Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
AKARYAKIT İSTASYONLARINDA
YANGIN EMNİYETİ
1. Giriş
Akaryakıt istasyonları ile ilgili
olarak iki önemli mevzuat bulunmaktadır. Bunlardan birincisi, “Akaryakıt
İstasyonları-Emniyet Kuralları” isimli TS 12820 Standardı olup, Sanayi ve
Ticaret Bakanlığı isteği üzerine 20 Mayıs 2007 tarih ve 26527 sayılı Resmi
Gazete’de tebliğ olarak yayınlanarak
mecburi standart kapsamına alınmıştır.
İkincisi ise “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” olup Resmi Gazete’de 19.12.2007 tarih ve 26735
sayı ile yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin “Tehlikeli Maddelerin
Depolanması ve Kullanılması” isimli sekizinci kısmında akaryakıt istasyonlarında alınacak yangın güvenlik önlemleri sıralanmaktadır.
Benzin, yakıt nafta, gaz yağı, jet yakıtı, motorin (dizel), fuel oil, biyodizel
ve biyoyakıt (etanollü benzin) akaryakıt grubu altında toplanmaktadır. Akaryakıt istasyonları ise esas itibariyle karayolunda seyreden araçların akaryakıt, yağ, basınçlı
hava gibi ihtiyaçlarının sağlandığı ve taşıtlarla ilgili bazı basit teçhizat parçaları ile
hizmetlerin verildiği yerlerdir. TS 12820’ye göre akaryakıt istasyonları; akaryakıtların depolandığı ve sabit olarak tesis edildiği, cihaz, donanım ve teçhizatla motorlu
kara ve deniz taşıtlarının yakıt depolarına veya yakıt kaplarına doldurulduğu ve/
veya isteğe bağlı olarak oto lastiği, akümülatör ve bazı diğer ihtiyaçlarla ilgili satış
ve servis hizmetlerinin verildiği yer olarak tanımlanmaktadır.
İçerisinde akaryakıtla birlikte LPG de satılan akaryakıt istasyonları ayrıca
TS 11939’a, sıkıştırılmış doğalgaz (CNG) veya sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG)
satılan akaryakıt istasyonları ise ayrıca ilgili mevzuata uygun olmalıdır. Akarya357
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
kıt istasyonları içerisinde kurulmuş ve kurulacak olan LPG otogaz istasyonlarının
TS 11939 Standardına uygun olmaları zorunludur.
2. Tehlikeli Bölgeler ve Sınırlamalar
Akaryakıt istasyonlarında yangın önlemleri tehlike bölgelerine göre belirlenir. Tehlikeli
bölgeler, patlama ihtimallerine göre 3 gruba ayrılır. Patlayıcı gaz-hava karışımının devamlı surette
veya uzun süre mevcut olduğu boru ve kap içleri
gibi bölgeler 0. Bölge, patlayıcı gaz-hava karışımının normal çalışma sırasında oluşma ihtimalinin olduğu dolum borusu civarı
ve armatürler gibi bölgeler 1. Bölge, patlayıcı gaz-hava karışımının normal çalışma sırasında oluşma ihtimalinin olmadığı ve fakat olması halinde yalnız kısa
bir süre için mevcut olduğu, tankların yakın çevresi gibi bölgeler 2. Bölge olarak
gruplandırılmaktadır.
Ayrıca, elektrik ve her türlü mekanik tesisatının projelendirilmesi, tesisi,
işletilmesi, bakım/onarımı ve gerekli cihazların seçilmesinde patlayıcı ortamların
dikkate alınmasına ihtiyaç duyulmayan bölgeye “Emniyetli Bölge” denilmektedir.
Tank doldurma ağzının herhangi bir kısmı ile 1. Bölgeye giren zemin kodunun
altındaki çukurlar ve boşluklar 0. Bölgedir. Gevşek bir doldurma bağlantısından
yatay düzlemde 3 m’lik bir yarıçap ve sıkı bir doldurma bağlantısından 1 m’lik bir
yarıçap dahilinde, zemin seviyesinden 50 cm’ye kadar 1. Bölge kabul edilir. Tahliye borusunun açık ucundan, bütün yönlerde 1 m mesafede 0. Bölge kabul edilir.
Diğer taraftan, parlama noktası 37,8 ºC ve daha yüksek olan sıvılara “yanıcı sıvı” denir ve parlama noktası 37,8 ºC’nin altında olan sıvılara “parlayıcı
sıvılar” denilirr. Yanıcı ve parlayıcı sıvıların, Binaların Yangından Korunması
Hakkındaki Yönetmeliğe göre, sınıflandırması Tablo 1’de verilmiştir. Parlama
noktasının üzerinde ısıtılan Sınıf II ve Sınıf IIIA sıvılar, Sınıf I olarak kabul edilir.
Akaryakıt istasyonlarında bulunan sıvıların yanıcılık sınıfları Tablo 2’de görülmektedir. Tehlike bölgeleri belirlenirken bu tabloda verilen sınıflandırma esas
alınır.
3. Akaryakıt Depolama Tankları
Akaryakıt tankları, TS 8993’e veya TS EN 976-1’e uygun olmalıdır.
Tanklar, imalâtçının talimatlarına göre yer altına tesis edilmeli, sağlam bir zemin
üzerine oturtulmalı ve her tarafından en az 15 cm kalınlığında, temiz, yıkanmış,
tane büyüklüğü 0,3 cm’yi aşmayan ve korozyon yapma etkisi olmayan kum ile
358
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
Tablo 1. Yanıcı Sıvıların Sınıflandırılması [1,2]
PS (Parlama Sıcaklığı )
Sınıfı
37.8 C ≤ PS < 60 C
Sınıf II
60 0C ≤ PS < 93 0C
Sınıf IIIA
0
Yanıcı
Sıvılar
PS ≥ 37.8 0C
0
93 0C ≤ PS
Sınıf IIIB
Parlama Noktası < 22.8 C ve
Kaynama Sıcaklığı < 37.8 0C
Parlama Noktası < 22.8 0C ve
Kaynama Sıcaklığı ≥ 37.8 0C
Parlama Noktası ≥ 22.8 0C ve
Kaynama Sıcaklığı <37.8 0C
0
Parlayıcı
Sııvılar
PS< 37.8 0C
Buhar Basıncı
Pb< 276 kPa
Sınıf IA
Sınıf IB
Sınıf IC
Tablo 2. Akaryakıt İstasyonlarında Bulunan Sıvıların Yanıcılık Sınıfları [2]
Sıvı
Parlama
noktası
Sınıf
Kaynama
noktası
Havadaasgari
tutuşma sıcaklığı
0
C
149
282
> 427
180 ilâ 340
0
C
110
149
204
> 55
> 93
< 13
-40 ilâ -46
202
> 38
IIIB
IIIB
IIIB
IIIB
II
IIIB
IB
IB
IIIB
II
38 ilâ 204
> 427
151 ilâ 301
C
> 427
Yak. 450
Yak. 441
> 427
227
Lityum-moli gres
193
IIIB
> 427
> 482
Yağlama yağları
149 ilâ 232
IIIB
-
-
Hidrolik direksiyon sıvısı
177
IIIB
> 288
-
Beyaz gres
241
IIIB
> 427
> 427
12
27
48
97
IB
IB
II
IIIB
64
-
385
-
Antifriz
Fren sıvısı
Şase gresi
Karter yanık yağı
Motorin (dizel yakıt)
Biyodizel
Biyoyakıt (% 85 etanollü benzin)
Benzin
Dişli yağı
Gaz yağı
0
Cam yıkama sıvısı (metanol/su karışımları)
% 100 metanol
% 50 metanol / % 50 su
% 20 metanol / % 80 su
% 5 metanol / % 95 su
her 15 cm’lik kalınlık için sıkıştırma yapılarak, hava boşluğu bırakmayacak şekilde doldurulmalıdır. Tanklar, düşürüldüğü veya yuvarlandığı zaman kaynak
yerinin veya herhangi bir kısmının zarar görmemesi, delinmemesi ve koruyucu
tabakasının sıyrılmaması için, çukura dikkatli bir şekilde indirilmelidir.
Yeni açılacak akaryakıt istasyonlarında, akaryakıt sadece yer altı tanklarında depolanmalıdır. Yeraltı tankı, yer altına tamamen gömülü, üzerindeki toprak
tabakası en az 60 cm olan ve ayrıca üstü en az 10 cm’lik bir beton tabakası ile örtülen tankı ifade eder. Yeraltı tankı üzerinde araç trafiği olacak veya olma ihtimali
359
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
var ise, üzerinden geçecek araçların
vereceği zararı önlemek üzere, tankın üzerinin en az 60 cm kalınlığında
sıkıştırılmış dolgu malzemesi ile ve
dolgunun üzerinin de 15 cm kalınlığında demir takviyeli beton plaka ile kapatılması şarttır.
Beton plaka kullanıldığında, plakanın yatay düzlemde her yönde, tankın
oluşturduğu alanın kenarlarından en az 50 cm taşması gerekir. Beton plaka ile
üzeri kapatılmayan tankların üzerinden araç geçişini önlemek üzere, tankın gömülü olduğu alanın etrafı en az 180 cm yüksekliğinde tel örgü ile çevrilir.
Tanklarının depo sahasına ait olmayan arsa ve araziden uzaklığının en az
1 m olması şarttır. Tankların meskûn yerlere olan uzaklığı ile kendi aralarındaki
uzaklık için Tablo 3’teki değerler esas alınır. Mesafeler tank dış cidarlarından
ölçülen en kısa mesafedir.
Yeraltı tankları mekanik etkilerden korunmalı ve yangın hâlinde sızdırmaz
kalabilmelidir. Korozyona dayanıklı olmayan malzemeden yapılmış yeraltı tankları, korozyon tehlikesine karşı, bir yalıtım tabakası ile korunmalıdır. Tankların kapatılmaz bir havalandırma borusu bulunmalı ve bu borunun doldurma sırasında gaz
sıkışmasına meydan vermeyecek ebatta olması şarttır. Bu şart, bölmeli tanklarda her
bölme için geçerlidir. Havalandırma borularının kapalı hacimlere açılmaması ve zeTablo 3. Yeraltı Tankları ile İlgili Asgari Emniyet Mesafeleri [1]
360
Tank Hacmi (m3)
Yeraltı tanklarının komşu arsa sınırına,
ana trafik yollarına veya demir yollarına
uzaklıkları (m)
Tankların
Birbirinden Uzaklığı (m)
0,5 veya daha az
0
0
0,5 –3
3.0
1.0
3 –10
5.0
1.0
10 –50
7.5
1.0
50 –120
10.0
1.5
120 – 250
15.0
250 –600
15.0
600 –1.200
15.0
1.200 - 5.000
15.0
5.000’den büyük
15.0
Birbirine komşu
tankların çaplarının
toplamının ¼ ‘ü
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
minden en az 4 m yüksekte açık havaya
çıkması gerekir. Boru uçları, yağmur ve
yabancı madde girişine karşı korunmalıdır. Tanklar, uygun şekilde topraklanmalı
ve periyodik olarak denetlenmelidir. Katodik koruma yetkili teknik elemanlarca
en az yılda bir defa olmak üzere periyodik olarak kontrol edilmelidir.
Tanktaki sıvı seviyesinin kontrolü için uygun bir donanım bulunmalı ve
doldurma operatörü bu donanıma kolaylıkla ulaşabilmelidir. Tank doldurulurken
sıvı seviyesi tank kapasitesinin % 90’ına ulaştığında duyulabilir şiddette sesli
ikaz veren bir alarm sistemi veya sıvı seviyesi tank kapasitesinin % 95’ine ulaştığında tanka olan akışı otomatik olarak kesen donanım olmalıdır. Bu donanımlar
normal veya acil havalandırma sistemlerinin uygun şekilde çalışmasını engellememeli veya sınırlamamalıdır.
4. Akaryakıt Servis İstasyonları
Servis istasyonları kurulurken “Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik” ve bu yönetmelikte yer almayan hususlar hakkında TS 12820
Standardı hükümlerine uyulur. Servis istasyonları için yönetmelikte belirtilen
uyulması gereken mesafeler Tablo 4’te verilmiştir.
Yönetmelikte, tankların betonarme havuz içerisine yerleştirilmesi gerektiği, tank başına 45.000 litreyi geçmemek şartı ile, bir istasyonda 250.000 litre
akaryakıt depolanabileceği belirtilmektedir.
Akaryakıt servis istasyonunun tamamı, merkezi ve gelişmiş bir topraklama
sistemine bağlanmalı, topraklama hattından bir seyyar uç, dolum ağzı muhafazası
içine alınarak boşaltım yapan tankerlerin topraklanmasında kullanılmalıdır.
Tankerler dolum işlemine başlamadan önce statik yükten arındırılmalı,
doldurma ve boşaltma esnasında tank ile tanker arasında statik elektrik yükü dengesini sağlayacak bağlantı yapılmalı ve tanker topraklanmalıdır.
Bütün elektrik tesisatı ve elektrikli cihazlar, tesis edildikleri yerler için
uygun olmalı ve ana panolara kaçak akım koruma rölesi konulmalıdır. Bir koruma bölgesi, dışarısı ile irtibat noktası olmayan bir zemin, duvar, çatı veya diğer
yapının ötesine geçmemelidir.
Yakıt hortumu ve tabancasının bir parçası olan bütün elektrik tesisatı ve
elektrikli cihazlar Bölge 0’da kullanım için uygun olmalıdır. Sınıf I yakıtların
361
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
Tablo 4. Akaryakıt Servis İstasyonlarında Asgari Emniyet Mesafeleri (m) [1]
Akaryakıt Akaryakıt
Tank
Tank
Komşu Karayolu
Karayolu Topluma
İdari
Tankı
Pompası Havalandırma Doldurma
Arsa (Şehiriçi) (Şehirlerarası) Açık
(2)
Bina
Yeraltı(1)
Adası
Borusu
Ağzı
Sınırı
Sınırı
Arsa Sınırı Yerler(3)
Akaryakıt
Tankı
Yeraltı
Akaryakıt
Pompası
(Dispenser) Adası
Tank
Havalandırma
Borusu
Tank
Doldurma
Ağzı
0,5
0
6
0
6
0
6
6
6
Hastane
Okul
Arsa
Sınırı (4)
2
7,5
5
15
25
50
6
6
7,5
6
6
25
50
1
5(5)
5
3
6
25
50
5
5
5
6
25
50
Tank dış cidarlarından ölçülen en kısa mesafedir.
İstasyonun idari, ticari ve sosyal faaliyetlerinin yürütüldüğü, istasyona ait makine ve donanımların bakımlarının yapıldığı, istasyonun ihtiyacı olan,
elektrik, basınçlı hava ve su temin ünitelerinin bulunduğu yapılardan meydana gelen idari bürolarda bodrum katı bulunamaz, Yönetmeliğin yürürlüğe
girdiği tarihinden önce inşa edilmiş istasyonlarda bodrum kat mevcut ise, bodrum kat girişi ve bodrum katın herhangi bir açıklığı havalandırma borusu
çıkış ucu, doldurma ağzı, tank ve dağıtım birimleri ile aksi cephede
(girişi arkadan) olması ve girişte eşik ve eşikten sonra dışarıya doğru bir meyil bulunması şarttır.
(3)
Topluma açık yerler: Konaklama, tören, ibadet, eğlence, yeme, içme, ulaşım, araç bekleme, alışveriş gibi sebeplerle 50 veya daha fazla kişinin bir
araya gelebildiği bütün binalar veya bunların bu amaçla kullanılan bölümlerini kapsar.
(3), (4)
Bu sütunlardaki mesafeler mevcut binalar ve mevcut akaryakıt istasyonları için % 60 azaltılır. Bu sütunlardaki mesafeler istasyonda sadece
motorin tankı olması
hâlinde mevcut ve yeni istasyonlarda % 50 azaltılabilir.
(5)
Akaryakıt istasyonlarında, binaların pencere, kapı, klima, aydınlatma sistemi gibi herhangi bir açıklığı olmayan cephesine 0 metre olabilir. Nefeslik
ağzı,
çatı veya elemanlarından en az 3,6 m yüksekte olmalıdır. Toplam yükseklik 9 m’yi aşmamalıdır.
(1)
(2)
depolandığı, doldurulup boşaltıldığı veya satıldığı yerlerdeki elektrik tesisatı ve
elektrikli cihazlar Bölge-0 veya Bölge-1 şartlarına uygun olarak tasarımlanmalı
ve tesis edilmelidir. Acil durumlarda bütün dispenserlere giden gücü kesmek için,
dispenserlerden uzakta ve kolaylıkla ulaşılabilen bir yerde açıkça fark edilen devre kesici olmalıdır.
İkmal kolonları ve ikmal sistemleri, devrilmeye ve araç çarpmalarına
karşı emniyete alınmalı, bunlar zemin seviyesinin altına ve özellikle bodrumlara
konulmamalıdır. İkmal kolonunun 5 m yarıçaplı çevresinde, daha alt kotlardaki
hacimlere giden kanal, boru ve tesisat açıklıklarının bulunmaması gerekir. Boru
ve kabloların geçtiği kanallarda yanıcı buhar karışımlarının meydana gelmesi,
kum doldurulması gibi yöntemlerle önlenmelidir. Boşaltma ünitesi, depo dolduğunda otomatik olarak kapanan bir vana ile donatılmalı veya vananın açma kolunda sabitleştirme düzeni bulunmalıdır.
Tank sahasındaki akaryakıt sızıntıları bir toplanma çukurunda toplanma362
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
lı, iki kademeli taşımalı bir sızdırma şebekesinden geçirilip uygun şekilde yapılmış bir foseptiğe verilerek mekanik temizleme yapılmalıdır. İstasyonda, her
dispenser adasının yanında ve her binanın içerisinde, TS 862-EN 3’e uygun en az
1 adet 6 kg’lık kuru kimyevi tozlu, ilave olarak istasyon içerisinde farklı yerlerde
ve doldurma ağzına 7 m’den yakın ve 25 m’den uzak olmayacak şekilde, asgari
89 B söndürme etkisi olan en az 2 adet 50 kg’lık kuru kimyevi tozlu tekerlekli
yangın söndürme cihazı olması şarttır.
Seyyar yangın söndürücülerin yanında, özellikle araç ve dağıtım birimi
yangınlarında kullanılmak üzere en az 1 adet 2 m x 2 m’lik yanmaz örtü bulunmalıdır.
İstasyonda, yıldırım tehlikesine karşı TS 622’ye uygun bir paratoner
sistemi olmalıdır. Dolum ve nefeslik bölgelerine “Sigara ve benzerleri içilmez,
Aracınızın motorunu durdurunuz, Cep telefonu kullanılmaz” veya eşdeğer uyarı
işaretleri dikkat çekici biçimde asılmalıdır. İstasyonda çalışanlar, ana dağıtım firması tarafından işleri ile ilgili sağlık, emniyet ve yangına müdahale eğitimine tabi
tutulmuş olmalıdır. Ayrıca alarm ve tahliye eğitim ve tatbikatları yapılmalıdır.
Kaynaklar
1.
2.
3.
4.
Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik, 2007.
TS 12820 Akaryakıt İstasyonları - Emniyet Gerekleri, 2002.
NFPA 30-Flammable and Combustible Liquids Code, 2008.
NFPA 30A-Code for Motor Fuel Dispensing Facilities and Repair Garages,
2008.
5. NFPA 52 -Vehicular Fuel Systems Code, 2006
6. Gök, Y.; Akaryakıt İstasyonlarında Yangın Tehlikeleri, Yangın Güvenlik (84),
2005.
7. Karayolları Kenarında Yapılacak ve Açılacak Tesisler Hakkında Yönetmelik,
1997.
363