AKADEMIKONG SULATIN
Ang akademikong pagsusulat o sulating akademiko ay ginagawa
upang ang ating kaalaman ay mapapatalas. Karagdagan, kailangan rin
ng mataas na antas ng kaalaman para ito’y masulat. Kadalasan, ang mga
akademikong pagsusulat ay ginagamit sa mundo ng akademya at agham.
Isa rin sa mga katangian ng pagsusulat na ito ay ang pagkakaroon ng
proseso.
Ang Akademikong sulatin ay isang intelektwal na pagsulat.
Makatutulong ito sa pagpapataas ng kaalaman sa iba’t ibang larangan.
Ang akademikong sulatin ay isang pormal na sulatin o akdang
isinasagawa sa akademikong institusyon kung kaya may mataas na antas
ng kasanayan sa pagsusulat.
 Wikang Filipino- Nakabatay sa tamang retorika o grammar.
 Retorika- nagbibigay ng kagandahan
Ito ay para rin sa makabuluhang pagsasalaysay na sumasailalim sa
kultura, karanasan, reasksyon at opinyon base sa manunulat.
Ginagamit dn ito upang makapagbatid ng mga impormasyon at saloobin.
Kilalang Manunulat:
Kellog,1994:
Ang pag iisip ay kasama ng set ng mga kasanayang pampag-iisip
na lumikha, nagmamanipula at nakikipagtalastasan sa iba ng personal na
simbolo ng isip.
Kellog, 1994:
Ang pag-iisip at pagsusulat ay kakambal ng utak. Ang pag-aaral na
pagsulat ay may kapakinabang kaysa sa pag-aaral ng paglutas ng mga
problema, pagbuo ng pagpapasya at gawain sa pangangatwiran. Isang
pakinabang nito ay mayamang produkto na ginagawa ng mga manunulat.
Gilhooly, 1982:
Ang pag-iisip bilang set ng mga proseso ang mga ito ay bumubuo,
gumagamit at nagbabago ng panloob ng simbolikong modelo.
Mabilin, 2012:
Ang pagsusulat ay isang pagpapahayag ng kaalamang kailanman
ay hindi maglalaho sa isipan ng mga masa at babasa sapagkat ito ay
maaaring magpasalin-salin sa bawat panahon. Maaaring mawala ang lalo
ng sumulat ngunit ang kaalamang kanyang ibinabahagi ay mananatiling
kaalaman.
Ayon kay Mabilin sa kanyang aklat na Transpormatibong
Komunikasyon sa Akademikong Filipino (2012), ang layunin sa
pagsasagawa ng pagsusulat ay maaring mahati sa dalawang bahagi.
1. Ito ay maaaring maging “personal” o “eksprisibo” kung saan ang
layunin ng pagsulat ay nakabatay sa sariling pananaw, karanasan, naiisip
o nadarama ng manunulat. Ang ganitong paraan ng pagsusulat ay
maaring magdulot sa bumabasa ng kasiyahan, kalungkutan, pagkatakot o
pagka-inis depende sa layunin ng taong sumusulat.
2. Ito ay maaari namang maging “panlipunan o sosyal” kung saan ang
layunin ng pagsulat ay ang makipag-ugnayan sa ibang tao o lipunang
ginagalawan (transaksisyonal na pagsusulat).
HALIMBAWA:
a. Pagsulat ng liham
e. Sulating panteknikal
b. Balita
f. Tesis
c. Korespondensiya
g. Disertasyon
d. Pananaliksik
ANG PAGSULAT
 Ang mahusay na panulat- ay iisinasagawa ng may kasamang sangkap.
 Ang mahusay na manunnulat- tulad ng mahusay na tagapagluto ay
hindi biglaang sumusulpot na taglay agad ang kahusayan.
 Nasasagawa muna ang tagapaglutong ito ng malawakang pagsasanay
upang makamit niya ang kahusayan sa nasabing larangan.
 Ang isang manunulat sa kanyang pag-upo pa lamang sa lamesang
susulatan ay naglalaan na rin ng maraming mga araw upang makamit
niya ang angkop na estilo, katiyakan, at kalinawan sa kaniyang
panulat.
ANG PAGSULAT
Kagaya ng mahuhusay nating manunulat, bago sila naging isang
mahusay sa larangan, marami pa silang pinag-daanang pagsasanay,
maraming nasayang na tinta, papel at oras bago sila naging isang
dalubhasa sa paglikha ng mga sulatin.
KAHULUGAN AT KAHALAGAHAN NG PAGSULAT
 Isang paraan ng pagpapahayag ng pag-iisip, kaalaman at damdamin
ng tao sa pamamagitan ng mga sagisag ng mga tunog ng mga balitang
pagsulat.
 Kakayahan ito ng tao na ipahayag sa paraang palimbag ang laman ng
kanyang isip at damdamin.
 Sa panulay naitatala ang lahat ng bagay ukol sa sibilisasyon at sa tao.
 Sa pagsulat ay tunay na nakakaapekto sa pagkatuto at sinnasabing
pagpapakita ng kaalamang natamo ng tao sa kaniyang mga nalilinang
na iba pang kasanayan.
Ayon kay “LIGAYA TIAMSON RUBIN”, kahit anong tulad ng
pamilya, musika’t sining, mga bagay sa paligid, paglalakbay at maging
ang lahat lahat na nasasapol ng ating paningin, pandinig, at pandama ay
maaaring isulat at maging paksa ng isang sulatin. Ang mga kaisipang
nagiging inspirasyon naman sa pagsisimula nang pagsulat ng isang
manunulat ay base naman sa mga talumpati, sanaysay, kwento, tula at iba
pang mga lathalaing ipinababasa at tinatalakay sa mga estudyante sa klase.
KALIKASAN NG PAGSULAT
 Likas sa lahat ng mga manunulat ang maghangad na mabasa at
mapahalagahan ang kaniyang isinulat.
 Mas lalong mainam kung ito ay magugustuhan ng mga mambabasa.
Ganoon din ang damdamin ng isang estudyanteng pakinisin ang
kanyang kasanayan sa pagsulat.
 Kung sa mga batikang manunulat ang lundo ng lagumpay para sa
kanilang mga isinulat ay ang gantimpalang tropeo, salapi at pagkilala,
sa mga estudyante naman ay papuri, mataas na marka at mas mataas
pang kaalaman sa larangang ito.
KALIKASAN NG PAGSULAT
“makapagbigay” “makapaghikayat” “makapanlibang” ng impormasyon.
URI NG PAGSUSULAT
Informativ na pagsulat
 Ang uring ito ng pagsulat ay naghahangad na makapagbigay ng
impormasyon sa mga mambabasa maging ng makapagpaliwanag.
Ang pangunahing pukos ng ganitong uri ng pagsulat ay ang mismong
bagay na pinag-uusapan at kasama na rito ang report ng obserbasyon,
ideya, istatistiks na makikita sa libro, teknikal at pagnegosyong report
at maging sa dyaryo at magasin.
Makapanghikayat na pagsulat
 Kilala ito sa argumentative na pagsulat at persuasive na pagsulat na
kung saan ang pangunahing naisin ay ang makakumbinsi ang
mambabasa ukol sa kaniyang opinyon. Kabilang dito ang pagsulat ng
editoryal, research, pangnegosyong proposal, etc.
Malikhaing pagsulat
 Ito ay ang pagsulat ng mga akdang pampanitikan tulad ng mga tula,
malikhaing kwento, nobela, dula at iba pang mga malikhaing akda.
Layunin nito ang manlibang, magbigay inspirasyon, pag-asa at
madala ang kaniyang mambabasa sa daigdig ng pantasya,
kababalaghan, katotohanan at likhang-isip lamang.
PAGSULAT
Ang karaniwang estruktura ng isang akademikong sulatin ay may
simula na karaniwang nilalaman ng introduksiyon, gitna na nilalaman ng
mga paliwanag, at wakas na nilalaman ng resolusyon, kongklusyon at
rekomendasyon. Halimbawa: abstrak, bionote, talumpati, panukalang
proyekto, repliktibong sanaysay, sentesis, lakbay-sanaysay, sinopsis atbp.
KATANGIAN NG AKADEMIKONG PAGSUSULAT
PO
PA
PA
KA
1. Pormal- ang mga ganitong uri ng sulatin ng pormal na hindi
ginagamitan ng mga impormal o balbal na pananalita. Maliban na lamang
kung ang naturang uri ng pananalita ay bahagi ng isang pag-aaral.
2. Obhetibo- ang layunin ng akademikong pagsulat ay pataasin ang antas
ng kaalaman ng mga mag-aaral sa pagbasa at pagsulat sa iba’t ibang
disiplina o larang.
3. May Paninindigan- ang akademikong pagsulat ay kailangang may
paninindigan sapagkat ang nilalaman nito ay pag-aaral o mahalagang
impormasyon na dapat idinudulog at dinepensahan, ipinaliliwanag at
binibigyang-katwiran ang mahahalagang layunin at inilalahad ang
kahalagahan ng pag-aaral.
4. May pananagutan- mahalagang matutuhan ang pagkilala sa mga
sangguniang pinaghanguan ng mga impormasyon. Ang pangongopya ng
impormasyon o ideya ng ibang manunulat o plagiarism ay isang
kasalanang may takdang kaparusahan sa ilalim ng ating batas.
5. May kalinawan- ang sulating akademiko ay may paninindigang
sinusundan upang patunguhan kung kaya dapat na maging malinaw ang
pagsulat ng mga impormasyon at ang pagpapahayag sa pagsulat ay
derektibo at sistematiko.
Sinopsis/Buod
Ang sinopsis o buod ay isang uri ng lagom na kalimitang ginagamit sa mga
akdang nasa tekstong naratibo tulad ng kuwento, salaysay, nobela, dula, parabula,
talumpati, at iba pang anyo ng panitikan. Ang buod ay maaaring buoin ng isang talata
o higit pa o maging ng ilang pangungusap lamang. Sa pagsulat ng sinopsis,
mahalagang maibuod ang nilalaman ng binasang akda gamit ang sariling salita. Ang
pagbubuod o pagsulat ng sinopsis ay ngalalayong makatulong sa madaling pag-unawa
sa diwa ng seleksyon o akda, kung kayat nararapat na maging payak ang mga salitang
gagamitin. Layunin din nitong maisulat ang pangunahing kaisipang taglay ng akda sa
pamamagitan ng pagtukoy sa pahayag ng tesis nito. Ang pahayag ng tesis ay maaaring
lantad na makikita sa kada o minsan naman, ito ay di tuwirang nakalahad kaya
mahalagang basahing mabuto ang kabuoan nito. Sa pagkuha ng mahalagang detalye
ng akda, mahalagang matukoy angsagot ng sumusunod: Sino? Ano? Kailan? Saan?
Bakit? Paano? Sa pamamagiitan ng pagsagot sa mga tanong na ito, nagiging madali
ang pagsulat ng buod.
Sa pagsulat ng sinopsis o buod, mahalagang maipakilala sa mga binasa nito
kung anong akda ang iyon ginawan ng buod sa pamamagitan ng pagbanggit sa
pamagat, may-akda, at pinaggalingan ng akda. Makatutulong ito upang maipaunawa
sa mga mambabasa na ang mga kaisipang iyong inilahad ay hindi galing sa iyo kundi
ito ay buod lamang ng akdang iyong binasa. Iwasan din magbigay ng iyong sariling
pananaw o paliwanag tungkol sa akda. Maging obhetibo sa pagsulat nito.
Mga Hakbang sa Pagsulat ng Sinopsis/Buod
Narito ang mga hakbang na maaaring gamitin sa masining at maayos na pagsulat ng
buod sa isang akda.
1. Basahin ang buong seleksyon o akda at unawaing mabuti hanggang makuha ang
buong kaisipan o paksa ng diwa nito.
2. Suriin at hanapin ang pangunahin at di pangunahing kaisipan.
3. Habang nagbabasa, magtala at kung maaari ay magbalangkas.
4. Isulat sa sariling pangungusap at huwag lagyan ng sariling opinyon o kuro-kuro ang
isinusulat.
5. Ihanay ang ideya sang-ayon sa orihinal.
6. Basahin ang unang ginawa, suriin at kung mapaikli pa ito nang hindi mababawasan
ang kaisipan ay lalong magiging mabisa ang isinulat na buod.
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Sinopsis o Buod
Narito naman ang ilang mahahalagang bagay na dapat tandaan sa pagsulat ng buod o
sinopsis.
1. Gumamit ng ikatlong panauhan sa pagsulat nito.
2. Isulat ito batay sa tono ng pagkakasulat ng orihinal na sipi nito. Kung ang
damdaming naghahari sa akda ay malungkot, dapat na maramdaman din ito sa buod
ng gagawin.
3. Kailangang mailahad o maisama rito ang mga pangunahing tauhan maging ang
kanilang mga gampanin at mga suliraning kanilang kinakaharap.
4. Gumamit ng angkop na pang-ugnay sa paghabi ng mga pangyayari sa kuwentong
binubuod lalo na kung ang sinopsis na ginawa ay binubuo ng dalawa o higit pang
talata.
5. Tiyaking wasto ang gramatika, pagbabaybay, at mga bantas na ginamit sa pagsulat.
6. Huwag kalimutang isulat ang sangguniang ginamit kung saan hinango o kinuha ang
orihinal na sipi ng akda.
PAGSULAT NG BIONOTE
Ang Bionote ay maituturing ding isang uri ng lagom na ginagamit sa pagsulat
ng personal profile ng isang tao. Marahil ay nakasulat ka na ng iyong talambuhay o
tinatawag sa Ingles na autobiography o kaya ng kathambuhay o katha sa buhay ng
isang tao o biography. Parang ganito rin ang bionote ngunit ito ay higit na maikli
kompara sa mga ito. Ayon kay Duenas at Sanz (2012) sa kanilang aklat na Academic
Writing for Health Sciences, ang bionote ay tala sa buhay ng isang tao na naglalaman
ng buod ng kanyang academic career na madalas ay makikita o mababasa sa mga
journal, aklat, abstrak ng mga sulating papel, websites, at iba pa.
Kadalasan, ito ay ginagamit sa paggawa ng bio-data, resume, o anumang
kagaya ng mga ito upang ipakilala ang sarili para sa isang propesyonal na layunin. Ito
rin ang madalas na mababasa sa bahaging “Tungkol sa Iyong Sarili” na makikita sa
mga social network o digital communication sites. Layunin din ng bionote na
maipakilala ang sarili sa madla sa pamamagitan ng pagbanggit ng mga personal na
impormasyon tungkol sa sarili at maging ng mga nagawa o ginagawa sa buhay.
Mga Dapat tandaan sa Pagsulat ng Bionote:
1. Sikaping maisulat lamang ito nang maikli. Kung ito ay gagamitin sa resume,
kailangang maisulat ito gamit ang 200 salita. Kung ito naman ay gagamitin para sa
networking site, sikaping maisulat ito sa loob ng lima (5) hanggang anim (6) na
pangungusap.
2. Magsimula sa pagbanggit ng mga personal na impormasyon o detalye tungkol sa
iyong buhay. Maglagay rin ng mga detalye tungkol sa iyong mga interes. Itala rin ang
iyong mga tagumpay na nakamit, gayunman, kung ito ay marami, piliin lamang ang
dalawa (2) o tatlong (3) na pinakamahalaga.
3. Isulat ito gamit ang ikatlong panauhan upang maging litaw na obhetibo ang
pagkakasulat nito.
4. Gawing simple ang pagkakasulat nito. Gumamit ng mga payak na salita upang
madali itong maunawaan at makamit ang totoong layunin nitong maipakilala ang
iyong sarili sa iba sa maikli at tuwirang paraan.
5. May ibang gumagamit ng kaunting pagpapatawa para higit na maging kawili-wili
ito sa mga babasa, gayunman iwasang maging labis sa paggamit nito. Tandaan na ito
ang mismong maglalarawan kung ano at sino ka.
6. Basahing muli at muling isulat ang pinal na sipi ng iyong bionote. Maaring ipabasa
muna ito sa iba bago tuluyan itong gamitin upang matiyak ang katumpakan at
kaayusan nito.
Katangian ng Bionote
1. Maikli ang nilalaman- Sikaping paikliin ang iyong bionote at isulat lamang ang
mahahalagang impormasyon,
2. Gumagamit ng ikatlong panauhang pananaw– Tandaan ,laging gumagamit ng
pangatlong panauhang pananaw kahit na ito pa ay tungkol sa sarili. Halimbawa: Si
Juan dela Cruz ay nagtapos ng BA at MA Economics sa UP-Diliman. Siya
ay
kasalukuyang nagtuturo ng Macroeconomic Theory sa parehong pamantasan .
3. Kinikilala ang mga mambabasa o ang target market- kailangang isaalang-alang
ang mambabasa sa pagsulat ng bionote. Kung ang target na mambabasa ay mga
administrador ng paaralan , kailangang hulmahin ang bionote ayon sa kung ano ang
hinahanap nila.
4. Gumagamit ito ng baligtad na tatsulok- tulad sa pagsulat ng balita at iba
pang obhetibong sulatin, talagang inuuna ang pinakamahalagang
impormasyon sa bionote.
5. Nakatuon lamang sa mga angkop na kasanayan o katangian- mamili lamang ng
mga kasanayan o katangian na angkop sa layunin ng bionote.
Halimbawa: “Si Pedro ay guro, manunulat , negosyante ,environmentalist
at chef “.
Kung ibig pumasok bilang guro sa panitikan , halimbawa hindi
na kailangan banggitin sa bionote ang pagiging negosyante at chef.
6. Binabanggit ang degree o tinapos kung kinakailangan- Kung may PhD halimbawa
at nagsusulat ng artikulo tungkol sa kultura ng Ibanag sa Cagayan, mahalagang isulat
sa bionote ang kredensyal na ito.
7. Maging matapat sa pagbabahagi ng impormasyon– Walang masama kung
paminsan-minsa ay magbubuhat ka ng sariling bangko kung ito naman ay kailangan
upang matanggap sa inaplayan o upang ipakita sa iba ang kakayahan . Siguruhin
lamang na tama o totoo ang impormasyon.
Iba’t Ibang Uri ng Paglalagom
Isa sa mga dapat matutuhan ng bawat mag-aaral ay ang kakayahang bumuo ng
isang paglalagom o buod. Ang lagom ay ang pinasimple at pinaikling bersyon ng
isang sulatin o akda. Mahalagang makuha ng sinumang bumabasa o nakikinig ang
kabuoang kaisipang nakapaloob sa paksang nilalaman ng sulatin o akda .Bukod sa
nahuhubog ang mga kasanayang maunawaan at makuha ang pinakanilalaman ng isang
teksto ay marami pang ibang kasanayan ang nahuhubog sa mga mag-aaral habang
nagsasagawa ng paglalagom.
Ang Abstrak ay isang uri ng lagom na karaniwang ginagamit sa pagsulat ng
mga akademikong papel tulad ng tesis, papel siyentipiko at teknikal, lektyur,at mga
report. Ito ay kadalasang bahagi ng isang tesis o disertasyon na makikita sa unahan ng
pananaliksik pagkatapos ng title page o pahina ng pamagat. Ito ay naglalaman ng
pinakabuod ng akdang akademiko o ulat.
Ang sinopsis o buod ay isang uri ng lagom na kalimitang ginagamit sa mga
akdang nasa tekstong naratibo tulad ng kwento, salaysay, nobela, dula, parabula,
pelikula, video, pangyayari ,at talumpati iba pang anyo ng panitikan. Ito ay maaaring
buoin ng isang talata o higit pa o maging ng ilang pangungusap lamang. Maaaring 1/3
ng pahina lamang ng buong nabasang teksto o mas maikli pa nito ang sinopsis o buod.
Sa pagsulat nito, mahalagang maibuod ang nilalaman ng binasang akda gamit ang
sariling salita. Ang pagbubuod o pagsulat ng sinopsis ay naglalayong makatulong sa
madaling pag-unawa sa diwa ng seleksyon o akda, kung kaya’t nararapat na maging
payak ang mga salitang gagamitin. Layunin din nitong maisulat ang pangunahing
kaisipang taglay ng akda sa pamamagitan ng pagtukoy sa pahayag ng tesis nito. Ang
pahayag ng tesis ay maaaring lantad na makikita sa akda o minsan naman, ito ay di
tuwirang nakalahad kaya mahalagang basahing mabuti ang kabuoan nito. Sa pagkuha
ng mahahalagang detalye ng akda, mahalagang matukoy ang sagot sa sumusunod:
Sino? Ano? Kailan? Saan? Bakit? Paano? Sa pamamagitan ng pagsagot sa mga
tanong na ito, magiging madali ang pagsulat ng buod.
Sa pagsulat ng sinopsis o buod ,mahalagang maipakilala sa mga babasa nito
kung anong akda ang iyong ginawan ng buod sa pamamagitan ng pagbanggit sa
pamagat , at pinanggalingan ng akda. Makatutulong ito upang maipaunawa sa mga
mambabasa na ang mga kaisipang iyong inilahad ay hindi galing sa iyo kundi ito ay
buod lamang ng akdang iyong nabasa. Iwasan din ang magbigay ng iyong sariling
pananaw o paliwanag tungkol sa akda at kailangang maging obhetibo sa pagsulat nito.
Ang Bionote ay maituturing ding isang uri ng lagom na ginagamit sa pagsulat
ng personal profile ng isang tao. Marahil ay nakasulat ka na ng iyong talambuhay o
tinatawag sa Ingles na autobiography o kaya ng kathambuhay o katha sa buhay ng
isang tao o biography. Parang ganito rin ang bionote ngunit ito ay higit na maikli
kompara sa mga ito. Ayon kay Duenas at Sanz (2012) sa kanilang aklat na Academic
Writing for Health Sciences, ang bionote ay tala sa buhay ng isang tao na naglalaman
ng buod ng kanyang academic career na madalas ay makikita o mababasa sa mga
journal, aklat, abstrak ng mga sulating papel, websites, at iba pa.
Kadalasan, ito ay ginagamit sa paggawa ng bio-data, resume, o anumang
kagaya ng mga ito upang ipakilala ang sarili para sa isang propesyonal na layunin. Ito
rin ang madalas na mababasa sa bahaging “Tungkol sa Iyong Sarili” na makikita sa
mga social network o digital communication sites. Layunin din ng bionote na
maipakilala ang sarili sa madla sa pamamagitan ng pagbanggit ng mga personal na
impormasyon tungkol sa sarili at maging ng mga nagawa o ginagawa sa buhay.
TALUMPATI
Ang talumpati ay sining ng pagsasalita, nangangatwrian o tumatalakay sa
isang paksa para sa tagapakinig. Masusukat sa sining na ito ang katatasan, husay at
dunong ng mananalumpati sa paggamit ng wika at katatagan ng kanyang paninindigan.
Ang pagtatalumpati naman ay isang proseso o paraan ng pagpapahayag ng
ideya o kaisipan sa paraang pasalitang tumatalakay sa isang partikular na paksa. Ang
isang talumpating isinulat ay hindi magiging ganap na talumpati kung hindi ito
mabibigkas sa harap ng madla.
Sa pangkalahatan, may apat na uri ng talumpati batay sa kung paano ito
binibigkas sa harap ng mga takapakinig.
1. Biglaang Talumpati (Impromptu)- Ang talumpating ito ay ibinibigay nang biglaan
o walang paghahanda. Kaagad na ibinibigay ang paksa sa oras ng pagsasalita. Ang
susi ng katagumpayan nito ay nakasasalalay sa mahalagang impormasyong
kailangang maibahagi sa tagapakinig.
2. Maluwag (Extemporaneous) – Kung ang biglaang talumpati ay isinasagawa nang
biglaan o walang paghahanda, sa talumpating ito, nagbibigay ng ilang minuto para sa
pagbuo ng ipinahahayag na kaisipan batay sa paksang ibinibigay bago ito ipahayag
kaya madalas na outline lamang ang isinusulat ng mananalumpating gumagamit nito.
3. Manuskrito – Ang talumpating ito ay ginagamit sa mga kumbensyon, seminar o
program sa pgsasaliksik kaya pinag-aaralan itong mabuti at dapat na nakasulat. Ang
nagsasalita ay nakadarama ng pagtitiwala sa sarili sapagkat naisasaayos niya nang
mabuti ang kanyang sasabihin. Kailangan ang matagal na panahon sa paghahanda ng
ganitong uri ng talumpati sapagkat ito ay itinatala.
4. Isinaulong Talumpati– Ito ay kagaya rin ng manuskrito sapagkat ito ay mahusay
ring pinag-aralan at hinabi nang maayos bago bigkasin sa harap ng mga tagapakinig,
may oportunidad na magkaroon ng pakikipag-ignayan sa tagapakinig sapagkat hindi
binabasa ang ginawang manuskrito kundi sinasaulo o binibigkas ng tagapagsalita.
Ang isang kahinaan ng ganitong talumpati ay pagkalimot sa nilalaman ng
manuskritong ginawa.
Mga Uri ng Talumpati Ayon sa Layunin
Sa pagsulat ng talumpati, mahalagng makilala ang iba’t ibang uri ng talumpati
ayon sa layunin nito. Ang ilan sa mga ito ay ang mga sumusunod:
1. Talumpating Nagbibigay ng Impormasyon o Kabatiran
Ang layunin ng talumpating ito ay ipabatid sa mga tagapakinig ang tungkol sa
isang paksa, isyu, o pangyayari. Dapat na maging malinaw at makatotohanan ang
paglalahad ng datos kaya mahalagang sa pagsulat nito ay gumamit ng mga
dokumentong mapagkakatiwalaan. Ang ilan sa mga halimbawa nito ay panayam at
pagbibigay ng ulat. Makatutulong din ang paggamit ng mga larawan, tsart, dayagram,
at iba pa sa pagsasagawa ng ganitong uri ng talumpati. Pinakakilalang halimbawa nito
ang talumpati ng mga pinuno ng bansa o ang State-of-the-Nation Address (SONA).
2. Talumpating Panlibang
Layunin ng talumpating ito na magbigay ng kasiyahan sa mga nakikinig, kaya
naman sa pagsulat nito, kailangang lahukan ito ng mga birong nakatatawa na may
kaugnayan sa paksang tinatalakay. Madalas ginagawa ang ganitong talumpati sa mga
salusalo, pagtitipong sosyal, at mga pulong ng mga samahan.
3. Talumpating Pampasigla
Layunin ng talumpating ito na magbigay ng insipairasyon sa mga nakikinig.
Sa pagsulat nito, tiyaking ang nilalaman nito ay makapupukaw at makapagpapasigla
sa damdamin at isipan ng mga tao. Higit na makakamit ang layunin nito kung
magsasalita ay hangdang-handa sa pagsasagawa ng talumpati. Makatutulong ito
upang maging pokus at interesado ang mga nakikinig. Karaniwang isinasagawa ang
ganitong talumpati sa araw ng pagtatapos sa mga paaralan at pamantasan,
pagdiriwang ng anibersaryo ng mga samahan o organisasyon, kumbensyon at iba
pang padiriwan na kagay ng mga nabanggit.
4. Talumpating Panghikayat
Pangunahing layunin ng talumpating ito na hikayatin ang mga tagapakinig na
tanggapin angpaniniwala ng mananalumpati sa pamamagitan ng pagbibigay-katwiran
at mga patunay. Ilan sa mga halimbawa nito ay ang sermon narirnig sa mga simbahan,
kampanya ng mga politiko sa panahon ng halalan, talumpati sa Kongreso, at maging
ang talumpati ng abogado sa panahon ng paglilitis sa hukuman.
5. Talumpating Pagbibigay-galang
Kayunin ng talumpating ito na tanggapin ang bagong kasapi ng samahan o
organisasyon. Ginagawa rin ito bilang pagtanggap sa isang bagong opisyal na
natalaga sa isang tungkulin.
6. Talumpati ng Papuri
Layunin ng talumpating ito na magbigay ng pagkilala o pagpupugay sa isang tao o
samahan. Kabilang sa mga ito ang talumoati ng pagtatalaga sa bagong hirang na
opisyal, talumpati ng pahkilala sa isang taong namaytay na tiantawag na eulogy
talumapti sa pagggagawad ng medalya o sertipiko ng pakilala sa isang tao o samahang
nakapag-ambag nang malaki sa isang samahan o sa lipunan, at iba oang kagay ng mga
ito.
Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng Talumpati
1. Mga Uri ng Tagapakinig
Sa pagsulat ng isang mahusay na talumpati, mahalagang magkaroon ng kabatiran ang
mananalumpati tungkol sa kaalaman, pangangailangan, at interes ng kanyang
magiging tagapakinig. Ayon kay Lorenzo et al. (2002) sa kanilang aklat ng Sining ng
Pakikipagtalastasang Panlipunan, ang ilan sa dapat mabatid ng mananalumpati sa
kanyang mga tagapakinig ay ang sumusunod:
 Ang edad o gulang ng mga makikinig
 Ang bilang ng makikinig
 Ang Kasarian
 Edukasyon o antas ng lipunan
 Mga saloobin at dati nang alam ng mananaliksik
2.Tema o Paksang Tatalakayin
Ang isa pang pangunahing bagay na dapat isaalang-alang sa pagsulat ng
talumpati ay ang tema ng okasyon ng pagdriwiang o pagtitipon ng pagtatalumpatian.
Mahalagang matiyak ang tema ng pagdiriwang upang ang bubuoing talumpati ay may
kinalaman sa layunin ng pagtitipon. Ayon kina Casanova at Rubin (2001) sa kanilang
aklat na Retorikang Pangkolehiyo, upang higit na maging kawili-wili ang talumpati,
dapat makitaan na may sapat na kaalaman ang mananalumpati hinggil sa paksa. Ang
kaalaman niya ay dapat na nakahihigit sa kanyang tagapakinig. Ito ay
nangangahulugan lamang na sa pagsulat ng talumpati, kailangan ang sapat na
paghahanda, pagpaplano, at pag-aaral tungkol s paksa. Narito ang mga hakbang na
maaaring isagawa sa pagsulat ng talumpati.
 Pananaliksik ng datos at mga kaugnay na babasahin.
 Pagbuo ng Tesis
 Pagtukoy sa pangunahing kaisipan o panuto
3. Huwaran sa Pagbuo ng Talumpati
Isa pang mahalagang dapat isaaalang-alang sa pagsulat ng talumpati ay ang
gagamiting hulwaran o balangkas sa pagbuo ng talumpati. Malaki ang epekto ng
paraan ng pagbabalangkas ng nilalaman ng talumpati sa pag-unawa nito ng mga
tagapakinig. Mahalagang gumamit ng paraan o hulwarang aakma sa uri o katangian
ng mga makikinig. Ayon kina Casanova at Rubin (2001), may tatlong hulwarang
maaaring gamitin sa pagbuo ng talumpati.
A. Kronolohikal na Huwaran
Gamit ang hulwarang ito, ang mga detalye o nilalaman ng talumpati ay
nakasalalay sa pagkakasunod-sunod ng pangyayari o panahon. Maaaring isagawa
ang paghahanay ng detalye mula sa unang pangyayari, sumunod na mga pangyayari,
at panghuling pangyayari. Ang paksa ay maaari ding talakayin sa pamamagitan ng
mga hakbang na dapat mabatid at sundin ayon sa tiyak na pagkakasunod-sunod ng
mga ito.
B. Topikal na Huwaran
Ang paghahanay ng mga materyales ng talumpati ay nakabatay sa
pangunahing paksa. Kung ang paksa ay kailangang hatiin sa mga tiyak na paksa ay
mainman na gamitin ang hulwarang ito. Halimbawa, kung tatalakatin ang kultura ay
maaaring hatiin ito sa espesipikong paksa tulad ng sosyolohiya, antropolohiya, at
maging ang uri ng heograpiyang kinalalagyan ng mga tao. Mainam na gamitin ito
upang buo at malinaw na nauunawaan ng mga nakikinig ang tinatalakay na paksa.
C. Huwarang Problema-Solusyon
Kalimitang nahahati sa dalawang bahagi ang pagkakahabi ng talumpati gamit
ang huwarang ito – ang paglalahad ng suliranin at ang pagtalaky sa solusyon na
maaaring isagawa. Kalimitang ginagamit ang hulwarang ito sa mga uri ng talumpating
nanghihikayat o nagpapakilos.
4. Kasanayan sa paghabi ng mga bahagi ng Talumpati
Ang paghahabi o pagsulat ng nilalaman ng talumpati mula sa umpisa
hanggang sa matapos ito ay napakahalaga ring isaalang-alang upang higit na mahusay,
komprehensibo at organisado ang bibigkasing talumpati.
A. Introduksyon
Ito ang pinakapanimula. Ito ay naghahanda sa mga nakikinig para sa nilalaman
ng talumpati kaya naman dapat angkop ang pambungad sa katawan ng talumpati.
B. Diskusyon o Katawan
Dito makikita ang pinakamahalagang bahagi ng talumpati sapagkat dito
tinatalakay ang mahahalgang punto o kaisipang nais ibahagi sa mga nakikinig. Ito ang
pinakakaluluwa ng talumpati. Narito ang mga katangiang taglayin ng katawan sa
talumpati.
Kawastuhan - Tiyaking wasto at maayos ang nilalaman ng talumpati. Dapat na totoo
at maliwanag nang mabisa ang lahat ng detalye.
Kalinawan - Kailangang maliwanag ang pagkakasulat at pagkakabigkas ng talumpati
upang maunawaan ng mga nakikinig.
Kaakit-akit - Gawing kawili-wili ang paglalahad ng mga katwiran o paliwanag para sa
paksa.
C, Katapusan o Kongklusyon
Dito nakasaad ang pinaka kongklusyon mg talumpati. Dito kalimitang
nilalagom ang mga patunay at argumentong inilahad sa katawan ng talumpati.
Maaaring ialagay rito ang pinakamatibay na paliwanag at katwiran upang mapakilos
ang mga tao ayon sa layunin ng talumpati.
D. Haba ng Talumpati
Ang haba ng talumpati ay nakasalalay kung ilang minuto o oras ang inilaan
para sa pagbigkas. Malaking tulong sa pagbuo ng nilalaman nito ang pagtiyak sa
nilaang oras.
Memorandum o Memo
Ayon kay Prof. Ma Rovilla Sudaprasert, sa kanyang aklat na English for the
Workplace 3 (2014), ang memorandum o memo ay isang kasulatang nagbibigay
kabatiran tungkol sa gagawing pulong o paalala tungkol sa isang mahalagang
impormasyon, gawain, tungkulin, o utos. Sa memo nakasaad ang layunin o pakay ng
gagawing miting. Sa pamamagitan nito ,naging malinaw sa mga dadalo ng pulong
kung ano ang inaasahan mula sa kanila. Kung ang layunin ng pulong na nakatala sa
memo ay upang ipabatid lamang sa kanila ang isang mahalagang desisyon o proyekto
ng kompanya o oraganisasyon ,magiging malinaw para sa lahat na hindi na kailangan
ang kanilang ideya o suhestiyon sapagkat pinal na ang nasabing desisyon o proyekto.
Ang pagsulat ng memo ay maituturing ding isang sining .Dapat tandaan na
ang memo ay hindi isang liham. Kadalasang ito ay maikli lamang na ang pangunahing
layunin ay pakilusin ang isang tao sa isang tiyak na alituntunin na dapat isakatuparan
gaya halimbawa ng pagdalo sa isang pulong , pagsasagawa , o pagsunod sa bagong
sistema ng produksyon o kompanya. Ito rin ay maaaring maglahad ng isang
impormasyon tungkol sa isang mahalagang balita o pangyayari at pagbabago sa mga
polisiya.
Ayon kay Dr. Darwin Bargo sa kanyang aklat na Writing in The Discipline
(2014) , ang mga kilala at malalaking kompanya at mga institusyon ay kalimitang
gumagamit ng mga colored stationery para sa kanilang mga memo tulad ng
sumusunod:
Puti - ginagamit sa mga pangkalahatang kautusan, direktiba, o impormasyon
Rosas – ginagamit naman para sa request o order na naggagaling sa purchasing
department
Dilaw o Luntian – ginagamit naman para sa mga memo na nanggagaling sa
marketing at accounting department
Sa pangkalahatan, ayon din kay Bargo (2014) may tatlong uri ng
memorandum ayon sa layunin nito.
a.
Memorandum para sa kahilingan
b.
Memorandum para sa kabatiran
c.
Memorandum para sa pagtugon
Mahalagang tandaan na ang isang maayos at malinaw na memo at dapat
magtalay ng sumusunod na mga impormasyon. Ang mga impormasyong ito ay
hinango mula sa aklat ni Sudaprasert na English for the Workplace 3 (2014).
1. Makikita sa letterhead ang logo at pangalan ng kompanya, institusyon o
organisasyon gayundin ang lugar kung saan matatagpuan ito at minsan maging ang
bilang numero ng telepono.
2. Ang bahaging ‘Para sa/Para kay/Kina ay naglalaman ng pangalan ng tao o mga tao,
o kaya naman ay grupong pinag-uukulan ng memo. Sa pormal na memo mahalagang
isulat ang buong pangalan ng pinag-uukulan nito. Kung ang tatanggap ng memo ay
kabilang sa ibang departamento, makatulong kung ilagay rin ang pangalan ng
departamento. Hindi na rin kailangang lagyan ng G.,Gng., Bb. ,at iba pa maliban na
lamang na napakapormal ng memong ginawa.
3. Ang bahaging ‘Mula kay’ ay naglalaman ng pangalan ng gumawa o nagpadala ng
memo. Isulat ang buong pangalan ng nagpadala kung pormal ang ginawang memo.
Gayundin ,mahalagang ilagay ang pangalan ng departamento kung ang memo ay
galing sa ibang sekyon at tanggapan. Hindi na rin kailangang lagyan ng G., Gng., Bb. ,
at iba pa maliban na lamang na nakapapormal ang memong ginawa.
4. Sa bahaging Petsa, iwasan ang paggamit ng numero gaya ng 11/25/15 o 30/09/15.
Sa halip, isulat ang buong pangalan ng buwan o ang dinaglat na salita nito. Tulad
halimbawa ng Nobyembre o Nob. Kasama ang araw at taon upang maiwasan ang
pagkalito.
5. Ang bahaging Paksa ay mahalagang maisulat nang payak, malinaw at tuwiran
upang agad maunawaan
ang nais ipabatid nito.
6. Kadalasan ang Mensahe ay maikli lamang ngunit kung ito ay isang detalyadong
memo kailangan ito ay magtaglay ng sumusunod:
a. Sitwasyon – dito makikita ang panimula o layunin ng memo.
b. Problema – nakasaad ang suliraning dapat pagtuonan ng pansin. Hindi lahat ng
memo ay nagtataglay nito.
c. Solusyon – nagsasaad ng inaasahang dapat gawin ng kinauukulan.
d. Paggalang o Pasasalamat – wakasan ang memo sa pamamagitan ng
pagpapasalamat o pagpapakita ng paggalang.
7, Ang huling bahagi ay ang ‘Lagda’ ng nagpadala. Kadalasang inilalagay ito sa
ibabaw ng kanyang pangalan sa bahaging Mula kay
Pagsulat ng Adyenda
Ayon kay Sudaprasert (2014), ang Adyenda ang nagtatakda ng mga paksang
tatalakayin sa pulong. Ang pagkakaroon ng maayos at sistematikong adyenda ay isa
sa mga susi ng matagumpay na pulong. Napakahalagang maisagawa ito nang maayos
at maipabatid sa mga taong kabahagi bago isagawa ang pulong.
Narito ang ilang kahalagahan ng pagkakaroon ng adyenda ng pulong
1. Ito ay nagsasad ng sumusunod na mga impormasyon:
a. mga paksang tatalakayin
b. mga taong tatalakay o magpaliwanag ng mga paksa
c. oras na itinakda para sa bawat paksa
2. Ito rin ang nagtatakda ng balangkas ng pulong tulad ng pagkakasunod-sunod ng
mga paksang tatalakayin at kung gaano katagal pag-uusapan ang mga ito.
3. Ito ay nagsisilbing talaan o tseklist na lubhang mahalaga upang matiyak na ang
lahat ng paksang tatalakayin ay kasama sa talaan.
4. Ito ay nagbibigay rin ng pagkakataon sa mga kasapi sa pulong na maging handa sa
mga paksang tatalakayin o pagdedesisyunan.
5. Ito ay nakakatulong nang malaki upang manatiling nakapokus sa mga paksang
tatalakayin sa pulong.
Mga Hakbang sa Pagsulat ng Adyenda:
1. Magpadala ng memo na maaaring nakasulat sa papel o kaya naman ay isang e-mail
na nagsasaad na magkakaroon ng pulong tungkol sa isang tiyak na paksa o layunin sa
ganitong araw, oras at lugar.
2. Ilahad sa memo na kailangan nilang lagdaan ito bilang katibayan ng kanilang
pagdalo o kung e-mail naman kung kinakailangang magpadala sila ng kanilang
tugon.Ipaliwanag din sa memo nasa mga dadalo, mangayaring ipadala o ibigay sa
gagawa ng adyenda ang kanilang concerns o paksang tatalakayin at maging ang
bilang ng minuto na kanilang kailangan upang pag-usapan ito.
3. Gumawa ng balangkas ng mga paksang tatalakayin kapag ang lahat ng mga
adyenda o paksa ay napadala na o nalikom na. Higit na maging sistematiko kung ang
talaan ng agenda ay nakalatag sa talahanayan o naka-table format kung saan makikita
ang adyenda o paksa, taong magpaliwanang at oras kung gaano katagal pag-uusapan.
Ang taong naatasang gumawa ng adyenda ay kailangang maging matalino at
mapanuri kung ang mga isinumeting agenda ay may kaugnayan sa layunin ng pulong.
4. Ipadala ang sipi ng adyenda sa mga taong dadalo mga dalawa o isang araw bago
ang pulong. Bilang paalala ay muling ilagay rito ang layunin ng pulong at kung
kailang at saan ito gaganapin.
5. Sundin ang nasabing adyenda sa pagsasagawa ng pulong.
Pagsulat ng Katitikan ng Pulong
Ang pulong ay mababalewala kung hindi maitala ang mga napag-usapan o
napagkasunduan. Ang opisyal na tala ng isang pulong ay tinatawag na katitikan ng
pulong. Ito ay kalimitang isinasagawa nang pormal, obhetibo, organisado, sistematiko
at komprehensibo o nagtataglay ng lahat ng mahahalagang detalyeng tinalakay sa
pulong. Matapos itong maisulat at mapagtibay sa susunod na pagpupulong ,ito
aynagsisilbing opisyal at legal na kasulatan ng samahan ,kompanya , o organisasyon
na maaaring magamit bilang prima facie evidence sa mga legal na usapin o
sanggunian para sa susunod na pagpaplano at pagkilos.
Mahahalagang Bahagi ng Katitikan ng Pulong
(1) Heading- Ito ay naglalaman ng pangalan ng kompanya,samahan, organisasyon,o
kagawaran. Makikita ang petsa ,lokasyon , at maging ang oras ng pagsisimula ng
pulong.
(2) Mga Kalahok o dumalo- Dito nakalagay kung sino ang nanguna sa tagapagdaloy
ng pulong gayundin ang pangalan ng lahat ng mga dumalo kasama ang mga panauhin.
Maging ang pangalan ng mga liban o hindi nakadalo ay nakatala rin dito.
(3) Pagbasa at Pagpapatibay ng nagdaang katitikan ng pulong- Dito makikita kung
ang nakalipas na katitikan ng pulong ay napagtibay o may pagbabagong isinagawa sa
mga ito.
(4) Action items o usaping napagkasunduan- Dito makikita ang mahahalagang tala
hinggil sa mga paksang tinalakay . Inilalagay rin sa bahaging ito kung sino ang taong
manguna sa pagtalakay ng isyu at maging ang desisyong nabuo ukol dito.
(5) Pabalita o patalastas- Hindi ito laging makikita sa katitikan ng pulong ngunit
kung mayroon mang pabalita o patalastas mula sa mga dumalo ay tulad halimbawa ng
mga suhestiyong agenda para sa susunod na pulong ay maaaring ilagay sa bahaging
ito .
(6) Iskedyul ng susunod na pulong– Itinatala sa bahaging ito kung kailan at saan
gaganapin ang susunod na pulong.
(7) Pagtatapos- Inilalagay sa bahaging ito kung anong oras nagwakas ang pulong
(8) Lagda– Mahalagang ilagay sa bahaging ito ang pangalan ng taong kumuha ng
katitikan ng pulong at kung kailan ito isinumite.
Mga Dapat Gawin ng Taong Naatasang kumuha ng Katitikan ng Pulong
Ayon kay Bargo (2014) dapat tandaan ng sinumang kumuha ng katitikan ng
pulong na hindi niya trabahong ipaliwanag o bigyang -interpretasyon ang mga napagusapan sa pulong. Sa halip, ang kanyang tanging gawain ay itala at iulat lamang ito.
Napakahalaga na siya ay maging obhetibo at organisado sa pagsasagawa nito.
Ayon kay Sudaprasert sa kanyang aklat ng English for the Workplace 3 (2014),
ang kumukuha ng katitikan ng pulong ay kinakailangang :
1. Hangga’t maaari ay hindi participant sa nasabing pulong
2. Umupo malapit sa tagapanguna o presider ng pulong
3. May sipi ng mga pangalan ng mga taong dadalo sa pulong
4. Handa sa mga sipi ng adyenda at katitikan ng nakaraang pulong
5. Nakapokus o natuon lamang sa nakatalang adyenda ng pangkat
6. Tiyaking ang katitikang ng pulong na ginagawa ay nagtataglay ng tumpak at
kompletong heading
7. Gumamit ng recorder kung kinakailangan
8. Itala ang mga mosyon o pormal na suhestiyon nang maayos
9. Itala ang lahat ng paksa at isyung napagdesisyunan ng koponan
10. Isulat o isaayos agad ang mga datos ng katitikan ng pulong pagkatapos ng
pulong
Tatlong Uri/ Estilo ng Pagsulat ng Katitikan ng Pulong
1. Ulat ng katitikan– ang lahat ng detalyeng napag-usapan sa pulong ay nakatala.
Maging ang pangalan ng mga taong nagsalita o tumalakay sa paksa kasama ang
pangalan ng mga taong sumang-ayon sa mosyong isinagawa.
2. Salaysay ng katitikan– isinalaysay lamang ang mahahalagang ng detalye ng
pulong.Ang ganitong uri ay maituturing na isang legal na dokumento.
3. Resolusyon ng katitikan- Nakasaad lamang sa katitikan na ito ang lahat ng isyung
napagkasunduan ng samahan.Hindi na itinatala ang pangalan ng mga taong tumalakay
nito at maging ang mga sumang-ayon dito .Kadalasan mababasa ang mga katagang
“ Napagkasunduan na … Napagtibay na..
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng Katitikan ng Pulong
Ayon kay Dawn Rosenberg McKay , isang editor at may-akda ng “The
Everything Practice Interview Book at The Everything Get-a-job Book, sa pagkuha ng
katitikan ng pulong mahalagang maunawaan ang mga bagay na dapat gawin bago ang
pulong, habang isinagawa ang pulong at pagkatapos ng pulong.
Bago ang Pulong
 Tiyaking handa ang lahat ng mga kagamitan bago magsimula ang
pagpupulong tulad notbuk, papel, bolpen , lapatop ,recorder

Gamitin ang adyenda para gawin nang mas maaga ang outline o balangkas
ng katitikan ng pulong. Maglaan ng sapat na espasyo para sa bawat paksa.
Habang Isinagawa ang Pulong
 Ipaikot ang listahan ng mga taong kasama sa pulong at hayaang lagdaan ito
ng bawat isa.
 Kilalanin ang bawat isa upang madaling matukoy kung sino ang
magsasalita sa pulong.
 Itala kung anong oras nagsimula ang pulong.
 Itala ang mahalagang ideya o puntos.

Itala ang mga mosyon o suhestiyon, maging ang pangalan ng taong
nagbanggit nito, gayundin ang mga sumang-ayon ,at ang naging resulta ng
botohan.
 Itala at
bigyang-pansin
ang mga
mosyon
na pagbobotohan
at
pagdedesisyunan pa sa susunod na pulong.
 Itala kung anong oras natapos ang pulong.
Pagkatapos ng Pulong
 Gawin kaagad ang katitikan ng pulong pagkatapos na pagkatapos habang
sariwa pa sa isip ang
 lahat ng mga tinalakay.
 Huwag kalimutang itala ang pangalan ng samahan o organisasyon,
pangalan ng kometi , uri ng pulong (buwanan , lingguhan), at maging ang
layunin nito.
 Itala kung anong oras ito nagsimula at natapos .
 Isama ang listahan ng mga dumalo at maging ang pangalan ng nanguna sa
pagpapadaloy ng pulong. Lagyan ng “Isinumite ni” kasunod ng iyong
pangalan.
 Basahing muli ang katitikan ng pulong bago tuluyang ipasa sa kinauukulan
pasa sa huling pagwawasto nito,
 Ipasa ang sipi ng katitikan ng pulong sa kinauukulan o sa taong nanguna sa
pagpapadaloy nito.
ANG PAGONG AT ANG KUNEHO
by Admin on 8:06:00 PM
Isang hapon, nagkita si Pagong at si Kuneho sa daan. Biniro ni Kuneho si
Pagong sa kanyang maliliit na paa na naging dahilan kung bakit napakabagal
niyang maglakad.
Nainsulto si Pagong sa mga biro ni Kuneho. Sa kagustuhan ni Pagong na
patunayang mali si Kuneho sa kanyang mga paratang, hinamon niya si
Kuneho at nagsabing, "Kung gusto mong subukin ang aking kakayahan, bakit
hindi natin daanin sa isang paligsahan. Maaaring mabilis ka subalit malakas
naman ang aking resistensya," ang hamon ni Pagong.
"Anong paligsahan ang nais mo?" tanong ni Kuneho.
"Kung gusto mo ay unahan na lang tayong makarating sa tuktok ng ikatlong
bundok," sagot ni Pagong.
Nagalak si Kuneho sa hamon ni Pagong. Tiwala sa sariling magagapi niya si
Pagong sa paligsahan. Bawat isa sa kanila ay nangumbida ng kanilang mga
kaibigan upang saksihan ang kagila-gilalas na paligsahan.
Kinabukasan, umagang-umaga, marami ang nagsidalo. Dumating ang
kalabaw na minsan na ring nakalaban ni Pagong, ang kabayo, baboy, palaka,
bibe, manok, aso, pusa, kambing, baka, pato, lawin, usa, baboy ramo at
marami pang iba. Hindi, magkamayaw ang mga hayop sa kasiyahan. Noon
lang sila makakapanood ng ganoong klaseng labanan.
Ang unggoy ang nagbigay-hudyat ng pasimula ng paligsahan.
Sa pasimula pa lang ay naiwan na nang malayo si Pagong. Halos hindi na
makita ni Kuneho si Pagong dahil sa kalayuan ng kanilang pagitan.
Narating ni Kuneho ang tuktok ng ikalawang bundok. Hindi na niya matanaw
si Pagong.
"Ah, mabuti pa ay mamahinga muna ako. Malayo pa naman si pagong.
Napakalayo ng agwat naming dalawa." ang sabi ni Kuneho sa kanyang sarili.
Naupo si Kuneho sa ilalim ng isang puno. Nang dahil sa kapaguran, hindi niya
namalayang siya ay naidlip.
Samantala, si Pagong ay nakarating sa tuktok ng ikalawang bundok nang
magtatanghali. Inabutan pa niya si Kunehong naghihilik. Himbing na himbing
si Kuneho. Dala marahil ng kanyang kapaguran.
Magdadapit-hapon na nang matanaw ni Pagong ang rurok ng ikatlong bundok.
Malapit na siya.
Noon palang nagising si Kuneho. Tinanaw niya ang ibaba ng bundok sa pagaakalang nandoon pa rin si Pagong subalit wala pa rin. Sinimulan na niya
muling tumakbo. Takbong walang pahinga. Laking gulat niya ng abutan niya
si Pagong sa ituktok ng ikatlong bundok na namamahinga na. Hiyawan ang
lahat ng hayop. Lahat sila ay bumati kay Pagong.
Si Kuneho naman ay hiyang-hiya sa pangyayari. Humingi siya ng paumanhin
kay Pagong sa ginawa niyang pang-iinsulto. Simula noon ay nagging
halimbawa na ng mga hayop na hindi dapat maliitin ang kanilang kapwa.
Bionote ni Dr. Carlito Y. Correa
Si Dr. Carlito Y. Correa ay isang ekspertong doktor
sa pangkalahatang operayon at nagtatrabaho sa Chong
Hua Hospital, Madaue City, Cebu. Siya ay Ipinanganak
sa Mangagoy, Bislig, Surigao del Sur noong Setyrmbre 8,
1978. Ina niya si Ginang. Nena Y. Correa, isang guro; at
ama niya si Ginoong Jovencio V. Correa, isang
mechanical engineer.
May walong taong taong karanasan sa serbisyo si
Dr. Correa. Nag-aaral muna siya sa Southwestern
University at sa Matias H. Aznar Memorial College of
Medicine para sa kursong BS Biology bago niya narating
ang kanyang propesiyon. Pagkalipas ng apat na taon ay
nag-aral siya sa Vicente Sotto Memorial Medical Center
at nagtapos si Correa sa kursong medisina. Pumasa sa
kanyang unang subok sa Physician’s Licensure
Examination.
Sumali si Dr. Correa sa Philippine Board of Surgery,
Inc. at kabakas niya ang mga kompanyang seguridad ng
kalusugan tulad ng Generali Life Assurance Philippines,
Inc., Health Plans Philippines, Inc., Philhealthcare, Inc.
at marami pang iba. Ngayon, patuloy parin ang kanyang
serbisyo sa Chong Hua Hospital, Madaue City, Cebu.