AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI ELM VƏ TƏHSİL NAZİRLİYİ AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ Kimya Texnologiya Fakültəsi “Neft-kimya texnologiyası və sənaye ekologiyası” kafedrası 050618 - «KİMYA MÜHƏNDİSLİYİ» ixtisası üzrə BAKALAVR HAZIRLIĞI ÜÇÜN “KİMYA MÜHƏNDİSLİYİNDƏ QURĞULARIN TEXNOLOJİ ƏMƏLİYYATLARI” fənninin SILLABUSU Kurs..........................................................................................................................3 Semestr.....................................................................................................................6 Kreditlərin sayı.........................................................................................................5 Auditoriyadan kənar saatlar....................................................................................90 Auditoriya saatları...................................................................................................60 O cümlədən Mühazirə.................................................................................................................45 Məşğələ...................................................................................................................15 İmtahan (semestr).....................................................................................................6 Sillabus 050618 - «Kimya mühəndisliyi» ixtisasının tədris planına uyğun tərtib olunmuşdur. Kafedra müdiri, dosent Əliyeva N.T. Sillabusu tərtib etmişdir: dos. Əliyeva A. Ə. 1 “Kimya mühəndisliyində qurğuların texnoloji əməliyyatları” I. II. III. IV. V. VI. VII. VIII. IX. Fənnin təsviri. Fənnin hədəf və məqsədi. Fənnin qısa məzmunu. Fənnin təsvirinin növləri və müddəti. Tələbənin təqdimatı üçün tapşırıq və onun yerinə yetirilmə müddəti, məsləhət saatları. Müəllim haqqında məlumat. Müəllimin tələbləri. Cari biliyin qiymətləndirmə meyarları İstifadə olunan ədəbiyyat. 2 I. Fənnin təsviri “Kimya mühəndisliyində qurğuların texnoloji əməliyyatı” fənninin tədris edilməsində əsas məqsəd tələbələrə neft və qaz sənayesinin Azərbaycan iqtisadiyyatında, yanacaq-enerji kompleksində və neft-kimya sənayesində rolu haqqında geniş məlumat verməkdir. Həmçinin respublikamızda və xaricdə çıxarılan neft, qaz məhsullarının təmizlənməsi və emala hazırlanması, neftin fizikikimyəvi, istilik, optik, elektrik, kolloid-kimyəvi və digər xassələrinin öyrənilməsi yolları, neftin atmosfer, atmosfer-vakuum qurğularında emalı, termiki və termokatalitik proseslər, onların neft emalı sənayesindəki rolu və bu proseslərdə istifadə olunan xammallar, bu proseslərdən alınan məhsulların keyfiyyət göstəriciləri, neftin müxtəlif emal qurğularından alınan benzin, kerosin, dizel yanacaqları və yağ fraksiyalarının xüsusiyyətləri, tətbiq sahələri haqqında biliklərin aşılanmasıdır. II Fənnin hədəf və məqsədi Fənnin öyrənilməsinin əsas təyinatı neft və neft emalı sənayesinin perspektiv inkişaf yollarının, neftlərin təsnifatının, keyfiyyət göstəricilərinin, əsas emal variantlarının və neft-emalı qurğularının, termiki və termokatalitik proseslər – piroliz, kokslaşma, katalitik riforminq, katalitik krekinq, hidrokrekinq, katalitik izomerləşmə və alkilləşmə sənaye qurğuları, bu qurğularda alınan məhsulların əsas xarakterik göstəricilərinin, tətbiq sahəsinin öyrənilməsi və müəyyənləşdirilməsidir. Həmçinin tələbələr tərəfindən laboratoriya şəraitində neft və neft məhsullarının əsas parametrlərinin təyin edilməsi metodlarının öyrənilməsi, istehsalat şəraitində isə neftin çıxarılması, neft məhsullarının müxtəlif texnoloji üsullarla (birdəfəlik, çoxdəfəlik və tədrici buxarlanma yolu ilə distilləsi) alınma proseslərinin (atmosfer və vakuum qurğularında hazır neft məhsullarının və neft-kimya sintezi üçün xammalların alınması) öyrənilməsi daxildir. 3 III Fənnin qısa məzmunu Fənnin tədrisinə aşağıdakı mövzular daxildir: 1.Azərbaycanda neft emalı sənayesinin perspektiv inkişaf istiqamətləri və ölkə iqtisadiyyatındakı rolu. Neft emalı sənayesinin qısa inkişaf mərhələləri. Neftin kimyəvi və element tərkibi. Neftin mənşəyi, tərkibi və neft sənayesinin inkişaf tarixi. Neft və neft emalı sənayesinin inkişafının qısa tarixi. Neftin çıxarılması, stabilləşdirilməsi, sudan və mexaniki qarışıqlardan təmizlənməsi və mədənlərdən neft emalı zavodlarına nəql edilməsi haqqında qısa məlumat. Neft məhsullarının kimyəvi element tərkibi 2. Neft və neft məhsullarının fiziki-kimyəvi xassələri. Neft emalı sənayesində müxtəlif texnoloji proseslərin və ayrı-ayrı aparatların hesablanmasında, eləcə də xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində işlədilən neft məhsullarının keyfiyyətinin müəyyənləşdirilməsində onların bir sıra fiziki-kimyəvi xassələrinin dəqiq öyrənilməsinin çox böyük əhəmiyyəti var. Neftin sıxlığı, molekul kütləsi, neft məhsullarının doymuş buxarlarının təzyiqinin təyin edilmə üsulları, özlülük, istilik xassələri, neft məhsullarının istiliktörətmə qabiliyyəti, donma və ərimə temperaturu və s. 3. Neft və qazın emal istiqamətləri. Neftin və əmtəə məhsullarının təsnifatı. Neftlərin texnoloji təsnifatı. Əmtəə neft məhsullarının təsnifatı və standartların onlara olan tələbləri. Müasir və perspektivli yanacaq və yağların əsas istismar xassələri və onlara olan müasir tələblər. Neftin emal variantları:Yanacaq, yağ, yanacaq-yağ və yanacaq-neftkimya variantları. 4. Benzinlərdə antidetonasiya xassəsi. Dizel yanacaqlarının alışma xassəsi. Karbürator mühəssriklərinin iş prinsipi, yanacağın detonasiya ilə yanması, detonasiyanın yaranma səbəbləri, benzinin karbohidrogen tərkibi, benzinlərin oktan ədədi. Dizel mühərriklərinin iş prinsipi, dizel yanacaqlarının karbohidrogen tərkibi, setan ədədi. 5.Sənayedə neftin stabilləşdirilməsi. Stabilləşdirmə kalonu. 4 Stabilləşdirmə prosesi və mahiyyəti, qurğunun sxemi. Stabilləşdirmə kalonunun iş prinsipi. 6. Qazların emala hazırlanması və təmizlənmə üsulları. Qaz emalı sənayesinin xammal bazası.qazların emala hazırlanması, qazın emal texnologiyasının təsnifatı. Qazların təmizlənmə üsulları 7.Neftin emala hazırlanması. Duzsuzlaşdırılması, susuzlaşdırılması, elektrodehidratorun iş prinsipi. Neftləriin emala hazırlanması, su, duz və mexaniki qarışıqlardan təmizlənməsi. Emulsiyanın növləri, parçalanma üsulları. Elektrik dehidratorunun iş prinsipi. 8. Rektifikasiya kalonları. Neftin atmosfer qurğularında qovulması. Birdəfəlik buxarlanma qurğusu Rektifikasiya kalonları. Rektifikaisya kalonunda temperatur və təzyiqin tənzimlənməsi. Suvarma üsulları – soyuq, iti və dövrü suvarmalar. Buxarlandırıcı kalonlar və onların şöbələri. Rektifikasiya boşqablarının növləri və seçilmə prinsipi. Kalona qızmış su buxarının verilməsi. Neftin birdəfəlik buxarlanma qurğusunda emalı. 9. Benzinsizləşdirmə kalonu olan ikidəfəlik buxarlanma qurğusu və ilk buxarlandırıcısı olan qurğu. Neftin benzinsizləşdirmə kalonu olan ikidəfəlik buxarlanma qurğusu və ilk buxarlandırıcısı olan qurğuda emalı. 10 Vakuum kalonu. Mazutun vakuumda qovulmasının texnoloji sxemi. Vakuum yaradan sistemlər. Vakuum kalonu,vakuum kalonunda alınan məhsullar, kalonun iş rejimi. Mazutun vakuum altında qovulması. 11. Vakuum yaradan sistemlər. Ejektor, səthi kondensator, barometrik qab. Vakuum yaradan sistemlərin əsas xüsusiyyətləri, ejektor, səthi kondensator və barometrik qab və bu sistemlərin vakuum yaradılmasında istifadəsi 12.Kombinə edilmiş atmosfer vakuum qurğuları 5 Neftin kombinə edilmiş atmosfer vakuum qurğusunda emalı. EÜDS-AV qurğusunun texnoloji sxemi 13. Kombinə edilmiş EÜDS-AV qurğusunda alınan məhsullar və onların tətbiq sahələri. Neftin kombinə edilmiş atmosfer vakuum qurğusunda emalı zamanı alınan məhsulların (qaz, benzin, dizel yanacağı,reakstiv yanacaq, mazut, geniş vakuum qazoylu, yağ fraksiyaları, qudron) əsas xüsusiyyətləri və onların tətbiq sahəsi 14. Benzinin təkrar distilləsi və qurğunun texnoloji sxemi Benzinin təkrar distilləsi qurğusu, texnoloji sxemi, qurğunun əsas məqsədi 15. Destruktiv proseslər. Termiki krekinq. Visbrekinq prosesi. Destruktiv proseslərin neft emalı sənayesindəki rolu, növləri. Visbrekinq prosesinin məqsədi, xammalı, növləri və qurğunun texnoloji sxemi 16. Piroliz prosesi, xammalı və alınan məhsullar, qurğunun texnoloji sxemi Piroliz prosesinin aparılmasının əsas məqsədi, prosesin xammalı, alınan məhsulları və həmin məhsulların tətbiq sahəsi, qurğunun texnoloji sxemi. 17. Tədrici kokslaşma prosesinin nəzəri əsasları və texnoloji sxemi Tədrici kokslaşma qurğusunun məqsədi, prosesdə alınan məhsullar, onların əsas xüsusiyyətləri, qurğunun texnoloji sxemi 18. Bitum. Bitumun istehsal texnologiyası Bitum, bitumun əsas xüsusiyyətləri, növləri və istehsal texnologiyası 19. Katalitik krekinq prosesi, xammalı və alınan məhsullar, texnoloji sxemi Katalitik krekinq prosesinin məqsədi,katalitik krekinq prosesinin termiki krekinq prosesindən fərqi, prosesdə alınan məhsullar,onların əsas xüsusiyyətləri, qurğunun texnoloji sxemi 20. Katalitik riforminq prosesi, xammalı, alınan məhsullar və texnoloji sxemi Katalitik riforminq prosesinin məqsədi, prosesdə alınan məhsullar,onların əsas xüsusiyyətləri, qurğunun texnoloji sxemi 21. Dizel yanacağının hidrogenlə təmizləmə prosesi. Prosesin xammalı, alınan məhsullar və texnoloji sxemi. 6 Hidrotəmizləmə prosesinin əsas məqsədi, neft emalı sənayesindəki rolu, prosesdə istifadə olunan katalizatorlar, prosesin kimyası və aparılma şəraiti. 22. Neft emalı proseslərinin ekoloji təhlükəsizliyi Neft emalı zavodlarının ekologiyaya təsiri, neft emalı proseslərindən alınan məhsulların (karbohidrogenlər, dəm qazı, kükürd oksidi, hidrogen sulfid, azot oksidləri, fenol, ammonyak, aldehidlər, spirtlər və s.) havanı, su hövzələrini və torpağı çirkləndirən güclü mənbələr olması və onların təsirinin azaldılması üsulları. 7 “Kimya mühəndisliyində qurğuların texnoloji əməliyyatı” fənninin məzmunu” 3.1 Mühazirə dərslərinin mövzuları Cədvəl 3.1 Fənnin tədrisinə ayrılan № Mövzular saatlar 1 2 1 Azərbaycanda neft emalı sənayesinin perspektiv inkişaf istiqamətləri və ölkə iqtisadiyyatındakı rolu. Neft emalı sənayesinin qısa inkişaf mərhələləri. Mühazirə Məşğələ Cəmi 3 4 5 2 2 Neftin kimyəvi və element tərkibi 2 Neft və neft məhsullarının fiziki-kimyəvi xassələri 3 Neft və qazın emal istiqamətləri. Neftin və əmtəə məhsullarının təsnifatı 4 Benzinlərdə antidetonasiya xassəsi. Dizel yanacaqlarının alışma xassəsi 5 Sənayedə neftin stabilləşdirilməsi. Stabilləşdirmə kalonu 6 Qazların emala hazırlanması və təmizlənmə üsulları 7 Neftin emala hazırlanması. Duzsuzlaşdırılması, susuzlaşdırılması, elektrodehidratorun iş prinsipi 8 Rektifikasiya kalonları. Neftin atmosfer qurğularında qovulması. Birdəfəlik buxarlanma qurğusu 9 Benzinsizləşdirmə kalonu olan ikidəfəlik buxarlanma qurğusu və ilk buxarlandırıcısı olan qurğu 10 Vakuum kalonu. Mazutun vakuumda qovulmasının texnoloji sxemi. 8 2 2 2 2 4 2 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 4 Cədvəl 3.1-in ardı 1 2 3 11 Vakuum yaradan sistemlər. Ejektor, səthi kondensator, barometrik qab. 12 Kombinə edilmiş atmosfer vakuum qurğuları 13 Kombinə edilmiş EÜDS-AVQ-da alınan məhsullar və onların tətbiq sahələri 14 Benzinin təkrar distilləsi və qurğunun texnoloji sxemi 15 Destruktiv proseslər. Visbrekinq prosesi. 16 Piroliz prosesi, xammalı və alınan məhsullar, qurğunun texnoloji sxemi 17 Tədrici kokslaşma prosesinin nəzəri əsasları və texnoloji sxemi 18 Bitum. Bitumun istehsal texnologiyası 19 Katalitik krekinq prosesi, xammalı və alınan məhsullar, texnoloji sxemi 20 Katalitik riforminq prosesi, xammalı, alınan məhsullar və texnoloji sxemi 21 Dizel yanacağının hidrogenlə 4 2 2 5 2 2 4 2 2 2 2 2 2 2 2 4 2 2 2 2 2 2 4 2 2 4 2 1 3 təmizləmə prosesi. Prosesin xammalı, alınan məhsullar və texnoloji sxemi 22 Neft emalı proseslərinin ekoloji təhlükəsizliyi CƏMİ 3 45 9 3 15 60 3.2 Məşğələ dərslərinin mövzuları Cədvəl 3.2 № Mövzular Saatların miqdarı Neftin kimyəvi və element tərkibi. Neft və neft 1 məhsullarının fiziki-kimyəvi xassələri. Neftin və əmtəə məhsullarının təsnifatı. Benzinlərdə antidetonasiya 2 xassəsi. Dizel yanacaqlarının alışma xassəsi Sənayedə neftin stabilləşdirilməsi. Stabilləşmə kalonu. 2 Qazların emala hazırlanması və təmizlənmə üsulları. Neftin emala hazırlanması. Duzsuzlaşdırılması, 2 susuzlaşdırılması, elektrodehidratorun iş prinsipi. Neftin 3 atmosfer qurğularında qovulması. Birdəfəlik buxarlanma qurğusu. İkidəfəlik buxarlanma qurğusu və ilk buxarlandırıcısı olan atmosfer qurğusu. Vakuum kalonu. 2 Mazutun vakuumda qovulmasının texnoloji sxemi 4 5 6 Aralıq imtahanı 2 Destruktiv proseslər. Visbrekinq. Piroliz prosesi, xammalı və alınan məhsullar, qurğunun texnoloji sxemi. Tədrici kokslaşma prosesinin nəzəri əsasları və qurğunun texnoloji sxemi. Bitum. Bitumun istehsal texnologiyası 2 2 Katalitik krekinq prosesi, xammalı və alınan məhsullar, 7 texnoloji sxemi Katalitik riforminq prosesi, xammalı və 2 alınan məhsullar, texnoloji sxemi. 8 Hidrogenlə təmizləmə prosesinin neft-emalı sənayesindəki rolu, alınan məhsullar, texnoloji sxemi. Neft emalı proseslərinin ekoloji təhlükəsizliyi CƏMİ 10 1 15 IV. Fənnin təsvirinin növləri və müddəti. 050641-“Kimya mühəndisliyi“ ixtisası üzrə tədris olunan “Kimya mühəndisliyində qurğuların texnoloji əməliyyatları” fənni üçün mühazirə və məşğələ dərsləri nəzərdə tutulmuşdur. № Ixtisas 050641“Kimya mühəndisliyi“ Saatlar Mühazirə Məşğələ Lab. 45 15 - Cəmi Kreditlərin Semester sayı 60 5 6 V.Tələbənin təqdimatı üçün tapşırıq və onun yerinə yetirilmə müddəti, məsləhət saatları. Təqdimatın yerinə yetirilməsi fənnin dərindən mənimsənilməsində böyük rol oynayır. Təqdimat mövzuları müəllim tərəfindən verilir və təqdimatın yerinə yetirilmə müddəti müəllim tərəfindən müəyyən olunur. VI Müəllim haqqında məlumat. Adı, soyadı Elmi dərəcəsi Əliyeva A.Ə. Dosent Mühazirə Məsləhət saatları otağının nömrəsi 330 I gün saat 1400 IV gün saat 1400 Məsləhət otağının nömrəsi 460 VII Müəllimin tələbləri. Müəllimin tələblərinə aşağıdakı meyarlar daxildir: 1) Dərslərdə tələbələrin müntəzəm iştirak etmələri; 2) Mühazirə, məşğələ və laboratoriya dərslərində keçilmiş materialları müntəzəm öyrənmək; 3) Təklif olunan ədəbiyyatlarla sərbəst işləmək; 4) Dərslərdə aktiv iştirak etmək, aydın olmayan məsələlərlə bağlı müəllimə suallar vermək; 5) Semestr ərzində hər dərsdə cari biliyin yoxlanılmasının aparılması və nəticəsinin qrup jurnalında qeyd olunması; 11 6) Laboratoriya dərslərində aktiv iştirak etmək, aparılan təcrübələrin nəticələri barədə hesabatları vaxtında təhvil vermək, təqdimatı vaxtında tələb olunan səviyyədə hazırlamaq; 7) Fənnin dərindən mənimsənilməsi ilə bağlı müəllimə qarşı tələbkarlıq göstərmək; 8) Tələbələr tərəfindən semestr ərzində fənnin mənimsənilməsi ilə bağlı nəzərdə tutulmuş maksimum 50 balın qazanılması üçün ciddi cəhd göstərmək. VIII Cari biliyin qiymətləndirmə meyarları Tələbələr tərəfindən fənnin mənimsənilməsi səviyyəsini müəyyən etmək məqsədilə mühazirə və laboratoriya dərslərində cari biliyin qiymətləndirilməsi aparılır. Bunlardan əlavə semestr ərzində 1 dəfə aralıq imtahan keçirilir. Yoxlamalar 7-cü və 8-ci həftələrdə aparılır. Aparılan yoxlamanın nəticələri qrup jurnalında aralıq imtahanına görə 0 – 20 balla qeyd olunur, semestr ərzində fənni mənimsəmə qiyməti müəyyənləşdirilir və tələbələrin semestr ərzində fənn üzrə qazandığı balların tərkibinə daxil edilir. Biliyin qiymətləndirilməsi çoxballı sistem əsasında aparılır. Fənn üzrə tələbələrin topladığı maksimum balın həddi 100-dür. Bunun 50 balı imtahanda, 50 balı isə semestr müddətində qazanılır. Semestr ərzində toplanılacaq maksimum 50 balın tədris göstəriciləri üzrə paylanması aşağıdakı kimi formalaşır: Aktivliyə görə -10 bal; Təqdimata görə -10 bal; Məşğələ – 10 bal; Aralıq imtahanlara görə - 20 bal. IX İstifadə olunan ədəbiyyat 1. S.Ə.Mustafayev, Y.Q. Qəhrəmanlı. Neftin ilkin emalı texnologiyası, Bakı, ADNA, 2013, s. 452s.. 2. Uttam Ray Chaudri Fundamentals of petroleum and petrochemical engineering., 2011 3. James G. Speight “ The chemistry and technology of petroleum”, 2006 12 4. M. A. Fahim, T. A.Alsahhaf, A.,S.Elkilani “Fundamentals of petroleum refining”, 2010 5. Jacob A. Moulijn,Michiel Makkee, Annelies E. Van Diepen Chemical process technology, Second Edition, 2013 6. V.M.Abbasov,H.C.İbrahimov,S.R.Hacıyeva,S.Ə.Məmmədxanova,E.Ş.Abdu llayev. Neft kimyası və neftin ilkin emalı, Uni Print, Bakı, 2010, 418 s. 7. В.М. Капустин, А.А. Гуреев. Технология переработки нефти. Деструктивные процессы. М.: Колос, 2007. 334с. 8. F.Ə.Əmirov. Neft və qaz emalı proseslərinin kimyası və texnologiyası. Dərs vəsaiti- Bakı 2014, Elm, 408 səh. 9. V.M.Abbasov, N.F.Canıbəyov, H.C.İbrahimov, S.R.Hacıyeva, S.Ə.Məmmədxanova,M.M.Abbasov. Əsas neft kimya məhsulları və onların istehsalı prosesləri. Dərs vəsaiti, Bakı 2014,Elm, 316 səh 10. Q.İ.Səfərov, A.S.Məmmədov. Neft və qaz emalının texnologiyası. Dərs vəsaiti. – Bakı: “Maarif”, 2000, 464 s. 13 14