មុខវិជ្៖ជា ជីវវិទ្ាា ថ្នាក់ទ្ី១២ ំ ក ជព ូ ១ ៖ សម ៊ី ណូស្សែម និងអង់សយស្សែម ូ មមម ៀនទ៊ី២៖ អង់សយស្សែម ូ បម្ងៀន៖ មោក្រូ ធូ ភន មកព៊ីសាកលវិទាល័យភូមន ិ ភ ទ មនំ ពញ ៊ី វិទា មេប៉ាមេម៉ាងជ ់ វ មេម ៀនទី២ អង់ស្យូស្ស្ែេ + អង់ស្យូស្ស្ែេ ជា ុក្ខជាតិមានគ្រាប ់ ស្ែលគ្រាបមា ់ នស្ំបក្កា ពា ពីខាងមគ្រៅ។ + អង់ស្យូស្ស្ែេស្ែក្ជាពី ថ្នាក្គ ់ ឺ: • េូណូក្ូទីមលែូន:ជា ុក្ខជាតិមានគ្រាបស្់ ែលគ្រាបមា ់ នក្ូទីមលែុង1 (1ស្ក្ែប)។ ឧទាហ ណ៍: ែូង មនាត មែក្ ឬស្សី …។ • ឌីក្ូទីមលែូន: ជា ុក្ខជាតិមានគ្រាប ់ ស្ែលគ្រាបមា ់ នក្ូទីមលែុង2 (2ស្ក្ែប)។ ឧទាហ ណ៍: ស្វាយ ខ្ាុ លមុត …។ 1. លក្ខណះពមិ ស្ស្ននអង់ស្យូស្ស្ែេ ូ លាស្់ 1.1 ស្ រាី ងគលត ក្. ឬស្ - ែងភ្ជាប ់ ុក្ខជាតមិ ៅនង ឹ ែី នង ិ ស្តុក្អាហា - ស្ស្ូបទឹក្ និងអំបិលខ្និជពីែីមៅឲ្យមែើេនឹងស្ែឹក្ ខ្. មែើេ សាច់ឈ - គ្រទគ្រទង់ស្នាក្ស្ែលមៅមលែ ើ ី - ែឹក្នទ ំ ឹក្ និងអំបិលខ្និជពី ឬស្មៅឲ្យស្ែក្ ឹ - មែើេខ្ែះស្តុក្អាហា អំមៅ…) ើ ស៊ីអែម ស្សទាប់ឈម ផ្លូអែម សំបកឈ . ើ (ឧទាហ ណ៍: ែំឡង ូ បារាងំ ខ្ទឹេបារាងំ - ជាលកា ិ ស្ខា ំ ន ់ បស្់មែើេ ុក្ខជាតគ ិ ឺ បាែស្ ់ នស្ន(ំ ស្ុស្ី ឡេ នង ិ នូស្អេ) • ស្ុីស្ឡេ មាននទីែឹក្នទ ំ ឹក្និងអំបិលខ្និជ ពឬ ី ស្នេមែើេមៅ ស្ែឹក្ ុក្ខជាតិ។ • នូស្អេ មាននទីែឹក្នអា ំ ហា មៅគ្រគបម់ កាស្ិកាស្ែលេិនបានម្ាើ ស្មស្ ី មំ ោគ។ • ស្ុីស្ឡេនិងនូស្អេ នលិតមែញពីស្ស្ទាបម់ េ។ គ. ស្ែក្ ឹ ខាាតទ ់ ទឹងស្ែឹក្ ុក្ខជាតិអង់ស្យូ ស្ស្ែេ បង្ហាញឲ្យម ើញមាន 3 ស្ស្ទាបគ ់ ឺ: - ស្ស្ទាបម់ អពស្ី ឌេមលើ-មគ្រកាេ : កា ពា ស្ែក្ ឹ ុក្ខជាតព ិ ីកា បះ ទងគិែ និងមានស្តូមាតស្គ្រមាប ់ បណូ ត ឧស្ម័ន។ ឈែព៊ីអែមឈ ើ ស្សទាប់បោ ៊ីសាត ឈោសិោ ោាត ស្សទាប់ឈសាពោត ឈែព៊ីអែមឈស្ោម - ស្ស្ទាបបា ូ ល ់ លស្វ ី ត: មានក្ែ ូបាែស្ស្ែលនទុក្ក្ែ ភ ី ។ វាមាននទី ស្ំខានក្ ា មណើ ស្មីស្ំមោគ មែើេបីបមងកត ើ ស្វ តុតុស្ រាី ងគ។ ់ ុ ងែំ - ស្ស្ទាបម់ ស្វែត: មានស្ នស្ស្ុស្ី ឡេ នែូស្អេ នង ិ នធខ្យល។ ់ វា មាននទីែឹក្នទ ំ ឹក្ អំបិលខ្និជ និងអាហា មៅគ្រគបម់ កាស្ិកានន ុក្ខជាតិ។ 1.2 ស្ រាី ងគបនតពជ ូ - ស្ រាី ងគបនតពូជ បស្អ ់ ង់ស្យូស្ស្ែេគផ្ក ឺ ក។ - ស្នាក្មនសងៗ បស្់ផ្កកគឺ: • គ្រតបក្ផ្កក • ស្ស្ទាបផ្ក ់ ក • ក្ញ្ុ ំមក្ស្ មមមល មានពី ស្នាក្គឺ មបាែក្លំអង និងទងមក្ស្ មមមល • ក្ញ្ុ ំមក្ស្ ញី មានបីស្នាក្គឺ ស្ទិែមាត ក្មក្ស្ ញី និងអូស្ែ (នទុក្ អូែុលេួយឬមគ្រែន ើ )។ 1.3 ែំមណើ លអ ំ ង - ែំមណើ លអ ំ ងមានពី ស្បបគឺ: • ស្ា័យែំមណើ លំអង ឬែំមណើ លំអងឯង គឺជាកា មនទ គ្រាបល ់ ំអង ពីមបាែក្លំអងននមក្ស្ មមមលមៅមលើស្ទិែមាតននមក្ស្ ញី ក្ាុង ផ្កកស្តេួយ មលើមែើេស្តេួយ។ • ែំមណើ លំអងកាតគ ់ ឺជាកា មនទ គ្រាបល ់ ំអងពីមបាែក្លំអងននមក្ស្ មមមលមៅមលស្ ទិ មាតននមក្ស្ ញក្ ា ក មនសងាា មៅមលមើ ែើេ ើ ែ ី ុ ងផ្ក ស្តេួយឬមែើេមនសងាា ក្ាុងគ្របមភទស្តេួយ។ - ែំមណើ លំអងអាែគ្របគ្រពឹតតមៅមោយស្វ ទឹក្ ខ្យល ់ បក្សី េនុស្ស គ្របមែៀែ គ្រជឹង នង អិ ( ុ មំ មេអមំ ៅ)។ ិ ស្តាលត - ែំមណើ លំអងស្ិបបនិេិមត ជាកា មនទ គ្រាបល ់ ំអងពី ុក្ខជាតិេួយមៅ មលើស្ទិែមាត ុក្ខជាតិេួយមទៀតមោយេនុស្ស មែើេបីបង្ហកត ់ ុក្ខជាតិ ពមិ ស្ស្ៗស្ែលមគែង់បាន។ ឧទាហ ណ៍: ស្តាលអិតអាែនគ្រំ ាបល ់ ំអងបានមោយកា ទាក្់ទាញ បស្ផ្ក ់ ក ។ មពលបានម ញ ើ ផ្កកមានពណ៌ស្ស្ស្់ នង ិ ក្ែន ិ គ្រក្អូបស្តា លអិតមៅទំមលើផ្កក មោយគ្រតែុស្នឹងមបាែក្លំអង មហើយក្៏គ្រតូែគ្រាប ់ លំអងមរាយពាស្មពញខ្ែួន។ មៅមពលស្តាលអិតមៅ ទំមលើផ្កកេួយ មទៀតគ្រាបល ់ អ ំ ងស្ែលមៅជាបន ់ ង ឹ ខ្ែួន បស្់វា បស្់ផ្កកមនះ។ ក្តុ ទិ មាត ៏ ែ ក្ម់ លស្ ើ ែ 2. កា បនតពជ ូ បស្អ ់ ង់ស្យូស្ស្ែេ 2.1 ក្ណ ំ គ្រាបល ់ អ ំ ង(ក្ណ ំ េគ្រី ក្ូស្ប) ក្ាុងមបាែក្លំអងននមក្ស្ មមមល មានស្បអាបែូអុីតស្ែលមក្ើត មឡង ើ នេែស្ំ ណក្មេយូស្ ។ ស្បនេ ី ួយៗស្ែក្ខ្ែួនេួយែង នេ ែំស្ណក្េីតូស្ មហើយលូតលាស្់ជាគ្រាបល ់ ំអង។ គ្រាបល ់ ំអង នីេួយៗមាននណាយូអាបែូអុីតពី គឺ នណាយល ូ ូតលាស្់ និងនណាយូបនត ពូជ។ ីរ ង 2.2 ក្ំណថង់អំគ្របយ ុ និងកាស្េតញី អូែុលមៅក្ាុងអូស្ែ។ ក្ាុងអូែុលមានមកាស្ិកាមេ1(មេហាកស្ប ូស្ត ុី ) ស្ែលមាន2nគ្រក្ូេូស្ូេ បាន ងែំស្ណក្មេយូស្បមងកើតបានស្បអាបែូ អុត ី 4 ស្ែលស្ប3ង្ហប។ ់ ស្ប1មៅស្លបា ់ ន ងែស្ំ ណក្េត ី ូស្3ែង បនតបនទបប ់ មងកើតបានជាថង់ក្ណ ំ េួយ (កាស្េតូភត ី ញេ ី ួយ ឬថង់អគ្រំ បរី យុងេួយ) ស្ែលមានមកាស្ិកា7 ស្តមាននណាយូ8។ មកាស្ិកា្ំេួយ មៅែំក្ណ្ត ត លមាននណាយូពី គឺនណាយូបូស្ល។ អូអូស្ស្ារ1ឬកាស្េតញី1 មៅែមនែះស្ុស្ី ណស្ុត ី 2 បូត3។ នង ិ មៅបូលមាខងមទៀតមានមកាស្កា ិ អង់ទី 2.3 កា បងកក្ំមណើត + គ្រាបល ់ អ ំ ងេន ិ ស្េនជាកាស្េតមមមលមទ។ មៅមពលគ្រាបល ់ អ ំ ង តុែក្់មលើស្ទិែមាត វាក្៏ែុះពនែក្មឡើងមហើយពនែូតខ្ែួនចាក្់ែូលមៅ ក្ាុងក្មក្ស្ ញី ហូតែលអ ់ ូែុល។ + នណាយូទាង ំ ពី បស្់គ្រាបល ់ ំអងម្ាើែំមណើ នេបំពង់លំអង៖ • នណាយូទី1: មៅខាងែុងបំពង់លំអង ហាក្់បីែែ ូ ជា អាក្ែឹក្ន ំ ែំមណើ កា លូតលាស្ប ់ ព ំ ង់លអ ំ ង មហើយ លាយបាតម់ ៅែិញ។ • នណាយូទី2: ស្ែក្ខ្ែួននេេីតូស្1ែង បមងកើតបានស្ស្ែមាតូស្ូអុីត2 ស្ែលាមនផ្កែស្ស្ល។ + មៅមពលបព ំ ងលអ ំ ងមៅបះនង ឹ ថង់ក្ណ ំ អូែុល ស្ស្ែមាតូស្ូអុីត ទាង ំ ពី ក្៏ែូលមៅក្ាុងថង់ក្ំណ។ • ស្ស្ែមាតូស្ូអត ុី េួយ ក្ាុងែមំ ណ្តេស្ស្ែមាតូស្ូអត ុី ទាង ំ ពី ែូលបងក ក្ំមណើតជាេួយអូអូស្ស្ារ ឬកាស្េតញី បមងកើតបានស្ុីក្ូត (2n)។ ីរ ុង។ ស្ុីក្ូតលូតលាស្់មៅជាអំគ្របយ • ស្ស្ែមាតូស្ូអត ុី េួយមទៀត លាយជាេួយនណាយូបូស្ល បមងកើតបាន អាលប រ ស្េនគ្រទីបូ អុ ែ ីត(3n) ់ ុយ (អង់ែូស្ស្ែេ)។ ស្ែលនទុក្អាហា បំ ុង បស្់គ្រាប ់ • ុក្ខជាតិអង់ស្យូស្ស្ែេ មានកា បងកក្ំមណើតពី ែងក្ាុងមពលស្តេួយ មៅថ្នកា បងកក្ំមណើតមទា។ ីរ ុង ុក្ខជាតមា • អគ្រំ បយ ិ ពនែក្ឬស្។ ិ ន ក្ូទមី លែុង ពនែក្មែើេ នង • អង់ស្យូស្ស្ែេស្តុក្អាហា ីរ ុង ហូតែលអ ស្គ្រមាបែ ់ ិញ្ឹេអំគ្របយ ់ ំគ្រប ីរ យុងអាែនលត ិ អាហា មោយខ្ែួនឯងបាន។ ីរ ុង និងអង់ែូស្ស្ែេ។ • គ្រាបមា ់ នស្ំបក្គ្រាប ់ អំគ្របយ 2.4 ែែតជីែតិ បស្់ ុក្ខជាតមា ិ នផ្កក + ស្ប ូភីត ជាទគ្រេង់នន ុក្ខជាតិស្ែលនលិតស្ប។ + កាស្េតូភីត ជាទគ្រេង់នន ុក្ខជាតិស្ែលនលិតកាស្េត។ + កា ឆ្លែស្ក្ ូ ត ់ មំ ណើតននស្ប ភ ី នង ិ កាស្េតូភត ី ឆ្ែងកាតែ់ គគអាបែូអុត ី (n) និងែគគឌីបូ អុ ែ ីត(2n)។ • ែគគអាបែូអុត ី (n) គមឺ េយូស្ • ែគគឌីបូ អុ ែ ីត(2n) គឺកា បងកក្ំមណើត 3. មគ្របៀបម្ៀបេូណូក្ូទីមលែូន និងឌីក្ូទីមលែូន + លក្ខណះែូែាា • ជាគ្របមភទ ុក្ខជាតិអង់ស្យូស្ស្ែេ • មានផ្កកជាស្ រាី ងគមភទ និងមានគ្រាបកា ់ ពា មោយស្ំបក្។ + លក្ខណះខ្ុស្ាា េូណូក្ូទមី លែូន ឌក្ ី ូឌមី លែូន • គ្រាបមា ់ នក្ូទីមលែុង1 • គ្រាបមា ់ នក្ូទីមលែុង2 • ផ្កកមាន3ស្ស្ទាប ់ ឬពហុ • ផ្កកមានស្ស្ទាប4់ ឬ5 • ស្ែក្ ឹ មានគ្រទនុងស្ស្ប គុណនង ឹ 3 • ស្ែក្ ឹ មានគ្រទនុងស្បក្ស្ខ្ាង • មែើេមានបាែស្ ់ នស្ន ំ • មែើេមានបាែស្ ់ នស្ន ំ ស្ថិត • ឬស្ស្ស្ែ • ឬស្ស្ក្ែ ស្ថត ិ មៅរាយបាយ មៅជា ងាង ់ 4. នលគ្របមោជន ៍ បស្់ ុក្ខជាតមា ិ នគ្រាប ់ + ជាគ្របភពអាហា ស្គ្រមាបេ ់ នុស្ស និងស្តា + ឱស្ថស្គ្រមាបព ់ ាបាលជំងឺ + មគ្រគឿងស្ណ ំ ង់ នង ិ មគ្រគឿងស្ង្ហា េឹ + គ្របភពមគ្របងស្គ្រមាបម់ គ្របើគ្របាស្់ + គ្របភពស្គ្រមាបន ់ លត ិ គ្រក្ណ្តត ់ ឬស្ នស្អមំ បាះ + គ្របភពស្គ្រមាបន ់ លិតគ្រក្ោស្ + ជ័ មៅស្រូអាែយក្មៅម្ាើជា ក្ង់ ថយនត និងស្មាា ៈមគ្របើគ្របាស្់ មនសងៗមទៀតស្ែលបមគ្រេើឲ្យមស្ែក្តីគ្រតូែកា បស្់េនុស្ស។ ស្ណ ំ ួ -ែមេែើយ 1. មតើមគស្មាគល ់ ុក្ខជាតិឌីក្ូទីមលែូនបានមោយស្វ អាី? 2. មតើមនាតជា ុក្ខជាតិេូណូក្ូទីមលែូន ឬឌីក្ូទីមលែូន? ពីមគ្រពាះអា? ី 3. ក្. ែូែមេតែស្ែលមៅថ្នកា បងកក្ំមណើតមទា? ខ្. ែូ ម ៀបរាបម់ ោយស្មងខប ពីកា បងកក្ំមណើតមទា បស្់ ុក្ខជាតិ មានផ្កក។ 4. ក្. ែូែមេតែស្ែលមៅថ្នស្ប ូភីត? កាស្េតូភីត? ខ្. មតើកា ឆ្លែស្់ក្ំមណើត វាងស្ប ូភីត និងកាស្េតូភីតឆ្ែងកាតែ់ គគ អាខ្ ី ែះ? គ. មតើមានបាតុភូតអាីខ្ែះ មក្ើតមឡើងមៅែំណ្តក្់ចាបម់ នតើេ ននែគគ នេ ី ួយៗ? 5. មតើែំណុះគ្រាបល ់ ំអងគ្របគ្រពឹតតមៅែូែមេតែ ស្ទិែមាត? មគ្រកាយពីវាតុែក្់មលើ