitang hindi tuwirang inihahayag ang literal na kahulugan nito? Karaniwan
itong ginagamitan ng paghahambing ng mga bagay na nagpapataas ng pandama ng
mga mambabasa. Ang talinghaga ang nag-uugnay sa mga karanasan, pangyayari
at bagay-bagay na alam ng taumbayan. Ang talinghaga ang mismong larawan ng
kamalayan ng manunulat. Isa sa madalas na gamiting talinghaga ang pagpapahayag
na patayutay o tayutay.
Ang tayutay ay sadyang paglayo sa karaniwang paggamit ng mga salita,
kung kaya’t magiging malalim at piling-pili ang mga salita rito. Tinatawag ding
palamuti ng tula ang tayutay dahil ito ang nagpapaganda sa isang tula.
C
O
PY
Mga Uri ng Tayutay:
1. Pagtutulad o simile – isang paghahambing ng dalawang bagay na magkaiba
sa pangkalahatang anyo subalit may mga magkatulad na katangian. Ito’y
ginagamitan ng mga salita’t pariralang tulad ng, katulad ng, parang, kawangis
ng, anaki’y, animo, at iba pa.
2. Pagwawangis o metapora – naghahambing ng dalawang bagay ngunit
tuwiran ang ginagawang paghahambing
3. Pagmamalabis o hyperbole – pagpapalabis sa normal upang bigyan ng
kaigtingan ang nais ipahayag
4. Pagtatao o personipikasyon – paglilipat ng katangian ng isang tao sa mga
walang buhay
EP
E
D
May napansin ka ba sa gamit ng mga salita? Naglalaman ng talinghaga ang
dalawang saknong buhat sa binasang mga tula.
Kung naunawaan mo ang paliwanag tungkol sa kahalagahan ng paggamit
ng matatalinghagang pananalita, bibigyan kita ng pagsasanay na susubok sa iyong
natutuhan. Natitiyak ko, makakaya mo itong gawin.
Pagsasanay 1: Basahin ang sumusunod na paglalarawan. Isulat sa sagutang papel
ang tayutay na ginamit.
D
• Pagtutulad (Simile)
• Pagwawangis (Metaphor)
• Pagmamalabis (Hyperbole)
1. Ang mga mata niya ay tila mga bituing nangniningning sa tuwa.
2. Rosas sa kagandahan si Prinsesa Sarah.
3. Napanganga ang mga manonood sa pagpasok ng mga artista sa tanghalan.
4. Ang ulap ay nagdadalamhati sa kaniyang pagpanaw.
5. Tila mga anghel sa kabataan ang mga bata.
6. Diyos ko! Patawarin mo sila.
7. Salaysay niya saksakan ng guwapo ang binatang nasa kaniyang panaginip.
8. O buhay! Kay hirap mong unawain.
9. Sa kagubatan, ang mga ibon ay nagsisiawit tuwing umaga.
10. Naku! Kalungkutan mo ay di na matapos-tapos.
193
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Batay sa binasang mga tula, isulat sa nakalaang talahanayan ang
matatalinghagang pahayag/pananalita na ginamit dito. Pagkatapos, tukuyin ang
pakahulugan nito.
Matalinghagang pahayag/
pananalita
Ang Aking Pag-ibig
Pagpapakahulugan
Ang Pamana
PY
Pagsasanay 3: Sumulat ng isang talatang naglalarawan na pumapaksa sa pagibig (pag-ibig sa Diyos, kapwa, at iba pa.) Gumamit ng matatalinghagang pahayag/
pananalita sa iyong susulating talata. Salungguhitan ang mga ito.
C
O
Pagnilayan at Unawain
Nalaman ko po sa araling ito na
__________________ kaya
babaguhin ko po sa sarili ko ang
__________________ sa
pamamagitan ng _____________.
Ikinatuwa ko po ang ___________
Nalungkot naman po ako dahil
___________________. Ang
ikinagulat ko ay ang __________.
D
EP
E
Sa aralin na ating tinalakay,
ano ang iyong nalaman o
natutuhan at babaguhin sa
sarili? Ano ang iyong
ikinatuwa, ikinalungkot at
ikinagulat sa araling ito?
D
Mahusay ang ipinakita mong tiyaga upang matutuhan at maunawaan ang aralin sa
modyul na ito. Bilang pagsubok sa iyong pag-unawa ng aralin, punan ang sumusunod
na mga balloon batay sa iyong nalaman, babaguhin sa sarili, ikinatuwa, ikinalungkot
at ikinagulat.
194
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
Natukoy na sa nakaraang aralin ang paggamit ng kariktan at tayutay sa pagsulat ng
tula. Handa ka na bang magsagawa o magtanghal ng sabayang pagbigkas? Ngunit
bago ka tumungo sa madamdaming pagbigkas, masining, maaksyon at madulang
pagtatanghal na ito, alamin muna ang mahahalagang kaalaman tungkol sa sabayang
pagbigkas.
PY
Ang Sabayang Pagbigkas (Readers Theater) ay isang masining na
pagpapakahulugan o interpretasyon sa anumang anyo ng panitikan sa
pamamagitan ng sabayang pagbabasa o pagbigkas ng isang koro o pangkat.
Isang matimbang at maindayog na pangkatang tinig na nagpapahayag ng isang
uri ng kaisipang masining at madamdamin. At isang pandulang pagtatanghal ng
isang akdang pampanitikan na ginagamitan ng maraming tinig na pinag-isa sa
pagbigkas.
C
O
Nauuri ito sa tatlo:
EP
E
D
a. Payak – sa uring ito, maaaring ipabasa lamang ang bibigkasing tula.
Maaaring gumamit ng ingay, tunog at/o musika, payak lamang ang
mga kilos at galaw ng mga nagsisiganap
b. Walang kilos – bukod sa wastong bigkas, ang wastong ekspresyon
ng mukha ang maaaring pagbatayan. Dahil walang kilos, pagtango
lamang ang maaaring maipakita ng mga mambibigkas
c. Madula – bukod sa nagtataglay ng koryograpi ang pagtatanghal,
inaaasahang makagagalaw o makakikilos ang mga tauhang
nagsisiganap nang buong laya. Bukod dito, may angkop silang
kasuotan batay sa katauhang kanilang inilalarawan. Taglay rin ng
tula ang isang makabuluhang iskrip, musika at tunog, pag-iilaw,
kagamitian/props, diyalogo, at iba pa.
D
Sa pagsasagawa ng sabayang pagbigkas, nararapat lamang na isaalang-alang
bilang paghahanda ang sumusunod:
1. Pagpili ng piyesa – Ang piyesang dapat piliin sa sabayang pagbigkas ay may
paksang napapanahon, makabuluhan at angkop sa okasyon o pagdiriwang.
Dapat isaalang-alang ang uri ng mga manonood. Higit sa lahat ang piyesa ay
dapat may uring pagkamatanghal
2. Pagbuo ng iskrip – Mahalagang isa-iskrip ang piyesa upang mabigyang-diin
ang bigkas, kumpas at ang paglalapat ng wastong musika at tunog. Dapat
isaalang-alang ng susulat ng iskrip ang mga pananda at simbolong kanyang
gagamitin. Sa puntong ito, madaling mauri ang mga salitang dapat bigkasin
nang mabagal, mabilis, mataas, mababa, karaniwan, mahina, at malakas
3. Pagpili ng mambibigkas – Ang tagapagsanay ng sabayang pagbigkas ay
dapat makapili ng mga mambibigkas na bubuo ng isang koro. Karaniwan
na ang pamimili ng mga mambibigkas ay nakasalalay sa tatlong uri ng tinig:
mataas/matinis, karaniwang at mababa. Mahalagang maipangkat-pangkat
ang mga uring ito bago bumuo ng koro.
4. Wastong pagbigkas at pagkumpas – Hindi lahat ng salitang bibigkasin nang
sabayan ay dapat lapatan ng angkop na kumpas. Kailangang magkaugnay
ang bigkas sa kumpas. Mahalagang malaman kung aling mga salita ang
dapat kumpasan ng isa o dalawang kamay, paibaba o pataas, at iba pa.
195
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ngayon naunawaan ang patungkol sa pagsasagawa ng sabayang pagbigkas,
siguradong magagamit mo na ito sa isang kapaki-pakinabang na gawain.
PY
Nalalapit na ang ika-25 Taong Pagkakatatag ng inyong bayan na isang
tourist spot sa inyong lalawigan. Malaki ang naitulong ng turismo sa pagpapasigla
ng ekonomiya ng iyong bayan. Kaya bilang tagapangulo ng Departamento ng
Turismo sa inyong lugar, layunin mo na hikayatin muli ang mga turista na balikbalikan ang iyong bayan. Naatasan ka na bumuo at magtanghal ng isang sabayang
pagbigkas mula sa likhang tula na may paksa ng pagmamahal at pagpapahalaga.
Ang presentasyon ay dapat magtaglay ng sumusunod na pamantayan: 1) angkop
ang lakas ng boses; 2) taglay ang mga elemento ng Sabayang Pagbigkas;
3) kaangkupan ng emosyon batay sa binasang tula; 4) pagtitiwala sa sarili. Tatayain
ito ayon sa sumusunod:
C
O
10 puntos lahat ng pamantayan ay naisakatuparan
8 puntos tatlo sa mga pamantayan ay naisakatuparan
6 puntos dalawa sa mga pamantayan ay naisakatuparan
4 puntos isa sa mga pamantayan ay naisakatuparan
D
EP
E
D
Mahusay! Madali mong naisagawa ang inaasahang pagganap. Patunay ito
na naunawaan mo ang kabuuan ng ating aralin. Naniniwala ako na ang susunod na
araling iyong pag-aaral ay magiging kapana-panabik. Kaya, simulan mo na muli ang
iyong paglalakbay na may buong ang pagtitiwala sa sarili.
196
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 2.6
Sipi mula sa Sintahang Romeo at Juliet
A. Panitikan:
(Dula mula sa England)
ni William Shakespeare
Salin ni Gregorio C. Borlaza
C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay
Panimula
PY
B. Gramatika at Retorika: Wastong Gamit ng Pokus sa
Pinaglalaanan at Pokus sa Kagamitan sa
Pagsulat ng Sariling Damdamin
C
O
Pagkatapos mong pag-aralan ang tulang nagmula sa Inglatera na naglarawan
sa wagas at walang kamatayang pag-ibig ng isang babae sa kaniyang sinisinta,
pasukin naman natin ang nakalulungkot na romansa ng dalawang kabataang lihim
na nagmahalan subalit humantong sa kasawian.
D
Pasukin mo ang daigdig ng panitikan ng bansang England nang lubos
mong maunawaan ang mga pangyayari sa pinakadakilang obra ni William
Shakespeare na Romeo and Juliet. At upang mabigyan ka ng kaunting kaalaman
ukol sa bansang pinanggalingan ng akdang pampanitikang ito, narito ang ilang
impormasyong dapat mong nalaman.
EP
E
Ang England ay isang bansa na bahagi ng United Kingdom. Kahangganan
nito ang Scotland sa hilaga at Wales sa kanluran. Sakop ng bansa ang higit sa
gitna at katimugang bahagi ng pulo ng Gran Britanya na nasa Hilagang Atlantiko
at higit 100 maliliit na pulo gaya ng Isles of Scilly at Isle of Wight.
D
Kung sa panitikan naman, ang pagsisimula ng panitikan ng England ay
masasalamin sa epikong Beowulf noong ika-8 hanggang ika-11 siglo na itinuturing
na pinakatanyag na obra nito. Isa pa sa pinakamahalagang akdang napatanyag
sa larangan ng panitikan dito ay ang The Canterbury Tales na akda ng manunulat
na si Geoffrey Chaucer (1343-1400). Ito rin ang sinasabing akda na may malaking
impluwensiya kay Dr. Jose P Rizal upang sulatin ang dakilang obra nito na Noli
Me Tangere. At noong huling mga taon sa pagitan ng ika-16 hanggang ika 17
na siglo sa panahon ng Renaissance ay napatanyag ang mga pamosong
mandudula tulad ni Ben Jonson, John Donne at William Shakespeare. Si William
Shakespeare(1564-1616) ang itinuturing na pinakadakilang manunulat sa wikang
Ingles. Sinulat niya ang mga tanyag na dula tulad ng Julius Caesar (1599-1600) at
Anthony and Cleopatra (circa 1606-1607) na hinango niya mula sa kasaysayang
Greek at Roman.
Ang Aralin 2.6 ay naglalaman ng “Sintahang Romeo at Juliet” na hango sa
Romeo at Julieta ni Gregorio C. Borlaza sa orihinal na akdang Romeo at Juliet ni
William Shakespeare. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa Wastong Gamit ng
Pokus sa Pinaglalaanan at Pokus sa Kagamitan na makatutulong sa pagsulat ng
damdamin at saloobin.
197
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa daloy ng aralin, inaasahang masasagot nang may pag-unawa ang mga
pokus na tanong na: Paano nakatutulong ang dula sa paglalarawan ng tradisyon
at kultura ng isang bansa; at Paano nakatutulong ang pokus sa pinaglalaanan at
pokus sa kagamitan sa pagsulat ng sariling damdamin at saloobin.
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang magiging bahagi ng
pagtatanghal ng isang dulang trahedya na naglalarawan sa kultura ng isang
bansa na may kaugnayan sa tema ng binasang akda. Mamarkahan ka ayon sa
sumusunod na pamantayan: a.) kaangkupan sa tema/paksa, b.) orihinalidad/
sining at estilo ng paglalarawan, c.) kaaliwan, at d.) kasuotan/props/musika.
PY
Aalamin din natin kung paano nakatutulong ang dula sa paglalarawan ng
tradisyon at kultura ng isang bansa. Gayundin, kung paano nakatutulong ang pokus
sa pinaglalaanan at sa kagamitan sa pagsulat ng sariling damdamin at saloobin.
Tuklasin
C
O
Yugto ng Pagkatuto
D
Paglakbayin ang iyong diwa sa pag-aaral mo sa bagong aralin. Aaralin mo muna
kung gaano na ang nalalaman mo sa aralin upang sa gayo’y higit mong maunawaaan
kung paano nakatutulong ang dula sa paglalarawan ng tradisyon at kultura ng isang
bansa at kung paano nakatutulong ang pokus sa pinaglalaanan at sa kagamitan sa
pagsulat ng sariling damdamin at saloobin.
EP
E
Subukin mong paglakbayin ang iyong kaisipan sa bansang pinagmulan ng
araling tatalakayin. Sagutin mo ang sumusunod na gawain upang magkaroon ka ng
sapat na kaalaman ukol dito.
D
GAWAIN 1: Lakbayin Natin
Magbigay ng impormasyon tungkol sa bansang England batay sa sumusunod na
aspekto. Gamitin ang grapikong representasyon sa pagsagot sa gawain.
198
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Turismo
Kaligirang Kasaysayan
Relihiyon
PY
ENGLAND
Panitikan/Literatura
C
O
Kultura/Tradisyon
Mga Tao
Ugali
D
Pananaw/Paniniwala
Pamumuhay
EP
E
GAWAIN 2: Palawakin Mo
Pumili ng kapareha at magpakita ng isang maiksing dula-dulaan upang mailarawan
ang tungkol sa alinman sa sumusunod na pahayag.
“Pag nasok ang pag-ibig sa puso
ninuman;
hahamakin ang lahat, masunod ka
lamang”
Love at first sight
D
GAWAIN 3: Tayo na’t Magkuwentuhan
Magsalaysay ng kuwentong nabasa, napanood, narinig, at nasaksihan na humantong
sa trahedya ang wakas. Gamitin ang grapikong representasyon sa pagsagot.
KUWENTONG NABASA
KUWENTONG NAPANOOD
KUWENTONG NARINIG
KUWENTONG NASAKSIHAN
199
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Punan Mo
Punan ng angkop na pandiwa ang patlang upang mabuo ang diwang ipinapahayag ng
bawat pangungusap. Piliin sa kahon ang sagot.
PY
1. __________ ni Romeo ang matatamis na pananalitang binitiwan niya kay
Juliet.
2. __________ ng tapat na pag-ibig si Juliet ng isang binatang hindi niya
kaangkan.
3. Ang prinsesa’y __________ ng kapatawaran at ang prinsipe’y __________ ng
kaparusahan.
4. __________ ni Tybalt kay Romeo ang bantang kamatayan ang kapalit ng pagibig sa prinsesa.
5. __________ ni Romeo ng lason ang apatnapung ducado sa isang butikaryo.
Tumanggap Ipinang-akitIpinambili
Ipinatakot GinawaranInalayan
D
C
O
Bago mo basahin ang nilalaman ng dulang Romeo at Juliet, pag-aralan ang
katangian ng dula bilang isang anyo ng panitikan. Gayundin, alamin mo ang katangian
ng dulang trahedya na uring kinabibilangan ng dulang iyong pag-aaralan.
Alam mo ba na...
ang dula ay isang uri ng panitikan? Nahahati ito sa ilang yugto na maraming tagpo.
Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang tanghalan o entablado. Gaya
ng ibang panitikan, ang karamihan sa mga dulang itinatanghal ay hango sa totoong
buhay maliban na lamang sa iilang dulang likha ng malikhain at malayang kaisipan.
EP
E
Samantala, ang trahedya ay isang dulang ang bida ay hahantong sa malungkot
na wakas o sa kabiguan. Mayroon ding mga uri ng ganitong dulang may malungkot
ngunit makabuluhang wakas. Nagsimula ang ganitong uri ng drama mula
sa Sinaunang Gresya. Kabilang sa maagang mga bantog na tagapagsulat ng
trahedya sa Gresya na sina Aeschylus, Sophocles, at Euripides.
D
Ngayong nalaman mo na ang ilang mahahalagang impormasyon tungkol sa dula,
marahil handa ka nang galugarin ang isa sa dakilang akda ni Shakespeare. Pag-igihin
mo ang pag-aaral.
Linangin
Ang pag-ibig na dapat sanang makapaghihilom sa lahat ng mga suliranin sa pagitan
ng kanilang angkan ang nagdulot ng mga pangyayaring humantong sa kamatayan.
Sundan mo kung paanong ang dalisay na pagmamahalan ay nauwi sa masaklap na
trahedya. Basahin at unawain ang dula upang sa gayo’y matuklasan mo rin kung
paano nakatutulong ang dula sa paglalarawan ng tradisyon at kultura ng isang bansa.
200
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sintahang Romeo at Juliet
Hango sa Romeo at Juliet
na Isinalin ni Gregorio C. Borlaza
Unang Tagpo
(Sa pag-iisa ni Romeo. Kinakausap ang sarili)
Bata pa ba ang araw?
Mahaba ang malungkot na mga oras.
Walang paglingap ng aking minamahal.
O, nag-aaway na pag-ibig!
O, pag-ibig na nagagalit!
O, kahit na anong sa wala nanggagaling!
PY
Romeo: C
O
Ganito ang pag-ibig kong walang pagibig na nadarama.
Pakitaan ako ng isang babaing labis na
marikit,
Di ba’t ganda nito’y isa lamang pantawag
ng isip
Sa lalo pang may malaking kagandahan?
Sa paglimot, di mo ako ma’aring turuan.
EP
E
D
(Sa pag-iisa ni Juliet. Kinakausap ang sarili.)
Juliet: Pag-aasawa’y isang karangalang hindi ko pinapangarap.
Bata pa sa gulang kong labing-apat, banggit ni ina,
Mga dalaga dito ay nagiging ina na.
Sino si Paris? Isang lalaki raw na guwapong-guwapo?
Maiibig ko ba ang ginoo?
Hangad ng magiting na ito, ang pag-ibig ko.
Sa piging mamayang gabi, siya’y makikita ko.
Sa pagbasa ng aklat ng kay Paris na mukha,
Sana nga ay matagpuan ang itinitik ng kagandahang tuwa;
Ikalawang Tagpo
D
(Nagsimula na ang kasiyahan sa bulwagan. Naroon din si Juliet na nakikipagsayawan.
Darating si Romeo at makikita niya si Juliet sa hanay ng mga babaeng sumasayaw.)
Romeo:
Liwanag ng tanglaw, sa pagtuturo niya’y lumalaki,
Para siyang nakabitin sa pisngi ng gabi,
Katulad ng mamahaling hikaw sa tenga ng babaing Ethiopia,
Kagandahang di dapat gamitin pagkat lubhang mahalaga,
Parang puting kalapating kasama ng mga uwak
Ang binibini ko sa piling ng mga hamak.
Pagkatapos nitong sayaw, titingnan kung saan siya uupo,
Mabibindita ang kamay kong magaspang pag ang kaniya ay nahipo,
Puso ko ba’y mayroon nang minahal? Itakwil mo, mata,
Pagkat ang tunay na ganda’y ngayon ko lamang nakita.
(Makikita ni Tybalt si Romeo. Sisitahin niya ito.)
201
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ito sa tinig ay marahil isang Montague.
Bakit naparito ang aliping itong mukha’y di mapinta?
Upang kutyain lamang ang ating pagsasaya?
Sa ngalan ng lipi at dangal ng aking angkan,
Ang patayin siya’y hindi masasabing kasalanan.
Capulet: Bakit pamangkin ko, ano ang ipinagpuputok mo?
Tybalt: Tiyo, ito ay ating kaaway na isang Montague;
Isang buhong na dahil sa galit naparito,
Upang libakin ang kasayahang ito.
Capulet: Siya ba ang batang si Romeo?
Tybalt: Siya nga, si Romeong buhong.
Capulet: Masiyahan ka pinsan ko, pabayaan siya.
Parang maginoong tunay ang mga kilos niya,
Dahil sa taglay na dangal at kilos niyang sakdal buti.
Kahit ibayad sa akin ang yaman ng buong bayan,
Hindi ko siya sisiraan sa aking tahanan.
Kaunting tiyaga, huwag mo siyang pansinin.
Pag panauhin ay isang buhong ay angkop iyan.
Hindi ko siya mapagtitiyagaan.
C
O
Tybalt: ‘
PY
Tybalt: Pagtitiyagaan siya. Bakit, iho
Ganiyan ang sabi ko. Alis ka diyan!
Ako ba ang panginoon dito o ikaw?
Alis ka diyan! Nais mong sumikat, nais mo na ikaw ang masunod!
Tybalt:
‘Pag ang pasensiya’y pinilit kong pumigil sa galit na pag-ayaw,
Nanginginig sa tagisan ang lahat kong mga laman.
Ako ay aalis; subalit ang ganitong panghihimasok
Na ngayo’y waring matamis ay magiging mapait na lubos.
EP
E
D
Capulet: (Lalabas si Tybalt. Magtatagpo ang paningin nina Romeo at Juliet)
Kung lapastangan ng kamay kong hindi marapat,
Ang iyong dambanang banal, ang parusang ilalapat;
Ang mga labi kong dalawa’y namumulang mamamakay
Ay handang hagurin ng halik ang ginaspang ng aking kamay.
D
Romeo: Juliet: Mabait na mamamakay, ikaw ay nagkakasala
Sa kamay mong mabuting kilos ang nakikita;
Mga santo’y may kamay na hinihipo ng may-pakay;
At ang pagdadaop-palad ay parang halikang banal.
Romeo: Kung gayon, santa ko,
bayaang gawin ng labi ang gawain na pangkamay!
Sila ay dumadalangin upang ang paniniwala ay hindi mamatay.
(Hahalikan ni Romeo si Juliet.)
202
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Juliet: Kung gayon ay nasa aking labi ang salang sa iyo ay nakuha.
Romeo:
Salang buhat sa labi ko?
O salang malambing na iyong binanggit,
Ang sala ko ay muling ibalik
(Hahalikan niyang muli si Juliet.)
Parang pinag-aralan mo ang paghalik.
Nars: Senyorita, nais kang makausap ng iyong ina.
Romeo: Sino ang kaniyang Ina?
Nars: Aba, binata. Ang nanay niya ay ginang nitong tahanan.
Romeo:
Siya ba’y Capulet?
O kay samang kapalaran!
Ang buhay ko’y utang ng aking kaaway.
Ito na ang ikinatatakot ko, lalo akong hindi mapalagay.
C
O
PY
Juliet: Ikatlong Tagpo
O Romeo, Romeo!
Itanggi ang iyong ama’t ang pangala’y itakwil mo!
O kung hindi, isumpa mong ako’y iniibig,
At hindi na ako magiging Capulet
D
Juliet: Romeo: Maghintay pa kaya ako, o ngayon din ay tumugon?
Pangalan mo lamang ang masasabi na kaaway ko,
Ikaw ay ikaw rin kung hindi ka man Montague.
Ano ang Montague? Hindi kamay, hindi paa,
Ni braso, mukha, o anumang bahagi pa ng katawang tao.
O, magpalit ka na ng pangalan!
Ang rosas kung tagurian,
Sa ibang taguri’y mananatiling mabango ang pangalan
Romeo: Susundin ko ang wika mong binitiwan.
Tawagin mo akong mahal at pamuli kong bibinyagan;
Buhat ngayon hindi na ako magiging Romeo.
Juliet: Sino ka bang nagkukubli sa gabing madilim,
Na nakatuklas sa aking lihim?
Romeo: Sa pangalan, Hindi ko malaman kung paano ipakikilala yaring
katauhan.
Ang ngalan ko, santang mahal, ay kinasusuyaan ko
Pagka’t yao’y isang kaaway mo.
Kung nasusulat ‘yon ay pupunitin ko.
D
EP
E
Juliet: 203
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Hindi ko pa nalalanghap,’ sandaang kataga,
Ng sinabi ng dilang yan,ngunit alam ko na yata.
Hindi ka ba si Romeo, at isang Montague?
Romeo:
Hindi ang kahit alin, o santang butihin, kung kamumuhian
mo rin.
Juliet: Paano ka naparito, sabihin sa akin, at saan nanggaling?
Pader dito ay mataas. Mahirap akyatin,
At kung iisipin, ang pook ay kamatayan,
‘Pag natagpuan ka rito ng sino mang aking kasamahan.
Romeo: Nilundag ko yaong pader sa pakpak ng pagmamahal;
Pagkat ang pag-ibig ay di mapipigil ni’yong batong humahadlang.
Ginagawa ng pag-ibig ang bawat kaya niyang gawin,
Kaya’t ang mga pinsan moy hindi sagabal sa akin.
Juliet: ‘Pag nakita nila ay papatayin ka.
Romeo: Tamisan mo lang ang titig,
Ay ligtas na ako sa kanilang pagkagalit.
Juliet: Mawala na buong mundo, huwag ka na lamang makita rito.
Romeo: Nariyan ang talukbong ng gabing tatakip sa akin,
Hindi baleng matagpuan nila ako, iyo lamang mamahalin.
Juliet: Sinong nagturo sa iyo ng lugar na ito?
Romeo: Ang pag-ibig na nagturo sa aking magmatyag,
Binigyan ako ng payo’t binigyan siya ng pangmalas.
EP
E
D
C
O
PY
Juliet: Juliet:
D
O mabait na Romeo,Kung ikaw ay umiibig ay tatapatin mo.
O kung akala mo’y ako’y napakadaling mahuli,
Ang totoo, butihing Montague, labis akong mapagmahal,
Dahil, dito’y maaari mong sabihing kilos ko’y buhalhal;
Ngunit maniwala ka, ginoo, magiging lalong matapat ako
Kaysa mga mukhang mahiwaga dahilan sa tuso.
Romeo:
Binibini ako’y nanunumpa sa ngalan ng buwang iyon
Na nagpuputong ng pilak sa lahat na nariritong punong kahoy.
Juliet: Huwag kang manumpa sa ngalan ng buwang di matimtiman
Na buwan-buwan ay nagbabago sa kaniyang ligiran.
Baka ang pag-ibig mo ay maging kasinsalawahan
Masyadong kaparis ng kidlat na biglang nawawala
Bago masambit ang ‘kumikidlat’. Paalam na mahal!
Romeo: Iiwanan mo ba akong ganitong di nasisiyahan?
Juliet: Anong kasiyahan ang maaari mong ngayon ay makamtan?
204
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Romeo: Magpalitan tayo ng tapat ng sumpa ng pag-ibig.
Juliet: Ibinigay ko na sa iyo ang akin bago mo hiningi.
Romeo: Babawiin mo ba? Anong dahilan sa iyo’y muling ibigay?
Tatapatin kita, upang sa iyoy muling ibigay.
Ang kagandahang-loob ko ay kasing lawak ng dagat,
Pag-ibig koy kasinlalim; habang binibigyan kita
Lalong marami ang natitira, kapwa sila walang hanggan.
Maging tapat ka Montague kong matamis
Maghintay ka, ako ay muling babalik.
Romeo: O, gabing lubhang pinagpala, ako’y nangangamba
pagkat ngayong gabi’y baka ito ay pangarap lamang,
Masyadong mapanlito upang maging katotohanan.
PY
Juliet: Tatlong salita, mahal kong Romeo’t paalam nang tunay.
Kung marangal ang hangarin ni’yong iyong pagmamahal,
at hangad mo ay pakasal, pasabihan bukas ako,
Sa tulong ng isang susuguin ko sa iyo,
Kung saa’t kailan mo nais ang kasal ay ganapin;
Ang lahat kong kayamana’y sa paanan mo ay ihahain,
Sa buong daigdig kita susundin.
Juliet:
Subali’t kung hindi wagas ang iyong hangarin,
Hinihiling ko sa iyoNa ihinto ang iyong pagsuyo’t sa lungkot ako’y iwanan
Bukas ako’y magpapasugo sa iyo.
Romeo: Mabuhay nawa ang kaluluwa ko
Juliet: Adios, adios matamis na lungkot ng paghihiwalay
Di ako titigil ng kapapaalam hanggang kinabukasan.
EP
E
D
C
O
Juliet: D
Padre: Ikaapat na Tagpo
Pagpalain ng langit itong banal na gagawin
upang pagkatapos ang pagsisisi’y huwag nating kamtin.
Romeo: Amen, Amen, ngunit ano man ang lungkot na darating
Ang kagalakan kong matatamo’y hindi dadaigin
Sa sandaling siya’y aking masilayan.
At ang kamatayang salot sa pag-ibig, bayaang dumating
Kasiyahan ko nang siya’y maging akin.
Padre:
Ang marahas na ligaya’y may marahas na hanggahan.
Parang apoy at pulburang namamatay sa tagumpay,
Naghahalikan ay nauubos. Ang pulot na matamis na lubha
Dahilan sa sarap ay nakasusuya,
At ang tamis ay nakasisira sa panlasa.
Kaya’t magtimpi ka sa pag-ibig; ganito ang mahabang pagsinta;
Ang mabilis ay kasabay ng mabagal, dumating sa pinupunta.
205
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Magandang gabi po sa mabunying kumpesor ko.
Padre: Para sa aming dalawa, si Romeo ang pasasalamat sa iyo.
Juliet: Gayon din ako sa kaniya;
O, ang pasasalamat niya ay magiging kalabisan.
Romeo: A, Juliet, kung ang kaligayahan mo
kagaya ng aki’y iipunin at ang kakayahang iyong angkin.
Ang maglalarawan doon, patamisin ng iyong hininga
Juliet: Pagmamapuring mayaman kaysa sabi-sabi,
Ipinagmamalaki ay laman, hindi palamuti,
Pulubi lamang ang kayang bilangin ang yaman;
Ngunit pag-ibig kong tapat ay labis ang kayamanan
Kahit kalahati ay hindi ko mabilang
Padre: Madali nating tatapusin na,
Pagkat di kayo nararapat bayaang nag-iisa
C
O
PY
Juliet: Ikalimang Tagpo
EP
E
Si Tybalt na nahulog kay Romeong kamay;
Si Romeo ang nagsabi sa kaniyang malumanay
Na walang k’wenta ang pagtatalunan,
Itong lahat – sinabi niya nang buong hinahon,
maaamo ang tingin at yukod ang tuhod –
Hindi makapayapa sa pusong mapusok
ni Tybalt na bingi sa payapang panawagan,
Umulos ng armas sa dibdib ni Mercutiong matapang;
Sa galit, ay lumaban, armas sa armas,
At parang isang sundalo’y tinabig ng isang kamay niya
Ang kamatayang malamig, saka ibinalik ng ikalawang kamay
Kay Tybalt na dahilan ang liksing taglay ay biglang gumanti.
Isang inggit na saksak ni Tybalt ang lumagot
Sa buhay ng matapang na si Mercutio.
Kumaykay ng takbo si Tybalt at saka binalikan si Romeo
Na bago la’ng nakaisip na gumanti rito,
At parang kidlat silang nagtagis; bago ko nakuha
Ang armas upang sila’y nabubuwal ay tumakbo si Romeo
Ito ang katotohanan, mamatay man si Benvolio
D
Benvolio: D
Prinsipe: At dahil sa kasalanang iyan.
Siya’y aking ipatatapong biglaan.
Palayasin agad si Romeo,
Katapusan niyang araw pag nahuli rito.
Iligpit ang bangkay at ang utos ko ay sundin
Ang awa’y nakamamatay sa paglingap sa salarin.
206
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ikaanim na Tagpo
Huwebes ng umaga!
Ako’y namamangha sa pagmamadali,
Ako’y pakakasal sa isang taong di pa man nanliligaw.
Hay, ama at ina ko, isang salita ko sana’y dinggin.
Di ako nagmamalaki ngunit nagpapasalamat
Di maipagmamalaki ang kinapopootan ng lahat,
O, matamis kong ina, h’wag akong talikuran!
O kung hindi ay ihanda ang aking kamang pangkasal
Sa madilim na libingan kay Tybalt na hinihigan.
Ako’y tutungo kay Padre Laurence na silid,
Upang ikumpisal ang kay Tatay na ikinagalit.
PY
Juliet: Ikapitong Tagpo
Ah, Juliet, batid ko na ang iyong hinagpis;
Ako’y nababahalang labis na abot nitong pag-iisip.
Narinig kong kailangan at hindi mapipigilang
Sa Huwebes na darating ang Konde ay iyong pakasalan.
Juliet:
H’wag sabihin, padre, na narinig mo ‘yan
Kundi masasabi kung paano ninyo’y ito maaaring hadlangan.
Kung sa karunungan ninyo’y di makatutulong,
Sabihin man lamang na tama ang nilalayon
At sa tulong ng lansetang ito’y gagawin ko.
Huwag nang mag-atubili, nais kong mautas
Kung ang inyong sasabihin ay hindi makalulunas.
Padre:
Umuwi ka, matuwa’t pumayag kay Paris pakasal .
Miyerkules bukas. At bukas ng gabi, mahiga kang nag-iisa;
Matapos mahiga’y kunin ang garapang ito
At ang lamang alak nama’y tunggain mo.
Pagkatapos nito’y sa mga ugat mo’y maglalagos
Ang pagdaramdam ng antok at ang tibok
Ng pulso mo’y titigil at mawawala,
Walang init o hiningang sa buhay mo’y magbabadha;
Ang rosas mong labi’t mga pisngi ay kukupas
Parang kamatayang nagpipinid sa araw ng buhay:
Bawa’t bahaging malambot ng iyong katawa’y
Maninigas, manlalamig at parang tunay na patay;
Sa ganitong hiram na anyo ng kamatayan
Mamamalagi ka sa loob na apatnapu’t dalawang oras.
EP
E
D
C
O
Padre: D
Ikawalong Tagpo
Nars: Binibini! Ano ba, binibini!
Juliet! Ano’t nakabihis, magara ang damit, at nahiga uli?
Kailangang gisingin ka. Binibini! Ano ba, binibini!
Juliet! Naku, naku, naku.
Tulong, tulong ang binibini ko’y patay
O kay sawi, bakit pa ba ako isinilang
Kumuha ng alak, madali! Aking ginoo! Aking ginang!
Araw na kasumpa-sumpa, malungkot, hamak, nakamumuhi!
207
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ikasiyam na Tagpo
(Romeo at Baltazar.Dumating si Baltazar mula sa Verona dala ang masamang balita
para kay Romeo.)
Balitang buhat sa Verona! Baltazar, anong iyong masasabi?
Wala ka bang dalang sulat na buhat sa Padre?
Kumusta ang aking ginang? Mabuti ba ang aking ama?
Ang muli kong itatanong, kumusta ba ang aking Juliet?
Walang magiging masama kung mabuti ang kalagayan niya
Baltazar:
Kung gayo’y mabuti, siya’y walang magiging masama.
Ang kaniyang bangkay sa libinga’y namamayapa,
At ang kaniyang kaluluwa’y kasama ng mga anghel.
Nakita ko siyang inilibing sa tumba ni Capel.
Romeo: Gayon ba? Kung gayon ay humarang na ang mga bituin!
Aalis ako ngayon din! Wala bang sulat ang Padreng sa iyo’y padala?
C
O
Baltazar: Wala po, mabuti kong panginoon.
Romeo: PY
Romeo: Ano ang dapat kong gawin?
May naalala akong isang butikaryo,
Na sa dakong ito nakatira, napansin ko.
(Sa may Butikaryo)
Sinong tumatawag nang kaylakas?
Romeo: Nakikita kong ikaw ay mahirap.
Heto ang apatnapung ducado.
Bigyan ako agad ng isang lagok na lasong kakalat
Upang mamatay ang iinom na sa buhay ay nagsawa na.
EP
E
D
Butikaryo: Mayroon nga akong lason;
ngunit parusa ng batas ng Mantua’y kamatayan sa magbili na
pangahas.
Romeo:
Ang mundo’t ang batas ay hindi mo kaibigan;
Walang batas sa mundong sa iyo ay magpapayaman;
Huwag mamalagi sa hirap, labagin ang batas, kunin mo iyan.
D
Butikaryo:
Butikaryo:
Ilahok mo ito sa kahit na anong tunaw at saka inumin.
At kung ang lakas mo’y katimbang
Ng sa dalawampung katao, ay bigla kang mamamatay.
Ikasampung Tagpo
Juan: Banal na padreng Pransiskano, kapatid ko!
Samantalang humahanap ng kasama,
Pinakuan ang pintuan at di kami pinalabas
Kaya’t ang bilis ng pagtungo ko sa Mantua ay napigil agad.
Padre: Sino ang nagdala ng sulat ko kay Romeo?
208
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Juan:
Wala akong mapagdala – narito nang muli –
Padre:
Malungkot na kapalaran!
Ang sulat ay hindi biro
kundi mayrong nilalamang mahalagang bagay
Ikalabing-isang Tagpo
O mahal ko! O asawa ko!
Ang kamatayang humigop ng pukyutan ng iyong hininga
Sa takot na ganito nga, ako’y titigil sa iyong piling,
Dito, dito na ako tatahan
Kasama ng mga uod na iyong utusan.
O dito ko gaganapin ang pamamahingang walang hanggan
Mga mata; katapusang yakap, mga kamay; hayo na’t tatakan
Mga labi ng makatarungang halik, sa pintuan ng hininga
Ang kasunduan namin ni kamatayang walang hanggan!
Halika na, aking tagaakay na mapait at hindi mainam
PY
Romeo:
C
O
(Iinumin ang lason.)
O tapat na butikaryo! Mabisa ang lason.
Matapos ang isang halik, mamamatay ako.
(Pagkalipas ng itinakdang oras ay muling nagising mula sa hiram na kamatayang
sinapit ni Juliet.)
Ano ito? Lason, nakita ko, ang sanhi ng kaniyang pagkamatay.
O, inubos niya at walang nalabi
kahit kapatak man lamang upang tumulong sa akin?
Hahagkan ko iyong labi baka sakaling may lason pang natira kahit
konti
Upang ang gamot na halik ay lumagot sa buhay kong sawi.
Oh, mabuting balaraw!
Ang puso ko ang bayaan mo; tumimo ka riya’t bayaang ako’y
mamatay
EP
E
D
Juliet: (Sasaksakin ni Juliet ang kaniyang sarili.)
D
Babae:
Kapayapaang mahilom ang dulot nitong umaga
Ang araw ng kalungkuta’y hindi ngayon pakikita
Lumakad na kayo’t pag-uusapan pa ang malungkot na naganap
Ang iba’y patatawarin at sa iba’y parusa ay ilalapat;
Sapagkat wala pang makakasinlungkot
Ang naging buhay ni Juliet at ni Romeo na kaniyang irog.
Alam mo ba na…
ang Romeo at Juliet ay isang dulang sinulat ni William Shakespeare tungkol
sa dalawang maharlikang mga angkan na nagkaroon ng alitan kung kaya’t
naging magkaaway? Nakabatay ang balangkas ng dulang ito sa isang kuwento
mula sa Italy na isinaling wika upang maging taludtod bilang The Tragical History
of Romeus and Juliet (Ang Kalunos-lunos na Kasaysayan nina Romeus at Julieta)
ni Arthur Brooke noong 1562 at muling isinalaysay na nasa anyong tuluyan o prosa
sa Palace of Pleasure (Palasyo ng Kaluguran) ni William Painter noong 1567.
209
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 5: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ang pinag-ugatan ng mga salitang may salungguhit. Gawing batayan ang
kasunod na halimbawa. Pagkatapos gamitin ito sa makabuluhang pangungusap.
Salita: susundin
Pinagmulan:
su (pag-uulit ng unang pantig ng salitang-ugat) +
sunod+in
= susunodin (pagkakaltas)
= susundin
Pangungusap: Susundin ko ang wika mong binitiwan.
Gawain 6: Pag-unawa sa Akda
Sagutin ang sumusunod na tanong.
C
O
PY
1. ang ganitong panghihimasok mapait na lubos
2. sa ngalan ng buwang matimtiman
3. mabait na mamamakay
4. O, gabing pinagpala, ako’y nangangamba
5. Sa tulong ng isang susuguin ko
6. Ang marahas na ligaya
7. Madilim na libingang hinihigan
8. Hahagkan ko iyong mga labi
9. Titingnan kung saan siya uupo
10. Kasiyahang maaari mong makamtan
D
EP
E
D
1. Ano ang damdaming namayani kay Romeo nang makita si Juliet?
2. Ilarawan ang pag-iibigan nina Romeo at Juliet. Ano ang nakita nilang balakid
sa kanilang pag-iibigan?
3. Paano ipinaglaban nina Romeo at Juliet ang pag-ibig nila sa isa’t isa?
4. Bakit humantong sa masaklap na trahedya ang pag-iibigan nina Romeo at
Juliet?
5. Kung ikaw si Juliet at alam mong magkagalit ang inyong pamilya sa lalaking
iniibig mo, ipaglalaban mo ba ang pag-ibig mo? Pangatuwiranan.
6. Ano ang nadama ni Romeo nang malaman ang sinapit ni Juliet? Ano ang
nadama ni Juliet sa sinapit ni Romeo?
7. Bakit umiiral ang gayong pamantayan o kalakaran sa pag-ibig sa panahon ni
Shakespeare?
8. Ano ang iniingatan ng pamantayang ito? Ipaliwanag.
9. Paano pinadalisay nina Romeo at Juliet ang konsepto ng pag-ibig? Ihambing
ito sa mga tulang pag-ibig na natalakay sa naunang aralin. Gamitin ang Venn
diagram sa paghahambing.
Ang aking Pag-ibig
Romeo at Juliet
210
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 7: Paghambingin Mo
Ipakita sa pamamagitan ng double cell diagram ang pagkakatulad at pagkakaiba ng
kulturang nakapaloob sa dulang Romeo at Juliet sa iba pang dulang iyong nabasa
batay sa
Iba pang Akda
PY
Romeo at Juliet
Ang iyong plano
C
O
GAWAIN 8: Ibahagi Mo
Isa kang binatang lubhang napaibig sa isang dalagang napakahigpit ng magulang?
Anong plano o paraan ang gagawin mo upang maipakilala ang wagas na hangarin mo
para sa kaniya? Anong kultura ang naging batayan mo sa pagbuo ng plano?
Kulturang pinagbatayan
D
HAKBANG NA GAGAWIN
EP
E
KAGAMITANG KAKAILANGANIN
D
GAWAIN 9: Subukin Mo
1. Pumili ng isang pangyayari sa akda. Pagkatapos, sabihin ang saloobin at
damdamin nito sa iyo. Gayahin ang kasunod na pormat sa papel.
Pangyayari
sa Akda
BISA
Pangkaisipan
Pandamdamin
211
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. Pagkatapos mong mabasa ang dula:
a. Ano ang naging epekto nito sa iyong sarili?
b. Ano ang natutuhan mo?
c. Ano ang naramdaman mo?
Mahusay ang ipinakita mong sigasig sa paggawa ng mga gawain. Pagkatapos
mong galugarin ang panitikan ng England sa dulang Sintahang Romeo at Juliet,
narito ang karugtong na aralin upang mas lalo pang mapatingkad ang iyong kaalaman
na makatutulong sa iyo upang matamo ang inaasahang produktong inaasahang
maisakatuparan mo sa katapusan ng aralin.
GAWAIN 10: Isa pang Dula
PY
Basahin mo nang may pag-unawa ang susunod na teksto mula sa dulang
trahedya na akda ni Rogelio R Sicat na “Moses, Moses” upang iyong malaman ang
tungkol dito. Tiyak na makatutulong ang kaalamang matututuhan mo rito upang
matulungan kang masagot ang pokus na tanong kung paano nakatutulong ang pokus
na pinaglalaanan at kagamitan sa pagsulat ng sariling damdamin at saloobin.
C
O
Buod ng Dulang “MOSES, MOSES”
ni Rogelio Sicat
Ibinuod ni Eric O. Cariño
EP
E
D
Pinag-uusapan ng magkapatid na Ana at Regina Calderon ang tungkol
sa kalagayan ni Aida na ginahasa ng anak ng isang politiko. Nasa gayon silang
pagkukuwentuhan nang tumambad sa pintuan ng kanilang apartment ang Alkalde
at ang konsehal. Naparoon sila upang magdiskargo. Pinakiusapan nila si Regina na
iurong niya ang kasong isinampa laban sa anak ng alkalde at upang ihingi ng tawad
ang ginawa nito sa kaniyang anak. Dahil isang malaking kaabalahan diumano ang
ginawa ng anak ng alkalde kay Aida, tinangka ng Alkalde na ayusin na lamang
ito sa labas ng husgado ayon na rin sa rekomendasyon ng kompadre niyang si
Judge Joaquin. Sinubok niyang ipang-areglo sa kaso ang sampung libong piso.
Tinanggihan naman ito ni Regina at naging mainit ang pagtatalo ng magkabilang
panig. Nanindigan pa rin si Regina na itutuloy niya ang kaso laban sa anak ng
alkalde at ihahanap niya ng hustisya ang sinapit ng kaniyang dalaga. Hinamon
naman siya ng alkalde at binantaan si Regina na mapupunta lamang sa wala ang
kaniyang ipinaglalaban.
D
Pagtakatapos sumibad ng sasakyang kinalululanan ng dalawang bisita ay
napaupo si Regina sa isang tabi. Tumayo sa harapan niya ang panganay na anak
na si Tony. Nangusap ang anak sa kaniya at ipinakiusap na iurong na lamang ang
demanda. Naniniwala siya na mapupunta lamang sa wala ang kasong iyon subalit
nanindigang muli si Regina na lalaban siya kahit pa ipanlalaban niya ang sarili
niyang kuko sa malalaking bato. Naputol lamang ang pagtatalo ng mag-ina nang
mapansin nilang pababa ng hagdan si Aida. Doon lamang niya naalalang magpabili
ng gamot sa botika para sa dalaga.
Si Tony ang lumabas ng bahay upang bumili ng gamot. Pagkaalis ng binata
ay siya namang paglapit ni Ben na takot na takot. Ipinagtapat nito sa ina na bitbit
ni Tony sa kaniyang paglabas ang isang baril. Labis pang nabahala si Regina nang
ipagtatapat ng bunso na gabi-gabing lumalabas ng bahay si Tony para hanapin
ang anak ng alkalde. At upang saglit na mapanatag ang kalooban ni Regina ay
pinagpahinga muna siya ni Ana.
212
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Naalimpungatan lamang siya nang marinig
ang tunog mula sa nabasag na bote ng gamot na
natabig ni Aida. Dali-dali namang lumapit si Regina
sa kinaroroonan ng anak. Nilinis niya ang nagkalat
na bubog sa sahig. Nangusap ang anak na dalaga
sa ina at sinabi rito ang paghanga niya sa kaniyang
kuya Tony. Katulad ni Regina nababahala rin siya sa
kaniyang kuya.
C
O
PY
Umaga na noon at naiwang mag-isa si Regina
samangtalang namamalikmata siyang nakatingin
sa pinto nang dumating ang isang taksi sa tapat ng
kanilang bahay. Takot na takot na sumibad sa loob ng
bahay si Tony. Ipinaghiganti niya ang sinapit ni Aida
sa anak ng Alkalde. Pinatay niya ito. Hindi pa man
napipigil ni Regina ang plano ng anak na tumakas ay dumating na ang pulis kasama
ang Alkalde. Pinasusuko siya sa batas. Maluwat naman siyang isinuko ni Regina sa
kanila subalit pinagtulungan nilang saktan ang walang kalaban-labang si Tony. Mabilis
na inagaw ni Regina ang sandata ng isang pulis at ipinambaril niya ito sa kawawang
anak. Makalawang makagpapaputok si Regina at bago pa man maagaw ng pulis ang
baril ay bumagsak na si Tony. Pinatay niya ang sarili niyang anak at habang bitbit
siyang inilalabas ng mga pulis ay makailang ulit niyang sinasabing “pinatay ko ang
sarili kong anak!”
EP
E
D
Sagutin ang sumusunod na mga tanong.
1. Ano ang pangunahing suliranin sa akda?
2. Ano ang layunin ng Alkalde sa pakikipagkita kay Regina? Ano ang mahihinuha
mong katangian niya batay sa kaniyang pananalita at paraan ng pagkilos?
3. Paano pinalitaw sa teksto na ang Pilipino ay labis na nagpapahalaga sa
kanilang dangal?
4. Anong sakit ng lipunan ang nais nitong ilantad? Ipaliwanag ang iyong sagot.
5. Paano pinatunayan sa teksto ang katotohanan ng kasabihang “Higit na malapot
ang dugo kaysa sa tubig.”
6. Anong uri ng teksto ang iyong binasa. Patunayan ang iyong sagot.
D
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
ang pahayag na nakasalungguhit ay nasa Pokus sa Kagamitan at Pokus sa
Pinaglalaanan? Kadalasan nang ginagamit ang katangiang ito ng pandiwa sa
paghahatid ng mabisang pagpapahayag. Mahalagang alam mo ang pokus na
nabanggit dahil malaking tulong ito sa pagsasagawa mo ng inaasahang pagganap.
Naririto ang paliwanag na dapat tandaan.
Pokus sa Kagamitan ang tawag sa instrumento o kasangkapan sa pagsasagawa
ng kilos na isinasaad ng pandiwa na gumaganap bilang paksa o simuno ng
pangungusap. Gumagamit ang pokus na ito ng mga panlaping ipang-, ma-+ipangHalimbawa:
1. Ipanlalaban niya ang sariling niyang mga kuko sa malalaking bato.
2. Ipinambaril niya ito sa kawawang anak.
3. Sinubok niyang ipang-areglo sa kaso ang sampung libong piso.
213
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa unang pahayag, ang simuno o paksang sarili niyang mga kuko ang nagsisilbing
instrumento sa kilos ng pandiwang ipanlalaban. Samantala, ang panghalip na ito
naman sa ikalawang pangungusap ang gumanap na simuno o paksa ng pangungusap
at kasangkapan para sa pandiwang ipinambaril. Ang sampung libong piso na paksa
sa ikatlong pangungusap ang pokus ng pandiwang ipang-areglo.
PY
Tinatawag naman na Pokus sa Pinaglalaanan/Kalaanan ang pandiwa kapag
ang pinaglalaanan ng kilos ay ang paksa o simuno ng pangungusap. Ginagamit sa
pokus na ito ang mga panlaping makadiwang i-, ipag-, ma+ipag-, ipagpaHalimbawa:
1. Ihahanap niya ng hustisya ang sinapit ng kaniyang dalaga.
2. Upang ihingi ng tawad ang ginawa nito sa kaniyang anak.
3. Ipinaghiganti niya ang sinapit ni Aida sa anak ng Alkalde.
C
O
Sa unang pangungusap, ang pariralang sinapit ng kaniyang dalaga ang
nagsisilbing kalaanan sa kilos ng pandiwang ihahanap. Samantala, ang pariralang
ginawa nito sa kaniyang anak naman sa ikalawang pangungusap ang gumanap na
simuno o paksa ng pangungusap at kalaanan para sa pandiwang ihingi. Gayundin,
ang paksang ang sinapit ni Aida sa anak ng Alkalde sa ikatlong pangungusap ay
pokus ng pandiwang ipinaghiganti.
Ngayong natutuhan mo na ang gamit at kahalagahan ng pokus sa kagamitan at
pinaglalaanan sa iba’t ibang pahayag, tatayahin ang lawak ng iyong natutuhan.
EP
E
D
Pagsasanay 1: Basahin ang mga pangungusap at punan ang talahanayan.
1. Ang kapangyarihan niya ay ipinanakot sa mahihina.
2. Ipinangregalo ng pamilya Lopez ang mga natipong donasyon para sa
nabiktama ng kalamidad.
3. Ang bitbit bi Tony ay hiningi ng kaniyang pagtatapat sa ina.
4. Ipinagkaloob ng tadhana ang naganap sa Leyte.
5. Ang inabot na salapi ay itinulong sa mga mag-aaral na mahihirap.
Paksa
Pandiwa
Pokus
D
Pangungusap
1.
2.
3.
4.
5.
Pagsasanay 2: Bumuo ng mga pangungusap na ginagamit ang sumusunod na
Gamit/Instrumento. Gumamit ng iba’t ibang panlaping makadiwa sa pagbuo ng mga
pagpapahayag.
1. Gamot
3. Basag na bote
5. Posas
2. Tseke
4. Kalat na bubog
6. Baril
Pagsasanay 3: Kumuha ng kapareha. Ipahayag ang inyong sariling damdamin o
saloobin sa pamamagitan ng isang diyalogo o usapan batay sa kasunod na mga
larawan. Gumamit ng pandiwang nasa Pokus na Kalaanan/Tagatanggap sa inyong
pagpapahayag.
214
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Pagnilayin at Unawain
C
O
Magaling ang ipinakikita mong sipag upang matutuhan at maunawaan ang
mga gawain sa modyul na ito. At upang subukin kung talagang naunawaan mo
ang mahahalagang konsepto na dapat mong matamo, sagutin ang kasunod na
mahahalagang tanong:
1. Paano nakatutulong ang dula sa paglalarawan ng tradisyon at kultura ng isang
bansa?
2. Paano nakatutulong ang pokus sa pinaglalaanan at pokus sa kagamitan sa
paglalahad ng sariling saloobin at damdamin?
D
Ngayong nauunawaan mo na ang mahahalagang kaalaman sa panitikan at sa
wika at gramatika, ilipat mo naman sa isang kapaki-pakinabang na gawain ang iyong
mga natutuhan. Paghusayin mo.
EP
E
Ilipat
D
Inanyayahan ang inyong Dulaan upang magtanghal ng isang dulang
pantanghalan tungkol sa dalisay na pag-iibigan ng dalawang magsing-irog
na taganayon. Bagaman, humantong sa masaklap na trahedya ang kanilang
pagmamahalan nang tutulan ito ng kani-kanilang angkan dahil sa pagkakaiba nila ng
antas sa buhay. Ang inyong palabas ay mapapanood sa unang gabi ng piyesta (Gabi
ng mga Balikbayan) dahil layunin ng mga tagapamuno ng palatuntunan na itampok
ang kultura ng Pilipinas lalo na sa mga balikbayan na matagal nang naninirahan
sa ibang bansa. Gayundin, upang ipakilala sa ibang mga dayuhang panauhin at
kabataan ang kultura ng mga Pilipino na unti-unti nang nawawala. Tiyakin na ang
inyong itatanghal na palabas ay nakabatay sa sumusunod na pamantayan:
A. Kaangkupan sa tema/paksa
20 puntos
B. Sining/Estilo ng Paglalarawan
20 puntos
C. Paggamit ng musika/kasuotan/props20 puntos
D. Kawilihan40 puntos
Kabuuan
100 puntos
Binabati kita at natapos mo na naman ang paglalakbay sa masalimuot ngunit
makulay na hiwaga ng pag-ibig. Sana ay naging makabuluhan ang pag-alam mo sa
mga konsepto ng aralin. Ngayon, handa ka nang gamitin ang kaalamang natutuhan
mo sa pagtuklas sa susunod pang mga aralin sa modyul na ito.
215
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 2.7
A. Panitikan: Aginaldo ng mga Mago
Maikling Kuwento mula sa United States of America
Salin sa Filipino ni Rufino Alejandro ng
“Gift of the Magi” ni O. Henry (William Sydney Porter)
B. Gramatika at Retorika: Pokus sa Ganapan at Pokus sa Sanhi
Gamit sa Pagsasalaysay ng mga Pangyayari
Nagsasalaysay
PY
C. Uri ng Teksto:
Panimula
D
C
O
Maraming makata at pilosopo ang nagtangkang bigyan ng kahulugan ang salitang
pag-ibig, ngunit hindi pa sila ganap na nagtatagumpay. Ang tanging nababatid
natin ay ang katotohanan na kapag ang isang tao ay umiibig, nakararamdam siya
ng isang kasiya-siya at panatag na damdamin, kabaitan, at pagpapakasakit. Napili
kong ibahagi sa iyo ang kuwento ng Aginaldo ng mga Mago upang ipaunawa sa
mga mambabasang tulad mo ang tunay na kahalagahan ng pagsasakripisyo at
pagbibigayan lalo na tuwing sumasapit ang araw ng kapaskuhan.
EP
E
Ang Aralin 2.7 ay tatalakay sa isang maikling kuwentong Aginaldo ng mga
Mago na orihinal na akda ni O. Henry na isinalin sa Filipino ni Rufino Alejandro. Bahagi rin ng aralin ang pagtalakay sa araling ito ang tungkol sa Pokus sa Ganapan
at Pokus sa Sanhi na makatutulong sa pagsasalaysay ng mga pangyayari.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang naipamamalas mo ang
pagpapahalaga sa maikling kuwento at nakapagtatanghal ka ng isang tableau na
may kaugnayan sa mahalagang tema o mensahe ng akda. Mamarkahan ka ayon
sa inaasahang pagganap batay sa sumusunod na pamantayan: a.) mensahe/
kaangkupan sa tema, b.) kahusayan sa pagtatanghal (pag-arte/ ekspresiyon ng
mukha, c.) paglalarawan sa set (production set/props, kasuotan), at d.) kawilihan
D
Inaasahan din na masasagot mo ang mga pokus na tanong kung paano
maisasabuhay ang mahahalagang tema o kaisipan na nakapaloob sa akda at ang
sagot sa mga tanong na ito ay matutuklasan mo sa masusing pag-unawa sa aralin
sa modyul na ito. Handa ka na ba sa gagawin mong paglalakbay? Kung handa ka
na ay simulan mo na ang pag-aaral.
216
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
PY
Alamin muna natin ang lawak ng iyong kaalaman kaugnay ng paksang ating tatalakayin.
Subukin mong sagutin ang kasunod na gawain upang sa gayo’y masagot mo ang
pokus na tanong kung paano maisasabuhay ang mga mahalagang tema o kaisipang
nakapaloob sa akda?
PAGKAKATULAD
SA PILIPINAS
D
KULTURA NG
AMERIKA
TUNGKOL SA
PAGBIBIGAYAN
NG REGALO
C
O
GAWAIN 1: Alamin Mo
Magsaliksik tungkol sa bansang Amerika. Maglahad ng mga umiiral na kultura tungkol
sa pagbibigayan ng regalo. Ipakita kung may pagkakatulad ito sa kultura ng mga
Pilipino. Ibahagi ito sa klase.
EP
E
GAWAIN 2: Palawakin at Iugnay
Magbigay ng kaugnay na kaisipan sa pahayag na nasa kasunod na strips. Iugnay ito
sa iyong sariling karanasan sa pamamagitan ng pagsasalaysay ng sariling karanasang
magpapatotoo rito.
D
Mas mabuting nagbibigay kaysa tumatanggap
KAISIPAN
KAISIPAN
KAISIPAN
217
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 3: Ikuwento Mo
Magsalaysay ng isang pangyayari mula sa napanood na palabas o nabasang
kuwento na may kinalaman sa kulturang umiiral sa pagbibigayan ng regalo .
Pamagat
Pangyayari
Reaksiyon
GAWAIN 4: Baguhin Mo
Baguhin ang anyo ng pandiwa batay sa salitang-ugat na nasa loob ng panaklong
upang mabuo ang diwa ng mga pahayag.
C
O
PY
1. Ang tindahan ni Mme. Sofronie ay (bili) ni Della ng kadena ng relos na
ipanreregalo sa asawang si Jim
2. (Sanla) naman ni Jim ng kaniyang gintong relos ang bahay-sanlaan sa bayan.
3. (Bahala) ni Della ang bagong ayos ng buhok na nilikha ng kagustuhang
makabili ng regalo sa asawa.
4. Pihong (tuwa) ni Jim kapag nakita niya ang magandang aginaldong ibibigay sa
kaniya ni Della.
5. (Lungkot) ng mag-asawa ang pangyayaring iyon nang malaman na hindi nila
mapakikinabangan ang mga regalong kaloob para sa isa’t isa.
D
Bago mo pag-aralan ang araling inihanda para sa iyo, basahin mo nang may pagunawa ang mahalagang impormasyong maaaring makapagbigay ng dagdag na
kaalaman sa iyo tungkol sa akdang iyong pag-aaralan.
D
EP
E
Alam mo ba na…
ang Aginaldo ng mga Mago ay kaugnay ng salaysay sa Bibliya hinggil sa tatlong
haring mago na matatagpuan sa Ebanghelyo ni Mateo? (Mateo 2: 1-12) Ang mga
Mago ang nag-alay ng mga handog sa Batang Hesus noong natagpuan nila ito sa
isang sabsaban sa Belen ng Judea sa Jerusalem. Sila ang sinasabing nagpasimula
sa pagbibigayan ng mga regalo.
Linangin
Ang tunay na pag-ibig ay pagpapakasakit. At ang sinumang nagmamahal nang tunay
at tapat ay handang ialay ang pansariling kaligayahan alang-alang sa kasiyahan
ng taong minamahal. Tuklasin natin sa kasunod na maikling kuwento kung paano
pinatunayan nina Jim at Della ang wagas na pagpapakasakit para sa isa’t isa.
Basahin mo ito nang may pag-unawa upang sa gayo’y maunawaan mo kung paano
maisasabuhay ang mga mahalagang tema o kaisipang nakapaloob sa akda?
218
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aginaldo ng mga Mago
O. Henry
Maikling Kuwento – United States of America
Salin sa Filipino ni Rufino Alejandro
Piso at walampu’t pitong sentimos. Iyan lang. At ang
animnapung sentimos nito ay barya. Makaitlong
bilangin ni Della. Piso at walumpu’t pitong sentimos.
At kinabukasan noon ay Pasko.
PY
Talagang wala nang dapat gawin kundi
sumalagmak sa munting gusgusing sopa at
magpalahaw. Kaya’t iyon nga ang ginawa ni Della.
D
C
O
Tinapos ni Della ang kaniyang pag-iyak at
hinarap ang kaniyang mga pisngi. Siya’y nagpulbos.
Tumayo siya sa tabi ng bintana at matamlay na
pinagmasdan ang isang abuhing pusang nanunulay
sa isang abuhing bakod sa abuhing likod bahay.
Kinabukasan noon ay araw ng Pasko at ang pera
niya’y wala kundi piso at walumpu’t pitong sentimos lamang para ipambili ng pangaginaldo kay Jim. Kung ilang buwan siyang nagtabi ng pera-pera at ito ang kaniyang
natipon. Gaano ba naman ang itatagal ng kitang dalawampung piso isang linggo!
Naging malaki ang kaniyang mga gastos kaysa kaniyang inaasahan. Laging gayon
ang nangyayari. Piso at walumpu’t pitong sentimos lamang na pambili ng aginaldo
para kay Jim. Sa kaniyang Jim. Maraming oras ang ginugol niya sa pag-iisip ng isang
magandang pang-aginaldo kay Jim. Isang pang-aginaldong maganda, pambihira at
yari sa pilak – yaong maaari nang sabihing karapat-dapat ariin ni Jim.
EP
E
Kagyat siyang pumihit at nilisan ang bintana at humarap sa salamin.
Nagniningning ang kaniyang mga mata, datapwa’t dalawampung segundong nawalan
ng kulay ang kaniyang pisngi. Maliksi niyang inilugay nang puspusan ang kaniyang
buhok.
Ang mag-asawang James at Della Dillingham Young ay may dalawang ariariang ipinagmamalaki nila nang labis. Ang isa’y gintong relos ni Jim na minana niya
sa kaniyang ama at sa ama ng kaniyang ama. Ang isa pa ay ang buhok ni Della.
D
At ngayo’y nakalugay ang magandang buhok ni Della, alon-alon at kumikislap
na parang buhos ng kayumangging tubig sa isang talon. Abot hanggang sa ibaba ng
kaniyang tuhod at mistulang pananamit na niya. At pagkatapos ay maliksing pinusod
niyang muli na nangangatog pa ang kaniyang mga kamay. Minsan siyang natigilan
samantalang dalawang patak na luha ang tumulo sa gasgas na pulang karpet sa
sahig.
Isinuot ang kaniyang lumang dyaket na kulay kape: isinuot ang kaniyang
lumang sombrerong kulay-kape rin. Umalembong ang kaniyang saya at nagkikinang
ang kaniyang mga mata nang siya’y humagibis na papalabas sa pintuan, manaog at
lumabas sa lansangan.
Sa tapat ng hinintuan niya ay may karatulang ganito ang mababasa: “Mme.
Sofronie. Lahat ng Uri ng Kagamitang Yari sa Buhok.” Patakbong pumanhik si Della sa
unang hagdanan at saka naghinto upang bigyang-panahon ang kaniyang paghingal.
219
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Gusto ba ninyong bilhin ang aking buhok?” ang tanong ni Della.
“Bumibili ako ng buhok,” sabi ng Madame. “Alisin mo ‘yang sombrero mo’t
nang makita ko ang hitsura niyan.”
ni Della ang alon-alon niyang buhok.
“Beinte pesos.” Ang wika ng Madame, habang iniaangat ng sanay na kamay
ang makapal na buhok.
“Bayaran n’yo ako agad,” ang wika ni Della.
PY
O, at ang sumunod na dalawang oras ay masayang nagdaan. Hindi pala. Sa
loob ng dalawang oras na sumunod ay walang ginawa si Della kundi ang halughugin
ang mga tindahan sa paghahanap ng maipang-aaginaldo kay Jim.
C
O
Sa wakas ay nakakita siya. Talagang bagay na bagay kay Jim. Parang
ipinasadya. Walang ibang tindahang mayroon noon. Isang magandang kadenang
platino, na ang disenyo ay simpleng-simple ngunit nakaaakit. Sa tingin lamang ay
talagang makikilalang mamahalin. At sadyang karapat-dapat sa relos. Pagkakitangpagkakita niya sa kadenang iyon ay sumaksak agad sa loob niya ang bagay na iyon
kay Jim. Katulad na katulad nito – mahinhin at mahalaga. Dalawampu’t isang piso ang
ipinabayad nila roon sa kaniya at nagmamadali siyang umuwi, dala ang dalawampu’t
pitong sentimos na natitira. Kapag nakabit na ang kadenang iyon sa kaniyang relos
ay pihong madalas na titingnan ni Jim ang oras sa harap ng kaniyang mga kaibigan.
Bagaman sadyang maganda ang relos, palihim kung ito’y dukutin ni Jim upang tingnan
ang oras dahil sa lumang katad na nakakabit.
EP
E
D
Nang dumating ng bahay si Della, minabuti niya ang gumawa ng kaunting
pag-iingat. Kinuha niya ang kaniyang pangulot at pinainit ang kalan at kinumpuni ang
kasiraang nilikha ng pag-ibig na pinalubha pa ng kagandahang loob.
Nang alas-siyete na’y handa na ang kape at ang pagpriprituhan ng karne.
Si Jim ay hindi kailan ginagabi ng dating. Kinuyom ni Della ang kadena sa kaniyang
palad at naupo sa sulok ng mesang malapit sa pintong laging dinaraanan ni Jim.
Narinig niya ang mga yabag ni Jim sa unang hagdanan, at siya’y namutlang sandali.
Ugali na niya ang magdasal nang kaunti patungkol sa mumunting bagay na nangyayari
sa araw-araw at ngayo’y bumulong siya ng ganito, “O Poong Diyos, marapatin Mo
pong sabihin niya na ako’y maganda pa rin.”
D
Bumukas ang pinto at pumasok si Jim at pagkatapos ay isinara uli iyon. Parang
nangayayat siya at ang mukha niya’y walang bakas ng kagalakan. Kawawa naman!
Dadalawampu’t dalawang taon lamang siya at nag-iintindi na dahil sa kaniyang
pamilya! Kailangan niya ang isang bagong damit na pang-ibabaw at wala pa rin siyang
guwantes.
Pumasok si Jim at walang katinag-tinag. Ang mga mata niya’y nakapako kay
Della at ang tingin niya’y nakapagpangilabot sa babae. Hindi naman galit, ni pagtataka,
ni pagpipintas, ni hilakbot, ni ang alin man sa mga simbuyong pinaghahandaan na ni
Della. Basta’t nakatitig si Jim sa kaniya na ang mga mata’y nagpapahayag ng isang
damdaming hindi mahulaan.
Maingat na bumaba si Della mula sa mesang kaniyang kinauupuan at lumapit
kay Jim.
220
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Jim, mahal ko,” ang wika niya, “huwag mo sana akong masdan nang
papaganyan. Ipinaputol ko ang aking buhok at ipinagbili sapagkat hindi na ako
makatatagal pa hanggang sa isang Pasko kung hindi kita mabibigyan ng isang
aginaldo. Ito nama’y hahaba uli – huwag ka sanang magagalit ha, ha? Talagang
kinailangang gawin ko iyon. Malakas namang humaba ang aking buhok. Hala, sabihin
mong Maligayang Pasko, Jim at tayo’y magsaya. Hindi mo nalalaman kung gaano
kaganda ang aginaldong binili ko para sa iyo.”
“Pinutol mo ang iyong buhok?” ang tanong ni Jim na parang naghihirap ng
pagsasalita.
“Ipinaputol ko at ipinagbili,” ang wika ni Della. “Hindi ba gusto mo rin ako kahit
na putol ang aking buhok?”
PY
Dinukot ni Jim ang isang balutan sa kaniyang bulsa at inihagis sa mesa.
C
O
“Huwag ka sanang magkakamali tungkol sa akin, Della,” ang wika. “Sa palagay
ko’y walang makababawas sa aking pagkagusto sa aking giliw dahil sa buhok o sa
pabango, o ano pa man. Datapwat kung bubuksan mo ang pakete ay mauunawaan
mo kung bakit ako nagkagayon noong bagong dating ako.”
Ang balutan ay pinunit ng mapuputi at magagandang daliri. At isang malakas
na tili ng galak, at pagkatapos ay – isang hagulgol na sinasabayan ng pagdaloy ng
masaganang luha.
D
Pagkat ang dala ni Jim para sa kaniya ay mga suklay – isang huwego ng
mga suklay na malaon nang inaasam-asam ni Della mula nang ang mga iyon ay
makita niya sa isang bintana ng tindahan sa Broadway. Idinaiti niya ang mga yaon sa
kaniyang dibdib, at sa wakas ay naitaas niya ang kaniyang paninging hilam sa luha
ang winika, “Malakas humaba ang buhok ko, Jim.”
EP
E
At si Della’y lumuksong animo’y isang pusang napaso, at ang sabi, “Oh! Oh!”
Hindi pa nakikita ni Jim ang magandang aginaldo sa kaniya. Iniabot iyon ni
Della sabay pagbubukas ng kaniyang palad. Ang mahalagang metal ay kinang na
gaya ng apoy ng kaniyang kaluluwa.
D
“Hindi ba maganda, Jim? Hinalughog ko ang buong bayan para lamang
makita ko iyan. Pihong matitingnan mo na ngayon ang oras kahit makasandaang
beses maghapon. Akina ang relos mo. Tingnan ko lamang kung gaano kaganda kung
maikabit na ang kadena.”
Sa halip ng ibigay ang hinihingi, si Jim ay nagpatihiga sa sopa at iniunan ang
kaniyang ulo sa kaniyang mga palad, at saka ngumiti.
Dell, itabi muna natin ang ating mga pang-aginaldo at itago natin ng ilang araw.
Sayang na gamitin agad ngayon ang mga iyon. Ang relos ay ipinagbili ko para maibili
ng mga suklay para sa iyo. Mabuti pa’y prituhin mo na ang karne.”
Gaya ng alam na ninyo, ang mga Mago ay mga taong marurunong –
napakarurunong – at sila ay nagdala ng mga alay sa Sanggol sa sabsaban. Sila ang
may imbento ng pagbibigay ng mga aginaldo kung Pasko. Palibhasa’y marurunong,
pihong ang kanilang mga alay sa Sanggol ay may magagandang kahulugan, marahil
221
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ay yaong maaaring ipakipagpalitan kung sakaling magkakapareho. At dito’y pinaginutan kong isalaysay sa inyo ang simpleng kasaysayan ng dalawang hangal na bata
na nakatira sa isang abang tahanan, na buong talinong nagsakripisyo para sa isa’t
isa kahit na mawala ang lalong mahalagang ari-ariang ipinagmamalaki ng kanilang
tahanan.
Ngunit parang huling paalala sa marurunong ng ating kapanahunan, dapat
sabihin dito na sa lahat ng nagbigay ng aginaldo, ang dalawang ito ay siyang
pinakamarunong. Sa lahat ng nagbigay at tumanggap ng aginaldo, sila ang
pinakamarunong. Sila ang pinakamarunong sa lahat ng dako. Sila ang mga Mago.
EP
E
D
C
O
PY
GAWAIN 5: Paglinang ng Talasalitaan
Itala sa loob ng kahon ang mga salitang magkakatulad o magkakaugnay ng kahulugan.
Pagkatapos, gamitin sa pagbuo ng makabuluhang pangungusap. Gayahin ang pormat
sa sagutang papel.
D
sumalagmakhagulgolwalang katinag-tinag
humagibishilamsilakbo
lumandisimbuyotangis
umalembongpanlalabotumulin
kulabolagablabhalughugin
lumuklokhalukayinmalakas na iyak
halungkatinhumarurotnapaupo
GAWAIN 6: Pag-unawa sa Akda
Sagutin ang sumusunod na mga tanong.
1. Ilarawan ang mga katangian ng dalawang tauhan sa kuwento. Paano nila
ipinamalas ang masidhing pagmamahal sa isa’t isa?
222
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
2. Dala ng kahirapan kaya naging suliranin nina Jim at Della ang paghahanda
ng pamasko sa isat isa. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang ginawa nilang
paraan upang malutas ang kanilang suliranin? Pangatuwiranan.
3. Naging mapanghamon ba sa iyong isipan ang wakas ng kuwento? Patunayan
ang sagot.
4. Ano ang makabuluhang kahulugan ng pagbibigayan ng regalo sa Pasko ang
ipinakita sa maikling kuwento? Patunayan.
5. Sa iyong palagay, maisasakripisyo mo ba ang mga bagay na mahalaga sa iyo
mapaligaya mo lamang ang iyong mahal?
6. Bakit pinamagatang Aginaldo ng mga Mago ang akda?
7. Anong mahahalagang mensahe/kaisipan ang ibinibigay ng akda? Magbigay
ng tiyak na mga halimbawa kung papaano mo ito isasabuhay. Gamitin ang
dayagram sa pagsagot.
MAHALAGANG KAISIPAN
AGINALDO NG MGA MAGO
PAANO ISASAGAWA?
D
C
O
MAHALAGANG KAISIPAN
Pagkakatulad
D
EP
E
GAWAIN 7: Pag-isipan mo
Itinuring na marurunong ang tatlong haring mago na nag-alay sa sabsaban. Ihambing
ang kaugnayan ng mga tauhang inilarawan sa maikling kuwento sa Tatlong Haring
Mago na pinagbatayan ng akda. Ipakita ito sa pamamagitan ng Comparison Organizer.
Gayahin ang pormat sa sagutang papel.
Tatlong
Haring
Mago
Della at
Jim
Pagkakaiba
223
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 8: Tara, Usap Tayo
Pag-usapan ito sa pamamagitan ng Round Table Discussion.
Anong mahalagang ari-arian ang
isasakripisyo mo alang-alang sa
kaligayahan ng taong mahal mo?
PY
GAWAIN 9: Naaalala Mo?
Balikan ang mga pangyayaring isinalaysay sa akda. Gamit ang grapikong
representasyon, tukuyin ang mga makatotohanan at di-makatotohanang pangyayaring
binanggit at magbigay ng reaksiyon tungkol dito.
MAKATOTOHANANG
PANGYAYARI
C
O
AGINALDO NG MGA MAGO
DI-MAKATOTOHANANG
PANGYAYARI
D
REAKSIYON
D
EP
E
GAWAIN 10: Kasanayang Pampanitikan
1. Basahin ang ilang diyalogo sa akda na nagpapakita ng masining na
pagpapahayag. Nakatulong ba ito sa pagiging masining ng akda? Patunayan
ang sagot.
2. Anong panahon kaya nangyari ang kuwento? Bigyan ng patunay ang sagot sa
pagtukoy ng mga diyalogo na katatagpuan nito.
3. Naging mapanghamon ba sa iyong isipan ang wakas ng kuwento? Patunayan
ang sagot.
4. Anong uri ng tunggalian ang nilikha ng may-akda?
5. Kailan nagsimula ang suliranin ng kuwento? Basahin nang pabigkas ang
bahaging nagsasaad nito.
Matapos mong mapag-aralan ang mga pangyayari sa maikling kuwentong
Aginaldo ng mga Mago, hinihikayat kitang basahin ang kasunod na kuwento. Subukin
mo namang alamin kung paano nakatulong ang Pokus sa Ganapan at Pokus sa Sanhi
upang mapalutang ang mensahe sa akda.
Sa maiklling kuwentong “Aginaldo ng mga Mago,” nalaman mo ang wagas na
pagmamahal na ipinakita ng mga tauhan alang-alang sa taong pinakamamahal nila.
Ganito rin kaya ang uri ng pagmamahal na malalaman mo sa kasunod na teksto?
Basahin mo ang kasunod na teksto upang mapaghambing mo ang paglalarawan
tungkol sa kakaibang pag-ibig.
224
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa Loob ng Love Class
ni Eric O. Cariño
Lunes na naman. At tulad ng iba pang mga Lunes na nagdaan sa mga nakalipas na
mga linggo, wala itong ipinagkaiba. Muli na naman akong maghahanda para sa isang
buong linggong pakikipagsapalaran sa piling ng mahigit dalawandaang mag-aaral –
ng iba’t ibang mag-aaral na may iba’t ibang kuwento rin ng buhay.
Pagkatapos ng maikling programa upang ianunsiyo ng iba’t ibang departamento
ang nakamit na parangal sa mga paligsahang dinaluhan at pinanalunan, sabay-sabay
naming tutunguhin kasama ng aking advisory class ang aming silid-aralan sa unang
palapag sa gusali ng JDV. Doon ang aming kaharian at lugar na tinatahanan.
EP
E
D
C
O
PY
Payak lamang ang
maraming pangyayari sa
aming klase sa araw-araw
na nagdaraan. Kung hindi
man aralin sa mga pahina
ng aklat ang aming pinagaaralan, sama-sama kaming
nakikipagsapalaran
upang
tuklasin at pag-aralan ang
tungkol sa buhay-buhay – ng
kanilang mga problema sa
buhay, sa pamilya, sa mga
kaibigan, at maging sa mga
napupusuan. At ang tanging
pang-aliw na ginagawa ko sa
kanila ay ang busugin sila ng maraming katatawanan, punchline, at mga joke upang
kahit sa sansaglit makita nilang masaya ang buhay at may mga dahilan para tumawa
at maging maligaya.
Halos lahat ng mga mag-aaral ko sa aking klase ay malapit sa akin at “in love”
ako sa kanila – isang kakaibang uri ng pagmamahal na nasa hanggahan ng pagiging
nakatatandang kapatid at tapat na kaibigan sa kanila.
D
Kinaibigan ko ang marami sa kanila at sinadya ko iyon sapagkat sa paraang
iyon ko maaaring mapasok ang buhay at maintindihan ang pagkatao ng ilan sa kanila.
Hindi ko lubos na maunawaan kung bakit madalas silang taguriang “pasaway” – mga
hanay ng mag-aaral na madalas ay ituring ng iba pa nilang mga guro bilang “problem
students,” mga tinaguriang trouble makers ng taon dahil sa maraming negatibong
komento sa kanila. Ngunit hindi sa klase ko. Hindi ko kailanman tinitingnan ang
kapintasang ipinupukol sa kanila bilang isang negatibong puwersa upang kamuhian
ko rin sila. Marahil kung katulad din ako ng iba nilang mga guro, sino pa kaya ang
magmumulat sa kanila na kailanman ay hindi sila pasanin sa loob ng eskuwelahan?
Sino pa ang magpapaunawa sa kanila na sila ay mga espesyal na indibidwal at
maaaring kapakinabangan ng lipunan sa paglipas ng mga taon? Sila ay mga bata
at nangangailangan ng paglingap na hindi nila maramdaman o makita sa kanilang
sariling mga tahanan.
Marami sa mga mag-aaral sa aking klase, kung hindi man produkto ng broken
family ay walang mga magulang na kumakalinga sa kanila. Mga batang napapabayaan.
225
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam ko iyan at nalaman ko iyan nang minsang dinalaw ko at nagsagawa ng
home visit at background check. Doon, namulat ang aking isipan sa masaklap na
karanasan ng kabataang ito – bagay na hindi alam ng iba pa nilang mga guro.
EP
E
D
C
O
PY
Ikinalungkot ko ang
mga pangyayari sa buhay ng
ilan sa aking mga mag-aaral.
Si Aldrin, iniwan ng kaniyang
ina, nangibang-bansa at
iniwan sa
pangangalaga
ng isang malayong kamaganak. Sinasaktan siya ng
pinag-iwanan sa kaniya
kaya’t lumayas siya at
nakikitira ngayon sa mga
kaibigan. Napasok ko rin ang
buhay ni Sarah na minsan
o dalawang beses lamang
nakapapasok sa eskuwela.
Nalaman ko sa kaniyang ina na siya lamang ang nakatutulong niya sa pag-aalaga
sa apat pang maliliit na kapatid habang sila ay nasa bukid. Si Miguel naman, bagsak
sa mga major subject niya dahil sa gabi-gabing pagpupuyat sa pagtitinda ng lugaw
at kape sa plasa. Ang plasa ay buhay at pinagkukunan niya ng pang-agdong buhay
sa piling ng paralisadong ama. Lalo pang kinurot ng malungkot na kapalaran ni Jessa
ang aking damdamin nang mabatid kong dalawang buwan siyang buntis sa kaniyang
lasenggong tiyuhin. Ang masaklap pa nito, hindi alam ng kaniyang mga magulang ang
pangmomolestiya nito sa kaniya. Pinagkunan na niyang minsan ng mga halamangugat si Aling Loring upang wakasan ang buhay ng nasa kaniyang sinapupunan subalit
napigilan lamang siya ng kaniyang kasintahan. Lahat ng mga pangyayaring ito ay
hindi lantad sa paningin ng marami sa aking mga kasamahang guro. Isang maling
panghuhusga ang walang kabutihang maitutulong sa kanila upang kahit papaano’y
malaman nila na kailanman ay hindi sila pasanin at may mabibigat na problemang
dinadala.
D
Ang lahat ng katotohanang natuklasan ko ay ikinabahala ng aking mulat na
pang-unawa. Simula noon, tinalikdan ko ang pagtuturo lamang ng mga aralin at
sinimulan ko silang turuan ng mga aralin tungkol sa buhay, ng mga aralin sa labas ng
paaralan, at ng mga karanasan na wala sa mga pahina ng mga aklat. Nagbago ang
aking pananaw at doon ko sinimulang iparamdam ang higit na pagmamahal, pagunawa at pagkalinga sa kanila. Ang tanging kailangan lamang nila ay isang pusong
magpaparamdaman at magpapaunawa sa kanila na higit pa palang mas mahirap ang
mga aralin sa buhay na kinakaharap nila kaysa mga leksiyon sa Agham, Ingles, o
Matematika. Doon ko lubos na naunawaan ang kuwento ng kanilang buhay na salat sa
pagmamahal. Dito man lamang sa loob ng pangalawa nilang tahanan maramdaman
nilang ang mga “problem maker” ay maaari namang maging “dream makers.”
Sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Bakit itinuturing na pasanin sa eskuwelahan ang mga mag-aaral na binanggit
sa teksto? Bigyang patunay.
2. Paano ipinakita sa salaysay ang naiibang pagmamahal ng guro sa kaniyang
mga mag-aaral?
226
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3. Sino ang maaaring makaimpluwensiya kung bakit maraming mag-aaral ang
nagiging problema ng mga guro? Patunayan ang iyong sagot.
4. Anong damdamin ang nangingibabaw sa kabuuan ng teksto? Patunayan ay
sagot.
5. Kung ikaw ang guro ng mga mag-aaral na binabanggit sa teksto, gagawin rin
ba ang ginawa niya? Pangatuwiranan ang sagot.
6. Anong uri ng teksto ang iyong binasa? Paano ito naiiba sa iba pang uri ng
teksto?
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Napansin mo ba ang mga pahayag na may salungguhit sa tekstong iyong
binasa? Ano-ano ito?
C
O
PY
Alam mo ba na...
ang mga pahayag na nakasalungguhit ay mga pandiwang nasa Pokus sa Ganapan
at Sanhi? Sa pagsasalaysay o pagpapahayag ng mga pangyayari, gumamit tayo ng
mga pook na ginaganapan ng kilos at mga kadahilan ng isang kaganapan upang
ipakita ang relasyong sanhi at bunga. Ang ganitong pahayag na kinapapalooban ng
pook o lunan ay maipakikita sa Pokus sa Ganapan at ang Sanhi o dahilan naman
ay maipakikita sa pamamagitan ng Pokus sa Sanhi.
Pokus sa Ganapan ang tawag sa pandiwa kung ang lunan, bagay o maging ng
tao na ginaganapan ng pandiwa ang paksa o simuno ng pangungusap. Ginagamit
sa pagpapahayag ng pokus sa ganapan ang mga panlaping makadiwang -an/-han,
pag-an/-han, mapag-an/-han, paki-an/-han, at ma-an/han.
EP
E
D
Halimbawa:
1. Ang plasa ay buhay at pinagkukunan niya ng pang-agdong buhay sa piling
ng paralisadong ama.
2. Pinagkunan na niyang minsan ng mga halamang-ugat si Aling Loring.
Sa pangungusap na, “Ang plasa ay buhay at pinagkukunan niya ng pang-agdong
buhay sa piling ng paralisadong ama at “Pinagkunan na niyang minsan ng mga
halamang ugat si Aling Loring” ipinokus ng pandiwang pinagkukunan at pinagkunan
ang paksa o simunong plasa at Aling Loring na parehong nasa pokus sa Ganapan.
D
Pokus sa Sanhi naman ang tawag sa pandiwa kapag ang paksa o simuno ay
nagpapakilala ng sanhi o dahilan ng kilos. Ginagamit sa pokus na ito ang mga
panlaping makadiwang i-, ika-, at ikapang-.
Halimbawa:
1. Ang lahat ng katotohanang natuklasan ko ay ikinabahala ng aking mulat na
pang-unawa.
2. Ikinalungkot ko ang mga pangyayari sa buhay ng ilan sa aking mga mag-aaral
Sa pahayag na, “Ikinalungkot ko ang mga pangyayari sa buhay ng ilan sa aking mga
mag-aaral,” ang pangyayari sa buhay, ang ipinokus ng pandiwang Ikinalungkot.
Sa ikalawang pahayag naman na “Ang lahat ng katotohanang natuklasan ko ay
ikinabahala ng aking mulat na pang-unawa,” ang paksa o simuno ng pangungusap
na lahat ng katotohanang natuklasan ko ang itinuon ng pandiwang natuklasan
upang tukuyin ang pokus sa sanhi.
227
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kung naunawaan mo ang paliwanag tungkol sa pokus sa Ganapan at Sanhi
at ang gamit nito sa pagsasalaysay ng mga pangyayari, bibigyan kita ng gawaing
susubok sa iyong natutuhan. Alam kong kayang-kaya mo ito.
Pagsasanay 1: Bumuo ng mga pangungusap na ginagamit ang sumusunod na lunan
o ganapan sa pagsasalaysay ng isang pangyayari. Gumamit ng iba’t ibang panlaping
makadiwang Pokus sa Ganapan.
1. plasa
2. unang palapag ng gusali
3. lansangan
4. lungsod
5. eskuwelahan
6. bukid
Iniwan si Aldrin ng ina at siya ay nagtrabaho sa ibang bansa.
Si Sarah ang nakatutulong ng inang nagtatrabaho sa bukid.
Paulit-ulit na pinagmamalupitan ng amain si Jessa sa sarili nilang tahanan.
Gabi-gabing nagpupuyat si Miguel sa pagtitinda sa plasa.
Pinagtanghalan nila ang bagong gawang entablado.
C
O
1.
2.
3.
4.
5.
PY
Pagsasanay 2: Basahin ang sitwasyon. Kumuha ng kapareha. Pagkatapos, sumulat
ng isang salaysay na ipinopokus ang lunang pinagganapan at ang sanhi o dahilan ng
pagkakaganap ng pandiwa.
Pagsasanay 3: Sumulat ng isang talatang nagsasalaysay tungkol sa alinmang
pangyayari sa inyong pook, tahanan, pamayanan, at paaralan. Gamiting simuno ang
sanhi o dahilan ng pangyayari o gawain.
D
dahil sa pag-alis ng ina
dahil sa mga pagtatrabaho ng gabi
dahil sa kahirapan ng buhay
dahil sa madalas na pagliban sa klase
dahil sa maling impresiyon ng mga guro
EP
E
1.
2.
3.
4.
5.
Pagnilayan at Unawain
D
Mahusay ang ipinakikita mong sigasig upang matutuhan at maunawaan ang
mga aralin sa modyul na ito. Upang subukin kung talagang naunawaan mo ang
mahahalagang konsepto na dapat mong matamo, simple lamang, sagutin mo ang
kasunod na mga tanong.
1. Paano maisasabuhay ang mga mahalagang tema o kaisipang nakapaloob sa
akda.
2. Bakit mahalaga ang paggamit ng Pokus na Ganapan at Pokus sa Sanhi sa
pagsasalaysay ng mga pangyayari?
228
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
Maganda ang ipinakikita mong kahusayan. Ngayon ay tatayahin natin ang
iyong natutuhan sa araling ito. Kayang-kaya mong isagawa ang gawaing ito.
Isa ka sa mga Artists Guild at ikaw ay inatasang magpakita ng isang tableau tungkol
sa temang, “Ang Pasko sa mata ng isang Bata” na ipalalabas sa bisperas ng Pasko
bilang bahagi ng Christmas Eve Mass sa inyong parokya. Ang tableau ay isang
masining pagkakahanay ng mga tauhan sa na parang isang larawan. Wala itong
kilos at salitaan. Mamarkahan ka ayon sa sumusunod na pamantayan:
PY
Mensahe/Kaangkupan sa Tema ………………………… 40 puntos
Kahusayan sa Pagtatanghal
25 puntos
Paglalarawan sa Set (Production set/Props) ………….
15 puntos
C
O
(Pag-arte/Ekspresiyon ng mukha)……………………….
Kasuotan …………………………………………………… 10 puntos
Kawilihan …………………………………………………..
10 puntos
D
Kabuuan ……………………………………………….... 100 puntos
EP
E
Magaling! Mahusay mong naisagawa ang Inaasahang Pagganap. Patunay ito na
naunawaan mo ang kabuuan ng ating aralin. Iminumungkahi ko na muli mong balikan
ang mga pokus na tanong upang matiyak na tama ang kakailanganing pag-unawa na
nais kong matamo mo sa katapusan ng aralin.
Magiging mapanghamon ang susunod na gawaing inihanda para sa iyo.
Kayang-kaya mong isagawa ito sapagkat natutuhan mo na ngayon ang mga
kasanayang dapat na malinang sa iyo.
D
Susubukin kung papaano mo gagamitin ang mga natutuhan mo sa paggawa
ng pangwakas na gawaing ihahanda mo. Paghusayan mong lalo ang pagganap sa
gagawin mong proyekto.
229
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN (PARA SA MODYUL 2)
C
O
PY
Kung halos araw-araw kang gumagamit ng internet, malamang na gumagamit ka
ng social media tulad ng blog o pinaikling salita para sa weblog na naglalaman ng
mga komentaryo o balita ukol sa ilang mga paksa. Para sa ilan ito ay ginagamit para
gawing online diary (talaarawang nasa internet). Nasubukan mo na rin marahil ang
microblogs gaya ng twitter. Ito naman ay microblogging na serbisyo na nagbibigay
kakayahan sa gumagamit nito na magpadala at basahin ang mga mensahe na
kilala bilang tweets. Naaliw ka rin ng mga napapanood mong video sa youtube.
Sa pamamagitan ng multimedia sharing site na ito ay maaari mong ibahagi ang
mga video at nagbibigay-daan para sa mga gagamit (user) nito na mag-upload, makita,
at ibahagi ang mga video clips. Ang mga videong ito ay maaaring husgahan ayon sa
dami ng “likes” at ang dami ng mga nakanood ay parehong nakalathala.
Gayundin, nasubukan mo na ring makipag-ugnayan sa friendster. Nakatuon ang
friendster sa pagtulong sa mga tao na makakilala ng mga bagong kaibigan, makibalita
sa mga lumang kaibigan at magbahagi ng mga nilalamang midya sa web. Ginagamit
din ang websayt sa pagtatala at pagtutuklas ng mga bagong pangyayari, mga banda,
kinagigiliwang libangan, at marami pang iba. At siyempre, makalilimutan ba naman ang
facebook. Maaaring magdagdag rin ng mga kaibigan at magpadala ng mensahe sa
kanila, at baguhin ang kanilang sariling sanaysay upang ipagbigay-alam sa kanilang
mga kaibigan ang tungkol sa kanilang sarili.
D
Bago mo isagawa ang pagsulat ng sariling akda, sagutin mo muna ang gawaing
inihanda ko upang masukat ang antas ng iyong pagkatuto sa mga araling natalakay
sa Modyul 2.
EP
E
GAWAIN 1: Magbalik-tanaw
Gumawa ng paglalagom sa kabuuan ng Modyul sa tulong ng grapikong representasyon.
Ituon ang sagot sa umiiral na kulturang natutuhan at natuklasan mo sa mga aralin.
MODYUL 2 – MGA PANITIKAN NG MGA BANSA SA KANLURAN
Natuklasan ko na…
Masasabi ko na…
D
Natutuhan ko sa
modyul na…
GAWAIN 2. Naaalala Mo ba?
Sa pamamagitan ng Circle Organizer, punan ng mga natutuhan mo sa mga aralin
tungkol sa panitikan/gramatika. Gayahin ang kasunod na pormat sa sagutang papel.
230
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 1
Aralin 7
Aralin 6
Aralin 2
Panitikan ng mga Bansa
sa Kanluran
PY
Aralin 3
Aralin 5
C
O
GAWAIN 3 Subukin natin.
Aralin 4
EP
E
D
Sagutin ang sumusunod na mga tanong:
1. Bakit kailangang pag-aralan ang mga akda sa Kanluran?
2. Naimpluwensiyahan ba ang iyong pananaw pagkatapos mong pag-aralan ang
kultura ng mga bansang kanluranin? Paano?
3. Ihambing ang kultura ng Pilipinas sa mga bansang pinagmulan ng mga saling
akdang pampanitikang pinag-aralan. Ano ang mga pagkakahalintulad? Ano
ang pagkakaiba?
4. Paano naiiba ang mga akdang pampanitikan ng Kanluraning bansa sa iba
pang mga bansa?
5. Paano nakatutulong ang mga kaalaman sa gramatika at retorika para higit
mong maunawaan at mapahalagahan ang mga akdang pampanitikan ng mga
bansang Kanluranin?
D
Marahil handa ka na para sa pagsasagawa ng Pamantayan sa Pagganap sa
Ikalawang Markahan. Sa mga nalinang sa iyong kasanayan, natitiyak kong kayangkaya mong sumulat ng iyong sariling akda na ilalathala mo sa isa sa mga hatirang
pangmadla.
Naririto ang ilang gabay na dapat isaalang-alang sa paggawa nito.
Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng Sariling Akda
1. Ang akdang ilalathala sa hatirang pangmadla ay dapat na orihinal.
2. Ang paksa ng akda ay dapat na tumatalakay sa umiiral na kultura ng alinman
sa mga bansa sa kanluran.
3. Ang kabuuan ng akda ay hindi lalagpas sa 300 na salita na nakalimbag sa
arial (font style) at 12 (font size)
4. Lagyan ng pamagat ang akda.
5. Maglaan ng talaan, sanggunian, at glosaryo.
231
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ILIPAT (PARA SA MODYUL 2)
PY
Isa ka sa mga manunulat/mamamahayag sa isang panlingguhang magasin
na Gazette sa inyong lalawigan. Upang maipakilala ang inyong publication sa
mas nakararami, nais ninyong subukin ang electronic copy sa pamamagitan ng
paglalathala ng inyong sariling akda sa social media. Kaya naman naisipan mong
ipakilala ang inyong magasin sa pamamagitan ng paglikha ng facebook page kung
saan ilalathala ninyo ang inyong mga akda.
Para sa mga baguhan sa paggamit ng facebook, kailangan mo munang
bumuo ng email account sa yahoo.com o gmail.com. Kapag matagumpay ka nang
nakabuo ng email account, buksan mo ang facebook.com at i-click ang button na
sign-up. Gagabayan ka ng iba pang panuto. Kailangan mo lamang punan ang lahat
ng mga tanong ng mahahalang impormasyon tungkol sa sarili.
At upang matiyak naman na maayos ang kalalabasan ng iyong gagawing
akda, naririto ang pamamaraan sa pagmamarka na dapat isaalang-alang:
D
C
O
Orihinalidad/Sining/Estilo ng Pagkakasulat
30 puntos
Makatotohanan at Napapanahong Paksa
20 puntos
Kakintalan/Mensahe/Tema20 puntos
Wasto at Angkop na Gamit ng Gramatika at Retorika
15 puntos
Hikayat at Kawilihan sa Mambabasa
15 puntos
Kabuuan
100 puntos
D
EP
E
Binabati kita at matagumpay mong naisakatuparan ang mga gawain sa Modyul
na ito. Sa pamamagitan ng mga gawain na iyong naisakatuparan, nagkaroon ka na
ng mas malalim na pag-unawa sa ilang saling akdang pampanitikan ng mga bansa sa
Kanluran. Tunay na marami ka nang kaalamang naipon at higit na ang kahandaan mo
sa susunod pang mga aralin.
232
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GLOSARYO
abstraktong damdamin – hindi tiyak na pakiramdam
adobe – tisang yari sa putik na pinatuyo sa araw; bahay
Aesir – ang tawag sa mga diyos ng Norse
alindog – personal na halina, pang-akit; karilagan; kariktan; kagandahan
an gnewa – sulong; lusob
angkan – pamilya; lipi, lahi; henerasyon, salin-lahi; hinlog, kamag-anak.
argumento – paliwanag o pagmamatuwid
Asgard – ang kaharian ng mga Aesir
PY
antelope – isang hayop sa Africa at Asia na kawangis ng usa, may sungay at matuling
tumakbo
balaraw – punyal, sundang
balintataw – gunita, alaala
C
O
Bagong - Kaharian sa Egypt (New Kingdom) – sinaunang panahon 1570-1085
B.C. (New Kingdom)
baobab – tropikal na puno na ang dahon ay ginagamit na panahog sa pagluluto
D
bathin – pagdaanan
bikig – tinik sa lalamunan; nakaharang
EP
E
binalaan – binigyan ng babala o paalaala
Bu-ad – ritwal na isinasagawa ng mga taga-Ifugao upang magkaroon ng anak at
masaganang buhay
buhalhal – walang kaayusan sa gawi at pag-iisip, hibang, bulagsak
buhay – pananatili sa daigdig ng isang tao o hayop na kumikilos o lumalaki.
buhong – buktot, kuhila, imbi, mapaglinlang, manggagantso, mandaraya, salbahe
D
buktot – malupit, buhong, mabagsik, imbi
calabash – lalagyan na ginagamit na mangkok
cowrie – yari sa shell na ginagamit bilang palamuting mga Afrikano. Ginagamit din sa
ritwal at paniniwalang panrelihiyon.
dagli – mga sitwasyong may nasasangkot na mga tauhan ngunit walang aksyong
umuunlad, gahol sa banghay, at mga paglalarawan lamang.
dampa – kubo, barong-barong, munting bahay
daratal – darating, sasapit
demolisyon – sapilitang pagpapaalis sa istruktura
335
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
diktaturyal – pamamahala ng isang tao na walang limitasyon ang kapangyarihan
diskriminasyon – hindi pagkakapantay-pantay na maaaring sa lahi o katayuan
dumadantay – humahaplos; pagpatong ng kamay o paa sa anumang bagay
dumaplis – pasapwa na tama; sumagi, hindi nasapol
dupok – madaling masira
editoryal – mapanuring pagpapakahulugan ng kahalagahan ng isang napapanahong
pangyayari upang magbigay ng kaalaman, makapagpaniwala o makalibang sa
mambabasa
PY
egwugwu – espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng mascara ang tribu at sumasanib
sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaang mga Egwugwu ang
pinakamataas na hukom sa lupaing Nigeria.
Egypt – bansang nasa hilagang-silangan ng Africa na nasa hangganan ng
Mediterranean Sea at Red Sea.
C
O
Ekwe – isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sangang kahoy. Isang
uring drum na may iba’t ibang uri at disenyo.
Emperador – pinuno, lider
espiritu – kaluluwa, tapang, katapangan, lakas, sigla, damdamin, loob, kalooban,
diwa, layon, alak
D
extemporaneous – maingat na inihandang pananalita ngunit binigkas ng walang
hawak na kopya
EP
E
food threshold – itinakdang panukat sa komposisyon ng pagkain na basehan ng
kahirapan
galanos – isang uri ng isda katulad ng marlin
ganid – sakim, mapangamkam, gahaman
garapa – garapon, bote, botelya
genre – isang tiyak na uring akdang pampanitikan
D
gerero – mandirigma
gnougous – halamang-ugat
Greece – bansa mula sa timog-silangan ng Europe
Greek – tao mula sa Greece, wika sa Greece
griot – mananalaysay
Guidance Counselor – propesyunal na tagapayo at tagagabay ng mga mag-aaral
kaugnay ng kanilang pampersonal, pang-akademiko at pampropesyunal na mga
alalahanin.
gumimbal – gumulat, yumanig
hayna – isang uri ng ibon
336
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
hibang – luko-luko, haling, wala sa hustong pag-iisip
hilakbot – gulat, takot, kilabot, nakahihindik na damdamin
hilam – mahapding sakit sa mata dahil sa sabon, usok, atbp., peklat sa balat lalo na
sa mukha
himutok – hinaing, daing, tampo, hinagpis, pagdaramdam, taghoy
hinagupit – hinampas, pinalo; sinalanta
hinutok – binaluktot, binali; hinubog; sinupil, dinisiplina
humagibis – humarurot, tumakbo nang mabilis, tumulin
PY
humangos – suminghap, hiningal, hinabol ang hininga
humayo – sumulong, lumakad
humuhulma – nagbibigay hugis o anyo sa isang bagay
huwego – set, terno
C
O
Ifugao – isang lalawigan sa Rehiyong Administratibo ng Cordillera, tawag sa pangkat
ng mga taong nakatira sa Ifugao, mula sa salitang Ipugo na nangangahulugang
mortal
Igbo – katutubong tao mula sa Timog-Silangang Nigeria. Karamihan sa kanila ay
magsasaka at mangangalakal.
D
Imperyo – kaharian
inabandona – iniwan
EP
E
inagurasyon – isang seremonya ng pagtatalaga sa katungkulan
inakay – sisiw o kiti ng ibon o manok; anak
inflation – pagpapalabas ng maraming salapi
ipinanlunas- ipinanggamot
itakwil – iwaksi, itanggi, di-pagkilala
D
itimo – ibinaon; itinusok, itinagos
kabantugan – kasikatan; pagiging pamoso, tanyag, kilala
kabisera – sentro, gitna
kahabag-habag – kaawa-awa, kalunos-lunos
kakintalan – iniiwang impresyon sa mambabasa
kalasag – panangga, pananggalang
kalawakan – kaluwagan, kalaparan; papawirin, atmospera, alangaang
kanlong – nasisilungan, nalililiman, kubli, nakatakip, nakatago
Kanluran – gawing lubugan ng araw, oste, kabila ng silangan
337
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kanugnog – karatig, tabing-lungsod, katabi
kapangyarihan – lakas, impluwensya, puwersa, poder; kapasidad, autoridad, pakultad
kapita-pitagan – kagalang-galang
kariktan – kagandahan
karsel – piitan, bilangguan, kulungan
katad – balat, kuwero
katatawanan – umor, balantong; biro, siste; komikada.
kati – pagbaba o pag-urong ng tubig; sumpong, sigla; kalansing o lagitik
kinapos – kinulang, hindi sapat; hikahos, salat, dahop
PY
kawan – langkay, isang grupo o pangkat; kulumpol, pulutong
klasikal na mitolohiya – mitolohiyang mula sa Rome at Greece, mitolohiyang GecoRoman
C
O
kompidensiyal – lihim
komplikasyon – hindi simple, magulo, mahirap
konklusyon – katapusan, hinuha o pasya
EP
E
D
kultura – ang kalinangan ng isang lipunan. Sinasalamin nito ang mga ideya, pananaw,
kaugalian, kakayahan at tradisyong umunlad ng isang lipunan. Bahagi rin nito
ang institusyong tagapaghubog ng kamalayan ng mamamayan tulad ng paaralan
(edukasyon), pahayagan, midya, relihiyon, at mga establisimentong pansining.
Kung minsan ay isang tiyak na pangkat na magpatuloy o gumawa ng ilang bagong
kilos.
kutob – sapantaha, kaba, hinala; pangamba, takot
lagom – paglalahat o pagbubuod
lanseta – kortapluma, laseta
lapastangan – walang-galang, walang pakundangan, mapang-alipusta
D
lathalain – isang sanaysay batay sa tunay na pangyayari na nagtataglay ng
pagpapaliwanag, sanligan at impresyon ng sumulat
latigo – kumpas, pamalo, pang hagupit sa kabayo
Latin – sinaunang wika ng mga Roman
libakin – tuyain, libakin, aglahi, kutyain
liberalisasyon – kaluwagan o di-mahigpit
ligaw – wild sa Ingles
liriko – isang uri ng tula na may kaayusan at katangian ng isang awit na nagpapahayag
ng matinding damdamin ng makata
lumbay – lungkot, hapis; dalamhati; pighati; tamlay
338
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
lumusong – pumanaog, bumaba
mafia – sikretong organisasyon ng mga taong gumagawa ng masasamang elemento
magapi – matalo, masupil, malupig, madaig, mabihag
maibsan – mabawasan
malilirip – makukuro, mapag-iisip-isip, mapagmumuni-muni, mapagninilay-nilay
manghuhuthot – taong umuubos ng salapi ng iba, maninipsip
maninimdim – magseselos
masidhi – maalab, matinding pagnanais
PY
materyalistiko – taong higit na pinahahalagahan ang materyal na bagay
mautas – matapos, mamatay, mayari
C
O
mito – myth sa Ingles,matatandang kuwentong bayan tungkol sa mga bathala, diyos
at diyosa at kakaibang mga nilalang, tungkol sa pagkakalikha ng daigdig, at iba
pang kalikasan, tungkol sa pinagmulan o pagkakalikha ng mga unang tao, tungkol
sa iba pang may kinalaman sa pagsamba ng tao sa kanilang anito
mitolohiya – kalipunan ng mga mito mula sa isang pangkat ng tao o kultura na
nagsasalaysay tungkol sa kanilang mga ninuo, bayani,diyos at diyosa, mga
supernatural na mga nilalang at naglalahad ng kasaysayan, agham o pag-aaral ng
mga mito
D
Mitolohiyang Norse o Mitolohiyang Eskadinaba – ang mitolohiyang mula sa
hilagang Europa kung saan ang mga tao ay nagsasalita ng Germanic languages
EP
E
Momma – halamang nginunguya ng mga taga Cordillera na panlaban sa lamig at
gutom. Sa mga taga-Ifugao ang pagnguya nito ay ginagawa bilang pakikipagugnayan sa kapwa.
monghe – pari
munsik – bulilit; karampot, katiting; maliit
nagbabantulot – nag-aatubili, nag-uurong-sulong, nag-aalanganin, natitigilan
D
nagpabuyo – nahimok, nahikayat, nakumbinse, naganyak, nakayag, nayaya
nagsipat-sipat – tumingin-tingin
nagtatampisaw – naglalaro sa tubig
nalipol – napuksa; napatay, naubos, nasaid
name – isang damong makamandag
nanagano – nagsakripisyo; dedikasiyon; pagtatalaga sa Diyos sa anumang
mangyayari o kapalaran
nananaghoy – nananangis, malakas na pag-iyak na may kasamang daing
nananariwa – nagunita, naalala, nagbalik sa isip
naninibugho – nagseselos, naiinggit, nangingimbulo
339
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
napahikbi – napaiyak, napanguyngoy
naparam – nawala, napawi, nagmaliw, nabura, naglaro
nasimot – nasaid, naubos, walang tira
nasulo – natanglawan
natigagal – nabagabag, natigatig, naligalig
naumid – hindi nakapagsalita, di-nnakaimik; natahimik
negatibo – masama, hindi maganda o mabuti
nyumba – bahay
PY
obra-Maestra – isang uri ng likhang-sining na napagkalooban ng mataas na uri ng
parangal; kinilala; naging tanyag at kakaiba sa uri nito; may taglay na kariktan.
ogene – malaking metal bell na ginawang mga igbo sa Nigeria.
paghimlay – paghiga, pag-idlip pagtulog, pamamahinga, paghilata
C
O
pagpapatiwakal – pagpapakamatay, pagkitilngsarilingbuhay
pagsasalat – pagdarahop, paghihikahos; laging kulang
pagsibol – pagtubo, pag-usbong, paglitaw
pag-utas – pagtapos, pagyari; pagpatay
D
painod-inod – dahan-dahan; paunti-unti
EP
E
paksang-diwa o tema (theme) – itoy pangunahing kaisipan ng tula, katha, dula,
nobela, sanaysay, kuwento ng isang pangkalahatang pagmamasid sa buhay ng
may-akda na nais niyang ipahatid sa mambabasa. Hindi ito dapat ipagkamali sa
sermon o aral. Hindi sapat na sabihing tungkol sa pagiging ina ang tema. Paksa
lamang itong maituturing. Ilahad ito ng ganito; kung minsa’y puno ng pagkasiphayo
kaysa kaligayahan ang pagiging ina.
palamara – sukab, lilo, taksil, traydor
palasak – karaniwan, ordinary; laganap, uso
D
palayan – bukid na taniman ng palay.
palunpong – halamang tumutubo mula sa bumagsak na buto, kumpol, langkay,
buwing, pumpon
panagimpan – pangarap, ilusiyon; hangarin, layunin, pita
panambitan – daing, tanguyngoy, panawagan, hinaing, luhog, dalangin
panangis – pag-iyak, pagluha
pandudusta – panlalait, panghahamak
pang-aalimura – pang-iinsulto, pangungutya, panlalait, panlilibak
pangdudusta – panghahamak, pang-aalipusta
340
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pangimbulo – pagkainggit
pang-uusig – pagtugis, pagsisiyasat; pagsasakdal
paniniwala – pananalig, akala; sariling palagay
panlilibak – panunuya, pangungutya, pang-uuyam, pang-iinsulto
panunuring pampanitikan – tumutukoy sa matalino at maingat na paghusga sa mga
bagay na pinupuna o sa anumang akdang pampanitikan
PY
panunuring pampelikula – pagrerebyu o pagsusuri ng pelikula kung saan ang
manunuri ay maingat na nagtitimbang at nagpapasya sa katangian nito. Tinutukoy
nito ang pagsusuri hindi lamang sa kahinaan at kakulangan nito kundi gayundin
sa mabubuting bagay na dapat isaalang-alang sa pagpapaganda ng pelikula para
sa pagmemerkado o pagmamarket (marketing) at ginagamit upang mahikayat o
mahimok ang mga madla (mga manonood, mga mambabasa, o mga tagapakinig
pasulyap-sulyap – pagtingin nang hindi matagal; panakaw na tingin
payak – simple, katutubo
C
O
patalastas – isang uri o anyo ng komunikasyon o pakikipagtalastasan
pensiyon – natatanggap na pera trabaho o naglingkod sa gobyerno ang nakatatanggap
nito
persona – nagsasalita sa isang akda
piging – bangkete, salu-salo, handaan, anyaya
D
pilapil – dikeng mababa na nakapaligid sa taniman ng palay, sa palaisdaan atbp;
palimping, pimpin, tarundong, latawan
EP
E
pinanday – hinubod, hinulma
pinangilagan – iniwasan
polisiya – mga patakarang ipinatutupad
positibo – mabuti, pasulong
prinsipyo – simulain; paniniwala, paninindigan
D
pumapawi – bumubura, inaalis, pinaglalaho, tinatanggal
putik – lupang basa o luad na malagkit; lusak, burak; pusali, lablab, lunaw
realismo – ipinapakita ng isang akdang pampanitikan na may realismong pananaw
ang katotohanan. Ipinalalasap nito ang buhay maging ito man ay hindi maganda.
Layunin nitong ilahad ang tunay na buhay.
rima – pagkakaroon ng pare-parehong tunog sa huling pantig sa huling salita ng
bawat taludtod
Roman – tumutukoy sa sinaunang lungsod ng Rome at mga teritoryo at mga taong
naninirahan dito
Rome – kabisera ng Italy na matatagpuan sa sentro ng bansa, sa lipunan, o posisyon
sa buhay
341
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sabsaban – kainan ng mga hayop, labangan
sakbibi – sakmal, puno
salamangkero – taong bihasa sa panlilinlang sa pamamagitan ng bilis ng kamay
sapulin – tamang-tama sa gitna; tamaan
sapupo – sapo, salo
silangan – dakong sikatan ng araw.
PY
simbolo – ito ang mga salita na kapag binanggit sa isang akdang pampanitikan
ay nag-iiwan ng iba’t ibang pagpapakahulugan sa mambabasa, isang bagay o
kaisipan na kumakatawan sa iba pang konsepto at maaaring bigyan ng maraming
antas ng kahulugan
sinauna – sa unang panahon, mula sa kabihasnan noong unang panahon
sofas – mandirigma
sugpuin – huwag palalain
C
O
soneto – isang uri ng tula na nagmula sa Italya na may labing apat na taludtod at
sampung pantig sa bawat taludtod
Sultan – pinakamataas na puno ng mga Muslim
suwi – anak, supling; sibol
talukbong – belo, pandong, saklob
D
talumpati – deklarasyon;diskurso;bigkas,resitasyon;pananalita sa harapan ng
maraming tao nang tuluyan.
EP
E
tambuli – sungay na kung hipan ay tumutunog nang malakas; kurneta, tambuyok
tamtam – maliit na tambol
tana – agimat na tari ng tandang
tanikala – kadena, kadenita, kadenilya; kawing-kawing na singsing na bakal
tari – matulis na patalim na ikinakabit sa paa ng manok
D
tauhang lapad – ang uri ng tauhan na hindi nagbabago ang katangiang taglay mula
simula hangang sa wakas ng kuwento
tayutay – ito’y isang anyo ng paglalarawang-diwa na kakaiba at malayo sa karaniwang
paraan ng pananalita at naglalayong magawang marikit upang maging mabisa at
kawili-wili ang pag-unawa at pagdama ng sinuman sa damdaming ipinahihiwatig
terorismo – sistematikong paggamit ng karahasan
tikis – pangyayamot, pang-iinis, pananadya
tumalilis – tumakas, umilag, palihim na umiwas
winasak – sinira
yapak – apak, tapak, tuntong; yurak; walang sapin sa paa; bakas
yumuyungyong – tumatangkilik; nalililiman, yumuyupyop
342
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
EP
E
D
C
O
PY
BIBLIOGRAPI
Mga Aklat
Aganan, Fernanda P. 1999. Sangguniang Gramatika ng Wikang Filipino. Quezon City:
Sentro ng Wikang Filipino, UP.
Alejandro, Rufino. 2001. Wika at Panitikan IV. Manila: Vibal Publishing House.
Anderson, Robert et. al. 1993. Element of Literature First Course. USA: Harcourt
Brace Jovanovich, Inc..
Arrogante, Jose A. et al. 2004. Panitikang Filipino- Antolohiya. Mandaluyong City:
National Bookstore.
Arrogante, Jose et al. 1991. Panitikang Filipino- Pampanahong Elektroniko.
Mandaluyong: National Bookstrore.
Arsenio L. Sumeg-ang. 2005. Ethnography of the Major Ethnolinguistic groups in the
Cordillera, Quezon City: Cordillera Schools Group, Inc. and New Day Publishers.
Atalia, Eros. 2011. Wag Lang Di Makaraos. Pasay City: Visual Print Enterprises.
Baisa-Julian, Aileen G. at Dayag, Alma M., 2012. Pluma III Wika at Panitikan para sa
Mataas na Paaralan. Quezon City: Philippines, Phoenix Publishing House, Inc.
Cariño,Maria Luisa A.,1990. Cordillera Tales. Quezon City: New Day Publishers.
Ceciliano, Jose C. 1991. Pamahayagang Pangkampus. Quezon City: Rex Bookstore.
Dillague, Nora M. 1990. Sandigan -Sining ng Komunikasyon para sa Mataas na
Paaralan. Manila: Phoenix Pub. House Inc.
English, Leo James. 1977. English-Tagalog Dictionary. Quezon City: Kalayaan Press
Mktg. Ent. Inc.
Ferrara, Cosmo F. et.al. 1991. Enjoying Literature. California: Glencoe/McGraw-Hill.
Gonzales, Lydia Fer. et.al. 1982. Panitikan sa Pilipino. Manila: Rex Book Store.
Hamilton, Edith. 1969. Mythology. New York: Warner Books Inc.
_______________. 1999. Mythology: Timeless Tales of Gods and heroes. Little Brown
and Company.
Jocson, Magdalene O. et. al. 2005. Filipino 2- Pagbasa at Pagsulat Tungo sa
Pananaliksik. Quezon City: Lorimar Publishing Co. Inc.
Lacsamana, Leodivico C., et.al. 2003. Filipino: Wika at Panitikan sa Makabagong
Henerasyon IV. Makati City: Diwa Learning Systems, Inc.
Longa, Asuncion B. et.al., 2010. Filipino I. Lipa City, Batangas,: United Eferza Academic
Publications, Co. .
Macaraig, Milagros B. 2000. Pagpapahayag, Retorika at Bigkasan. Manila : Rex
Bookstore, Inc.
________________. 2014. Sulyap sa Panulaang Filipino.Manila: Rex Book Store,
Inc.,
Mallinllin, Gabriel F. et.al. 2002. Kawil I - Aklat sa Paglinang ng Kasanayan sa Wika at
Literatura.,Manila: Rex Bookstore Inc..
Resuma, Vilma Mascarina. Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino
Komunikatibong Modelo.
Sagalongos, Felicidad E. 2013. Diksyunaryong Ingles-Filipino, Filipino-Ingles.
Madaluyong City: National Bookstore.
Santiago, Alfonso B. at Norma G. Tiangco. 2006. Makabagong Balarilang Pilipino.
Manila : Rex Bookstore, Inc.
Santiago, Alfonso O. 2003. Sining ng Pagsasalingwika-Ikatlong Edisyon. Manila: Rex
Bookstore.
Santiago, Jesus Manuel. 1998. Ang Matanda at ang Dagat. Sentro ng Wikang Filipino,
UP, Manila.
Santiago, Erlinda M. et.al 1989. Panitikang Filipino Kasaysayan at Pag-unlad
Pangkolehiyo.Manila: National Book Store.
343
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
EP
E
D
C
O
PY
Santos, Bernie C. at Corazon L. Santos. 2002. Kawil II -Aklat sa Paglinang ng
Kasanayan sa Wika at Literatura. Quezon City: Rex Bookstrore Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 1995. New Vicasian’s English-Pilipino
Dictionary. Pasig: Anvil Pub., Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 2001. English-Pilipino Dictionary. Pasig: Anvil
Publishing Inc..
Silverio, Julio F. Bagong Diksyunaryong Pilipino-Pilipino. Mandaluyong City: National
Boookstore.
Villafuerte, Patrocinio V. 2002. Panunuring Pampanitikan. Sampaloc, Manila: Rex
Bookstore Inc.
____________________. 2002. Talumpati, Debate at Argumentasyon. Valenzuela
City: Mutya Publishing House.
___________________. 2012. Pagpapahalaga sa Panitikan - Sining Pantanghalan.
Malabon City : JIMCYZVILLE Pub..
1980. Magandang Balita: Bibliya . Manila: Philippine Bible Society.
1987. Ninth New Collegiate Dictionary. USA: Merriam Webster Inc.
1996. Literature World Masterpieces. New Jersey,USA : Prentice Hall Inc,.
2011. Panahon -Ang Pag-ahon sa Hamon ng Pagbabago ng Klima. Kabang kalikasan
ng Pilipinas Foundation, Inc. at WWF-Phil.
344
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Internet
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.huffingtonpost.com/2011/01/03/dilma-rousseff-inaugurati_1_n_803450.html,
www.gov.ph/1986/02/25/inaugural-speech of president-corazon-c-aquino-on-feb-25-1986
http://www.destination360.com/caribbean/history
http://pinoyweekly.org/new/2012/10/para-sa-kagalingan-at-karapatan-ng-mga-bata/comment-page-1/
htpp:tl.wikipedia.org/wiki/mitolohiyangnordiko
http://bibleforchildren.org/PDFs/tagalog/Samson%20Gods%20Strong%20Man%20Tagalog.pdf
http://www.wattpad.com/71491550-norse-mythology
PY
https://www.google.com.ph/search?q=emoticon&tbm=isch&ei=zwy2U5izC4zsoATmxILgBQ#facrc=_&im
gdii=_&imgrc=6oOshmlrHhttp://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Reden/EN/JoachimGauck/Reden/2014/140131-MunichSecurity-Conference.html
C
O
http://www.scribd.com/doc/76742424/Sintahang-Julieta-at-Romeo-revised2
https://www.google.com.ph/search?q=romeo+and+juliet&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=yVezU87vB
c3AoASos4CQCg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#q=romeo+and+julietwilliam+shakespear
e&tbm=isch&facrc=_&imgdii=_&imgrc=wTz_JAvc6U_diM%253A%3BzgZVfo8uX0NKFM%3Bhttp%253
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fimages%252Fdickseeromeo.jpg%3Bhttp%253
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fotherbooks%252Fws_romeoandjuliet.html%3B
483%3B401
EP
E
D
https://www.google.com.ph/search?q=3+kings&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=5xuyU_2DFMbuoAT
B5IC4Aw&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#facrc=_&imgdii=_&imgrc=MW2HyXOy8Ng0zM%
253A%3BVaZtrQPIuoqASM%3Bhttp%253A%252F%252Fholidays.mrdonn.org%252F3kingsxmas.GIF
%3Bhttp%253A
http://tl.answer.com/Q/Ano ang mga anekdota ni Jose Rizal?
www.youtube.comwatch?v= ljNgw10mcs.Tsinelas ni Rizal.
http.//Iranian.com/main/bloglm.saadat-noury/first Iranian-mullah-who/was-master-anecdotes.html.
http.//www.a-gallery.de/docs/mythology.htm.
http.//www.a gallery.de/docs/mythology.htm.
D
www.livescience.com/39149-french-culture.html
https://www.google.com.ph/search?q=sample+stroyboard&esspv=2&biw=1366& bih = 667&1bm=isch &
imgil
En.Wikipedia.org/wiki/Epic of Gilgamesh
http://cdn.yardhype.com/wp-content/uploads/2012/11/Puppet-Dancing-in-South-Africa-yardhype.jpg
http://t1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSFqFdJx3RiKgKAfswPStnpcupqbc2P1DoVCGeFwdxzmvCj
T6SEx7oLkTU
http://www.anc.org.za/show.php?id=3132
https://www.google.com.ph/search?q=larawan+ng+kahirapan
https://www.google.com.ph/?gfe_rd=cr&ei=4BgMVI_wEYn8iAKqYQ&gws_rd=ssl#q=patalastas
http:// vjk112001.blogspot.com/2008/02/sa-mga-kuko-ng-liwanag-isang-suring.html
345
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
10
Filipino
EP
E
D
C
O
Modyul para sa Mag-aaral
D
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan.
Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon
na mag-email ng inyong mga puna at mungkahi sa Kagawaran ng
Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
ng kagamitan sa
pagtuturongngitoEdukasyon
ay magkatuwang na inihanda at
Kagawaran
sinuri ng mga edukador
mula sa mga
publiko at pribadong paaralan,
Republika
ng Pilipinas
kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang
nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at
mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
EP
E
D
C
O
PY
Filipino – Ikasampung Baitang
Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring
magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.”
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na
ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay
ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing
Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang
pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito.
Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng
materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang
karapatang-aring iyon.
Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at
yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa
Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung
ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa
mga may-akda.
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telephone blg. (02) 439-2204 o magemail sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral
D
Konsultant: Magdalena O. Jocson
Editor: Florentina S. Gorrospe, PhD
Mga Manunulat: Vilma C. Ambat, Ma. Teresa B. Barcelo, Eric O. Cariño,
Mary Jane R. Dasig, Willita A. Enrijo, Shiela C. Molina,
Julieta U. Rivera, Roselyn T Salum, Joselyn C. Sayson, Mary Grace A. Tabora,
at Roderic P. Urgelles
Mga Tagasuri: Joselito C. Gutierrez, Angelita Kuizon, Girlie S. Macapagal,
Marina G. Merida, Ma. Jesusa R. Unciano, at Evelyn Ramos
Mga Tagapangasiwa: Jocelyn DR. Andaya, Elizabeth G. Catao,
Cristina S. Chioco, at Evangeline C. Calinisan
Mga Tagaguhit: Ernesto F. Ramos Jr. at Jason O. Villena
Nag-layout: Camelka A. Sandoval
Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group Inc.
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address:
5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex,
Meralco Avenue Pasig City
Philippines 1600
Telefax:
(02) 634-1054 o 634-1072
E-mail Address:
imcsetd@yahoo.com
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
MODYUL 3
Mga Akdang Pampanitikan ng Africa
at Persia (Iran)
Panimula...................................................................................
Panimulang Pagtataya.............................................................
234
235
Aralin 3.1
A. Panitikan: Liongo.............................................................
B. Gramatika at Retorika: Pagsasaling-wika.......................
245
250
Aralin 3.2
PY
A. Panitikan: Mullah Nassreddin..........................................
B. Gramatika at Retorika: Diskursong Pasalaysay..............
Aralin 3.3
Aralin 3.4
C
O
A. Panitikan: Nelson Mandela: Bayani ng Africa..................
B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Tuwiran at Di-Tuwirang
Pahayag sa Paghahatid ng Mensahe................................
EP
E
D
A. Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay................
B. Gramatika at Retorika: Matatalinghagang Pananalita
at Simbolismo...................................................................
256
259
266
270
279
284
Aralin 3.5
A. Panitikan: Ang Alaga........................................................
B. Gramatika at Retorika: Mga Pahayag sa Pagsasaad
ng Opinyon.........................................................................
291
296
Aralin 3.6
D
A. Panitikan: Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali.........
B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag
ng Layon o Damdamin.......................................................
303
314
Aralin 3.7
A. Panitikan: Paglisan (Buod)...............................................
B. Gramatika at Retorika: Pang-ugnay na Gamit
sa Pagpapaliwanag............................................................
Glosaryo....................................................................................
MODYUL 4
323
328
335
EL FILIBUSTERISMO
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Modyul 3
PY
MGA AKDANG PAMPANITIKAN
D
EP
E
D
C
O
NG AFRICA AT PERSIA
233
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
I. PANIMULA
Ang panitikan ay nagpapakita ng pagbabago: pagbabagong mistikal, pagbabagong
bunsod ng magiting na pagkilos, pagbabago ng paniniwala, ng nakagawian, ng
pagkatao at ng takbo ng pamumuhay. Ang mga pagbabagong ito ay maningning
na masisilayan sa mga panitikan ng Africa at Persia (Iran) na nalinang ng paggamit
ng kawikaan at pambihirang katawagan, matatalinghaga at makatawag-pansing
pananalita, at ang pagpapaangat ng kamalayang kultural sa pamamagitan ng
paglalahad, pagsasalaysay, paglalarawan at pangangatuwiran.
C
O
PY
Sa Modyul 3, ganap na mauunawaan at mapahahalagahan mo ang mga
akdang pampanitikang buhat sa iba’t ibang panig ng Africa at Persia, gaya ng
mitolohiya ng Kenya, anekdota ng Persia, sanaysay ng South Africa, tula ng
Uganda, maikling kuwento ng East Africa, epiko ng Mali, at nobela ng Nigeria.
Matututuhan din ang mga kasanayang pangkomunikatibong hango sa pag-aaral
ng mga pamantayan sa pagsasaling-wika, diskursong pagsasalaysay, paggamit
ng tuwiran at di-tuwirang pahayag sa paghahatid ng mensahe, wastong gamit ng
simbolismo at matatalinghagang pananalita, mga salitang naglalahad ng opinyon,
mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon, o damdamin, at pang-ugnay na
nagpapaliwanag na magsisilbing katuwang sa pagsasakatuparan ng mga gawain
sa Modyul.
EP
E
D
Sa pagtatapos ng aralin, masasagot mo ang mga pokus na tanong na:
Paano naiiba ang mga akdang pampanitikan ng sa Africa at Persia sa iba pang
akda mula sa ibang panig ng mundo at paano nakatutulong ang kaalaman sa
gramatika at retorika sa pagpapalawak ng kaalaman sa kultura ng iba’t ibang
bansa. Inaasahang makalilikha ka ng komposisyong popular sa anyo ng patalastas
pantelebisiyon. Mamarkahan ang iyong pagganap sa sumusunod na pamantayan
a.) kasiningan, b.) kaangkupan, c.) kawastuhan, at d.) kawilihan.
D
Sa puntong ito, sasagutin mo ang kasunod na paunang pagsusulit sa
sagutang papel. Layon ng pagsusulit na sukatin ang iyong kaalaman sa mga
araling pag-aaralan. Simulan mo na!
234
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
II. PANIMULANG PAGTATAYA
Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot.
1. Ano ang tawag sa paglilipat ng pinakamalapit na katumbas na diwa at estilong
nasa wikang isasalin?
a. panlapi
c. pagpapakahulugan
b. gramatika
d. pagsasaling-wika
2. Ito ay nagpapahayag ng mga pangyayari o kasanayang magkakaugnay.
a. pangangatuwiran
c. paglalahad
b. paglalarawan
d. pagsasalaysay
PY
3. Ito ay pagpapahayag ng sariling opinyon, kaisipan, at ideyang binibigkas sa
harap ng maraming tao.
a. tula
c. talumpati
b. sanaysay
d. balagtasan
C
O
4. Panitikan na may suliraning kinakaharap ang pangunahing tauhan at nagiiwan ng isang kakintalan sa isip ng mambabasa.
a. nobela
c. dula
b. karilyo
d. maikling kuwento
5. Sagisag ito na kumakatawan sa isang tagong kahulugan.
a. idyomac. simbolismo
b. matatalinghagang pananalita
d. tayutay
EP
E
D
6. Ang tulang ito ay walang sukat at tugma ngunit mayaman sa matatalinghagang
pananalita.
a. pandamdamin
c. blangko berso
b. malaya
d. tradisyonal
7. Panitikang nasa anyong patula noong sinaunang panahon na kalauna’y naging
tuluyan.
a. epiko
c. sanaysay
b. anekdota
d. mitolohiya
D
8. Gamit ang ekwe napabalita ang pagkamatay ni Ogbuefi Ezeudu. Nakaramdam
ng kaunting sundot ng budhi si Okonkwo sapagkat nang huling makausap niya
si Ogbuefi Ezeudu ay noong bigyan siya nito ng babala tungkol sa pagkonsulta
sa orakulo na papatayin si Ikemefuna. Ano ang ibig sabihin ng salitang may
salungguhit?
a. Ito ay malaking metal bell na ginawa ng mga igbo sa Nigeria.
b. Ito ay yari sa shell na ginagamit bilang palamuti ng mga Africano.
Ginagamit din sa ritwal at paniniwalang panrelihiyon.
c. Ito ay isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sanga
ng kahoy. Isang uri ng tambol na may iba’t ibang uri at disenyo.
d. Ito ay espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng maskara ang tribu at
sumasanib sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaan
na ang mga Egwugwu ang pinakamataas na hukom sa lupain ng
Nigeria.
235
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
9. Batay sa pagsasalin sa kahon, alin ang unang-unang pamantayan dapat
isaalang-alang sa pagsasalin?
“Love excuses everything
believe all things,hopes all
things,endures all things”.
a.
b.
c.
d.
“Mapagpatawad ang pag-ibig,
pinaniniwalaan ang lahat ng bagay,
puno ng pag-asa sa mga bagay,
nakakaya ang lahat ng bagay.”
Basahin nang paulit-ulit.
Ikumpara ang ginawang salin.
Suriin ang bawat salita sa isinasalin.
May sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot.
PY
10. Piliin ang pinakamalapit na salin sa kasabihang nasa kahon.
“A negative mind will never give you a positive life”.
C
O
a. “Ang isip na negatibo ay di magbibigay ng buhay na positibo.”
b. “Ang kaisipang negatibo ay hindi ka mabibigyan ng positibong buhay.”
c. “Ang negatibong pag-iisip ay di magdadala sa iyo sa magandang
buhay.”
d. “Ang pag-iisip ng negatibo ay hindi magbibigay ng positibong buhay.”
EP
E
D
Para sa bilang 11 at 12
“Naalala ko pa noon kasalukuyan kaming nakasakay sa bangka nang humulagpos
ang isa kong tsinelas. Ang tsinelas ay ang gamit namin sa pagpasok at pagpunta
sa mga lakaran, kung saan ang bakya na gawa sa kahoy ay hindi nararapat.
Mabilis itong inanod sa tubig bago ko nahabol para kunin. Malungkot ako dahil
iniisip ko ang aking ina na magagalit dahil sa pagkawala ng aking tsinelas.
Tiningnan ako ng nagsasagwan nang kinuha ko ang aking isa pang tsinelas at
dali-dali kong itinapon sa dagat, kasama ang dasal na mahabol nito ang kapares
na tsinelas.
Hango sa “Ang Tsinelas” ni Jose Rizal
D
11. Kung susuriin ang binasa, anong katangian ng isang mahusay na pagsasalaysay
ang taglay nito?
a. Ito ay napapanahon.
b. Mahusay ang sumulat.
c. Kawili-wili ang paraan ng pagkakasulat.
d. Pangyayari ng mga karanasang magkakaugnay sa pinakamasining na
paraan ng pagpapahayag.
12. Sa bahagi ng kuwentong binasa, anong aral ang nais iparating nito?
a. katapatan sa bayan
b. pagpapahalaga sa kapwa
c. pagpaparaya para sa kapakanan ng iba
d. mahusay na pakikitungo sa kapwa kabataan
236
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 13-16
Ang espiritwal at pisikal na kaisahan na ating ibinabahagi sa lupaing ito ay
nagpapaliwanag sa lalim ng sakit na dala-dala ng ating mga puso sa tuwing
makikita natin ang ating bansa na nalulugmok sa di pagkakasundo, at sa tuwing
makikita natin ang pagtanggi, ang paglaban sa batas at paghihiwalay ng mga
tao sa mundo, ito ay dahil sa naging pambansang batayan ang nakamamatay
na ideolohiya at pagkakaroon ng rasismo.
Salin mula sa talumpati ni Nelson Mandela
PY
13. Ang rasismo na binanggit sa bahagi ng talumpati na iyong binasa ay
nangangahulugang ____________________.
a. pagtanggi at paglaban sa batas
b. pakikipag-unahan ng bawat bansa sa pag-unlad
c. malalim na sakit na dala-dala ng ating mga puso
d. hindi pagkakapantay-pantay na pagtingin sa magkaibang lahi
C
O
14. Ito ang epekto ng pagkakaroon ng nakamamatay na ideolohiya at rasismo.
a. pagtanggi sa rasismo
b. pagkalugmok ng sarili
c. espiritwal at pisikal na kaisahan
d. paghihiwalay ng mga tao sa mundo
EP
E
D
15. Ang isa sa maaaring maging dahilan ng pagkalugmok ng isang bansa ay ang
_________.
a. pagpapahirap sa mamamayan
b. pagkakaroon ng malupit na pinuno
c. pagpapairal ng kontrakwalisasyon sa mga manggagawa
d. di-pantay na pagtingin sa mga mamamayang iba-iba ang estado sa
buhay
16. Inaakala ko na manghihina ang kaniyang katawang pisikal at espiritwal
subalit nanatili siyang matatag at nakakapit sa Diyos. Ang mga salitang may
salungguhit ay nagpapahiwatig ng ____________.
a. paghihinuha
c. panghihikayat
b. paglalarawan
d. pangangatuwiran
D
17. Alin sa mga pahayag ang naglalahad ng damdaming nagbababala?
a. Tara, punta tayo roon.
b. Hindi kita iiwan, pangako iyan.
c. Huwag kang basta-basta magtiwala, ikaw rin.
d. Makabubuting ipagpaliban mo muna ang iyong pag-alis.
18. Basahin ang kasunod na taludturan mula sa tulang “Hele ng Ina sa Kaniyang
Panganay,” ano ang ibig sabihin ng salitang may salungguhit?
Ang poo’y di marapat pagnakawan,
Sa iyo’y wala silang masamang pinapagimpan.
a. naisc. hangad
b. mithid. pangarap
237
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
19. Ibaon mo na sa hukay ang kaniyang nagawang kasalanan sa iyo. Ano ang
ipinahihiwatig ng matalinghagang pahayag na may salungguhit?
a. itago
c. kalimutan
b. ilibing
d. magpatawad
Para sa bilang 20 at 21
PY
Ayaw ni Okonkwo sa mahihina. Sa ganoong paraan niya pilit na iwinawaksi ang
tumatak na pagkatao ng kaniyang amang si Unoka sa kanilang pamayanan.
Tamad, baon sa utang, mahina, at walang kuwenta sapagkat ni isang laban ay
walang naipanalo ang kaniyang ama. Mag-isang hinubog ni Okonkwo ang kaniyang
kapalaran. Nagsumikap maiangat ang buhay, nagkaroon ng maraming ari-ariang
sapat upang magkaroon ng tatlong asawa, titulo sa mga laban, at higit sa lahat
pagkilala mula sa mga katribo.
Hango sa Paglisan (Buod) Isinalin ni Juliet U. Rivera
C
O
20. Ano ang mahihinuha sa pagkatao ni Okonkwo batay sa kaniyang mga desisyon
sa buhay?
a. mapaghiganti
b. may iisang salita
c. puno ng hinanakit
d. may determinasyon sa buhay
EP
E
D
21. Sa iyong palagay, bakit gusto ni Okonkwo na makilala siya ng mga katribo?
a. mahina ang kaniyang ama
b. gusto niyang maghiganti sa kaniyang ama
c. dahil walang kuwenta ang kaniyang ama
d. gusto niya ng karangalan, pangalan, at katanyagan
22. Paano ang dapat na pagsusuri sa akda bilang isang salin?
a. maayos ang pagkakasalin
b. malaya at madaling maunawaan
c. nauunawaan ang nais ipabatid ng isinalin
d. Ang lahat ng wika ay may sariling bisa at kakayahan sa pagpapahayag
ng kulturang Pilipino at ng ibang bansa.
D
23. Sa pagsasalin, anong mga pinakamahalagang hakbang ang dapat na isaalangalang?
a. muling isalin
b. magdagdag at magbawas ng salita
c. ihambing sa iba ang ginawang salin
d. rebisahin ang salin upang ito’y maging totoo sa diwa ng orihinal.
238
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 24-25
Alanganing Dalaw
PY
Minsan kadudulog pa lamang ni Lieblings, isang tanyag na musikero, sa
hapag kainan nang may isang panauhing dumating.
“Naririto si Ginoong X, na inyong kaibigan,” pagbabalita ng utusan.
Gayon na lamang ang pagkayamot ng naabalang musiko at padarag na
sinabi, “Napakaalanganin naman ng oras ng dalaw na iyan. Dalhin mo siya sa sala
upang di mainip.”
Matapos ang isang masaganang hapunan, tinungo ni Lieblings ang
kinaroroonan ng kaibigan.
“Naku, dinaramdam kong napaghintay kita, pero laging eksaktong alas
siyete ang aming hapunan.”
“Alam ko,” ang tuyot na pakli ni Ginoong X, “ katunayan, iyan ang sinabi mo
sa akin nang anyayahan mo akong maghapunan dito sa inyo ngayong gabi.”
Halaw sa Little Book of Music Anecdote
ni Helen Kauffman
D
C
O
24. Batay sa binasang anekdota, tama ba ang naging pasiya ng musikero na
ipagpatuloy ang kaniyang hapunan bago harapin ang panauhin?
a. Oo, sapagkat hindi siya dapat malipasan ng gutom.
b. Hindi, sapagkat hindi mainam na paghintayin ang panauhin.
c. Hindi, sapagkat baka maaaring mahalaga ang sadya ng panauhin.
d. Oo, sapagkat ang pagkain ng hapunan sa ganap na alas siyete ng gabi
ay kaniyang nakagawian.
EP
E
25. Anong aral ang iyong natutuhan sa anekdotang binasa?
a. Tanggapin nang maayos ang mga panauhin.
b. Iwasan ang pagbabalat-kayo, ito’y hindi mabuting gawa.
c. Hindi mabuting unahin ang pansariling pangangailangan.
d. Tulungan nang taos-puso ang nangangailangan.
Para sa bilang 26-29
D
Sa tingin ko nga, mas mahal pa niya kami kaysa kaniyang sarili. Nang mawala
ang aming ama, ganoon na lamang ang pag-aalala namin sa kaniya. Inaakala ko
na manghihina ang kaniyang katawang pisikal at espiritwal subalit nanatili siyang
matatag at nakakapit sa Diyos.
26. Anong damdamin ang namamayani sa nagsasalaysay sa talata?
a. pagkalungkot
c. paghihinanakit
b. pagkabalisa
d. panghihinayang
27. Ano ang ipinahihiwatig ng pangungusap na Sa tingin ko nga, mas mahal pa
niya kami kaysa sa kaniyang sarili?
a. Gagawin ng magulang ang lahat para sa mga anak.
b. Alam ng magulang kung ano ang makabubuti sa mga anak.
c. Ibinibigay ng magulang ang mga luho ng anak para sa sarili nitong
kapakanan.
d. Ibibigay ng magulang ang mga pangangailangan ng mga anak.
239
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
28. Anong uri ng ina ang masasalamin sa talata?
a. malulungkutin subalit matatag
b. nangungunsinti sa kakulangan ng mga anak
c. mapagbigay para sa pangangailangang pisikal ng mga anak
d. inang mapagmahal sa mga anak at nagpapahalaga sa Diyos
29. Ano ang maaaring maging bunga ng pagkakaroon ng pananampalataya sa
Diyos ng isang ina?
a. katatagan ng buong pamilya.
b. panghihina ng espiritwal na aspekto.
c. pamumuhay ng masaganang materyal.
d. maraming pagsubok sa bawat miyembro ng pamilya.
C
O
PY
30. Pinasusuri ng iyong kaibigan ang kaniyang isinulat na kuwento. Kung
magmumungkahi ka sa kakulangan ng detalye nito, alin sa sumusunod na
pahayag ang iyong gagamitin?
a. Parang may kulang pang detalye
b. Ilagay mo ang detalye ng pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan.
c. Mas mabuti kung ilalagay mo ang ilang detalye ng pakikipagsapalaran
ng pangunahing tauhan.
d. Maaari ring maingat mong ilagay ang detalye tungkol sa
pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan.
D
31. Tinatapos mo ang huling saknong ng isinusulat na tula. Anong matatalinghagang
pananalita ang iyong ilalapat kung nais mong ipahiwatig ang salitang masipag?
a. bukas-palad
c. sawimpalad
b. kapos-palad
d. makapal ang palad
EP
E
32. Anong simbolismo ang akmang ilapat sa dalawang tulang binasa batay sa
talinghaga ng mga ito?
Ikalawang Tula
Samakatuwid, ako’y minahal.
Samakatuwid, ako’y lumigaya.
Samakatuwid, ako’y kapilas ng buhay.
Samakatuwid, ako’y nagtamasa ng
dangal.
At kung ako’y iyong nahambing sa
iba
na di nagkaisip na layuan siya,
disin ako ngayo’y katulad nila
nawalan ng buhay at isang patay
na.
D
Unang Tula
Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay
Salin sa Filipino ni Mary Grace A.
Tabora
a. araw at gabi
b. diyamante at bato Ang Matanda at ang Batang
Paruparo
Rafael Palma
c. halakhak at luha
d. puti at itim
240
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Para sa bilang 33
“Ika’y magtino, munting bata, baka pagliyabin ko ang iyong mga paa, dahil
ako ang pula’t mainit na baga.”
“Datapuwat ako, ako ang ulan na papawi sa baga: Ako ang malakas na
agos na tatangay sa iyo.”
“Ako ang makapangyarihang sutlang-puno ng bulak na matayog sa ibang
puno.”
“At ako, ako ang nananakal na baging na gagapang sa tuktok ng higanteng
kagubatan.”
“Husto na ang pangangatuwirang ito. Hindi mo mapapasakamay ang Mali.”
“Tandaan, walang silid para sa dalawang hari sa isang reyno Soumaoro;
pahintulutan mo akong agawin ang iyong puwesto.”
“Magaling, sapagkat digmaan ang iyong ninasa ika’y hindi ko uurungan
subalit itimo mong siyam na hari ang aking pinugutan ng ulo at inadorno sa aking
silid. Tunay na kaawa-awa, ang iyong ulo’y matatabi sa kapwa mo pangahas.”
“Ihanda mo ang iyong sarili Soumaoro, ang delubyo’y mananalasa, sasalpok
at bubura sa iyo sa lupa.”
C
O
Hango sa “Sundiata: Epiko ng Sinaunang Mali”
Salin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora
D
33. Batay sa tunggalian ng dalawang tauhan sa epiko, kaninong kilalang
personalidad ng kasaysayan sa bansa sila maihahambing?
a. Benigno Aquino II at Ferdinand Marcos
b. Ferdinand Magellan at Lapu-lapu
c. George W. Bush at Sadam Hussein
d. Nelson Mandela at Oliver Tambo
D
EP
E
Para sa bilang 34 at 35
Hindi naglaon, may mga dumating na misyonero sa Mbanta. Sa tulong ng isang
interpreter na si G. Kiaga, kinausap ni G. Brown, lider ng mga misyonero ng mga
taga-Mbanta. Ipinaliwanag niya sa mga ito na ang kanilang pagsamba sa diyosdiyosan ay isang malaking kasalanan. Hindi naman maunawaan noon ng mga
taga-Mbanta kung paanong ang Tatlong Persona ay naging iisang Diyos katulad
ng ipinaliliwanag ng mga misyonero tungkol sa dapat na pagsamba sa iisa lamang
na panginoon. Layunin naman ng mga misyonero na dalhin ang Kristiyanismo
sa Mbanta at hindi ang tuligsain sila. Nagkasakit si G. Brown at pinalitan ni Rev.
James Smith, isang malupit at bugnuting misyonero. Nagkaroon ng relihiyon
ang mga taga-Mbanta. Habang isinasagawa ang taunang seremonya para
sa pagsamba sa Bathala ng Lupa, hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng
isang Egwugwu, katumbas ng pagkitil sa espiritu ng mga ninuno. Kinabukasan,
sinunog ng Egwugwu ang tahanan ni Enoch at ang simbahang itinayo nina Rev.
Smith.
Hango sa Paglisan (Buod) Isinalin ni Juliet U. Rivera
34. Ano ang paniniwala ng mga misyonero tungkol sa pananampalataya?
a. Palaganapin ang Kristiyanismo.
b. May tatlong persona sa iisang Diyos.
c. Mabuti ang pagsamba sa mga diyos-diyosan.
d. Dapat magkaroon ng seremonya tungkol sa pagsamba sa Bathala.
241
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
35. Ano ang nangyari habang isinasagawa ang taunang seremonya ng pagsamba
sa Bathala ng Lupa?
a. Nagkasakit si G. Brown.
b. Sinunog ang tahanan ni Enoch.
c. Sumanib ang isang masamang espiritu.
d. Hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng isang Egwugwu.
Para sa bilang 36-50
Sumulat ng mabisang diyalogo na gagamitin sa bubuuing patalastas
pantelebisyon na nagtatanghal ng kagandahan ng alinmang bansa sa Africa at Persia.
PY
III. YUGTO NG PAGKATUTO
TUKLASIN
C
O
Sagutin ang paunang gawain na titiyak sa lawak ng kaalaman mo sa mga araling nasa
modyul.
GAWAIN 1: Pagkakakilanlan ng Bayan
Sagutin ang mga tanong. Gayahin sa sagutang papel ang kasunod na pormat.
Ano-ano ang kultura ng
Iran?
D
EP
E
D
Ano-ano ang kultura ng
Africa?
Ano ang naging ambag
nito sa panitikan?
Ano ang naging ambag
nito sa panitikan?
LINANGIN
Naririto ang mga araling aakay sa iyo upang lubos mong maunawaan at mapahalagahan
ang mga akdang pampanitikan ng Africa at Persia.
242
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.1
A. Panitikan: Liongo (Mitolohiya mula sa Kenya)
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
B. Gramatika at Retorika: Mga Pamantayan sa Pagsasaling-Wika
C. Uri ng Teksto:
Naglalahad
PY
Panimula
C
O
Ang Republika ng Kenya ay isang bansa sa Silangang Africa. Napalilibutan ito ng
Ethiopia sa Hilaga, Somalia sa Hilagang-Silangan, Tanzania sa Timog, Uganda
sa Kanluran, at Sudan sa Hilagang Kanluran. Kasama ang karagatang Indian
sa Timog-Silangan. Mayaman ang bansa sa mga akdang pampanitikan, sining
sa inukit na bato, arkitektura ang mga palasyo, at museo na yari sa putik, may
musika, at sayaw na ritmo ng pananampalataya ng kanilang lahi. Masasalamin
natin ang kanilang mga literatura sa pamamagitan ng kanilang mga mitolohiya na
higit na magpapakilala sa atin ng kultura at tradisyon ng bansang Kenya.
D
Ang Aralin 3.1 ay isang mitolohiya mula sa Kenya, bahagi ng araling ito
ang pagtalakay sa mga pamantayan sa pagsasaling wika. Inaasahang masasagot
mo ang mga pokus na tanong na: Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob
sa mitolohiya na may iba’t ibang batayan?; Paano magagamit nang angkop ang
mga pamantayan sa pagsasaling wika?
EP
E
Gayundin, inaasahang makapagsasalin ka ng alinmang akdang
pampanitikan mula sa bansang Africa at Persia batay sa sumusunod na
pamantayan: katapatan at kawastuhan.
D
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Ngayon ay handa ka nang simulan ang mga gawain upang malaman ang mga sagot
sa mga pokus na tanong: Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya
na may iba’t ibang bayani?; at Paano magagamit nang angkop ang mga pamantayan
sa pagsasalarawan?
GAWAIN 1: Magagawa Natin
Basahin ang kasunod na mitolohiya mula sa Africa.Suriin ito bilang pagpapahalaga at
sagutin ang kasunod na mga tanong sa sagutang papel.
243
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mashya at Mashayana: Mito ng Pagkalikha
3.
D
4.
Mga Sagot
C
O
1.
2.
Mga Tanong
Tungkol saan ang mitolohiya?
Ilarawan ang ginawa ni Ahriman Mainyu
at ang ginawa ni Ahura Ohrmuzd?
Ang pagpatay ba ni Ahura Ohrmuzd
kay Gayomard ang pinagmulan ng
suliranin ng kuwento? Patunayan.
Bakit tumulong sina Mashya at Mashyana
sa pakikipaglaban kay Ahriman Mainyu?
PY
Mula sa primebal na hayop na Gayomart na hindi lalaki at babae. Nagmula
ang ikaanim na paglikha ni Ahura Ohrmuzd. Sa kabilang banda, si Ahriman Mainyu na
sinasabing espiritu ng masama at naninirahan sa kadiliman ay naghangad na wasakin
ang lahat ng nilikha ni Ahura Ohrmuzd.
Inisip naman ni Ahura Ohrmuzd na patayin si Gayomard kaya nagpadala siya
ng demonesa sa katauhan ni Jeh.
Nagtagumpay ang demonesa, subalit nabihag siya ng buwan na si Mah. Mula
sa binhi ni Gayomard bago siya namatay ay lumago at mula sa kaniyang bangkay ay
may tumubong isang puno na pinagmulan ng lahat ng may buhay na halaman. At dito
nanggaling sina Mashya at Mashyana.
Tumulong si Mashya at Mashyana sa pakikipaglaban kay Ahriman Mainyu.
Nagkaroon ng mga anak sina Mashya at Mashyana na tig-15 kambal na kumalat sa
buong daigdig at maging mga lahi ng sangkatauhan.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
D
EP
E
Gawain 2: Piliin ang angkop na salin sa salitang nakaitalisado sa loob ng panaklong.
Isulat sa sagutang papel ang tamang sagot .
Noong unang (1.)
Time
(Bagyo, Oras, Panahon,) ang kalangitan at ang
kalupaan ay mag-asawa. Sila ay may dalawang anak na sina Langit at Tubigan.
Sila ay may kaniya-kaniyang (2.)
Covered
(palaruan, nasasakupan, palayan).
Galaxy­­
(kalawakan, lupain, kalangitan), at si (4.)
Si Langit ay diyosa ng (3.)
Pond
. (Kalikasan, Katubigan, Tubigan) naman ay diyosa ng katubigan. Sina
Langit at Tubigan ay (5.)
Married
(nagiibigan, nagpakasal, magkababata) at ang
naging anak nila ay apat, tatlo ang lalaki, at isa ang babae. Si Dagat ay (6.) Chic
(makisig, mayabang, mabait) malakas na lalaki at ang katawan ay mulato. Si Aldaw ay
(7.) Cheerful (masayahin, masigla, mainam) na lalaki na ang katawan ay ginto.Si
Bulan ay isang (8.)
Weak
(maginoong, mahinang, matabang) lalaki na ang
katawan ay ginto.Si Bulan ay isang mahinang lalaki na ang katawan ay kulay tanso.
Si Bitoon ang (9.) Only (tanging, marami, grupo ) babae na maganda ang katawan
at kulay (10.) Silver (pilak, ginto, tanso).
244
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin ang isang mitolohiya mula sa Kenya upang malaman mo kung masasalamin
ba dito ang kanilang kultura.
Liongo
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
C
O
PY
Isinilang si Liongo sa isa sa pitong bayang nasa
baybaying- dagat ng Kenya. Siya ang nagmamayari ng karangalan bilang pinakamahusay na
makata sa kanilang lugar. Malakas at mataas
din siya tulad ng isang higante, na
hindi
nasusugatan ng ano mang mga armas. Ngunit
kung siya’y tatamaan ng karayom sa kaniyang
pusod ay mamamatay siya. Tanging si Liongo at
ang kaniyang inang si Mbwasho ang nakaaalam
nito.Hari siya ng Ozi at Ungwana sa Tana Delta,
at Shangha sa Faza o isla ng Pate.
D
EP
E
D
Nagtagumpay siya sa pananakop ng trono
ng Pate na unang napunta sa kanyang pinsang
si Haring Ahmad (Hemedi) na kinilalang kaunaunahang namuno sa Islam. Ang pagbabago ay
naging mabilis mula sa Matrilinear na pamamahala ng mga kababaihan tungo sa
Patrilinear na pamamahala ng kalalakihan sa pagsasalin ng trono. Nais ni Haring
Ahmad na mawala si Liongo kaya ikinadena at ikinulong siya nito. Nakaisip si Lionggo
ng isang pagpupuri. Habang ang parirala (Refrain) nito ay inawit ng mga nasa labas
ng bilangguan, bigla siyang nakahulagpos sa tanikala na hindi nakikita ng bantay.
Nang makita ito ng mga tao, tumigil sila sa pag-awit. Tumakas siya at nanirahan sa
Watwa kasama ang mga taong naninirahan sa kagubatan. Nagsanay siyang mabuti
sa paghawak ng busog at palaso na kinalaunan ay nanalo siya sa paligsahan ng
pagpana. Ito pala’y pakana ng hari upang siya ay madakip at muli na naman siyang
nakatakas. Kakaunti lang ang nakaaalam tungkol sa matagumpay na pagwawagi ni
Liongo sa digmaan laban sa mga Gala (Wagala). Kaya naibigay ng hari ang kaniyang
anak na dalaga upang ang bayaning si Liongo ay mapabilang sa kaniyang pamilya.
­­­­
Nang lumaon si Liongo ay nagkaanak ng isang lalaki na nagtraydor at pumatay sa
kaniya.
- Mula sa http://www.a-gallery.de/docs/mythology.htm
GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan
Sa pamamagitan ng salita na nasa loob ng kahon ay tukuyin ang pinagmulan nito na
may kaugnayan sa mitolohiya.
Matrilinear
Ozi
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
245
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Patrilinear
Faza
Gala
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
______________________________________
C
O
PY
GAWAIN 4: Pag-unawa sa Akda
A. Sagutin ang mga tanong.
1. Ano ang suliranin ng tauhan?
2. Makatuwiran ba ang kaniyang naging desisyon? Patunayan.
3. Sumasang-ayon ka ba sa naging desisyon ni Liongo? Ipaliwanag.
4. Ano ang naging kilos at gawi ni Liongo?
5. Anong mahalagang aral ang nais nitong ipabatid mula sa iyong binasang akda?
2.
EP
E
1.
D
B. Ibigay ang mga pangyayaring kaugnay ng mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya
batay sa suliranin ng akda, kilos, at gawi ng tauhan. Gawin sa pamamagitan ng
story board. Ilagay sa sagutang papel.
D
3.
5.
4.
6.
Upang higit pang maunawaan ang katangian ng mito, basahin mo ang isang mitolohiya
na nagmula sa bansang Nigeria.
246
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Maaaring Lumipad ang Tao
Naisalaysay ni Virginia Hamilton
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
Sinasabing iniingatan ng mga taong nakalilipad
ang kanilang kapangyarihan kahit na inaalis nila
ang kanilang pakpak.Inililihim nila ang kanilang
kapangyarihan sa lupain ng mga alipin. Sila ay
nagbalatkayong mga tao mula sa Africa na may
maiitim na balat. Hindi na nila maaaring ipaalam
sa kanila kung sino ang nakalilipad at ang hindi.
PY
May matandang lalaki na nagngangalang
Toby, mataas ang kaniyang tindig. Samantalang
ang batang babae na dating may pakpak ay
si Sarah. Makikitang may batang nakatali sa
kaniyang likod. Nanginginig siya kung mabigat ang
mga gawain. Sa ganitong pangyayari sisigawan
siya ng tagapagbantay ng lupain.
C
O
Nagtatrabaho siya sa palayan mula sa
pagsikat ng araw hanggang sa paglubog nito.
Tinatawag nilang panginoon ang may-ari nito.
Inihalintulad raw siya sa kumpol ng putik, uling na kumikinang sa matigas na batong
nakasalansan na hindi matanggal.
D
Ang nagbabantay sa kanila ay nakasakay sa likod ng kabayo at itinuturo ang
mga aliping mabagal magtrabaho. Hinahampas ng latigo ang mga mabagal sa gawain
upang maging mabilis ang kanilang paggawa .
EP
E
Si Sarah ay naghuhukay at nag-aayos ng pilapil sa palayan, habang ang
bata ay tulog sa kaniyang likod. Nang magutom ang bata ay nagsimula itong umiyak
nang malakas. Hindi niya ito mapatigil, ibinaba niya ito at hinayaang umiyak nang
umiyak maski ayaw niya itong gawin dahil anak niya ang bata.
“Patahimikin mo iyan,” sabi ng tagapagbantay sabay turo sa bata. Hinawakan
niya sa balikat si Sarah hanggang sa mapaluhod ito. Hinampas niya ang bata ng
latigo. Samantala, si Sarah ay bumagsak naman sa lupa.
Ang matandang naroroon na si Toby ang tumulong kina Sarah. “Aalis ako
nang mabilis,” sabi niya pagdaka.
D
Hindi makatayo nang tuwid si Sarah. Napakahina niya, nasusunog na ng araw
ang kaniyang mukha. Ang bata ay umiiyak nang umiiyak. “Kaawaan mo kami, kaawaan
mo kami.” Malungkot si Sarah dahil sa nangyari, naghihimutok siya at napaupo na
lamang sa pilapil .
“Tumayo ka, ikaw, maitim na baka” hiyaw ng tagapagbantay, itinuro si Sarah
at muli na namang hinampas ng latigo sa hita at ang sako niyang damit ay naging
basahan. Ang dugo sa kaniyang sugat ay humalo sa putik, di siya makatayo.
Nandoon si Toby, ngunit kahit isa ay walang makatulong sa kaniya.
“Ngayon na, bago pa mahuli ang lahat.”
“Sige anak, ngayon na ang panahon,” sagot ni Toby “Humayo ka, kung alam
mo kung paano ka makaaalis.”
247
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Kum… yali, Kumbuba tambe,” at ang mga salita na may kapangyarihan
ang kanilang mabilis na nasambit nang pabulong at pabuntunghininga. Tumaas ang
isang paa ni Sarah sa hangin. Noong una ay di maayos ang kaniyang paglipad na
hawak-hawak nang mahigpit ang kaniyang anak. Naramdaman niya ang mahika, ang
misteryo ng salita ng Africa, sinabi niya na malaya na siya tulad ng isang ibon, na
animo’y balahibong umiilanlang sa hangin.
Ang bantay ay nagronda habang humihiyaw, sumisigaw. Samantalang
si Sarah, at ang kaniyang anak ay lumilipad sa bakuran, sa mga kahoy, sa mga
nagtataasang puno na hindi siya nakikita maging ng tagapagbantay. Lumilipad siyang
tulad ng isang agila hanggang sa unti-unti na silang makita ng mga taong nasa ibaba.
Walang sinoman ang makapagsalita tungkol dito, hindi makapaniwala, subalit nakita
nila ito.
C
O
PY
Nang sumunod na mga araw ay may nakitang patay na nakahandusay sa
maiinit na palayan, isang batang lalaki na alipin. Nakita siya ng tagapagbantay at
nilatigo siya, bumagsak ang bata. Pinuntahan siya ni Toby at sinabi nito ang salita
ng lumang Africa na minsan lang niyang narinig kaya hindi niya agad maintindihan.
Nakalimutan ng bata ang narinig niya. Nagtungo si Toby at muling naibulong sa bata,
nakuha niya ang tamang salita. Nagpagulong-gulong siya sa hangin. Pansamantala
siyang nakalipad at siya ay idinuyan sa mainit na simoy ng hangin at muli siyang
nakalipad.
D
Iba-iba pa ang bumagsak dahil sa init, naroon lagi si Toby. Umiiyak siya sa
nakikita niyang bumabagsak at nandiyan siya upang iabot ang kaniyang kamay
“kumkumka yali, kum… tambe!” Pabulong niyang sabi at muli na naman silang
nakalipad at pumailanlang sa hangin. Ang isang lumilipad ay maitim at may makislap
na tungkod habang sila ay nasa taas ng ulo ng tagapagbantay. Dumako sila sa pilapil,
sa palayan, sa bakuran, at sa batis na dinadaluyan ng tubig .
“Bihagin ang matanda,” sabi ng tagapagbantay.
EP
E
“Narinig ko siyang sinabi ang mahiwagang salita, bihagin siya.”
Samantala may isang tumatawag. Nakuha na ng tagapagbantay ang kaniyang
latigo upang itali si Toby. Kinuha niya ang kaniyang baril upang patayin ang negrong
si Toby.
D
Natawa lang si Toby, lumingon siya at ang sabi “heeee, heee! Hindi ninyo
kilala kung sino ako? Hindi rin ninyo alam kung sino pa ang ibang tulad naming nasa
palayan.” At muli niyang naibulong ang mahiwagang salita bilang pangako sa angkan
ng mga itim, sinabi niya ito sa lahat ng mga kalahi nilang nasa palayan sa ilalim ng
malupit na latigo.
“Buba… Yali... Buba... tambe…”
May napakalakas na sigawan at hiyawan ang baluktot na likod ay naunat,
matatanda at batang mga alipin ay nakalipad na magkakahawak-kamay. Nagsasalita
habang nakabilog animo singsing, umaawit pero hindi sila magkakahalo hindi pala sila
umaawit sila ay lumilipad sa hangin langkay-langkay na animo mga ibong tumatakip
sa asul na kalangitan, maiitim na anino. Hindi na mahalaga kung sila ay nakalilipad
nang napakataas. Tanaw nila ang plantasyon, ang taniman, paalis sa lupain ng mga
alipin. Lumilipad sila patungo sa kanilang kalayaan.
Kasabay nilang lumilipad si Toby at sila ay iniingatan nito. Hindi siya umiiyak,
hindi siya tumatawa, siya ay tagagabay. Nakita niya sa taniman ang mga katutubong
alipin na naghihintay kung sila ay makalilipad na tulad nila.
248
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Isama ninyo kami sa paglipad,” kanilang wika, pero sila’y natatakot sumigaw.
Hindi na nila nahintay na sila ay maturuang lumipad. Naghintay ng pagkakataon
na makatakbo “paalam” ang sabi ng matandang tumatawag na si Toby, “Kausapin mo
sila ulilang kaluluwa!” At siya ay lumipad at naglaho.
Sinabi ng tagapagbantay sa kanilang panginoon ang kanilang nasaksihan. “Ito
ay isang kasinungalingan, gawa lamang ng liwanag.” Subalit ang tagapagbantay ay
hindi nagsalita sapagkat alam niya ang totoo.
Ang mga aliping hindi nakalipad ay nagpatuloy sa pagkukuwento sa kanilang
mga anak. Ang pangyayaring ito ay hindi nila malilimutan. Naalala nila noong sila ay
malaya at nakaupo sa paligid ng kanilang lupang tinubuan.
PY
At sinabi nila ito sa mga bata, ang tungkol sa mga taong hindi nakalilipad
hanggang ngayon.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
EP
E
D
C
O
GAWAIN 5: Suriin Natin
Ihanay ang mga pangyayari sa kuwento gamit ang Story Ladder.
GAWAIN 6: Mahalaga ang Opinyon Mo
Magbigay ng mga kaisipang nakapaloob sa binasang mitolohiya. Itala sa tsart at
lagyan ng tsek (a) ang kolum kung ito ay makatotohanan o di makatotohanan at
ipaliwanag ang iyong sagot sa huling kolum.
Kaisipan
MK
DMK
Paliwanag
D
1.
2.
3.
4.
5.
249
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
ang pagsasaling wika ay ang paglilipat sa pinagsasalinang wika ng pinakamalapit
na katumbas na diwa at estilong nasa wikang isasalin? Ang isinasalin ay ang diwa
ng talata at hindi ang bawat salita na bumubuo rito.
(Santiago, 2003).
Mga Katangiang Dapat Taglayin ng Isang Tagapagsalin
1. Sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot. Nakukuha niya ang
kahulugan ng kaniyang isinasalin o siya’y mahusay na. Kumokonsulta sa
diksyonaryo. Nauunawaan niya ang maliit na himaymay ng kahulugan at
halagang pandamdamin taglay ng mga salitang gagamitin.
PY
2. Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang kasangkot sa
pagsasalin. Ang kaalaman sa gramatika ng dalawang wika sa pagsasalin ay
kailangang-kailangan ng tagapagsalin sa pagsusuri ng diwang nais ipabatid
ng awtor, gayundin sa wastong paggamit ng mga salita, wastong pagkakabuo,
at pagsusunod-sunod.
C
O
3. Sapat na kakayahan sa pampanitikang paraan ng pagpapahayag. Ang
kakayahang magsalita sa dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin at
kaalaman sa gramatika ay hindi sapat para makapagsalin. Kaya kung ang
lahat ng salin ay patas, nagiging higit na mahusay na tagapagsalin ang
manunulat.
D
4. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin. Marapat na ang tagapagsalin ay
may higit na kaalaman sa paksa. Sapagkat siya ay higit na nakaaalam at
nakauunawa sa mga konseptong nakapaloob dito.
5. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansang kaugnay sa pagsasalin.
EP
E
Walang higit na mabisa kaysa ibang wika. Ang lahat ng wika ay may sariling
bisa at kakayahan bilang kasangkapan sa pagpapahayag ng kulturang Pilipino at ng
ibang bansa.
Gabay sa Pagsasaling-wika
D
Basahing mabuti ang buong tekstong isasalin at unawain ang kabuuang diwa nito.
Tandaang mahalaga para sa tagapagsalin na magkaroon ng malawak na kaalaman
sa wikang isasalin at sa wikang pagsasalinan. Mahalaga rin ang kakayahang
magsulat nang maayos at maging pamilyar sa mga estilo ng pagsulat sa dalawang
wikang kasangkot sa pagsasalin.
1. Isagawa ang unang pagsasalin. Isaisip na ang isasalin ay diwa ng isasalin at
hindi salita.
2. Basahin at suriing mabuti ang pagkakasalin. Tandaang ang pagdaragdag,
pagbabawas, pagpapalit, o pagbabago sa orihinal na diwa ng isinasalin nang
walang napakalaking dahilan ay isang paglabag sa tungkulin ng tagapagsalin.
3. Rebisahin ang salin upang ito’y maging totoo sa diwa ng orihinal. Ayusin ang
bahaging hindi malinaw at nagbibigay ng kalituhan. Bigyang-pansin din ang
aspektong panggramatika ng dalawang wikang kasama sa pagsasalin.
Kung gagamit ng diksiyonaryo ay isaalang-alang ang iba’t ibang kahulugan
ng isang salita. Kakailanganin ng isang mag-aaral ang pagsasanay upang makuha
ang kahulugang angkop sa konteksto ng pangungusap.
250
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 1:
A. Isalin mo sa Ingles ang sumusunod na salita.
Tagapagbantay ___________________________
Misteryo___________________________
Nagpagulong-gulong
___________________________
Mahika___________________________
Kumikinang___________________________
B. Isalin sa Filipino ang kasunod na talata.
C. Isalin sa Filipino ang sumusunod:
PY
There was a great outcryin. The bent backs
straighted up, old, and young who were called
slaves and could fly joined hands. Say like
they would ring-sing but they didn’t shuffle in
a circle
2. The Yoruba believe that there is
a god, Ori, who supervise
people’s choice in heaven.
Kikuyo Literatura ng Africa
Literatura ng Africa
C
O
1. The Kikuyos are large tribe.
They speak a beautiful Bantu
language and lived on the slopes
of Movement Kenya.
Destiny (Yoruba)
D
3. In the days of King Solomon, three thousand years ago, there lived in
Ethiopia a dynasty of Queen, who reigned with great wisdom.
EP
E
The Queen of Ethiopia (Literatura ng Africa)
Pagsasanay 2: Suriin ang salin ng mitolohiyang “Maaring Lumipad ang Tao” gamit ang
kasunod na talahanayan. Lagyan ng tsek (a) ang mapipiling eskala: 5 – Napakataas,
4 – Mataas, 3 – Mataas-taas, 2 – Hindi mataas, at 1 – Paunlarin pa.
D
The Overseer rode after her,
hollerin,” Sarah flew over the
fences. She flew over the woods,
tall trees could not snag her. Nor
could the Overseer. She flew like an
eagle. Now, until she was gone
from sight. No one dared speak
about it. Couldn’t belive it. But it
was, because they that was there
saw that it was.
Ang bantay ay nagronda
habang humihiyaw, sumisigaw.
Samantalang si Sarah at ang
kaniyang anak ay lumilipad sa
bakuran, sa mga kahoy, sa mga
nagtataasang puno na hindi siya
nakikita maging ng tagapagbantay.
Lumilipad siyang tulad ng isang
agila hanggang sa unti-unti na
silang makita ng mga taong nasa
ibaba. Walang sinuman ang
makapagsalita tungkol dito, hindi
makapaniwala, subalit nakita nila
ito.
251
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Katangian
Sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot.
1
2
3
4
5
Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang
kasangkot sa pagsasalin.
Sapat na kaalaman sa uri ng panitikang isasalin.
Sapat na kaalaman sa paksang isasalin.
Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansa
kaugnay sa pagsasalin.
C
O
PY
Sagutin ang sumusunod na tanong.
1. Ano ang masasabi mo sa pagkakasalin ng teksto? Angkop ba ang mga ginamit
na salita sa pagsasalin? Tama ba ang pagkakasunod-sunod ng mga ideya?
Patunayan.
2. Paano nakatulong sa iyo ang binasang teksto na nakasalin sa Filipino?
3. Kung ang bersyong nasa Ingles lang ang binasa mo, ganito rin kaya ang
pagkaunawa mo sa teksto? Pangatuwiran.
4. Paano nakatutulong ang pagsasaling-wika ng mga akda sa pagpapahalagang
pampanitikan?
Pagnilayan at Unawain
D
Sagutin ang mga pokus na tanong na nasa loob ng kahon.
EP
E
1. Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya na may iba’t
ibang batayan?
2. Paano magagamit nang angkop ang mga pamantayan sa pagsasaling-wika?
Ilipat
D
Isa kang mahusay na tagapagsalin. Napili ka ng embahada ng Africa at
Persia upang isalin ang kanilang mga mitolohiya sa wikang Filipino upang
maipakilala ang kanilang bansa sa buong daigdig. Tiyaking magagamit mo
ang mga pamantayan sa pagsasaling-wika.
A. Katapatan................. ................................................................. 50 puntos
B. Kawastuan ................................................................................. 50 puntos
Kabuuan ....................................................................................100 puntos
Binabati kita! Matagumpay mong naisagawa ang mga gawain sa araling ito.
Kung may hindi ka pa lubos na naunawaang paksa ay maaari mong balikan ang salin
sa modyul. Kung malinaw na sa iyo ang lahat ay maaari ka nang magpatuloy sa iyong
paglalakbay sa mundo ng anekdota.
252
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.2
A. Panitikan:
Mullah Nassreddin (Anekdota mula sa Persia/Iran)
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
B. Gramatika at Retorika: Gramatikal, Diskorsal, Estratedyik sa
Pagsasalaysay ng Orihinal na Anekdota
Nagsasalaysay
PY
C. Uri ng Teksto:
Panimula
C
O
Sa Persia (Iran), ang kanilang mga lupain, mga tao na binabanggit kasama ng
Medo, at mga Persiano ay magkakaugnay na mga bayan ng sinaunang Tribong
Aryano. Mayaman sa sining tulad ng pagpana at pangangabayo. Ang pagsasabi
ng katotohanan ay makikita sa literaturang naiambag nila sa maraming bansa sa
daigdig.
D
Ang Aralin 3.2 ay tungkol sa anekdota ng Persia (Iran) na kakikitaan ng mga
kasabihan, relihiyon sa paniniwalang Sufism, pagpapaunlad ng isang indibiduwal sa
pamamagitan ng pandama. Masusuri rin ang kanilang matapat na pakikipamuhay
sa kapwa at mga naiambag ng kanilang mahusay na mga manunulat sa mundo ng
pilosopiya at paniniwala. Kasabay din nito ang pagpapaunlad ng iyong kasanayan
sa pagsasalaysay.
EP
E
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagmumungkahi at
makapaglalapat ng isang matalinong desisyon batay sa pangyayaring makapagiiwan ng kakintalan o aral sa mga bumabasa.
D
Aalamin mo kung paano naiba ang anekdota sa mga kauri nito. Gayundin
kung paano nakatulong ang diskursong pasalaysay sa pagsulat at pagbasa ng
mga anekdota batay sa sumusunod na pamantayan: a.) Ang pamagat ay maikli,
orihinal, at napapanahon, b.) mahalaga ang paksa o diwa, c.) maayos at di-maligoy
ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari, at d.) kaakit-akit na simula at may
kasiya-siyang wakas.
253
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Akasya o Kalabasa
Consolation P. Conde
PY
Gawain 1: Basahin mo ang isang anekdota at iyong suriin ang mga pangyayari sa
binasa na may kaugnayan sa pagdedesisyon sa pamamagitan ng pagpunan sa
talahanayan.
C
O
Hindi maikakaila na kung malaki ang puhunan ay maaaring tumubo rin iyon nang
malaki kaysa maliit ang naturan. Gayundin ang paghahanda at pagpupunyagi ng tao
na pinamumuhunanan ng puu-puung taong pag-aaral at pagpapakasakit. Karaniwan
nang sa may mataas na pinag-aralan ay maamo ang kapalaran. At ito’y maitutulad din
nga sa paghahalaman.
Pasukan na naman. Nagbukas na ang mga pamantasan at matataas na
paaralan sa Maynila.
Samantala, sa nayon ng Kamias, hindi kalayuan sa lungsod…
D
Maagang nagbangon nang umagang yaon si Aling Irene at inihanda
kapagkaraka ang mga pangangailangan ng kabutong anak na si Iloy. Si Mang Simon
naman ay hindi muna nagtungo sa linang upang samahan sa pagluwas ang anak na
pag-aaralain sa Maynila.
EP
E
Awa naman ng Diyos ay maluwalhating nakarating sa lungsod ang mag-ama.
Isang balitang paaralang sarili ang kanilang tinungo agad. Dinatnan nila ang tagatala
na abalang-abala sa pagtanggap ng di-kakaunting mga batang nagsisipagprisinta.
Nagpalinga-linga si Mang Simon. Nang makita ang babalang nakasabit sa may
pintuan ng Tanggapan ng Punung-guro ay kinawit sa bisig si Iloy. “Halika at makikipagusap muna ako sa punung-guro.”
D
“Magandang umaga po sa kanila,” panabay na bating galang ng mag-ama.
“Magandang umaga po naman,” tugon ng punung-guro na agad namang
nagtindig sa pagkakaupo at nag-alok ng upuan. “Ano po ang maipaglilingkod ko sa
kanila?”
“E, ibig ko po sanang ipasok ang aking anak dito sa inyong paaralan.”
“A, opo. Sa ano po namang baitang?” usisa ng punung-guro.
“Katatapos pa po lamang niya ng elementarya sa aming nayon noong
nakaraang Marso,” paliwanag ni Mang Simon.
“Kung gayon po’y sa unang taon ng haiskul, ano po?”
“Ngunit… ibig ko po sanag malaman kung maaaring ang kunin na lamang niya
ay isang maikli-ikling kurso ukol sa isang tanging karunungan upang siya’y makatapos
agad, maaari po ba?”
254
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Aba, opo,” maaga pa na tugon ng punong-guro. “Maaaring ang lalong
pinakamaikling kurso ang kaniyang kunin. Iyan ay batay sa kung ano ang gusto
ninyong kalabasan niya. Kung ang nais ninyo ay magpatubo ng isang mayabong na
punong akasya, gugugol kayo ng puu-puung taon, subalit ang kakailanganin ninyo ay
ilang buwan lamang upang makapaghalaman kayo ng isang kalabasa.”
Dili di natubigan si Mang Simon sa huling pangungusap ng punong-guro.
Gayundin si Iloy. Pagkuwan ay nagbulungan ang mag-ama.
At… umuwi nang nag-iisa si Mang Simon. Habang naglalakbay na patungong
lalawigan ay tatambis-tambis sa sarili: “A, mabuti na nga ang kunin niyang buo ang
kurso sa haiskul at saka na siya kumarera. Higit na magiging mayabong ang kaniyang
kinabukasan.”
- Mula sa Diwang Kayumanggi. 1970
C
O
GAWAIN 2: Ating Suriin
Kaugnay na Pagdedesiyon
PY
Pangyayari
1. Ang akdang “Akasya o Kalabasa’’ ay isang anekdota. Ibigay ang mga katangian
ng akda?
2. Paano naiiba ang anekdota sa iba pang mga kauri nito?
3. Ipaliwanag ang mga pangyayari gamit ang diskursong pagsasalaysay.
D
GAWAIN 3: Buuin mo
D
EP
E
Sumulat ng isang karanasang hawig ang paksa sa binasang anekdota.
Maaaring tungkol sa sarili o isang kakilala. Pagkatapos mong maisagawa ang mga
gawain, basahin ang isang anekdota mula sa bansang Iran upang makilala ang
kanilang mga paniniwala at prinsipyo. Tingnan natin kung nagtataglay ito ng mga
elemento ng isang anekdota.
Alam mo ba na...
ang anekdota ay isang kuwento ng isang nakawiwili at nakakatuwang pangyayari
sa buhay ng isang tao? Layon nito ay makapagpabatid ng isang magandang
karanasan na kapupulutan ng aral. Ito’y magagawa lamang kung ang karanasan o
ang pangyayari ay makatotohanan.
Isang malikhaing akda ang anekdota. Dapat na ang bawat pangungusap
ay kukuha ng interes ng mambabasa. Dapat na ang panimulang pangungusap ay
kapana-panabik. Ang isang magandang panimula ay magbibigay ng pagganyak sa
mambabasa at mahihikayat na ipagpatuloy ang pagbasa ng anekdota.
Naririto ang ilang katangian ng anekdota:
a. May isang paksang tinatalakay. Ito ay dapat bigyan ng kahulugan sa pagsulat
ng anekdota. Lahat ng mga pangyayari ay dapat mabigyan ng kahulugan sa
ideyang nais ilahad.
b. Ang isang anekdota ay nagdudulot ng ganap na pagkaunawa sa kaisipang nais
nitong ihatid sa mga mambabasa. Di dapat mag-iwan ng anumang bahid ng
pag-aalinlangan na may susunod pang mangyayari.
Tl.answer.com/o/Ano_ibig_sabihin_ng_anekdota
255
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Kung saan magpunta si Mullah ay naroon ang tawanan. Dalubhasang pilosopo at
tagapayo siya ng mga hari sa kanilang lugar. Nagsimula ang kaniyang mga kuwento
sa Persia. Naniniwala ang Sufis na ang pagpapatawa ay nagdudulot ng kasiyahan
sa bawat tao. Isinilang siya sa bayan ng Eskishehir (ak Shehir). Dakilang guro sa
pagpapatawa na siyang naging behikulo ng mga manunulat para sa pagbuo ng
kaisipan at paniniwala na di-makakasakit subalit nakapagbibigay-sigla sa mambabasa.
Iyong alamain kung paano naiba ang anekdota ng Persia sa iba pang mga kauri nito.
C
O
Si Mullah Nassreddin na kilala bilang Mullah
Nassr-e Din (MND) ang pinakamahusay sa
pagkukuwento ng katatawanan sa kanilang
bansa. Lagi itong naaalaala ng mga Iranian na
dating mga Persiano noong sila ay mga bata
pa. Libo-libong kuwento ng katatawanan ang
naiambag ni Mullah Nassreddin sa kanilang
lipunan. Tinagurian din siyang alamat ng sining
sa pagkukuwento dahil sa mapagbiro at puno ng
katatawanang estilo sa pagsulat. Nagpasalin-salin
sa bibig ng mga tao ang kaniyang mga naisulat
mula noon magpasahanggang ngayon.
PY
Mullah Nassreddin
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
D
EP
E
D
Naimbitahan si Mullah Nassreddin upang
magbigay ng isang talumpati sa harap ng maraming
tao. Sa pagsisimula niya, nagtanong siya, “Alam
ba ninyo ang aking sasabihin?” Sumagot ang mga
nakikinig “Hindi,” kung kaya’t kaniyang sinabi “Wala akong panahong magsalita sa
mga taong hindi alam ang aking sasabihin,” at siya ay umalis. Napahiya ang mga tao.
Inanyayahan siyang muli upang magsalita kinabukasan. Nang muli niyang tanungin
ang mga tao ng katulad na katanungan ay sumagot sila ng “Oo,” sumagot si Mullah
Nassreddin “Kung alam na pala ninyo ang aking sasabihin, hindi ko na sasayangin
ang marami ninyong oras” muli siyang umalis. Ang mga tao ay nalito at nataranta sa
kaniyang naging sagot. Sinubukan nilang muli na anyayahan si Mullah Nassreddin
upang magbigay ng pahayag at muli siyang nagtanong “Alam ba ninyo ang aking
sasabihin?” Handa na ang mga tao sa kanilang isasagot ang kalahati ay nagsabi ng
“Hindi,” at ang kalahati ay sumagot ng “Oo,” kung kaya’t muling nagsalita si Mullah
Nassreddin “Ang kalahati ay alam ang aking sasabihin, kaya’t kayo ang magsasabi sa
kalahati na di alam ang aking sasabihin,” at siya ay lumisan.
- Mula sa http://iranian.com/main/blog/m-saadat-noury/frist-iranian-mullah-who-wasmaster-anecdotes.html
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
A. Tukuyin ang kasingkahulugan ng mga salitang nakasulat nang pahilig sa
pangungusap. Piliin sa loob ng kahon at isulat lamang ang titik ng iyong sagot sa
patlang.
a. lumisan
______1.
______2.
b. nalito
c. napahiya
d. sayangin
e. naimbitahan
Ang mga taong nakikinig sa kaniya ay nagulumihanan.
Ang sermon na ginawa ni Mullah ay dapat pag-aralan at huwag itong
aksayahin.
256
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
______3.
______4.
______5.
Nangimi ang mga nakikinig sa kaniyang Homilya.
Muli na naman siyang inanyayahan sa simbahan.
Agad siyang umalis matapos makapagsalita sa harap ng mga tao.
GAWAIN 5: Ating Suriin
A. Sagutin ang mga gabay na tanong.
C
O
PY
1. Ilarawan si Mullah.
2. Anong katangian ng pangunahing tauhan ang naibigan mo? Bakit?
3. Anong pamamaraan ng pangunahing tauhan ang ginampanan upang siya ay
makilala bilang pinakamahusay sa larangan ng pagpapatawa?
4. Sumasang-ayon ka ba sa paraan ng kaniyang pagtuturo sa mga tao?
5. Sino sa kasalukuyang panahon ang maihahambing natin kay Mullah?
Patunayan ang sagot.
6. Anong pangunahing kaisipan ang hatid ng akda sa mambabasa?
7. Kung ikaw ay mabigyan ng pagkakataon na gumawa ng isang anekdota anong
paksa ang nais mong isulat? Bakit?
8. Paano naiba ang anekdota sa mga iba pang kauri nito? Masasalamin ba ang
kanilang paniniwala at prinsipyo sa kanilang mga isinulat?
B. Suriin ang mahalagang bahagi ng Anekdota “Mullah Nassreddin.” Gawin ito sa
pamamagitan ng pagbuo ng tsart na nasa ibaba.
Mullah Nassreddin
D
Panimula:
EP
E
Tunggalian:
Kasukdulan:
Kakalasan:
D
Wakas:
Narito ang isang anekdota ni Saadi. Ang mga sulat ni Saadi ay naitala dahil sa dalawang
kadahilanan: Una ang pagiging simple sa paggamit ng direktang lengguwahe o salita
upang makabuo ng isang mahusay na aklat para sa pagsisimula ng mga mag-aaral na
Persiano. Ikalawa, binubuo ito ng simpleng kasabihan at mga kuwento na itinuturing
na mahusay na mga pahayag ng paniniwalang Sufi.
Para sa Sufis, ang Sufism ay hindi lamang relihiyon o pilosopiya, bahagi ito
ng buhay. Wala itong kaugnayan sa bagay at lugar at hindi rin ito nagpapahalaga sa
oras, pera o maging karangalan. Nakapokus ito sa pagpapaunlad ng isang indibidwal
sa pamamagitan ng kanilang mga pandama.
257
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang pagkaunawa sa Sufi ay maihahalintulad sa pagbibinata o pagdadalaga
na kung paanong ang bata ay nagkakaroon ng kaalaman sa kaniyang pagbibinata/
pagdadalaga. Matutuhan ng tao ang kaalamang Sufi sa proseso, pag-unawa at
pagsasanay.
Sa kanilang paglalakbay, hinihiling ang magandang ikabubuhay at taimtim na
dumadalangin sa awa at pag-ibig ng Diyos. Sa kanilang mga panulat ng naisasalaysay
ang hiwaga na naabot ni Saadi gayundin ang kaniyang pagbabahagi ng kaniyang
kaalaman sa buong mundo.
Mula sa mga Anekdota ni Saadi
Persia
ni Idries Shah
Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles
PY
Mongheng Mohametano sa kaniyang pag-iisa.
C
O
Isang araw, ang mongheng Mohametano ay nagiisa at namamanata sa disyerto. Ang Sultan naman
na namamaybay sa kaniyang ruta, sa kaniyang
nasasakupan ay matamang nagmamasid sa mga
tao. Nakita niya na hindi nagtaas ng kaniyang ulo
ang Mongheng Mohametano habang dumadaan
siya.
D
Nagalit ang Sultan at nagwika “Ang nakasuot
ng balabal ay walang pakiramdam, tulad siya ng
hayop, hindi siya nagtataglay ng paggalang at
kababaang loob.”
EP
E
Kung kaya’t ang vizier o ministro ay nagwika “Mongheng Mahametano! Ang
Sultan ng buong mundo ay nagdaan sa iyong harapan. Bakit di mo siya binigyan ng
kaukulang paggalang?”
Sumagot ang Mongheng Mohametano, “Hayaan mong ang Sultan ang
magbigay ng paggalang para hanapin ang magbebenipisyo sa kaniyang magandang
gawa. Sabihin mo sa kaniya, ang hari ay nilikha para sa kagalingan ng kaniyang
nasasakupan at hindi nilikha ang mamamayan para paglingkuran ang Sultan.”
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
GAWAIN 6: Ating Kilalanin
D
Kilalaning mabuti si Saadi, punan ang Character Web sa ibaba.
SAADI
258
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 7: Sagutin Natin
Ihambing ang anekdota sa iba pang mga akdang pampanitikan. Gayahin ang pormat
sa sagutang papel at isulat ang sagot.
Anekdota
Talambuhay
Tala ng Paglalakbay
(Travelogue)
Paksa
Tagpuan
PY
Paraan ng
pagkakasulat
Mensahe/Aral
GAWAIN 8: Ating Palawakin
C
O
Nilalaman
A. Magmungkahi at maglapat ng isang matalinong desisyon batay sa pangyayaring
nakapag-iwan ng kakintalan o aral.
EP
E
D
B. Isulat ang karanasang nangingibabaw sa nabasang anekdota.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
D
Alam mo ba na...
ang pagsasalaysay ay isang diskurso na naglalatag ng mga karanasang
magkakaugnay? Pagkukuwento ito ng mga kawili-wiling pangyayari, pasulat man
o pasalita. Itinuturing ito na pinakamasining, pinakatanyag, at tampok na paraan
ng pagpapahayag. Ito rin ang sinasabing pinakamatandang uri ng pagpapahayag
sapagkat dito nagsimula ang alamat o epiko, at mga kuwentong bayan ng ninunong
mga Pilipino maging sa ibang bansa man.
Ang pagpili ng paksa ang unang mahalagang hakbang sa pagsulat ng
pagsasalaysay. Kailangang ito ay maganda at kawili-wili. Bukod dito, mahalaga
ring napapanahon ito at may dalang lugod at kabutihan sa mga mambabasa.
259
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilan sa dapat isaalang-alang sa pagpili ng paksa
ANG MGA MAPAGKUKUNAN NG PAKSA
PY
1. Kawilihan ng Paksa – Dapat ay likas na napapanahon; may mayamang
damdaming pantao, may kapana-panabik na kasukdulan, naiibang tunggalian,
at may malinaw at maayos na paglalarawan sa mga tauhan at tagpuan.
2. Sapat na Kagamitan – Mga datos na pagkukunan ng mga pangyayari.
3. Kakayahang Pansarili – Ang pagpili ng paksa ay naaayon din sa kahusayan,
hilig, at layunin ng manunulat.
4. Tiyak na Panahon o Pook – Ang kagandahan ng isang pagsasalaysay ay
nakasalalay sa malinaw at masining na paglalarawan ng panahon at pook
na pinangyarihan nito. Kaya, mahalagang iwasan ang labis na paghaba
sa panahong sakop ng salaysay at pagbanggit ng napakaraming pook na
pinangyarihan ng salaysay.
5. Kilalanin ang mambabasa – Sumusulat ang tao hindi para lamang sa kaniyang
pansariling kasiyahan at kapakinabangan, kundi para sa kaniyang mambabasa.
EP
E
D
C
O
1. Sariling Karanasan – Pinakamadali at pinakadetalyadong paraan ng
pagsasalaysay ng isang tao sapagkat ito ay hango sa pangyayaring naranasan
ng mismong nagsasalaysay.
2. Narinig o napakinggan sa iba – Maaaring usapan ng mga tao tungkol sa isang
pinagtatalunang isyu, mga balita sa radyo at telebisyon, at iba pa. Subalit,
tandaang hindi lahat ng narinig sa iba ay totoo at dapat paniwalaan. Mahalagang
tiyakin muna ang katotohanan bago isulat.
3. Napanood – Mga palabas sa sine, telebisyon, dulaang panteatro, at iba pa.
4. Likhang-isip – Mula sa imahinasyon, katotohanan man o ilusyon ay makalilikha
ng isang salaysay.
5. Panaginip o Pangarap – Ang mga panaginip at hangarin ng tao ay maaari ring
maging batayan ng pagbuo ng salaysay.
6. Nabasa – Mula sa anumang tekstong nabasa kailangangang ganap na
nauunawaan ang mga pangyayari.
MGA URI NG PAGSASALAYSAY
D
1. Maikling Kuwento – Nagdudulot ng isang kakintalan sa isip ng mga mambabasa
sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang pangyayari sa buhay ng
tauhan.
2. Tulang Pasalaysay – Patulang pasalaysay ng mga pangyayari sa pamamagitan
ng mga saknong.
3. Dulang Pandulaan – Binibigyang diin dito ang bawat kilos ng mga tauhan, ang
kanilang panlabas na kaanyuan kasama na rito ang kanilang pananamit, ayos
ng buhok at mga gagamiting mga kagamitan sa bawat tagpuan. Ang kuwentong
ito ay isinulat upang itanghal.
4. Nobela – Nahati sa mga kabanata; punong-puno ng mga masalimuot na
pangyayari.
5. Anekdota – Pagsasalaysay batay sa tunay na pangyayari
6. Alamat – Tungkol sa pinagmulan ng isang bagay o anuman sa paligid.
7. Talambuhay – “Tala ng buhay” ng isang tao, pangyayaring naganap sa buhay
ng isang tao mula sa kanyang wakas.
8. Kasaysayan – Pagsasalaysay ng mahalagang pangyayaring naganap sa isang
tao, pook o bansa.
9. Tala ng Paglalakbay (Travelogue) – Pagsasalaysay ng isang pakikipagsapalaran,
pagbibiyahe o paglalakbay sa ibang lugar.
260
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 1: Isulat ang mga salaysay na ginamit sa nabasang kuwento.
Mullah
Saadi
PY
Pagsasanay 2: Punan ang kasunod na Double Entry Journal ng sariling reaksiyon
tungkol sa mga dapat isaalang-alang sa pagsusuri ng isang anekdota.
Kawilihan ng Paksa
Sapat na kagamitan
Kakayahang Pansarili
Ang Aking Reaksiyon
C
O
Pagsusuri
D
Tiyak na panahon o pook
EP
E
Pagkilala sa mambabasa
Pagsasanay 3: Suriin natin ang mga katangiang dapat taglayin ng anekdotang
natalakay. Alamin natin sa pamamagitan ng pagsagot sa talahanayan. Lagyan ng tsek
(a) kung tama batay sa iyong pagsusuri at ipaliwanag kung bakit ito ang iyong sagot.
Katangian
Oo
Katamtaman
Hindi
Paliwanag
D
Makatawag pansin ang mga katangiaan
ng tauhan.
Payak at maikli ang pagpapahayag.
Nakakalibang habang binabasa.
Nakatulong ito upang lalong makilala si
Mullah/Saadi.
Pagsasanay 4: Sumulat ng isang anekdota batay sa sariling karanasan o pangyayaring
nasaksihan sa iba. Isaalangalang ang sumusunod na pamantayan: lohikal na
pagkakasunod-sunod ng pangyayari, malikhain at masining, maikli at madaling
makuha ang interes ng mambabasa.
261
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagnilayan at Unawain
PY
Sagutin ang mga tanong.
1. Mag-isip ng isang nakatutuwang pangyayari sa iyong buhay, noong nagsimula
kang mag-aral. Isalaysay.
2. Mula sa iyong karanasan, ano ang iyong natutuhan? Ipaliwanag.
3. Kung isasalaysay mo ito sa iba, ano ang gusto mong matutuhan ng iyong
kapwa?
4. Paano naiba ang anekdota sa iba pang mga kauri nito?
5. Nakatutulong ba ang gramatikal, diskorsal, estratedyik sa pagsasalaysay ng
mga orihinal na anekdota na buhat sa mga bansa ng daigdig?
C
O
Ilipat
Naanyayahan ka para magbigay ng talumpati sa isang pagtitipon sa inyong bayan.
Sa iyong pagtatalumpati, isasalaysay mo ang mga nakatutuwang karanasan
ng iyong buhay, mga desisyong ginawa mo na nakatulong ng malaki sa iyong
pagtatagumpay.
Ang pamagat ay maikli, orihinal, kapana-panabik, at napapanahon ... 25 puntos
Mahalaga ang paksa o diwa .... 25 puntos
Maayos at di-maligoy ang pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari.. 25 puntos
Kaakit-akit na simula at may kasiya-siyang wakas
... 25 puntos
EP
E
a.
b.
c.
d.
D
Tiyaking magagamit mo ang mga pamantayan.
D
Binabati kita! Matagumpay mong naisagawa ang mga gawain sa araling ito.
Kung may hindi ka pa lubos na naunawaang paksa ay maaari mong balikan ang
modyul. Kung malinaw na sa iyo ang lahat ay maaari ka nang magpatuloy sa iyong
pamamasyal. Ang bansang susunod mong papasyalan ay ang South Africa. Muli mong
masasalamin sa susunod na bansa ang kanilang kultura at tradisyon. Maligayang
paglalakbay at pag-aaral.
262
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.3
A. Panitikan: Nelson Mandela: Bayani ng Africa
(Talumpati mula sa South Africa)
Isinalin sa Filipino ni Roselyn T. Salum
B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Tuwiran at Di-tuwirang Pahayag sa
Paghahatid ng Mensahe
Naglalahad
PY
C. Uri ng Teksto: Panimula
C
O
Ang Aralin 3.3 ay nakatuon sa isang sanaysay, partikular ang isang talumpati
na binigkas ni G. Nelson Mandela sa kaniyang inagurasyon o pasinaya bilang
pangulo ng Africa. Nilalayon ng talumpati niyang ito na gisingin ang damdamin
ng mga taga-Africa sa pagsulong ng kapayapaan, katarungan, at kalayaan. Sa
araling ito ay kailangang maipamalas mo ang pag-unawa at pagpapahalaga sa
talumpati sa tulong ng mga pahayag na nanghihikayat.
EP
E
D
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makagagawa ng balangkas
ng napakinggang talumpati upang mas madaling matukoy ang mahahalagang
impormasyon na nais nitong ipabatid. Ito ay gagawin batay sa sumusunod na
pamantayan: a.) nilalaman, b.) taglay ang wastong pagkuha ng mahahalagang
impormasyon, at c.) makatotohanan.
Sa tulong ng iba’t ibang gawain, tuklasin kung mabisa bang paraan ang
sanaysay sa paglalahad ng mahahalagang impormasyon sa kultura ng Africa at
kung paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pahayag sa
paglalahad nito.
D
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Sa sumusunod na gawain, tutuklasin ang iyong kaalaman sa sanaysay.
GAWAIN 1: Deskripsiyon sa Sanaysay
Piliin ang mga salitang may kaugnayan sa sanaysay pagkatapos ay bumuo ng
mahalagang kaisipan gamit ang mga salitang napili.
263
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kuro-kuro
opinyon
ideya
saloobin
isyu
talumpati
tauhan
tugma
banghay
balita
sukat
pananaw
SANAYSAY
C
O
PY
GAWAIN 2: Iayos Mo
Pagsama-samahin ang mga impormasyon sa kahong dapat na magkakapangkat
at iayos ang wastong pagkakasunod-sunod nito upang makabuo ng wastong
impormasyon tungkol sa balangkas.
iskeleton ng susulatin
kahalagahan
kahulugan
mapa ng impormasyon
D
mapag-iisipang mabuti ang paksa
mapipili mo ang mga ideya o konsepto
EP
E
mas magiging madaling ayusin ang mga ideya
plano ng paksang isusulat
GAWAIN 3: Alin ang totoo?
D
Suriin ang mga pahayag:
“Ayon sa pananaliksik, ang musika, panitikan, sining, at kultura ng Africa ay nakakuha
ng mataas na pagpapahalaga at paggalang sa lipunan. Sa tingin ko, ang lumang
paniniwala na ang Africa ay tulad sa isang bata, ang pag-unlad ang naging dahilan
upang hindi ito mapansin noon.”
Sagutin:
Aling pahayag ang mas pinaniniwalaan mo? Bakit?
Ngayong nalaman mo na ang iyong natatanging kaalaman sa panitikan at sa akdang
tatalakayin, maaari mo nang basahin ang akda. Maligayang pagbasa!
264
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Alam mo ba na...
ang sanaysay ay ginagamit upang makapagbigay ng mahahalagang kaisipan
tungkol sa paksang nais nitong talakayin? Ang mahahalagang kaisipan sa sanaysay
ay tumutukoy sa mahahalagang impormasyong ibinibigay nito sa mambabasa.
Ang mahahalagang impormasyong ito ay maaaring isulat nang pabalangkas. Ang
balangkas ay isang lohikal o kaya’y kronolohikal at pangkalahatang paglalarawan
ng paksang isusulat. Ito rin ay isang panukalang buod ng komposisyon.
Ang talumpati ay isang halimbawa ng sanaysay. Ang sanaysay ay isang uri
ng panitikan na nasa anyong tuluyan na ipinahahayag ang sariling kaisipan, kurokuro, saloobin, at damdamin na kapupulutan ng aral, at aliw ng mambabasa.
Ayon kay Alejandro G. Abadilla, ito’y “pagsasalaysay ng isang sanay.” Noong
1580, isinilang ito sa Pransiya at si Michel de Montaigne ang tinaguriang “Ama ng
Sanaysay.” Ito ay tinawag niyang essai sa wikang Pranses na nangangahulugang
isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang pagsubok sa anyo ng pagsulat.
Ang dalawang uri ng sanaysay ay pormal at di-pormal o personal. Naririto
ang pagkakaiba ng dalawa:
Pormal
Di-Pormal o Personal
EP
E
D
C
O
Nagbibigay ng impormasyon.
Nagsisilbing aliwan/libangan.
Nagbibigay ng mahahalagang kaisipan,
Nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng
o kaalaman sa pamamagitan ng
pagtalakay sa mga paksang karaniwan,
makaagham at lohikal na pagsasaayos
pang-araw-araw, at personal.
sa paksang tinatalakay.
Ang himig ng pananalita ay parang
Maingat na pinipili ang pananalita.
nakikipag-usap lamang.
Ang tono ay mapitagan.
Pakikipagkaibigan ang tono.
Obhektibo o di-kumikiling sa damdamin
Subhektibo sapagkat pumapanig sa
ng may-akda.
damdamin at paniniwala ng may-akda.
Linangin
D
Basahin at unawain ang talumpati ni G. Nelson Mandela na binigkas niya noong
Mayo 10, 1994 nang siya ay pasinayaan bilang pangulo. Naging daan ang panitikan
partikular na ang sanaysay o talumpati sa paglalahad ng pagnanais ng kalayaan ng
kanilang bansa. Sa talumpati ay naihahayag din nila ang pagkauhaw sa kalayaan,
karapatan, at katarungan na naging bahagi na ng kanilang buhay, ng kanilang kultura.
265
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nelson Mandela: Bayani ng Africa
Isinalin sa Filipino ni Roselyn T. Salum
Sa mga kapita-pitagan, kataas-taasang mga panauhin, mga kasama, at mga kaibigan…
Ngayon, lahat tayong naririto ay pagkalooban nawa ng pagpapala at pag-asa
sa kasisilang na kalayaan gayundin naman sa mga nagdiriwang sa iba pang bahagi
ng mundo.
Mula sa mga karanasan ng di-pangkaraniwang kapahamakan ng tao na
namayani nang matagal, isisilang ang lipunang ipagmamalaki ng sangkatauhan.
PY
Ang ating mga nagawa bilang ordinaryong mamamayan ng Timog Africa ay
kailangang magbunga ng tunay na mamamayan nito na magpapalawak sa paniniwala
ng sangkatauhan sa katarungan, magpapalakas sa tiwala sa kadakilaan ng kaluluwa,
at magtutustos sa lahat ng ating pag-asa sa kapakinabangan ng buhay ng lahat.
C
O
Ang lahat ng ito ay utang natin sa ating mga sarili at sa mga taong naririto
ngayon.
Sa aking mga kababayan, wala akong alinlangang sabihin na ang bawat isa
sa atin ay kasinlapit ang puso sa lupa ng napakagandang bansang ito, sa tanyag na
puno ng jacaranda sa Pretoria, at sa mga puno ng mimosa.
D
Sa bawat oras, bawat isa sa atin ay dadamhin ang lupang ito, mararamdaman
natin ang pansariling pagbabago. Ang kalagayan ng bansa ay magbabago tulad ng
panahon.
EP
E
Tayo ay kumilos nang may kaligayahan at kagalakan sa paglunti ng kapaligiran
at sa pagbukadkad ng mga bulaklak.
Ang espiritwal at pisikal na kaisahan na ating ibinabahagi sa lupaing ito ay
nagpapaliwanag sa lalim ng sakit na dala-dala ng ating mga puso sa tuwing makikita
natin ang ating bansa na unti-unting nalulugmok ng di pagkakasundo, at sa tuwing
makikita natin ang pagtanggi, ang paglaban sa batas, at paghihiwalay ng mga tao sa
mundo. Ito ay dahil sa naging pambansang batayan ang nakamamatay na ideolohiya
at pagkakaroon ng rasismo.
D
Tayo, ang mga mamamayan ng Timog Africa, ay nakadama ng kapayakan
nang ibinalik sa sangkatauhan ang pagkakaibigan. Tayo, na pinagkaitan ng batas
kamakailan lang, ay binigyan ng bihirang pribilehiyong mamahala sa mga bansa sa
sarili nating lupain.
Pinasasalamatan namin ang aming mga pinagpipitaganang panauhin sa
pagparito upang angkinin, kasama ang mamamayan ng aming bansa, ang tagumpay
para sa katarungan, para sa kapayapaan, at para sa dignidad.
Naniniwala kami na ipagpapatuloy ninyo ang pagtulong sa amin sa pagharap
sa mga pagsubok sa pagbuo ng kapayapaan, kaunlaran, pagkakapantay-pantay ng
mga lalaki at babae, walang diskriminasyon sa lahi, at demokrasya.
266
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Malugod naming tinatanggap ang tungkulin na ang aming mamamayan at
ang kanilang kalayaang politikal, pananampalataya, kababaihan, kabataan, negosyo,
tradisyunal, at mga pinuno na isagawa ang kongklusyong ito. Hindi mawawala riyan
ang aking Second Deputy President, ang Kagalang-galang na si F. W. de Klerk.
Pinasasalamatan din namin ang lahat ng bumubuo sa hukbong panseguridad
sa pagganap sa kanilang tungkulin na pangalagaan ang ating unang malayang
eleksiyon at ang transisyon sa demokrasya, mula sa “hukbong uhaw sa dugo” na nagaalangan pa ring makakita ng liwanag.
Ang panahon para sa paghilom ng sugat ay naririto na.
PY
Ang panahon upang pag-ugnayin ang pagkakaiba-iba ng opinyon na nagiging
dahilan ng pagkakahati-hati ay dumating na.
Ang panahon upang bumuo ay nasa atin na.
C
O
Sa wakas ay naabot na natin ang emansipasyon sa politika. Nangako tayong
palalayain ang ating mamamayan sa kahirapan, kakulangan, pagdurusa, kasarian, at
iba pang diskriminasyon.
Nagtagumpay tayo sa ating huling hakbang sa pagkakaroon ng kapayapaan.
Itinalaga natin ang ating sarili sa pagbuo ng kumpleto, makatarungan, at
panghabambuhay na kapayapaan.
EP
E
D
Tayo ay nagtagumpay na magtanim ng pag-asa sa milyon-milyong
mamamayan. Pumasok tayo sa kasunduan na bubuo tayo ng lipunan kung saan ang
lahat ng mamamayan ng Timog Africa, itim man o puti, ay maglalakad na walang takot
sa kanilang mga puso, tiyak ang kanilang karapatan sa pagkakaroon ng dignidad –
isang bansang may kapayapaang pansarili at pambansa.
Bilang simbolo ng pagbabago sa ating bansa, ang bagong Interim Government
of National Unity ay sa panahon ng biglaang pangangailangan, bibigyang-pansin ang
isyu ng amnestiya ng mga taong kasalukuyang nakakulong.
D
Inaalay namin ang araw na ito sa lahat ng mga bayani ng bansang ito at sa iba
pang bahagi ng mundo na nagsakripisyo at isinuko ang kanilang mga buhay upang
tayo ay lumaya.
Ang kanilang mga pangarap ay naging makatotohanan. Kalayaan ang kanilang
handog.
Tayo ay may pagpapakumbaba at pagmamalaki sa karangalan at pribelehiyo
na ikaw, mamamayan ng Timog Africa ay iginagawad sa atin, bilang unang Pangulo
ng nagkakaisa, malaya, walang diskriminasyon ng lahi, at pamahalaang naniniwala sa
pagkakapantay-pantay ng kasarian.
Nauunawan naming walang madaling daan para sa kalayaan.
Batid naming kung nag-iisa ay hindi maaabot ang tagumpay.
267
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kailangan nating kumilos nang sama-sama bilang nagkakaisang mamamayan
para sa pambansang pagkakasundo-sundo, para sa pambansang pagkakabuo-buo,
para sa pagsilang ng bagong mundo.
Magkaroon nawa ng katarungan para sa lahat.
Magkaroon nawa ng kapayapaan para sa lahat.
Magkaroon nawa ng hanapbuhay, tinapay, tubig, at asin para sa lahat.
Malaman nawa ng bawat isa na ang katawan, ang isip, at ang kaluluwa ay
dapat lumaya upang mabigyang kasiyahan ang kanilang mga sarili.
Hindi, hinding-hindi na muling makararanas ang magandang lupaing ito ng
kawalang-katarungan at sakripisyo sa kawalang dignidad at kahalagahan ng pagiging
katutubo sa mundo.
PY
Maghari nawa ang kalayaan.
Pagpalain ka ng Diyos, Africa!
Salamat.
- Mula sa http://www.anc.org.za/show.php?id=3132
katawan
prutas
tinapay
bulaklak : hardin :: aklat : _____________
berde : kapaligiran :: asul : ______________
espiritwal : kaluluwa :: pisikal : _______________
puso : katawan :: ___________ : puno
____________ : gutom :: tubig : uhaw
EP
E
1.
2.
3.
4.
5.
karagatan
silid-aklatan
D
kagubatan
C
O
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan - Analohiya
Ibigay ang hinihinging katumbas na salita ng sumusunod mula sa talumpating binasa.
Piliin ito sa kasunod na kahon. Ibigay ang ugnayan sa isa’t isa upang mabigyang-linaw
kung bakit ito ang iyong naging sagot.
D
GAWAIN 5: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Bigyang kahulugan ang tinutukoy na kalayaan ni Nelson Mandela sa kaniyang
talumpati. Gaano ito kahalaga sa isang tao, sa isang lahi, at sa isang bansa?
2. Batay sa talumpati, ilarawan ang kalagayan ng mga taga-Timog Africa.
3. Anong mga katangian ni Mandela ang masasalamin sa kaniyang talumpati?
Ganito rin ba ang katangiang taglay ng namumuno sa ating bansa? Maglahad
ng mga pangyayaring nagpapatunay nito.
4. Kung ikaw ay isa sa mamamayan ng Timog Africa, ano ang iyong magiging
damdamin sa talumpati ni Mandela?
5. Sa ano-anong sitwasyon maituturing na hindi malaya ang isang tao, lahi o
bansa?
6. Bilang kabataan, paano ka magiging susi ng pinapangarap na kapayapaan,
kalayaan, at katarungan?
268
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang talumpating binasa ay halimbawa ng sanaysay na pormal na nagbibigay ng
impormasyon tungkol sa dating kalagayan ng lahi ng nagtatalumpati at nanghihikayat
din na siya ay tulungan sa pagtupad sa kaniyang tungkulin at mithiin – ang magkaroon
ng kalayaan. Sa susunod na gawain ay susubukin ang iyong kakayahang kumuha ng
mahahalagang impormasyon sa isang talumpati.
Ang isa pang anyo ng sanaysay ay di-pormal. Upang mas maunawaan pa,
basahin ang isa pang sanaysay na di-pormal na may kinalaman sa wika. Tayo ba ay
malaya sa wika o tayo ba ay nakatanikala pa rin sa anino ng mga dayuhan?
Ako ay Ikaw
ni Hans Roemar T. Salum
PY
“Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa. Pinoy na isinilang sa ating bansa. Ako’y hindi
sanay sa mga wikang banyaga, ako’y Pinoy na may sariling wika. Wikang Pambansa,
ang gamit kong salita…” Hay, napakaganda sa pandinig ang awiting ito ni Florante.
Damang-dama ang pagmamahal ng mang-aawit sa akin.
EP
E
D
C
O
Matagal na panahon na rin simula nang ako ay ipaglaban ni dating Pangulong
Manuel L. Quezon. Ang pakikipaglaban niyang ito ay daan upang ako ay umusbong,
gamitin, at tangkilikin. Ako ang simbolo ng pagkakakilanlan ng ating bansa, ang
Pilipinas. Sa totoo lang, ako ay ginagamit sa maraming sitwasyon at pagkakataon. Ah,
tunay ngang malayo na ang aking narating bilang isang instrumento ng komunikasyon.
Patunay nito, sa paglipas ng panahon ay mabilis na naging moderno na ang ating bansa.
Modernong kagamitan, pamumuhay, moderno na rin pati kabataan. Talagang ang mga
Pinoy ay hindi nagpapahuli. Subalit, kasabay ng pagbabago at pagiging modernong
ito ay ginawa na rin akong moderno. Pakiramdam ko ay binihisan ako upang sumabay
sa makabagong panahon. Sa katunayan, ang wika ng kabataan ngayon ay tinatawag
na Taglish, mga jejemon wika nga. Ang salitang nanay sasabihing mudra, ang tatay
ay pudra. May magsasabi ring I wanna make bili that sapatos! Hay, kailangan bang
kasabay ng pagbabago ay pagbabago sa akin? Nasaan na ang ipinaglabang wika?
Mga kabataan, ang totoo, ako ay ikaw na sasalamin sa ating bansa. Hindi masama
ang pag-unlad at ang pagbabago kung ang pagbabagong ito ay para sa ikabubuti at
ikaaayos ng komunikasyon. Sa makabagong panahon, gamitin mo ako sa iyong wika
kung iyan ang ibig mo, piliin lamang sa tamang panahon at tamang sitwasyon, tiyak
na ang ating patuloy na pag-unlad.
D
Ang nais iparating ng isang akda sa mambabasa ay tinatawag ding layunin
at mas madaling makita sa pamamagitan ng pagbabalangkas. Ano-ano
ba ang tiyak na layunin sa paggawa ng balangkas?
1. Nakatutulong ito sa pag-oorganisa ng mga ideya.
2. Naipakikita ang materyal sa lohikal na paraan.
3. Naipakikita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga ideya.
Ang mga ito ay dapat ding isaalang-alang sa pagkuha o pagtala ng
mahahalagang impormasyon
Makikita natin sa binasang sanaysay ang mahahalagang impormasyong nais
nitong iparating sa mambabasa. Sa tulong ng gawain sa ibaba, alamin kung anong
mahahalagang impormasyon ang iyong nakita.
269
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel.
PY
1. Sa iyong palagay, bakit kailangang magkaroon ng wikang pambansa?
2. Bigyang interpretasyon ang pahayag na: “Mga kabataan, ang totoo, ako ay
ikaw na sasalamin sa ating bansa.”
3. Isa sa nakipaglaban para sa wika ay si Pangulong Quezon. Kung ikaw ay nasa
katayuan niya, tulad din ba ng kaniyang desisyon ang iyong gagawin upang
magkaroon tayo ng isang wikang pambansa? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, makikita bang malaya ang mga Pilipino sa paggamit ng
wikang pambansa? Magbigay ng sitwasyon batay sa sariling karanasan o ng
ibang taong nakapaligid sa iyo.
5. Bilang isang kabataan, paano mo maipakikita ang pagpapahalaga sa wikang
sarili?
6. Pakinggan ang awit na Ako’y Isang Pinoy. Anong damdamin ang namamayani
sa iyo tungkol sa wika? Ihambing ito sa damdaming namamayani sa awit.
C
O
GAWAIN 7: Itala, Impormasyong Mahalaga
Sa sanaysay na binasa, isulat nang pabalangkas ang mahahalagang impormasyon
na nais nitong iparating sa mambabasa. Gawing gabay ang sumusunod:
Ako ay Ikaw
Bunga ng Pakikipaglaban
A.
B.
C.
II.
Kalagayan sa Makabagong Panahon
A.
1.
2.
3.
EP
E
D
I.
D
GAWAIN 8: Ugnayang Panlipunan
Ilahad ang kaugnayan ng talumpati sa kultura o kalagayang panlipunan ng Africa at
sa kulturang Pilipino.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na…
nakatutulong sa pag-unawa ng mensahe ng isang diskurso ang paggamit ng
angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pagpapahayag? Mahalaga ang mga ito
sa pagkuha ng mga impormasyong nais bigyang linaw. Nagiging mas malinaw
ang isang sanaysay/talumpati dahil sa mga tuwiran at di-tuwirang pagpapahayag.
Madaling matukoy sa mga ito ang katotohanan o opinyon.
May mga pang-ugnay na nagpapatibay o nagpapatotoo sa isang argumento
upang makahikayat. Kabilang dito ang sa katunayan, ang totoo, bilang patunay, at
iba pa.
270
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Halimbawa:
1. Sa totoo lang, maraming magagandang lugar sa Pilipinas na dapat munang
pasyalan bago ang ibang bansa.
2. Si Ranidel ay nanalo ng Ulirang Kabataang Award, bilang patunay, narito
ang kaniyang sertipiko.
Ang tuwirang pahayag ay mga pahayag na may pinagbatayan at may ebidensiya
kaya’t kapani-paniwala. Samantalang ang di-tuwirang pahayag ay mga pahayag
na bagaman batay sa sariling opinyon ay nakahihikayat naman sa mga tagapakinig
o tagapagbasa.
C
O
PY
Pagsasanay 1: Suriin ang mga pangungusap. Uriin kung tuwiran o di-tuwiran ang
pahayag na ginamit.
1. Ayon sa estadistika, mas marami ang bilang ng mga babae kaysa mga lalaking
Pilipino.
2. Ang pagtaas ng bilihin ay maaaring maging dahilan upang mas maraming tao
ang magutom.
3. Isang katotohanan ang lumabas sa balita na naipasa na ang Freedom of
Information sa Senado.
4. Walang malaking nakapupuwing kaya’t huwag maliitin ang inaakalang maliit
na kakayahan ng kapwa.
5. Mayaman ang bansa sa kalikasan. Patunay nito ang magagandang paligid o
tanawin na dinarayo ng mga turista.
D
Pagsasanay 2: Balikan ang tekstong Ako ay Ikaw. Suriin ang mga salitang may
salungguhit sa ilang pangungusap, tuwiran ba o di-tuwiran ang pahayag? Isulat ang
sagot sa sagutang papel.
EP
E
Pagsasanay 3: Sumulat ng sariling sanaysay na may mga tuwiran at di-tuwirang
pahayag tungkol sa kasalukuyang pangyayari sa bansa na ang layunin ay
makapanghikayat sa kaniyang mambabasa. Maaaring gamitin ang sumusunod na
mga transitional device. Gawin ito sa iyong sagutang papel.
sa katunayan
sa totoo lang
ang totoo
bilang patunay
D
isang katotohanan
patunay nito
ebidensiya ng
Pagnilayan at Unawain
Ngayong naunawaan mo na ang pagkakaiba at pagkakatulad ng sanaysay
sa iba pang akdang pampanitikan at ang gamit ng tuwiran sa di-tuwirang pahayag,
sa bahaging ito ay tatayahin kung naunawaan mo na ang mahahalagang konsepto
sa aralin.
1. Mabisa bang paraan ang sanaysay sa paglalahad ng mahahalagang
impormasyon sa kultura ng Africa?
2. Paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pahayag sa
pagkuha ng mahahalagang impormasyon?
271
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran
at di-tuwirang pahayag sa pagkuha
ng mahahalagang impormasyon?
C
O
Ngayong nauunawaan mo na ang kahalagahan ng sanaysay sa paglalahad ng
mahahalagang impormasyon at ang paggamit ng tuwiran at di-tuwirang pahayag, pagaralan ang sumusunod na impormasyon at ilipat mo sa isang kapaki-pakinabang na
gawain ang iyong mga natutuhan.
Ilipat
EP
E
D
Upang matiyak na naunawaan ang araling ito, gumawa ka ng balangkas sa
napakinggang talumpati
Ikaw bilang stenographer ng isang pahayagan ay naatasang gumawa ng
balangkas ng mahahalagang impormasyon sa napakinggang talumpati. Ito ay
ibabalangkas mo at iuulat mo sa punong-patnugot sapagkat ilalathala niya ito sa isang
pahayagan. Ito ay ibabahagi mo sa iyong punong-patnugot at sa mga manunulat
ng inyong pahayagan. Tatayahin ang iyong balangkas batay sa: a.) nilalaman,
b.) pagkawasto ng pagkuha ng mahahalagang impormasyon, c.) wastong balangkas,
at d.) makatotohanan.
D
MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA PAGGAWA NG BALANGKAS
A – Napakahusay
B – Mahusay
C – Hindi mahusay
D – Paunlarin pa
Pamantayan
Nilalaman – maayos at organisado
4
3
2
1
Taglay ang wastong pagkuha ng mahahalagang impormasyon
Wastong balangkas – taglay ang wastong pamamaraan sa
pagbalangkas
Makatotohanan – totoo ang mga impormasyong ipinakita
272
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Narito ang ilang gabay sa pagsukat ng balangkas.
Anyo ng Balangkas
Ang balangkas ay maaaring gumamit ng paksa o pangungusap. Sa anyong salita o
parirala, hindi ginagamitan ng bantas. Madaling mailahad ang maikling kabuuan ng
paksang tatalakayin at mabilis pa itong isulat kaysa pabalangkas na pangungusap.
Ang pabalangkas na pangungusap ay gumagamit ng buong pangungusap sa
lahat ng entrada at nilalapatan ng wastong bantas. Kung sisimulan nang patanong
ang balangkas, dapat ay patanong din ang iba pang bahagi nito.
Halimbawa:
EP
E
Interpretasyon:
C
O
II.
Karapatang Likas
A. Karapatang mabuhay
B. Karapatang maging maligaya
C. Karapatang umibig
Karapatang Konstitusyonal
A. Karapatan sa Saligang Batas
1. Kalayaan sa paghalughog
2. Kalayaan sa komunikasyon
3. Karapatan sa pamamahayag
4. Kalayaan sa relihiyon
5. Kalayaan sa paninirahan
B. Karapatang itinatakda ng batas
1. Karapatan sa pagmamana
D
I.
PY
Mga Karapatan ng Mamamayan
D
16 - 20 – Napakahusay! Ipagpatuloy ang kahusayan o kagalingan sa mga
gawain.
11 - 15 – Mahusay! Hindi man perpekto, naipakita mo ang iyong kahusayan o
kagalingan.
6 - 10 – Hindi mahusay! Nakita ang iyong pagsisikap subalit kailangan ng
pagrebisa upang mapaunlad pa ang gawain.
1 - 5 – Ulitin pa ang gawain upang maging makabuluhan ito sa sarili at sa titingin
ng iyong likha.
Napakahusay mo, binabati kita sa naging bunga ng iyong pagtitiyaga – ang
tagumpay. Inaasahan kong ang iyong natutuhan sa aralin, sa tulong ng mga tanong
at gawain ay iyong isasabuhay. Muli, ang bagong hamon para sa bagong aralin ay
binubuksan ko na para sa iyo.
273
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.4
A. Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay
(Tula mula sa Uganda)
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora mula sa
Salin sa Ingles ni Jack H. Driberg ng
A Song of a Mother To Her Firstborn
B. Gramatika at Retorika: Wastong Gamit ng Simbolismo at
Matatalinghagang Pananalita
PY
Panimula
Nagsasalaysay
C
O
C. Uri ng Teksto: EP
E
D
Sa lumipas na dantaon, ang kababaihan ng Africa ay lumikha ng mga tula na
kanilang inaawit. Hitik ito sa matatamis at magigiliw na pananalita at oyaying
inuulit-ulit upang ipahayag ang pagmamahal ng ina na nagsisilbi ring pang-aliw
at pampaamo sa anak. Ito’y isa sa nakaugalian ng tribong Lango o Didinga ng
Uganda na naniniwalang ang kanilang mga supling ay tila imortalidad ng kanilang
magulang. Kaya naman ipakikita sa tulang tatalakayin ang maingat na pagpili ng
ina sa pangalan ng anak, mga pangarap ng ina para sa kaniyang anak, panghuhula
ng ina sa magandang kinabukasan ng anak at ang positibong pagbabagong hatid
nila sa kanilang magulang.
D
Sa Aralin 3.4, inaasahang maipamamalas mo ang pag-unawa at
pagpapahalaga sa tulang Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay na isinalin sa
Filipino ni Mary Grace A. Tabora mula sa salin sa Ingles ni Jack H. Driberg na
A Song of a Mother to Her Firstborn. Matututuhan mo rin ang kahalagahan ng
paggamit ng simbolismo at matatalinghagang pananalita sa pagiging masining sa
pagbuo ng tula. Sa pagtatapos, ay kakatha ka ng sariling tula na lalapatan mo ng
himig. Tatayahin ang nasabing pagganap batay sa sumusunod na pamantayan:
a.) kahusayan ng pagkakabuo ng tula, b.) himig/melodiya, at c.) paraan ng
presentasiyon nito.
Sa pagtatapos ng araling ito ay masasagot mo nang may pag-unawa
ang mga tanong na: Paano naiiba ang tulang tradisyonal sa tulang malaya?;
Paano nasasalamin sa tulang malaya o tulang tradisyonal ang kultura ng
bansang pinagmulan nito? at Paano nakatutulong ang paggamit ng simbolismo
at matatalinghagang pananalita sa pagiging masining sa pagbuo ng isang tula?
274
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
PY
Upang masagot mo ang tanong na paano naiiba ang tulang tradisyonal sa tulang
malaya at paano nasasalamin sa tulang malaya o tulang tradisyonal ang kultura ng
bansang pinagmulan nito ay makabubuting isagawa mo ang mga na gawain.
C
O
GAWAIN 1: Ibahagi Mo!
Awitin ang isang bahagi ng obra ni Gary Granada na “Magagandang Anak.” Pagkatapos
ay isagawa ang Think-Pair-Share. Pag-uusapan ng inyong kapareha ang kadakilaan
ng ina. Ibahagi ito sa klase.
Ang aming ina’y, masinop na maybahay
Adhikain niya’y kagaya ni itay
Kami ay pag-aralin, pakainin, bihisan at
Katulad ng inyong magagandang anak.
D
Sana, sana ang kawalan ay malunasan.
Sana, sana ang kapayapaa’y maranasan.
D
EP
E
GAWAIN 2: Isa-isahin Mo!
Paramihan ng maibibigay na matatalinghagang pananalita at simbolismo sa salitang
nasa puso. Isulat ito sa sagutang papel at sumulat ng tulang may isang saknong gamit
ang simbolismo at matatalinghagang salitang ibinigay.
275
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 3: Pagbulayan Mo!
Suriin at paghambingin ang dalawang tula sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong.
Isulat ang pagsusuri sa sagutang papel.
Ako ang Daigdig
ni Alejandro Abadilla
Gabi
ni Ildefonso Santos
I
ako
ang daigdig
Habang nagduruyan ang buwang ninikat
sa lundo ng kanyang sutlang liwanag,
isakay mo ako. Gabing mapamihag,
sa mga pakpak mong humahalimuyak!
ako
ang tula
ako
ang daigdig
ng tula
ang tula
ng daigdig
Sa gayon, ang aking pusong nagsatala’y
makatatanglaw din sa pisngi ng lupa;
samantala namang ang hamog kong luha
sa sangkalikasa’y magpapasariwa!
D
II
ako
ang daigdig ng tula
ako
ang tula ng daigdig
Iakyat mo ako sa pinagtipunan
ng mga bitui’t mga bulalakaw,
at sa sarong pilak na nag-uumapaw,
palagusan mo ako ng kaluwalhatian!
C
O
ako
ang walang maliw na ako
ang walang kamatayang ako
ang tula ng daigdig
PY
Ilipad mo ako sa masalimsim
na puntod ng iyong mga panganorin;
doon ang luha ko ay padadaluyin
saka iwiwisik sa simoy ng hangin!
EP
E
ako ang malayang ako
matapat sa sarili
sa aking daigdig
ng tula
Kaya ilipad mo, Gabing walang maliw,
ang ilaw at hamog ng aking paggiliw;
ilipad mo habang gising ang damdamin
sa banal na tugtog ng bawat bituin!
D
ako
ang tula
ng daigdig
ako
ang daigdig
ng tula
ako
At ano kung bukas ang ating silahis
ay papamusyawin ng araw ang langit?
Hindi ba’t bukas din tayo ay sisisid
Sa dagat ng iyong mga panaginip?
III
ako
ang damdaming
malaya
ako
ang larawang
buhay
276
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ako
ang buhay
na walang hanggan
ako
ang damdamin
ang larawan
ang buhay
PY
damdamin
larawan
buhay
tula
ako
ako
ang tula
sa daigdig
ako
ang daigdig
C
O
IV
ako
ang daigdig
sa tula
D
ako
ang tula
EP
E
daigdig
tula
ako....
TANONG:
Ano ang sukat at tugma ng mga tula?
Paano naging marikit ang mga tulang binasa?
Ano ang talinghaga ng mga tulang binasa? Ipaliwanag.
Nasalamin ba sa dalawang tula ang kultura ng bansang pinagmulan nito?
Patunayan.
D
1.
2.
3.
4.
277
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na...
ang tula ay anyo ng panitikan na binubuo ng saknong o taludtod? Bawat saknong
naman ay binubuo ng mga taludtod o linya at ang bawat taludtod ay nahahati sa mga
pantig. Ang mga pantig ng taludtod o mga salita o paraan ng pagbuo ng pahayag
ay piling-pili, may mga tayutay o mayaman sa matatalinghagang pananalita, at
simbolismo, at masining bukod sa pagiging madamdamin, at maindayog kung
bigkasin kaya’t maaari itong lapatan ng himig.
Sa pagsulat ng tula kailangang masusing isaalang-alang ang mga elemento
nito. Ito ay ang sumusunod:
PY
1. Sukat- Ang bilang ng pantig sa bawat taludtod.
Hal.: Mula sa tanaga ni Ildefonso Santos
A/li/pa/tong/lu/ma/pag
Sa/ lu/pa/ -- nag/ka/bi/tak
Sukat-Pipituhing Pantig
C
O
2. Tugma- Ang tunog ng mga huling pantig sa bawat taludtod.
Hal.: Mula sa tulang Kundiman ni Jose Rizal
Tunay ngayong umid yaring dila’t puso
Sinta’y umiilag, tuwa’y lumalayo.
Tugmang - Ganap
D
3. Kariktan- ang pagpili at pagsasaayos ng mga salitang ilalapat sa tula at ang
kabuuan nito.
Hal.: Mula sa tulang Tinig na Darating ni Teo S. Baylen
EP
E
Ito ba ang mundong hinila kung saan
Ng gulong ng inyong/Hidwang Kaunlaran?
Kariktan- lalabindalawahing Pantig, Tugmang Ganap at Tayutay
4. Talinghaga- ito ang pinakapuso ng tula sapagkat ito ang kahulugan ng tula o
ang ipinahihiwatig ng may-akda.
Hal.: Mula sa tulang Tinapay ni Amado V. Hernandez
D
Putol na tinapay
at santabong sabaw
sa nabiksang pinto’y iniwan ng bantay
halos ay sinaklot ng maruming kamay
Talinghaga-Nararanasang gutom ng isang mahirap.
Ngayon nama’y humakbang ka sa susunod na bahagi ng iyong pag-aaral nang sa
gayo’y matuklasan mo ang sagot sa mga tanong na paano naiiba ang tulang tradisyunal
sa tulang malaya at paano nasasalamin sa tulang malaya o tulang tradisyunal ang
kultura ng bansang pinagmulan nito?
278
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Unibersal na kaalaman na ang bawat magulang ay naghahangad ng magandang
kinabukasan sa kaniyang anak. Ito ang pinapaksa ng tula ng isang inang taga-Uganda
para sa kaniyang sanggol sa akdang, Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay. Basahin
at unawain mo ang akda upang iyong matuklasan ang katangian ng tulang malaya
at makita ang kaibhan nito sa tulang tradisyunal, maging ang kultura ng bansang
pinagmulan nito. Mapatutunayan mo rin na ang mga simbolismo at matatalinghagang
pananalita ay nakatutulong sa pagiging masining ng pagbuo ng taludturan ng isang
tula.
PY
Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay
A Song of a Mother to Her Firstborn salin sa Ingles ni Jack H. Driberg
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora
C
O
Mangusap ka, aking sanggol na sinisinta.
Mangusap ka sa iyong namimilog at nagniningning na mga mata,
Wangis ng mata ng bisirong-toro ni Lupeyo.
D
EP
E
D
Mangusap ka, aking musmos na supling.
Ang iyong mga kamay na humahaplos sa akin.
Na puno ng tibay at tatag bagaman yari’y
munsik.
Magiging kamay ito ng mandirigma, aking anak.
Kamay na magpapasaya sa iyong ama.
Tingnan mo’t nananabik na ako’y sapulin:
Nagbabalak nang humawak ng panulag na
matalim.
Aking giliw, ngalan ng mandirigma sa’yo ilalaan,
at mamumuno sa kalalakihan.
At ika’y hahalikan sa yapak ng mga kaapoapohan,
Kahit pa malaon nang naparam sa sanlibutan.
Ngunit lagi kong maaalala ang pagkapit mo sa
akin,
Maging ang paghimlay mo sa aking dibdib,
At ang pagsulyap-sulyap sa akin.
Kapag ika’y itinanghal na gererong marangal,
Ako’y malulunod sa luha ng paggunita.
Munting mandirigma, paano ka namin pangangalanan?
Masdan ang pagbubuskala sa pagkakakilanlan.
Hindi hamak na ngalan sa iyo’y ibibigay,
Hindi ka rin ipapangangalan sa iyong amang si Nawal sapagkat ika’y panganay.
Higit kang pagpapalain ng poon at ang iyong kawan.
Ikaw ba’y tatawaging “Hibang” o “Kapusugan?”
Ikaw ba’y tatawaging waring dumi ng baka na “anak ng kamalasan?”
Ang poo’y di marapat na pagnakawan,
Sa iyo’y wala silang masamang pinapagimpan.
Ika’y kanilang pinaliguan at dinamitan ng kagandahan.
279
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ika’y biniyayaan ng mga matang naglalagablab.
At ang pambihirang pangungunot ng iyong kilay
Ay hindi ba palatandaan na ika’y maingat nilang pinanday?
Yaman ni Zeus at Aphrodite sa iyo’y kanilang inalay.
At ang katalinuhang nangungusap sa iyong mga mata,
Maging sa iyong halakhak.
Paano ka pangangalanan, aking inakay?
Ikaw ba’y lahi na iyong lahi o naiibang nilalang?
C
O
PY
Munting mandirigma, sinong anito sa iyo’y nananahan?
Kaninong mapagpalang kamay ang sa aking dibdib dumadantay?
Sinong yumuyungyong sa iyo’t nagpapasigla ng buhay?
Ikaw ba’y kanlong ng kapayapaan?
Ngunit ika’y tila leopardong nasa palumpong at tumatanaw.
Hayaan, sa araw na yao’y iyong ibubuyangyang.
Aking supling, ngayon ako’y nasa kaluwalhatian.
Ngayon, ako’y ganap na asawa.
Hindi na isang nobya, kundi isang ina.
Maging maringal, aking supling na ninanasa.
Maging mapagmalaki kaparis ng aking pagmamalaki.
Ika’y magbunyi kaparis ng aking pagbubunyi.
Ika’y irugin kaparis ng pagliyag na aking nadarama.
Anak, na ibinunga ng pag-ibig ng matipunong kabiyak.
Sa wakas, ako’y kahati ng kaniyang puso, ina ng kaniyang unang anak.
Ang kaniyang kaluluwa’y ligtas sa iyong pag-iingat,
Aking supling, ako, ako na sadyang sa iyo’y humulma.
EP
E
D
Samakatuwid, ako’y minahal.
Samakatuwid, ako’y lumigaya.
Samakatuwid, ako’y kapilas ng buhay.
Samakatuwid, ako’y nagtamasa ng dangal.
D
Iingatan mo ang kaniyang libingan kung siya’y nahimlay.
Tuwinang gugunitain yaring kaniyang palayaw.
Aking supling, mananatili siya sa iyong panambitan,
Walang wakas sa kaniya’y daratal mula sa pagsibol ng ‘yong kabataan.
Ikaw ang kaniyang kalasag at sibat, pag-asa’t kaligtasan sa hukay.
Sa iyo, siya’y muling mabubuhay tulad ng suwi sa kalupaan.
At ako ang ina ng kaniyang panganay.
Ika’y mahimbing, supling ng leon, nyongeza’t nyumba.
Ika’y mahimbing,
Ako’y wala nang mahihiling.
280
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Paglinang sa Talasalitaan
Isaayos mula bilang 1-5 ang mga salita batay sa sidhi ng damdaming ipinahahayag
ng bawat isa, ang 5 ang pinakamataas na antas. Gamitin ang tsart at gawin ito sa
sagutang papel.
Batayang mga Salita
kagalakan
katuwaan
kaluwalhatian
kaligayahan
kasiyahan
Ayos ng mga Salita Batay sa Sidhi ng Damdamin
5.
4.
3.
2.
1.
5.
4.
3.
2.
1.
D
lungkot
lumbay
dalamhati
pighati
pagdurusa
Ayos ng mga Salita Batay sa Sidhi ng Damdamin
C
O
Batayang mga Salita
PY
Paliwanag sa
Pag-aantas
EP
E
Paliwanag Sa
Pag-aantas
GAWAIN 5: Tarukin Mo!
Sagutin ang mga gabay na tanong sa isang sagutang papel.
D
1. Sino ang persona sa tula? Ano ang kaniyang pangarap?
2. Masining ba ang tulang tinalakay? Patunayan ang sagot.
3. Sa ano-anong bagay inihambing ang sanggol? Bakit ito ang mga ginamit sa
paglalarawan sa katangiang taglay niya?
4. Anong kaugalian at kultura ng mga taga-Uganda ang lumutang sa tula? Ibigay
ang iyong pananaw ukol dito?
5. Alin sa mga kaugaliang ito ang naiiba sa kaugalian ng mga Pilipino? Sangayon ka ba rito? Bakit?
6. Makatuwiran bang iugnay ang pagkakakilanlan at katangian ng isang anak sa
kaniyang ama? Sa poon?
7. Anong bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin ang natutuhan pagkatapos
basahin ang akda? Ipaliwanag.
281
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Patunayan Mo!
Sa sagutang papel, bumuo ng kongklusyon sa tulong ng kasunod na grapikong
representasiyon sa kabilang pahina.
Suriin ang tulang binasa. Ito ba’y isang tulang malaya o tulang
tradisyonal? Malinaw bang naisalaysay ang kultura ng bansang
pinagmulan nito?
PATUNAY
C
O
KONGKLUSYON
PY
PATUNAY
D
Ang akdang “Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay” ay isang tulang malaya na
nagsalaysay ng nadarama at pagpapahalaga ng isang ina sa kaniyang anak. Sa
pagkakataong ito, pag-aralan mo ang isa pang tula na isinulat ni Rafael Palma, “Ang
Matanda at ang Batang Paruparo.” Basahin at alamin kung ito ba’y tulang malaya o
tulang tradisyonal.
EP
E
Ang Matanda at ang Batang Paruparo
Rafael Palma
D
Isang paruparo na may katandaan,
Sa lakad sa mundo ay sanay na sanay;
Palibhasa’y di nasisilaw sa ilaw
Binigyan ang anak ng ganitong aral:
Ang ilaw na iyang maganda sa mata
Na may liwanag nang kahali-halina
Dapat mong layuan, iyo’y palamara,
Pinapatay bawat malapit sa kaniya.
“Ako na rin itong sa pagiging sabik!
Pinangahasan kong sa kaniya’y lumapit,
ang aking napala’y palad ko pang tikis
nasunog ang aking pakpak na lumiit.”
“At kung ako’y itong nahambing sa iba
na di nagkaisip na layuan siya,
disin ako ngayo’y katulad na nila,
nawalan ng buhay at isang patay na.”
282
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang pinangaralang anak ay natakot
at pinangako ang kaniyang pagsunod;
ngunit sandali lang. Sa sariling loob
ibinulong-bulong ang ganitong kutob;
“Bakit gayon na lang kahigpit ang bilin
ng ina ko upang lumayo sa ningning?
Diwa’y ibig niyang ikait sa akin
ang sa buong mundo’y ilaw na pang-aliw.”
PY
“Anong pagkaganda ng kaliwanagan!
isang bagay na hindi dapat layuan,
itong matanda ay totoo nga namang
sukdulan ng lahat nitong karuwagan!”
“Akala’y isa nang elepanteng ganid
ang alin mang langaw na lubhang maliit,
at kung ang paningin nila ang manaig
magiging higante ang unanong paslit.”
C
O
“Kung ako’y lumapit na nananagano
ay ano ang sama ng mapapala ko?
Kahit na nga niya murahin pa ako
ay sa hindi naman hangal na totoo.”
D
“Iyang mga iba’y bibigyan ng matwid
sa kanilang gawa ang aking paglapit,
sa pananakali’y di magsisigasig
sa nagniningningang ilaw na marikit.”
EP
E
Nang unang sandaliy’ walang naramdaman
kundi munting init na wari’y pambuhay,
ito’y siyang nagpapabuyo pang tunay
upang magtiwala’t lumapit sa ilaw.
D
Natutuwa pa nga’t habang naglalaro
ay lapit nang lapit na di nahihinto
sa isang pag-iwas ay biglang nasulo
tuloy-tuloy siyang sa ningas nalikmo.
Nang unang sandali’y walang naramdaman
kundi munting init na wari’y pambuhay,
ito’y siya pa ngang nagpabuyong tunay
upang magtiwala’t lumapit sa ilaw.
At siya’y hindi na muling makalipad
hanggang sa mamatay ang kahabag-habag,
ang ganyang parusa’y siyang nararapat
sa hindi marunong sumunod na anak.
- Mula sa Diwang Kayumanggi. 1970
Marahil natalastas mo ang nais ibahagi ng may-akda sa tula. Ito’y patunayan sa
pamamagitan ng pagsasagawa ng mga gawain.
283
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 7: Ipaliwanag Mo!
Isagawa ang pasaklaw na pagpapaliwanag sa sagutang papel gamit ang kasunod na
grapikong representasiyon.
ELEMENTO NG TULA
PAGSUSURI
a. Sukat
b. Tugma
c. Kariktan
d. Talinghaga
Paglalahat Batay sa Pagsusuri
PY
Ito ba’y tulang tradisyonal o malaya? Patunayan.
Nasalamin ba sa tula ang kultura ng bansang pinagmulan nito? Sa paanong
paraan? Patunayan.
C
O
Sagutin ang tanong sa loob ng Speech Balloon sa iyong sagutang papel.
Ano ang layunin ng tulang binasa? Anong uri ito ng teksto?
_______________________________________________
_______________________________________________
EP
E
D
Paano naiba ang unang tulang binasa sa ikalawang tula?
Magkatulad ba ang pagiging masining ng dalawang tula?
Patunayan.
_______________________________________________
_______________________________________________
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
D
Naririto ang karagdagang kaalaman sa matatalinghagang pananalita at simbolismo
upang mapatunayan na nakatutulong ang paggamit ng mga ito sa pagiging masining
sa pagbuo ng taludturan ng isang tula.
Alam mo ba na…
nakadaragdag sa kagandahan at kabisaan ng katha ang hindi karaniwang paggamit
ng mga salita? Kaya naman ang tula ay mayaman sa mga tayutay na nakatutulong
upang maging mabisa at kaakit-akit ang akda. Maliban sa tayutay, nagagamit din
sa pagkakaroon ng kariktan ng tula ang mga simbolismo at matatalinghagang
pananalita.
Ang matatalinghagang pahayag o pananalita ay may malalim o hindi lantad
na kahulugan. Sinasalamin ng paggamit nito ang kagandahan at pagkamalikhain
ng anumang wika.
284
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Halimbawa:
1. butas ang bulsa - walang pera
2. ilaw ng tahanan - ina
3. kalog na ang baba - gutom
4. alimuom - tsismis
5. bahag ang buntot - duwag
Bakit kaya rito sa mundong ibabaw
Marami sa tao’y sa salapi silaw?
Kaya kung isa kang kapus-kapalaran
Wala kang pag-asang umakyat sa lipunan.
(Panambitan ni Myrna Prado salin ni Ma. Lilia Realubit)
PY
Ang mga may salungguhit sa tula ay matatalinghagang pananalita sapagkat
ang una’y nangangahulugang pagiging mukhang pera ng tao samantalang ang
ikalawa’y tumutukoy sa mahirap.
C
O
Ang simbolismo naman ay naglalahad ng mga bagay, at kaisipan sa
pamamagitan ng sagisag at mga bagay na mahiwaga at metapisikal. Ito ay
ordinaryong bagay, pangyayari, tao, o hayop na may nakakabit na natatanging
kahulugan.
D
Halimbawa: 1. silid-aklatan- karunungan o kaalaman
2. gabi- kawalan ng pag-asa
3. pusang-itim-malas
4. tanikalang-bakal-kawalan ng kalayaan
5. bulaklak- pag-ibig
EP
E
Palay siyang matino,
Nang humangi’y yumuko,
Nguni’y muling tumayo:
Nagkabunga ng ginto!
(Palay, Tanaga ni Ildefonso Santos)
D
Ang salitang palay sa tula ay sumisimbolo sa taong dumaan sa pagsubok na
kaniyang nilampasan at nagsilbing susi sa kaniyang pagtatagumpay.
Pagsasanay 1: Basahin ang mga pahayag sa mga piling saknong o taludtod ng
tula. Hanapin ang matalinghagang pananalita at simbolismo na ginamit at isulat ang
kahulugan nito sa sagutang papel.
1.
Mata’y napapikit sa aking namasdan;
Apat na kandila ang nangagbabantay.
(Ang Pagbabalik ni Jose Corazon de Jesus)
2.
Ang kahulugan mo’y isang paglilingkod
na walang paupa sa hirap at pagod;
minsan sa anyaya, minsan sa kusang-loob,
pag-ibig sa kapwa ang lagi mong diyos.
(Kabayanihan ni Lope K. Santos)
285
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
May tanging laruan isang bolang-apoy
Aywan ba kung sino ang dito’y napukol.
At sino rin kaya ang tagapagsindi
Ng parol na buwang pananglaw kung gabi?
(Ang Tahanang Daigdig ni Ildefonso Santos)
4.
Siya’y mabiyayang inilatag,
Sa tubong matamis ay matingkad,
Itong disyerto’y kaniyang buhok.
Ginintuang paa’y namumukod,
At ang kaniyang dibdib ay bundok
Na sa ilog ng Nile nalulunod,
Kaya’t siya’y pinong itinakda,
Na ginawarang itim tuwina.
(Salin mula sa tulang Africa ni Maya Angelou)
5.
Sandaling lisanin ang nakasanayan
Unatin yaring kaluluwa’t katawan
Kawangis ng paghalik ng Maylalang
Sa burol, dalampasiga’t kaparangan.
(Salin sa tulang All The Hemispheres ni Daniel Ladinsky mula sa tula ni Hafiz)
C
O
PY
3.
D
Pagsasanay 2: Itala ang matatalinghagang pananalita at simbolismo mula sa
napakinggan at napanood na tulang liriko/sabayang pagbigkas mula sa link na ilalahad
ng guro. Ipaliwanag ang kahulugan ng mga ito sa sagutang papel.
EP
E
Pagsasanay 3:
A. Sa sagutang papel, kompletuhin ang isang saknong ng tula na salin mula sa tulang
Pilgrimage of African ni Wayne Visser sa pamamagitan ng paglalagay ng wastong
salita sa patlang na makukuha sa katabing kahon.
tribo
Ako’y _______ dumating, isang buhay.
hangin
Binuklod ng _______ng mga ninuno,
bakas
Kami’y ________ dumating, isang _________.
leon
D
Tinalunton, ang ________ ng kalikasan,
kamay
286
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
B. Sa sagutang papel, kompletuhin ang tula sa pamamagitan ng paglalagay ng
matatalinghagang pananalita at simbolismo. Bigyan din ito ng sariling pamagat.
Sa ami’y...
Isa kang ______ na may dalang ligaya,
Ika’y tuwinang bukas-palad sa iba.
Ang iyong gawi’y hindi ________________,
Kayat kami’y humahalik sa ‘yong paa.
Isa kang __________ na laging sandata,
Di _____________ sa hampas ng pala
Dito’y nasisilip, maningning na _______,
Kaya’t kami’y humahalik sa ‘yong paa.
PY
Sa ami’y...
______________________
C
O
Pagsasanay 4: Sumulat ng tulang mayaman sa matatalinghagang pananalita at
simbolismo na tungkol sa kadakilaan ng ina, tiyaking hindi bababa sa tatlong saknong
ang tulang lilikhain. Mamarkahan ito batay sa sumusunod na pamantayan: kayarian,
kasiningan, at kaangkupan.
D
Maayos mong naisakatuparan ang mga gawain kayat ipagpatuloy mo ang iyong
pagkatuto.
EP
E
Pagnilayan at Unawain
Masusing pag-aralan ang mga salita sa loob ng magkahiwalay na kahon at gamitin ang
mga ito sa pagbuo ng tatlong mahahalagang konsepto. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.
1.
tula
D
2.
tradisyonal
3.
sapagkat
sukat
malaya
tugma
kultura
bansa
pinagmulan
simbolo
kariktan
pahayag
tula
isinasalaysay
matalinghaga
Ikinagagalak kong pinagbuti mo nang lubos ang iyong pagkatuto. Narito ka na ngayon
sa huling hamon ng araling ito.
287
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ilipat
Sa bahaging ito masusubok ang kaalaman mo tungkol sa pagkakaiba ng tulang
tradisyonal at tulang malaya maging ang karunungan mo sa simbolismo at
matatalinghagang pananalita. Mailalapat mo na ang mahahalagang konseptong iyong
napagtibay. Kung mayroon ka pang mga alinlangan tungkol sa aralin, makabubuting
magtanong ka sa iyong guro o balikan mo ang mga naunang gawain sa pagkatuto.
PY
Magkakaroon ng Reunion ang inyong mag-anak sa mismong Araw ng mga Ina.
Isang presentasyon ang iniatang sa iyong balikat, nahilingan kang maghanda ng
isang rendisyon ng tulang iyong kakathain na nagsasalaysay ng dakilang pagaaruga ng isang ilaw ng tahanan sa kaniyang mga anak upang sila’y alayan ng
natatanging pagpapahalaga.
C
O
Ang iyong pag-awit ay lubos na maiibigan ng iyong mga kamag-anak at
lalong-lalo na ng iyong ina kung titiyakin mong sumunod ito sa pamantayang:
kahusayan ng tula, harmoniya ng awit, at kabuuang pagtatanghal.
Tunghayan ang pamantayan kung paano mamarkahan ang isinagawang pagganap.
Pamantayan
D
Kahusayan ng Tula
(Kasiningan at Talinghaga)
Bahagdan
60 puntos
30 puntos
Kabuuang Pagtatanghal
(Presentasiyon)
10 puntos
Kabuuang Marka
100 puntos
EP
E
Himig o Melodiya
(Tinig)
D
Binabati kita. Salamat at matiyaga mong pinag-ukulan ng panahon ang pagaaral sa araling ito. Handa ka na ngayong pag-aralan ang susunod na aralin ng
modyul.
288
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.5
A. Panitikan:
Ang Alaga (Maikling Kuwento mula sa East Africa)
ni Barbara Kimenye
Isinalin sa Filipino ni Magdalena O. Jocson
B. Gramatika at Retorika: Mga Salitang Naglalahad ng Opinyon
C. Uri ng Teksto:
Naglalarawan
Panimula
PY
Matapos mong pag-aralan ang mito, anekdota, sanaysay, at epiko, ang maikling
kuwento naman ang iyong bibigyang-pansin sa araling ito.
C
O
Nilalaman ng araling ito ang maikling kuwento ni Barbara Kimenye, “Ang
Alaga” na isinalin sa Filipino ni Prof. Magdalena O. Jocson. Inilalahad sa akdang
ito ang tungkol sa pagmamahal na inukol ng isang tao sa kaniyang alaga. Bahagi
rin ng aralin ang pagtalakay sa mga salitang nagsasaad ng paghihinuha na
makatutulong sa pag-unawa sa tatalakaying paksa at sa paglalahad.
Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makabuo ng isang
patalastas na pasulat batay sa sumusunod na pamatayan: a.) makatotohanan,
b.) masining, c.) kaalaman sa paksa, at d.) maayos ang paglalahad.
EP
E
D
Aalamin natin kung paano nakatutulong ang maikling kuwento sa
pagkakaroon ng kamalayan sa pandaigdigang pangyayari sa lipunan. Gayundin,
kung bakit mahalagang maunawaan ang salita o pahayag na naglalahad ng
opinyon.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
D
GAWAIN 1: Checklist
Lagyan ng tsek (a) ang patlang bago ang bilang na may kaugnayan sa maikling
kuwento. Mula sa naging sagot, bumuo ng isa o dalawang pangungusap na
magpapahayag tungkol sa maikling kuwento.
_____ 1. naglalahad ng mahahalagang kaisipan
_____ 2. maaaring pormal at di-pormal
_____ 3. banghay
_____ 4. wakas
_____ 5. simula
_____ 6. suliranin
_____ 7. tunggalian
_____ 8. may mga kabanata
_____ 9. kasukdulan
_____ 10. mga tauhan
289
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Batay sa aking mga naging kasagutan, ang maikling kuwento ay ______________
______________________________________________________________.
C
O
PY
GAWAIN 2: Anticipation Guide
Bago basahin ang akda, basahin ang mga pangungusap sa ibaba at isulat sa unang
kolum kung sang-ayon o di-sang-ayon na mababasa ang pahayag sa tatalakaying
akda. Pagkatapos mabasa ang akda, lagyan ng tsek (a) ang ikatlong kolum na wasto
ang iyong naging hinuha.
Sang-ayon o
Pahayag
di-sang-ayon?
Hindi na naging interesado ang mga kasamahan
ni Kibuka sa kaniya.
Sa pag-iisa ni Kibuka ay naiisip niyang kasiyasiya ang kaniyang buhay kaya’t kailangan niyang
magpatuloy sa pakikibaka.
Isang biik ang pasalubong ng paboritong apo ni
Kibuka sa kaniya.
Sa una ay naisip ni Kibuka na ang biik ay alagaan.
Sa paglipas ng mga linggo, habang lumalaki ang
baboy ay maraming problemang dumarating.
D
Sa naganap na aksidente, ang baboy na alaga ni
Kibuka lamang ang nakaligtas.
Sa huli ay naisip din ni Kibuka na makakatulog na
siya nang maayos.
EP
E
GAWAIN 3: Sa iyong Palagay
1. Piliin sa kasunod na kahon ang sa iyong palagay ay mga salita o pahayag na
naglalahad ng opinyon.
ayon sa/kay...batay sa/kay...
kung ako ang tatanungin...
maliban sa...
naniniwala akong...
sa aking palagay...
sa tingin ko...
tunay na
2. Sa iyong palagay, bakit kaya mahalagang maunawaan ang mga salitang ito?
D
Ang iyong dati nang kaalaman sa maikling kuwento at sa mga salitang naghahayag ng
opinyon ay mas lalawak pa sa pagpapatuloy ng aralin. Makatutulong ang pagbasa sa
mga akda upang lubos mong maunawaan ang tungkol dito. Halina’t simulan.
Alam mo ba na…
ang maikling kuwento o maikling katha ay nililikha nang masining upang mabisang
maikintal sa isip at damdamin ng mambabasa ang isang pangyayari tungkol sa
buhay ng tauhan o ng lugar na pinangyarihan ng mahahalagang pangyayari? Taglay
nito ang pagkakaroon ng (1) iisang kakintalan; (2) may isang pangunahing tauhang
may mahalagang suliraning kailangang bigyan ng solusyon; (3) tumatalakay sa
isang madulang bahagi ng buhay; (4) may mahalagang tagpuan; (5) may kawilihan
hanggang sa kasukdulan na agad susundan ng wakas.
Isa sa mga uri ng maikling kuwento ay ang kuwento ng tauhan – ang
binibigyang diin ay ang ugali o katangian ng tauhan. Ang maikling kuwentong iyong
binasa ay nakatuon sa katangian ng tauhan. Ang tauhan sa akda ay kumilos ayon
sa kaniyang paligid.
290
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin at unawain ang maikling kuwento upang malaman kung paano nakatutulong
ang maikling kuwento sa pagkakaroon ng kamalayan sa pandaigdigang pangyayari
sa lipunan.
Ang Alaga
ni Barbara Kimenye
Isinalin sa Filipino ni Prof. Magdalena O. Jocson
PY
Naniniwala si Kibuka na hindi para sa kaniya ang pagreretiro. Isa siyang
mapagkakatiwalaang kawani sa Ggogombola Headquarters. Hanggang isang araw,
may pinapunta mula sa Komisyon ng Serbisyo Publiko sa kanilang tanggapan
upang alamin kung sino ang mga kawaning dapat nang magretiro. Ang sumunod na
pangyayari sa likod ng maitim na kulay ng kaniyang buhok, may pensiyon na siya,
may Sertipiko ng Serbisyo, at wala ng trabaho.
D
C
O
Sa pagkakaretiro niya, nag-aalala pa rin siya kung paano ginagawa sa
kasalukuyan ang dati niyang trabaho. Minsan, ipinatawag siya sa dati niyang
tanggapan upang tingnan kung kailangan ng kaniyang kapalit ang payo at tulong.
Hindi siya makapaniwala sa nadatnan niyang makalat na mga papeles at napatunayan
niya ang kawalan ng kaayusan. Sa buong paligid ng tanggapan, nagkalat din ang iba’t
ibang papeles, maging ang mga kompidensiyal na papeles na hindi dapat makita ng
kung sino-sino ay nababasa na ng lahat. Sa ganitong sitwasyon tila walang pakialam
ang kaniyang kapalit. Mas binibigyang-pansin pa nito ang pakikipag-usap sa telepono
habang napaliligiran ng ilang babae.
EP
E
Hindi naging maganda ang pagpunta niya sa dating tanggapan. Maging ang
dati niyang mga kasamahan ay hindi na interesado sa sinasabi ni Kibuka.
D
Ngayon, gugugulin niya ang kaniyang buhay sa maliit niyang dampa sa tabi
ng ilog sa Kalansanda na maraming muling babalikan ngunit hindi gaano sa kaniyang
haharapin. Nagkataon pa na ang matalik niyang kaibigan na si Yosefu Mukasa ay
nasa Buddu Country para sa pagnenegosyo. Naiisip ni Kibuka na kaawa-awa na siya
at mabuting mamatay na lamang. Paulit-ulit niya itong naiisip habang nag-iinit ng tubig
para sa iinuming tsaa. Sa ganoong sitwasyon, nakarinig siya ng tunog ng paparating
na kotse. Sabik niyang tinungo ang pinto ng bahay upang alamin kung sino ang
dumating. Siya ang pinakamatanda sa kaniyang mga apo, mataas, payat, at kaboses
ni Kibuka.
Masayang-masaya si Kibuka habang nanginginig na niyakap ang apo.
“Napakagandang sorpresa! Tuloy ka mahal kong apo, tamang-tama naghanda
ako ng maiinom na tsaa.”
“Lolo, sandali lang po ako. Hindi po ako magtatagal. Tiningnan ko lamang po
ang katayuan ninyo at dinalhan ko po kayo ng pasalubong.”
291
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Napakabuti mo, aking apo. Ang biglang pagbisita mo at may pasalubong pa
ay lubha kong ikinatuwa.” Dahil dito, nabaligtad na lahat ang hindi niya magagandang
naiisip tungkol sa buhay, puno na siya ng kapanabikan.
“Isang biik ang pasalubong ko po sa inyo mula sa Farm School. Hindi na siya
mapakain doon at naisip ko na baka gusto ninyong mag-alaga nito.”
Kinuha ng apo ni Kibuka ang itim na biik.
Tuwang-tuwa si Kibuka. Ngayon lang siya nakakita ng napakaliit na biik.
Sampung minuto ang ginugol niya para tingnan ang kabuuan ng biik: ang mapupungay
na mata, mga kuko sa paa, at pagwagwag ng buntot. Masayang nagpaalam si Kibuka
sa apo at habang kumakaway siya rito, sumisiksik naman sa kaniyang dibdib ang biik.
PY
Sinabi niya sa apo na dadalhin niya sa Markansas ang biik at kakausapin si
Miriami na ihanda ang biik bilang espesyal na pagkain sa hapunan para sa pag-uwi ni
Yosefu.
C
O
Nagdalawang-isip si Kibuka para sa planong gagawin sa biik sapagkat sunod
nang sunod ang biik at bawat pag-upo niya laging nasa paanan niya ito. Hindi ito
umaalis sa tabi niya. Parang taong nakikinig sa bawat sasabihin ni Kibuka.
Pagdating ng gabi, biglang maiisip ni Kibuka na pakainin ang biik ng tirang
pagkain sa sarili niyang pinggan, bukod pa sa talagang kinakain niyon. Pagkalipas
ng ilang araw, lumalaki na ang biik, malakas nang kumain at kailangang manguha ng
matoke si Kibuka sa mga kaibigan at kapitbahay.
EP
E
D
Nalaman na sa buong Kabzanda na may alagang baboy si Kibuka. Mula noon,
hindi na nagbabahay-bahay si Kibuka upang manguha ng matoke para sa alaga
niyang baboy sapagkat ang mga babae at bata na nag-iigib ng tubig na malapit sa
bahay ni Kibuka ang nagdadala na ng mga matoke. Nagiging dahilan iyon upang
makita at makipaglaro sila sa alagang baboy ni Kibuka. Para na nilang kamag-anak
ito na sinusundan at inaalam ang paglaki nito.
D
Ito lamang ang baboy na napakalinis dahil naaalagaan ito nang maayos. Dahil
dito, pinapayagan ni Kibuka na matulog ito sa kaniyang paanan bagaman ingat na
ingat siya na malaman ito ng kaniyang mga kapitbahay. Naging mabilis ang paglaki ng
alagang baboy. Lumaki ito sa maayos na kapaligiran at higit sa lahat, napamahal na
iyon kay Kibuka.
Sa paglipas ng mga linggo, habang lumalaki ang alagang baboy, maraming
problema ang dumarating. Halimbawa, kailangan na nang mas maraming pagkain at
hindi naman ganoon karami ang makukuha sa mga kapitbahay kaya kapag wala nang
makain ang baboy, pupunta ito sa shamba ng mga kapitbahay at kakainin ang tanim
na mga gulay at kape. Maging si Kibuka ay naninimot sa sarili niyang mga pagkain
maibigay lamang sa alagang baboy.
Hindi na rin gusto ni Kibuka na natutulog sa kaniyang paanan ang alagang
baboy gaya noong biik pa lamang ito. Ngayon, napakalakas niyong maghilik na
nakapagpapapuyat kay Kibuka. Isang mabigat na desisyon na hindi na magtatagal ay
ilalabas na niya ang alagang baboy at itatali na lamang sa puno.
292
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kung sino kaya ang magdurusa, si Kibuka o kaniyang alagang baboy ay
mahirap na sagutin. Walang malayang alagang baboy at si Kibuka lamang ang
makapagsasabi.
ilog.
Sa araw, malayang nakagagala pa ang baboy, bagaman laging nahuhulog sa
Hindi tiyak ang lalim ng ilog sa Kalansanda. Karaniwang naliligo o nagtatampisaw
ang mga taga-Kalansanda sa nasabing ilog. Minsan, kapag umuulan, malakas ang
agos ng tubig na maaaring madala nito ang isang bata. Ibig na ibig ng alagang baboy
na magtampisaw rito. Naglalaro sa imahinasyon ni Kibuka na baka paglaruan ang
alagang baboy ng mga batang naglalaro na maaaring hulihin at dalhin sa gitna ng ilog
at lunurin ang baboy.
C
O
PY
Para hindi ito mangyari, tuwing magdidilim na, pinapasyal niya ang alagang
baboy na kinasanayan nang makita ng mga taga-Kalansanda at tanging hindi mga
tagaroon ang tila nagugulat sa ginagawa niyang pagpasyal sa alagang baboy
habang may tali ito. Naging magandang ehersisyo ito ni Kibuka dahil sa pananakit
ng kaniyang mga kalyo na sa bawat hakbang niya upang masiyahan ang alagang
baboy ay katumbas naman ng labis na sakit ang dulot sa kaniya na halos ikaiyak niya.
Sinabi niya kay Daudi Kulubya na nagmamalasakit sa papilay-pilay niyang lakad na
nasisiyahan naman siya sa ginagawa niya sa alagang baboy. Masaya siyang uuwi at
ibababad ang mga paa sa isang palanggana ng mainit na tubig ng isang oras. Hindi
na niya iisipin ang pananakit ng kaniyang mga kalyo.
D
Gaano pa katagal ang ganitong sitwasyon? May mga pagkakataon na
kinakausap ni Kibuka ang ilang kilala niyang bumibili ng alaga niyang baboy. Ngunit
ang pagmamahal sa alagang baboy ang namamayani kay Kibuka kaya hindi niya ito
maipagbibili dahil para na rin itong pagtataksil sa alaga.
D
EP
E
Isang araw, habang papunta si Kibuka sa Sagradong Puno at habang
naghahalukay sa kumpol ng mga sanga ang alagang baboy, isang di inaasahang
pangyayari ang naganap. Si Kibuka, ang alagang baboy, at ang drayber ng isang
motorsiklo ay tumilapon sa iba’t ibang direksiyon. Nasagasaan sina Kibuka at alagang
baboy ng isang motorsiklo. Nang magkamalay na siya, natuwa siya sapagkat buo
pa rin ang kaniyang katawan maliban sa isang balikat na sumasakit at dugo sa mga
kamay niya. Nakilala niya ang drayber na si Nathaniel Kiggundu na tila hindi naman
gaanong nasaktan. Inalis niya ang mga damong nakatabon sa kaniyang mukha at
makikita ang mahabang punit ng pantalon sa tapat ng isa sa kaniyang tuhod.
Mula sa kung saan, narinig nila ang napakalakas na iyak ng alagang baboy ni
Kibuka at doon nagpunta ang dalawang lalaki. Pagdating nila, ay umiiyak ang baboy
dahil sa pagkakaipit ng leeg nito at namatay na. Totoong nakasama kay Kibuka ang
aksidente na nag-iwan sa kaniya ng kondisyong walang katiyakan. Habang nakaupo
siya sa tabi ng namatay na alagang hayop, iniisip niya ang kasunod na mga pangyayari.
Marami nang taong nag-uusyoso, titingnan si Kibuka at namatay na alagang hayop
at pagkatapos ang motorsiklo naman ang kanilang titingnan. Dumating si Musisi, ang
Hepe ng Ggogombola. Kinuha ang pahayag ni Kiggundu at pagkatapos nilapitan si
Kibuka at pinipilit na isakay sa kaniyang sasakyan upang iuwi sa bahay niya.
“Sir, mukhang hindi pa maganda ang lagay ninyo, bukas na lang kayo kukunan
ng pahayag. Magpahinga muna kayo.”
293
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Pero hindi ko maaaring iwanan ang namatay kong alagang baboy.”
“Maaari po nating ilagay sa likod ng aking sasakyan kung ibig po ninyo. Mas
mabuti sana kung puputol-putulin na ito ng matadero dahil hindi na ito maaaring
magtagal sa klase ng klima ngayon.”
Kailanman ay hindi pumasok sa isipan ni Kibuka na kainin ang alagang hayop.
Iniisip niya kung saang bahagi ng shamba ililibing ang alagang hayop. Sinabi niya
na ang pagkain ng isang napamahal na alaga ay isang barbarong gawain. Naiisip
niya na naghuhukay na siya ng paglilibingan ng alaga. Natitiyak niyang hindi siya
tutulungan ng mga taga-kalsada na gawin ito. Sa bandang huli, naisip niya na bakit
hindi magkaroon ng bahagi ang kaniyang mga kapitbahay sa namatay niyang alaga.
Sila naman ang nagpakain sa nasabing alaga.
PY
Dinala sa Ggogombola Headquarters ang nasabing alaga ni Kibuka at
ipahahati-hati ito sa askaris na naroon. Sinuman ang may gustong kumain ng baboy
ay pumunta roon bago mag-ikapito ng gabi, ayon kay Musisi na siya nang nag-asikaso
sa namatay na baboy.
C
O
Sa pagbalik ni Kibuka sa kaniyang tahanan, ginamot niya ang kaniyang
balikat ng gamot na karaniwang ginagamit niya sa anumang sakit na nararanasan
niya. Umupo sandali habang umiinom ng tsaa. Maaga siyang natulog at nagising sa
magandang sikat ng araw. Nasabi niya sa kaniyang sarili na ito ang pinakamaganda
niyang pagtulog at nasiyahan siya pagkatapos ng maraming buwan na nagdaan.
Dumating si Musisi habang papaalis na si Kibuka upang tingnan kung ang pata ng
alaga niyang baboy ay nadala kay Yosefu at Miriamu.
D
“Hindi pa, Sir, ngayon ko pa lamang dadalhin doon, ibig ba ninyong sumabay
na sa akin pagpunta roon?”
EP
E
Pumayag si Kibuka na makisabay. Tinanggihan naman niya ang laman ng
baboy na dinala sa kaniya ni Musisi.
“Sa iyo na iyon, anak, hindi ako mahilig kumain ng baboy.”
D
Kinuha ni Miriamu ang pata ng baboy at ang interes naman ni Yosefu ay ang
mga detalye ng aksidenteng naranasan ni Kibuka. Pinilit ni Yosefu at Miriamu na
mananghalian sa kanila ang dalawa. Ngunit kailangang dumalo sa isang pulong ni
Musisi sa Mmengo, kaya si Kibuka na lamang ang iniwan. Maraming napag-usapan
sina Kibuka at Yosefu. Matagal silang hindi nagkita kaya magiging masarap ang
pagkain nila ng pananghalian.
“Talagang napakahusay mong magluto, Miriamu,” wika ni Kibuka habang
naglalagay ng maraming pagkain sa kaniyang pinggan.”
“Napakalambot ng karne ng baboy na iyon na parang isang manok at
napakasarap pa,” pahayag naman ni Miriamu.
May ilang sandali na nalulungkot siya sapagkat alam niya na karne ito ng mahal
niyang alaga at masaya niyang kinakain ito. Ngunit sandali lamang ito at patuloy pa
rin niyang nilalagyan ng karne ang kaniyang pinggan. Natatawa siya sa sarili at alam
niya na hindi na siya maglalakad tuwing hapon at sa halip makakatulog na siya nang
maayos.
294
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Ibigay ang kahulugan ng sumusunod na salitang may salungguhit. Pagkatapos,
gamitin ang mga ito sa sariling pangungusap.
PY
1. Ngayon, gugugulin niya ang kaniyang buhay sa maliit niyang dampa sa tabi ng
ilog sa Kalansanda.
2. Maging si Kibuka ay naninimot sa sarili niyang mga pagkain maibigay lamang
sa alaga niyang baboy.
3. Karaniwang nagtatampisaw ang mga taga-Kalansanda sa ilog.
4. Ang pagmamahal sa alagang baboy ang namamayani kay Kibuka kaya hindi
niya ito maipagbibili.
5. Si Kibuka, ang alagang baboy at ang drayber ng isang motorsiklo ay tumilapon
sa iba’t ibang direksiyon.
6. Habang naghahalukay sa kumpol ng mga sanga ang alagang baboy, isang di
inaasahang pangyayari ang naganap.
EP
E
D
C
O
GAWAIN 5: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa
Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Sino ang pangunahing tauhan sa akda? Itala ang kaniyang kalakasan at
kahinaan bilang tauhan.
2. Batay sa mga pangyayari sa akda, paano mo ilalarawan ang isang alaga nang
may pagpapahalaga?
3. Ano ang suliraning nangibabaw sa akda? Iugnay ito sa pandaigdigang
pangyayari sa lipunan.
4. Paano ka naapektuhan ng akdang iyong nabasa?
5. Ibigay ang kahalagahan ng akdang binasa sa pansarili, panlipunan at
pandaigdig.
D
sarili
____________________
Kahalagahan ng akda
____________________
lipunan
sa...
____________________
____________________
______ daigdig
____________________
6. Alin sa mga pangyayari ang makatotohanan at di-makatotohanan? Patunayan.
7. Masasalamin ba ang kultura ng Africa sa akdang iyong binasa? Ipaliwanag.
8. Ipaliwanag: May ilang sandali na nalulungkot siya sapagkat alam niya na
karne ito ng mahal niyang alaga at masaya niyang kinakain ito. Ngunit sandali
lamang ito at patuloy pa rin niyang nilalagyan ng karne ang kaniyang pinggan.
Natatawa siya sa sarili at alam niya na hindi na siya maglalakad tuwing hapon
at sa halip makakatulog na siya nang maayos.
9. Naibigan mo ba ang wakas? Kung ikaw ang may-akda, paano mo ito
wawakasan? Isalaysay.
10. Bakit isinulat ng may-akda ang maikling kuwentong tinalakay? Magsaliksik sa
lugar at kondisyon ng panahon sa pagkakalikha nito.
295
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Basahin ang kasunod na teksto na nagsasaad ng katangian ng isang tao na
inilarawan ayon sa pagkakakilala sa kaniya ng isang taong malapit sa kaniyang buhay.
Pansinin ang mga salitang may salungguhit.
ROSALIA VILLANUEVA TEODORO, DAKILANG INA
C
O
PY
Mapagmahal, maasikaso, malambing, matalino at higit
sa lahat may takot sa Diyos, iyan ang aking ina. Walang
hindi gagawin para sa kapakanan naming magkakapatid.
Sa tingin ko nga, mas mahal pa niya kami kaysa
kaniyang sarili. Nang mawala ang aming ama, ganoon na
lamang ang pag-aalala namin sa kaniya, inaakala ko na
manghihina ang kaniyang katawang pisikal at espiritwal
subalit nanatili siyang matatag at nakakapit sa Diyos.
Sa paniniwala ng aking mga kapatid lalo pa nga siyang
tumapang at tumatag, iyon ay upang patuloy niya kaming
magabayan. Sa ganang akin, wala nang papantay pa sa
kadakilaan ng aking ina.
Sagutin ang sumusunod na mga tanong:
Pagkakatulad
_____________
_____________
Pagkakaiba
_____________
_____________
_____________
______
EP
E
Paglalarawan sa Ina sa
teksto
D
1. Ilarawan ang katangian ng ina sa teksto. Gumawa ng paghahambing sa ina sa
binasang teksto at sa iyong ina.
Paglalarawan sa iyong
Ina
D
2. Paano mo maipakikita ang pagmamahal sa iyong ina?
3. Batay sa pagkakalahad, anong uri ito ng teksto? Patunayan.
4. Ano ang layunin ng mga salitang may salungguhit?
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Basahin at unawain ang impormasyon tungkol sa gramatika upang maunawaan
kung bakit mahalagang maunawaan ang salita o pahayag na naglalahad ng opinyon.
Makatutulong ang mga pagsasanay sa bahaging ito upang mas lalo mo pang
maunawaan ang kahalagahan nito.
296
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na…
ang salita o pahayag na naglalahad ng opinyon ay mahalagang maunawaan natin?
Nais nitong ipahiwatig ang ipinahahayag ng ating kausap o ng mambabasa.
Mga Salitang Nagpapakilala ng Pagsasaad ng Opinyon:
sa palagay ko…
ipinahihiwatig sa kaniyang sinabi…
batay sa aking paniniwala…
sa tingin ko…
maaaring…
baka…
siguro…
Pagkakaroon ng Senior High School
Pagtaas ng bilihin
Ekonomiya ng bansa
Krimen na nangyayari sa bansa
Pag-abuso sa ipinagbabawal na gamot
C
O
1.
2.
3.
4.
5.
PY
Pagsasanay 1: Bumuo ng pangungusap gamit ang mga salita o pahayag na
naglalahad ng opinyon batay sa sumusunod na sitwasyon.
D
EP
E
D
Pagsasanay 2: Masdang mabuti ang larawan sa ibaba. Sumulat ng tekstong
naglalarawan tungkol dito. Maglahad din ng opinyon kung paano makatutulong upang
mabawasan ang ganitong senaryo sa bansa.
Pagsasanay 3: Suriin ang patalastas sa telebisyon tungkol sa isa sa mga produktong
tinatangkilik ng lipunan. Ilahad ang iyong pananaw tungkol dito. Gamitin at salungguhitan
ang pahayag na naglalahad ng iyong opinyon.
Ngayong alam mo na ang kahalagahan ng mga salitang nagbibigay-hinuha
sa paglalarawan at ang katangiang taglay ng mga tao na may pagkakaiba-ibang
katangian, kailangan na matiyak ang iyong natutuhan.
297
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagnilayan at Unawain
Sagutin ang sumusunod upang matiyak na naunawaan ang mahalagang konsepto ng
aralin.
1. Paano nakatutulong ang maikling kuwento sa pagkakaroon ng kamalayan sa
pandaigdigang pangyayari sa lipunan? Gamitin ang diagram sa pagsagot.
PY
Paano nakatutulong ang
maikling kuwento sa
pagkakaroon ng kamalayan
sa pandaigdigang
pangyayari sa lipunan?
Ilipat
C
O
2. Bakit mahalagang maunawaan ang salita o pahayag na naglalahad ng
opinyon?
D
Layunin mo sa bahaging ito na mailapat ang mga konseptong natutuhan sa mga
araling tinalakay. Balikan ang impormasyon tungkol sa patalastas bago mo ito gawin.
EP
E
Patalastas
Ang patalasatas ay maaaring pasalita at pasulat. Ang pagsasahimpapawid
ay ginagamit sa pagbibigay ng patalastas sa paraang pasalita tulad ng ginagawa sa
radyo at sa telebisyon. Ipinakikita rito ang mga produktong maaaring magustuhan
ng mga tao o kaya’y mga paligsahang ipinababatid sa publiko.
D
Sa paraang pasulat ay maaaring ipakita o ilathala sa pahayagan, billboards,
poster, at magasin. Nakalimbag dito ang nais ianunsyong mga gawain o hanapbuhay
na kailangan ng isang tao o kompanya; mga larawan o hitsura’t katangian ng
produkto o kaya’y panawagan para sa mga nagnanais lumahok sa paligsahan.
298
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Halimbawa ng patalastas na pasulat:
D
C
O
Basahin nang may pang-unawa ang sitwasyon sa ibaba upang maisagawa ito.
Sa nalalapit na foundation day sa inyong bayan, bilang Presidente ng
organisasyong MAMAYBAY o Mamamayang Ipinagmamalaki ang Bayan,
naatasan kang magbigay ng impormasyon sa iyong bayan upang magkaroon ng
kamalayan ang ibang tao rito. Gagawin mo ito sa pamamagitan ng patalastas:
na pasulat. Ang magiging panauhin na magtataya ng iyong ginawa ay ang
Gobernador at Bise Gobernador ng inyong lalawigan, Mayor, Bise Mayor, at
konsehal ng bayan. Tatayain nila ang iyong ginawa batay sa sumusunod na
pamantayan: a.) makatotohanan, b.) masining, c.) kaalaman sa paksa, at
d.) maayos ang paglalahad ng impormasyon gamit ang patalastas.
EP
E
Rubriks sa Paggawa ng Patalastas na Pasulat
Mga Pamantayan
5
4
3
2
1
A. Makatotohanan
B. Masining
C. Kaalaman sa paksa
D
D. Maayos ang paglalahad
Gabay sa Pagmamarka
21 – 25…………………… Napakahusay
16 – 20 …………………… Mahusay
11 – 15 …………………… Katamtamang Husay
5 – 10 …………………… May husay subalit kailangang dagdagan pa ang
sikap
Napakahusay! Tunay ngang naunawaan mo ang araling ito. Isabuhay mo ang iyong
natutuhan. Inaasahan kong ang dedikasyon mo sa mga naging gawain ay iyong
ipagpapatuloy sa mga susunod pang aralin.
299
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.6
A. Panitikan: Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali
(Epiko mula sa Mali, West Africa)
Mula sa Sundiata: An Old Epic of Mali ni D.T. Niane salin sa Ingles ni G.D. Pickett
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora
B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag ng
Layon o Damdamin
Nangangatuwiran
PY
C. Uri ng Teksto: C
O
Panimula
EP
E
D
Ang Imperyong Mali na kilala rin sa tawag na Imperyong Manding ay naging
makapangyarihan sa West Africa noong 1230 hanggang 1600 na siglo. Sa
pamamayagpag nito, ang imperyo’y higit pang malawak sa Western Europe. Dito’y
umusbong ang isang epiko na kabilang sa maituturing na dakilang kayamanan
ng panitikang pandaigdig, maihahanay ito sa epiko ng Hindu na Ramayana at
Mahabarata at epikong Griyego na Iliad at Odyssey. Ang epikong pag-aaralan
ay taal na tulang pasalaysay na pinagsalin-salin ang mga berso ng mahuhusay
na mananalaysay na sinasaliwan ng instrumentong musikal. Itatampok dito ang
mabuting pagbabagong dala ng pagtatagumpay laban sa kasamaan.
D
Sa Aralin 3.6, inaasahang maipamamalas mo ang pag-unawa at
pagpapahalaga sa epikong Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali na isinalin sa
Filipino ni Mary Grace A. Tabora hango sa salaysay ni D.T. Niane at salin sa Ingles
ni J.D. Pickett sa pinakatanyag na epiko ng Africa sa kasalukuyan, ang Sundiata:
An Epic of the Old Mali. Layon ng araling ipakita ang kaugnayan ng epiko sa
kasaysayan at malinang ang kasanayan sa mga ekspresiyong sa pagpapahayag
ng damdamin o layon. Bilang pangwakas na gawain, magsasagawa ng isang
pagtatalo tungkol sa katangian ng mga pangunahing tauhan ng dalawang epiko.
Susukatin ang husay sa pagmamatuwid batay sa sumusunod na pamantayan:
a.) paglalatag at pag-aanalisa ng katibayan, b.) pangangatuwiran at panunuligsa,
at c.) pagpapahayag.
Sa araling ito, matatalos mo rin ang kasagutan sa mga pokus na tanong
na: bakit hinalaw ang pangunahing-tauhan ng epiko sa Africa sa bayani ng
kanilang kasaysayan at nakatutulong ba ang paggamit ng mga ekspresiyon sa
pagpapahayag ng iba’t ibang damdamin o layon ng pakikipagtalastasan?
300
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Yugto ng Pagkatuto
Tuklasin
Marahil handa ka na, simulan mong isagawa ang mga gawain upang matutuhan ang
sagot sa mga pokus na tanong na: Bakit hinalaw ang pangunahing-tauhan ng epiko
sa Africa sa bayani ng kanilang kasaysayan at nakatutulong ba ang paggamit ng mga
ekspresiyon sa pagpapahayag ng iba’t ibang damdamin o layon ng pakikipagtalastasan?
GAWAIN 1: Tilamsik ng Saloobin
C
O
PY
Sa iyong sagutang papel, ibigay ang iyong posisyon o paninindigan tungkol sa paksang
nasa timbangan. Mainam na batay ang iyong paninindigan sa mga napagtibay nang
impormasyon o ebidensiya.
EP
E
D
Ang mga manggagawa ba ay bayani ng
makabagong panahon?
D
GAWAIN 2: Itugon ang Layon
Isulat sa sagutang papel ang layon ng mga pahayag.
1. Halika, maupo ka’t pakinggan mo ang plano ng ating pag-atake.
2. Pangako, babalik ako at babawiin ang pag-aari ko na iyong kinamkam.
3. Sumige ka’t makikita mo ang lupit ng aking kapangyarihan.
4. Mas makatutulong ang digmaan sa pagkamit ng ating kalayaan.
5. Tama ang iyong paniniwala na dapat mag-ingat sa mga lihim na kaaway.
GAWAIN 3: Magkatulad na Bayani
Ibigay ang hinihingi sa bawat kahon. Gawin ito sa sagutang papel.
Dalawang Kilalang Bayani ng Epiko
Ihambing sa Kilalang Bayani ng Kasaysayan
Patunay ng Paghahambing
301
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Alam mo ba na…
ang paninindigan ay isang paraan ng pagmamatuwid o pangangatuwiran? Layon
ng naninindigan na mahikayat ang tagapakinig na tanggapin ang kawastuhan o
katotohanan ng pinaniniwalaan sa pamamagitan ng paglalatag ng sapat na katibayan
o patunay upang ang panukala ay maging katanggap-tanggap o kapani-paniwala.
Gayundin sa paninindigan ay maaaring gumamit ng iba’t ibang ekspresyon upang
maipaabot ang layon o damdamin ng pagpapahayag.
Linangin
C
O
PY
Ang epiko ay maihahambing sa tulay na nagdurugtong ng nakaraan sa hinaharap.
Ito ay salaysay ng buhay ng mga naglahong bayaning kalahati’y tao at kalahati’y
supernatural. Masasalamin sa epiko ang mataas na pagpapahalaga ng lipunan,
kasaysayan, at napapaunawa sa kultura at tradisyon. Kaya mainam na basahin at
unawain mo ang akda upang masuri at mapagtibay mo na ang bayani ng epiko ng
Africa ay hinahalaw sa kanilang magigiting na bayani ng kasaysayan.
Alam mo ba na…
ang epikong Sundiata ay unang naitala sa Guinea noong 1950 na isinalaysay ng
griot (mananalaysay) na si Djeli Mamoudou Kouyate na mahusay na alagad ng
kuwentong-bayan na si D.T. Niane? Isinalin niya ito buhat sa Mandigo sa wikang
Pranses. Kalaunan, ang kaniyang salin ang naging batayan sa paglilipat sa Ingles.
EP
E
D
Si Sundiata Keita o Mari Diata (Mari Jata), ang bayani’t pangunahing tauhan
ng epiko ay totoong nabuhay. Isa siya sa labindalawang magkakapatid na lalaki
na tagapagmana ng trono. Siya’y isang makapangyarihang pinuno na tumalo sa
estadong Sosso sa Kanlurang Africa noong 1235. Itinatag niya ang Imperyong
Mandingo ng Matandang Mali. Ang kaniyang pamamayagpag ay tumagal nang
mahigpit 250 taon.
D
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
302
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali
Sundiata: An Epic of the Old Mali salin sa Ingles ni J.D. Pickett
Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora
Maghan Sundiata, na tinatawag ring Mari Djata, anak siya ni Haring Maghan Kon
Fatta ng Mali sa kaniyang ikalawang asawa, si Sogolon Kadjou. Isang mahiwagang
mangangaso ang humula na ang kanilang anak na lalaki ay magiging isang
makapangyarihang pinuno na makahihigit pa kay Dakilang Alexander, ang maalamat
na Griyegong mananakop. Ilang tao lamang ang naniniwala sa propesiya sapagkat
pitong taong gulang na si Mari Djata ay hindi pa nakalalakad. Tila walang katiyakang
mapabilang siya sa mga pagpipiliang maging emperador.
PY
Namatay si Haring Maghan Kon Fatta kaya’t hinirang ng kaniyang unang
asawang si Sassouma Bérété ang sariling anak na si Dankaran Touma na tagapagmana
ng trono ng ama. Madalas silang naninibugho kay Mari Djata at sa kaniyang ina, kaya’t
ipinatapon niya ang mag-anak sa likod ng palasyo. Napilitan ang mga itong mamuhay
na isang kahig isang tuka.
C
O
Nabuhay si Sogolon Kedjou sampu ng kaniyang mga anak sa tira ng Inang
Reyna, pinagyayaman niya ang maliit na halamanan sa likuran ng nayon. Sa taniman,
nagagalak siya na pagmasdan ang mga tanim na ubas at gnougous. Isang araw,
kinapos siya ng pampalasa at nagtungo sa Inang Reyna upang magmakaawa ng
kaunting dahon ng baobab.
EP
E
D
“Tingnan mo ang iyong sarili,” wika ng mapanghamak na si Sassouma. Ang
aking calabash ay puno. Tulungan mo ang iyong sarili, maralitang babae. Para sa
akin, mayroon akong anak na nakalalakad sa edad na pito at siya ang nangangalap
ng mga dahon ng baobab na iyan. Maaari mong kunin ang mga iyan sapagkat ang
iyong anak ay hindi makalalamang sa aking anak.” Siya’y nanunudyong humalakhak
nang matinis na pumupunit sa laman at tumatagos sa kaibuturan.
Natigagal si Sogolon. Hindi niya maisip na ang galit ay may puwersang
napakalakas. Nilisan niya si Sassouma nang may bikig sa lalamunan. Sa labas ng
kanilang kubo, si Mari Djata ay nakaupo sa kaniyang walang silbing mga binti at walang
pakialam na sumusubo’t tangan-tangan ang calabash. Hindi napigilan ni Sogolon ang
kaniyang sarili, siya’y napahikbi at dumampot ng kaputol na kahoy, hinagupit niya ang
anak.
D
“Oh anak ng kasawiang-palad, hindi ka ba makalalakad? Dahil sa iyong
pagkukulang ako’y nakaranas ng matinding pangdudusta sa aking buhay! Ano ang
aking pagkakamali? Panginoon, bakit mo ako pinarurusahan nang ganito?”
Dinampot ni Mari Djata ang kaputol na kahoy at matiim na tumitig sa ina, “Inay,
anong problema?”
“Manahimik ka, walang makapaparam ng pang-iinsultong aking tinamo.”
“Ano ba yaon?”
“Si Sassouma’y pinahiya ako dahil lamang sa dahon ng baobab. Sa edad
mong iyan, ang kaniyang anak ay nakapipitas na ng dahong iyon para sa kaniyang
ina.”
303
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Huminahon ka ina, kalimutan mo na iyon.”
“Hindi. Ito’y sobra na. Hindi maaari.”
“Mahusay, kung gayon, ako’y maglalakad sa araw na ito,” sabi ni Mari Djata.
“Puntahan mo ang panday ni ama at utusang hulmahin ang pinakamabigat na bakal.
Inay, dahon lamang ba ng baobab ang iyong kailangan o nais mong dalhin ko sa iyo
ang buong puno?”
“Ah aking anak, upang tangayin ng hangin ang pang-aalipustang ito, ibig ko ng
puno’t ugat sa aking paanan sa labas ng ating dampa.”
PY
Nang oras na iyon ay naroroon si Balla Fasséké, humangos siya sa
pinakamahusay na panday, si Farakourou, upang magpagawa ng tungkod na bakal.
C
O
Umupo si Sogolon sa harapan ng kanilang dampa. Siya’y tahimik na lumuluha
habang sakbibi ng kalungkutan. Binalikan ni Mari Djata ang kaniyang pagkain na tila
walang nangyari. Maya’t maya niyang sinusulyapan ang kaniyang ina na bumubulong,
“Ibig ko ang buong puno, sa harap ng aking dampa, ang buong puno.”
D
Walang ano-ano, sumambulat ang isang malakas na tinig na humahalakhak
mula sa likod ng kubo. Ito’y likha ng buktot na si Sassouma na nagsasalaysay sa
kaniyang utusan tungkol sa panghihiyang ginawa kay Sogolon, sinasadya niyang
madinig ito ng huli. Mabilis na pumasok si Sogolon sa kaniyang silid at tinakpan ang ulo
ng kumot upang hindi masilayan ang pabayang anak na abalang-abala sa kaniyang
pagkain kaysa sa ano pa mang bagay. Walang tigil sa pananangis si Sogolon. Nilapitan
siya ng kaniyang anak na babae, Sogolon Djamarou, at tumabi sa kaniya, “Tahan na
ina. Bakit ka umiiyak?”
EP
E
Nasimot ni Mari Djata ang kaniyang pagkain at pilit na kinaladkad ang katawan,
umupo sa malilim na dingding ng kubo sapagkat nakapapaso ang sinag ng araw.
Kung ano ang nanunulay sa kaniyang kamalayan, tanging siya ang nakaaalam.
Ang laksang panday na nasa labas ng maharlikang pader ay okupado ng
paggawa ng pana’t palaso, sibat, at kalasag na ginagamit ng mga mandirigma ng
Niani. Nang dumating si Balla Fasséké at humiling ng tungkod na bakal, napabulalas
si Farakourou, “Dumatal na ba ang dakilang araw?”
D
“Tumpak, ngayon ay isang namumukod na araw, isisiwalat ang hindi pa
nasaksihan sa anomang pagkakataon.”
Ang puno ng mga panday ay anak ng matandang si Noufaïri, at kawangki
ng ama niya ay isa ring manghuhula. Sa kaniyang pagawaan ay katakot-takot ang
nakaimbak na bareta ng bakal na niyari ng kaniyang ama. Lahat ay nagtataka kung
saan nakalaan ang mga bakal. Tinawag ni Farakourou ang anim na baguhang
manggagawa at ipinabuhat ang mga bakal upang dalhin sa tahanan ni Sogolon.
Nang maibaba ang mga dambuhalang bakal, ang ingay na nilikha nito’y
nakapangingilabot,pati si Sogolon ay nagulantang at napalundag. Pagkatapos ay
nangusap si Balla Fasséké, anak ni Gnankouman Doua, “Naririto na ang dakilang
araw, Mari Djata. Ika’y aking kinakausap, Maghan, anak ni Sogolon. Ang kristal ng
Niger ay pumapawi ng mantsa ng katawan ngunit hindi kayang lipulin ang pang-uusig.
304
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Tumindig ka, batang leon, umatungal, at ihayag sa palumpong na simula ngayon sila
ay may panginoon.”
PY
Sumaksi ang mga baguhang panday sa nagaganap, lumabas si Sogolon at
pinanood si Mari Djata. Siya’y painod-inod na gumapang at lumapit sa mga baretang
bakal. Sa tulong ng kaniyang tuhod at isang kamay siya’y lumuhod, samantalang
ang isang kamay ay umaabot ng baretang bakal na walang kaabog-abog na itinindig.
Humawak ang dalawang kamay sa mga bakal habang nakaluhod. Isang nakamamatay
na katahimikan ang sumakbibi sa lahat. Mariing pumikit si Sogolon Djata, kinuyom ang
mga kamao’t umigting ang kalamnan. Sa isang marahas na paghila, iwinasiwas ni
Djata ang katawan at umangat ang kaniyang tuhod sa lupa. Pinagtuunan ng pansin ni
Sogolon ang mga binti ng anak na nangangatal na tila kinukoryente. Pinagpapawisan
nang malapot si Djata na umaagos mula sa kaniyang noo. Buong igting niyang itinuwid
ang katawan gamit ang mga paa subalit biglang bumaluktot at nagbagong anyo ang
bakal na hawak, ito’y naging pana!
Biglang umawit si Balla Fasséké ng “Himno ng Pana” sa madamdaming tinig:
C
O
“Kunin mo ang iyong pana,
At tayo ay humayo.
Kunin mo ang iyong pana,
Butihing gerero.”
Nang makita ni Sogolon ang anak na nakatayo, siya’y saglit na naumid,
pagkatapos ay kara-karakang humimig ng papuri sa Diyos na naghimala sa anak:
EP
E
D
“Anong rikit ng umaga?
Araw ng labis na saya.
Allah, makapangyarihang Allah,
Banal na manlilikha,
Yaring anak ay may halaga!”
D
Ang tinig ni Balla Fasséké ang namalita sa buong palasyo ng nagaganap, ang
mga tao’y humahangos na nagtungo sa kanilang kinaroroonan at ang lahat ay namangha
sa nasaksihang pagbabago sa anak ni Sogolon. Ang Inang Reyna ay napasugod din
at nang makitang nakatayo si Mari Djata siya’y nangatog at pinanghinaan ng tuhod.
Matapos mahabol ang hininga, inalis ni Djata ang bakal, ang kaniyang unang hakbang
ay dambuhala. Napayukod at itinuro ni Balla Fasséké si Djata, siya’y napasigaw:
“Ang lahat ay tumabi,
Tayo’y gumalaw.
Ang leon ay nabuhay,
Antelope’y magkubli.”
Sa likuran ng Niani ay nakatanim ang munting puno ng baobab, doon namimitas
ng dahon ang mga supling ng nayon para sa kanilang ina. Buong lakas na binunot at
pinasan ni Djata ang puno. Inilagak niya ito sa harapan ng kanilang kubo, “Inay, naririto
ang ilang dahon ng baobab para sa iyo. Simula ngayon, ito’y mananatili sa labas ng
ating dampa at ang lahat ng kababaihan ng Niani ay tutungo rito upang mangalakal.”
305
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
C
O
PY
Nakalakad si Mari Djata. Buhat nang araw na yaon, hindi na natahimik ang
kalooban ng Inang Reyna. Ngunit sino nga ba ang makasasalungat sa tadhana? Wala,
ang taong nasa impluwensiya ng kahibanga’y naniniwalang kaya niyang baguhin ang
itinakda ng Panginoon. Subalit ito’y binabalangkas Niya sa paraang kailanman ay
hindi malilirip ng kamalayan ng tao. Samakatuwid, lahat ng hakbang ni Sassouma
laban sa anak ni Sogolon ay nawalan ng saysay. Hamakin ang mga nakalipas na
panahon at tutulan ang panlilibak sa harap ng madla. Ngayon, ang anak ni Sogolon ay
kasing palasak ng dating pang-aalimura sa kaniya. Hindi mabilang ang nagmamahal
at nasisindak sa kaniyang angking lakas. Sa bayan ng Niani, walang ibang pinaguusapan kundi si Djata; ang mga ina’y hinihikayat ang kanilang mga anak na lalaki
na samahan si Djata sa pangangaso o makipaglaro sapagkat nais nilang makinabang
ang mga inakay sa tinatamasang kabantugan ng anak ng babaing magsasaka.
Ang pahayag ni Doua sa araw ng pagngangalan sa anak ni Sogolon ay nanariwa
sa kalalakihan. Si Sogolon ay napapalibutan ngayon ng mataas na paggalang; sa
mga umpukan madalas na inihahambing ang kayumian ni Sogolon sa kapalalua’t
masamang hangarin ni Sassouma Barété sapagkat ang una’y isang huwarang asawa
at ina kayat dininig ng Panginoon ang kaniyang panalangin, pinananaligang kung higit
na lumalalim ang pagmamahal at paggalang sa kabiyak at ang pagsasakripisiyo para
sa anak ay magiging magiting at matapang ang kanilang anak pagsapit ng tamang
panahon. Ang bawat anak ay anak ng kaniyang ina, hinding-hindi makahihigit ang anak
sa kaniyang ina. Hindi kataka-taka kung bakit si Dankaran Touma ay walang kabuhaybuhay, palibhasa’y ang kaniyang ina ay hindi man lamang nagpamalas nang kahit na
katiting na pagpapahalaga sa kaniyang asawa, sa naparam na Haring Maghan Kon
Fatta, hindi siya nagpakita ng pagpapakumbaba na isinasabuhay ng bawat asawang
babae sa kanilang kaisang-dibdib. Ginunita ng mga tao ang mga tagpo nang siya’y
nanibugho, nayamot at nagbitiw ng mga maaanghang na pananalitang ikinalat laban
sa mga kapwa niya asawang babae at mga anak nito. Kayat seryosong napagtibay ng
mga tao, “Sino ang nakakaalam ng misteryo ng Diyos. Ang ahas ay walang binti’t paa
ngunit kasimbilis ng mga hayop na may apat na paa.”
EP
E
Bata pa lamang si Sundiata ay naging mahusay ng mangangaso. Naging
matalik niyang kaibigan si Manding Bory, ang anak ng kaniyang ama sa ikatlong
asawa. Nang mabigo ang balak na pag-utas kay Djata nina Sassouma at Dankaran,
ipinatapon nila ang mag-anak. Ang bayani sampu ng kadugo ay nakahanap ng
kanlungan sa kaharian ng Mema.
D
Habang nagbibinata si Sundiata, ang maitim na budhing si Soumaoro Kanté,
isang manggagaway na hari ng kanugnog na kaharian ay nang-aagaw at nananakop
ng maraming bayan. Gayon pa man si Sundiata’y nakagawa ng paraan na makarating
sa Sosso, ang kabisera ng lungsod ni Soumaoro upang makaharap ang halimaw
na pinuno. Maraming digmaan ang pinangunahan at pinagtagumpayan ni Sundiata
habang patungo sa Sosso. Siya’y naging popular na lider, maraming kawal ang sumapi
sa kaniya.
Humayo si Sundiata at nagtayo ng kampo sa Dayala na nasa lambak ng
Niger. Hinarangan niya ang daan ni Soumaoro patungo sa Timog. Sa panahong iyon,
patuloy ang labanan sa pagitan ng dalawa bagaman wala ni isa man ang naghayag ng
digmaan. Walang nagtataguyod ng isang digmaan nang hindi inilalahad ang ugat nito.
Ang nagtutunggali ay nararapat na isa-isahin ang kanilang karaingan bago ihudyat
ang simula ng digmaan. Kaparis ng isang salamangkero na kailangang huwag lusubin
ang isang tao nang hindi siya inaanyayahang tanggapin ang tungkulin na gawin ang
masamang gawain, dahil dito ang hari’y hindi dapat mandigma nang hindi ibinubuka
ang bibig sa sanhi ng pagsasakatuparan nito.
306
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sumulong si Soumaoro hanggang sa Krina, malapit sa nayon ng Dayala na nasa
Niger at nagpasyang sabihin ang kaniyang karapatan bago lumusong sa madugong
labanan. Batid ni Soumaoro na si Sundiata ay kagaya niyang salamangkero kayat sa
halip na magpadala ng sugo, ipinasaulo niya ang kaniyang saloobin sa isa sa alagang
kuwago. Nang gabing iyon, dumapo ang ibon sa bubong ng kulandong ni Djata at
nangusap. Ang ginoo nama’y nagsugo rin ng kuwago kay Soumaoro. Nagsagutan ang
dalawang salamangkerong-hari:
“Hinto, binata. Ako ang Hari ng Mali. Kung hinahangad mo ang kapayapaan,
bumalik ka sa iyong pinagmulan,” litanya ni Soumaoro.
PY
“Ako’y nagbabalik Soumaoro upang muling yakapin ang aking kaharian. Kung
hangad mo ang kapayapaan, ika’y magbayad-pinsala sa aking mga kapanalig at
umuwi sa Sosso kung saan ika’y hari.”
“Ako ang Hari ng Mali sa pamamagitan ng puwersa ng aking kamao. Ang aking
karapatan ay maluwat nang napatunayan ng aking pananakop.”
C
O
“Kung gayon, aagawin ko ang Mali sa iyo gamit ang puwersa ng aking kamao
at tutugisin kita hanggang sa iyong kaharian.”
“Samakatuwid, kailangan mong mabatid na ako ang mabangis na nami sa
batuan, walang sinomang makapagpapalayas sa akin sa Mali.”
“At kailangan mo ring mabatid, ako’y may katotong pitong panday na dudurog
sa batuhan. Pagkatapos, nami, ika’y aking lalamunin.”
D
“Ako ang makamandag na kabute na nagdudulot ng mabangis na pagbuga.”
EP
E
“Para sa akin, ako ang mapanagpang na tandang; ang lason ay walang bisa
sa akin.”
“Ika’y magtino, munting bata, baka pagliliyabin ko ang iyong mga paa, dahil
ako ang pula’t mainit na baga.”
“Datapuwat ako, ako ang ulan na papawi sa baga: Ako ang malakas na agos
na tatangay sa iyo.”
“Ako ang makapangyarihang sutlang-puno ng bulak, na matayog sa ibang
D
puno.”
“At ako, ako ang nananakal na baging na gagapang sa tuktok ng higanteng
kagubatan.”
“Husto na ang pangangatuwirang ito. Hindi mo mapapasakamay ang Mali.”
“Tandaan, walang silid para sa dalawang hari sa isang reyno Soumaoro;
pahintulutan mo akong agawin ang iyong puwesto.”
“Magaling, sapagkat digmaan ang iyong ninasa, ika’y hindi ko uurungan subalit
itimo mong siyam na hari ang aking pinugutan ng ulo at inadorno sa aking silid. Tunay
na kaawa-awa, ang iyong ulo’y matatabi sa kapwa mo pangahas.”
307
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
“Ihanda mo ang iyong sarili Soumaoro, ang delubyo’y mananalasa, sasalpok
at bubura sa iyo sa lupa.”
Sa ibang banda, ang griot ni Djatang si Ball Fasséké at Nana Triban, kapatid
niyang babae sa ama na nadakip at nakulong sa karsel sa palasyo ni Soumaoro ay
nakatakas. Sumali sila sa pakikipagdigma ni Sundiata sa gabi ng mismong labanan
sa Krina. Si Fakoli Korona, pamangkin ni Soumaoro ay dumating din sa kampo. Dahil
sa dinukot ni Soumaoro ang kabiyak niya, sumumpa siyang maghihiganti. Ipinangako
nina Nana Triban at Fakoli ang katapatan kay Sundiata. Inilantad ni Nana Triban
ang lihim ni Soumaoro, inilahad niya kung paano matitiyak ni Sundiata na magagapi
niya ang kalaban sa pamamagitan ng pagdampi sa balat niya ng tari ng tandang.
Pagsapit ng bukang-liwayway bumuo ng plano sina Sundiata at Manding Bory upang
mahubaran ng kapangyarihan si Soumaoro.
“Oo, iyong masdan,” ang sagot ni Sundiata.
PY
“Kapatid, naihanda mo na ba ang iyong pana?” tanong ni Manding Bory.
C
O
Inalis niya ang mahiwagang palaso sa pagkakasabit sa dingding. Ito’y tila
hindi bakal, waring kahoy, at ang dulo’y ang matalim na tari ng puting tandang na
makatatanggal ng tana ni Soumaoro, isang lihim na nailabas ni Nana Triban sa Sosso.
“Kapatid, sa oras na ito’y pihadong batid na ni Soumaoro na ako’y nakatakas.
Pilitin mong makalapit sa kaniya sapagkat asahan mong siya’y iiwas sa iyo,” ang
paalala ni Nana Triban.
D
Nabahala si Djata sa mga binitiwang pahayag ni Nana Triban subalit kinalamay
ni Balla Fasséké ang kaniyang kalooban sa pagsasabi sa kaniyang panaginip ay
kaniyang malulupig ang mortal na kaaway.
EP
E
Sa kabilang ibayo’y mahinhing sumikat ang araw at nagsabog ng liwanag sa
kapaligiran. Ang pangkat ni Sundiata’y pumuwesto mula sa gilid ng ilog hanggang sa
kabilang ibayo, ngunit bulto ang bitbit na hukbo ni Soumaoro kayat ang ibang sofas na
naiwan sa Krina ay umakyat sa burol upang panoorin ang digmaan. Dahil sa malaking
koronang suot ni Soumaoro, agad siyang nakita’t natukoy mula sa kalayuan. Ang
kaniyang sandataan ay hindi mahulugang karayom, pinuno ang magkabilang ibayo
ng burol.
D
Hindi ikinalat ni Sundiata ang lahat ng kaniyang kawal. Ang mga namamana
ng Wagadou at Djallonkés ay pumuwesto sa hulihan at handang magpaulan ng
palaso sa bahaging kaliwa ng burol kapag tumagal ang digmaan. Sina Fakoli Korona
at Kamandjan ay kahilera ni Sundiata at nangunguna sa bungad sampu ng kaniyang
kabalyeriya.
Sa kaniyang makapangyarihang tinig, sumigaw si Sundiata “An gwewa!” Ang
kautusan ay umalingawngaw sa bawat tribo at nagsimulang sumulong ang bataliyon.
Si Soumaoro’y nakatindig sa gawing kanan kasama ang kaniyang kabalyeriya.
Mabilis na sumalakay sina Sundiata ngunit sila’y napigilan ng mga kabalyero
ng Diaghan at ang pagsasagupaan ay nagsimula nang kumalat. Si Tabon Wana at
ang mga mamamana ng Wagadou ay sumulong sa direksiyon ng burol at matuling
lumaganap ang digmaan habang ang araw ay hindi natitinag sa pamamayagpag sa
308
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
himpapawid. Ang mga kabayo ng Mema ay lubhang maliksi at tumakbong nakataas
ang unahang paa na sumikwat sa mga kabalyero ng Diaghan. Nagpagulong-gulong,
at tinapakan ng mga kabayo. Nagbigay ng puwang ang pagbagsak at pag-atras ng
mga kalalakihan ng Diaghan. Ang pusod ng kalaban ay nabuwag.
Sa puntong iyon, biglang kinabig ni Manding Bory si Sundiata at ibinalitang si
Soumaoro’y palusob kasama ang mga itinagong kawal kay Fakoli at sa mga panday
nito upang lantarang parusahan ang nagtaksil na pamangkin. Pagkat nalipol ang
malaking bilang ng mga sofas ni Soumaoro, ang mga kasamahan ni Fakoli ay untiunting nagkawatak-watak. Ang digmaa’y hindi pa naipapanalo.
C
O
PY
Nagliliyab ang mga mata ni Sundiata sa poot. Tinipon niya ang kabalyeriya
sa kaliwang dako ng burol kung saan magiting na iniinda ni Fakoli ang panlulupig ng
tiyo. Kaalinsabay nito, ang lahat ng maraanan ni Sundiata’y namamalita na nagagalak
si Kamatayan at ang kaniyang panandaliang pagtigil ay nagpapanumbalik ng
pagtitiwala ng kaniyang kawal bagaman hindi nauubos ang mga sofas ni Soumaoro.
Hinanap ni Djata ang salamangkerong-hari. Nasulyapan niya ito sa gitna ng labanan.
Sinunggaban ni Sundiata ang bawat Sossong sofas, kaliwa’t kanan ang ginawang
pagbalya, nagkakandahirap na tumatabi ang mga ito kung kayat madali siyang
nakalapit kay Soumaoro. Nang mapansin ng huli ang ikinikilos ni Djata, siya’y dahandahang bumuwelta subalit siya’y nasundan ng tingin ng matapang na bayani.
D
Huminto si Sundiata at hinutok ang kaniyang pana. Lumipad ang palaso at
dumaplis sa balikat ni Soumaoro. Nang tumama ang tari ng tandang, naramdaman
niyang ito’y hindi lamang munting gasgas kayat kagyat naglaho ang kaniyang
kapangyarihan. Nagtagpo ang mata nila ni Sundiata. Siya’y nangatal na tila dinapuan
ng matinding lagnat, napatingala ang nauupos na si Soumaoro sa langit. Isang
malaking ibon ang paikot-ikot na lumilipad at kaniyang napagtanto. Ito ay ang ibon ng
kasawian.
EP
E
“Ang ibon ng Krina,” ang kaniyang naungol.
D
Ang Hari ng Sosso’y sumigaw nang ubod lakas. Napalingon ang kaniyang
kabayo at siya’y tumalilis. Nakita ng mga Sosso ang kanilang hari, siya’y kanilang
pinarisan, lumiko ang mga Sossong sofas at mabilis ding tumakas. Ang kamatayan
ay mamamasdan sa paligid, nagkalat ang mga duguan at naghihingalo. Sino
ang makapagsasabi kung ilang Sosso ang nasawi sa Krina? Ang pagtakas ay
naisakatuparan at hinabol ni Sundiata si Soumaoro.
Hindi nagtagumpay sina Sundiata’t Fakoli na tugisin si Soumaoro datapuwat
napasakamay nila si Sosso Balla, ang anak ng haring umalpas patungo sa yungib at
naglahong parang bula. Pumunta si Sundiata sa kalapit na nayon, Koulikoro, dito niya
hinintay ang kanilang hukbo.
Ang panalo sa Krina’y nakasisilaw. Ang mga Sossong sofas ay umuwi’t nagtago,
ang Imperyong Sosso ay natalo. Lahat ng mga hari sa kapuluan ay nagpasailalim sa
kapangyarihan ni Sundiata. Ang Hari ng Guidimakhan ay nagpadala ng mamamahaling
muwebles kay Sundiata at ipinagkasundo ang kaniyang anak na babae sa nagwaging
binata. Natipon ang mga sugo sa Koulikoro subalit nang nakumpleto ang hukbo ni
Sundiata sila’y nagmartsa sa direksiyon ng Sosso na lungsod ni Soumaoro. Itong
Sosso ay lungsod ng mga dalubhasang panday sa paghawak ng sibat.
309
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa pagkawala nina Soumaoro at Sosso Balla, si Noumounkeba, ang puno ng
tribo ang tumayong lider upang depensahan ang lungsod. Daglian niyang tinipon ang
lahat maging ang mga kalapit na kabukiran upang makapaghanda.
Ang Sosso ay maringal na lungsod. Ang makaikatlong tulis ng tore nito’y halos
umabot sa langit. Ang lungsod ay binubuo ng walungpu’t walong muog at ang palasyo
ni Soumaoro’y maaaninag sa itaas ng lungsod tulad ng isang malaking tore. Ang
Sosso ay mayroon lamang isang pasukan; gahiganteng gawa sa bakal na ginawa ng
mga anak ng apoy. Umasa si Noumounkeba na magapi si Sundiata sa labas ng Sosso
sapagkat ang kanilang pagkain ay husto lamang para sa isang taon.
PY
Papalubog na ang araw nang marating nina Sundiata ang Sosso. Sa tuktok
ng burol, minalas nina Sundiata at ng kaniyang heneral ang kinatatakutang lungsod
ng mapandigmang hari. Ang hukbo niya’y nagkampo sa kapatagan na kabilang ibayo
ng malaking tarangkahan ng Sosso. Napagpasiyahan ni Sundiata na sakupin ang
bayan sa loob nang maghapon. Binusog niya nang labis ang mga sofas na katoto
habang walang humpay ang pagtambol ng mga tam-tam upang ipaalala’t pukawin
ang pagtatagumpay sa Krina.
D
EP
E
D
C
O
Sa pamimitik ng araw, ang tore’y nagkulay itim sa pagkakahanay ng mga sofas.
Ang iba ay nakaposisyon sa mga muog, sila ang mga mamamana, ang mga Mandingo
na bihasa sa sining ng pagkubkob ng bayan. Sa harap ni Sundiata nakapuwesto
naman ang mga sofas ng Mali. Samantalang ang mga may bitbit ng hagdan ay nasa
ikalawang linya na nakakubli sa mga kalasag ng mga maninibat. Ang pinakapunong
katawan ng hukbo ang siyang aatake sa pasukan ng lungsod. Nang handa na ang
lahat, inihudyat ni Sundiata ang paglusob. Ang mga tambol at tambuli’y sabay-sabay
na pinatunog, katulad ng kati unti-unting umusad ang mga Mandingong nasa harapan
na ginigiya ng mga makapangyarihang sigaw. Nakatakip ang mga kalasag sa ulo,
marahan silang sumulong sa paanan ng pader, at nagsimulang maghulog ng malalaking
bato ang mga Sosso sa mga kaaway. Gumanti ang mga Wagadou na nasa dulong
hanay, sila’y nagbuhos ng sunod-sunod na palaso. Si Sundiata ay may itinatagong
kawal na pinakamagaling, sila ang mga mamamana ng Hari ng Bobos na kaagad na
ipinadala bago pa man naganap ang sa Krina, ang pinakadalubhasa sa pamamaraan.
Pinaulanan ng nagniningas na mga palaso ang kuta ng mga Sosso. Nagliyab ang
mga kabayanan. Naitayo ng mga Mandingo ang mga hagdan at umakyat sa tuktok
ng pader. Sinaklot ng sindak ang mga Sosso nang makitang nasusunog ang kanilang
bayan, sila’y natigilan. Bumagsak ang bakal na pasukan sa palad ng mga panday ni
Fakoli sapagkat sila ang maestro nito. Napasok nila ang lungsod, ang hiyawan ng
mga bata’t kababaihan ay nagbunsod ng pagkalito sa mga Sosso kayat nabuksan ang
pasukan, ang pangunahing pangkat ng hukbo ni Sundiata ay tuluyang nakapasok.
Pagkatapos ay nagsimula ang nakahihindik na patayan. Ang kababaihan at
kabataan na nasa kalagitnaan ng pagtakas ay nagsumamo. Napadpad sina Sundiata
at ang kaniyang kabalyeriya sa harap ng kamangha-manghang palasyo ni Soumaoro.
Kahit natitiyak ni Noumounkeba na siya ay talunan, pangahas na itinaas niya ang
espada at akmang uundayan si Sundiata, ngunit siya’y nalansi ng huli, nadakma’t
malupit na pinihit ang kaniyang bisig, marahas na inginudngod sa sahig hanggang
mailaglag niya ang espada. Hindi pinatay ni Sundiata si Noumounkeba bagkus ay
inilagak sa kamay ni Manding Bory.
Sa wakas, nasa pagpapala na ni Djata ang reyno ni Soumaoro.Habang
saanmang dako ng Sosso’y mauulinig ang pagbabangayan ng magkakanayon.
310
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pinangunahan ni Balla Fasséké kasunod ni Sundiata ang pagpasok sa tore ni
Soumaoro. Alam ng griot ang pasikot-sikot at kasulok-sulukan ng palasyo mula sa
kaniyang alaala nang siya’y mabihag, itinuro niya kay Djata ang maharlikang silidtulugan.
PY
Nang buksan ni Balla Fasséké ang pinto ng silid, natuklasan nilang naiba
ang anyo nito buhat nang matamaan ng mortal na palaso ang nagmamay-ari ng silid
na nawalan ng kapangyarihan. Ang ahas sa babasaging pitsel ay naghihingalo, ang
mga kuwagong nasa dapuan ay kalunos-lunos na pumapagaspas padausdos sa
sahig. Lahat ay nag-aagaw-buhay sa adobe ng salamangkero, lahat ng nakakabit
sa kapangyarihan ni Soumaoro. Sinamsam ni Sundiata ang mga anting-anting ni
Soumaoro at marahas na tinipon ang lahat ng asawa’t mga prinsesa ng kaharian.
Itinali ang mga bilanggo’t sama-samang pinastol. At ayon sa kagustuhan ni Sundiata,
napasakaniya ang Sosso nang araw na iyon. Nang makalabas ang lahat, inatas ni
Djata ang ganap na paggunaw sa Sosso. Sinunog ang mga kabahayan, walang itinira
at ginamit ang mga preso sa pagtibag ng mga pader. Samakatuwid, ang balak ni
Sundiatang wasakin ang pundasyon ng Sosso ay maningning na naisagawa.
C
O
Tama, ang Sosso ay naging alikabok at humalo sa lupa, ang matayog na
lungsod ni Soumaoro na dating niyuyukuran ng mga hari. Ito ay naging nangungulilang
parang, ang Sosso ay tahanan ngayon ng mga naliligaw na hayop.
D
Gumulong ang panahon, patuloy ang pagbagtas ng buwan sa kalangitan. Sa
kasalukuyan, ang Sosso ay isa na lamang balintataw sa panaginip ng mga griot. Ang
mga hayna ay nananaghoy sa pook sa kailaliman ng gabi, ang mga usa’t liyebre naman
ay naging silong ito sa paghahanap ng pagkain, nasaan na ang haring nakadamit ng
roba na gawa sa balat ng tao?
EP
E
Tanging si Sundiata, anak ng magsasaka, ang naghandog ng kapanglawan sa
pook. Matapos lamunin ng lupa ang lungsod ni Soumaoro, ang mundo’y walang ibang
kinilalang panginoon kundi si… Sundiata.
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Ihanay sa dalawang pangkat ang mga salitang magkakaugnay at tukuyin ang lohika
ng isinagawang pagpapangkat. Gamitin ang grapikong representasiyon at gawin ito
sa sagutang papel.
D
salamangkero
mangangaso
panday
mahiwaga
anting-anting
kawal
manghuhula
kapangyarihan
mamamana
mananalaysay
PANGKAT 1
LOHIKA NG PAGPAPANGKAT:
PANGKAT 2
LOHIKA NG PAGPAPANGKAT:
311
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 5: Mabisang Tugon
Sagutin ang mga gabay na tanong sa isang sagutang papel.
PY
1. Ano-ano ang katangian ni Sundiata na kahanga-hanga?
2. Mayroon bang suliranin o mga suliraning nangibabaw sa epiko? Isa-isahin ang
mga ito.
3. May kaugnayan ba ito sa nagaganap sa kasalukuyan? Pangatuwiranan ang
sagot.
4. Sa iyong tingin, si Sundiata ba ay tunay na bayani ng kasaysayan ng Africa?
Bakit?
5. Pumili ng bahaging naibigan sa akdang binasa. Ipaliwanag ito.
6. Kaninong tauhan sa epiko maihahambing ang sarili? Ipaliwanag ang sagot.
7. Tama ba ang ginawa ni Sundiata sa lungsod ng Sosso? Bakit?
8. Sa iyong tingin, bakit mahalagang magplano upang matiyak ang pagtatagumpay
sa hinaharap?
C
O
GAWAIN 6: Mahalagang Perspektibo
A. Ibigay ang hinihingi sa grapikong representasyon. Sagutin ito sa sagutang papel.
Isa-isahin ang mga pahayag sa akda na may kaugnayan sa sumusunod:
Kondisyon ng
Panahon
Kasaysayan ng Akda
D
Lugar
EP
E
Kahalagahang Binigyang-Diin sa Akda
Pansarili
Panlipunan
Pandaigdig
B. Pumili ng kapareha. Gawin ang gawain sa sagutang papel. Gamitin ang Analyzing
Perspective Organizer.
D
Tanong: Masasabi mo bang ang pangunahing-tauhan ng epikong
tinalakay ay isang bayani ng kasaysayan ng Africa?
Sariling Perspektibo:
Dahilan:
Pespektibo ng Iba:
Dahilan:
Kongklusyon:
312
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 7: Ipost ang Puna
Sa nilikhang grupo ng guro sa Facebook site, isulat ang puna sa napanood na teaser
o trailer na may kaugnayan sa akdang binasa.
Sa ilang pahayag ng epikong pinag-aralan ay gumamit ng mga ekspresiyon
upang maipahayag ang layon o damdamin ng nagsasalita. Ang susunod na tekstong
susuriin ay naglalaman din ng mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon o
damdamin nang mapagtanto mo na nakatutulong ang mga ito sa pakikipagtalastasan.
Basahin at unawain ang daloy ng pagtatalo.
Dakilang Bayani: Rizal o Bonifacio?
ni Maricel T. Nucup
PY
Ang argumentong ito ay naging pangkaraniwan na. Ito’y matagal nang isyu na
paulit-ulit nang tinitimbang: sino nga ba ang dakilang bayani ng Pilipinas si Jose
Rizal o Andres Bonifacio? Pareho silang may prinsipyo at hangarin- ang ipaglaban
ang karapatan ng mga Pilipino at kamtin ang kalayaan ng Inang- bayan. Kanino ka
papanig?
C
O
Maka-Bonifacio: Kung ako ikaw kaibigan, papanigan ko si Bonifacio sapagkat
lumaban siya at nagbuwis ng dugo. Kung babasahin natin ang
kuwento ng “Sigaw ng Pugad Lawin,” makikita mo ang kaniyang
katapangan, handa talaga siyang ibuwis ang buhay alang-alang
sa bayan.
D
Maka-Rizal: Subalit kaibigan tila ika’y nagkakamali. Hindi tamang sabihin na tapang
lamang ang puhunan sa pagiging bayani. Si Rizal ay gumamit ng
tapang at katalinuhan. Ito ang naghuhumiyaw sa kaniyang mga hindi
mabilang na akdang isinulat. Kailangan ko pa bang isa-isahin ang
kaniyang obra? Kaya, higit na mabuting sang-ayunan mo na ang aking
paniniwala.
EP
E
Maka-Bonifacio: Maghinay-hinay ka, ika’y mapapahamak sa matalim mong
pananalita. Si Rizal ay puro salita lamang at kulang sa gawa.
Inaanyayahan kitang mataman akong pakinggan. Si Bonifacio ay
sumulat din naman ng mga akdang pumukaw sa puso ng kapwa
katulad ng “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa.” Kayat masasabi kong
nagtataglay siya ng talino sa kabila ng kakulangan ng pormal na
edukasyon. Mas karapat-dapat tanghaling bayani si Bonifacio
dahil sa maalab siyang napanday ng karalitaan.
D
Maka-Rizal: Huwag kang masyadong magtiwala, baka ika’y mahulog sa balong
malalim. Bagaman si Dr. Jose Rizal ay lumaki sa karangyaan, puspos
pa rin ang kaniyang buhay ng mga makabuluhang karanasan.
Nasaksihan niya sa iba’t ibang panig ng mundo ang bunga ng
karahasan kayat ayaw niyang maganap din ito sa sariling bayan at
pinili niyang daanin sa mahinahong paraan ang pagharap sa suliranin
ng bayan. Ito ang itaga mo sa bato, kailanman hindi siya mapapalitan
bilang dakilang bayani.
Ipinunto ng isang panig ang paglabang walang dugo at ang kabila’y paglabang
madugo, gayundin ang epekto ng pagiging maralita at may-kaya sa paghubog ng
pagkatao ng isang bayani. Kayo na ang humusga kung sino ang tunay na bayani sa
isip, sa salita, at gawa: Si Rizal ba o si Bonifacio?
313
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sagutin mo ang kasunod na gawain upang mapatunayan na nauunawaan mo ang
pagtatalo.
GAWAIN 8: Pinagdugtong na Kaalaman
Sa sagutang papel, kompletuhin ang Making The Connection Organizer.
Ipinahahayag ng
teksto ang tungkol
sa…
Ipinaalala ng teksto na…
(Kaugnayan sa Epikong
Binasa)
PY
Anong uri ng
teksto ang
binasa?
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Sa pag-aaral ng kaalamang nakapaloob sa bahaging ito ng Modyul, masasagot mo
ang tanong na nakatutulong ba ang paggamit ng mga ekspresiyon sa pagpapahayag
ng iba’t ibang damdamin o layon ng pakikipagtalastasan?
C
O
Alam mo ba na…
iba’t ibang ekspresiyon ang maaaring gamitin sa pagpapahayag ng layon o
damdamin?
D
EP
E
D
1. Ginagamit ang mga initiman sa kasunod na mga pangungusap sa pagpapayo
at/o pagmumungkahi.
• Kung ako ikaw, mas pipiliin ko ang magpahinga muna.
• Ano kaya kung pumanig ka na sa amin?
• Mas makatutulong sa iyo ang masusing pag-aaral.
• Siguro makabubuting ibahin mo ang iyong panimula.
• Higit na mabuting ito ang unahin mo.
• Inaakala kong mas makabubuti kung hindi susunugin ang mga hindi
natutunaw na basura.
2. Ang mga initiman sa sumusunod na pangungusap ay ginagamit sa pagaanyaya o pag-iimbita/ panghihikayat.
• Halika, tingnan mo ito’t napakarikit.
• Gusto mong sumang-ayon sa aking pinaniniwalaan?
• Puwede ka ba bukas sa ating pagpaplano?
• Inaanyayahan kitang pakatimbangin ang mga bagay-bagay.
3. Ang mga salita/pariralang initiman sa kasunod na mga pangungusap ay
ginagamit sa pagbababala na maaaring may kasamang pananakot (mahalaga
ang intonasyon sa pahayag) at/o pag-aalala (may kasamang inilalarawang
sitwasyon).
Babalang may kasamang pananakot
• Huwag kang sinungaling; kung hindi lagot ka sa akin!
• Kung hindi ka titigil, pupulutin ka sa kangkungan!
Babalang may kasamang pag-aalala
• Hinay-hinay sa inyong pagsasalita, mag-ingat kayo.
• Mapanganib iyan, kaya tingnan ang tinatahak.
314
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
4. Ginagamit ang mga initiman sa sumusunod na pangungusap sa panunumpa
at/o pangangako.
• Pangako, hindi kita iiwan.
• Sumpa man, ang iyong paniniwala ay isang malaking pagkakamali.
• Itaga mo sa bato, ang aking winika ang katotohanan.
• Hindi ako nagsisinungaling, tamaan man ako ng kidlat.
PY
5. Ginagamit ang mga initiman sa sumusunod na pangungusap sa pagsangayon at pagsalungat .
• Tama, mahusay ang mga patakarang kaniyang ipinatupad.
• Ganyan din ang aking palagay, iyan ang solusyon sa suliraning
ating kinaharap.
• Mali ang iyong ipinagdidiinang panukala.
• Walang pakinabang na maidudulot iyan.
• Ikinalulungkot ko ngunit di iyan magbubunga ng positibo.
Ang mga ekpresiyong ginagamit sa pagpapahayag ng layon o damdamin ay
Salita/Parirala
Matatalinghagang
Pananalita
itaga mo sa bato
tamaan man ako
ng kidlat
pupulutin sa
kangkungan
EP
E
D
kung ako ikaw
pangako
sumpa man
pangako
lagot ka
ganyan ang aking palagay
inaanyayahan
mag-ingat kayo
tingnan ang tinatahak
lagot ka
C
O
maaaring pangkatin sa sumusunod:
Pang-ugnay
mas
wala
mali
tama
siguro
higit/na
ngunit
Patanong/
Tanong
Ano kaya?
Puwede ka
ba?
D
Pagsasanay 1: Piliin sa teksto at epikong tinalakay ang mga pangungusap na
ginamitan ng iba’t ibang ekspresiyon at ilagay ito sa wastong kahon batay sa layon o
damdaming inihahahayag. Gamitin ang pormat sa ibaba at gawin sa sagutang papel.
Pag-aanyaya
o Pag-iimbita
Paghihikayat
Pagbababala
(Pananakot/
Pag-aalala)
Panunumpa
at/o
Pangangako
Pagpapayo at/o
Pagmumungkahi
Pagsangayon at
Pagsalungat
315
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Sa sagutang papel, ilahad ang iyong matuwid sa sumusunod na
isyu. Gamitan ito ng mga ekspresiyong nagpapahayag ng layon o damdamin ayon sa
hinihingi dito.
1. Isyu: Kabutihan o Kasamaan ang tunay na kampeon?
Layon: Pang-aanyaya/Pag-iimbita/Panghihikayat
Matuwid: ____________________________________
2. Isyu: Kailangan muna bang mamatay bago kilalaning bayani?
Layon: Pagsalungat/Pagsang-ayon
Matuwid: ____________________________________
PY
3. Isyu: Susi sa pagtatagumpay: Katalinuhan at Kalakasan?
Layon: Pagpapayo/Pagmumungkahi
Matuwid: ____________________________________
C
O
4. Isyu: Sino sa ina o ama ang malaki ang ambag sa pagkatao ng anak?
Layon: Pagbababala (Pananakot/Pag-aalala)
Matuwid: ____________________________________
5. Isyu: Nasa palad ba ng tao ang kaniyang pag-unlad?
Layon: Panunumpa/Pangangako
Matuwid: ____________________________________
D
EP
E
D
Pagsasanay 3: Pumili ng kapareha at sumulat ng diyalogong nagtatalo/nagdedebate
na nilangkapan ng mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon o damdamin upang
mabuo ang komik istrip na hindi bababa sa dalawang frame.
316
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Naisagawa mo na ang yugto ng pagkatuto, tumungo ka ngayon sa kasunod na bahagi
upang mapagtibay ang natutuhan.
Pagnilayan at Unawain
Mahahalagang Konsepto sa
Panitikan
Patunay
Mahahalagang Konsepto sa
Gramatika at Retorika
Patunay
PY
Sa bahaging ito, mahusay mong ilahad ang paglalahat sa mahahalagang konseptong
natutuhan. Balikan at sagutin ang mga pokus na tanong. Gamitin ang E-chart sa
pagsagot at ilagay sa sagutang papel.
Ilipat
C
O
Magaling! Subalit hindi pa rito natatapos ang pagsubok sa mga kasanayang iyong
natutuhan, narito pa ang isang pagsubok.
EP
E
D
Ilapat lahat ng kasanayang natutuhan sa makabuluhang performance na nasa kahon
tungkol sa pangunahing-tauhan ng epiko ng Africa na hinalaw sa bayani ng kanilang
kasaysayan at sa mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon o damdamin. Kung
mayroon ka pang mga alinlangan tungkol sa aralin, mainam na magtanong ka sa
iyong guro o balikan mo ang mga naunang gawain sa pagkatuto. Bago mo isagawa
ang performance, pagbulayan mo muna ang mga impormasyong nasa kahon.
D
Alam mo ba na…
ang pagtatalo ( Arrogante, 2000 ) ay isang sining ng gantihang katuwiran o matuwid
ng dalawa o higit pang magkasalungat na panig tungkol sa isang kontrobersiyal
na paksa? Isinasagawa ito pamamagitan ng pagpapahayag ng mga katuwiran at
naaayon sa itinatakdang alituntunin at pamantayan. Ang gawaing ito ay nakasalalay
sa masining at maingat na pagbibitiw ng mga salita, gayundin kung pasulat. Mayroon
itong dalawang uri, ang pormal na pagtatalo na kung saan ang paksa sa uring ito
ay masining na pinag-uusapan at masusing pinagtatalunan. Ito ay may takdang
panahon, araw, at oras kung kailan gaganapin. Kailangan dito ang paghahanda.
Mayroon itong tatlong hakbang: (1)Pangangalap ng datos; (2) Paggawa ng dagli
o balangkas (3) Pagpapatunay ng katuwiran. Sa pagtutuligsa naman ay tukuyin
ang sumusunod: (1) maling katuwiran, (2) mga pahayag na walang batayan, (3)
kahinaan ng katibayan, at (4) mga pahayag na labas sa buod ng napagkasunduan.
May tatlong uri ng pormal na pagtatalo- ang Debateng Oxford, Debateng Oregon
at Debateng Oxford-Oregon. Samantalang ang di-pormal na pagtatalo ay hindi
maayos na pagpapalitang-kuro at palagay matapos ihayag ng tagapangulo ang
paksang pagtatalunan.
317
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Narito ang pagganap/performance na iyong isasakatuparan at kasunod ang
pamantayan kung paano ito tatayahin.
Nalalapit na ang pambansang halalan at isang programa sa telebisyon ang
nag-anyaya ng mga political analyst upang maging kalahok sa masinsinang pagtatalo
tungkol sa karapat-dapat iluklok na pangulo sa pagitan nina Gilgamesh at Sundiata.
Sila’y ipinangkat batay sa kandidatong kanilang napipisil. Ito’y pihadong tututukan
ng sambayanan kayat marapat na ipakita ang kagalingang nakabatay sa mahusay
na paglalatag at pag-aanalisa ng katibayan, pangangatuwiran at pagtuligsa at talas
ng isip sa pagpapahayag.
Bahagdan
PY
Pamantayan
Paglalatag at Pag-aanalisa ng Katibayan
40%
Pangangatuwiran at Panunuligsa
40%
Kabuuan
20%
C
O
Pagpapahayag
100%
D
EP
E
D
Binabati kita! Ang pagpupunyagi upang matuto ay labis na kahanga-hanga.
Tuklasin mo naman ngayon ang susunod na aralin ng modyul.
318
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Aralin 3.7
A. Panitikan:
Paglisan (Buod)
Nobela mula sa Nigeria
ni Chinua Achebe
Isinalin sa Filipino ni Julieta U. Rivera
B. Gramatika at Retorika: Pang-ugnay na Gamit sa Pagpapaliwanag
C. Uri ng Teksto :
Naglalahad
PY
Panimula
C
O
Ang Nigeria ay isa sa mga bansa sa Africa na may malaking ambag sa panitikan.
Sa kasalukuyan, maraming akdang pampanitikang mula sa Nigeria ang nasusulat
sa Ingles dahil na rin sa impluwensiya ng mga bansa sa Kanluran.
D
Ang panitikan ng Nigeria ay sadyang nakapagpataas ng kamalayan
ng mamamayan ng bansa pagdating sa isyu ng uri ng pamumuhay, kultura,
tradisyon, at suliranin sa politika. Gayundin ang tungkol sa kasarian at kalagayan
ng kababaihan sa lipunan. Mga akdang pampanitikan din ang nakatulong upang
maiangat ang kanilang kalagayan tungo sa pagkakaroon ng makabagong talakay
sa mga akda na aagapay sa makabagong uri ng pamumuhay ng mga taga-Nigeria.
Sinasabing ang kakaunting mga akda na nasusulat sa ilang diyalekto ng Nigeria
ay mas tumatalakay sa kung ano ang nakaraan, lumipas, o naglaho na.
EP
E
Kabilang ang nobela sa mga genre na nalinang ng Nigeria. Gayunpaman,
ang tuon ng kanilang panitikan ay sa mga prosa, tulad ng drama at tula kung saan
sadyang kinilala at nagbigay sa Africa ng pagkakakilanlan pagdating sa panitikan.
D
Sa nobela ni Chinua Achinebe na pinamagatang Things Fall Apart,
ipinakita sa atin ang kumplikadong mga batas at gawi ng angkang pinagmulan
ni Okonkwo, sa pagpapanatili ng maayos na ugnayan. Halimbawa nito ay ang
pagsasalo o pag-aalok ng lambanog at kola nuts na binabanggit sa kabuuan ng
nobela ang isang paraan ng mga Igbo ng mapayapang pakikiharap sa sino mang
tatanggaping bisita sa tahanan o sino mang taong pakikiharapan. Ang gayong
gawi ay pagpapakita ng maayos na paraan ng pagtanggap o pagtanggi sa kung
ano man ang pakay o layon ng paghaharap. Isang paraan ng pakikipagkapwatao ng mapayapa para sa mga Igbo ang nasabing gawi. Kapag nakapanghiram
ng pera at sisingilin na, mahusay namang hinaharap ng mga Igbo ang nasabing
maniningil. Bumabanggit sila ng mga sawikain na angkop sa nais nilang ipabatid
na mensahe. Tulad na lamang halimbawa kapag hindi sila makababayad agad,
sasambitin ang mga kasabihang maaaring makapagpabago ng isip ng maniningil
upang ipagpaliban muna ang paniningil. Malinaw na sinasabi ng mga kultura at
nakagisnang tradisyon ng mga Igbo ang kanilang pagiging payapa sa pagharap
ng ganitong suliranin.
319
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Paulit-ulit na binabanggit ni Chinua Achebe ang kapayapaan ng mga
Igbo bagama’t sila sa maraming pagkakataon ay may komplikadong tradisyon at
nakagisnang mga gawi. Ginawa ni Achebe ito sa nobela upang maipabatid na
hindi barbaro ang mga Africano tulad ng pagkakakilala sa kanila ng mga Europeo.
PY
Ang Aralin 3.7 ay naglalaman ng buod ng nobelang “Paglisan” mula sa
Nigeria na isinulat ni Chinua Achebe at isinalin sa Filipino ni Julieta U. Rivera. Sa
pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang magpapamalas ng pag-unawa at
pagpapahalaga sa mga akdang pampanitikan ng Africa sa tulong ng mga pangugnay na ginagamit sa pagpapaliwanag at mabisang pagsusuri sa halaw ng
isang nobela. Inaasahan din na makapagtatanghal ka ng isang puppet show na
nagpapakita ng mga kulturang nananatili pa sa inyong lugar.
Yugto ng Pagkatuto
C
O
Tuklasin
EP
E
D
GAWAIN 1: Scrambled Letter, Gawing Better
Ayusin ang mga letra sa bawat bilang upang makilala ang sinisimbolo ng mga bagay
na tanyag sa bansang Africa. Ang unang letra ay ibinigay na. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.
1. 4.
KMOUINAKYSNO
D
EPSRIUTI
2. 5.
P G A L L I I W N G A A
T A R D I S O Y N
3.
I N G N N- BYANA
320
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 2: Kahulugan ng Salita, Ilantad Na!
Magbigay ng kahulugan sa salitang nakasulat. Isulat sa iyong sagutang papel ang
sagot.
C
O
PY
Katapangan
GAWAIN 3: Pang-angkop, Iangkop
Lagyan ng wastong pang-angkop ang bawat patlang.
EP
E
D
Masaya __ nag-aagahan ang pamilya __ Rivera isang malamig __ umaga.
Nagluto ng ginisa __ kangkong ang kanila __ kasambahay. Nilagyan ito ng kaunti __
toyo upang magsilbing pampalasa sa ulam. Naging tampok ng kanila __ kuwentuhan
ang nagdaan __ gabi. Sari-sari __ katatawanan ang naganap bago sila natulog.
Nagbiruan. nagtawanan at nauwi sa seryosohan ang usapan. Dahil sa nakalilibang na
gabi, kinain ng pusa ang tira __ ulam sa mesa. Dapat sana ito ay kanila __ umagahan
pa. Kaya naman nauwi sa ginisa __ kangkong ang kanila __ umagahan. Sa kabila
nito, batid nila ang sustansiya __ dulot ng ginisa __ kangkong.
D
GAWAIN 4: Hula-ooppss!
Hulaan ang tinutukoy ng saknong sa ibaba.
Gamit sa teatro at telebisyon
artistiko at produktibong solusyon
sa komersyo’y mainam na produksyon
sa kalusugan bawas alta presyon
sa mga bata ay isang atraksyon
karilyo ito noong unang panahon
ano ito sa ating panahon?
Sagot:__________
321
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Linangin
Basahin at unawaing mabuti ang bahagi ng nobelang mula sa Nigeria.
Kasunod ang ilang salita na tutulong sa iyo upang lubos mong maunawaan ang akda
upang sa gayo’y maipamalas mo ang iyong pagpapahalaga at pag-unawa sa kultura
ng bansang Africa lalo na sa Nigeria.
EP
E
D
C
O
PY
Alam mo ba na…
ang nobela ay isang mahabang kathang pampanitikan? Naglalahad ito ng
mga pangyayaring pinaghahabi sa isang mahusay na pagbabalangkas na ang
pinakapangunahing sangkap ay ang pagkakalabas ng hangarin ng tauhan at ng
hangarin ng katunggali sa kabila. Isang masining na pagsasalaysay ng maraming
pangyayaring magkasunod at magkakaugnay. Ang mga pangyayaring ito ay may
kaniya-kaniyang tungkuling ginagampanan sa pagbuo ng isang matibay at kawiliwiling balangkas na siyang pinakabuod ng nobela.
May mga elemento ang nobela tulad ng sumusunod:
1. Tagpuan – Lugar at panahon ng mga pinangyarihan
2. Tauhan – Nagpapagalaw at nagbibigay buhay sa nobela
3. Banghay – Pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari sa nobela
4. Pananaw – Panauhang ginagamit ng may-akda a.) una - kapag kasali ang
may-akda sa kwento, b.) pangalawa - ang may-akda ay nakikipag-usap, at
c.) pangatlo - batay sa nakikita o obserbasyon ng may-akda
5. Tema – Paksang-diwang binibigyan ng diin sa nobela
6. Damdamin – Nagbibigay kulay sa mga pangyayari
7. Pamamaraan – Istilo ng manunulat
8. Pananalita – Diyalogong ginagamit sa nobela
9. Simbolismo – nagbibigay ng mas malalim na kahulugan sa tao, bagay, at
pangyayarihan
D
Cowrie – Yari sa shell na ginagamit bilang palamuti ng mga Afrikano. Ginagamit din
sa ritwal at paniniwalang panrelihiyon.
Ekwe – Isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sanga ng kahoy.
Isang uri ng tambol na may iba’t ibang uri at disenyo.
Egwugwu – Espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng mascara ang tribu at sumasanib
sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaan na ang mga
Egwugwu ang pinakamataas na hukom sa lupain ng Nigeria.
Ogene – Malaking metal bell na ginawa ng mga igbo sa Nigeria.
Igbo – Katutubong tao mula sa Timog-Silangang Nigeria. Karamihan sa kanila ay
magsasaka at mangangalakal.
322
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Paglisan (Buod)
Things Fall Apart ni Chinua Achebe
Isinalin sa Filipino ni Julieta U. Rivera
Si Okonkwo, isang matapang at respetadong mandirigma, nagmula sa lahi ng mga
Umuofia, isang hindi gaanong kilala at hindi kalakihang tribo sa Nigeria.
C
O
PY
Labingwalong taong gulang noon si Okonkwo nang matalo niya sa isang
labanan si Amalinze, ang Pusa. Dahil dito kinilala ang katapangan ni Okonkwo mula
Umuofia hanggang Mbaino. Sa maraming pagkakataon, ipinamalas ni Okonkwo
ang kaniyang katapangan upang mapagtakpan ang laman ng kaniyang dibdib laban
sa kaniyang ama, si Unoka na sa kaniyang tingin ay mahina at talunan. Walang
nagawang mahusay ang kaniyang amang si Unoka dahil sa kaniyang katamaran. Sa
halip, puro kahihiyan ang iniwan nito sa kanilang pamilya sapagkat nag-iwan pa ito
ng maraming utang sa mga kanayon bukod pa sa pinabayaan niya ang kaniyang
pamilya. Ang naging buhay na ito ni Unoka ay laban kay Okonkwo. Kaya pinatunayan
niyang naiiba siya sa kaniyang ama. Para patunayan ang kaniyang kakayahan sa
pamumuno, pinamahalaan niya ang siyam na nayon. At siya ay nagtagumpay. Tatlo
ang kaniyang naging asawa, nakapundar ng mga ari-arian na nagpapatunay lamang
ng kaniyang pagiging masipag. Naging matapang na mandirigma at makapangyarihan
siya sa buong nayon. Dahil dito, siya ay kinilalang lider ng kanilang tribo.
D
Dahil sa kaniyang kakayahan sa pamumuno, pinili si Okonkwo ng mga kanayon
upang ipagtanggol si Ikemefuna, ang lalaking kinuha bilang tanda ng pakikipagkasundo
sa kapayapaan sa pagitan ng Umuofia at isang nayon pagkatapos mapatay ng tatay
ni Ikemefuna ang isang babaeng Umuofian. Tumira ang batang lalaki kina Okonkwo.
Naging magiliw at magkasundo naman ang dalawa. Itinuring ng bata si Okonkwo
bilang pangalawang magulang.
D
EP
E
Isang araw, lihim na ipinaalam ni Ogbuefi Ezeudu, isa sa matatandang tagaUmuofia, ang planong pagpatay kay Ikemefuna. Binalaan ni Ezeudo na huwag
makialam sa planong ito si Okonkwo. “Hindi ka dapat makialam sa isasagawang iyon
ng kalalakihan ng Umuofia sapagkat isang ama na ang turing ni Ikemefuna sa iyo,”
wika ni Ogbuefi Ezeudu kay Okonkwo. Dahil dito, gumawa ng paraan si Okonkwo.
PInaniwala niyang ihahatid na si Ikemefuna sa kaniyang tunay na ina. Naglakbay ang
bata kasama ang ilang kalalakihan ng Umuofia. Sa gitna ng kanilang paglalakbay,
sinugod ng mga kasamang lalaki si Ikemefuna upang patayin ngunit nakatakas ang
bata. Nagpasaklolo ito sa kaniyang ama-amahan. Noon ay nasa harapan ng mga
katribo si Okonkwo upang mapanatili ang ipinakitang katapangan, tinaga niya ang
bata sa harapan nila sa kabila ng paghingi ng awa sa itinuring na ama. Nakalimutan ni
Okonkwo ang naging usapan nila ni Ogbuefi Ezeudu. Umuwi si Okonkwo na mag-isa.
Wala na ang batang tumulong at gumabay sa kaniya. Naging simula naman iyon ng
malaking pagbabago kay Okonkwo. Hindi na siya makakain, hindi na makatulog, hindi
na rin makapag-isip nang maayos. Ramdam niya sa kaniyang sarili ang depresyong
siya rin naman ang may pagkakamali kaya’t upang maibsan ang kapighatian at huwag
matulad sa kaniyang ama na isang sawi ay nagtungo siya sa kaniyang kaibigang si
Obierika. Humingi siya ng payo rito at nakaramdam naman siya ng kaunting gaan ng
loob. Nagkasakit naman noon si Ezinma, anak na babae ni Okonkwo, ngunit gumaling
din sa tulong ng mga halamang gamot na ipinanlunas ng kaniyang ama.
323
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Lumipas ang panahon, nabalitaan ni Okonkwo na namatay si Ogbuefi Ezeudu.
Nakaramdam ng konsensiya si Okonkwo sapagkat nang huling makausap niya ito ay
noong bigyan siya nito ng babala tungkol sa pagkonsulta sa orakulo na papatayin si
Ikemefuna. Pinuno ng malalakas na tunog ng tambol na sinasabayan ng alingawngaw
ng malakas na putok ng baril ang maririnig sa paligid habang nakaburol si Ogbuefi
Ezeudu. Kagimbal-gimbal na trahedya ang bumulaga sa lahat ng mga naroroon nang
pumutok ang baril ni Okonkwo at tamaan ang labing-anim na taong gulang na anak
ng yumao. Dahil dito, kailangang pagbayaran ni Okonkwo ang nagawang kasalanan
laban sa kaniyang kaangkan. Isang malaking pagkakasala sa diyosa ng Lupa ang
pumatay at makapatay ng kauri. Hinakot lahat ni Okonkwo ang kaniyang mga ariarian at mahahalagang kagamitan at nagtungo sa Mbanta, lugar ng kapanganakan
ng kaniyang ina dala ang kaniyang buong pamilya. Sinunog ang mga natirang hayop,
kubo, at mga naiwang pag-aari ni Okonkwo tanda ng paglilinis sa buong pamayanan
sa kasalanan nito. Malugod naman silang tinanggap ng mga kaanak higit lalo ang
tiyuhin nitong si Uchendu. Tinulungan nila sina Okonkwo na makapagpatayo ng
kanilang munting pamayanan at pinahiram ng mga butil na pagsisimulan ng kanilang
munting kabukiran. Malagim at mahirap man ang sinapit ni Okonkwo, pinilit niyang
tanggapin ang lahat at muling magbalik sa kung saan siya nagmula.
C
O
Dumaan ang dalawang taon ng pagkakapatapon kina Okonkwo. Sa mga taong
iyon matiyagang kinukuha at inaani ni Obierika ang mga pananim ni Okonkwo sa
dating lugar. Ibinebenta niya ito at ibinibigay ang pinagbilihan kay Okonkwo. Buong
sipag niya itong ginagawa hanggang sa makabalik na si Okonkwo sa Umuofia. Isang
masamang balita naman noon ang ipinabatid ni Obierika nang minsang nagdala
siya ng pinagbilhan kay Okonkwo. Winasak daw ng mga puti ang Abame, isa ding
pamayanan ng mga Umuofia.
D
EP
E
D
Hindi naglaon, may mga dumating na misyonero sa Mbanta. Sa tulong ng isang
interpreter na si G. Kiaga, kinausap ni G. Brown, lider ng mga misyonero ang mga
taga-Mbanta. Ayon sa kanila, ang pagsamba sa mga diyos-diyosan ay isang malaking
kasalanan at hindi katanggap-tanggap sa simbahan. Lalong hindi maunawaan ng
mga taga-Mbanta kung paanong ang Tatlong Persona ay naging iisang Diyos katulad
ng ipinaliliwanag ng mga misyonero tungkol sa dapat na pagsamba sa iisa lamang
na Panginoon. Layunin ng mga misyonero na dalhin ang Kristiyanismo sa Mbanta
at hindi ang tuligsain sila. Nagkasakit si G. Brown at pinalitan ni Rev. James Smith,
isang malupit at bugnuting misyonero. Nagkaroon ng relihiyon ang mga taga-Mbanta.
Habang isinasagawa ang taunang seremonya para sa pagsamba sa Bathala ng Lupa
hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng isang Egwugwu, katumbas ng pagkitil sa
espiritu ng mga ninuno. Kinabukasan, sinunog ng Egwugwu ang tahanan ni Enoch at
ang simbahang itinayo nina Rev. Smith.
Ikinapanlumo ng Komisyoner ng distrito ang naganap na panununog sa kanilang
simbahan. Dahil dito humiling siya ng pakikipagpulong sa pinuno ng mga Umuofia. Sa
pulong, pinosasan ang mga dumalong pinuno ng mga Umuofia at ikinulong. Nakatikim
ng pandudusta, masasakit na salita at pang-aabuso ang mga pinuno ng Umuofia.
Pagkatapos mapalaya ang mga bilanggo, agad silang nagpulong at
napagkasunduang tumiwalag. Inakala ni Okonkwo na nais ng mga kaangkan
na maghimagsik kung kaya’t gamit ang machete pinatay niya ang pinuno ng mga
mensaherong lumapit sa mga kaangkan niya. Hinayaan naman ng tao na makatakas
ang iba pang mensahero at doon napagtanto ni Okonkwo na hindi handa ang kaniyang
mga kaangkan sa isang giyera.
324
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Dumating sa lugar ni Okonkwo ang Komisyoner ng Distrito upang imbitahan siya
sa isang pagdinig sa korte subalit natagpuan na lamang niyang nakabitin si Okonkwo.
Nagpatiwakal si Okonkwo. Ibinaba nina Obierika ang katawan ni Okonkwo. Gumimbal
sa buong nayon ang nangyaring ito sapagkat kinikilala nila na ang pagpapatiwakal ay
isang malaking kasalanan at bukod dito si Okonkwo ay nakilala sa pagiging matapang
at malakas. “Ang taong iyan ay kilala at tanyag sa buong nayon, dahil sa kaniyang
ginawang pagpapatiwakal, matutulad lamang siya sa isang inilibing na aso.” Sabi ni
Obierika, ang kaniyang kaibigan.
- Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA
3. napagwagihan
ipinaalam
isinangguni
napagtagumpayan
nalampasan
nagpasalapid
EP
E
4. magpatirintas
dekorasyon
C
O
2. ipinabatid
abubot
D
1. palamuti
PY
GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan
Piliin sa pares ng salita sa bawat bilang ang angkop na kahulugan ng salita. Gamitin
ito sa makabuluhang pangungusap. Isulat sa papel ang sagot.
kagulat-gulat
nagpapusod
kataka-taka
5. kagimbal-gimbal
D
GAWAIN 5: Tradisyong Africa, Pahiwatig Ano Ba?
Ipaliwanag ang sumusunod na tradisyon mula sa Africa. Isulat sa sagutang papel ang
sagot.
1. Pagsasalo sa alak na gawa sa palm at koala nuts sa tuwing may pag-uusapang
mahalagang bagay.
2. Paggamit o pagbigkas ng mga Igbo ng mga sawikain kapag dumarating ang
mga maniningil ng utang.
3. Pagkonsulta sa Orakulo ng mga Igbo bago lumusong o magdeklara ng giyera
4. Pagkakaroon ng kinikilalang relihiyon.
5. Pagsunog sa mga ari-ariang maiiwan ng nagkasala kapag siya ay naipatapon.
325
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 6: Fan-Fact Analyzer
Gamit ang graphic organizer, pagsunod-sunorin ang mga pangyayari sa binasang
buod ng isang nobela mula sa Nigeria.
PY
GAWAIN 7: Komprehensiyon at Reaksiyon sa Leksiyon
Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Ilarawan mo si Okonkwo batay sa iyong binasang buod.
C
O
2. Ano-anong mukha ng kahinaan ang iniiwasan ni Okonkwo? Ano ang sinisimbolo
ng pagkakaroon ng asal-babae ng kalalakihan para kay Okonkwo?
3. Makatuwiran ba ang ginawa ni Okonkwo kay Ikemefuna? Patunayan.
4. Batay sa mga ipinakita ni Okonkwo karapat-dapat ba siyang kilalaning isang
magiting na mandirigma? Bakit?
5. Paanong ipinakita ni Okonkwo ang kaniyang katatagan sa kaniyang paniniwala
at paninindigan?
D
6. Sa paanong paraan ipinakita sa akda ang pagtanggap ni Okonkwo sa kaniyang
pagkatalo at muling magbalik sa kaniyang pinagmulan?
EP
E
7. Sang-ayon ka ba sa naging wakas ng nobela? Pangatuwiranan ang sagot.
8. Kung isasapelikula ang nasabing nobela, ano-anong bahagi ang iyong
bibigyang kulay? Bakit?
GAWAIN 8: Iskrip: Basahin at Suriin
Narito ang bahagi ng iskrip ng Sarah, Ang Munting Prinsesa na isinulat ni Shaira MellaSalvador sa Direksiyon ni Romy V. Suzara. Gamit ang pormat na kasunod, suriin ang
bahagi ng iskrip.
Pamagat
Mga Tauhan
Buod ng Pelikula
Banghay ng mga Pangyayari (story grammar)
a. Tagpuan
b. Protagonista
c. Antagonista
d. Suliranin
e. Mga Kaugnay na Pangyayari o Mga Pagsubok sa Paglutas ng Suliranin
f. Mga Ibinunga
V.
VI.
Paksa o Tema
Mga Aspektong Teknikal
a. Sinematograpiya
D
I.
II.
III.
IV.
326
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
VII.
b. Musika
c. Visual Effects
d. Set Design
Kabuuang Mensahe ng Pelikula
Adaptasyon mula sa nobelang A Little Princess.
Matapos mamatay ang ina ni Sarah (Camille Pratts) ay napilitan siyang iwanan ng
kaniyang amang si Capt. Ralph Crewe (Matt Ranillo III) sa isang boarding house.
Nang ibalita ni Mr. Barrow na patay na si Mr. Crewe ay ayaw panatilihin si Sarah sa
boarding house ng head mistress na si Miss Minchin (Jean Garcia). Ipinagtatanggol
siya ng kapatid ni Miss Minchin na si Miss Amelia (Rio Locsin).
D
EP
E
D
C
O
PY
SEQ. 19-A. INT. HALLWAY OUTSIDE MISS MINCHIN’S OFFICE. DAY.
Sarah hurries down the stairs. Bitbit niya si Emily (doll). Hustong nakalabas na ng
office ni Miss Minchin si Mr. Barrow. He walks towards the main entrance. Sarah
sees him.
SARAH : Papa! Papa!
Mr. Barrow does not look back. Tuloy-tuloy ito sa paglakad.
Sarah runs after him.
Finally, when Mr. Barrow nears the school entrance, he turns around to look at her.
Show the surprise and the disappointment on Sarah’s face. Mr. Barrow shakes his
head sadly and walks away.
SEQ. 19-B INT. MINSHIN’S OFFICE. SAME DAY
Back in the office, Miss Minchin and Miss Amelia discuss the issue. Miss Amelia is
depressed about Sarah’s situation.
MISS AMELIA: (naiiyak) Kawawa naman si Sarah… kailangang tulungan natin siya
Ate.
MISS MINCHIN: (sharply) Anong kawawa? Mas kawawa tayo!
Hindi tayo bahay ampunan, baka akala mo.
MISS AMELIA: Saan siya pupunta, Ate? Narinig mo ang sinabi ni Mr. Barrow… walang
ibang kukupkop kay Sarah.
MISS MINCHIN: Hindi ko na problema iyon…
MISS AMELIA: Alangan namang itaboy natin ang bata?
MISS MINCHIN: Alam mo namang nakasangla sa banko ang eskwelahang ito… baon
na baon na tayo sa utang kay Mr. Crisford…nasaan na ang utak mo, Amelia?
MISS AMELIA: Nasaan ang kunsensiya mo, Ate?
MISS MINCHIN: (raises her voice) Bakit kasalanan ko ba kung bakit namatay ang
ama ni Sarah?
Because of their heated discussion, the two women failed to take notice of Sarah’s
presence. Sarah is standing outside Miss Minchin’s door, crying softly. Miss Amelia
sees her.
MISS MINCHIN: Sarah…
Miss Minchin looks over her shoulder at Sarah. The little girl quietly walks away,
clutching Emily close to her.
GAWAIN 9: Kaya Mo
Sagutin ang mga gabay na tanong.
1. Ano ang mga dapat isaalang-alang sa pagsusuri ng isang pelikula?
2. Bakit mahalagang ihanda muna ang iskrip ng isang nobela bago ito isapelikula?
3. Ano-ano ang dapat nilalaman ng isang iskrip?
327
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanib ng Gramatika at Retorika
Alam mo ba na...
sa pagsusuri o pagbibigay ng ebalwasyon sa isang iskrip may mga bagay tayong
dapat bigyan ng pansin? Ayon kay Ricky Lee sa kaniyang aklat na Trip To Quiapo
Scriptwriting Manual, una, kailangang maging malinaw muna ang konseptong
pinag-uusapan. Ikalawa, malaman ang major concepts ng materyal. Ikatlo,
dapat konektado ang lahat ng gustong sabihin ng sumulat ang kung tungkol saan
ba talaga ang istorya. Kailangang masagot ang anomang mga tanong tungkol
dito. Kailangang ang bawat bahagi ay magkakaugnay. Makakamit naman ang
maayos na paghahanda ng iskrip kung masusing bibigyang-tuon hindi lamang ang
pagkakaugnay ng mga pangyayari kundi sa pagbuo ng mga diyalogo. Malaki ang
maitutulong ng mga pang-ugnay sa pagbuo ng mga diyalogong ito.
EP
E
D
C
O
PY
Sa pagsusuri naman ng isang pelikula, bumubuo ka ng pagpapaliwanag sa
mga detalyeng nais na bigyan ng pansin. Maaaring pagpapaliwanag sa magandang
nakita sa iskrip at o sa pelikulang pinanood gayundin naman sa pagpapaliwanag
ng mga naging kahinaan ng iskrip at/o ng pelikulang pinanood. Ayon sa aklat na
Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino ni Vilma M. Resuma, maipaliliwanag
ang isang argumento o punto sa tatlong paraan: (1) pagpapalawak at/o
pagpapaliwanag ng kahulugan, (2) pagbibigay ng mas tiyak, detalyado, at higit na
maliwanag na deskripsiyon, kabilang na sa puntong ito ang mga paggamit ng pangugnay, pagtutulad at pag-iiba-iba, at (3) pagbibigay ng halimbawa. Makatutulong
nang malaki ang paggamit ng mga pang-ugnay upang maging mabisa ang
pagpapaliwanag. Ilan sa mga ito ay ang mga pang-angkop na ginagamit bilang
pang-ugnay upang mapadulas ang pagbigkas ng salita. Ang pang-angkop na na,
ng, g. Ginagamit ang na kapag ang salitang aangkupan ay nagtatapos sa katinig,
ang g naman ay ginagamit sa mga salitang nagtatapos sa n at ginagamit naman
ang ng sa mga salitang aangkupan na nagtatapos sa patinig. Maliban dito, ang mga
pangatnig na bagamat, upang, at, tulad ng, kapag, kung, at iba pa ay magagamit din
sa mahusay na pagpapaliwanag.
Pagsasanay 1: Gamit ang 3R’s, Read, React, Reenact, isagawa ang tungkol sa
sumusunod na sitwasyon na mula sa iskrip ng “Ang Munting Prinsesa.”
D
MISS MINCHIN: (sharply) Anong kawawa? Mas kawawa tayo!
Hindi tayo bahay ampunan, baka akala mo.
Hindi ko na problema iyon… Alam mo namang nakasangla sa banko
ang eskwelahang ito…baon na baon na tayo sa utang kay Mr.
Crisford…nasaan na ang utak mo, Amelia? Bakit kasalanan ko ba kung
bakit namatay ang ama ni Sarah???
1. Planong pagpapaalis ni Miss Minchin kay Sarah
Read _________________________________
React _________________________________
Reenact _______________________________
2. Kabutihang loob ni Miss Amelia kay Sarah
3. Hindi pagtatapat agad kay Sarah ng nangyari sa kaniyang ama
4. Pagtatalo ng magkapatid na Minchin at Amelia
328
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsasanay 2: Lagyan ng angkop na pang-ugnay ang mga patlang upang mabuo
ang talata.
Sa nobelang isinulat ni Chinua Achebe matagumpay na nailahad ang kagiliw-giliw
________ tradisyon ng mga taga-Africa. ________ sa simula ay negatibo ang
ipinamalas na paraan ni Okonkwo, lumilitaw naman na sa kabuuan ng nobela, siya
ang protagonista. ________ susuriing mabuti, kapansin-pansin ang isa pang kultura
na mababanaag sa mga taga-Umuofia. Akala ng mga Kanluranin, ang mga tagaAfrica ay likas na tahimik ________ malinaw na ipinakita ni Achebe ang kabalintunaan
nito sa ugaling taglay ng Umuofia na sila ay may komplikadong wika, punong-puno
ng talinhaga ________ may masining na paraan ng pamamahayag. Kapansinpansin din ang pagbabalik loob ni Okonkwo sa kaniyang pinagmulan, pagkilala sa
kaniyang pagkagapi, at pagtanggap sa mga parusang ipinataw sa kaniya sa kabila
ng imahe ng katapangan na siya niyang ipinamumukha sa kaniyang mga katribo.
C
O
Pagnilayan at Unawain
PY
Pagsasanay 3: Sumulat ng isang talatang naglalarawan sa bansang Africa o Persia.
Gumamit ng mga pang-ugnay. Guhitan ang lahat ng pang-ugnay na iyong ginamit.
EP
E
D
1. Gamit ang Venn Diagram, ano-anong kultura at tradisyon ng mga taga-Africa
ang may pagkakatulad at pagkakaiba sa Pilipinas. Tandaang mula ito sa
limitado nating kaalaman tungkol sa dalawang kultura.
2. Sa paanong paraan makatutulong ang kaalaman sa paggawa ng iskrip at gamit
ng pang-ugnay sa pagpapaliwanag sa pagbuo ng panunuring pampelikula?
Ilipat
D
Binabati kita sa kahusayang ipinamalas mo sa pagsusuri sa mga tradisyon ng mga
taga-Africa at mga pang-ugnay. Ngayon, pihadong maisasagawa ang pagganap sa
yugtong ito.
Nalalapit na ang pista sa inyong lugar at ikaw ay kilalang magaling na event organizer.
Nakiusap ang Kapitan ng inyong barangay na pamahalaan mo ang pagkakaroon
ng puppet show upang maitanghal ang kultura at tradisyong namamayani pa sa
inyong lugar na kinamulatan pa ng inyong mga magulang.
Itataya ang iyong pagganap batay sa sumusunod na pamantayan:
Pagbuo ng Iskrip
30 puntos
Pagganap 25 puntos
Aspektong Teknikal25 puntos
Kaangkupan ng paksa
20 puntos
Kabuuan100 puntos
329
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Alam mo ba na...
ang puppet show ay isang pagtatanghal na ang pangunahing tauhan ay mga
puppet? Ang puppet ay isang uri ng sining na ginagamitan ng iba’t ibang mga midya,
kagamitan, at pamamaraan. Dito mo maipakikita ang iyong pagkamalikhain at
kakayahan sa paggawa ng isang likhang- sining sa pamamagitan ng mga patapong
bagay. May mga puppet na pinagagalaw sa pamamagitan ng pisi o sinulid, puppet
na pang kamay o hand puppet tulad ng medyas na puppet, puppet na supot, at
puppet na bag at stick puppets. Ang stick puppet ang pinakapayak sa lahat ng uri
nito. Mayoon lamang mga larawang ginupit at idinikit sa stick. Ang medyas na mga
puppet ay simple rin. Isusuot lamang ng bata ang medyas sa kanyang kamay at
pagagalawin niya ito sa pamamagitan ng mga daliri habang nagsasalita kasama
ang hinlalaki para magmukhang bibig ng puppet. Maaaring lagyan ng tali, butones
at kapirasong damit para magmukhang mukha ng tao.
Pagkatapos makalikha ay maaari nang magtanghal ng isang puppet. Ang
mesa na nababalutan ng tela ang magsisilbing tanghalan habang nakatago sa likod
nito ang nagtatanghal (puppeteers).
Narito ang ilang halimbawa ng paggawa ng puppet:
EP
E
D
C
O
Puppet na Supot
Pamamaraan:
1. Kumuha ng isang supot na papel.
2. Gumuhit ng mukha ng tao sa isang puting papel, gupitin sa paligid at idikit sa
dakong ilalim ng supot.
3. Itapat ang bibig ng larawan sa lupi ng supot.
4. Gupitin nang pahalang ang bahagi ng larawan na nakatapat sa bibig at lupi
ng supot upang huwag magkahiwalay ang nguso at labi. Huwag gugupitin
ang supot.
5. Ibuka ang dakong bibig at dikitan ng papel na hugis bilog upang mag-anyong
loob ng bibig. Maaari mong dikitan o guhitan ng maliit na dila.
6. Isuot ang kamay sa supot na ang palad ay nakaharap sa larawang idinikit.
Iaros ang apat na daliri sa dakong itaas at ang hinlalaki sa ibaba. Sa
pamamagitan ng mga daliri ay maaari mong pagsalitain ang “puppet” habang
ikaw ay nagkukuwento.
D
Puppet na Medyas
1. Gupitin paloob ang dulo ng medyas. Ito ang magsisilbing bibig.
2. Gumupit ng tela o retasong hugis bilohaba na kulay dalandan, pula o rosas,
at itahi sa paligid ng ginupit na bahagi ng medyas.
3. Isuot ang kamay sa medyas na ang apat na daliri ay nasa dulo ng dakong
talampakan ng medyas at ang hinlalaki ay nasa dulo ng dakong ibabaw ng
medyas upang malaman kung saang dako mo ilalagay ang mga mata at ilong.
4. Lagyan ng mga mata at ilong ang puppet sa pamamagitan ng mga butones,
abaloryo o ano mang patapong bagay. Maaari mo ring iburda ang mga mata
at ilong
5. Ang ulo ay maaari mong lagyan ng binungkos na sinulid upang magmukhang
buhok o sombrero.
6. Suotan ng damit ang iyong puppet upang matakpan ang iyong braso.
330
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Puppet na Gumagalaw
1. Gumawa ng isang manika sa pamamagitan ng mga retaso o sirang stockings
na binalumbon at itinali sa mga hugpungan.
2. Lagyan ng mga mata, ilong, at bibig sa pamamagitan ng mga butones at
patapong mga bagay.
3. Lagyan ng buhok na binigkis na estambre o sinulid.
4. Balutan ng ibang retaso ang dakong ibaba upang magkaroon ng damit.
5. Lagyan ng tig-iisang pisi o sinulid ang mga lugar na nais pagalawin at itali
ang kabilang dulo sa pinag-ekis na patpat. Maaari mo itong pagalawin sa
pamamagitan ng paggalaw sa patpat.
6. Isipin kung paano pa maaaring pagalawin ang puppet at kung saan pang
bahagi ng katawan maaari itong talian.
C
O
PY
Binabati kita! Maluwalhati mong natapos ang mga gawaing nakatulong sa iyo upang
maipamalas mo ang iyong galing. Ngayon nama’y simulan mo na ang pangwakas na
gawain.
PAGNILAYAN AT UNAWAIN (PARA SA MODYUL 3)
D
Sa pang-araw-araw na pamumuhay ng tao, isa sa mga bumubulaga sa atin ay ang mga
makatawag-pansing patalatas tulad ng mga nababasa sa mga pahayagan, magasin,
tarpaulin, billboard, at polyeto, narinig sa radyo at napapanood sa telebisiyon, at
internet/online sites.
D
EP
E
Ang patalastas o anunsiyo ay isang mabisang instrumento ng komunikasiyon
na nanghihimok sa mga manonood, tagapakinig at mambabasa na patuloy na kumilos
o gumawa. Nakatutulong din ito sa pagpapalaganap ng mahalagang impormasiyon
at nakaiimpluwensiya sa mga mamimili na tangkilikin ang produktong iniaalok. Ang
mga Egyptian ang nagpasimula nito sa pamamagitan ng paglalathala ng mga paskil o
karatula sa mga bato o haligi gamit ang papyrus at ang katibayan nito’y matatagpuan sa
Pompeii at matandang Arabia. Samantalang isang karaniwang anyo ng patalastas ang
pagpipipinta sa mga tabike o bato sa Asia, Africa at South America hanggang sa ito’y
lumaganap at sumikat kasabay ng modernisasiyon. Tunay na hindi mapasusubalian
ang ambag ng patalastas o anunsiyo sa ekonomiya.
Kaya naman isa sa popular na komposisiyon ang malikhaing paglikha ng
patalastas. Anupa’t ang mga mag-aaral ay sinasanay sa pagbuo at pagdidisenyo nito
upang higit na mahasa ang kanilang kasanayan sa pakikipagtalatasan.
331
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ngayon, ikaw naman ang magtatanghal ng natatanging pagganap na bunga
ng mahahalagang kasanayang nalinang sa iyo. Lilikha ka ng isang palatalastas
pantelebisyon na nagpapakita ng kagandahan ng kultura ng alinmang bansa sa
Africa at Persia batay sa mga binasang akdang pampanitikan. Tatayahin ang iyong
pagganap ayon sa sumusunod na pamantayan: kasiningan, kaangkupan, kawastuhan,
at kawilihan. Ngunit bago mo gawin ang inaasahang pagganap maingat mo munang
sagutin ang mga gawain sa yugtong ito.
GAWAIN 1: Katibayan ng Kaalaman
EP
E
D
C
O
PY
Gumawa ng paglalahat/sintesis sa kabuuan ng Modyul sa tulong ng organizer. Gawin
ito sa sagutang papel.
GAWAIN 2: Natatandaan Ko
Sa pamamagitan ng Text Connection Organizer, sagutin ang mga tanong.
Aralin
Ano ang aking nabasa?
Ano ang aking natutuhan?
Aralin 3.1
D
Aralin 3.2
Aralin 3.3
Aralin 3.4
Aralin 3.5
Aralin 3.6
Aralin 3.7
332
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 3: Kayang-kaya Mo
Sagutin ang sumusunod na tanong sa sagutang papel.
1. Bakit kailangang pag-aralan ang mga saling-panitikan ng Africa at Persia?
2. Nabago ba ang iyong pananaw tungkol sa Africa at Persia matapos mabasa
ang mga saling akda mula sa mga bansa nito? Bakit?
3. Masasabi mo bang may pagkakatulad ang kultura ng mga bansang pinagmulan
ng mga saling akdang pampanitikang pinag-aralan sa kultura ng Pilipinas?
Pangatuwiranan.
4. Isulat ang sagot sa mga tanong sa sagutang papel. Gamitin ang pormat ng
Graffiti Wall Organizer.
PY
Paano nakatutulong ang mga
kaalaman sa gramatika at retorika sa
pagpapalawak ng iyong kaalaman sa
kultura ng iba’t ibang bayan ng Africa
at Pesia?
D
C
O
Paano naiiba ang mga akdang
pampanitikan buhat sa Africa at Persia
sa iba pang akda mula sa ibang panig
ng mundo?
EP
E
Sapagkat ganap nang natimo sa iyong isip ang mga kansanayang nakapaloob sa
Aralin 3.1 hanggang Aralin 3.7, marahil handa ka nang isagawa ang inaasahang
produkto/pagganap para sa modyul. At upang matiyak na magiging mahusay ito,
makabubuting isaalang-alang mo ang sumusunod na hakbang:
Mga Dapat Isaalang-alang sa Paghahanda
ng Palatastas na Pantelebisyon
D
1. Ang patalastas na lilikhain ay dapat na orihinal. Kakaiba ang estilong ginamit
at mahusay ang bubuing mga diyalogo.
2. Ito’y dapat na nagtatanghal ng kagandahan ng alinmang bansang napili.
Makatotohanan ang mga impormasyong ilalangkap.
3. Tiyaking ang haba ng pagpapalabas nito ay tatagal lamang ng dalawa
hanggang tatlong minuto.
4. Maaari itong ihanda sa Movie Maker o Power Director.
333
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ILIPAT (PARA SA MODYUL 3)
PY
Nakuha ng inyong adverstising agency ang isang malaking proyekto mula sa isang
internasyonal na kompanyang panturismo. Nagkasundo kayong lumikha ng isang
patalastas pantelebisyon na magtatampok sa kagandahan ng alinmang bansa sa
Africa at Persia na tatagal ng dalawa hanggang tatlong minuto at ito’y ipalalabas sa
iba’t ibang panig ng mundo. Mahigpit na hiniling ng kompanya na tiyakin ninyong ang
patalastas ay makapanghihiyakat ng mga dayuhan na tumaas ang kita ng turismo
sa bansa gayundin marapat na ito’y maging a.) masining, b.) kawiwili-wili, c.) wasto
ang pagkakasulat ng mga linya, at d.) totoo ang impormasyong ilalahad.
Naririto ang mga pamantayan sa pagmamarka sa inaasahang pagganap.
Pamantayan
Puntos
40 puntos
Kaangkupan – totoo/tunay ang ipinakitang kagandahan ng
kultura ng bansa
30 puntos
Kawastuhan – wasto at angkop na gamit ng gramatika at
retorika
15 puntos
Kawilihan – hikayat sa manonood/nakaaaliw
15 puntos
D
C
O
Kasiningan – orihinalidad at estilo ng pagsulat at
pagkakabuo
100 puntos
EP
E
KABUUAN
D
Binabati kita! Matagumpay mong naunawaan ang mga aralin at natutuhan
ang mga kasanayang nakapaloob sa Modyul 3. Tiyak na masasagutan mo ang mga
katanungan sa pangwakas na pagtataya. Matapos nito, pagtuunan mo ang walangkamatayang nobelang El Filibusterimo ni Dr. Jose Rizal.
334
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GLOSARYO
abstraktong damdamin – hindi tiyak na pakiramdam
adobe – tisang yari sa putik na pinatuyo sa araw; bahay
Aesir – ang tawag sa mga diyos ng Norse
alindog – personal na halina, pang-akit; karilagan; kariktan; kagandahan
an gnewa – sulong; lusob
angkan – pamilya; lipi, lahi; henerasyon, salin-lahi; hinlog, kamag-anak.
argumento – paliwanag o pagmamatuwid
Asgard – ang kaharian ng mga Aesir
PY
antelope – isang hayop sa Africa at Asia na kawangis ng usa, may sungay at matuling
tumakbo
balaraw – punyal, sundang
balintataw – gunita, alaala
C
O
Bagong - Kaharian sa Egypt (New Kingdom) – sinaunang panahon 1570-1085
B.C. (New Kingdom)
baobab – tropikal na puno na ang dahon ay ginagamit na panahog sa pagluluto
D
bathin – pagdaanan
bikig – tinik sa lalamunan; nakaharang
EP
E
binalaan – binigyan ng babala o paalaala
Bu-ad – ritwal na isinasagawa ng mga taga-Ifugao upang magkaroon ng anak at
masaganang buhay
buhalhal – walang kaayusan sa gawi at pag-iisip, hibang, bulagsak
buhay – pananatili sa daigdig ng isang tao o hayop na kumikilos o lumalaki.
buhong – buktot, kuhila, imbi, mapaglinlang, manggagantso, mandaraya, salbahe
D
buktot – malupit, buhong, mabagsik, imbi
calabash – lalagyan na ginagamit na mangkok
cowrie – yari sa shell na ginagamit bilang palamuting mga Afrikano. Ginagamit din sa
ritwal at paniniwalang panrelihiyon.
dagli – mga sitwasyong may nasasangkot na mga tauhan ngunit walang aksyong
umuunlad, gahol sa banghay, at mga paglalarawan lamang.
dampa – kubo, barong-barong, munting bahay
daratal – darating, sasapit
demolisyon – sapilitang pagpapaalis sa istruktura
335
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
diktaturyal – pamamahala ng isang tao na walang limitasyon ang kapangyarihan
diskriminasyon – hindi pagkakapantay-pantay na maaaring sa lahi o katayuan
dumadantay – humahaplos; pagpatong ng kamay o paa sa anumang bagay
dumaplis – pasapwa na tama; sumagi, hindi nasapol
dupok – madaling masira
editoryal – mapanuring pagpapakahulugan ng kahalagahan ng isang napapanahong
pangyayari upang magbigay ng kaalaman, makapagpaniwala o makalibang sa
mambabasa
PY
egwugwu – espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng mascara ang tribu at sumasanib
sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaang mga Egwugwu ang
pinakamataas na hukom sa lupaing Nigeria.
Egypt – bansang nasa hilagang-silangan ng Africa na nasa hangganan ng
Mediterranean Sea at Red Sea.
C
O
Ekwe – isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sangang kahoy. Isang
uring drum na may iba’t ibang uri at disenyo.
Emperador – pinuno, lider
espiritu – kaluluwa, tapang, katapangan, lakas, sigla, damdamin, loob, kalooban,
diwa, layon, alak
D
extemporaneous – maingat na inihandang pananalita ngunit binigkas ng walang
hawak na kopya
EP
E
food threshold – itinakdang panukat sa komposisyon ng pagkain na basehan ng
kahirapan
galanos – isang uri ng isda katulad ng marlin
ganid – sakim, mapangamkam, gahaman
garapa – garapon, bote, botelya
genre – isang tiyak na uring akdang pampanitikan
D
gerero – mandirigma
gnougous – halamang-ugat
Greece – bansa mula sa timog-silangan ng Europe
Greek – tao mula sa Greece, wika sa Greece
griot – mananalaysay
Guidance Counselor – propesyunal na tagapayo at tagagabay ng mga mag-aaral
kaugnay ng kanilang pampersonal, pang-akademiko at pampropesyunal na mga
alalahanin.
gumimbal – gumulat, yumanig
hayna – isang uri ng ibon
336
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
hibang – luko-luko, haling, wala sa hustong pag-iisip
hilakbot – gulat, takot, kilabot, nakahihindik na damdamin
hilam – mahapding sakit sa mata dahil sa sabon, usok, atbp., peklat sa balat lalo na
sa mukha
himutok – hinaing, daing, tampo, hinagpis, pagdaramdam, taghoy
hinagupit – hinampas, pinalo; sinalanta
hinutok – binaluktot, binali; hinubog; sinupil, dinisiplina
humagibis – humarurot, tumakbo nang mabilis, tumulin
PY
humangos – suminghap, hiningal, hinabol ang hininga
humayo – sumulong, lumakad
humuhulma – nagbibigay hugis o anyo sa isang bagay
huwego – set, terno
C
O
Ifugao – isang lalawigan sa Rehiyong Administratibo ng Cordillera, tawag sa pangkat
ng mga taong nakatira sa Ifugao, mula sa salitang Ipugo na nangangahulugang
mortal
Igbo – katutubong tao mula sa Timog-Silangang Nigeria. Karamihan sa kanila ay
magsasaka at mangangalakal.
D
Imperyo – kaharian
inabandona – iniwan
EP
E
inagurasyon – isang seremonya ng pagtatalaga sa katungkulan
inakay – sisiw o kiti ng ibon o manok; anak
inflation – pagpapalabas ng maraming salapi
ipinanlunas- ipinanggamot
itakwil – iwaksi, itanggi, di-pagkilala
D
itimo – ibinaon; itinusok, itinagos
kabantugan – kasikatan; pagiging pamoso, tanyag, kilala
kabisera – sentro, gitna
kahabag-habag – kaawa-awa, kalunos-lunos
kakintalan – iniiwang impresyon sa mambabasa
kalasag – panangga, pananggalang
kalawakan – kaluwagan, kalaparan; papawirin, atmospera, alangaang
kanlong – nasisilungan, nalililiman, kubli, nakatakip, nakatago
Kanluran – gawing lubugan ng araw, oste, kabila ng silangan
337
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kanugnog – karatig, tabing-lungsod, katabi
kapangyarihan – lakas, impluwensya, puwersa, poder; kapasidad, autoridad, pakultad
kapita-pitagan – kagalang-galang
kariktan – kagandahan
karsel – piitan, bilangguan, kulungan
katad – balat, kuwero
katatawanan – umor, balantong; biro, siste; komikada.
kati – pagbaba o pag-urong ng tubig; sumpong, sigla; kalansing o lagitik
kinapos – kinulang, hindi sapat; hikahos, salat, dahop
PY
kawan – langkay, isang grupo o pangkat; kulumpol, pulutong
klasikal na mitolohiya – mitolohiyang mula sa Rome at Greece, mitolohiyang GecoRoman
C
O
kompidensiyal – lihim
komplikasyon – hindi simple, magulo, mahirap
konklusyon – katapusan, hinuha o pasya
EP
E
D
kultura – ang kalinangan ng isang lipunan. Sinasalamin nito ang mga ideya, pananaw,
kaugalian, kakayahan at tradisyong umunlad ng isang lipunan. Bahagi rin nito
ang institusyong tagapaghubog ng kamalayan ng mamamayan tulad ng paaralan
(edukasyon), pahayagan, midya, relihiyon, at mga establisimentong pansining.
Kung minsan ay isang tiyak na pangkat na magpatuloy o gumawa ng ilang bagong
kilos.
kutob – sapantaha, kaba, hinala; pangamba, takot
lagom – paglalahat o pagbubuod
lanseta – kortapluma, laseta
lapastangan – walang-galang, walang pakundangan, mapang-alipusta
D
lathalain – isang sanaysay batay sa tunay na pangyayari na nagtataglay ng
pagpapaliwanag, sanligan at impresyon ng sumulat
latigo – kumpas, pamalo, pang hagupit sa kabayo
Latin – sinaunang wika ng mga Roman
libakin – tuyain, libakin, aglahi, kutyain
liberalisasyon – kaluwagan o di-mahigpit
ligaw – wild sa Ingles
liriko – isang uri ng tula na may kaayusan at katangian ng isang awit na nagpapahayag
ng matinding damdamin ng makata
lumbay – lungkot, hapis; dalamhati; pighati; tamlay
338
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
lumusong – pumanaog, bumaba
mafia – sikretong organisasyon ng mga taong gumagawa ng masasamang elemento
magapi – matalo, masupil, malupig, madaig, mabihag
maibsan – mabawasan
malilirip – makukuro, mapag-iisip-isip, mapagmumuni-muni, mapagninilay-nilay
manghuhuthot – taong umuubos ng salapi ng iba, maninipsip
maninimdim – magseselos
masidhi – maalab, matinding pagnanais
PY
materyalistiko – taong higit na pinahahalagahan ang materyal na bagay
mautas – matapos, mamatay, mayari
C
O
mito – myth sa Ingles,matatandang kuwentong bayan tungkol sa mga bathala, diyos
at diyosa at kakaibang mga nilalang, tungkol sa pagkakalikha ng daigdig, at iba
pang kalikasan, tungkol sa pinagmulan o pagkakalikha ng mga unang tao, tungkol
sa iba pang may kinalaman sa pagsamba ng tao sa kanilang anito
mitolohiya – kalipunan ng mga mito mula sa isang pangkat ng tao o kultura na
nagsasalaysay tungkol sa kanilang mga ninuo, bayani,diyos at diyosa, mga
supernatural na mga nilalang at naglalahad ng kasaysayan, agham o pag-aaral ng
mga mito
D
Mitolohiyang Norse o Mitolohiyang Eskadinaba – ang mitolohiyang mula sa
hilagang Europa kung saan ang mga tao ay nagsasalita ng Germanic languages
EP
E
Momma – halamang nginunguya ng mga taga Cordillera na panlaban sa lamig at
gutom. Sa mga taga-Ifugao ang pagnguya nito ay ginagawa bilang pakikipagugnayan sa kapwa.
monghe – pari
munsik – bulilit; karampot, katiting; maliit
nagbabantulot – nag-aatubili, nag-uurong-sulong, nag-aalanganin, natitigilan
D
nagpabuyo – nahimok, nahikayat, nakumbinse, naganyak, nakayag, nayaya
nagsipat-sipat – tumingin-tingin
nagtatampisaw – naglalaro sa tubig
nalipol – napuksa; napatay, naubos, nasaid
name – isang damong makamandag
nanagano – nagsakripisyo; dedikasiyon; pagtatalaga sa Diyos sa anumang
mangyayari o kapalaran
nananaghoy – nananangis, malakas na pag-iyak na may kasamang daing
nananariwa – nagunita, naalala, nagbalik sa isip
naninibugho – nagseselos, naiinggit, nangingimbulo
339
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
napahikbi – napaiyak, napanguyngoy
naparam – nawala, napawi, nagmaliw, nabura, naglaro
nasimot – nasaid, naubos, walang tira
nasulo – natanglawan
natigagal – nabagabag, natigatig, naligalig
naumid – hindi nakapagsalita, di-nnakaimik; natahimik
negatibo – masama, hindi maganda o mabuti
nyumba – bahay
PY
obra-Maestra – isang uri ng likhang-sining na napagkalooban ng mataas na uri ng
parangal; kinilala; naging tanyag at kakaiba sa uri nito; may taglay na kariktan.
ogene – malaking metal bell na ginawang mga igbo sa Nigeria.
paghimlay – paghiga, pag-idlip pagtulog, pamamahinga, paghilata
C
O
pagpapatiwakal – pagpapakamatay, pagkitilngsarilingbuhay
pagsasalat – pagdarahop, paghihikahos; laging kulang
pagsibol – pagtubo, pag-usbong, paglitaw
pag-utas – pagtapos, pagyari; pagpatay
D
painod-inod – dahan-dahan; paunti-unti
EP
E
paksang-diwa o tema (theme) – itoy pangunahing kaisipan ng tula, katha, dula,
nobela, sanaysay, kuwento ng isang pangkalahatang pagmamasid sa buhay ng
may-akda na nais niyang ipahatid sa mambabasa. Hindi ito dapat ipagkamali sa
sermon o aral. Hindi sapat na sabihing tungkol sa pagiging ina ang tema. Paksa
lamang itong maituturing. Ilahad ito ng ganito; kung minsa’y puno ng pagkasiphayo
kaysa kaligayahan ang pagiging ina.
palamara – sukab, lilo, taksil, traydor
palasak – karaniwan, ordinary; laganap, uso
D
palayan – bukid na taniman ng palay.
palunpong – halamang tumutubo mula sa bumagsak na buto, kumpol, langkay,
buwing, pumpon
panagimpan – pangarap, ilusiyon; hangarin, layunin, pita
panambitan – daing, tanguyngoy, panawagan, hinaing, luhog, dalangin
panangis – pag-iyak, pagluha
pandudusta – panlalait, panghahamak
pang-aalimura – pang-iinsulto, pangungutya, panlalait, panlilibak
pangdudusta – panghahamak, pang-aalipusta
340
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pangimbulo – pagkainggit
pang-uusig – pagtugis, pagsisiyasat; pagsasakdal
paniniwala – pananalig, akala; sariling palagay
panlilibak – panunuya, pangungutya, pang-uuyam, pang-iinsulto
panunuring pampanitikan – tumutukoy sa matalino at maingat na paghusga sa mga
bagay na pinupuna o sa anumang akdang pampanitikan
PY
panunuring pampelikula – pagrerebyu o pagsusuri ng pelikula kung saan ang
manunuri ay maingat na nagtitimbang at nagpapasya sa katangian nito. Tinutukoy
nito ang pagsusuri hindi lamang sa kahinaan at kakulangan nito kundi gayundin
sa mabubuting bagay na dapat isaalang-alang sa pagpapaganda ng pelikula para
sa pagmemerkado o pagmamarket (marketing) at ginagamit upang mahikayat o
mahimok ang mga madla (mga manonood, mga mambabasa, o mga tagapakinig
pasulyap-sulyap – pagtingin nang hindi matagal; panakaw na tingin
payak – simple, katutubo
C
O
patalastas – isang uri o anyo ng komunikasyon o pakikipagtalastasan
pensiyon – natatanggap na pera trabaho o naglingkod sa gobyerno ang nakatatanggap
nito
persona – nagsasalita sa isang akda
piging – bangkete, salu-salo, handaan, anyaya
D
pilapil – dikeng mababa na nakapaligid sa taniman ng palay, sa palaisdaan atbp;
palimping, pimpin, tarundong, latawan
EP
E
pinanday – hinubod, hinulma
pinangilagan – iniwasan
polisiya – mga patakarang ipinatutupad
positibo – mabuti, pasulong
prinsipyo – simulain; paniniwala, paninindigan
D
pumapawi – bumubura, inaalis, pinaglalaho, tinatanggal
putik – lupang basa o luad na malagkit; lusak, burak; pusali, lablab, lunaw
realismo – ipinapakita ng isang akdang pampanitikan na may realismong pananaw
ang katotohanan. Ipinalalasap nito ang buhay maging ito man ay hindi maganda.
Layunin nitong ilahad ang tunay na buhay.
rima – pagkakaroon ng pare-parehong tunog sa huling pantig sa huling salita ng
bawat taludtod
Roman – tumutukoy sa sinaunang lungsod ng Rome at mga teritoryo at mga taong
naninirahan dito
Rome – kabisera ng Italy na matatagpuan sa sentro ng bansa, sa lipunan, o posisyon
sa buhay
341
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sabsaban – kainan ng mga hayop, labangan
sakbibi – sakmal, puno
salamangkero – taong bihasa sa panlilinlang sa pamamagitan ng bilis ng kamay
sapulin – tamang-tama sa gitna; tamaan
sapupo – sapo, salo
silangan – dakong sikatan ng araw.
PY
simbolo – ito ang mga salita na kapag binanggit sa isang akdang pampanitikan
ay nag-iiwan ng iba’t ibang pagpapakahulugan sa mambabasa, isang bagay o
kaisipan na kumakatawan sa iba pang konsepto at maaaring bigyan ng maraming
antas ng kahulugan
sinauna – sa unang panahon, mula sa kabihasnan noong unang panahon
sofas – mandirigma
sugpuin – huwag palalain
C
O
soneto – isang uri ng tula na nagmula sa Italya na may labing apat na taludtod at
sampung pantig sa bawat taludtod
Sultan – pinakamataas na puno ng mga Muslim
suwi – anak, supling; sibol
talukbong – belo, pandong, saklob
D
talumpati – deklarasyon;diskurso;bigkas,resitasyon;pananalita sa harapan ng
maraming tao nang tuluyan.
EP
E
tambuli – sungay na kung hipan ay tumutunog nang malakas; kurneta, tambuyok
tamtam – maliit na tambol
tana – agimat na tari ng tandang
tanikala – kadena, kadenita, kadenilya; kawing-kawing na singsing na bakal
tari – matulis na patalim na ikinakabit sa paa ng manok
D
tauhang lapad – ang uri ng tauhan na hindi nagbabago ang katangiang taglay mula
simula hangang sa wakas ng kuwento
tayutay – ito’y isang anyo ng paglalarawang-diwa na kakaiba at malayo sa karaniwang
paraan ng pananalita at naglalayong magawang marikit upang maging mabisa at
kawili-wili ang pag-unawa at pagdama ng sinuman sa damdaming ipinahihiwatig
terorismo – sistematikong paggamit ng karahasan
tikis – pangyayamot, pang-iinis, pananadya
tumalilis – tumakas, umilag, palihim na umiwas
winasak – sinira
yapak – apak, tapak, tuntong; yurak; walang sapin sa paa; bakas
yumuyungyong – tumatangkilik; nalililiman, yumuyupyop
342
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
EP
E
D
C
O
PY
BIBLIOGRAPI
Mga Aklat
Aganan, Fernanda P. 1999. Sangguniang Gramatika ng Wikang Filipino. Quezon City:
Sentro ng Wikang Filipino, UP.
Alejandro, Rufino. 2001. Wika at Panitikan IV. Manila: Vibal Publishing House.
Anderson, Robert et. al. 1993. Element of Literature First Course. USA: Harcourt
Brace Jovanovich, Inc..
Arrogante, Jose A. et al. 2004. Panitikang Filipino- Antolohiya. Mandaluyong City:
National Bookstore.
Arrogante, Jose et al. 1991. Panitikang Filipino- Pampanahong Elektroniko.
Mandaluyong: National Bookstrore.
Arsenio L. Sumeg-ang. 2005. Ethnography of the Major Ethnolinguistic groups in the
Cordillera, Quezon City: Cordillera Schools Group, Inc. and New Day Publishers.
Atalia, Eros. 2011. Wag Lang Di Makaraos. Pasay City: Visual Print Enterprises.
Baisa-Julian, Aileen G. at Dayag, Alma M., 2012. Pluma III Wika at Panitikan para sa
Mataas na Paaralan. Quezon City: Philippines, Phoenix Publishing House, Inc.
Cariño,Maria Luisa A.,1990. Cordillera Tales. Quezon City: New Day Publishers.
Ceciliano, Jose C. 1991. Pamahayagang Pangkampus. Quezon City: Rex Bookstore.
Dillague, Nora M. 1990. Sandigan -Sining ng Komunikasyon para sa Mataas na
Paaralan. Manila: Phoenix Pub. House Inc.
English, Leo James. 1977. English-Tagalog Dictionary. Quezon City: Kalayaan Press
Mktg. Ent. Inc.
Ferrara, Cosmo F. et.al. 1991. Enjoying Literature. California: Glencoe/McGraw-Hill.
Gonzales, Lydia Fer. et.al. 1982. Panitikan sa Pilipino. Manila: Rex Book Store.
Hamilton, Edith. 1969. Mythology. New York: Warner Books Inc.
_______________. 1999. Mythology: Timeless Tales of Gods and heroes. Little Brown
and Company.
Jocson, Magdalene O. et. al. 2005. Filipino 2- Pagbasa at Pagsulat Tungo sa
Pananaliksik. Quezon City: Lorimar Publishing Co. Inc.
Lacsamana, Leodivico C., et.al. 2003. Filipino: Wika at Panitikan sa Makabagong
Henerasyon IV. Makati City: Diwa Learning Systems, Inc.
Longa, Asuncion B. et.al., 2010. Filipino I. Lipa City, Batangas,: United Eferza Academic
Publications, Co. .
Macaraig, Milagros B. 2000. Pagpapahayag, Retorika at Bigkasan. Manila : Rex
Bookstore, Inc.
________________. 2014. Sulyap sa Panulaang Filipino.Manila: Rex Book Store,
Inc.,
Mallinllin, Gabriel F. et.al. 2002. Kawil I - Aklat sa Paglinang ng Kasanayan sa Wika at
Literatura.,Manila: Rex Bookstore Inc..
Resuma, Vilma Mascarina. Gramatikang Pedagohikal ng Wikang Filipino
Komunikatibong Modelo.
Sagalongos, Felicidad E. 2013. Diksyunaryong Ingles-Filipino, Filipino-Ingles.
Madaluyong City: National Bookstore.
Santiago, Alfonso B. at Norma G. Tiangco. 2006. Makabagong Balarilang Pilipino.
Manila : Rex Bookstore, Inc.
Santiago, Alfonso O. 2003. Sining ng Pagsasalingwika-Ikatlong Edisyon. Manila: Rex
Bookstore.
Santiago, Jesus Manuel. 1998. Ang Matanda at ang Dagat. Sentro ng Wikang Filipino,
UP, Manila.
Santiago, Erlinda M. et.al 1989. Panitikang Filipino Kasaysayan at Pag-unlad
Pangkolehiyo.Manila: National Book Store.
343
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D
EP
E
D
C
O
PY
Santos, Bernie C. at Corazon L. Santos. 2002. Kawil II -Aklat sa Paglinang ng
Kasanayan sa Wika at Literatura. Quezon City: Rex Bookstrore Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 1995. New Vicasian’s English-Pilipino
Dictionary. Pasig: Anvil Pub., Inc.
Santos, Vito C. at Luningning E. Santos. 2001. English-Pilipino Dictionary. Pasig: Anvil
Publishing Inc..
Silverio, Julio F. Bagong Diksyunaryong Pilipino-Pilipino. Mandaluyong City: National
Boookstore.
Villafuerte, Patrocinio V. 2002. Panunuring Pampanitikan. Sampaloc, Manila: Rex
Bookstore Inc.
____________________. 2002. Talumpati, Debate at Argumentasyon. Valenzuela
City: Mutya Publishing House.
___________________. 2012. Pagpapahalaga sa Panitikan - Sining Pantanghalan.
Malabon City : JIMCYZVILLE Pub..
1980. Magandang Balita: Bibliya . Manila: Philippine Bible Society.
1987. Ninth New Collegiate Dictionary. USA: Merriam Webster Inc.
1996. Literature World Masterpieces. New Jersey,USA : Prentice Hall Inc,.
2011. Panahon -Ang Pag-ahon sa Hamon ng Pagbabago ng Klima. Kabang kalikasan
ng Pilipinas Foundation, Inc. at WWF-Phil.
344
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Internet
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.infoplease.com/biography/var/dilmarousseff.html
http://www.huffingtonpost.com/2011/01/03/dilma-rousseff-inaugurati_1_n_803450.html,
www.gov.ph/1986/02/25/inaugural-speech of president-corazon-c-aquino-on-feb-25-1986
http://www.destination360.com/caribbean/history
http://pinoyweekly.org/new/2012/10/para-sa-kagalingan-at-karapatan-ng-mga-bata/comment-page-1/
htpp:tl.wikipedia.org/wiki/mitolohiyangnordiko
http://bibleforchildren.org/PDFs/tagalog/Samson%20Gods%20Strong%20Man%20Tagalog.pdf
http://www.wattpad.com/71491550-norse-mythology
PY
https://www.google.com.ph/search?q=emoticon&tbm=isch&ei=zwy2U5izC4zsoATmxILgBQ#facrc=_&im
gdii=_&imgrc=6oOshmlrHhttp://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Reden/EN/JoachimGauck/Reden/2014/140131-MunichSecurity-Conference.html
C
O
http://www.scribd.com/doc/76742424/Sintahang-Julieta-at-Romeo-revised2
https://www.google.com.ph/search?q=romeo+and+juliet&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=yVezU87vB
c3AoASos4CQCg&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#q=romeo+and+julietwilliam+shakespear
e&tbm=isch&facrc=_&imgdii=_&imgrc=wTz_JAvc6U_diM%253A%3BzgZVfo8uX0NKFM%3Bhttp%253
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fimages%252Fdickseeromeo.jpg%3Bhttp%253
A%252F%252Fwww.mcgoodwin.net%252Fpages%252Fotherbooks%252Fws_romeoandjuliet.html%3B
483%3B401
EP
E
D
https://www.google.com.ph/search?q=3+kings&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=5xuyU_2DFMbuoAT
B5IC4Aw&ved=0CAYQ_AUoAQ&biw=1024&bih=499#facrc=_&imgdii=_&imgrc=MW2HyXOy8Ng0zM%
253A%3BVaZtrQPIuoqASM%3Bhttp%253A%252F%252Fholidays.mrdonn.org%252F3kingsxmas.GIF
%3Bhttp%253A
http://tl.answer.com/Q/Ano ang mga anekdota ni Jose Rizal?
www.youtube.comwatch?v= ljNgw10mcs.Tsinelas ni Rizal.
http.//Iranian.com/main/bloglm.saadat-noury/first Iranian-mullah-who/was-master-anecdotes.html.
http.//www.a-gallery.de/docs/mythology.htm.
http.//www.a gallery.de/docs/mythology.htm.
D
www.livescience.com/39149-french-culture.html
https://www.google.com.ph/search?q=sample+stroyboard&esspv=2&biw=1366& bih = 667&1bm=isch &
imgil
En.Wikipedia.org/wiki/Epic of Gilgamesh
http://cdn.yardhype.com/wp-content/uploads/2012/11/Puppet-Dancing-in-South-Africa-yardhype.jpg
http://t1.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcSFqFdJx3RiKgKAfswPStnpcupqbc2P1DoVCGeFwdxzmvCj
T6SEx7oLkTU
http://www.anc.org.za/show.php?id=3132
https://www.google.com.ph/search?q=larawan+ng+kahirapan
https://www.google.com.ph/?gfe_rd=cr&ei=4BgMVI_wEYn8iAKqYQ&gws_rd=ssl#q=patalastas
http:// vjk112001.blogspot.com/2008/02/sa-mga-kuko-ng-liwanag-isang-suring.html
345
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.