1.
Kompyuter tarmoqlarida ma’lumotlar almashinish fizik uzatish
Kompyuter tarmoqlarida ma’lumot almashinish fizik uzatish, ma’lumotlar
almashinuvining har tomonlama aloqalari qurilmalarga bog‘liq bo‘lishidir. Fizik
tarmoqliki shunday bazalar ko‘rsatadi:
1. Teskari aloqa - kabelda, qurilma orqali uzatish, oyna yoki fiber-optik kabel
yordamida ma’lumot almashinish.
2. Radioaloqa - Qabul qilishingiz yoki ko‘rsatigingiz ko‘rsatmaydigan joylarda
mavjudligida o'rtashtiriladigan ma’lumotlar almashinish.
3. Infratuzilma - Qurilmani ajratish yoki hech bo‘lmaganda oyna yoki qurilmani
ajrash tizimi yordamida qurilmani o'rtashtirish.
4. Bluetooth - Mobil vositalarning yoki qurilmalarning bir-biri bilan ayirib turish
unchalik keraklikka ega emas tarmoq vositasiga aloqa tarmoqlikiga ega bo‘lishi
mumkin.
5. Qirrali aloqa - Bita-bita bo‘lmagan diplom orqali ma’lumot almashish.
2.
Kanallarni va paketlarni kommutatsiyalash
Agar ulanishi talab qilinayotgan abonent band bo„lsa, kanallarni kommutatsiyalash
usulida, ulanishini hosil qilishga ruxsat berilmay kolishi mumkin. Kanallarni
kommutatsiyalash usulida multipleksatsiyadan foydalangan holda ham,
ma‟lumotlarni uzatish mumkin. Bunda bitta aloqa chizig„i tarkibida, bir nechta
kanallar mavjud bo„lishi kerak bo„ladi.
paketlarni kommutatsiyalash usuli. Paketlarni kommutatsiyalash usuli – aynan
kompyuter trafigini samarali uzatish uchun ishlab chiqilgan edi. Bu usulda,
uzatilayotgan ma‟lumotlar nisbatan kichikroq hajmga ega bo„lgan qismlarga paketlarga, kadrlarga yoki yacheykalarga bo„lib olinadi.
3.
Tarmoqda malumotlar almashuvi qanday qurilmalar yordamida amlga
oshiriladi?
Bеshta eng asosiy qurilma: hub (tugun), bridge (ko`prik), gateway (darboza yoki
shlyuz), repeater (tiklagich), router (marshrutizator - yo`naltirgich) lardir.
Hub (hab dеb o`qiladi) juda muhim ahamiyatga ega. Ular bir guruh
kompyutеrlarni bir-biri bilan bog`lab, kompyutеrlarning mahalliy tarmog`ini (local
area network yoki qisqacha LAN) yaratishga va kompyutеrlarni bir-biriga ulana
olishiga xizmat qiladi. Shlyuzlar ko`priklarning o`zi, lеkin ular zarurat paydo
bo`lganda, ma'lumotlarni bir turdan ikkinchi tarmoq uchun tushunarli boshqa turga
aylantiradi. Intеrnеt bo`ylab ma'lumotlar uzatilganda ular uzoq masofaga
jo`natilishi mumkin. Bunda esa ma'lumotlarni tashuvchi signallar so`na
boshlaydi. Rеpitеrlar signallar so`nib qolmasligi uchun ma'lum masofadan kеyin
ularni kuchaytiradilar. Marshrutizatorlar. Intеrnеtdagi ma'lumotlar oqimini
boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Ularning vazifasi ma'lumotlar joylangan
pakеtlarni har doim kеrakli yo`nalishda borishini ta'minlashdir
4.
Tarmoqda malumotlarni uzatishda Switch va hub afzaliklari?
Hub – bu bir kirish va bir qancha chiqishga ega bo‘lgan tarmoq qurilmasidir.
Signal uzatish tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi Hub 1 portga kelgan signalni
nusxasini bir vaqtning o‘zida barcha portlarga junatadi. Shu vaqtda Hub’ga
ulangan tarmoqning boshqa aktiv qurilmasidan ma’lumot junatiladi. Bunda shu
portda signallarni yo‘qotilishi sodir bo‘ladi. Chunki Hub yarimdupleks rejimda
ishlaydi. Bir portdan ham uzatib, ham qabul qilib olish imkoniyatiga ega emas.
Switch – bir qancha segmentni birlashtiruvchi tarmoq kommutatoridir.
Kommutator OSI modelining 2 – pag‘onasiga mos keladi. Tarmoq administratori
tili bilan Switch – bu kommutator, Bridge(most) deb ham ataladi. Signal uzatish
tezligi 10/100/1000 Mbit/s bo‘ladi. Shu bilan birga kommutatorlarni bir – biri bilan
bog‘lash uchun alohida 2/10 Gbit/s tezlikdagi portlar xam mavjud bo‘lib, to‘liq
dupleks rejimda ishlaydi. U ma’lumotni nusxasini barcha portlarga yubormaydi.
5.
Kompyuter tarmoqlarida,
xillaridan foydalaniladi?
malumotlarni
kommutatsiyalashning
qanday
Ma’lumotlarni kommutatsiyalashning xillari. Har qanday aloqa tarmoqlari
o„zining abonentlarini o„zaro ulashni - kommu- tatsiyalashning, ya‟ni uzibulashning biron-bir xili asosida amalga oshi- radi. Bunday abonentlar tarkibiga
uzoq masofalarda joylashgan kompyu- terlar, lokal tarmoqlar, faks-qurilmalari yoki
telefon orqali muloqot qiluvchi suhbatdosh kishilarni kiritish mumkin.
Tarmoqlarda abonentlarni kommutatsiyalashning bir-biridan farq qiladigan uchta
xili mavjud:
1.Kanallarni kommutatsiyalash (circuit switching); 2.Paketlarni kommutatsiyalash
(packet switching); 3.Xabarlarni kommutatsiyalash (message switching).
6.
Kompyuter tarmoqlar tapologiyalari
Kompyuter tарmоg‘i topologiyasi (yaxlitlash, qiyofalash, tuzilish) deganda tarmoq
kompyuterlarini bir-biriga nisbatan fizik joylashtirish va ularni aloqa liniyalari
bilan ulashi tushiniladi. Tarmoqning uchta asosiy topologiyalari mavjud:
shina (bus), bunda hamma kompyuterlar bir aloqa liniyasiga parallel ulanadi va har
bir kompyuterdan axborot bir vaqtda hamma qolgan kompyuterlarga uzatiladi
yulduz (star), bunda bitta markaziy kompyuterga chetda qolgan kompyuterlar
ulanadi, shu bilan birga har biri o‘zining alohida aloqa liniyalaridan foydalanadi.
halqa (ring), bunda har bir kompyuter axborotni har doim faqat bitta zanjirda
kelayotgan kompyuterga uzatadi, axborotni esa faqat zanjirdagi oldinda kelayotgan
kompyuterdan oladi va bu zanjir “halqa” bo‘lib birlashgan.
“Shina” topologiyali tarmoqning aloqa liniyalari bo‘yicha o‘tаdigаn axborotli
signallar kuchsizlanadi va hech tiklanmaydi, bu esa aloqa liniyalarning yig‘indi
uzunligiga qattiq cheklanishlar qo‘yadi, bundan tashqari har bir abonent tarmoqdan
uzatuvchi abonentning masofasiga bog‘langan har xil darajali signallar olishi
mumkin.
7.
Kompyuter tarmog’ida qo’llaniladigan qurilmalar vazifasi
Tarmoq repetiri – odatda signalni tiklash yoki qaytarish uchun foydalaniladi.
Repetirlarning quyidagi turlari mavjud: Hub – tarmoq qurilmasi bо‘lib, kо‘plab
tarmoqlarni ulash uchun yoki LAN segmentlarini bog‘lash uchun xizmat qiladi.



Hubga bir portdan qabul qilingan ma’lumotlar nuxsalangan holda
chiqishdagi bir qancha portlar orqali uzatiladi.
Hublarga turli sondagi chiqish portlari bо‘lishi mumkin (masalan, 12, 14,
24).
Hublarning bir qancha turlari mavjud bо‘lib, ularga passiv xablarni, aktiv
xablarni, intelektual hublarni, ulovchi xablarni, repetir xablarni misol
keltirish mumkin.
Switch – tarmoq qurilmasi bо‘lib, kо‘plab tarmoqlarni ulash uchun yoki LAN
segmentlarini bog‘lash uchun xizmat qiladi. ARP-Adress Resolution Protocol
manzilni aniqlash degan ma’noni anglatadi. MAC manzillarni aniqlash va keyin
ularni IP manzilga yo’nlatirish uchun mo’ljallangan. Routerlar yuqorida
keltirilgan tarmoq qurilmalariga qaraganda murakkab tuzilishga ega qurilma
bо‘lib, OSI sathining tarmoq sathida ishlaydi
8.
IP-adres qanday tuzilgan?
Bu takrorlanmas ip manzil qurilmada (komputer/router(marshrut)/..) emas balki
tarmoq interfeysida bo'ladi.
IP adreslarning xozirda ikki avlodi mavjud.
1. IPv4 (Internet prtocolining to'rtinchi avlodi).
2. IPv6 (Internet prtocolining oltinchi avlodi). IPv4 adres 32 bitdan tashkil topgan
bo'ladi. Bitlar ikkilik sanoq tizimida 0 va 1 larni ifodalaydi. Demak IP manzil 32 ta
0 va 1 larning ketma-ketligidan tashkil topgan bo'ladi. Ikkilik ko'rinishda 11111111
11111111 11111111 00000000 bunday ko'rinishda yoziladi. Biz uchun bunday
holatda o'qish qiyinchilik va tarmoqda chalkashlik xosil qiladi ya'ni eslab qolish
yoki biron bir sonni noto'g'ri kirgazish. O'zimiz uchun qulay bo'lishi uchun o'nlik
sanoq tizimiga o'tkazib foydalanamiz.
32 bitlik adreslar sxemasida 4 mlrd dan ortiq ip larni tuzush mumkin. IPv6—
yangi avlod hisoblanib, ipv4 dan farqli ravishda keng imkoniyatga ega. IPv6 128
bit dan tashkil topgan bo'ladi.
IP manzil kiritilishini quyidagi turlari mavjud
1.Static
2.Dinamic
Static ip manzillar foydalanuvchiga o'zgarmas ip manzil beradi.
9.
TCP va IP paratokollari qanday vazifa bajaradi?
Etkazish Boshqarish Protokoli (TCP) va Internet protokoli (IP) ikki xil kompyuter
tarmog'i protokollaridir. Protokol - kelishilgan tartib va qoidalar to'plami. Ikki
kompyuter bir xil protokollarni - bir xil qoidalar to'plamini kuzatganda, ular birbirlarini tushunib, ma'lumot almashishadi. TCP va IP juda keng tarqalgan bo'lib
foydalanilsa-da, TCP / IP bu protokollar paketiga murojaat qilish uchun standart
terminga aylandi. TCP / IP TCP transporti IP-tarmoqlar orqali ma'lumotlarni
uzatish uchun ishlatiladigan tarmoq aloqalariga texnik ravishda qo'llaniladi. "Aloqa
yo'naltirilgan" protokoli deb atalagan. TCP, jismoniy tarmoq orqali yuborilgan bir
qator so'rovlar va javob xabarlari orqali ikkita qurilma o'rtasida virtual ulanishni
o'rnatish orqali ishlaydi.
10.
Tarmoq adminstratorining vazifasi?
tizimni rejalashtirish.
-uskuna qurilmalarini o'rnatish va sozlash.
-dasturiy ta'minotni o'rnatish.
-tarmoqni o'rnatish.
-ma'lumotlarni arxivlash (zaxiralash).
-foydalanuvchi yaratish va boshqarish.
-himoyani o'rnatish va nazorat qilish.
-ishlash monitoringi.
Tizimning ishlashini ta'minlash profilaktika tadbirlarini ham amalga oshirishni
talab qiladi. Administrator ruxsat berilgan foydalanuvchi so'rovlari bajarilishini
ta'minlashi kerak.
11.
Tarmoq boshqaruvi
Tarmoqni boshqarish tarmoq administratori yagona tarmoq ko'rinishini ishlatish
zarurati va qobiliyatiga ega bo'lganda paydo bo'ladi, qoida tariqasida, bu
murakkab arxitekturaga ega tarmoqlarga tegishli. Shu bilan birga, alohida
qurilmalarning ishlashini boshqarishdan tarmoqning alohida bo'limlaridagi
trafikni tahlil qilish, uning mantiqiy konfiguratsiyasi va muayyan operatsion
parametrlarini boshqarishga o'tish amalga oshiriladi
Ushbu sohada hal qilingan vazifalar ikki guruhga bo'lingan:
1. Tarmoq uskunasining ishlashini nazorat qilish
2.
12.
Bir butun sifatida tarmoqning ishlashini boshqarish
Kommutatsiya, kommutatsion tarmoq va marshrut degan iboralarga
tushuntirishlar bering
KOMMUNIKATSIYA (lot. communicatio — umumlashtiraman, bogʻlayman) —
1) kibernetikada — informatsiya (axborot)larni almashish jarayoni. Jismoniy va
ijtimoiy nuqtayi nazardan yondoshiladigan Kommunikatsiyalar mavjud. Jismoniy
nuqtayi nazardan yondoshiladigan Kommunikatsiyani aloqa ham deb ataladi. ».
Kommunikatsion tarmoq yani ikki foydalanuvchini malumot almashinishi
tushunuladi misol uchun biron tashkilot undagi xodimlarning malumot
almashinishi kommunikatsion qurilmalar yordamida amalga oshiriladi.
Kommunikatsion mashrut kelayotgan paketlarni berilgan ip manzilga ishonchli va
xafsiz yetkasiz uchun xizmat qiladi yani belgilangan portga boshqa port manzili
kelib qolsa o’sha zoxati paket yo’qatiladi va qaytadan yuborishga to’g’ri keladi.
13.
Virtual lokal tarmoq deganda, qanday tarmoq tushuniladi?
VLAN – inglizcha Virtual Local Area Network so’zlarining qisqartmasi bo’lib, bu
virtual lokal tarmoq deganidir. VLAN router va kommutatorlarda bitta fizik tarmoq
interfeysida (Ethernet, Wi-Fi) bir nechta virtual lokal tarmoqlarni yaratishga imkon
beruvchi funktsiya.
Tarmoq administratorining ishini soddalashtirish. VLAN foydalanuvchisi
boshqa xonaga yoki binoga ko’chib o’tganda, tarmoq administratori kabellarni
qayta ulashga hojat yo’q, tarmoq uskunasini ish joyidan qayta sozlash kifoya.
Va dinamik VLAN-lardan foydalanilgan holda, foydalanuvchi yangi joyda
avtomatik ravishda «o’z» VLAN-da ro’yxatdan o’tadi.
14.
Paketlarni kommutatsiyalash markazlari deganda nima tushuniladi?
Paketli kommutatsiya.Ushbu kommutatsiya texnikasi kompyuter trafigini
samarali uzatish uchun maxsus ishlab chiqilgan Kanallarni kommutatsiya qilish
texnologiyasiga asoslangan kompyuter tarmoqlarini yaratishdagi birinchi
qadamlar shuni ko'rsatdiki, ushbu turdagi kommutatsiya yuqori tarmoq
o'tkazish qobiliyatiga erishishga imkon bermaydi.
15.
Kompyuter tarmoqlari faniga kirish. Kompyuter tarmoqlarining tuzilishi
va qo’llanilishi.
Tarmoq - kompyuterlar, terminallar va boshqa qurilmalarning ma’lumot
almashishni ta’minlaydigan aloqa kanallari bilan o‘zaro bog‘langan majmui.
Agar tarmoqning abonentlari bir-biridan uncha katta bo’lmagan masofalarda
(10—15 km gacha) joylashgan bo’lsa, u holda bu tarmoq lokal tarmoq deb
ataladi. Mamlakat, shahar, va viloyatlar darajasida kompyuterlarini va lokal
tarmoqlarni maxsus aloqa yoki telekommunikatsiya kanallari orqali o‘zaro
bog‘lagan tarmoqlar MAN.
Global tarmoqlar bir-biridan sezilarli uzoq masofada joylashgan, ko’pincha
turli mamlakatlarda yoki har xil qitalarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi.
Kompyuterlarni bir-biri bilan bog‘lashda ikki xil usuldan foydalaniladi:
16.

Kabel yordamida bog‘lash. Bunda kompyuterlar bir-biri
bilan koaksial, o‘ralgan juftlik kabeli (UTP) yoki shisha tolali
kabellar orqali maxsus tarmoq plata yordamida bog‘lanadi.

Simsiz bog‘lanish. Bunda kompyuterlar bir-biri bilan simsiz aloqa vositalar
yordamida, ya’ni radio to‘lqinlar, infraqizil nurlar, WiFi va Bluetooth
texnologiyalari yordamida bog‘lanadi
Kommunikatsion kanalning o’tkazish qobiliyati, signallarni modulyasiya
va demodulsiyasi, modemlar va ularni sozlash parametrlari
kommunikatsion kanalning o‘tkazish qobiliyati, sinov tuzilish tizimi va
vositalarining turli xususiyatlari bo‘yicha yaxshi ta’lim olish har bir voqeaning
ma’lumot almashinish tizimlari uchun muhimdir. Ushbu xususiyatlarning to‘g‘ri
tanlanishi ma’lu,mot almashish jarayonining sizning kompyuteringiz va tarmoq
vositasining yaxshi ishlab chiqarilishiga ko‘maklaydi.
Modem - Modem, signal modulyasiyasi va demodulsiyasi orqali tarmoqlar orqali
ma'lumot almashishni ta’minovchi vositadur. Vositalar ishlayotgan sinovni aniqlab
turish va ma’lumotlarni o‘tkazishni uskuna ko‘rsatish uchun xususiy algoritm va
parametrlar bor.
17.
Kompyuter tarmoqlarining turlari
Kompyuter tarmoqlari, bir nechta qurilmalar orasidagi ma’lumot almashinuvi
xizmati ta’minlaydigan tizimlar hisoblanadi. Bu tarmoqlar, foydalanuvchilar
o‘rtasidagi o‘zaro aloqa va ma’lumot almashinuvini o‘z ichiga oluvchi qurilmalar
to‘plamini aks etadi.
Quyidagi turli kompyuter tarmoqlari mavjud:
1. LAN (Mahalliy tarmoq) - bu yer orqali aloqa o‘rnatilgan qurilmalarning oʻzaro
ulanishiga imkon beradi, misol uchun, biz ofis va uyning barcha qurilmalari
mahalliy tarmoqda ulangan bo‘lishi mumkin, bu yer orqali qurilma birlashmalari,
printerlar, serverlar, fayllardagi ma’lumotlar ochiladi.
2. WAN (Kengaytirilgan tarmoq) - bu tarmoq, bitta maktab yoki xonada mahalliy
tarmoq bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lgan tarmoqlarga ulanishni o‘z ichiga oladi.
3. PAN (Shaxsiy tarmoq) - bu tarmoq, yirik televizorlar, koʻngil ochar ayollar
yangiliklar ko‘rishga, mobil vositalar, smart-brasletlar ishlatuvchilariga mahalliy
tarmoqlar orqali aloqani ta’minlashda yordam berish uchun mo‘ljallangan.
18.
Simsiz tarmoqlar va mobil tarmoqlar: LAN, Sensor tarmoqlari
simsiz tarmoqlar deganda tarmoq tugunlari orasidagi simsiz maʼlumot
ulanishlaridan foydalanadigan kompyuter tarmoqlari tushuniladi. Ushbu
tarmoqlar odatda smartfonlar, planshetlar va noutbuklar kabi mobil aloqa uchun
ishlatiladi. Simsiz tarmoqlarga uylar, ofislar va jamoat joylarida ishlatiladigan
mahalliy tarmoqlar (LAN) kiradi. ensor tarmoqlari - bu ma'lumotlarni yig'ish va
uzatish uchun atrof-muhit bo'ylab tarqatiladigan sensorlar deb ataladigan kichik
qurilmalardan iborat simsiz tarmoq turi. Ushbu tarmoqlar odatda atrof-muhit
monitoringi, transport nazorati va sog'liqni saqlash kabi ilovalarda qo'llaniladi.
19.
Simsiz tarmoq sig’imi, marshurtlash va optimallash.
Simsiz tarmoq sig'imi, kompyuter tarmoqlarida signal o'tkazishni oshirish uchun
mobil vazifasi bajaruvchi Pert-to-pert tizimdir. Bu muhim xususiyatlar tizimlarning
optimal ishlashini oshirish bosqichlari shaklida katta rol o'ynaydi. Optimal ishlashni
ta'minlash uchun, tizimlar quyidagi usullardan foydalanishadi: .
1.VLAN: VLAN, bir qator tizimlarni tahlil qiladi va ularga vazifalarni bir biridan
ajratish uchun ishlatiladi.
2. DNS: DNS, tarmoq qurilishida domen nomlarni IP-manzillarga maps qilish
xizmatlarini ta'minlaydi.
3. Qo'shimcha xavfsizlik: Tizimlarning muqobil yozilgan xorijiy vositalardan xavfli
to'g'risida ma'lumotlarini himoya qilish uchun qo'shimcha bog'lanish bo'lmish.
4. Salbiy qayta-konfiguratsiya: Qayta-konfiguratsiya va o'zgartirish soni juda ko'p
tizimlar qayta-konfiguratsiya qilish orqali avtomatik ravishda ishlaganligi uchun
onlar bilan bog'liq qayta-konfiguratsiya muhimdir.
20.
VPN tarmoqlari
Virtual xususiy tarmoq (VPN) - bu foydalanuvchilarga internet orqali shaxsiy
tarmoqqa xavfsiz ulanish imkonini beruvchi tarmoq turi. VPN’lar foydalanuvchi
qurilmasi va tarmoq oʻrtasida xavfsiz va shifrlangan ulanishni taʼminlaydi, bu
esa ruxsatsiz foydalanuvchilar uchun uzatilayotgan maʼlumotlarni ushlab olish
va ularga kirishni qiyinlashtiradi. VPNlar odatda korporativ tarmoqlarga
masofaviy kirishni ta'minlash uchun ishlatiladi, bu esa xodimlarga uydan yoki
boshqa uzoq joylardan ishlash imkonini beradi va shu bilan birga kompaniya
resurslariga kirish imkoniga ega
21.
INTERNETning tuzilmasi va tashkil etuvchilari
Internet ko'plab shaxslar va tashkilotlarning hamkorligida ishlab chiqilgan.
Uning kelib chiqishini 1960-yillarga borib, AQSh Mudofaa vazirligi ARPANET
nomli kompyuter tarmog‘ini ishlab chiqishni boshlagan paytga to‘g‘ri keladi.
ARPANET orqali birinchi xabar 1969 yilda yuborilgan. Internetning eng koʻp
qoʻllaniladigan qismi boʻlgan World Wide Web 1990-yillar boshida britaniyalik
kompyuter olimi ser Tim Berners-Li tomonidan ishlab chiqilgan.
22.
Internetning resurslari va ulardan foydalanish usullari
Internet juda ko'p ma'lumot va resurslar manbai bo'lib, undan ko'p jihatdan
foydalanish mumkin. Internetdan foydalanishning ba'zi usullari quyidagilardan
iborat:
1. Tadqiqot: istalgan mavzu boʻyicha maʼlumot topish uchun Google kabi qidiruv
tizimlaridan foydalanishingiz mumkin.
2. Ta'lim: Ko'pgina universitetlar va muassasalar yangi ko'nikmalarni
o'rganishingizga yordam beradigan onlayn kurslar va resurslarni taklif qilishadi.
3. Muloqot: Ijtimoiy tarmoqlar va xabar almashish ilovalari butun dunyodan
odamlar bilan bog‘lanish imkonini beradi.
4. Oʻyin-kulgi: Netflix va YouTube kabi striming xizmatlari turli xil filmlar,
telekoʻrsatuvlar va videolarni taklif etadi.
5. Elektron tijorat: Amazon va eBay kabi onlayn xarid qilish saytlari sizga o'z
uyingizdan turib mahsulotlarni sotib olish va sotish imkonini beradi.
23.
Internet xizmatlarining shakllari
Internet xizmatlarining koʻplab shakllari mavjud, jumladan:
1. World Wide Web (WWW): Bu Internetda eng koʻp foydalaniladigan xizmat
boʻlib, veb-saytlar va veb-sahifalarga kirish imkonini beradi.
2. Elektron pochta: Elektron pochta xizmatlari foydalanuvchilarga Internet orqali
xabar yuborish va qabul qilish imkonini beradi.
3. Fayl uzatish protokoli (FTP): FTP foydalanuvchilarga Internet orqali
kompyuterlar oʻrtasida fayllarni uzatish imkonini beradi.
4. Instant Messaging (IM): IM xizmatlari foydalanuvchilarga Internet orqali real
vaqtda xabarlar yuborish va qabul qilish imkonini beradi.
5. Internet orqali ovoz berish protokoli (VoIP): VoIP xizmatlari foydalanuvchilarga
Internet orqali ovozli va video qoʻngʻiroqlarni amalga oshirish imkonini beradi.
6. Ijtimoiy media: Ijtimoiy media platformalari foydalanuvchilarga boshqalar bilan
bogʻlanish, kontent almashish va bir-biri bilan muloqot qilish imkonini beradi.
7. Onlayn oʻyinlar
24.
Kompyuter tarmoqlarining kelib chiqish tarixi.
kompyuter tarmoqlari uzoq va murakkab tarixga ega bo'lib, birinchi keng tarmoqli
tarmoq (WAN) tashkil etilgan 1960-yillarga borib taqaladi. ARPANET deb
nomlangan ushbu tarmoq AQSh Mudofaa vazirligining Ilg'or tadqiqot loyihalari
agentligi (ARPA) tomonidan butun mamlakat bo'ylab tadqiqotchilar va olimlarni
bog'lash uchun ishlab chiqilgan. Vaqt o'tishi bilan boshqa tarmoqlar, jumladan,
Milliy Fan Jamg'armasi tomonidan moliyalashtirilgan va internetning asosiga
aylangan NSFNET ham ishlab chiqildi. Bugungi kunda kompyuter tarmoqlari
zamonaviy hayotning ajralmas qismiga aylanib, butun dunyo bo‘ylab odamlar va
qurilmalarni bog‘laydi.
25.
Kompyuter tarmoqlari nazariyasiga kirish.
Kompyuter tarmoqlari nazariyasi, kompyuter tarmoqlarining asosiy prinsiplari va
qurilmalari, xavfsizlik va muhofazasi, aloqalar hisoblanadi. Tarmoq qurilishi,
tarmoqli qurilmalar, vositalarning ishlatilishi, qurilmalarining qo‘llanilishi,
vositalarning ishlatilishi, axborot almashinuvi va aloqa vositalari hisoblanadi.
Kompyuter tarmoqlari nazariyasi, asosiy tushunchalar va prinsiplarning o‘zida,
aloqa protokol va vositalarining ishlatilishi, ma’lumot almashinuvi xavfsizligi va
muhofazalash jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin.
26.
Tarmoq server.
Tarmoq serveri tarmoqdagi boshqa kompyuterlar yoki qurilmalarga xizmatlar va
resurslarni taqdim etadigan maxsus kompyuter yoki qurilmadir. Ushbu xizmatlar
fayl almashish, chop etish, elektron pochta, veb-xosting va boshqalarni o'z ichiga
olishi mumkin. Server tarmoq uchun markaziy nazorat nuqtasi bo'lib, resurslarga
kirishni boshqaradi va ma'lumotlarning xavfsiz va samarali uzatilishini ta'minlaydi.
Tarmoq serverlari jismoniy yoki virtual bo'lishi mumkin va ular mahalliy yoki
bulutda joylashgan bo'lishi mumkin
27.
Internetda adreslashtirish va yo‘naltirish.
Manzillash deganda Internetga ulangan har bir qurilmaga IP-manzil deb ataladigan
noyob identifikatorni belgilash jarayoni tushuniladi. IP manzillar tarmoq orqali
uzatiladigan ma'lumotlar paketlarining manbasini va manzilini aniqlash uchun
ishlatiladi. Bu ma'lumotlar paketlarini tarmoqlar o'rtasida uzatish uchun
mo'ljallangan maxsus qurilmalar bo'lgan marshrutizatorlar tomonidan amalga
oshiriladi
28.
INTERNETning axborot resurslari.
Internet - bu turli xil axborot resurslaridan foydalanishni ta'minlaydigan o'zaro
bog'langan qurilmalar va tarmoqlarning keng tarmog'idir.
1. Veb-saytlar: Veb-saytlar turli mavzular, jumladan, yangiliklar, ko‘ngilochar,
ta’lim va boshqalar haqida ma’lumot berishi mumkin.
2. Qidiruv mexanizmlari: Mashhur qidiruv tizimlariga Google, Bing va Yahoo
kiradi.
3. Onlayn ma'lumotlar bazalari:. Masalan, onlayn kutubxonalar, tadqiqot
maʼlumotlar bazalari va davlat maʼlumotlar omborlari.
4. Ijtimoiy media:. Masalan, Facebook, Twitter va Instagram.
5. Onlayn bozorlar: Masalan, Amazon, eBay va Etsy.
6. Onlayn aloqa vositalari:. Masalan, elektron pochta, tezkor xabar almashish va
video konferentsiya.
29.
O’zbеkiston Rеspublikasidagi Intеrnеt tarmog’ining rivojlanishi
Internet Oʻzbekistonda ilk bor 1994-yilda paydo boʻlgan, biroq mamlakatda faqat
2000-yillarning boshlarida internetdan foydalanish sezilarli darajada oʻsgan. 2001
yilda hukumat mamlakat internet infratuzilmasini boshqarish uchun Milliy
Ma'lumotlar Aloqa Operatorini (NDCO) tuzdi. 2005 yilda mamlakat o‘zining
birinchi 3G tarmog‘ini ishga tushirdi, 2014 yilda esa hukumat 4G tarmog‘ini
rivojlantirishga sarmoya kiritish rejasini e’lon qildi.
30.
Ethernet texnologiyasining 10Base-2 standarti. Asosiy ko„rsatgichlari va
cheklashlari.
Ethernet texnologiyasining 10Base-2 standarti 1980-yillar va 1990-yillarning
boshlarida mashhur tarmoq standarti edi.
Ko'rsatkichlar:
- Bu uzunligi 185 metrgacha bo'lgan koaksial kabel orqali 10 Mbit / s gacha
tezlikda ma'lumotlarni uzatish imkonini berdi.
- O'rnatish va texnik xizmat ko'rsatish nisbatan oson edi.
- Bu kichik va o'rta o'lchamdagi tarmoqlar uchun mos edi.
Cheklovlar:
- Kabelning maksimal uzunligi 185 metr bilan cheklangan edi, bu esa uni
kattaroq tarmoqlar uchun yaroqsiz holga keltirdi.
- Tarmoq faqat 30 tagacha qurilmani qoʻllab-quvvatlay olardi, bu kattaroq
tarmoqlar uchun sezilarli cheklov edi.
- Tarmoqdagi barcha qurilmalarni ulash uchun bitta kabeldan foydalanish uni
tarmoqdagi nosozliklar va to‘qnashuvlarga nisbatan zaifroq qilib qo‘ydi.
31.
Ethernet texnologiyasining
10Base-T standarti. Asosiy ko’rsatgichlari va cheklashlari.
10Base-T maksimal segment uzunligi 100 m bo'lgan o'ralgan juft kabeldan
foydalanadi. Topologiya yulduz shaklida; 10Base-T tarmog'ining asosiy
qo'shimcha qurilmalari: 3-toifa yoki 5-toifali ekranlanmagan o'ralgan juftlik
kabeli, RJ-45 soketli chekilgan karta, hub, kalit, RJ-45 vilkasi va boshqalar.
Ko'rsatkichlar:
- Bu uzunligi 185 metrgacha bo'lgan koaksial kabel orqali 10 Mbit / s gacha
tezlikda ma'lumotlarni uzatish imkonini berdi.
- O'rnatish va texnik xizmat ko'rsatish nisbatan oson edi.
- Bu kichik va o'rta o'lchamdagi tarmoqlar uchun mos edi.
Cheklovlar:
- Kabelning maksimal uzunligi 185 metr bilan cheklangan edi, bu esa uni
kattaroq tarmoqlar uchun yaroqsiz holga keltirdi.
- Tarmoq faqat 30 tagacha qurilmani qoʻllab-quvvatlay olardi, bu kattaroq
tarmoqlar uchun sezilarli cheklov edi
32.
Optik tolali Ethernet texnologiyasi. Asosiy ko’rsatgichlari va tuzilishi.
Ethernet texnologiyasi. Ethernet tarmog'ining spetsifikatsiyasi 1980 yilda DEC,
Intel va Xerox (DIX) tomonidan taklif qilingan va biroz keyinroq bu haqda xabar
berilgan. IEEE 802.3 standarti paydo bo'ldi.
Ethernet vl.O va Ethernet v2.0 ning birinchi versiyalari uzatish vositasi sifatida
faqat koaksiyal kabeldan foydalangan. IEEE 802.3 standarti B-ga uzatuvchi vosita
sifatida o'ralgan juftlik va tolani ishlatishga imkon beradi.1995 yilda 100 Mbit / s
tezlikda IEEE 802.3u (Fast Ethernet), 1997 yilda IEEE 802.3z (Gigabit Ethernet 1999 yil kuzida IEEE 802.3ab standarti, 5-toifadagi burilgan juftlikda Gigabit
Ethernet qabul qilindi.
33.
Fast Ethernet texnologiyasi fizik sathi spetsifikatsiyalari
Fast Ethernet texnologiyasi asosida qurilgan tarmoqlarning umumiy uzunligini kommutatorlardan foydalangan holda oshirish imkoniyati mavjud 802.3u
standartiga asosan - Fast Ethernet tarmog„i uchun fizik sathining uch xil
spetsifikatsiyasi ishlab chiqilgan (3.8-rasm):
1.
100Base-TX - beshinchi kategoriyali ikkita juftli (to„rtta simli)
ekranlanmagan o„ralma juftlik (UTP) yoki Type 1-li ekranlangan o„ralma
juftlik (STP) kabeli uchun.
2.
100Base-T4 - uchinchi, to„rtinchi yoki beshinchi kategoriyali to„rtta juftli
(sakkizta simli) ekranlanmagan o„ralma juftlik (UTP) kabeli uchun.
3.
100Base- FX - ikkita tolali optik kabel uchun.
Bu spetsifikatsiyalarning fizik sathi tarkibiga uchta element kiritilgan:
moslashtirish sathi (Reconciliation sublayer);
uzatish muhitiga bog„liq bo„lmagan interfeys (Media Independent Interface, MII);
fizik sath qurilmasi (Physical layer device, PHY).
34.
Simsiz lokal tarmoqlarning hozirda ko’p foydalanilayotgan
spetsifikatsiyalarining qanday variantlarini bilasiz va ular bir-birlaridan
nimalari bilan farq qiladilar.
simsiz tarmoqlar odamlarga simli ulanishsiz o’zaro bog’lanishlariga imkon
beradi. Bu siljish erkinligini va uy, shahar qismlaridagi yoki dunyoning olis
burchaklaridagi ilovalardan foydalanish imkonini ta’minlaydi. Simsiz tarmoqlar
odamlarga o’zlariga qulay va xoxlagan joylarida elektron pochtani olishlariga yoki
Web-sahifalarni ko’zdan kechirishlariga imkon beradi.Simsiz tarmoqlarning turli
xillari mavjud, ammo ularning eng muhim xususiyati bog’lanishning kompyuter
qurilmalari orasida amalga oshirilishidir.
35.
802.11 standarti lokal tarmoqlari topologiyalarining qanday xillarini
bilasiz va ular qanday tuzilgan?
Gigabit Ethernet texnologiyasi ikkita standartga ega: IEEE 802.3z va IEEE
802.3ab. IEEE 802.3z tolali va qisqa masofali mis simli ulanish standartini
o'rnatadi. IEEE 802.3ab besh tomonlama o'ralgan juftlik uzoq masofaga ulanish
sxemasi uchun standartni o'rnatadi. IEEE 802.3z ishchi guruhi tola (bitta rejim
yoki multimod) va koaksiyal kabel uchun to'liq dupleks ulanish standartlarini
ishlab chiqishga mas'uldir. IEEE 802.3z optik tolali va qisqa masofali mis kabellar
asosida 1000Base-X ni aniqlaydi. U 8B / 10B kodlash texnologiyasidan
foydalanadi va kanalni uzatish tezligi 1,25 Gbit / s ni tashkil qiladi. Ajratishdan
keyin u 1000Mbit / s uzatish tezligiga erishadi. IEEE 802.3z quyidagi Gigabit
Ethernet standartlariga ega
36.
Bluetooth texnologiyasida pikotarmoq va yoyilgan tarmoq deganda
qanday tarmoqlar tushuniladi
Bluetooth (inglizcha so'zlardan blue --ko'k va tooth - tish; talaffuzi
/bluːtuːθ), bluetooth simsiz shaxsiy tarmoqlari uchun ishlab chiqarilgan
spetsifikatsiyasi (Wireless personal area network, WPAN). Bluetooth shaxsiy
kompyuterlar (stol kompyuterlari, cho'ntaklar, noutbuklar), mobil telefonlar,
Internet-planshetlar, printerlar, raqamli kameralar, sichqonchalar, klaviaturalar,
joystiklar, minigarnituralar, naushniklar va dinamiklar kabi qurilmalar o'rtasida
ishonchli, bepul, hamma uchun mavjud bo'lgan ma'lumot almashish imkonini
beradi. Bluetooth-da signal tashuvchisi chastotasi sekundiga 1600 marta sakrab
o'tadi[1] (jami 1 MGts kenglikdagi 79 ish chastotasi ajratilgan
va Yaponiya, Fransiya va Ispaniyada allaqachon 23 chastotali kanal). Har bir
ulanish uchun chastotalar o'rtasidagi almashinish ketma-ketligi psevdo-tasodifiy
bo'lib, faqat transmitter va qabul qiluvchiga ma'lum bo'lib, ular har 625 mks (bir
vaqt oralig'i) bir tashuvchi chastotasidan ikkinchisiga sinxron ravishda o'zgaradi.