Iba’t Ibang Paraan ng Pagbasa o Pagsusuri ng Panitikan: • • • masinsing pagbasa (o close reading) kontekstuwal na pagbasa (o contextual reading) aplikasyon ng teorya o lenteng pampanitikan. Tatlong Aspekto ng Isang Tekstong Pampanitikan: 1) LOOB • Ang masinsing pagbasa ay ang pagtukoy sa mahahalagang impormasyon, detalye, o katangian ng tekstong pampanitikan. • Sa pahapyaw na pagmalas sa teksto, puwedeng mapansin na ang ilang aspekto nito: ang pamagat, pangalan ng awtor, taon o petsa ng paglilimbag, anyo ng panitikan (kung tula, prosa, dula, at iba pa), haba, wikang ginamit. • Sa unang pagbasa naman, maaari nang matukoy ang paksa at tema. • Sa masinsing pagbasa, puwede nang suriin ang mga pangunahing elemento ng teksto. 2) LIGID • Ang pagbasang kontekstuwal naman ay ang pagsasaliksik ng mga konteksto na puwedeng iugnay sa teksto, pasiglahin ang pagbasa, at bumuo ng interpretasyon tungkol sa akda. • Tinutukoy ng “ligid” ang “kabuuang pook paikot sa isang bagay” • Ang salita ay may anyong “kaligiran” na ang isang kahulugan ay “kalagayan o pook para sa isang gawain”. • Ang ligid o kaligiran ng tekstong pampanitikan, kung gayon, ay may kinalaman sa mga detalye at pangyayaring labas at lampas sa mismong teksto ngunit mahigpit pa ring nakaugnay dito. Maaaring tumukoy ito sa mga impormasyon tungkol sa paglikha, paglaganap, at pagtanggap ng teksto. Mangyari pa, inaasahan sa mambabasa magpursigeng magsaliksik ng mga konteksto. May iba pang kontekstong puwedeng ungkatin para sa mas produktibong pagbasa at pagdanas sa teksto: • Konteksto ng awtor o Sinasaliksik ang kaligirang biyograpikal ng awtor upang makapaghain ng posibleng motibasyon o intensiyon sa pagsulat ng akda. o Maaaring tiyakin ang mga aspekto ng kaniyang identidad tulad ng kasarian, lahi, etnisidad, uri upang itanghal ang iba’t ibang aspekto ng kaniyang sinulat. • Konteksto ng teksto o May materyalidad ang tekstong pampanitikan. Ito ay nilikha, pinalaganap, at kinonsumo. Maaaring alamin ang kasaysayan ng paglalathala ng teksto. • Konteksto ng tradisyong pampanitikan o Ang tradisyong pampanitikan, sa malawak na pagpapakahulugan, ay tumutukoy sa mga katangian o kumbensiyong pampanitikan na nilinang ng mga awtor o kilusan at tinularan ng iba pang manunulat. • Konteksto ng mambabasa o May dalawang pangkat ng mambabasa ang tinutukoy dito—ang mambabasa noong panahong lumitaw ang teksto, at ang mambabasa sa kasalukuyan. ✓ Tungkol sa mga mambabasa noon, maaaring alamin kung kanino posibleng inilaan ng awtor ang kaniyang akda. ✓ Tungkol sa mga mambabasa ngayon, maaaring maging malay sa proseso ng pagbasa at paglimian kung paanong ang mga paniniwala, pagpapahalaga, uri, edad, kasarian, seksuwal na oryentasyon ay nakakaapekto sa pagtugon sa teksto. Maaari ring suriin kung paanong ang mga panlipunan at pangkulturang konteksto sa panahon mo ay nagkakabisa sa pagbasa. • Konteksto ng wika o Bago pa man sinulat ang isang akda, nariyan na ang wika at naitatakda ang mga posibleng kahulugan ng mga salita at pahayag sa isang tekstong pampanitikan. 3) LALIM • Karaniwang tumutukoy ang “lalim” sa sukat mulang ibabaw hanggang sa pinakamalayong bahagi paibaba. • Ang aplikasyon ng teoryang pampanitikan ay tumutukoy sa paglalapat ng isang lawas ng mga konsepto at kaisipan, o iyong tinatawag na ngang teorya, sa pagsusuri ng tekstong pampanitikan. LOOB 1. Sa unang malas sa teksto, ano-anong impormasyon ang matutukoy tungkol dito? • Sa unang malas sa teksto, maaaring matukoy na ang teksto ay may kinalaman sa konsepto ng "loob". Maaaring naglalarawan ito ng kahulugan, kahalagahan, at implikasyon ng loob sa konteksto ng panitikan. 2. Sa unang pagbasa, ano ang lumilitaw na paksa at tema ng teksto? • Sa unang pagbasa, ang lumilitaw na paksa at tema ng teksto ay ang "loob". Ang teksto ay malamang na sumasaklaw sa mga pag-aaral at pagsusuri sa konsepto ng loob, kung paano ito nailalarawan sa panitikan, at kung ano ang iba't ibang kahulugan o mga dimensyon nito. 3. Sa mas masinsing pagbasa, ano-ano ang mga detalye batay sa anyong pampanitikang kinabibilangan ng teksto? • Sa mas masinsing pagbasa, maaaring matukoy ang mga detalye batay sa anyong pampanitikang kinabibilangan ng teksto. Maaaring tukuyin ang mga halimbawa ng mga tula, kuwento, nobela, o iba pang uri ng panitikan na naglalarawan ng loob bilang pangunahing temang tinatalakay. Maaaring may mga pag-aaral din na binanggit na sumusuri sa mga diskurso, estruktura, o estilo na ginagamit upang maipahayag ang konsepto ng loob sa mga akda. 4. Ano pa ang ibang kapansin-pansing katangiang tekstuwal? • Iba pang kapansin-pansing katangiang tekstuwal ay maaaring kinabibilangan ng tono o damdamin ng teksto, halimbawa ng mga matalinghagang pahayag na ginamit, o paggamit ng iba't ibang uri ng pananalita o estilo ng pagsusulat na nagbibigay ng kakaibang katangian sa teksto. Maaaring tukuyin ang mga elemento ng panitikan tulad ng mga simbolismo, imaherya, o mga tauhan na nagbibigay ng dagdag na komplikasyon o kahulugan sa tema ng loob. LIGID Konteksto ng Awtor 1. Ano-ano ang mga datos tungkol sa buhay ng awtor—edad, edukasyon, rehiyong pinagmulan, kasarian, seksuwal na oryentasyon, lahi, uri? 2. Ano-ano ang iba pang sinulat ng awtor? 3. Ano-ano ang mga paniniwala o pagpapahalaga niyang lumilitaw sa mga sinulat niya? 4. Ano-ano ang iba pang nagawa ng awtor sa panitikan o sa lipunan? Kontekstong Pangkasaysayan, Panlipunan, at Pangkultura 1. Kailan naisulat o nailathala ang akdang pampanitikan? • Ang gabay na ito ay mula sa artikulo ni Galileo Zafra. Ngunit, hindi nakasaad sa impormasyon na ibinigay ang eksaktong petsa ng pagsulat o paglathala ng akdang pampanitikan na binanggit sa artikulo. Upang malaman ang eksaktong petsa ng akdang pampanitikan, kailangan suriin ang pangunahing sanggunian o tekstong pinagmulan ng artikulo ni Galileo Zafra. 2. Ano-ano ang mahahalagang pangyayaring pangkasaysayan, panlipunan at pangkultura noon? • Ang mga mahahalagang pangyayaring pangkasaysayan, panlipunan, at pangkultura na nagaganap noon ay maaaring magkakaugnay sa konteksto ng akdang pampanitikan. Ito ay maaaring mga pambansang pagbabago, politikal na kaganapan, sosyal na kilusan, pagbabago sa mga kultural na paniniwala at pamantayan, o anumang iba pang mahahalagang pangyayari sa kasaysayan, lipunan, at kultura noong panahon ng pagsulat ng akda. 3. Paano maaaring nasasangkot ang teksto sa mga pangyayaring ito? • Ang teksto ay maaaring nasasangkot sa mga pangyayaring pangkasaysayan, panlipunan, at pangkultura noon sa pamamagitan ng paglalarawan, pagsasalaysay, o pagtalakay sa mga tema at isyu na kaugnay ng mga pangyayaring ito. Ang mga detalye, pagsipi, o mga kontekstong historical at cultural na ibinahagi sa teksto ni Galileo Zafra ay maaaring magpakita ng kanyang pagkakasangkot at pagsasalarawan sa mga pangyayaring ito. Ang pag-unawa sa mga pangyayaring ito ay maaaring magdulot ng mas malalim at makabuluhan na interpretasyon ng teksto. Konteksto ng Teksto 1. Ano ang kasaysayan ng paglalathala ng teksto? Hal. may ibang bersiyon ba ito; salin lang ba; bahagi ba ito ng serye o ng mas mahabang teksto? • Ang kasaysayan ng paglalathala ng teksto ay maaaring maipaliwanag sa pamamagitan ng konteksto ng artikulo ni Galileo Zafra. Kailangan nating magkaroon ng mas malalim na kaalaman sa artikulo na ito upang matukoy ang kasaysayan ng paglalathala ng teksto. Ang teksto ay maaaring isang bagong pagsulat na nailathala para sa artikulong ito, isang bersiyon o salin ng ibang teksto, bahagi ng isang serye, o bahagi ng isang mas mahabang teksto. 2. Ano-ano ang mga pinagmulan (sources) ng teksto? • Ang mga pinagmulan o sources ng teksto ay maaaring hindi eksplisit na binanggit sa gabay na ito. Ngunit, maaaring maging mga sanggunian, pananaliksik, o iba pang mga akda na nagbigay ng impormasyon o kinalaman sa teksto na sinulat ni Galileo Zafra. Mahalagang suriin ang mga sanggunian at pinagmulan ng awtor upang mas maunawaan ang batayan ng kanyang pagsulat at ang impormasyong kanyang ibinahagi. 3. Ano ang relasyon ng teksto sa iba pang teksto? Umaalingawngaw ba rito ang wika o ang mga idea ng ibang teksto? • Ang relasyon ng teksto sa iba pang teksto ay maaaring magpakita ng mga pag-uugnay at pagkakaugnay ng mga ideya, paksang tinatalakay, o wika na ginagamit. Maaaring umalingawngaw ang wika o mga ideya ng ibang teksto sa teksto ni Galileo Zafra, kung nagbibigay siya ng pagsipi, sumasang-ayon, o nagkakaroon ng diskurso sa mga naunang akda o pananaliksik. Ang pagsusuri sa mga salaysay at argumento ng iba pang teksto ay maaaring makatulong sa pag-unawa at pagpapahalaga sa teksto ni Galileo Zafra. Konteksto ng Tradisyong Pampanitikan 1. Sa anong tradisyong pampanitikan maaaring iugnay ang teksto? • Ang teksto ay maaaring iugnay sa tradisyong pampanitikan na tinatawag na "modernong panitikan" o "bagong panitikan." Ang modernong panitikan ay isang tradisyon na naglalayong sumalamin sa mga pagbabago at pagsulong ng lipunan at kultura sa modernong panahon. Ito ay nagtatampok ng mga bago at hindi pangkaraniwang mga istilo, pagsasalaysay, at paksang tinatalakay sa panitikan. 2. Paano mailulugar ang teksto sa tradisyong ito? • Ang teksto ay maaaring maipasok sa tradisyong pampanitikan na ito sa pamamagitan ng pagsusuri sa mga elementong moderno nito. Maaaring suriin ang istilo ng pagsulat, paggamit ng wika, estruktura ng kuwento, at pagtalakay sa mga temang kaugnay ng kasalukuyang lipunan at kultura. Ang paglugar sa tradisyong ito ay nagpapakita ng pagiging kasapi ng teksto sa modernong pag-unlad ng panitikan. 3. Sumusunod lamang ba ang teksto sa tradisyon o lumilihis siya dito? Ano ang layunin ng paglihis na ito? • Hindi lamang sumusunod ang teksto sa tradisyon, maaaring lumihis o magpakita ng mga pagbabago at hindi pangkaraniwang mga elemento. Ang layunin ng paglihis na ito ay maaaring magsilbing pagbabago o pagpuna sa tradisyonal na mga pamamaraan ng pagsusulat o pagsasalaysay. Maaaring nais ng awtor na magdulot ng bago at kakaibang karanasan sa mga mambabasa, magbigay ng iba't ibang perspektibo, o magsaad ng mga isyung pangkasalukuyan na nais niyang bigyang-diin. Ang paglihis na ito ay nagpapakita ng kahandaan ng teksto na umangkop sa mga bagong hamon at pagbabago sa panitikan. • Konteksto ng Mambabasa 1. Sino ang madla o mambabasa ng teksto? • Ang madla o mambabasa ng teksto ay maaaring iba't ibang mga indibidwal na nagbabasa nito. Hindi maaaring tiyak na sabihin kung sino ang eksaktong mambabasa ng teksto nang walang malinaw na konteksto o impormasyon tungkol sa kanyang target na madla. 2. Ano ang kasaysayan ng pagbasa o pagtatanghal ng teksto? Paano kaya tinanggap o binasa noon ang teksto? • Ang kasaysayan ng pagbasa o pagtatanghal ng teksto ay maaaring maging iba-iba depende sa panahon at konteksto ng pagsulat nito. Maaaring tinanggap o binasa noon ang teksto sa iba't ibang paraan, depende sa mga kasanayan, pananaw, at kultura ng mga mambabasa noong panahon na iyon. Ang mga pamamaraan ng pagbasa at interpretasyon ay maaaring magbago sa paglipas ng panahon, kasabay ng pag-unlad ng mga teorya at kontekstong pampanitikan. 3. Ano ang karanasan mo sa pagbabasa? • Ang karanasan ng bawat indibidwal sa pagbabasa ay maaaring ibaiba. Ito ay maaaring maging isang proseso ng pag-aaral, paglilibang, pagpapalawak ng kaalaman, pag-akit ng emosyon, o paghahanap ng kasiyahan. Ang karanasan ng pagbabasa ay maaaring magbago depende sa interes, personal na karanasan, at pangangailangan ng mambabasa. 4. Paanong nakaaapekto ang pagpapahalaga, paniniwala, kasarian, uri, edad, seksuwal na oryentasyon mo sa pagbabasa mo ng teksto? • Ang pagpapahalaga, paniniwala, kasarian, uri, edad, at seksuwal na oryentasyon ng mambabasa ay maaaring magkaroon ng epekto sa pagbabasa ng teksto. Ito ay maaaring magbunsod ng pagkakakilanlan, emosyonal na reaksiyon, o pagkakaroon ng iba't ibang perspektiba sa mga isyung binibigyang-diin ng teksto. Ang mga katangian ng mambabasa ay maaaring maging salik sa interpretasyon at pag-unawa ng teksto. 5. Paano ka naaapektuhan ng mga pangkasaysayan at panlipunang konteksto ng panahon mo sa iyong pagbabasa? • Ang mga pangkasaysayan at panlipunang konteksto ng panahon ng mambabasa ay maaaring makaapekto sa kanyang pagbabasa ng teksto sa pamamagitan ng pagbibigay ng konteksto, pagpapalawak ng kaalaman sa kasaysayan at lipunan, at pagkakaroon ng iba't ibang perspektiba. Ang mga pangyayari sa lipunan, mga isyung panlipunan, at mga pagbabago sa kultura ay maaaring humubog sa pag-unawa at pagtanggap ng mambabasa sa teksto, at maaaring magdulot ng kritisismo, reaksiyon, o pagkilala sa kahalagahan ng teksto sa kasalukuyang panahon. LALIM 1. Paano puwedeng ilapat sa teksto ang angkop na teoryang pampanitikan na alam mo? • Ang pag-aalok ng angkop na teoryang pampanitikan sa teksto ay nakasalalay sa mga elemento, estilo, tema, at iba pang bahagi ng teksto. Halimbawa, kung ang teksto ay naglalaman ng malalim at kompleksong mga tauhan at paglalarawan ng karanasan ng tao, maaaring maging kaugnay ang teoryang psychoanalytic na binuo ni Sigmund Freud na naghahalaga sa mga kahalagahan ng subconscious mind at mga sikolohikal na pagkakaugnay ng mga karakter. Ang mga teoryang tulad ng feminist, marxist, o postcolonial ay maaaring magamit upang tukuyin ang mga pagsasalaysay ng kapangyarihan, kasarian, klase, at kolonyalismo na lumalabas sa teksto. 2. Paano puwedeng ilapat ang lenteng Filipino sa teksto? • Ang pagsasama ng lenteng Filipino sa teksto ay maaaring magbigay ng dagdag na konteksto at kahulugan sa mga mambabasa. Sa pagsasama ng lenteng Filipino, maaaring magkaroon ng pagsasaalang-alang sa mga katutubong salita, kultura, at karanasan ng mga Pilipino. Maaaring magdulot ito ng pagkakakilanlan at pagkaugnay ng mga mambabasa sa mga temang pambansa o lokal na naglalarawan ng kanilang mga karanasan at kamalayan bilang mga Pilipino. a. Ano ang lugar ng tekstong ito sa kasaysayan ng panitikang Filipino at ano ang ikinatatangi nito? • Ang lugar ng teksto sa kasaysayan ng panitikang Filipino ay maaaring magkaroon ng partikular na konteksto depende sa oras at konteksto ng pagsulat. Ang kanyang ikinatatangi ay maaaring makipag-ugnayan sa mga pangyayari sa kasaysayan, mga isyung panlipunan at pangkultura ng panahon, o maaaring magpakita ng mga bago o hindi pangkaraniwang estilo at nilalaman sa panitikan. b. Ano ang posibleng datíng ng teksto sa mambabasang Filipino sa kasalukuyan? Ano-ano sa kaniyang danas at pagpapahalaga, kasaysayan at lipunan ang maaaring humubog sa pagtanggap niya sa teksto? • Ang posibleng datíng ng teksto sa mambabasang Filipino sa kasalukuyan ay maaaring maging malawak at iba-iba. Ang mambabasa ay maaaring magdulot ng iba't ibang reaksiyon at interpretasyon depende sa kanyang mga personal na karanasan, pagpapahalaga, at konteksto. Ang teksto ay maaaring magbunsod ng pag-aalala, pagsusuri, o pagbabago ng pananaw ng mambabasa sa mga isyung kasalukuyang kinakaharap ng lipunan at kultura. c. Paano nag-aambag ang teksto sa kapakanan ng Filipino bilang ganap na tao? • Ang teksto ay maaaring nag-aambag sa kapakanan ng Filipino bilang ganap na tao sa pamamagitan ng pagbibigay ng kaalaman, pagpapalawak ng kamalayan, pagbibigay ng mga pagsasalaysay at karanasan na nagbibigay ng ugnayan at pagkakakilanlan. Maaaring maghatid ito ng emosyonal na pag-akit, pagpapalalim ng kaisipan, at pagpapahalaga sa sarili, kultura, at identidad.