БД 52-101-04
УГСАРМАЛ-ЦУТГАМАЛ ТӨМӨР БЕТОН БҮТЭЭЦИЙН
ЗУРАГ ТӨСӨЛ ЗОХИОХ ЗААВАР
1. ЕРӨНХИЙ ЗААЛТ
1.1. Энэхүү дүрмийг хүнд, нэн хүнд, хөнгөн дүүргэгчтэй, халуун болон хүчил, шүлтэд
тэсвэртэй бетоноор бүтээц, эдлэхүүн цутгахад баримтлана. Усан дор, мөн цацаж
бетондох түүнчлэн угсармал бетон, төмөрбетон эдлэхүүнийг барилгын талбайд
бэлдэх, угсармал эдлэхүүний уулзвар залгааг бетондоход ашиглана.
1.2.
Бетон, төмөрбетоны ажил гүйцэтгэхэд энэ дүрмээс гадна улсын стандарт (УСТ)
ба барилгын зохион байгуулалт, барилгын аюулгүйн техник, тусгай төрлийн
барилгын ажил (гүүр, онгоцны буудал, усан техникийн барилга гэх мэт) гал түймрийн
аюулгүйн дүрэм зэрэг холбогдолтой БНбД түүнчлэн барилга зохион байгуулалтын ба
ажил гүйцэтгэх төсөл зохиох зааврыг дагаж мөрдөх ёстой.
1.3.
Бетон, төмөрбетон эдлэхүүн бэлтгэхэд хэрэглэх материал, тэдгээрийг хүлээн
авах, турших журам мөн тээвэрлэх хадгалах арга нь холбогдох УСТ, ТН-ийн
шаардлагыг хангаж байх ёстой.
1.4.
Цутгамал бетон, төмөрбетоны ажлыг гүйцэтгэхдээ үйлдвэрлэлийн процессыг
бүхий л боломжоор бүрэн механикжуулж давтан хэрэглэх угсармал хэвэнд томсгож
бэлдсэн бэлэн арматурыг шууд угсран, хагас автомат буюу механикжсан
ажиллагаатай бетоны узеллээс таваарын бетон хольцыг бэлнээр авч цутгахыг
эрхэмлэвэл зохино. Түүнчлэн бетон хольцын бат бэх, хөдөлгөөнт чанар, нягт хүйтэн
тэсвэршил болон бусад үзүүлэлтүүд нь зураг төсөлд заасан нөхцөл шаардлагыг
хангасан байх ёстой.
2. ХЭВ ХАШЛАГЫН АЖИЛ
Үндсэн шаардлага
2.1.
Хашлага нь дараах үндсэн шаардлагыг хангаж байвал зохино. Үүнд:
- зохих бат бэх, тогтворын нөхцлийг хангаж технологийн ачааллыг (хэвэнд ирэх
ачааллыг 1-р хавсралтаас үз) даах чадвартай байх;
- хашлагыг ус шингээлт багатай материалаар хийх ба хэв нь зөв хэлбэр, нарийвч
хэмжээтэй байхаас гадна, угсрахад хурдан хялбар, бетон болон хэвийг эвдэхгүй
амархан задалж болохоор байх;
- арматурыг байрлуулж, бетон цутгаж нягтруулахад төвөгггүй байх;
- бүрдэл хэсгүүд нь хоорондоо зай завсаргүй нийлж байх;
- бетоныг халаахад үүсэх хашлагын тэлэлтийг зохицуулах тохируулагчтай байхаас
гадна бетоныг цутгах явцад хашлагыг нэмж угсрах боломжтой байх зэрэг болно.
Ямар ч бүтээц, эдлэлийг цутгахад хэмжээг өөрчилж болох, ижилтгэсэн загварын
төрөлжүүлсэн хашлага ашиглахыг эрхэмлэвэл зохино. Муруй гүдгэр (эсрэг, эерэг)
гадаргатай барилга байгууламж болон нэг загварын бус бүтээц эдлэхүүнийг газар
дээр нь угсрах хашлагаар (нэг удаа ашиглах) цутгахыг зөвшөөрнө.
2.2.
Хашлагыг ажил гүйцэтгэх төслийн (АГТ) дагуу байрлуулах ёстой.
2.3.
Зөвхөн зураг төсөлд тийнхүү заасан нөхцөлд л цутгах бүтээцийн босоо
арматурт нь бэхэлж байрлуулах дүүжин хашлагыг ашиглаж болно.
2.4.
Урьдчилан хүчитгэсэн төмөрбетон эдлэхүүний хэв, тулгуурын уртын хэмжээг
тогтоохдоо шахалтаас үүсэх богиносолтыг бодолцвол зохино.
2.5.
Хүйтний улиралд хэрэглэх хэв нь дулаалах болон халаах хэрэгсэл байрлуулах
боломжтой байх ёстой.
2.6.
Манай орны барилгын үйлдвэрлэлд ашиглагдаж болох хашлагын үндсэн төрөл,
хэрэглэх хүрээг 1-р хүснэгтэд үзүүлэв.
1-р хүснэгт
БД 52-101-04
Хашлагын нэр
1
1. Жижиг бамбайт
угсармал хашлага:
а) дахин ашигладаг
б) дахин
ашигладаггүй
2. Том бамбайт
угсармал хашлага
3. Гулгуулж
өндөрлөх хашлага
4. Өргөж өндөрлөх
хашлага
5. Хэвтээ чиглэлд
гулсуулах хашлага
6. Хонгилын хашлага
7. Цом хашлага
Хашлагын нэр төрөл
Үндсэн төрх
Хэрэглэх хүрээ
2
3
Хашлагыг
дахин
хэрэглэхээргүй
болтол
Ойролцоогоор
1-2м2 нь янз бүрийн бүтээц
талбайтай 50 кг-аас илүүгүй эдлэлийг
цутгахад
жинтэй,
салангид давтан ашиглана
бамбайнууд болон холбох
бэхлэх, тулах хэсгүүдээс Нэг загварын бус нарийн
бүрэлдэнэ
төвөгтэй
хэлбэртэй
эдлэхүүнийг
цутгахад
ашиглана
1-2м2 болон түүнээс дээш
талбайтай бамбай, тулаас,
холбоос,
бэхэлгээнээс
Овор
ихтэй
бүтээц,
бүрэлдэнэ. Хэв нь вандан,
эдлэл хана цутгахад
хөлний
тохируулагч
ашиглана
домкрат, хөндөл, баганы
хавчаартай
иж
бүрдэл
болно
Домкратын аралд бэхлэх
давхар (цагираган) бамбай, 15м-ээс өндөр утааны
тавцан, домкрат, шахуургын яндан, резервуар силос
станц
болон
бусад зэрэг
байгууламжид
хэрэгслээс
бүрэлдэнэ. хэрэглэнэ.
Бамбайны
Бүтээцийг бетондох явцад өндрийн
1/550
гэсэн
даацын арматурт тулсан хэмжигдэхүүнтэй налуу
домкратаар
хашлагыг байгууламжийг
цутгаж
үечлэн
татаж
гулгуулж болно
өндөрлөнө
Хувьсах
огтлолтой
бүтээцийг (утааны яндан,
градирен,
силос г.м)
Аралд бэхэлсэн давхар цутгахад
хэрэглэнэ.
бамбай, тавцан, бэхэлгээ Хэвийг
урьдчилж
өргөх
төхөөрөг
зэргээс угсарсан төмөр цамхагт
бүрдэнэ
байрлуулах
өргөгч
төхөөрөмжөөр дээш нь
үелүүлж
өргөж
өндөрлөнө
Энэ хашлагаар хөндлөн
огтлол
ба
радиусын
Каркаст бэхэлсэн (хөдлөх өөрчлөлттэй бүтээцийг
буюу
янги
бэхэлсэн) цутгаж болно. Гэхдээ
бамбайг хэвтээ болон босоо хэвийн уртын 1/1000-ээс
чиглэлд
шилжүүлэх илүүгүй
налалттай
төхөөрөг
түүний байвал зохино. Түшиг,
удирдлагын систем зэргээс хана
хонгил,
суваг,
бүрдэнэ
далан
мэтийн
урт
байгууламжийг
ийм
хэвээр гулгуулж цутгана
Бүрхүүл хашлага түүнийг
Газар нүхэлж гаргасан
хананаас нь хөндийрүүлэх
хонгилыг
доторлох
ба уртын дагуу шилжүүлэх
бетондоход хэрэглэнэ
төхөөргөөс бүрдэнэ
Бамбай
бэхэлгээнээс Тусдаа цутгагдах 25-30м3
БД 52-101-04
(блок форма)
8. Хиймэл хашлага
9. Үлдээх хашлага
бүрдэнэ
хүртэлх
хэмжээтэй
(багана шонгийн толгой,
шаталсан
суурь
г.м)
хүрээлж
битүүрэх
эдлэхүүнийг цутгана
Агаар үл нэвтрүүлэх уян
материалаар
(хаймар,
хаймарт
даавуу,
бусад Муруй
гадаргуутай
нийлэг материал) хийсэн байгууламжийг цутгана
битүү
хэв,
үлээлгэх
хаалтаас бүрдэнэ
Эдлэхүүнийг
өнгөлөх,
дулаан ба ус тусгаарлах
зориулалтаар энэ хэвийг
Эдлэхүүнийг
цутгасны
ашиглаж болохоос гадна
дараа бетонтойгоо хамт нэг
техник эдийн засгийн
бүтээц болж үлдэх хэв
тооцооны үндсэн дээр
бусад
бүтээцэд
ч
хэрэглэж болох юм
Хэв хашлагын материал
2.7.
2.8.
2.9.
2.10.
2.11.
2.12.
2.13.
Хашлага хийх материалыг зураг төсөлд заасны дагуу сонгож авна. Бетонтой
нийлэх хэсгийг усанд тэсвэртэй фанераар хийвэл зохимжтой бөгөөд зарим
бамбай, бэхлэх холбох эдлэлүүдийг нь зүсмэлээр бэлтгэхэд түүний эргэлт 10
удаагаас багагүй байвал зохино.
Хашлага хийх модон материал дараах шаардлагыг хангах ёстой:
- 3 м-ээс өндөр хөл, тулах хөндөл зэрэг нойтон бетонтой нийлэх бамбайг III
зэргээс доошгүй (УСТ 126-77) шилмүүст модоор бэлтгэх хэрэгтэй.
Гулзайлтад орших эдлэхүүний хэвэнд хэрэглэх зүсмэл нь II зэргээс багагүй
байвал зохино. Дээрхээс бусад бамбай ба бэхэлгээнд навчит мод (улиас,
хайлаас) хэрэглэж болно. Хашлагад хус хэрэглэх нь ашиггүй. Хашлага ба
шатны холбох хэсгийг (баганы бүс, хөл г.м) зөвхөн II зэргийн зүсмэлээр
хийнэ. Даацын каркасыг бэлтгэхэд 15%, бусад бүрдэл хэсэгт 25%-иас
илүүгүй чийгтэй шилмүүст модыг хэрэглэнэ.
- Бетонтой нийлэх хашлагын банзыг заавал харуулдсан байх ёстой. Тийм
банзны өргөн нь 150 мм-ээс хэтрэхгүй байвал зохино. Харин гулгуулж
өндөрлөх хашлагад 120 мм-ээс өргөнгүй банз хэрэглэнэ.
- Хашлагад усанд тэсвэртэй фанер хэрэглэх бөгөөд фанеран бамбайн нүүр
тал захыг ус үл нэвтрүүлэх материалаар (будаг, нийлэг түрхлэг, гялгар цаас,
ислэг хавтан г.м) хамгаална.
Хашлагад хэрэглэх үртэс зоргодсон хавтанг ус үл шингээх болон нийлэг
материалаар бүрж будаж хамгаалвал зохино.
Үлдээх хашлагын зориулалтаар ашиглах төмөр торын нүдний хэмжээ нь 5х5
мм-ээс ихгүй байвал зохино. Харин бетондохоос өмнө торны тосыг сайтар
цэвэрлэх хэрэгтэй.
Бетон, төмөрбетон болон бусад материалыг (төмөр, керамик, шил, шөрмөсөн
чулуу) хашлагын зориулалтаар ашиглаж байгаа нөхцөлд тэдгээр материалыг
мөн ус үл шингээх болон бетонтой наалдуулахгүй болгох зорилготой
хамгаалалт хийх ёстой.
Халаагууртай хашлагад үйлдвэрт нэг загвараар хийгдсэн (стандартын)
цахилгаан халаагуурыг ашиглах хэрэгтэй. Хэрэв доригоон тэсвэрлэлт, гал ба
цахилгааны аюулгүйн нөхцөлийг хангаж байвал стандартын бус цахилгаан
халаагуурыг 1-2 удаагийн хэвлэлтэд (цутгах) ашиглахыг зөвшөөрнө.
Шаардлага хангахуйц бат бэх, үл шатах, дулаан сайтар тусгаарлах, хөнгөн
жинтэй материалаар халаагууртай хашлагыг дулаална.
БД 52-101-04
Хэв хашлагын бүрдэл хэсгийг хүлээж авах
2.14.
Хашлагын бүрдэл хэсгийг дагалт хуудасны дагуу барилгын талбайд үзэж
шалгаж хүлээж авна. Төмөр хэвний 20, модон хэвний 5 удаагийн эргэлт бүрийн
дараа хэлбэр хэмжээг багажаар, чанар байдлыг үзлэгээр шалгаж хашлагын
ашиглалтын паспортод тэмдэглэл хөтөлнө. Хашлагыг хүлцэх алдаа 2-р
хүснэгтэд зааснаас хэтрэхгүй байвал зохино.
2-р хүснэгт
Хашлагын бүрдэл хэсгийн хүлцэх алдаа
Хашлагын бүтэц, хэсэг
Хүлцэх алдаа, мм
Төмөр буюу
Мод ба фанер
төмөрлөсөн модон
хэвэнд
хэвэнд
1. Угсармал хашлага:
а) 1м хүртэл хэмжээтэй хэвний
өргөн, уртад
3
1
б) 1 м-ээс алслах _ ” _
в) эсрэг өнцгийн хооронд
г) хэвний зах ирмэг нь шулуунаас
хазайх хэмжээ
2. Цом хашлага:
4
5
4
2
3
2
а) салдаггүй хэсгийн өргөн ба
уртад
б) салдаг хэсгийн _ “ _
в) нэмэх буюу залгаж угсардаг
_“_
г) салдаггүй хашлагын эсрэг
өнцгийн хооронд
д) салдаг _ “ _
е) нэмэх буюу залгаж угсардаг
_“_
3. Гулгуулж өндөрлөх ба хэвтээ
чиглэлээр гулгуулдаг:
-
3
-
4
5
а) зурагт зааснаас хазайх
б) эсрэг өнцгүүдийн хоорондох
зайн зөрөө
в) зэргэлдээ буюу угсраа хоёр
хашлагын уулзварын хэсгийн
зөрөө
4. Холбох бэхэлгээний (боолт,
дэгээ, пүршин татуурга г.м)
байрлал буюу нүхний хэмжээ
зурагт зааснаас зөрөх нь
-
8
-
10
16
-
3
3
-
2
2
2
5. Хашлага ул ба ханын гулзайлт
-
3-5
6. Бетонтой нийлэх хэсгийн
гадаргуугийн тэгш бус байдал
-
а) салдаггүй хашлага
-
2
БД 52-101-04
б) салдаг
2.15.
2.16.
2.17.
-
4
Халаагууртай хашлагыг угсрахаас өмнө бамбайн дулаалга, гаднах бүрээсний
бүрэн бүтэн байдал болон халаагуурын ажиллагааг заавал шалгавал зохино.
Үүнд: хашлагын дулаан дамжуулгын илтгэлцүүр, халаагуурын нэгж чадал
зэргийг хэмжиж үзнэ. Хашлагын цахилгаан тусгаарлалтын эсэргүүцэл,
халаагуурын чадлыг 5 эргэлт бүрд хэмжиж паспортад бичвэл зохино.
Цахилгаан халаагуур нь хэвийг бүх талбайгаар жигд халааж байх ёстой. Хэвний
талбайн аль ч цэгт температурын зөрүү 50С-аас ихгүй байх хэрэгтэй.
Төмөр хэвний бетонтой нийлэхгүй бүх гадарга, бэхлэвч хэсгийг зэврэлтээс
хамгаалж будах ёстой.
Хэв хашлагыг тээвэрлэж хадгалах
2.18.
Зөөврийн хэвийг, зураг төсөлд заасны дагуу ачиж тээвэрлэнэ. Тийм тусгай
заавар байхгүй бол 3-р хүснэгтэд заасан горимийг баримтлах хэрэгтэй.
3-р хүснэгт
Хашлагыг тээвэрлэх горим
Хашлагын төрөл
1. Төмөрлөг, хуванцар, фанер,
шахмал модон бамбай
2. Үлдээх хашлага ба халаагууртай
бамбай
3. Банзан бамбай ба төмөр
хавчуулга
4. Гулгуулж өндөрлөх болон хэвтээ
чиглэлд гулгуулах хашлагын
шал, дүүжилдэг тавцан
5. Домкратын арал
6. Сунадаг хөл
7. Цом хашлага:
а) салдаггүй
б) салдаг
8. Өргөх болон хэвтээ чиглэлд
татаж гулгуулах, мөн хонгилын
хашлага
2.19.
2.20.
2.21.
Тээвэрлэх горим
Өөр хооронд нь түшүүлсэн тохиолдолд 1
үе босоо, эсвэл 1.5 м-ээс өндөргүй 10-15
давхарлан ачна
Бэхэлгээ, цахилгааны залгуур зэрэг
товойж гарсан хэсгийг шахаж эвдэхгүй
зорилгоор бамбайн хооронд тохирсон
өндөртэй мод хавчуулж 1,5 м-ээс
өндөргүй 7-10 давхарлаж ачна
Хооронд нь банз дүнзэнцэр хавчуулж 1мээс өндөргүй 5-10 үеэр давхарлаж ачна
Унахаас хамгаалсан бэхэлгээ бүхий
ажлын
байрлалаар
2-оос
илүүгүй
давхарлаж ачна
Босгож ачна
Босгож ачна. Хэрэв хэвтээ ачвал үе
бүрийн хооронд дэр тавьж өгнө
Ажлын байрлалаар нь ачих бөгөөд ивүүр
тулгууртай буюу баглах татлагатай
тээвэрлэнэ
Зарим хэсгийг нь угсармал байдлаар
ачиж болно. Хэрэв задалж хэвтүүлж
ачвал хооронд нь дэр тавьж 3-5
давхарлана
Хашлагын бүрдэл хэсгийг төрөлжүүлэн, нэр төрөл хэлбэр хэмжээ зориулалтаар
нь хураана. Нугас болон эрэг боолттой хэсгийг зэврэхээс хамгаалж тослох
хэрэгтэй.
Халаагууртай хашлагыг саравчинд хураана. Тийм хашлагыг задгай хураавал
бороо чийг нэвтрүүлэхгүй материалаар бүтээвэл зохино.
Хашлагын төмөр тор, хийлмэл хашлагыг хуйлж саравчинд хадгална.
Өргөх болон хэвтээ чиглэлээр гулгах хэвийг тээврийн хэрэгсэлд ачихаар
хэсэглэн саравчинд босоо байдалд хадгална. Домкратыг салгаж тусад нь
хадгалах бөгөөд эрэг боолт, төмөрлөг хэсгийг тосолно. Хэрэв хашлагыг ил
задгай хураавал чийг үл нэвтрэх материалаар бүтээвэл зохино.
БД 52-101-04
Хэв хашлагыг угсрах, хүлээн авах
2.22.
2.23.
2.24.
Угсарсан хэв хашлагыг үзлэг ба хэмжин шалгалтаар хүлээж авна. Үзлэг,
хэмжилтийн дүнг ажлын явцын акт болон журналд тэмдэглэх хэрэгтэй. Үзлэгээр
дараах нөхцөл байдлыг нарийвчлан тогтооно. Үүнд:
- хашлагын тулгуур хөлнүүд нь бетон цутгасны дараа доош суухааргүй байх;
- бэхэлгээ, татуурга болон бусад бүрдэл хэсгүүд бетон цутгахад тээр
болохооргүй байх;
- хөл болон бусад бэхэлгээ нь бетоны өөрийн жингийн ба технологийн ачааг
бүрэн даах;
- зурагт заасан хэлбэр, хэмжээ, тоог хангаж байх;
- хашлагын залгаас, нүх, бөглөөний байрлал зөв байх;
- бамбайнуудын нийлэх уулзвар, банзны хоорондуур, цементийн сүү
гоожихгүй нягт байх;
Хэмжин шалгалтын дүн зурагт зааснаас зөрөхгүй байх буюу хэрэв зөрвөл
хүлцэх алдаа нь 4-р хүснэгтэд заасан хэмжээнээс хэтрэхгүй байх ёстой.
Бетоныг цутгах явцад хашлага түүний хөлний тогтворжилт, бэхэлгээний
байдлыг байнга хянаж байвал зохино.
Өргөх болон гулгуулах хашлагыг шинэ байрлалд байрлуулах бүрт үзлэг
шалгалт хийх хэрэгтэй. Хашлагад ямар нэг гэмтэл, согог, зөрүү гарвал бетондох
ажлыг даруй зогсоож гэмтлийг зассаны дараа ажлыг үргэлжлүүлбэл зохино.
Хашлагын хүлцэх алдаа
Хашлагад хэмжин шалгалт хийх газар
1. Гулзайх эдлэлийн хөлний хоорондох зай болон
босоо хөшүүн бэхэлгээний хоорондох зай зурагт
зааснаас зөрөх хэмжээ:
1 м тутамд
бүх алгасалд
2. Эгц босоо хавтгайгаас хашлагын хавтгайн гажих
хазайлт:
1 м тутамд
бүх өндөрт:
- суурь
- 5 м хүртэлх өндөртэй багана ба хана
- 5 м-ээс өндөр багана ба хана
- дам нуруу ба гулдан
3. Тэнхлэг нь зурагт зааснаас зөрөх хэмжээ:
Суурь
Хана ба багана
Дам нуруу, хөндөл, гулдан
Ган эдлэлийн доорх суурь
4. Тулаас (хөл)-ны дээд мөр болон өргөдөг хашлагын
ажлын тавцангийн төвшин зурагт зааснаас зөрөх
хэмжээ:
3 м хүртэл өндөрт
3 м-ээс дээш өндөрт
5. Домкратын арал ба түүний тэнхлэг эгц босоо
шугамнаас гажих хазайлт
6. Домкратны аралны домкрат суух хөндлүүдийн дээд
төвшин
7. Гулгуулж татах хашлагын ханын налалт (хунигдалт)
Хүлцэх алдаа, мм
25
75
5
20
10
15
5
15
8
10
1.1 L
(L алгаслалын урт
буюу алхмын хэмжээ)
10
15
Хазайлтгүй байх
10
БД 52-101-04
Дээшээ хумьж налах
Доош хумьж налах
8. Домкратын хоорондох зай зурагт зааснаас зөрөх
хэмжээ
9. Домкратын тэнхлэг эдлэлийн тэнхлэгээс зөрөх
хэмжээ
10. Хэвтээ чиглэлээр гулгуулах буюу хонгилын
хашлагын тэнхлэг байгууламжийн ерөнхий
тэнхлэгээс хазайх хэмжээ
11. Дам нуруу, багана, хананы хашлагын дотоод зай нь
зурагт зааснаас зөрөх хэмжээ
12. Хоёр метрийн шугам тавихад хашлагын хананаас
хөндийрөх хэмжээ
+4; -2
байх ёсгүй
10
2
10
3
3
Хашлагыг задалж авах тухай
2.25.
2.26.
2.27.
2.28.
Гулдан, хүнхэр хучилт, бункер болон 8 м-ээс дээш алгаслалтай дам нурууны
хашлагыг задалж авахад дараах горимыг баримтлана. Үүнд:
Хашлагын хөлийг буулгахын тулд эхлээд хөлний дээд хөндлийг намсгаж (тусгай
хэрэгслээр) буулгана. Ингэж буулгах нь бүтээц эдлэхүүнийг ашиглалтын үеийн
төлөв байдалд нь аажмаар жигд оруулж хашлага болон хөлийг эвдэхгүй
буулгах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Ийнхүү намсгах дараалал, доошлуулах хэмжээг
зураг төсөлд (АГТ) заасан байх ёстой.
Харин хүнхэр ба гулдан хучилтын хашлагын гол тулгуурыг эгшин зуур намсгаж
уг бүтээцийг ашиглалтын байдалд оруулсны дараа хашлагын эд ангийг буулгаж
эхэлнэ.
Хашлагын бамбайнуудыг бетоноос эвдэхгүй салгахын тулд угсралтын түр
тавцан засаж түүн дээр буулгаж авна. Ийм тавцан засаагүй нөхцөлд
бамбайнуудыг уг бүтээц эдлэлээс нь түр дүүжилж тогтоосны дараа бетоноос нь
салгах хэрэгтэй.
Гулгуулж өндөрлөх болон өргөх, хэвтээ чиглэлээр гулгуулах хашлагыг задлах
аргыг ажил гүйцэтгэх төсөлд тусгайлан заасан байх ёстой.
Халаагууртай хашлагыг задлахаас өмнө цахилгаан хүчдэлийг заавал тасалсан
байвал зохино.
3. АРМАТУРЫН АЖИЛ
Ерөнхий нөхцөл
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
Төмөрбетон бүтээц эдлэлийг ямарваа аргаар үйлдвэр цех тасагт хийсэн бэлэн
бэлтгэц дээр болон тороор арматурчлахыг эрхэмлэвэл зохино. Барилгын
талбайд зөвхөн тэдгээр арматурын томсгосон эд ангийг хооронд нь холбож
угсрах ажлыг гүйцэтгэнэ.
Арматурын гангийн марк, төрөл, огтлолыг өөрчлөхийг зөвхөн зураг төслийн
байгууллагатай тохиролцсоноор гүйцэтгэх ёстой.
Арматур торгоовч, бэхэлгээг барилгын талбайд зурагт заасантай харьцуулж
үзлэг, хэмжилтээр хүлээж авна. Зурагт тусгай төрлийн арматур хэрэглэх тухай
онцгойлон заасан, зарим арматурын шинж чанар нь тодорхой бус буюу пайз
зүүлт байхгүй түүнчлэн хүчитгэх арматурыг заавал шалгалт туршилж хийсний
дараа хүлээж авна. Ингэж шалгаж туршихдаа зураг төсөлд заасан заалт, УСТ
(ГОСТ) техникийн нөхцөлд (ТН) тогтоосноор гүйцэтгэнэ. Шаардлага хангахгүй
нь туршилтаар нотлогдвол уг арматурыг хэрэглэхийг хориглоно.
Зэвэнд идэгдсэн төмөр утсыг арматурын ажилд ашиглаж болохгүй. Хэд дахин
арчихад зэв нь арилахгүй байвал тийм төмөр утсыг зэвэнд идэгдсэн гэж үзнэ.
Канатан арматурын багц нь нугарч тасарсан эсвэл ончирч хөвчирсөн түүнчлэн
эрч нь суларсан байж болохгүй.
БД 52-101-04
3.6.
Арматур ба ганг нэр төрөл, хэлбэр хэмжээгээр нь ангилж, зэврэлт, шороо
тоосноос хамгаалан пайз зүүлт нь ил харагдахуйц байхаар хураана.
Хүчитгэхгүй арматурыг саравчинд, хүчитгэх арматур болон бэхэлгээг хуурай
агуулахад хадгалбал зохино. Шилбэн арматурыг тавиурд, хуйлмал болон
ороомогтойг нь тусгай төмөр хашлагад, канатыг модон вандан дээр тус тус
байрлуулж агуулна.
Хүчитгэхгүй арматурыг бэлтгэх, тээвэрлэх
3.7.
3.8.
3.9.
3.10.
3.11.
3.12.
3.13.
Арматурын шилбийг бүтээц эдлэлд тохируулж, таслахдаа ганг аль болохоор
зөв, аригтай ашиглах зарчмыг баримтлах хэрэгтэй. Таслалтаас гарсан өөдөс
хэсгийг хооронд нь залгаж гагнан ашиглавал зохино. Гагнаас нь жигд бат бэх,
илүү гарсан сэртэн, зэтэргүй байх ёстой. Ороомогтой төмөр утсыг (дамартай)
тэгшилсний дараа зохих хэмжээгээр нь зориулалтын төхөөрөмжөөр тасална.
Арматурыг таслахад гангийн хаягдал уг шилбийн массын 1%-иас хэтрэхгүй
байвал зохино.
Багцалсан буюу ороодос арматурыг зөөх, тэгшлэх, таслах, нугалах, гагнахад
өндөр бүтээмжтэй механик ба автомат тоноглолыг ашиглах хэрэгтэй.
Арматурын арал (каркас) ба торны хэлбэр хэмжээг зөв нарийвчлалтай
тохируулж гагнахын тулд урьдчилан тухайн хэлбэр хэмжээг зааж тэмдэглэсэн
загвар тавцанг ашиглах хэрэгтэй.
Даацын арматурд 32 мм-ээс дээш огтлолтой шилбэ хэрэглэвэл ган, бүтээц
эдлэхүүнийг бэлдэх угсрах, хүлээж авах норм дүрмийг (БНбД) баримтлана.
Арматурыг тээвэрлэхдээ зэврэл, бохирдол болон гэмтлээс хамгаалсан байх
хэрэгтэй.
Том хэмжээтэй арматуран бүтээцийг зураг төслийн байгууллагатай
тохиролцсоны үндсэн дээр тээврийн хэрэгслийн хэмжээнд тохируулан хувааж
болох бөгөөд барилгын талбайд тэдгээрийн зураг төсөлд тусгасан тусгай
зааврын дагуу нийлүүлж холбон угсрана.
Том хэмжээтэй хүнд жинтэй арматурласан бүтээцийг өргөхөд оосорлох газрыг
нь ажлын зургийн дагуу тусгайлан зааж тэмдэглэсэн байвал зохино.
Арматурыг угсрах
3.14.
3.15.
3.16.
3.17.
3.18.
3.19.
3.20.
Арматурыг угсрахаас өмнө хашлагын ажлыг хэмжин шалгаж хүлээж авсан байх
журмыг дүрмийн 2.22, 2.23-р зүйлд заасан болно. Хэв хашлагыг актаар хүлээж
аваагүй байхад арматур угсрахыг хориглоно.
Арматурыг хэвэнд тавихын өмнө бетонон хамгаалалтын үеийг гаргаж өгнө.
Жижиг чулуу, бетоны хэлтэрхий зэргийг (30 мм зузаан) арматурт ивж
хамгаалалтын үе гаргана.
Арматурыг хэв дотор холбож гагнахад ажил гүйцэтгэх төсөл болон технологийн
картын заалтыг баримтлан тулгах, зөрүүлэх, чиг барих, тацаар (флюс) гагнах,
нунтаг болон олон электродоор гагнах, мөн онгоцон гагнаас хийх зэрэг
аргуудын тохирохыг сонгож хэрэглэнэ.
Салангид шилбээр бага голчтой арматурын хөндлөн зөрүүлгийг тусгай уян
төмөр утсаар боох, харин 25 мм-ээс бүдүүн голчтой салангид шилбийг
холбохдоо нуман гагнуур ашиглана.
Хашлаганд бетон цутгах үед арматур шилжих болон гэмтэхээс хамгаалах арга
хэмжээ авбал зохино. Ажилчид явах зам ба бусад тоноглол угсралтын
төхөөргийг арматураас түр бэхлэхээр ажил гүйцэтгэх төсөлд заасан байвал
түүний дагуу гүйцэтгэнэ.
Шилбийг хэв хашлаганд байрлуулах үед зарим арматур зурагт заасан
байрлалаас бага зэрэг шилжсэн байж болно. Гэхдээ энэ шилжилтийн хэмжээ нь
шилбэний голчийн 1/4-ээс хэтрэхгүй байвал зохино.
Арматурын ажлыг (боосон, гагнасан тухай) бетон цутгахаас өмнө далд ажлын
актаар хүлээж авна. Даацын арматурын онгоцон гагнаасыг рентген болон хэт
БД 52-101-04
3.21.
дууны аппаратаар нэг бүрчлэн шалгаж гологдол илэрвэл түүнийг засах
хэрэгтэй.
Бетонон хамгаалалтын үений зузаан нь зурагт зааснаас 3-5 мм-ээс хэтрэхгүй
байвал зохино.
Хүчитгэх арматурыг бэлтгэж байрлуулах
3.22.
3.23.
3.24.
3.25.
3.26.
3.27.
3.28.
3.29.
Өндөр бат бэхтэй төмөр утас ба ган татлагыг зөвхөн хайч, хөрөөгөөр тасална.
Гагнуураар тасалж болохгүй.
Төмөр утас болон ган татлагыг тасалсны дараа тосыг сайтар цэвэрлэнэ.
Арматурын бэхэлгээний булцууг хүйтэн аргаар зориулалтын тоноглол дээр хийх
хэрэгтэй. Бэхэлгээний булцууны хэлбэрийг маш зөв (зурагт заасны дагуу)
гаргах бөгөөд түүнд ямарваа хортон, зуувайлт байж болохгүй. Хэрэв хортон,
зуувайлт байвал тэрээр 0,4 мм-ээс хэтрэхгүй байвал зохино. Булцууны тасрах
бат бэх нь утасны хэвийн бат бэхийн 0,97-оос багагүй байх ёстой. Булцуу
суулгаж эхлэхээс өмнө болон 10000 булцуу бүрийн дараа, эсвэл булцуу суулгах
төхөөргийг засварласан буюу сольсны дараа 6 булцууг сунгах аргаар тасалж
шалгавал зохино.
Булцуунд хэрэглэх бэхэлгээ ба төмрийг дагалт хуудасны (үйлдвэрээс дагуулах)
дагуу шалгаж хүлээж авна. Дагалт хуудсанд уг бэхэлгээ ба төмөрийг ямар
зургийн дагуу үйлдвэрлэсэн, үндсэн хэмжээ, гангийн марк, туршсан байдал,
ямар бүлэгт (партия) хамаарагдах, нэг төрлийн технологи ба материалаар
хийсэн зэргийг заасан байна. 100 ширхэг булцуунд орох бэхэлгээ ба төмрийг
нэг бүлэг гэж үзнэ.
Булцуунд хэрэглэх бэхэлгээ ба төмрийг дараах аргаар бат бэхийг шалгана.
Үүнд:
Хүчитгэх утас буюу ган татлагаас хэсгийг таслан түүний нэг үзүүрт бэхэлгээ ба
төмрийг зохих технологийн дагуу суулгаж булцуу гаргана. Туршилтын ийм
булцууг нэг бүлэг бүрт хоёрыг хийнэ. Энэхүү хоёр булцууг сунгах аргаар таслан
туршихад арматурын хэвийн бат бэхийн 0,9-өөс багагүй байх ёстой. Энэ
хэмжээнд хүрэхгүй байвал тухайн бүлгээс 4 булцууг дахин сунгаж туршина. Энэ
туршилтын үр дүнг эцсийн гэж үзнэ.
Хүчитгэх арматурыг бетонд байрлуулах явцад түүнд хуваарилах арматур, тэвх
(хомут), төмөр торгоовч бэхэлж гагнах түүнчлэн хэв ба тоноглол дүүжлэхийг
хориглоно. Арматурыг бетоны нүхэнд шургуулахын өмнө зэврэлээс хамгаалах
түрхлэг түрхэх хэрэгтэй.
Арматурыг хүчитгэх аргыг заасан АГТ-д дараах зааврыг заавал тусгана. Үүнд:
- хөвчилж татах дараалал;
- арматурыг хөвчлөх хүчний эцсийн хэмжээ;
- эцсийн хүчээр хөвчилсний дараах хүчитгэлтийн алдагдал;
- хүчитгэхтэй холбогдсон шаардлагатай зарим нөхцөл зэрэг болно.
Арматурыг бетонд тулж хөвчлөхөд дараах нөхцөл хангагдсан байх ёстой. Үүнд:
- бетон болон уулзварын бат бэх нь зураг төсөлд заасан хэмжээнд
(туршилтын шоогоор) байх;
- хөвчлөхөөс өмнө бүтээц эдлэлийн хэмжээг нарийвчлан хэмжиж зурагт
заасантай тулгаж ажиглахаас гадна бетоны тулгуур ба гадаргын гэмтэл
согогыг нягталж үзсэн байх;
- хүчитгэх бүтээц нь зурагт заасны дагуу гулгаж (шилжиж) болохуйцаар
суурилагдсан байх;
- арматурын бэхэлгээ ба домкрат байрлуулах бетон (төмөр) гадарга нь тэгш
бөгөөд хөвчлөх арматурын чиглэлд эгц байх;
- бэхэлгээ ба домкрат нь арматурын тэнхлэгийн дагуу төвлөрч чиглэсэн байх
ба энэ чиглэл хөвчлөх явцад үл алдагдах;
- хөвчилж дууссаны дараа арматур сүвэлсэн нүхийг бетон зуурмагаар шахаж
дүүргэх зэрэг болно.
Арматурыг тулгуурт хөвчлөхөд дараах нөхцөл хангагдсан байх ёстой. Үүнд:
- эхлээд муруй тахир буюу хэт урт арматурыг ялгах;
БД 52-101-04
багцаар нь нэг зэрэг хөвчлөхөд хөвчлөх хүчний 0.2 хэмжээгээр татаж бүх
багцыг тулгуурт бэхэлж байрлуулах;
- олон нугалсан буюу гүдийлттэй хөвчилсөн арматурыг тухайн хэлбэрт
оруулах тоноглолыг нь урьдчилан байрлуулсан байх;
- тоноглосон домкрат бүр тулгуурт жигд хүчээр үйлчлэхээр тохируулах;
- хөвчилсөн арматурт бетоны бэхжилтээс үзүүлэх нөлөө болон арматурын
температурын зөрүүгээс үзүүлэх алдагдлыг тухай бүр нь тохируулах
боломжтой байх;
- цахилгаанаар халааж хөвчлөхөд температур нь АГТ-д заасан хэмжээнээс
хэтрэхгүй байх ёстой. Цахилгааны залгааг арматурын бэхэлгээний гадна
талд хийх хэрэгтэй.
Тулгуурт хөвчилсөн арматурыг таслах үед бетон нь зохих бат бэхээ (төсөлд
заасан) авсан байвал зохино. Бат бэхийн нөхцөлийг сорьцоор шалгаж тогтооно.
Бүтээцийг хашлагаас нь салгаж ашиглалтын үед байвал зохих байдлаар нь
суурилуулж ачааллыг аажмаар жигд өгнө. Хүчитгэсний дараа хөвчилсөн
арматурыг тайрахын өмнө (хийн гагнуураар) бүтээцийн гадаргаас тулгуур тийш
20 см-ээс багагүй хэмжээнд улайстал халаах хэрэгтэй.
Хөвчилж буй арматурыг татаж байгаа домкратын хүч нь татвал зохих хүчнээс
5%-ийн зөрөөтэй байж болно. Татаж байгаа хүчний хэмжээг зохих нарийвчлал
бүхий манометрээр хэмжиж байна. Арматурын уян уртсалт нь дагуу арматурт 1
мм, хөндлөнд 0.1 мм-ээс хэтрэхгүй байх ёстой. Домкрат болон бэхэлгээ
түүнчлэн утасны нугалаа гүдийлтэд арматур үрэлдэж хөвчлөх хүч бага зэрэг
алдагддагийг манометрийн заалтад тусгах хэрэгтэй. Энэ алдагдлын хэмжээг
туршилтаар тогтооно.
Арматурын уртсалтыг хэмжихийн тулд зураг төсөлд заасан хөвчлөх хүчний 5%ийн (гүүрийн бүтээцэд 20%) хүчээр татсаны дараа багц утсанд тэмдэг тавьж
түүнийг “тэг” шугам гэж үзнэ.
-
3.30.
3.31.
5-р хүснэгт
Хүчитгэсэн арматурын зөвшөөрөгдөх алдаа
Алдааны нэр
Зөвшөөрөгдөх алдаа
Багцын үзүүрт суулгасан булцууны
Багцын 0.00005
шилжилт
уртаар
Багцын +0.001 урт
Аяган бэхэлгээний дотоод тээгний
буюу +50 мм-ээс
хоорондох зай ба булцуут бэхэлгээний
ихгүй –10 мм-ээс
хоорондын хэмжээ
багагүй
Шилбэ, утас, татлагыг багцаар нь
Төсөлд заасан уян уртсалтын 0.03-ын
хөвчилсний дараах уртсалтын алдаа
хязгаарт байх
Арматурын (шилбэ, утас, татлага)
хоорондох зай зураг төсөлд зааснаас
зөрөх хэмжээ:
Арматурын хоорондох зай 60 мм-ын
дотор байвал:
5 мм
60 мм-ээс илүү бол
10 мм
Багц ба ган татлагыг тулгуурт
хүчитгэхэд дотор талын бэхэлгээний
(анкер) байрлалын алдаа:
а) багц буюу канатын байрлалыг
бүтээц эдлэлийн зах болон голтой
харьцуулснаар:
захаас
40 мм
голоос
60 мм
б) бусад бэхэлгээг эдлэлийн аль нэг
бэхэлгээний хооронд 200 мм, өндрийн
талтай харьцуулахад
дагуу 100 мм
Домкрат болон бэхэлгээ байрлуулах
1/100-ээс ихгүй
тулгуурын талбайн хазайлт
БД 52-101-04
Тулгууруудын талбайн хоорондох
шилбэний урт буюу бэхэлгээний
хоорондох зай зурагт зааснаас зөрөх нь
(цахилгаанаар халааж хүчитгэхэд)
Домкратын хөвчлөх хүч ажил гүйцэтгэх
төсөлд зааснаас зөрүү нь (хөвчлөлтийн
эцсийн байдлаар)
Шилбэ болон ган утас, багц, төмөр
татлагыг дангаар нь хөвчлөх:
Дараалуулж (нэг нэгээр нь)
бүлэг бүлгээр
хамтад нь нэг зэрэг
Уртсалтын зөрүү:
а) салангид шилбэ, ган утас, багц,
ган татлагад
б) нэг хэсэгт хамаарагдах бүлэг,
шилбэ, багц болон ган татлагад
Цахилгааны аргаар сунгахаас өмнө
арматурыг тулгуурт хөвчлөх хүч зураг
төсөлд зааснаас зөрөх хэмжээ:
Салангид шилбэнд
Бүлэг шилбэнд
Шилбэний 0.0001 урт
5%
10%
5%
Байвал зохихоос 15%
10%
10%
+10% - 5% хүртэл
Тайлбар: Бүтээц эдлэл дотор хөвчилж байхад тасарсан утас бүх багцын 20%
хүртэл, зохих хэмжээнд нь тултал хөвчилж татаагүй утас бүхий багцын 5% хүртэл байхыг
зөвшөөрнө.
3.32.
3.33.
Цахилгаанаар халааж сунгасан арматурын суналтыг, халсан шилбэ бүрэн хөрч
орчныхоо температурт орсны дараа хэмжинэ.
Үүний тулд арматурын үзүүрүүдийн бэхэлгээний тулгуурын талбайн хоорондох
зайг халаахаас өмнө нарийвчлан хэмжвэл зохино. Арматурын үзүүрүүдийн
бэхэлгээний тулгуурын талбайн хоорондох уртассан хэмжээг бүтээцийн суурин
тулгуурын хоорондох хэмжээтэй (зай) жишиж халалтын уртсалтыг тодорхойлно.
Бүтээцийн суурин тулгуурын хоорондын зайг сар бүр хэмжиж (үйлдвэрт)
тооцооны өгөгдөл болгон бүртгэж байх хэрэгтэй.
Хүчитгэсэн арматурын зөвшөөрөгдөх алдаа нь 5-р хүснэгтэд зааснаас хэтрэхгүй
байвал зохино. Хүчитгэсэн шилбэ, утас, ган татлага, багц бүрийн уртсалтын
шалгалтын хэмжээг бичиж хүснэгтээр бөглөж гүйцэтгэлийн акт болгож үйлдвэрт
хадгална.
4. БЕТОНЫ АЖИЛ
Бетонд орох материал
4.1.
4.2.
4.3.
Цутгах бүтээц эдлэлийн нэр төрөл, үзүүлэлт, ашиглалтын үеийн галны
нөлөөлөл, бэхжих нөхцөл зэргээс нь хамааруулж цементийг тохируулж ашиглах
хэрэгтэй (цементийг барилгад хэрэглэх хүрээг 3-р хавсралтаас үз).
Барилгад нийлүүлсэн цементийн идэвхжил нь ямар нэг шалтгаанаар дагалт
хуудас (паспорт) дээрхтэй тохирохгүй гэж эргэлзсэн буюу цементийг
үйлдвэрлэснээс хойш 2-оос дээш сараар хадгалсан байвал түүний идэвхжилийг
барилгын лабораторид өгч тодорхойлуулах хэрэгтэй.
Гулгуулж өндөрлөх, өргөдөг, хэвтээ чиглэлээр гулгуулах хэв хашлаганд цутгах
бетонд хэрэглэх цементэд, зохих шинжилгээн дээр нь нэмж барьцалдах
хугацааг нь (тухайн бүтээцийн бетоны бэхжих үеийн температураас
хамааруулж) тодорхойлно.
Тодорхой шинж чанар бүхий бетон эсвэл бетон хольж гаргаж авах зорилгоор
түүнд зохих нэмэлтийг хольж өгнө. Үүнд:
БД 52-101-04
уян налархайжуулах нэмэлт – сульфитдрожын бражка (СДБ),
сульфитспиртын барда (ССВ);
- уян налархайжуулж хөөлгөх нэмэлт – мылонафт (М1), уусдаг савант
давирхай (ВЛХК), этилсиликонат натри (ГКЖ-10), метилсилоканат натри
(ГКЖ-11), саармагжуулсан хар контакт (НЧК), саармагжуулсан шахмал хар
контакт (КЧМР), адипинонт налархайжуулагч (ПАЩ-1);
- хөөлгөх нэмэлт – саармагжуулсан давирхайн хөөсрүүлэгч (СНВ),
гадаргуугийн идэвхит нэмэлт (СПД), савант пек (ДНИПС-1);
- хийжүүлэх нэмэлт – полигидросилоксан (ГКЖ-94), сесквиоксан (ПГЭН);
- бетоны бэхжилтийг түргэтгэгч нэмэлт – сульфат натри (СН), нитрат натри
(НН1), хлорт кальци (ХК), нитрат кальц (НК), нитрит-нитрат кальц (ННК),
нитрит-нитратхлорид кальц (ННХК);
- хөлдөөхгүй нэмэлт – хлорткальц (ХК), хлорт натри (ХН), нитрит натри (НН)
поташ (П), шээсний хүчил нитрат кальцын нэгдэл (НКМ), ХК+НН, ННХК,
шээсний хүчил бүхий дараах нэгдлүүд (М) – НК+М, ННК+М, ННХК+М;
- ганг зэврүүлэхгүй ангибитор – НН, ННК;
Дээр дурдсан нэмэлтийг (4.3) хүнд бетон болон бүтээц эдлэхүүн цутгах,
сүвэрхэг дүүргэгчтэй бетонд хэрэглэхдээ 4-р хавсралтын заалтыг баримтлана.
Нэмэлтийн хэмжээг барилгын лабораторид тогтоох бөгөөд зуурах аргыг АГТ-д
тусгаж өгнө. Ер нь нэмэлтийн хэмжээг цементийн массын дараах хувиас
хэтрэхгүй байвал зохино. Үүнд:
СН – 2%, НК, ННК, ННХК – 4%, ХК – арматуртай эдлэхүүнд – 2%, арматургүйд –
3% тус тус байна.
Бетон хольцод УСТ-аар (10-р хавсралт) тогтоосон элсийг хэрэглэнэ. Хөөргөөр
шахах бетонд орох элсний 5—7% нь 0,14 мм хүртэл, 15-20% нь 0.3 мм-ээс бага
ширхэгтэй байвал зохино.
Том дүүргэгчийг заавал шигшиж ялгасан байх ёстой. Байгалийн элстэй хайрга,
шигшиж ялгаагүй буталмал дайргыг бетонд хэрэглэхийг хатуу хориглоно. Том
дүүргэгчийн ширхгийн хэмжээг дараах нөхцөлөөс хамааруулж тогтооно. Үүнд:
- нимгэн хавтан цутгахад хамгийн том дүүргэгч нь тухайн хавтангийн зузааны
хагасаас бага байх;
- төмөр бетон бүтээц эдлэхүүн цутгахад том дүүргэгчийн хэмжээ нь
арматурын хоорондох зайн 3/4-ын хэмжээнээс хэтрэхгүй байх;
- гулгуулж өндөрлөх хэвээр цутгахад бетоны том дүүргэгчийн хэмжээ нь уг
бүтээцийн ханын зузааны 1/6-ээс хэтрэхгүй байх;
- хөөргөөр шахах бетоны хайрган дүүргэгчийн хэмжээ нь хоолойны дотоод
голчийн 0.4, дайрганых 0.33-аас тус тус хэтрэхгүй байх ба хавтгай болон
гонзгой (шовх) хэлбэртэй дүүргэгч тус тусдаа массын 15%-иас хэтэрч
болохгүй. Юүлүүрээр цутгах бетоны дүүргэгчийн хэмжээ нь тухайн
юүлүүрийн голчийн 1/3-ээс хэтрэхгүй байвал зохино.
40 ба 70 мм-ийн дүүргэгч бүхий В15 ба түүнээс дээш ангийн бетон түүнчлэн
усан техникийн бетонд ангиас нь үл хамааран 2-оос багагүй, 120 мм ба түүнээс
дээш хэмжээтэй дүүргэгч бүхий усан техникийн барилгын бетонд 3-аас багагүй
ширхэглэлт дүүргэгчийг тус тус хэрэглэнэ.
Бетон зуурах усыг барилгын лабораторид шинжилж бетонд хэрэглэж болохыг
тогтоосон байх ёстой. Бетон зуурч болох ус нь цементийн хэвийн бэхжилтэд
саад болох эсвэл арматурын ганг зэврүүлэх үйлчлэлтэй элдэв уусацгүй байх
ёстой.
-
4.4.
4.5.
4.6.
4.7.
4.8.
4.9.
Бетонтой хольцыг бэлтгэх, тээвэрлэх
4.10.
4.11.
4.12.
Цементийг аль болох бага зарцуулж зохих шинж чанар бүхий бетон хольж
бэлтгэх ерөнхий зарчим баримталбал зохино.
Ажлын явцад цементийн идэвхжил ба дүүргэгчийн чийгшил, ширхэглэлийн
бүтэц, бүлэг өөрчлөгдөх бүр түүнд зохицуулан бетон хольцын найрлагыг мөн
өөрчилж байх ёстой.
Бетон хольцод орох бүх материалыг жингийн харьцаагаар найруулна.
БД 52-101-04
4.13.
4.14.
4.15.
Зуурмагийн төвлөрсөн узел нь жинлэгч төхөөргийн нарийвчлалыг улсын жин
хэмжүүрийн хяналтын албаар жилд нэг удаа шалгуулж байх үүрэгтэй. Харин
трест, контор, үйлдвэр, завод нь бетоны узелийнхээ жинлэж тугнадаг
төхөөргийн нарийвчлалыг сард 1 удаа шалгаж байвал зохино.
Шалгалтын тугналтыг 10 удаагийн жинлэлтээр тогтооно. 10 жинлэлтийн 8 нь
байвал зохих хэмжээнээс дараах хувиас хэтрэхгүй зөрж байхыг зөвшөөрнө.
Үүнд:
- Цемент ба нунтаг нэмэлтэд – 2%
- Дүүргэгчид – 2.5%
- Ус болон шингэн нэмэгдэл – 2% болно.
Тасралтгүй ажиллагаатай тугнагчийг 30 секунд явуулж хэмжихэд үр дүн нь мөн
дээр дурдсан хэмжээнд байх ёстой.
Зуурмагт холих нэмэлтийг шинээр сэлбэх бүр уснаас дээж авч жорыг шалгана.
Бетон хольцыг зуурах хугацааг барилгын лабораторид турших журмаар
тогтооно. Зуурах хугацааг заагаагүй буюу тогтоох бололцоогүй нөхцөлд
үечилсэн ажиллагаатай холигчийн хувьд 6-р хүснэгтэд зааснаар хугацааг
тохируулна.
6-р хүснэгт
Үечилсэн ажиллагаатай холигчийн зуурах
хугацааны хүснэгт
Хугацаа, сек
Нэг удаагийн
зуурах хэмжээ
(л)
500-гаас бага
Чөлөөт уналтын холигч
2-оос бага
2-6
6-гаас их
Албадмал
үйлчилгээтэй
холигч
100
75
60
60
Дараах конусын суулттай байхад, см
500-гаас их
150
120
90
60
Тайлбар: Холигчийн тогооны жинхэнэ багтаамжаас 10% илүү дутуу дүүргэж болно.
4.16.
4.17.
4.18.
4.19.
4.20.
Авто холигчийн тогоог дүүргэснээс хойш 30 минутаас удаалгүй зуурч эхлэх
бөгөөд нэг удаа 70-аас цөөнгүй 300-гаас олонгүй эргүүлнэ.
Бетон хольцыг авто холигч болон авто бетон зөөгчөөр барилгын талбайд
тээвэрлэхийг эрхэмлэвэл зохино. Түүнчлэн өөрөө буулгагч машин, машин
болон төмөр замын тавцан дээр байрлуулсан юүлүүр (бункер)-ээр зөөж болно.
Бетон хольцыг тээвэрлэхдээ түүнийг цас бороо орох, цементийн сүү нь гоожих,
хольц сууж тунах, нар салхинд эгших зэрэг тааламжгүй нөлөөллөөс хамгаалах
хэрэгтэй.
Бетон хольцыг тээвэрлэх хугацаа, хоорондын зайг барилгын лабораторид
тодорхойлно.
Бетон зөөсөн тэвш, савыг ажил дууссаны дараа булхаж угаана. Түүнчлэн 1
цагаас илүү хугацаагаар зөөсөн тэвш, савыг заавал угаасны дараа дахин
хэрэглэвэл зохино.
Бетоныг цутгах
4.21.
Бетон цутгахад буурь ба ажлын заагийн гадаргуу дараах нөхцлийг хангаж байх
ёстой. Үүнд:
- Буурь хөрс нь зураг төсөлд заасан физик-механикийн шинж чанартай байх;
- Хадан буурь байвал тэр нь гандаж өгөршөөгүй байх;
- Ямар ч суурь болон хуучин бетон гадаргад (ажлын зааг) тогтсон хог, шороо,
тос, цас мөсийг сайтар цэвэрлэсэн байх;
- Буурийг усаар угааж цэвэрлэж болох боловч цутгах гадаргад ус тогтсон
байж болохгүй.
БД 52-101-04
4.22.
4.23.
4.24.
4.25.
4.26.
Хуучин бетон дээр нэмж цутгах эсвэл завсарласны (тасралт) дараа
үргэлжлүүлэн цутгахад гадаргууд тогтсон цементэн өнгийг арилгана. Харин
босоо бетон гадаргад наалдуулж цутгахад ханыг хэрхэн бэлдэхийг зураг төсөлд
нь тусгайлан заах ёстой.
Бетоныг гэмтээхгүй төрөл бүрийн арга хэрэглэж цементэн өнгийг арилгахад
бетон дараах бат бэхийг олсон байвал зохино. Үүнд:
- ус буюу хийгээр үлээлгэвэл 0.3 МПа;
- механик сойз буюу доригуурт багажаар арилгавал 1.5 МПа;
- элстэй усаар туригуулах буюу механик царил ашиглавал 5 МПа тус тус
болно.
Бетоныг цутгахын өмнө хашлаганд орсон хог буртгийг цэвэрлэж хэвний мод,
фанер, төмөр гадаргыг тослон бетон гадаргыг усаар норгох хэрэгтэй.
Бетон хольцын хөдөлгөөнт чанар 7-р хүснэгтийн дагуу байвал зохино.
Арматуртай бүтээц эдлэлийг цутгахад бетон хольцын чөлөөт уналт 2 м, хучилт
цутгахад 1 м-ээс тус тус илүүгүй байвал зохино. Шигүү арматургүй 0.4-0.8 м-ын
огтлолтой багана цутгахад бетон хольцын чөлөөт уналт 5 м-ээс ихгүй байх
хэрэгтэй.
Арматургүй бүтээц эдлэхүүнийг цутгахад бетон хольцын чөлөөт уналтын
өндрийг туршлагын үндсэн дээр тогтоох нь зүйтэй. Харин ямар ч тохиолдолд
чөлөөт уналтын өндөр 6 м-ээс хэтрэхгүй байх ёстой.
Дүрмийн 4.25-д зааснаас өндөрт бетоныг цутгавал налуу ховоо (желоб), гуурс
(хобот) хэрэглэвэл зохино. Харин 10 м-ээс өндөр бүтээц цутгахад доригуурт
гуурс ашиглах нь зүйтэй. Өндөр эдлэхүүнийг цутгахад бетоны уналтын хурдыг
сааруулах арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Жишээ нь гуурсаар цутгахад 1-2 м бүр
гуурсыг хажуу тийш нь тахийлган 0.25 м-ээс илүүгүй татаж бэхэлвэл унаж буй
бетон хольц түүнд мөргөж хурд нь саарна.
7-р хүснэгт
Бетон хольцын хөдөлгөөнт чанар
Цутгах бүтээц эдлэл
Конусын суулт, см
1. Суурь шал, зам ба онгоцны буудлын
бетон бэлтгэлд
0-1
2. Шал, зам, онгоцны буудлын бетон
хучилга, арматургүй эсвэл сийрэг
арматуртай бүтээц, түшиг хана, суурь,
гулдмай түүнчлэн дагууд гулгуулах
хашлагаар цутгах бүтээц
3. Арматуртай цул бүтээц, хавтан дам
нуруу багана (0.4-0.8 м огтлолтой)
4. 120 мм-ээс бага зузаантай хавтан,
нимгэн хана, нарийн багана, жижиг
хөндөл,
болон
шигүү
арматуртай
бүтээцүүд:
хэвтээ байрлалтай байвал
босоо _ “ _
5. Босгож өндөрлөх хашлагаар цутгах
бүтээц
6. Цутгаж нягтруулахад бэрхшээлтэй, маш
шигүү арматур ба торгоовчтой бүтээц
4.27.
1-3
3-6
6-8
8-10
6-8
20-24
Бетон хольцыг хөөргөөр түгээхдээ эхлээд хөөргө ба хоолойг паспортод заасан
даралтаар шахаж шалгана. Бетон хольцыг шахахаас өмнө ус, шохой эсвэл
цементэн сүү шахаж хоолойг чийглэх хэрэгтэй. Хэрэв шахах ажиллагааг 20-60
минут завсарлавал 10 минут тутамд хөөргийг 10-15 секунд залгаж бетон
хольцыг суулгахгүй байлгавал зохино. Ажил дуусмагц хөөрөг ба хоолойг усаар
БД 52-101-04
4.28.
4.29.
4.30.
4.31.
4.32.
4.33.
4.34.
4.35.
4.36.
булхаж угаана. Энэ хугацаанаас илүү завсарлавал хөөргийг суллан хоолойг
усаар угаах хэрэгтэй.
Бүтээц эдлэхүүнийг гол төлөв нэг талаас нь эхлэн адил зузаантай хэд хэдэн үе
болгон тасралтгүй цутгана. Зарим эдлэлийг өндрийн турш нэгмөсөн цутгаж
болох бөгөөд энэ тухай ажил гүйцэтгэх төсөлд заасан байвал зохино.
Цутгах үеийн зузаан нь доригуурын төрөл хэлбэрээс хамаарна. Өргүүрт
дүүжилдэг хүнд доригуур (гүний)-иар нягтруулбал үеийн зузаан доригуурын
өндрөөс 4-10 см бага байна. Налуу байрлалтай (350 хүртэл) доригуурт үеийн
зузаан нь доригуурын босоо проекцын өндөртэй, энгийн гар доригуурт (гүний)
түүний 1.25 өндөртэй тус тус тэнцүү байна. Арматургүй буюу дан арматуртай
эдлэхүүнийг гадаргын доригуураар нягтруулахад үеийн зузаан 250 мм, давхар
арматуртай бол 120 мм байвал зохино.
Бетон хольцыг нягтруулахад дараах дүрэм баримтлана. Үүнд:
- гүний доригуурыг үйлчлэх хүрээний радиусын 1.5-тай тэнцэх зайгаар
шилжүүлэх;
- дээд үеийг нягтруулахдаа доод үе рүү зоригуурыг 5-10 см оруулж өгнө;
- гадаргын доригуурыг өмнө нягтруулсан талбайн хаяанаас 100 мм хэмжээнд
тавина;
- нягтруулах үед ажиллаж байгаа доригуурыг арматур ба торгоовчид тулган
орхиж болохгүй.
Доригуурыг нэг байранд байлгах хугацааг тогтоохдоо тухайн хэсэгт бетон нь
гүйцэд нягтарсан байдлыг харгалзана. Ер нь бетоны гадаргад цементэн сүү
ялгарч гарах буюу хийн цэврүүнүүд хөөрч гарахгүй болсноор нягтрал дууссан
гэж үзнэ. Нягтруулах хугацаа ойролцоогоор 30 секунд байж болно.
Тасралтгүй нэгмөсөн цутгах багана, ханын өндөр дараах хэмжээнээс илүү байж
болохгүй. Үүнд:
- баганы тал 0.4 м-ээс бага бол 2м, 0.4 м-ээс том бол 5 м, хана хамар хананд
3 м, харин том арматураар тоонолжилж холбовол ямар ч талтай багана,
мөн 0.15 м-ээс нимгэн ямар ч хананы цутгах өндрийг 2 м-ээс хэтрүүлж үл
болно.
- завсарлагагүй нэгмөсөн цутгаж буй өндөр хана ба баганы бетоныг суулгах
зорилгоор цутгах явцад 40 минутаас 2 цаг хүртэлх хугацаагаар завсарлага
хийх хэрэгтэй. Хэрэв багана, хана нь дам нуруу буюу хучилттай нийлж
цутгагдах байвал хучилт дам нурууг цутгахаас өмнө бетонд суултыг хангаж
өгвөл зохино.
Гол нуруу (дам нуруу) ба холбоо тулгуурын суналтын хэсгийг (доод үений)
жижиг дүүргэгчтэй бетоноор цутгаж, шахалтын бүсэд том дүүргэгчтэй бетон
хольж хэрэглэвэл зохино. Гол нуруу, холбоо тулгуурыг (цутгамал дам нуруу)
хавтантай нь нэгмөсөн цутгана. Харин 800 мм-ээс өндөр гол нуруу бүхий
хучилтыг гол нуруу, холбоо тулгуурыг цутгаж дууссаны дараа хавтанг цутгаж
болно.
Арматургүй хавтгай бүтээцийг (хавтан, зам талбай, шалны бэлтгэл) 3-4 м өргөн
зурвас болгож нэг зурвас алгасаж цутгаад бэхэжсэний нь дараа завсрын
зурвасыг бөглөж цутгах хэрэгтэй. Ийм бүтээцийг захын хашигч хэв дээр
байрлуулсан доригуурт шугамаар татаж нягтруулж тэгшилнэ. Хоёр бетон
зурвасны хооронд бол доригуурт шугамын шууд 2 захын бэхэжсэн бетон дээр
нь тавьж өгөх хэрэгтэй.
Цул том бүтээцийг хэсэгчилж цутгах бөгөөд өмнө цутгасан хэсгийн бетоны
суулт дуусмагц хажуугийн буюу дээд хэсгийг нэмж цутгана. Ашиглалтын үед
тоног төхөөрөмжөөс доргих үйлчлэл үзүүлэх суурийг нэгмөсөн цутгавал зохино.
Том чулуугаар (150 мм-ээс том) дүүргэж цул бүтээц цутгахад дараах дүрэм
баримтлана. Үүнд:
- чулууны хамгийн том нь бүтээцийн өргөний 1/3-ээс илүүгүй, бетонд орох бүх
чулуу нь 2.5:1 гэсэн харьцаат хэмжээнд багтаж байх;
- чулуу нь арматур болон торговчид хүрэхгүй байх бөгөөд хашлагаас 300 ммээс багагүй зайд байрлах;
БД 52-101-04
чулуунуудын хооронд 200 мм-ээс багагүй зайтай байх зэрэг болно. Энэ
тохиолдолд хэрэглэх чулууны бат бэх нь уг бетоны дүүргэгчийн бат бэхээс
багагүй, хүйтэн тэсвэршил нь зураг төсөлд заасан шаардлагыг хангаж
байвал зохино.
Босоо чиглэлд өндөрлөх хэвээр цутгах бүтээцэд 400 м-ээс багагүй
портландцемент хэрэглэвэл зохино. Ийм хашлагаар цутгах бетоны барьцалдаж
эхлэх хугацаа зуурснаас хойш 3 цагаас эртгүй, барьцалдаж дуусах нь 6 цагаас
оройгүй байх ёстой. Хэвтээ чиглэлд гулгуулах хашлагаар цутгахад дээрх
үзүүлэлт 1 цагаас эртгүй, 6 цагаас оройгүй байвал зохино.
Босоо чиглэлд өндөрлөх хашлагаар цутгахад дараах үндсэн дүрэм баримтлана.
Үүнд:
- хэв хашлагын өндрийн талд нь хүртэл цутгахад түүний үргэлжлэх хугацааг
2.5-3.5 цаг байхаар бодож бетондолтыг (2-3 үеэр) жигд тасралтгүй
гүйцэтгэвэл зохино.
- бүтээцийн хана 200 мм хүртэл зузаан байвал үеийг 200 мм-ээс илүүгүй, 200
мм-ээс илүү бол 250 мм-ээс илүүгүй тус тус зузаантай цутгана.
- үе бүрийг адил зузаантайгаар цутгаж нягтруулсны дараа бетон барьцалдаж
эхлэхээс өмнө дараагийн үеийг цутгах хэрэгтэй.
- бетоныг хашлаганд тасралтгүй (24 цагаар) цутгана. Цутгасан бетоны
төвшин нь хашлагын дээд ирмэгээс 50 мм доор байвал зохино.
Байгууламжийн байрлалд цаашид заслага хийж байх зорилгоор бетондсон
хэсэг нь 10 м-ээс өндөр болоогүй байхад нь үзлэг хийж (акт бичиж) хэмжилтийн
тусгай хүснэгт хөтөлвөл зохино.
Хүснэгтийн үр дүн болон цутгалтын байдлыг ажлын журналд тогтмол тэмдэглэх
хэрэгтэй.
Бетоныг хэвний эргэн тойрон нэг төвшинд цутгасны дараа түүнийг босоо
чиглэлд өндөрлөнө. Ингэхдээ хэв нь бетонд наалдаж дээшээ ахихгүй байх
эсвэл хэт өргөссөнөөс бэхжээгүй бетон хашилганаас урсах зэргээс
болгоомжлох хэрэгтэй.
Хэвтээ чиглэлд гулгуулах хашлаганд бетоныг хэсэг хэсгээр тасралтгүй цутгах
бөгөөд бетоны бат бэх 70% хүрмэгц хашлагыг дараагийн байрлалд шилжүүлнэ.
Гулдан ба хүнхэр хучилтыг цутгахад дараах дүрэм баримтлана. Үүнд:
- улнаас нь эхлээд дээд мөргөөс хүртэл хоёр талаас нь жигд өгсөөж цутгах,
хэсэгчлэн зурвасалж (зурвас алгасаж) цутгах тохиолдолд түүний хана нь
гадаргадаа эгц босоо байх;
- хоёр талын зурвасыг цутгаснаас 5 хоногоос эртгүй хугацаанд алгассан
дундах зурвасыг дүүргэж бетондвол зохино.
Гулдан ба хүнхэр хучилтын татуургыг нь заавал эхэлж хийх хэрэгтэй.
Бетон, төмөрбетон бүтээц эдлэхүүнийг цутгах явцад ямар нэг шалтгаанаар
(бетон саатах, торгоовч дутах, төхөөрөмж эвдрэх г.м) ажлыг зогсоовол
бүтээцийг тасралттай цутгана. Завсарлагааны (тасралт) хугацааг цемент ба
бетоны шинжээс нь хамааруулж лабораторид тогтооно. Тасралтын дараа
залгаж бетондоход өмнөх бетон нь 1.5 МПа-аас багагүй бат бэхтэй болсон байх
ёстой.
Тасралтын гадарга нь цутгаж буй бүтээцийн (багана, гол нуруу) гол тэнхлэгт
түүнчлэн хавтан ба хананы гадаргад тус тус эгц босоо байвал зохино.
Тасралтгүй цутгах бүтээц эдлэлийн дараах байрлалд залгаасыг гаргах нь
зүйтэй. Үүнд:
- багананд – суурь ба баганы заагаар гол нуруу дам нуруу түүнчлэн өргүүрийн
дам нурууны мөрөвчийн доогуур; өргүүрийн дам нурууны дээгүүр ба баганы
толгойн (капитель) доогуур;
- дам нуруунд (цутгамал хавтан хамт цутгагдах) – хавтангийн улны
төвшингөөс 20-30 мм доогуур;
- хавтанд – хавтангийн бага талын дагуу хаагуурч болно;
- хавиргат хучилтад – туслах дам нурууны дагуу;
- салангид дам нуруунд – алгаслалын 1/3-ийн орчимд;
-
4.37.
4.38.
4.39.
4.40.
4.41.
4.42.
4.43.
4.44.
БД 52-101-04
тусдаа орших холбоо дам нуруу буюу хавтанд – алгаслалыг дөрөв хуваасны
голын 2 хэсэгт гол нурууны дагуу чиглэлд;
- цул бүтээц гулдан хүнхэр хучилт, резервуар, бункер, усны аж ахуйн бүтээц
болон гүүрэнд – ажил гүйцэтгэх төсөлд зааснаар тус тус гаргана.
Урьдчилан хүчитгэсэн бүтээцэд тасралт гаргах газрыг АГТ-д зааснаар гүйцэтгэх
хэрэгтэй.
Ажлын журналд бетон цутгасан тухай тэмдэглэл хөтөлнө. Үүнд:
- ажил эхэлсэн ба дууссан хугацаа;
- бүтээц эдлэлээр нь буюу хэсэгчлэн цутгасан ажлын тоо хэмжээ;
- бетон хольцын найрлага, зурагт заасан шинж чанартайгаа (анги, хөдөлгөөнт
чанар г.м) тохирсон эсэх;
- бетон хольцыг талбайн буюу төвлөрсөн узелд бэлдсэн;
- нэг удаагийн зууралтаар буюу нэг өдөр ирсэн бетон хольцоор ямар
хэмжээтэй ажил гүйцэтгэсэн болох;
- сорьцын шоог бэлдсэн сар өдөр, түүний тоо, туршилтын үр дүн;
- бетон цутгасан үеийн агаарын температур;
- бетон хольцыг цутгах үеийн температур (өвлийн нөхцөлд);
- хашлагын хэлбэр, төрөл түүнийг буулгасан хугацаа зэрэг болно.
-
4.45.
4.46.
4.47.
4.48.
4.49.
4.50.
4.51.
4.52.
4.53.
Бетоныг бэхжүүлэх горим, арчлах тухай
Бетоныг хэвийн бэхжилтэд хатуурах эхнийх нь үед температурын болон
чийгийн горимыг чанд барьж шаардлагатай бол бетоныг халаах зэргээр нэмэлт
арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Бетон бэхжих хугацаанд нь цохилт
доргилт зэргээс хамгаалбал зохино.
Монгол Улсын байгаль цаг уурын онцлог бүсүүдэд бетоныг арчлах арга
харилцан адилгүй технологитой байна. Технологийн ийм горимыг барилгын
лабораторид судалгаа шинжилгээгээр тогтоож үйлдвэрлэлд мөрдвөл зохино.
Манай орны байгаль цаг уурын онцлог бүсүүдэд бетоныг арчилж бэхжүүлэх
технологи хараахан тогтож нэг мөр болоогүй байгаа учраас энэхүү дүрэмд цаг
уурын үзүүлэлтээр ойролцоо ОХУ-ын бүс нутагт мөрдөж буй технологийг авч
хэрэглэхээр зөвлөмж болгож байгаа болно. Энэ талаар дүрмийн 5 ба 6-р бүлэгт
үзэх хэрэгтэй.
Бетоныг нар, салхины шууд үйлчлэлээс хамгаалж байнгын чийглэх нөхцөлд
байхаар арчлах ёстой. Хэв хашлагын эргэлтийг түргэтгэх болон бетоны
бэхжилтийг түргэтгэх зорилгоор халаах, зэргээр арчилж болно.
Бетоныг газар дээр нь уураар халаахад 1 цаг тутамд өсөх температурын
хэмжээ дараах хязгаараас хэтэрч болохгүй. Үүнд:
- гадаргуурын модуль (Mr) нь 10-аас их (Mr>10), 6 м хүртэл урт эдлэл
түүнчлэн гулгуулах хашлагаар цутгах бүтээцэд – 150С;
- Mr нь 6-аас 10-ын хооронд (6<Mr<10) байвал –100С;
- 4<Mr<6 байвал –80С;
- 2<Mr<4 бол 50С тус тус байна.
Бетон хольцыг хашлагын гадна буюу цутгасны дараа (хашлаганд нь)
цахилгаанаар хүчтэй халаах хугацаа 5-20 минутын хооронд байх ёстой.
Хольцын дотоод халууныг цахилгаан халаагууртай хослуулахад 900С-ээс
хэтрүүлж үл болно. Mr<5 эдлэхүүнийг халаагууртай хашлагаар халаахад
бетоны гадаргуу дээрх температурыг 400С-аас хэтрүүлэхгүй байх нь зүйтэй.
Бетон, төмөрбетоныг цахилгаанаар халаахад дараах шаардлагыг заавал
биелүүлбэл зохино. Үүнд:
- хэрэв тасралтгүй цутгавал залгаасны ирмэгээс захын электрод хүртэл 100
мм-ээс илүүгүй зайтай байх;
- бетонд бэхжилтийг нь түргэтгэгч нэмэлт болон арматурын зэврэл
саатуулагч нэмвээс бетоны цахилгааны эсэргүүцлийг бууруулж болохыг
харгалзах;
- арматуртай эдлэлийг электродоор халаавал 127 В-оос илүү хүчдэл
хэрэглэхгүй байх;
БД 52-101-04
хэрэв 127-220 В хэрэглэвэл зөвхөн тусдаа саланги байрлах бүтээц, эдлэлд
АГТ-ийн тусгай заавраар гүйцэтгэх хэрэгтэй, энэ тохиолдолд тухайн
эдлэлийн арматур нь зэргэлдээ орших бүтээцүүдийн арматуртай холбоосгүй
байх ёстой;
- арматургүй бүтээц эдлэлийг 380 В-ын хүчдэлтэй (арматурд нь богино
холбоо үүсэх учраас) цахилгаанаар халааж болно. Энэ тохиолдолд
аюулгүйн техникийн дүрмийг онцгой чанд сахивал зохино.
4.54. Хөргөх бетоны температурыг цаг тутамд бууруулах хэмжээг (0С) дараах
хязгаараас хэтрүүлж болохгүй. Үүнд:
- Mr>10 бол 100С;
- 6<Mr<10 үед 50С болно.
Ямар нэг шалтгаанаар байвал зохихоос илүү хурдтай хөрч байгаа буюу
хөлдтөлөө зохих бат бэх авахгүй байвал бетоныг дулаалах эсвэл дахин халаах
зэрэг нэмэлт арга хэмжээ авах хэрэгтэй.
4.55. Урсгал устай хөрсөнд бетон цутгахдаа бетоны 50%-ийн бэхжилт автал нь
уснаас хамгаалах хэрэгтэй.
4.56. Цутгасан бетон 1.5 МПа, бат бэх авахаас өмнө түүн дээгүүр явах, дээд давхрын
хашлагыг угсрахыг хориглоно. Тухайн даацыг тэсвэрлэх бат бэхтэй болохоос нь
өмнө бетон, төмөр бетон эдлэлд байнгын буюу хөдөлгөөнт ачаа үйлчлүүлж
болохгүй.
4.57. Хашлагыг буулгах хугацааг дараах байдлаар тогтооно. Үүнд:
- бүтээцийн жингээс даац авахгүй буюу хажуу хацрын хашлагыг бетоны
гадарга болон өнцөг булан нь өөрийгөө даах болсон үед задалж болно;
- даацат бүтээцийн хашлагыг 8-р хүснэгтэд заасан бат бэхэд хүрмэгц задлах;
- гагнамал, даацат арматуртай боловч гадны ачаалал авахгүй төмөрбетон
бүтээцийн бат бэхийнх нь 25%-ийг авмагц хашлагыг задалж болно.
8-р хүснэгт
Хашлагыг задлах үеийн бетоны бат бэх
Зохих ачааллынхаа доорх хувийг (70%)
авсан бетоны хэвийг задлах үед хүрсэн
Бүтээц эдлэлийн байдал
байвал зохих бат бэх, хувиар
70%-иас илүү
70%-иас бага
1. Хөлдүү хөрсөнд орших
100
70-85ж
2. 6 м-ээс богино даацын эдлэл
100
70
3. 6 ба түүнээс урт даацын эдлэл
100
80
ж
Тайлбар: – нэмэлтгүй бетонд
-
Бетоны чанарын шалгалт
4.58.
4.59.
4.60.
4.61.
4.62.
Мөрдөгдөж буй УСТ (ГОСТ)-ын дагуу (10-р хавсралт) зохих хөдөлгөөнт чанар,
өтгөрөлт, бат бэх, хүйтэн тэсвэршил, ус үл нэвтрүүлэлтийг хэмжиж шалгана.
Эдгээр үзүүлэлт нь зураг төсөл болон АГТ-д заасан хэмжээнд байвал зохино.
Хөдөлгөөнт чанар ба өтгөрөлтийг хольц зуурсан байрлалд шалгахдаа:
- бороо хургүй бөгөөд дүүргэгч нь тогтмол чийгтэй үед ээлжинд 2 удаа;
- дүүргэгчийн чийг нь тогтмол бус байх түүнчлэн өөр жороор найруулж байвал
2 цаг тутам;
- барилгын талбайд цутгах үед ээлжинд 2 удаа шалгана.
Бетон бат бэхийг шахалтаар заавал шалгахаас гадна зам талбай, онгоцны
буудлын бетоны хотойлтын үеийн уналтын бат бэхийг шалгах хэрэгтэй.
Суналтын бат бэхийг шалгахад нийт сорьцын (бүх ээлжийн) шоонуудын бат
бэхийн арифметик дундаж нь нормд зааснаас багагүй байвал зохино. Түүнчлэн
тухайн нэг ээлжийн сорьцын бат бэхийн дундаж нь нормд заасан бат бэхийн
90%-ээс дээш байх ёстой.
Ус үл нэвтрүүлэлт ба хүйтэн тэсвэршлийг жор бүрээс найрлага өөрчлөгдөх бүр
авсан сорьцод шалгах бөгөөд хэрэв жор өөрчлөгдөхгүй бол улиралд нэг удаа
туршиж үзнэ.
БД 52-101-04
4.63.
4.64.
Урьдчилан хүчитгэх бүтээцийн хөвчилсөн арматурын нүхийг шахаж дүүргэх
зуурмагаар бат бэхийг сорьц аван шалгах ёстой.
Шалгалтын үр дүнг тухайн байгууллагаас баталж мөрдөж буй ажлын журналд
бүртгэж тэмдэглэнэ.
5. ӨВЛИЙН НӨХЦӨЛ БОЛОН МӨНХ ЦЭВДЭГТЭЙ
ХӨРСӨНД БЕТОН ЦУТГАХ ОНЦЛОГ
Ерөнхий дүрэм
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
Хоногийн дундаж температур 50С-ээс бага буюу өдөрт 00С-ээс илүү
дулаарахгүй болсон үед болон мөнх цэвдэг хөрсөнд бетон цутгахад энэ
дүрмийг мөрдөнө. Хүйтэн нөхцөлд бетоныг цутгахад мөрдөх АГТ болон
технологийн картад (ТК) нь дараах онцлог технологийг заавал тусгах хэрэгтэй.
Үүнд:
- цутгах үед зохих температурыг нь барьж байхын тулд бетон хольцыг зуурах,
тээвэрлэх үеийн онцлог горим;
- бэхжих явцын температурын дэглэм;
- хашлага болон бетоны ил гадаргыг дулаалах;
- чийг үл нэвтрүүлэх материалаар хучих заавар;
- хашлагыг задлах үеийн бетоны бат бэх;
- хашлагыг задлах дараалал ба бүтээцэд даац өгөх хугацаа зэрэг болно.
Хөлдөөх буюу тооцооны температураас доошилж хөрөх үеийн бетоны бат
бэхийг АГТ ба ТК-д нь зааж өгнө. Ийнхүү хөлдөх буюу хөрөх үеийн бетоны бат
бэхийг дараах байдлаар тодорхойлно. Үүнд:
- хүйтний нэмэлтгүй В20, В30-В40 ба В55-В60 ангийн бетоны бат бэх нь
харгалзан 50; 40 ба 30%-иас багагүй болсон байх;
- хөлдөөд гэсэх бетоны бат бэх ангиас хамаарахгүйгээр 70%, урьдчилан
хүчитгэсэн бүтээцэд 80%, шууд даац авах (тогтмол болон түр ачаа) эсвэл ус
үл нэвтрүүлэлт ба хүйтэн тэсвэрлэлтийн онцгой чанартай бетонд 100% тус
тус байх ёстой;
- хүйтний нэмэлттэй В30, В40 ба В55 ангийн бетон, дээд ангиудтай харгалзан
30; 25 ба 20%-ийн бат бэх олсон байх;
Дээр заасан бат бэхийн хязгаараас илүү бат бэхтэй болгоод хөлдөөсөн бетон
гэссэний дараа зохих даац авах хүртэл гүйцэж бэхэжнэ.
Онцгой төрлийн барилга байгууламжийн (том цул, тээвэр ба усан техникийн
байгууламж) хөлдөөлтийн горимыг АГТ-д тусгайлан заах хэрэгтэй.
Бетоныг өвөл бэхжүүлэхэд юуны өмнө дулаалах аргыг сонгож тооцоо хийх
хэрэгтэй. Дулаалах аргын ашигтай хүрээг нэмэгдүүлэх нөхцөл нь бетонд
цементийн бэхжилтийг түргэтгэгч буюу дулаан ялгаруулах цемент (хурдан
бэхэждэг, өндөр марктай цемент) хэрэглэх явдал юм.
Дулаалах аргыг үр дүн өгөхөөргүй байвал химийн нэмэлт хэрэглэх, хольцыг
халаах хашлаганд цутгахаас өмнө электродоор халаах, уур халуун агаараар
шарах зэрэг бусад аргын аль ашигтай боломжтойг нь сонгох хэрэгтэй. Дээрх
аргуудаар цутгах нөхцөл боломжгүй үед бетоныг дулаан байранд цутгавал
зохино.
Бетоны хашлагыг салгаж даац өгөх хугацаа 4.56-д зааснаар тодорхойлогдох
боловч дараах нэмэлт зааврыг баримтлавал зохино. Үүнд:
- бат бэхийн байдлыг сорьцын болон эвдэхгүй аргаар шалгаж зохих
температурын горимыг ТК-ын дагуу байлгасан тухай акт баримт зохих ёсоор
бүрэлдсэн байх;
- дулаалах аргыг хэрэглэсэн тохиолдолд хашлага ба дулаалгыг хуулж авахад
бетоны гадарга 00C хүрч хөрөөгүй байх;
- хөлдөлтийн эсрэг нэмэлттэй бетон хашлагатай барьцалдаж хөлдөөгүй байх
ба 5.2-ын шаардлагыг хангасан байх;
БД 52-101-04
-
-
-
хэрэв хашлагыг нь салгахад бетоны өнгөн үеийн ба гаднах агаарын
температурын зөрөө нь 2<Mr<5 бүтээцэд 200С-ээс илүү, Mr>5 бүтээцэд
300С-ээс тус тус их байвал түүнийг түр хугацаанд хучих хэрэгтэй.
Mr<2 байх том цул болон усан техникийн байгууламжид хэвийг хуулахдаа
голын ба гадарга, гадаргын ба гаднах агаарын температурын зөрөөг
тодорхойлсон АГТ-ийн тусгай заавраар гүйцэтгэвэл зохино.
бетоны температурыг (голын ба өнгөн үеийн) байнга хэмжих боломжтойгоор
цутгаж ажиглалтын хүснэгт хөтөлж хэмжсэн үр дүнг объектын ажлын
журналд бичиж хавсаргах хэрэгтэй.
Хольцыг зуурч тээвэрлэх, цутгах
5.5.
5.6.
5.7.
5.8.
1.
2.
3.
Mr>3 бүтээц эдлэхүүнийг цутгахад хурдан бэхжих портландцемент, 400 маркаас
дээш портландцемент хэрэглэвэл зохино.
Бетоныг дулаан байранд зуурах хэрэгтэй. Үүний тулд ус болон дүүргэгчийг
байнга халуун байлгах тоног төхөөрөмж бүхий тусгай узел зохион байгуулах нь
ашигтай, гэхдээ бетоны хольцыг халаах хэмжээ нь дулааны тэнцлийн
тооцоогоор тодорхойлогдоно. Бетон хольц болон усны температур нь хэрэглэж
байгаа цементийн төрлөөс хамаарч 9-р хүснэгтэд зааснаас хэтрэхгүй байвал
зохино.
Зөвхөн усыг халааж зуурах тохиолдолд эхлээд тогоонд халуун ус ба том
дүүргэгчийг нэг зэрэг хийж холино. Эхний хийх ус нь нийт усны тал орчим
байна. Дараа нь элс, үлдсэн ус цементийг хийнэ. Зуурах хугацааг зуныхаас
25%-иар өсгөх хэрэгтэй. Харин дулаан байранд зуурах буюу ус болон
дүүргэгчийг халаасан зэрэг аятай нөхцөлд зуурах хугацааг нэмэгдүүлэх
шаардлагагүй.
Тээвэрлэх үед хольцын дулааныг хэт алдагдуулахгүйн тулд тээврийн хэрэгсэл,
бункер, хөөрөг зэргийг сайтар дулаалж хучих арга хэмжээ авбал зохино.
9-р хүснэгт
Бетон хольц ба усыг халаах температурын хэмжээ
Халаах температурын дээд утга
Хольц зууруулаас
Цементийн төрөл
Усыг
гарах үеийн
температур 0С
Портландцемент,
шааргат
портландцемент,
пуццолон
портландцемент 600 маркаас
80
35
бага
Хурдан
бэхжих
портландцемент ба 600 марк
ба
түүнээс
дээших
портландцемент
Шаварлаг цемент
5.9.
5.10.
60
30
40
25
Бэхжилт удаашруулах буюу налархайжуулах түүнчлэн хүйтний нэмэлт хэрэглэх,
эсвэл бетоныг цутгахын өмнө халаах зэрэг арга хэрэглэснээр хольцын
тээвэрлэх хугацааг нэмэгдүүлж болох боловч бетоны бэхжиж эхлэх
хугацаанаас илүү байхыг үл зөвшөөрнө.
Дулаалах буюу халаах бетоныг хашлаганд цутгасны дараа температур нь
дараах хэмжээнээс багагүй байвал зохино.Үүнд:
- дулаалах бетонд тооцоогоор тогтоосон хэмжээнээсээ;
- хүйтний нэмэлттэй бетонд 50С-ээс;
- поташтай зуурсан бол сөрөг температуртай байх;
- цутгахаас өмнө болон хашлаганд нь халаах бүтээцийн өнгөн хэсэг 00С;
БД 52-101-04
бусад аргаар халаахад (электрод, халаагууртай хашлага, халуун агаараар
үлээлгэх г.м) 20С тус тус байх шаардлагатай.
Нэмж буюу залгаж бетондоход хуучин гадаргатай нийлэх залгааг хөлдөөхгүй
байхад онцгой анхаарвал зохино. Үүний тулд хуучин гадаргыг бүлээцүүлэх,
тогтсон цементэн үеийг хуулж хаях зэрэг нэмэлт арга хэмжээ авбал зохино.
Хөшүүн болон 24 мм-ээс дээш голчтой шилбээр шигүү арматурчилсан буюу том
хэмжээтэй ган торгоовчтой (закладный деталь) бүтээцийг – 100С-ээс бага
температурд цутгахад бетоныг арматуртай нь хөндийрүүлэхгүй байхын тулд
хольцын хөдөлгөөнт чанарыг нягтруулах горимтой нь нарийн зохицуулах
хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд доргиулыг 0.6 кВт ц/м3 хүртэл эрчим зарцуулалттай
ажилуулбал зохино. Бетоныг нягтруулсны дараа (хүйтний нэмэлттэй хольцоос
бусад бетонд) өнгөн үеийн температур нь 20С-ээс доошгүй байна.
Бетоныг таслахгүй цутгах хэрэгтэй. Хэрэв бетон тасалдвал тухайн хэсгийг
дулаалж бүтээх бөгөөд шаардлагатай гэвэл халаана.
Үелж цутгах том цул бүтээцийн дээд хэсгийг цутгахад доод үе нь тооцоонд
заасан (АГТ-өөр) температураас багагүй байна.
Хөшүүн холбоос, тулгуур бүхий каркаст бүтээцийн алгаслын дунд тасралт
гарахаар байвал зураг төслийн байгууллагатай тохиролцвол зохино.
Бетоныг цутгаж нягтруулж дуусмагц л дээд талыг ус тусгаарлах болон
дулаалгын материалаар хучна. Тусгайлан дулаан байр (тепляк) бэлдсэн бол
бетоны гадаргын орчны температур 50С-ээс доошгүй байвал зохино.
5.11.
5.12.
5.13.
5.14.
5.15.
5.16.
Мөнх цэвдэг хөрсөнд бетоны ажил гүйцэтгэх онцлог
5.17.
5.18.
5.19.
5.20.
Ажил эхлэхээс эхлээд ашиглалтын туршид ямагт хөлдүү байх хөрсөнд орших
бүтээцийг цутгахад энэхүү дүрмийг мөрдөнө. Иймд уг бүтээцийг цутгах буурь
хөрсийг зун ч гэсэн гэсэхгүй байхуйц хамгаалсан байх ёстой. Үүний тулд
суурийг цэвдэг хөрсөнд төсөллөх тухай БНбД-ийн зохих заалтыг баримтлах
хэрэгтэй.
Хөлдүү хөрсөнд орших бүтээцийн бетоны температур нь 100С-ээс илүү байж
болохгүй бөгөөд ер нь орчны хөрс гэсэхгүй байх нөхцөлийг хангах хэрэгтэй.
Цутгах бетоны температур 100С-ээс илүү буюу бүтээцийг дулаалах эсвэл
цахилгаанаар халаах зэрэг аргаар бэхжүүлвэл цэвдэг хөрс, цутгах бүтээц
хоёрын завсраар эерэг температуртай элсэн дэвсгэр хийж орчны хөрсийг
гэсэхээс хамгаална. Үүний тулд эхлээд элсийг хөлдүү хөрсөн дээр асгаж
тэгшлэн нягтруулаад дээр нь хар цаас (ус нэвтрүүлэхээргүй) дэвссэний дараа
бетон цутгах хэрэгтэй. Цутгалтын дараалал дулаалгын зузааныг АГТ-д нь заах
ёстой.
Цэвдэг хөрсийг гэсгээхгүй байлгахын тулд бетонд хурдан бэхжүүлэх болон
хүйтний нэмэлт (ХК, ННХК, ХК+НН, НКМ, НК+М) хэрэглэж болно.
Бэхжилтийг хурдасгах нэмэлт хэрэглэлгүй зөвхөн цахилгаанаар халаах аргаар
бетоныг цутгаж буй тохиолдолд 28 хоногийн дотор төслийн бат бэхийг олгох
зайлшгүй шаардлага гарвал В20-В40 ангийн бетоныг цэвдэг хөрсөнд харгалзан
В35-В55 болгож бат бэхийг нэмэх хэрэгтэй.
Угсармал – цутгамал бүтээцийн сувгийг дүүргэж
залгаасыг чигжих тухай
5.21.
Үүний тулд дараах дүрмийг мөрдөнө. Үүнд:
- залгаас ба сувгийг цас мөснөөс сайтар цэвэрлэж онгойлгоод 150С-ээс
багагүй температураар халаах;
- хүйтний нэмэлттэй бетоноор дүүргэж чигжих боломжгүй нөхцөлд суваг ба
уулзварыг цахилгаанаар халаах, халуун хэвээр шарах эсвэл халаагуураар
ээх аргаар бэхжүүлнэ;
БД 52-101-04
шигүү арматур, төмөр торгоовчтой каркаст (багана, дам нуруу г.м)
эдлэхүүнийг индукцийн аргаар халаах нь зүйтэй.
Сүвлэн чангалж хүчитгэх арматурын сувгийг урьдчилан халуун агаараар
үлээлгэж бүлээсгээд 500С-аас ихгүй температуртай зуурмагийг шахаж улмаар
сүвлэсэн арматурыг цахилгаанаар 900С-оос хэтрүүлэлгүй халааж зуурмагийг
бэхжүүлнэ.
5.22.
5.23.
5.24.
5.25.
5.26.
Бетоны бэхжилтийг хянаж шалгах
Өвөл буюу цэвдэг хөрсөнд цутгасан бетоны бэхжилтийн чанарыг дараах
горимоор хянана. Үүнд:
- хольц бэлтгэх явцад ус ба дүүргэгчийн халалт, зууруулаас гарах үеийн
хольцын температур, хүйтний нэмэлтийн жорыг 2 цаг тутам хэмжих;
- тээврийн хэрэгсэл, бункерийн дулаалга бүтээлгийг өдөр бүр шалгах;
- хольцыг урьдчилан халаах бүр температурыг үзэх;
- өвлийн нөхцөлд ба цэвдэг хөрсөнд бетон цутгах технологийн шаардлагыг
АГТ ба ТК-ын дагуу хангаж байгаа эсэх;
- төрөл бүрийн аргаар халаах буюу дулаан байранд бэхжүүлэхэд эхний нэг
өдөр 2 цаг тутам, дараагийн 3 өдөр ээлж тутамд 2 удаа, үлдэх хугацаанд
хоногт 1 удаа тус тус бетоны температурыг хэмжиж бүртгэж байх;
- хүйтний нэмэлт хэрэглэхэд өдөрт 3 удаа температурыг хэмжих;
- цахилгаанаар халааж бетоны температурыг цаг тутамд 100С-аар
нэмэгдүүлж байгаа тохиолдолд 2 цаг тутамд хэмжих ба 800С хүрснээс хойш
өдөрт 2 удаа тус тус шалгаж тэмдэглэх;
- бетоныг бэхжүүлэх явцад болон хашлагыг задлах хугацаанд гаднах агаарын
температурыг өдөрт нэг удаа хэмжиж байна.
Бетонд нүх гаргаж түүнд термометр шургуулах (доторх температур хэмжихэд)
эсвэл термопар тавих түүнчлэн термометр дүрж бетоны температурыг хэмжих
хэрэгтэй. Бүтээц эдлэхүүн (дулаан хамгийн их алдах өнцөг булан илүү гарсан
хэсэг г.м) эсвэл их халах (электродын ойролцоо халуун хэвнээс 5 см-ын зайд,
цул бүтээцийн голд нь г.м) температурыг заавал хэмжвэл зохино.
Температур хэмжих байрлалыг технологийн картад заах ёстой. Мөн тэжээж буй
цахилгааны гүйдлийн хүч, хүчдэлийг өдөрт 2 удаа хэмжиж байх хэрэгтэй.
Хэмжилтийн үр дүнг тусгай хүснэгтэд (8-р хавсралт) бичиж барилгын хувийн
хэрэгт хавсаргана.
Бетон бэхжилтийн бат бэхийг энэ дүрмийн 4-р бүлэгт заасны дагуу шалгана.
Харин өвлийн нөхцөлд ажлын байранд авсан нэмэлт сорьцыг дараах горимоор
туршиж шалгана. Үүнд:
- дулаалах, хүйтний нэмэлт хэрэглэх болон урьдчилж халаах аргаар цутгасан
бетон тооцоонд заасан эцсийн температурт хүрч хөрөхийнх нь өмнө 3
сорьц, эерэгээс эсрэг температурт шилжих үед мөн 3 сорьц, хэвийн нөхцөлд
28 хонуулсан сорьцноос 3, бүтээцэд даац өгөхийн өмнө 3 сорьцыг тус тус
шалгах. Гадаа байсан сорьцыг шахаж шалгахын өмнө 15-200С-д 2-4 цаг
болгон гэсгээх хэрэгтэй;
- уур, халуун агаараар шарж бэхжүүлвэл халаалтыг зогсоосны дараа 3 сорьц,
хэвийн нөхцөлд 28 хонуулсан мөн 3 сорьцыг шалгах;
- электродоор буюу халуун хашлага, индукцийн аргаар халаасан бетоныг ТКд заасан горимоор нь бэхжүүлж дуусмагц бэлдсэн сорьцыг шалгавал
зохино.
Өвлийн бетоны шалгах сорьцыг үндсэн бүтээцийн бэхэжсэн нөхцөлтэй нь адил
горимоор байлгаж чадаагүй буюу огт сорьц аваагүй бол бетон бүтээцээс ухаж
(өрмийн аргаар) авсан сорьцыг шахаж шалгах эсвэл эдвлэхгүй аргаар бат
бэхийг нь шууд тодорхойлох хэрэгтэй.
6. БЕТОНЫГ ХУУРАЙ, ХАЛУУН ОРЧИНД ЦУТГАХ
ОНЦЛОГ
БД 52-101-04
Агаарын харьцангуй чийгшил 50%-аас бага, температур 25 С-ээс дээш (өдрийн
13 цагт) байвал хуурай, халуун орчин гэж тооцно.
Хуурай халуун орчинд бетон цутгахад бетоны дараах шинжийг ажлын чанарт
нөлөөлнө гэж үзнэ. Үүнд:
- бетоны халалтаас хамаарч усны орц ихсэх;
- цутгах хүртэлх тээвэрлэх хугацаанд бетон амархан эгшиж хөдөлгөөнт
чанараа хурдан алдах;
- цутгасны дараа усаа хурдан алдах;
- бэхжилтийн эхний үед ихээхэн уян налархай агшилттай байх;
- бетон хольцын нүх сүвэнд шингэсэн агаар янз бүрийн температуртай байх
ба тэдгээрийг жигд болгоход бэрхшээлтэй байх;
- нарны шаралтаас бетон эдлэлийн гадаргад жигд биш халах зэрэг болно.
Хуурай, халуун орчинд бетон цутгахад марк нь бетоныхоо ангиас 1.5 дахинаас
багагүй, өндөр идэвхжилтэй хурдан бэхжих портландцемент хэрэглэвэл зохино.
В40 болон түүнээс өндөр ангийн бетон цутгах үед цементийн марк нь бетоны
ангиас 1.5 дахин их байх горим зөрчигдөхөөр байвал уян налархайжуулах
нэмэлттэй портландцемент буюу гадаргуугийн идэвхит нэмэлт хэрэглэвэл
зохино.
М400-гаас доош шааргын портландцемент, пуццолан портландцемент хэрэглэж
бетон цутгахыг хориглоно. Зураг төсөлд заагаагүй нөхцөлд газар дээрх
бүтээцэд шаварлаг цементийг хэрэглэж болохгүй.
Цемент нь дараах шаардлагыг хангаж байх ёстой. Үүнд:
- барьцалдаж эхлэх хугацаа нь зуурснаасаа хойш 1.5 цагаас ихгүй байх;
- 500С-ээс илүүгүй халуун байх;
- хуурмаг барьцалдлага үүсгэхгүй байх зэрэг болно.
Бетоны нэмэлтийн нэр төрөл, жорыг цутгалтын үеийн тодорхой нөхцлөөс
хамааруулж тохируулах хэрэгтэй. Үүнд:
- ус цементийн харьцаа тогтмол байх үеийн уян налархайн зэрэг;
- бетоны бат бэхийн үзүүлэлтийг бууруулалгүй зохих хөдөлгөөнт чанарыг нь
алдагдуулахгүйгээр ус цементийн орцыг багасгаж болох хувь хэмжээ;
- бетон хольцын хөдөлгөөнт чанарыг алдагдуулалгүй байлгаж болох хугацаа;
- бэхжиж буй бетоны арчлалтын хугацааг богиносгох арга зэрэг болно.
Хэрэв зураг төсөлд зааж тусгаагүй бол хуурай халуун орчинд төрөл бүрийн
гадаргуугийн идэвхит нэмэлтгүйгээр бетон бэлтгэхийг хориглоно.
Нэмэлт хэрэглэх боломжгүй үед гаднах агаарын температураас хамааруулж ус
цементийн зохих харьцааг хадгалан усны орцыг ойролцоогоор тохируулах
хэрэгтэй. Үүний тулд 10-р хүснэгтийг ашиглана.
0
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
6.5.
6.6.
6.7.
Бетон
10-р хүснэгт
Доорх халуунтай 0С, бетоныг зуурахад шаардагдах усны
орц, хувиар
20
25
30
35
Хүнд
100
102-104
105-107
108-110
Сүвэрхэг дүүргэгчтэй
100
102-107
108-113
110-115
6.8.
6.9.
6.10.
Гадаргуугийн модуль нь 3-аас их бүтээцийг цутгахад бетоны узелээс гаргаж
байгаа бетон хольцын халуун 30-350С-ээс ихгүй байвал зохино. Гадаргуугийн
модуль 3-аас бага цул эдлэхүүнийг цутгах бетон 200С-ээс илүүгүй
температуртай байх хэрэгтэй.
Бетон хольцын температурыг бага байлгахын тулд овоолсон дүүргэгчийг
сүүдэрт байлгах, усаар байнга норгож байж сэнсээр үлээлгэж хөргөх, мөн усыг
сэрүүн газар байлгах зэрэг арга хэмжээ авбал зохино.
Гадаргуугийн идэвхит нэмэлтгүй бэлдсэн бетон хольцыг зөөх болон цутгахад
шаардагдах хугацааг 11-р хүснэгтэд үзүүлэв.
БД 52-101-04
Бетоныг зөөх үед алдагдсан хөдөлгөөнт чанарыг цутгах үед нь ус нэмж
сэргээхийг хориглоно.
6.11. Хэрэв цутгагдсан бетоны гадаргууд агшилтын ан цав үүсвэл бетоныг
цутгаснаас хойш 1 цагийн дотор гадаргууг нь доригуулж дахин нягтруулахыг
зөвшөөрнө.
11-р хүснэгт
Зуурсны дараах бетон хольцын
Зөөх ба цутгахад зарцуулбал зохих
температур 0С
хамгийн их хугацаа, мин
6.12.
6.13.
6.14.
6.15.
6.16.
6.17.
25
30-60
30
15-30
35
10-15
Бетоныг цутгаж дуусмагц нарны шууд тусгал, салхинаас хамгаалах анхны
арчилгаа хийж эхлэх хэрэгтэй. Цутгасан даруйд услаж үл болно. Бетон 0.5 МПааас багагүй бат бэхжих хугацаанд хийх тордолгоог анхны арчилгаа гэнэ.
Шинэхэн бетоны өнгөн хэсгийг чийг агуулах материалаар (нойтон
үртэс,элс,эсгий) хучих, услах зэргээр бетоны гадаргыг байнга чийгтэй байлгаж
бэхжүүлэх нь дараагийн арчилгаа болно. Дараагийн арчилгааг бетон 70%-ийн
бат бэхээ авах хүртэл хийнэ. Энэ нь бетоныг 70%-ийн бат бэхтэй болтол нь
хучсан үртэс, элс, эсгийг ямагт норгож байх буюу бетоны гадаргыг үргэлж
нойтон байхуйцаар услаж байх шаардлагатай болно.
Услалтыг зогсоож (нар жаргасны дараа) арчилгааг дуусгаснаас хойш 2-3 хоног
хучаасыг авалгүй байлгавал зохино.
Бетон, зам, далан суурийн ул зэрэг бүтээц эдлэлийг ил задгай цутгахад
услахын зэрэгцээгээр чийг үл нэвтрүүлэх материалаар гялгар цаас, бержекээр
битүү хучиж байвал зохино. Хучих хугацааг лабораторийн аргаар тогтоовол
зохино.
Дээрээс нь бетон нэмж цутгахгүй буюу зуурмагаар өнгөлөхгүй бетон гадаргыг
чийг агуулах материалаар хучихын оронд хальс тогтоох төрөл бүрийн уусмал
болон түрхлэгээр нялзааж болно.
Бетоныг цахилгаанаар халаах, халаагууртай хашлагаар шарах, халуун зуурмаг
цутгах зэрэг арга хэрэглэж үйлдвэрлэлийг эрчимжүүлснээр арчилгааны
хөдөлмөр зарцуулалтыг ихээхэн багасгаж болно.
Хуурай халуун орчинд гүйцэтгэх бетоны ажлын чанарыг энэхүү дүрмийн 4.57 –
4.61-д заасны дагуу шалгах боловч дараах үзүүлэлтүүдийг байнга хэмжиж акт
бичиж ажлын журналд тэмдэглэж байвал зохино. Үүнд:
- агаарын температур, харьцангуй чийгшил, салхины хурд;
- бетоныг зуурах ба гадаргыг услах усны температур;
- зуурмагаас гарах ба цутгах үеийн бетоны температур;
- бетоны бэхжилтийн үеийн температур зэрэг болно.
Бетоны шалгалтын загваруудыг цутгасан бүтээц эдлэхүүнтэй нь нэг дор
байлгаж арчилгааны адил горимд бэхжүүлэх ёстой.
7. АН ЗАВСРЫГ ДҮҮРГЭЖ ЦЕМЕНТЖҮҮЛЭХ
7.1.
7.2.
7.3.
Бүх төрлийн ан завсрыг (суултын, температурын, хэв гажилтын болон
бүтээцлэлийн) цементэн зуурмагаар жигд шахаж дүүргэнэ.
Дүүргэх үед ан тэлж болно. Ан тэлж буй эсэхийг тухайн үед нь хянах зорилгоор
хэмжих багаж байрлуулах хэрэгтэй.
Анг
дүүргэж
цементжүүлэх
зуурмагт
хэрэглэх
цементийн
төрөл
(налархайжуулах нэмэлт г.м) марк, шахах, даралтыг АГТ-д нарийвчлан тусгах
ёстой. Үндсэн бүтээцэд хэрэглэснээс дутуугүй марктай цементийг зуурмагт
хэрэглэнэ.
БД 52-101-04
7.4.
7.5.
7.6.
7.7.
7.8.
Усан техникийн барилга байгууламжийн бетон, төмөрбетон бүтээцэд усны түрц
даралт өгөхөөс өмнө анг дүүргэж цементжүүлэх хэрэгтэй. Анг цементжүүлж
эхлэхэд бүтээцийн температур – суултын хэв гажилт зогссон байвал зохино.
Анг дүүргэж цементжүүлэхээс өмнө усаар сайтар угаах хэрэгтэй. Энэ нь
цементэн зуурмагийн усыг шингээхгүй байхад зайлшгүй хэрэгтэй.
Эхний шахалтаар ан дүүрсний дараа 10 минутын турш дундралтыг шалгаж
дахин шахах зэргээр улам нягтруулах хэрэгтэй.
Анг хүйтний улиралд дүүргэхэд нэмэлт хэрэглэж болно. Гэхдээ энэ тухай АГТ-д
зааснаар гүйцэтгэвэл зохино.
Дүүргэлтийн ажлыг дараах байдлаар шалгаж хүлээж авна. Үүнд:
- гүйцэтгэсэн бүх технологийг ажлын журналд бичсэн тэмдэглэлээр шалгах;
- бетонд хяналтын нүх өрөмдөж ус шүүрэлтийг үзэх;
- бэхэжсэн зуурмагаас ухаж (өрөмдөж) авсан сорьцыг шалгах;
- бүртгэх багажийн заалт (анд байрласан)-аар ангийн тэлэлт, хэв гажилтыг
хэмжих зэрэг болно.
8. ШҮРШИХ БА ЦАЦАЖ БЕТОНДОХ
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
8.5.
8.6.
8.7.
8.8.
8.9.
Элс-цементэн хольцыг хийн даралтаар гадаргад чийглэн цацах (торкрет)
түүнчлэн нарийн бетон зуурмагийг шүршиж бетондоход (набрызг бетон) энэхүү
дүрмийг баримтална.
Цацалтыг нягт болон хөнгөн дүүргэгчтэй хольцоор арматуртай ба арматургүй
гадаргад нэг буюу хэд хэдэн үе хийж болно. Үеийн зузааныг хольцын төрөл,
дүүргэгчийн ширхэглэл ба арматуртай эсэхээс хамааруулж тогоох бөгөөд энэ
талаар ТК-д зааж өгнө.
Хуурай цацахад (элс цементээр) цемент-пушки бетон зуурмагаар шүршихэд
тусгай хөөрөг ашиглана. Хуурай цацах ба чийглэж шүршихэд усны даралт нь
хийн даралтаас 1.5 дахин илүү байвал зохино.
Энгийн нөхцөлд гүйцэтгэх шүрших зуурмагт бүх төрлийн портландцемент
түүнчлэн тэлдэг; суудаггүй цемент хэрэглэж болно. Зуурмагт бэхжилт
хурдасгах, налархайжуулах нэмэлт хийхийг зөвшөөрнө.
Дүүргэгч (нягт ба хөнгөн) нь дараах шинжийг хадгалж байвал зохино. Үүнд:
- зуурмагийн дүүргэгчийн ширхэг нь 5 мм-ээс хэтрэхгүй шахуурга машинаар
(бетон-шприц-машины) шүрших бетон хольцод 20 мм буюу шүршмэл үеийн
зузааны хагас эсвэл арматурын торны нүдний тэн хагасаас тус тус илүүгүй
хэмжээтэй байх;
- нягт дүүргэгч хэрэглэвэл 2-8%, хөнгөн бол 4-8%-ийн тус тус чийгшилтэй
байхыг зөвшөөрнө.
Шүрших болон цацаж бетондохын өмнө гадаргууг цэвэрлэх, норгох, барзайлгах,
томоохон нүх завсрыг бөглөх зэргээр бэлтгэх хэрэгтэй.
Торон арматуртай нимгэн хана, дүүжин тааз мэтийг бетондохын тулд эхлээд нэг
талд нь хашлага байрлуулна.
Бетондохдоо гадаргад эгц чиглэлээр цацаж өгнө. Халуунд тэсвэртэй буюу
дулаан тусгаарлах үеийг нэгмөсөн бүх зузаанаар цацах ба бетондохдоо хошууг
цагираг маягаар хөдөлгөнө. Их хэмжээтэй гадаргууд шүршвэл түүнийг
хэрэглэсэн ТК-д нь заасан тодорхой дарааллаар гүйцэтгэнэ.
Бүх гадаргыг тасралтгүй бетондох ёстой. Ямар нэг шалтгаанаар бетондолтод
10 минутаас дээш хугацааны саатал гарвал ховхолж авна. Завсарласны дараа
ажлыг үргэлжлүүлэхдээ цацах гадаргыг сайтар норгоно. Шүршсэн, цацсан
бетонд хатуурахаас нь өмнө хүрч болохгүй. Хатуурсных нь дараа дахин нимгэн
үе нялж тэгшилнэ. Харин халуунд тэсвэртэй бетон үеийг хатуурахын өмнө
тэгшлэх хэрэгтэй.
Шүршмэл буюу цацаас бетоныг битүү хучих, шүршиж норгох, уур үл нэвтрүүлэх
хальс тогтоох зэргээр арчилж бэхжүүлбэл зохино.
Шингэн шилээр шүршиж хөрлөсөн бетоныг 250С-ээс дээш 800С-ээс илүүгүй
температурт хуурай орчинд бэхжүүлнэ. Цацсанаас хойш хатаж эхлэх хүртэл 24
БД 52-101-04
8.10.
цагаас илүү завсарлахыг хориглоно. Шаварлаг цементтэй үеийг бэхжүүлэхдээ
400С-ээс илүү халааж болохгүй.
Дээрх төрлийн бетоныг дараах байдлаар шалгаж ажлыг хүлээж авна. Үүнд:
- дүүргэгчийн ширхэглэл ба чийгшилийн хэмжээ;
- гадаргууг зөв бэлдсэн эсэх;
- хуурай хольц ба зуурмагийн жорыг зөв тохируулсан эсэх;
- цацаас үеийн зузаан (25-30 мм-ээс үл хэтрэх) зурагт заасантай тохирсон
эсэх;
- арчлалтын горим;
- физик-механикийн зарим шинж чанарыг шалгах зэрэг болно.
Адил нөхцөлд цацаж бэхжүүлсэн 50х50 см хэмжээтэй хавтанг хөрөөдөж
хяналтын сорьц (шоо, призм, цилиндр) бэлдэнэ. Сорьц бэлдэх, турших горимыг
АГТ-д заасан байна.
9. СҮВЭРХЭГ ДҮҮРГЭГЧТЭЙ БЕТОН
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
9.5.
Энэхүү дүрмийг 9.2-9.5-д заасан сүвэрхэг дүүргэгчтэй даацын болон хашлага
бүтээцийг цутгахад мөрдөнө.
Энэ төрлийн бетонд сүвэрхэг хайрга дайргыг том дүүргэгч болгоно. Харин
хөөргөөр шахаж тээвэрлэх цутгах бол том дүүргэгчийн хэмжээ 20 мм-ээс
хэтрэхгүй байх ёстой. Жижиг дүүргэгч болгож сүвэрхэг элс ашиглана.
Сүвэрхэг дүүргэгчтэй хөнгөн бетоны хольцын хөдөлгөөнт чанар, налархай
байдал, бэхжилтийн хурдыг зохицуулах зорилгоор зарим төрлийн нэмэлт
хэрэглэж болох бөгөөд бүрэн ус шингээлтийн 25%-д хүргэж дүүргэгчийг чийглэж
болно. Хөөргөөр тээвэрлэх бетоны дүүргэгчийг ханатал нь норгохыг зөвшөөрнө.
Гэхдээ тухайн бүс нутгийн байгаль цаг агаарын нөхцөл, бетоныг бэхжүүлэх
горим, ашиглалтын үеийн шаардлага зэргээс хамааруулж норголтын хэмжээг
барилгын лабораторид тогтоох ёстой. Норгосон дүүргэгчтэй хөнгөн бетоны
хүйтэн тэсвэршлийг шаардлагатай гэж үзвэл дахин шалгавал зохино.
Сүвэрхэг дүүргэгчийг эзлэхүүнээр нь бусад бүрэлдэхүүнийг массаар нь тунлах
хэрэгтэй. Эзлэхүүнийг шалгах зорилгоор сүвэрхэг дүүргэгчийг жинлэж болно.
Энэ төрлийн бетоныг албадмал үйлчлэлтэй зууруулд сайтар холих
шаардлагатай бөгөөд харин дүүргэгч бутрахаас болгоомжилвол зохино.
Конусын суулт нь 2 см-ээс үл хэтрэх, 70 кгс/см3-ээс их эзлэхүүний масстай
хөнгөн дүүргэгчээр бэлдсэн хольцыг чөлөөт уналтын зууруулаар зуурах
хэрэгтэй.
Албадмал үйлчилгээтэй ба чөлөөт уналтын зууруулд хольц хутгах хугацааг бүх
бүрдлийг тогоонд хийснээс эхэлж тооцно. Хутгах хугацааг 12-р хүснэгтэд
зааснаар авч болох боловч 5 минутаас хэтрүүлж болохгүй.
12-р хүснэгт
Хөнгөн хольцыг цутгах хугацаа
Дараах эзлэхүүнтэй зууруулд хутгах хугацаа
Конусын
суулт, см
500 л хүртэл
1700
илүү
14001700
1000 л хүртэл
1000-аас дээш
Бетоны эзлэхүүний масс, кг/м3
1400- 1700 1400- 1400- 1700
1000 илүү 1700 1000 илүү
14001700
14001000
БД 52-101-04
3 хүртэл
3-8
8-12
12-оос
дээш
9.6.
9.7.
9.8.
100
70
55
120
90
105
150
120
75
120
90
75
150
120
105
180
90
135
150
120
85
180
150
135
240
210
195
45
95
95
125
125
125
75
125
185
Сүвэрхэг дүүргэгчтэй бетон хольц дараах шаардлагыг хангаж байвал зохино.
Үүнд:
- бат бэх эзлэхүүний масс нь зохих хэмжээндээ байх;
- хольц холигчоос гарах ба цутгах үеийн хөдөлгөөнт чанар нь 1 см-ээс
илүүгүй хүлцэх алдаатай байх;
- туналтын (тунаж ялгарах) үзүүлэлт* 10%-иас ихгүй, эзлэхүүний масс нь
зураг төсөлд заасан хэмжээнээс 5%-д багтах хүлцэх алдаатай байх;
- хөдөлгөөнт чанараа алдах хугацааны үзүүлэлтийн хязгаар 5 минутын дотор
байх зэрэг болно.
Бэхжиж эхлэх хугацаа нь 1.5 цагаас багагүй, сүвэрхэг дүүргэгчтэй бетон
хольцыг зөөх хугацаа 45 минутаас хэтэрч болохгүй.
Сүвэрхэг дүүргэгчтэй бетоныг цутгах, арчлах чанарыг шалгах
Гаднах агаарын температур 250С хүртэл байхад хольц бэлдсэнээс хашлаганд
хийж нягтруулах хүртэлх хугацаа 1 цаг, 250С-ээс дээш бол 45 минутаас тус тус
илүү байвал зохино. Халаасан хольцыг 15 минутын дотор цутгах ёстой.
Объектын дэргэдэх узельд бэлдсэн хольц 4 см хүртэлх хашлаганд цутгах үед 2
см-ээс багагүй тус тус хөдөлгөөнт чанартай (конусын суулт) байвал зохино.
Урьдчилан тооцсон техник-эдийн засгийн үндэслэлийн дагуу шаардлагатай гэж
үзвэл хөдөлгөөнт чанарыг зуурсны дараа 6 см, цутгах үед 4 см хүргэж ихэсгэж
болно. Хөөргөөр шахаж түгээх хольцыг норгосон дүүргэгчээр бэлдвэл
хөдөлгөөнт чанарыг 8 см хүргэхийг зөвшөөрнө.
Тайлбар: Туналтын үзүүлэлтийг* 5-р хавсралтын 4-өөр тодорхойлно.
Цутгах бүтээцийн хэлбэр, хольцийн хөдөлгөөнт чанараас нь хамааруулж цутгах
зөөвөрлөх арга хэрэгслийг сонгох хэрэгтэй. Бетоныг босоо байрлалтай хэвэнд
1.5 м, хэвтээд 0.7м-ээс илүүгүй өндрөөс асгана. Үүнээс өндөрт цутгахаар
байвал доригуурт гуурс, ховил ашиглах хэрэгтэй. Түүнчлэн хольцыг өндрөөс
асгахад дүүргэгчийг тунаж ялгарахаас сэргийлж бетонд налархайжуулж
өтгөрүүлэх нэмэлт хольж болно.
9.10. Нягтруулахад 9000 эрг/мин-аас багагүй давтамжтай доригуур ашиглавал
зохино. Хөдөлгөөнт чанар нь 3 см хүртэлх аргуун хольцыг талбайн аргаар
нягтруулахад 4-6 МПа даралт үзүүлэх хүндрүүлэгчтэй доригуур ашиглах
хэрэгтэй.
Нягтруулах хугацааг хөдөлгөөнт чанараас хамааруулж 13-р хүснэгтээр
тодорхойлно.
13-р хүснэгт
Нягтруулах хугацааны хүснэгт
Хөдөлгөөнт чанар
Доригуулах хугацаа, сек
(конусын суулт), см
2 хүртэл
50
9.9.
2-4
40
4-6
30
6-гаас их
25
Гүний доригуурын толгойг бетонд оруулах ба сугалах хурд 8 см/сек-ээс багагүй
байвал зохино. Байгалийн сүвэрхэг дүүргэгч ашиглаж байгаа бол тэдгээрийн
хэмжээ нь 150 мм-ээс томгүй байх хэрэгтэй.
БД 52-101-04
9.11.
9.12.
9.13.
9.14.
Дулаан тусгаарлалтын ба бүтээц-дулаан тусгаарлалтын зориулалттай сүвэрхэг
дүүргэгчтэй бетоныг өвлийн нөхцөлд цутгахад дараах арга илүү үр дүнтэй
болно. Үүнд:
- хольцыг урьдчилж халаагаад дулаалах;
- хүйтний ба бэхжилт хурдасгах нэмэлт хэрэглэх дулаалах аргыг гадна ба
дотроос нь халаах аргатай хослуулах;
- цахилгаанаар болон халуун аргаар шарах зэрэг болно.
Бүтээцийн бетоныг 900С, дулаан тусгаарлах ба бүтээц – дулаан тусгаарлах
зориулалтын үед 1200С-ээс илүү халааж болохгүй.
Сүвэрхэг дүүргэгчтэй бетоны хашлагыг дараах бат бэхэд хүрмэгц задалж
болно. Үүнд:
- дулаан тусгаарлалтын бетонд 0.5 МПа;
- бүтээц – дулаан тусгаарлалтын бетонд – 1.5 МПа;
- хүчитгээгүй арматуртай бүтээцийн бетонд - 3.5 МПа буюу зураг төсөлд
заасан бат бэхийнх нь 50%-ийг авсан нөхцөлд;
- хүчитгэсэн арматуртай бүтээцийн бетонд 12 МПа буюу зураг төсөлд заасан
бат бэхийн 70%-ийг олсон нөхцөлд зэрэг болно.
Сүвэрхэг дүүргэгчтэй цутгамал бетон хөлдөх үедээ дараах хэмжээнээс багагүй
бат бэхийг авсан байвал зохино. Үүнд:
- дулаан тусгаарлалтын бетонд 0.5 МПа;
- бүтээц – дулаан тусгаарлалтын бетонд 9.0 МПа;
- В20 хүртэлх бат бэхтэй бүтээцийн бетонд 5.0 МПа;
- Бүх төрлийн хүнд бетонд 5.0 МПа-аас их байвал зохино.
Бетон хольцийг нягтруулсны дараах эзлэхүүний масс болон үелэлтийг (тунаж
ялгарах) өдөрт 2 удаа дүүргэгчийн хоорондох хоосон зайг 1 удаа тус тус
шалгана.
Хяналтын хэмжин шалгалтын үр дүнг (хөдөлгөөнт чанар, нягтруулсны дараах
эзлэхүүний масс, бетоны бат бэх, үелэлт г.м) ажлын журнал гүйцэтгэлийн актад
тодорхой тэмдэглэх ёстой.
10. УСАН ДОР БЕТОН ЦУТГАХ ТУХАЙ
Ерөнхий дүрэм
10.1.
10.2.
10.3.
10.4.
Урсгал болон тогтмол усан дотор бетон цутгахад дараах аргуудыг хэрэглэнэ.
Үүнд:
- босоо татах хоолойгоор цутгах (БТХ);
- зуурмагаар нь түрүүлж цутгах (ЗТ);
- юүлүүрээр (бункер) цутгах;
- бетоныг нураах аргаар цутгах;
- хольцыг ууталж цутгах зэрэг болно.
Устай хөрсөнд бетон дүүргэмэл шон хийх түүнчлэн “ханалах” аргаар цутгахад
мөн босоо татах хоолойн аргыг хэрэглэвэл зохино.
Цул том бүтээцийг В40-ийн бетоноор 1.5-50 м гүнд усан дотор цутгахад “БТХ”
аргыг хэрэглэвэл зохино. Илүү бат бэх нягт байх шаардлагатай бүтээцийг 2-оос
илүүгүй хоолойгоор төмөр буюу төмөрбетон хашлаганд цутгахад дориголттой
“БТХ” арга ашигтай.
“ЗТ” аргыг 20 м хүртэлх гүнтэй усан дотор элс цементэн зуурмаг шахаж том том
чулуу хаяж цутгахад хэрэглэх бөгөөд бетоны бат бэх нь бүхэл чулуут өрлөгийн
хэмжээнд байвал зохино. Чулууны оронд дайрга хаяж “ЗТ” аргаар 20-50 м-ийн
гүнд В40 хүртэлх бетоныг цутгаж болно.
Цул том бүтээц ба бүтээц эдлэлийн хоорондох завсар нүхийг бөглөж
бетондоход даралтгүй “ЗТ” аргыг хэрэглэнэ. Онцгой нягт, бат бэх бүтээцэд
даралттай “ЗТ” аргыг ашиглах хэрэгтэй.
В30-аас илүүгүй бат бэхтэй бетоныг 20м-ээс гүнд цутгахад юүлүүрийн (бункер)
аргыг хэрэглэнэ.
БД 52-101-04
10.5.
10.6.
10.7.
10.8.
10.9.
10.10.
10.11.
10.12.
10.13.
10.14.
10.15.
10.16.
10.17.
Том талбайтай боловч уснаас дээш цухуйж байх В40 хүртэлх бетоныг 1.5м-ээс
илүүгүй гүнд цутгахад нураах арга ашигтай.
Туслах чанартай бетон байгууламжийг (нүхийг түр бөглөх, цөмөрч нурсныг
хаах, ослын үед байгууламжийг сэргээн засварлах г.м) барих хашлагын уулзвар
хэсгийг түшиж нягтруулахад болон бетон бүтээцийн 2 м хүртэлх өндөртэй
суурийг усан дотор цутгахад хашлага болгож ууталж бетондох аргыг хэрэглэвэл
зохино.
“БТХ” ба “ЗТ” аргаар 200 м3-ээс их хэмжээтэй бетон цутгах түүнчлэн III ангиас
дээш байгууламжийг цутгахад урьдчилж усан дор туршлагын бетон гулдмай
цутгаж үзнэ. Үүнд:
- “ЗТ” аргаар том чулуу шидэж цутгахад 5м3;
- “БТХ” аргаар буюу дайрга шидэж “ЗТ” аргаар цутгахад 3м3 байна. Эдгээр
гулдмайг бэхжиж дуусмагц өрөмдөх буюу хөрөөдөж засах аргаар сорьц авч
шалгах хэрэгтэй.
Усан дор бетон цутгахад дараах нөхцөлийг хангана. Үүнд:
- усан дор бетон хольцыг тээвэрлэх ба цутгахад уснаас тусгаарлах;
- хашлагыг маш нягт хийх;
- бетоныг тасралтгүй цутгах;
- хашлагыг босгох ба түүнд бетон цутгах явцад байнга үзлэг шалгалт (усанд
шумбагч ажилчид буюу усан дорх телевизийн аргаар) хийх зэрэг болно.
Хашлагыг буулгах бүтээцэд даац өгөх хугацааг усан дор адил нөхцөлд
бэхжүүлсэн сорьцыг шалгасны дараа тогтооно. Усан доорх бетонд бэхжилт
түргэтгэх нэмэлт хийхийг зөвшөөрнө.
Усан доорх хашлагыг дараах төрлөөр хийвэл зохино. Үүнд:
- огторгуйн хөшүүн байгууламж (хайрцаг хэлбэрийн) маягийн;
- төгс байгууламж (буулгах бэлэн хана, хайрцган шон, заамал модон хана г.м)
байдалтай;
- гударган хашлага зэрэг болно. Усан доорх хашлага нь цементэн сүү
гоожихооргүй нягт бат бэх байвал зохино.
Дараах нөхцөлд төмөрбетон хашлага ашигтай. Үүнд:
- хашиж хамгаалаагүй усанд дээд зэргийн бат бэх, тогтвортой хашлага хийх
шаардлагатай бол;
- бүтээцийн гадаргыг гадны нөлөөллөөс (идэмхий орчин, механик үйлчлэл
г.м) хамгаалж хашлагыг нь хэвээр нь үлдээх;
- бетон бүтээцийн зэргэлдээх хэсгүүдийн бэхжилтийг түргэтгэх зорилгоор
хэсэг дундын зааг хашлагыг төмөр бетоноор хийж, авалгүй үлдээх;
- их алгасалтай бүтээцийг бусад төрлийн хашлагаар хийхэд олон хөл тулгуур
шаардлагатай нөхцөлд түүнийг төмөрбетоноор орлуулах зэрэг болно.
Банз, бамбай, дүнзэнцэр зангидах модон хашлагыг усан доторх бага хэмжээтэй
бүтээцийг цутгахад ашиглана.
Олон дахин хэрэглэх буюу зураг төсөлд заасны дагуу бүтээцийн хамгаалалтын
өнгө үе болгон үлдээх зориулалтаар төмөр хэв ашиглана.
Доргилтгүй “БТХ” болон даралтгүй “ЗТ” аргаар цутгахад бетоны хажуугийн
даралтыг 5-р хавсралтад заасан аргачлалын дагуу тодорхойлно.
Усан дор цутгах бетон хольцыг албадмал үйлчилгээтэй зууруулаар зуурах
хэрэгтэй. Хэрэв чөлөөт уналтын зууруулаар зуурвал хутгах хугацааг агаарт
бэхжигч хольцоос 2 дахин уртасгавал зохино. Дайрга хаяж “ЗТ” аргаар цутгах
бетоныг хуйлруулах зууруулаар зуурвал зохино. Энгийн ажиллагаатай зууруулд
зуурсан буюу 10.17-д зааснаас илүү хугацаагаар тээвэрлэх хольцыг цутгахын
өмнө хуйлруулах ба хурдан зууруулд дахин хийж хутган идэвхжүүлэх хэрэгтэй.
Зууруул болон авто зууруулаас бетоныг шууд “БТХ” ба “ЗТ” хоолойн юүлүүрт
хөөргөөр түгээх эвсэл хөөргөөр шууд түгээж цутгах байдлаар зохион байгуулах
нь ашигтай.
Хольцыг тээвэрлэх хугацааг дараах байдлаар тогтооно. Үүнд:
- хөдөлгөөнт чанарыг нь 1 цагаас илүү хугацаанд алдагдуулахгүй байлгах
хольцод 30 мин;
БД 52-101-04
-
хөдөлгөөнт чанарыг 1 цаг хүртэлх хугацаанд алдагдуулахгүй байлгах
хольцод 15 мин;
доргилттой “БТХ” ба нураах, ууталж цутгахад цементийнх нь барьцалдаж
эхлэх хугацааны хагас;
газар дээр нь дахин идэвхжүүлсэн хольцод 20 минут тус тус байна.
Босоод татах хоолойгоор (БТХ) цутгах арга
10.18. Хөдөлгөөнт чанар сайтай бетон хольцыг төмөр хоолойгоор хийхэд тэрээр
өөрийн жингээр дээд усаа түрж хашлага дотор тархан дээшилж байгаа нөхцөлд
“БТХ” аргыг ашиглах нь зүйтэй. Энэ аргыг илүү үр дүнтэй болгож хурдан нягт
цутгах зорилгоор хоолойн доод үзүүрт доригуур бэхэлж өгнө. Үүнийг БТХ арга
гэж нэрлэж байна.
10.19. Төмөр хоолойн дотрыг гөлчийтөл өнгөлсөн байвал зохино. Хоолой нь хялбар
салгаж, залгаж болохуйц эрээсэн холбоос бүхий 200мм-ээс багагүй голчтой 1 м
урттай богино хэсгүүдээс бүрэлдэнэ.
Хоолойн дээд талд хольцыг тасралтгүй хийж байх зорилготой юүлүүр
байрлуулах хэрэгтэй. Бага овортой эдлэхүүнийг цутгахад 150 мм хоолой
ашиглаж болно. Хэрэв ингэвэл дүүргэгчийн ширхэглэлийг багасгах (10.23-д
зааснаар) хэрэгтэй.
10.20. Хашлага, шат ванданг засаж хоолойг дүүжилж тогтоон, машин тоноглолыг
байрлуулсны дараа бетон цутгагчид дараах үйлдлүүдийг гүйцэтгэнэ. Үүнд:
- юүлүүрийг бетоноор байнга дүүргэж байх;
- хоолойн доод амсрыг нь бетоноос сугалахгүйгээр байнга татаж дээшлүүлж
байх;
- хоолойг татах явцад дээрээс нь залгавчийг эрэгдэж авч (1м-ийн хэсгээр)
байх;
- хоолойг унагах, доогуур нь шилжүүлэх, налуулахаас хамгаалж байх;
- хашлага бетоноор дүүрэхэд байнга ажиглалт хийж байх зэрэг болно.
Юүлэх хоолойг хөвөх төхөөрөмж дээр суурилуулж болохгүй.
Төмөр хоолойг нэг удаад 300-500 мм өргөж, буулгаж болох зориулалтын
механизмыг вандан дээр суурилуулж өгнө.
10.21. Төмөр яндан хоолойд эхлээд хуучин хэрэгцээгүй даавуу чихэж дээрээс нь
бетон хольцоо юүлүүрээр хийж цутгаж эхэлнэ. Хоолойг даавуугаар бөглөснөөр
хольцын уналтын хурдыг сааруулах жигд цутгагдах нөхцөлийг бүрэлдүүлнэ.
10.22. “БТХ” аргаар цутгахад дараах дүрэм баримтална. Үүнд:
- бетон хоолойн доод амсраар түрэгдэж гарч эхлэх үед хольц 14-16 см
(аргуун чанар 4-3 сек), цутгалт тогтмолжсон үедээ бол 16-20 см (аргуун
чанар 3-2 сек)-ийн хөдөлгөөнт чанартай байх ёстой;
- хольцын хөдөлгөөнт чанараа хадгалах үзүүлэлт нь (5-р хавсралтаас үз) 0.65
цагаас багагүй байх;
- хашлага дотор бетоныг үелж ялгаруулахгүй байлгах зорилгоор 1-2%-ийн
туналттай хольц (5-р хавсралтаар туналтыг тодорхойлно) хэрэглэх;
- сорьц шалгасан үр дүн нь зураг төсөлд заасан бат бэхээс 10%-аар дээгүүр
байх;
- хоолойд бетоныг дүүргэхдээ юүлүүр байнга дүүрэн байхаар бодож хольцыг
тасралтгүй өгөх шаардлагатай. Зарим тохиолдолд бетоны дээд төвшин нь
юүлүүрийн доод ирмэг болон усны мандлаас доош орж болох боловч энэ
үед бетон хольцын хоолой дахь чөлөөт шилжилт 10м-ээс их байж болохгүй;
- хоолойноос бетон түрэгдэж гарах үеийн хурд 0.12 м/с-ээс хэтрэхгүй байх
хэрэгтэй. Хоолойг бетон руу гүнд шигтгэх замаар хурдыг тохируулна. Гэхдээ
зэргэлдээ хоолойнуудын доод амны төвшингийн зөрөө нь хоорондох
зайныхаа 0.05-0.065-ын хэмжээнээс хэтрэхгүй байвал зохино. Хоолойноос
гарч цутгагдаж буй бетоны дээд гадаргуугийн налуу 1:5-аас ихгүй байх
хэрэгтэй. Хэрэв хоолойд ус орсон байвал цутгалтыг зогсоож усыг гаргавал
зохино.
Доргилттой “БТХ” аргад дараах дүрэм баримтална. Үүнд:
БД 52-101-04
хольцын хөдөлгөөнт чанар 6-10 см (аргуун чанар 7-5-аас) байх;
хольцод налархайжуулах болон өтгөрүүлэх нэмэлт заавал хийх;
сорьц шалгасан үр дүн нь зураг төсөлд заасан бат бэхээс 25% доогуур байх
зэрэг болно.
Том дүүргэгч болгож хайрга буюу 30-35%-ийн дайргатай хайрган хольц
хэрэглэнэ. Дориголттой “БТХ” аргад зөвхөн дайрга ашиглаж болно. Дүүргэгчийн
хамгийн том нь төмөр хоолойн голчийн 0.2-т, төмөр бетон бүтээцэд бол
арматурын хоорондох зайн 0.5-аас тус тус хэтрэхгүй байх ёстой. Жижиг
дүүргэгчийн (элс) хэмжээ 5мм-ээс томгүй, нийт дүүргэгчийн 50% орчим болж
байвал зохино.
Усан дор бетон цутгах ажлын чухал үзүүлэлт бол бетондох хурд болно.
Бетондох хурдыг 5-р хавсралтад зааснаар тохируулна. Хашлагыг дүүргэж
өндөрлөх хурд 0.3м/цаг-аас багагүй байх ёстой.
Цутгах бүтээцийн хэлбэр хэмжээнээс хамааруулан нэг яндан хоолойн үйлчлэх
хүрээг тохируулан хоолойг байрлуулах хэрэгтэй. Гэвч хоолойн хоорондох зай
12м-ээс илүү байж болохгүй.
Дориголттой “БТХ” аргаар цутгахад хоолойг хооронд нь 6м-ээс холгүй
байрлуулах хэрэгтэй. Нимгэн (нарийн) бүтээцийг бетондох хурдыг тооцохдоо
хоолойн үйлчлэх хүрээг 30% (өргөн бүтээцтэй жишсэнээр) хүртэл өсгөн тооцох
хэрэгтэй.
Бетон хольцод хоолойг суулгах гүн 14-р хүснэгтэд зааснаас багагүй гэхдээ 5 мээс ихгүй байвал зохино.
10.23.
10.24.
10.25.
10.26.
14-р хүснэгт
Хоолойг суулгах гүн
Бетондох гүн, м
Хоолойг бетонд суулгах гүн, м
Дориголтгүй
Дориголттой
10 м хүртэл
0.8
0.5
10 м-ээс гүнд
1.2
0.75
20 м
1.5
1.0
Тайлбар: Хүснэгтэд зааснаас илүү гүнд хоолойг суулгаснаар бетоны чанарыг
сайжруулах нөхцөлийг бүрэлдүүлэх боловч дээрх хэмжээний 30%-иас хэтрүүлж суулгах нь
ашиггүй.
10.27. Ямар нэг саатал зөрчил гарснаас болж бетондолт тасарвал дараах нөхцлийг
бүдүүлсний дараа цутгалтыг сэргээж болно. Үүнд:
- бетон 2.0-2.5 МПа бат бэх байх;
- бетоны өнгөц сул хэсгийг хусаж авсан байх;
- хуучин бетоныг шинэтэй нь найдвартай барьцалдуулах зориулалтаар
бетоны гадаргууг (барзайлгах, ухах, анкерлах зэргээр) бэлдэх;
- шинээр цутгахдаа хоолойг 10.21-д зааснаар бэлдвэл зохино.
10.28. Усан дор орших бүтээцийг зураг төсөлд заасан хэмжээнээс нь 2% өндөр (200
мм-ээс багагүй) цутгана. Шавар зуурмаг болон усан дор цутгасан бетоны өнгөц
сул хэсгийн бат бэх 2.0-2.5 МПа хүрмэгц хусаж төслийн төвшинд бэхжүүлэх
хэрэгтэй.
Зуурмагаар нь түрүүлж цутгах (ЗТ)
10.29. Энэ аргыг дараах нөхцөлд хэрэглэвэл зохино. Үүнд:
- усан доорх хашлаганд (торон хашлага байж болно) дүүргэсэн том
дүүргэгчийн завсар зайгаар цемент зуурмагийг даралтгүй түрүүлж дүүргэх;
БД 52-101-04
мөн том дүүргэгчийн гүнд оруулсан төмөр хоолойгоор эсвэл хашлагыг
цоолж гаднаас нь оруулсан хоолойгоор цементэн зуурмагийг шахаж
бетондох;
- хоолойгоор мөн том дүүргэгчийн завсраар шахахын хамт дүүргэгчид гүн
шургуулж байрлуулсан тусгай хоолойд бэхэлсэн доригуураар бетондолтыг
эрчимжүүлэх зэрэг болно.
“ЗТ” аргаар цутгахад дотрыг нь сайтар өнгөлсөн 38-100мм голчтой 1-2 м-ээр нь
эрэгдэж залгах богино хоолойг ашиглана. Түүнчлэн 38-65мм-ийн голчтой резинт
даавуун уян хоолой байж болно. Шахалтгүйгээр түрүүлж бетондоход хоолойн
амсарт юүлүүр байрлуулах хэрэгтэй.
Доригуулж шахах аргаар бетондоход хэд хэдэн хоолойг бүлэглэн дээгүүр нь
хөшүүн хөндлөөр холбож нэг доригуур тавьж өгч болно.
Даралтгүй “ЗТ” аргаар бетондоход юүлэх ба хяналтын (зуурмаг дүүргэгчийн
хоорондуур гүйцэд орж буй эсэхийг хянах) хоолойг, хашлаганд дүүргэгч хийхээс
өмнө байрлуулсан байх ёстой.
Даралтгүй бетондоход 100 мм (5м-ээс гүнд) ба 75 мм (10 м-ээс гүнд) голчтой
хоолойд эхлээд бөглөөс (10.21-ийг үз) хийх хэрэгтэй. Бусад голчтой хоолойг
(шланги) даавуугаар бөглөхгүйгээр эхлээд элсгүй цементэн зуурмагаар
дүүргэвэл зохино.
Цементэн (цемент-элс) зуурмаг дараах шинж чанартай байвал зохино. Үүнд:
- даралтгүй “ЗТ” аргад хөдөлгөөнт чанар нь 14-16 см стандартын конусын
суулттай байх;
- том дүүргэгчийн завсраар 1:5-1:7-ийн налуугаар тарах боломжийг хангасан
байх;
- даралтаар шахах цементэн зуурмаг 11-13 см конусын суулттай байх;
- зуурмагийн усны туналт (5-р хавсралт) 1.5-2.5% байх;
- сорьцын бат бэх нь зураг төсөлд заасны дагуу байх зэрэг болно.
“ЗТ” аргаар бетондох зуурмагийн элсний ширхэглэл (модул) 1.5-2, хамгийн том
нь 2.5мм-ээс ихгүй, 0.6 мм нүхтэй шигшүүрээр гарах хэсэг нь 50%-иас багагүй
байвал зохино.
Доригуулж шахах аргаар цутгах тохиолдолд зуурмагийн элс 5 мм хүртэл том
байхыг зөвшөөрнө.
Хашлаганд асгах том дүүргэгч нь жигд (шигшмэл), цэвэр 45% хүртэл нүх зайтай
байвал зохино. Бүтээцийн шаардлагаас хамааруулж бетоны ангиас 2 дахин бат
бэх 150-400 мм хэмжээтэй хагалсан чулууг усан дорх бетонд хэрэглэж болно.
Усан техникийн бетонд зохих УСТ-ыг хангасан 40-150 мм хэмжээтэй М150
түүнээс дээш дайрга ашиглахыг зөвшөөрнө.
“ЗТ” аргаар цутгахад хоолойг зуурмагийн гүнд 0.8м дориголттой шахахад 0.5м
тус тус суулгаж өгнө. Даралтгүй түрүүлэх болон дориголттой шахахад 0.4м/цаг,
даралттай бетондоход 3-6 м/цагаас багагүй хурдаар бетондвол зохино. Цутгаж
буй бүтээцийн нэгж талбайд 1 цагт юүлэх бетон хольцын хэмжээгээр бетондох
хурдыг тодорхойлно.
Зуурмаг түрүүлэх радиус нь цутгах эдлэхүүний хэлбэр хэмжээнээс хамаарах
боловч чулуун дүүргэгчтэй бетонд 3м, дайрганд 2м-ээс хэтрэхгүй байвал
зохино.
Хэрэв шаардлагатай гэж үзвэл цутгах бүтээцийн хэлбэр хэмжээнээс
хамааруулж зуурмаг түрэх радиусыг туршлагын аргаар зориуд тогтоож болно.
Харин АГТ-д зуурмаг түрүүлэх (ЗТ) радиус ба горимыг 5-р хавсралтад зааснаар
тооцоолох хэрэгтэй.
Усны мандлаас дээш гарч буй хоолой дотор байнга байлгах зуурмагийн өндөр
буюу хөөргийн шахах даралт нь хашлаганд хийсэн дүүргэгчийн завсраар
зуурмаг зохих радиус хүртэл тархах нөхцлийг бүрэлдүүлэх хэмжээнд байвал
зохино.
Аливаа шалтгаанаар бетондолт завсарласны дараа хоолойд эхлээд элсгүй
цементэн зутан дүүргэж өгөх хэрэгтэй. Завсарлага 30 минутаас уртасвал
даралттай усаар угааж дахин бетондож эхэлнэ.
-
10.30.
10.31.
10.32.
10.33.
10.34.
10.35.
10.36.
10.37.
10.38.
10.39.
10.40.
10.41.
БД 52-101-04
10.42. Бетондолтыг зурагт заасан өндрөөс нь 100-200 мм илүү цутгаад бүтээц 2.0-2.5
МПа бат бэхт хүрмэгц дээрээс нь хусаж илүүдлийг авч зайлуулна.
Бетоныг юүлүүрээр (бункер) болон нураах түүнчлэн
уутлах аргаар цутгах
10.43. Усан дотор байрлуулсан хашлаган дотор зориулалтын саваар (хөнөг, бункер,
тэвш, шанага г.м) бетон хольцыг эргэн тойрны нь усанд угаагдах нөхцөлгүйгээр
(ёроолыг нь нээх замаар) асгах аргаар өндөрлөж цутгахыг юүлүүрээр (бункер)
цутгах арга гэнэ.
Ингэж цутгахад дараах үндсэн дүрэм баримтална. Үүнд:
- бетон хийх сав нь ус орохооргүй таглаатай, ёроолыг нээж хольцыг асгах
боломжтой байх;
- савыг усан дотор буулгах, ёроолыг нээх зэрэгт тухайн механизм хэрэгслээр
хангагдсан байх;
- 1-5 см (аргуун 20-10 сек) конусын суулттай зуурмаг хэрэглэх;
- доод үеийг бэхжиж эхлээгүй байхад дээд үеийг асгаж өгөх;
- хольцыг асгах явцад савыг хэвтээ чиглэлд шилжүүлж болохгүй, харин савны
ёроолыг нээмэгц бетон гадаргууд асгарч саваа аажим өргөн авахад хольц
нуралтаараа жигд тархах ёстой.
10.44. Түшиц газраас бетоныг нурааж цутгахад дараах байдлаар ажиллана. Үүнд:
- цутгах бүтээцийн аль нэг талын урт нь бетондох гүнийг 2 дахин авснаас
илүү хэмжээтэй байх;
- хольц нь 5-7 см (аргуун 10-6 сек) конусын суулттай түшиц газраас нураах
өнцөг нь 35-400 налуутай байх;
- хашлагын аль нэг буланд эхлээд хольцыг “БТХ” буюу юүлүүрийн аргаар
цутгаж уснаас дээш 300 мм-ээс багагүй цухуйлган түшиц газар үүсгэх;
- үүсгэсэн түшиц газраас бетон хольцыг хуучин нурсан гадаргад нягт
наалдуулж усан дотор нураах замаар ахиулж байх;
- шинээр нурааж буй бетоны доод гадарга нь бэхжиж эхлээгүй байхаар бодож
цутгах хурдыг тохируулах;
- нурааж бетондох явцад гүний доригуураар нягтруулна;
- доригуурыг нурж буй ташуу гадаргад хэт ойртуулж болохгүй;
- усны мандалаас дээш ил байгаа бетоныг усаар угаагдах буюу механик
гэмтлээс сайтар хамгаалж өгвөл зохино.
10.45. Ууттай бетондолтыг дараах байдлаар гүйцэтгэнэ. Үүнд:
- бетоныг 10-15 л-ээр нь сэрсгэр боловч бөхөөхөн утсаар нэхсэн уутанд хийж
амыг тэгшхэн шидэх буюу боох;
- хольц 1-5 см (аргуун 20-10 сек)-ын конусын суулттай, 20 мм хүртэлх
хэмжээний дүүргэгчтэй байх;
- бетоныг ууталмагц шууд уяагаар оосорлож усан дор байх газарт нь ам дарж
өрөх маягаар тавих хэрэгтэй.
Ажлын чанарыг шалгаж хүлээж авах
10.46. Бетон хольц ба зуурмагийн сорьцыг (бат бэх, хөдөлгөөнт чанар, туналт) шууд
юүлүүрээс нь авч бэлдвэл зохино.
10.47. Хөдөлгөөнт чанар ба барьцалдалтыг цаг тутам үзнэ. Мөн хольцын найрлага
өөрчлөгдөх бүр бүх төрлийн үзүүлэлтийг шалгах хэрэгтэй. Бат бэхийн сорьцыг
ээлжинд 2 удаа авбал зохино.
10.48. Сорьц бүрээс 3 шоогоор 2 сери загвар бэлдэнэ. Нэг серийг (3 шоо) нь сорьцын
бат бэхийг шалгах нөгөө серийг (3 шоо) хашлага буулгаж бүтээцэд даац өгөх
хугацааг тодорхойлоход тус тус ашиглах хэрэгтэй.
10.49. Бетондох аргаас нь хамааруулж шоог дараах хэмжээгээр бэлдэнэ. Үүнд:
- “БТХ” ба даралттай “БТХ”, юүлүүр, нураах аргаар цатгахад 200х200х200 мм;
- чулуу хаях “ЗТ” аргад 100х100х100 мм;
- дайрга хаях даралтгүй “ЗТ” – 200х200х200х200 буюу
300х300х300 мм;
БД 52-101-04
дайрга хаях даралттай “ЗТ” - 200х200х200 буюу
300х300х300 мм байвал зохино.
10.50. Бетондолтын явцыг 5-р хавсралтад заасан хүснэгтийн дагуу бүртгэж дараах
үзүүлэлтийг ажлын журналд заавал тэмдэглэнэ. Үүнд:
- бетондолтын хурд;
- хоолойг хольцод суулгасан гүн;
- хоолойд хийсэн бетон (зуурмаг) хольцын өндөр;
- бетондолтын төвшин ба нуралтын налуу;
- хоолойн залгаас буюу хашлагаар цементийн сүү гадагшилж буй эсэх тухай;
- бетон хольцын (зуурмаг) найрлага бусад үзүүлэлт зэрэг болно.
10.51. III ба түүнээс дээш ангийн барилга байгууламжийн бүтээц хэсгийг усан дор
бетондсон бол тухайн бүтээцээс ухаж (өрмийн аргаар) авсан загвараар бат
бэхийг нь шалгах хэрэгтэй. Нимгэн бүтээц эдлэхүүнийг эвдлэхгүй аргаар
шалгавал зохино.
-
11. ХҮЧИЛ, ШҮЛТЭД ТЭСВЭРТЭЙ БЕТОН ЦУТГАХ
ОНЦЛОГ, ШИНГЭН ШИЛЭЭР ХҮЧИЛД ТЭСВЭРТЭЙ
БЕТОН ЦУТГАХ
Хүчил шүлтэд тэсвэртэй бетоныг цутгах болон энгийн бетон, төмөрбетон
түүнчлэн төмөр бүтээц эдлэл, тоног төхөөрөмжийг хүчил шүлтээс хамгаалахад
энэ дүрмийг мөрдөнө.
11.2. Энэ төрлийн бетоныг материалаас нь хамааруулж хүчилд дээд зэргийн
тэсвэртэй (КБ), хүчил ба усанд дээд зэргийн тэсвэртэй (КВБ) гэж ангилна.
11.3. Хүчилд тэсвэртэй бетон хольцыг дараах бүрэлдэхүүнтэй найруулна. Үүнд:
- холбогч материал – шингэн шил (натри эсвэл калийн)
- бетоны бэхжилтийг өдөөгч - цахиурт фторын натри;
- нунтаг дүүргэгч - андезитийн гурил;
- үйрмэг №1 – базальт болон диабазыг нунтаглаж хийх;
- дүүргэгч - кварцын элс буюу хүчилд тэсвэртэй чулууны үйрмэг ба дайрга
(андезит, бештаунит, кварц, фельзит, боржин, шаазан) зэрэг болно.
11.4. Хүчилд тэсвэртэй бетоны ус даах чанарыг сайжруулахын тулд фуриловын
спирт, фурфурол, лааны тосны эмульс түүнчлэн идэвхит кремнезимийн нунтаг
(аэросил, цахиур, мана, диатомит, трепел) холино.
11.5. Керменеземын хувийн масс 1.38 – 1.45 ба модуль нь 2.5 - 2.8 байвал натрийн
шингэн шил, дээд үзүүлэлттэй харьцангуйгаар 1.26 – 1.4 ба 2.4 – 3.5 байвал
калийн шилийг тус тус хэрэглэвэл зохино.
11.6. Бэхжилт өдөөгчийн 93%-иас багагүй хэсэг нь 1%-иас ихгүй чийгшилтэй №008ын шигшүүрт 5%-иас илүүгүй үлдэгдэлтэй цахиурт фторын натри байх ёстой.
11.7. Нунтаг дүүргэгч нь дараах чанарыг агуулж байвал зохино. Үүнд:
- хүчил тэсвэрлэлт нь 96%-аас доошгүй;
- нунтаглалт нь №008-ын шигшүүрт 10%-аас илүүгүй үлдэгдэлтэй байх;
- чийгшил нь 2%-аас ихгүй байх хэрэгтэй.
11.8. Дүүргэгчийн (нунтагаас бусад) ширхэглэл, бүтэц нь бетон ба зуурмагт тавигддаг
шаардлагатай адил болно. Хүчилд тэсвэртэй бетоны бүдүүн ба дунд зэргийн
ширхэглэлтэй элсний чийгшил 5%-аас ихгүй байвал зохино. Энэ төрлийн
бетонд 5-10, 10-20 ба 20-40 мм-ийн ширхэглэлтэй 2-оос багагүй бүлгийн дайрга
хэрэглэнэ. Хамгийн том дайрганы хэмжээ нь бүтээцийн хамгийн бага огтлолын
1/3-ээс илүүгүй байвал зохино.
Элс, дайрганы хүчил тэсвэрлэлт 96%-аас доош байж болохгүй. Хүчилд
тэсвэртэй бетонд карбонатын төрлийн (шохойн чулуу, доломит) дүүргэгч
хэрэглэхийг хориглоно. Элс, дайрганы шахалтын бат бэх 600 кгс/см2-аас
доошгүй байх бөгөөд дүүргэгчид шавар, горооны хольц байж болохгүй.
11.9. Хүчилд тэсвэртэй бетонд орох материалуудыг чийг, тоос болохооргүй битүү
агуулахад хадгална. Фуриловын спирт, фурфурол болон 2.8 түүнээс дээш
модультай шингэн шилийг 00С-ээс доош температурт хадгалж болохгүй.
11.10. Бетоны бүрдэл хэсгийг дараах хувь хэмжээгээр найруулж зуурна. Үүнд:
11.1.
БД 52-101-04
шингэн шилийг 1м бетонд 300 кг-аас багагүй оруулах;
нунтаг дүүргэгчийн орц шингэн шилнээс 1.5 дахин илүү байх;
цахиурт фторын натрийг “КБ” бетонд натрийн шингэн шилний 8-10%, “КВБ”
бетонд мөн шилний 18-20%-иар тус тус авч нэмэх;
- идэвхит кремнеземийг шингэн шилний массын 5-10% полимер нэмэлтийг 35%-аар тус тус авч найруулах хэрэгтэй. Харин калийн шингэн шил хэрэглэж
“КВБ” бетон цутгахад цахиурт фторын натрийг шилний массын 15% хүртэл
багасгаж хэрэглэх хэрэгтэй.
11.11. Хөдөлгөөнт чанарыг 15-р хүснэгтэд зааснаар тогтооно.
15-р хүснэгт
-
3
Хүчилд тэсвэртэй бетоны хөдөлгөөнт чанар
Бетоныг хэрэглэх хүрээ
Конусын суулт, см
Аргуун нь, сек
Шал, арматургүй бүтээц,
0-1
30-50
доторлогоо
10 мм-ээс зузаан, сийрэг
3-5
20-25
арматуртай бүтээц
Нимгэн ханатай шигүү
6-8
5-10
арматуртай бүтээц
11.12. Шингэн шилтэй бетоныг албадмал үйлчлэлтэй зууруулд зуурвал зохино.
11.13. Бүрдэл хэсгүүдийг өгөгдсөн массын 2%-иас ихгүй нарийвчлалтай авч бэлдвэл
зохино. Шингэн шилийг эзлэхүүнээр нь мөн дээрх нарийвчлалтай авч бэлдэнэ.
11.14. Бетоныг зуурахаас өмнө бэхжилт өдөөгч, нарийн дүүргэгч болон нунтаг
нэмэлтүүдийг №03-ын шигшүүрээр шигшиж жинлээд тагтай зууруулд хийж
хуурай чигээр нь хольж хутгаад зууруулаас гаргаж савлана.
11.15. Бетоныг зуурахдаа эхлээд бүх төрлийн дайрга, элсийг дараа нь нунтаг
нэмэлтийг (11.14-д зааснаар савласнаас) хийж 1 минут зуурах хэрэгтэй. Харин
чөлөөт уналтын зуурагч хэрэглэж байвал хуурай материалуудыг 2 мин, шингэн
шил нэмээд 3 мин хутгавал зохино. Бэлэн болсон хольц руу шингэн шил буюу
ус хольж болохгүй.
11.16. Бэхжилт эхлэх хугацаа нь 1.5 цагаас цааш байх бетон хольцыг тээвэрлээд
цутгах хугацаа нь 1 цагаас багагүй байна. Хольц бэлтгэх, тээвэрлэх, цутгах
ажиллагааг 100С-аас доош температурт гүйцэтгэхийг хориглоно.
11.17. Хүчилд тэсвэртэй бетоноор өнгөлөх энгийн бетон, тоосго болон бусад
материалын өнгөн үеийн 10 мм гүнд түүний массын 5%-аас илүүгүй чийгтэй
байх ёстой.
Хүчилд тэсвэртэй бетоноор өнгөлөхөөс өмнө энгийн бетоны гадаргыг цахиурт
фторын магнийн 3-5%-ийн уусмал буюу шоргоолжны хүчлийн 5-10%-ийн
уусмалаар норгох хэрэгтэй. Хуучин гадаргыг хэрхэн бэлдэхийг зураг төсөл АГТд нь ч тусгайлан заасан байж болно.
11.18. Шингэн шилтэй бетоныг 200мм-ийн зузаанаар үелүүлэн өндөрлөж цутгахдаа үе
бүрийг 1-2 минут доргиулж нягтруулна. Өмнөх үе дээр дараагийн үеийг нэмж
цутгах хугацаа 1 цагаас хэтэрч болохгүй. Ялангуяа ёроолын ханатай нийлэх
хэсэг, цорго болон тоноглол байрлах газруудыг маш анхаарч нягтруулан тун
нямбай хийх шаардлагатай.
11.19. Бетоны арматурын хамгаалалтын үе 30 мм-ээс бага байж үл болно.
11.20. Бэхжилтийн эхний 7 хоногт хүчилд тэсвэртэй бетоныг 100С-ээс багагүй
температурт байлгана. Бэхжилтийг түргэвчлэх зорилгоор халуун агаараар
үлээлгэн цахилгаанаар халааж (600С-ээс хэтрүүлэлтгүй) болно.
11.21. Хүчилд тэсвэртэй бетоныг 70%-ийн бэхжилт авсны дараа хашлагыг нь задалж
бусад ажлыг үргэлжлүүлж хийхийг зөвшөөрнө.
11.22. Хүчилд тэсвэртэй бетоны гадаргад 25-40%-ийн хүхрийн хүчлийн уусмал 2
дахин түрхэж химийн тэсвэршлийг нь бэхжүүлнэ.
Шүлтэд тэсвэртэй бетон
БД 52-101-04
11.23. Шүлт хадгалах юүлэх (80 С хүртэл температурт) байгууламжийн бүтээцийг
цутгах ажилд энэхүү дүрмийг мөрдөнө.
11.24. Шүлтэд тэсвэртэй бетоны холбогчоор гурван кальцын силикат 55%, алюминат
кальц 8%-иас ихгүй бага алюминатын чулуунцараар бэлтгэсэн бага
алюминатын
портландцемент
ба
сульфатад
тэсвэртэй
шааргат
портландцементийг ашиглах хэрэгтэй. Шаварлаг цемент хэрэглэх түүнийг
нэмэхийг хориглоно.
11.25. Хүйтэн шүлт нөлөөлөх (300С хүртэл) бетонд том дүүргэгч болгон бялхмал
гаралтай цул чулууг (боржин, диабаз, базальт г.м) хэрэглэж болно. Харин
халуун шүлт (300С-ээс дээш) нөлөөлөх бетонд тунамал гаралтай цул карбонат
буюу оргимол төрлийн дайргыг (шохойн чулуу, доломит, магнезит г.м)
ашиглавал зохино.
Энэ төрлийн дайргын ус шингээлт 5%-аас хэтэрч үл болно. Дайрга нь усанд
ханасан үедээ 40МПа багагүй бат бэх байх ёстой.
11.26. Арван хувиас хэтрэхгүй концентрацтай 300С хүртэлх температуртай шүлтэд
байлгах зориулалттай бетон бүтээцэд энгийн элс хэрэглэнэ. Гучин градусаас
илүү температуртай 10%-аас дээш концентрацтай шүлтийг хадгалах юүлэх
бүтээцэд шүлтэд тэсвэртэй чулууг (шохойн чулуу, доломит, магнезит г.м)
бутлан тээрэмдэж гаргасан тусгай элс ашиглана.
11.27. Бетоны шүлт тэсвэрлэлтийг сайжруулж цементийн орцыг багасгах зорилгоор
хольцод гадаргуугийн идэвхт нэмэлт нэмж болно. Шүлтэд тэсвэртэй бетоныг
16-р хүснэгтэд заасны дагуу бүрэлдэхүүнтэй найруулах боловч энгийн бетон
бэлтгэх жор хэмжээг мөрдөх хэрэгтэй.
16-р хүснэгт
0
Шүлтийн
концентрац
%
Шүлтэд тэсвэртэй бетоны бүтээц
Бетоны дүүргэгч
Шүлтийн
Бетоны
температур
В/Ц ихгүй
нягт
Элс
Дайрга
0
С
10 хүртэл
10 >>
30 хүртэл
30-80
Энгийн
нягт
0.6
0.5
10-аас илүү
10>>
30 хүртэл
30-80
Нягт
онцгой
нягт
0.5
0.4
Энгийн
шүлтэд
тэсвэртэй
Энгийн
шүлтэд
тэсвэртэй
Энгийн
шүлтэд
тэсвэртэй
Шүлтэд
тэсвэртэй
12. ХАЛУУНД ТЭСВЭРТЭЙ БЕТОНЫ АЖЛЫН ОНЦЛОГ
12.1.
12.2.
12.3.
12.4.
Тавин нэгээс 2000С хүртэл температурт орших галд тэсвэртэй бетон бүтээцийг
цутгахад энэхүү дүрмийг мөрдөнө.
Халуун орчинд орших бетон бүтээцийг ердийн бетоноор цутгахад шааргат
портландцемент буюу М300-аас доошгүй марктай дулаан ялгаруулалт багатай
портландцемент, сульфатад тэсвэртэй портландцементийг ашиглавал зохино.
Том дүүргэгчийн (дайрга) хэмжээ нь 40 мм-ээс хэтрэхгүй байх ёстой.
Халуунд тэсвэртэй бетон бүтээц болон 51-2000С температурд орших бетонд
хэрэглэх хольцын хөдөлгөөнт чанар нь 2см-ээс илүү конусын суулттай байж
болохгүй. Периклазын цементтэй бетонд конусын суулт нь тэг байвал зохино.
Бэхжилт түргэтгэгч химийн нэмэлтийг 1500С-ээс дээш халуун орчинд орших
бетон бүтээцэд хэрэглэж болохгүй.
Халуунд тэсвэртэй бетоныг албадмал үйлчлэлтэй зууруулд зурна. Эхлээд бүх
хуурай хольцыг хийж 1 минут хутгана. Дараа нь шингэн бүрэлдэхүүнийг (ус,
шингэн шил, хүхрийн хүчлийн магнийн уусмал, алюмофосфатын холбогч) нэмж
дахин 3 минут хутгана.
Агаарын температур 250С-ээс их байхад шаварлаг цементээр зуурмаг бэлдвэл
хольц халахаас сэргийлэх арга хэмжээ авбал зохино.
БД 52-101-04
Шаварлаг цемент ба шингэн шилтэй хольцыг бэлдсэнээс хойш 30 мин, бусад
төрлийн бетоныг 1 цагийн дотор цутгавал зохино.
12.6. Бетоныг 50С-ээс доош температурт зөөхийг хориглоно. Шаварлаг цементтэй
бетоныг 70С-ээс багагүй температурт, халуунд тэсвэртэй бетоныг 150С-ээс
багагүй температурт тасралтгүй цутгах хэрэгтэй. Бетоныг цутгах явцад
завсарлага гарахаар байвал тасалдлыг ажлын болон температурын заагтай
давхцуулж гүйцэтгэвэл зохино. Сүвэрхэг дүүргэгчээр бэлдсэн халуунд
тэсвэртэй бетоныг зуурсан даруйд нь цутгана.
12.7. Халуунд тэсвэртэй бетоныг бэхжүүлэхэд дараах зааврыг мөрдөнө. Үүнд:
- периклазынхаас бусад төрлийн цементтэй бетоны гадаргыг бэхжих явцад нь
байнга чийгтэй байлгах;
- шингэн шил, алюмофосфат холбогч ба периклазын цементтэй бетоныг
хуурай нөхцөлд бэхжүүлнэ. Энэ тохиолдолд бетоныг хурдан хатаах
зорилгоор салхижуулалт хийж өгөх;
- шингэн шилтэй бетоныг 30-600С, бусад бетоныг 15-250С-д бэхжүүлэхэд
тохиромжтой.
12.8. Бэхжих явцыг түргэтгэхийн тулд технологийн дараах горимыг баримтлана.
Үүнд:
- портландцемент, шаварлаг цементтэй бетоныг уураар шарах;
- шамот болон тоосгоны үйрмэг, шаазан, дүүргэгчтэй портландцемент буюу
шингэн шилтэй бетоныг цахилгаанаар халаах;
- периклазын цементтэй бетоныг 60-800С-ийн температурт хуурай бэхжүүлэх
зэрэг болно.
12.9. Зураг төсөл буюу АГТ-д заасан бат бэхийг нь авмагц хашлагыг буулгана. Гэвч
шаварлаг ба периклазын цементтэй, шингэн шилтэй бетоныг цутгаснаас хойш 3
хоног портландцементтэй бетоныг 7 хонохоос өмнө хашлагыг авч болохгүй.
12.10. Өвлийн улиралд энэ дүрмийн 12.7-д заасан температуртай бетон хольц
бэлтгэж температурыг алдагдуулахгүйгээр бэхжүүлэхийн тулд дүүргэгч болон
холбогчийг дулаан газар байлгаж усыг халааж байх ёстой. Харин шингэн
шилийг 300С-ээс дээш халаах хэрэггүй.
12.11. Бетоныг хөлдөөж хэрхэвч болохгүй. Портландцементтэй бетоныг өвөл 150С-ээс
багагүй температурт 7, шаварлаг цементтэй бол 70С-ээс багагүй температурт 3,
шингэн шилтэйг 150С-ээс багагүй нөхцөлд 3 хоног тус тус байлгах хэрэгтэй.
12.12. Бетоныг өвөл халаахдаа шингэн шилтэй бетоноос бусдыг, халаах бүх төрлийн
аргаар харин шингэн шилтэй бетоныг зөвхөн халуун агаараар үлээлгэх зэргээр
тус тус гүйцэтгэнэ.
12.5.
Ажлыг шалгаж хүлээж авах
12.13. Хольц бэлтгэх, цутгах, бэхжүүлэх болон арчлах ажиллагааг шалгаж хүлээж
авахад дараах дүрэмтэй. Үүнд:
- нэмэлт болон бэхжүүлэх хольцын нунтаглалтыг боодол (партия) бүрээс авч
шалгах;
- дундажаар том дүүргэгчээс 5 кг, нунтаг дүүргэгчээс 1 кг-ыг тус тус авч
шигших аргаар ширхэглэлийг тодорхойлох;
- дүүргэгч бүрээс тус бүр 60т-ыг боодол гэж үзэх;
- бетоны температурыг хэмжиж байх зориулалтын нүхийг ердийн бүтээцэд
100-150 мм, цул бүтээцэд 500 мм гүнд тус тус гаргана.
12.14. Ашиглалтын үед 1000С-ээс дээш орчинд байх бетоны бат бэхийн сорьцыг
хэвийн нөхцөлд бэхжүүлж шалгахаас гадна орших температурт нь хүргэж
халаасны дараа мөн шалгана. Чийгтэй орчинд олон удаа халж хөрч байх бетон
бүтээцийн сорьцыг тухайн нөхцөлөөр нь цаг уурын аппаратад байлгасны дараа
бат бэхийг нь шалгах хэрэгтэй.
Халуунд тэсвэртэй бетоноор цутгасан дулааны
тоноглолыг хатааж халаах тухай
БД 52-101-04
12.15. Халуун нөхцөлд орших тоноглолын бетоныг ашиглаж эхлэхээс өмнө бүрэн
хатааж, ашиглалтын үед байх температурд нь хүртэл зохих горимоор халаана.
Бетоныг бүрэн бэхжиж дууссаны дараа хатаавал зохино.
12.16. Хатаах ба анхны халаалтын горимыг 6-р хавсралтад зааснаар гүйцэтгэнэ.
Халааж буй гадаргаас 5см-ээс холгүй зайд байрлуулсан техникийн термопарын
тусламжтай хатаалтын температурыг хэмжиж байвал зохино.
12.17. Дулааны тоноглолын бетон бүтээцийг тогтсон горимын дагуу хатааж халаах
явцад тоноглолыг нэг хоногийн турш нэмүү температурт байлгаж туршсан байх
хэрэгтэй. Үүнд:
- гадна талаараа төмөр бүрээстэй дулааны тоноглолыг 4000С;
- чийглэн халаах аргаар бэхжүүлж хийсэн угсармал эдлэлүүдээс бүрэлдэх
дулааны тоноглолыг 2000С;
- анхны халаалт хийхээс өмнө 00С-аас доош температуртай байсан дулааны
тоноглолын бетоныг 100, 200, 300 ба 4000С;
- хөрстэй харьцаж байрлах буюу 70см-ээс зузаан ханатай дулааны
тоноглолын бетон эдлэхүүнийг 3000С хүргэж тус тус халаана.
12.18. Халуунд тэсвэртэй бетоноор цутгасан дулааны тоноглолыг хөргөхдөө
(ашиглалтын үед) 6000С хүртэл температуртай болтол цаг бүр 50, 6000С-ээс
доош буумагц цаг бүр 200С-ээр буулгавал зохино.
12.19. Зуны улиралд хоёр хоногоос хэтрэхгүй ажил завсарласан байвал дулааны
тоноглолыг халаах хурдыг технологийн горимын дагуу нь байлгаж болох боловч
1 цаг бүр 1000С-ээс илүүгүй халаах хэрэгтэй. Харин хоёр хоногоос илүү
завсарлавал цаг тутам 500С-ээс ихгүй халааж температурыг нэмэгдүүлвэл
зохино.
12.20. Өвлийн улиралд хоёр хоногоос илүү хугацаагаар завсарласан дулааны
тоноглолыг халаахад дараах горимыг баримтална. Үүнд:
- эхлээд 12 цагийн турш 1000С-ээс илүүгүйгээр халаах;
- дараа нь 2 цагийн дотор 100-1600С болгох;
- 1600С-аар 12 цагийн турш байлгах;
- дараа нь 2 цагийн дотор 160-2500С болгох;
- 250-3000С-аар мөн 10 цаг бариад цааш нь 1 цаг тутамд 500С-ээс
хэтрүүлэлгүй өсгөж хязгаарын температурт нь хүргэвэл зохино.
12.21. Дулааны тоноглолын их бие түүний дотоод орон зайг жигд халаалттай байлгах
хэрэгтэй. Үүний тулд тоноглол доторх усыг зайлуулж халаах явцад байнга
агааржуулалттай байлгавал зохино. Халаах хатаахаас өмнө ба эцэст нь
дулааны тоноглолд үзлэг хийж үр дүнг нь актаар бүртгэж хувийн хэрэг (паспорт)
хөтөлж байх ёстой.
13. ОНЦГОЙ ХҮНД БОЛОН РАДИАЦЫН ХАМГААЛАЛТЫН
БЕТОН ЦУТГАХ ОНЦЛОГ
13.1.
13.2.
13.3.
13.4.
Энэ төрлийн бетоныг энгийн технологоор цутгаж болохооргүй байвал
зуурмагийг түрүүлэх (ЗТ) болон зуурмагт том дүүргэгчийг шидэж живүүлэх
аргаар хэсэгчилж бетондох хэрэгтэй. Онцгой нарийн төвөгтэй хэлбэртэй, маш
шигүү арматуртай буюу бүтээц дотуур хонгил нүх гаргах бүтээцийг энгийн
аргаар цутгахад ашиггүй гэж үзнэ. Харин ямар арга сонгохыг АГТ-д заасан байх
ёстой.
Радиацын хамгаалалтын бетонд хэрэглэх материалыг 7-р хавсралтын дагуу
бэлдэх хэрэгтэй.
Бетонд радиацын туяаг сайн шингээх материалуудыг (бор, устөрөгч, кадми,
лити, тугалга г.м) холих хувь хэмжээг төсөл тооцоогоор шийдвэрлэнэ. Нейтрон
ба гаммаквантын туяаны үйлчлэлээр арматурыг зэврүүлэх нөлөө үзүүлдэг давс
хужирыг (хлорт кальц, хоолны давс) бетонд хольж болохгүй.
Энэ төрлийн бетонд дүүргэгч болгон ашиглах зарим эрдэс, хүдэр болон төмөр
нь ширхэглэл болон физик – механикийнхаа шинж чанараар хүнд бетоны
БД 52-101-04
дүүргэгчийн шаардлагыг хангаж байх ёстой. Төмөр дүүргэгчийг зуурагчид
хийхээс өмнө зэв болон тос, шороо тоосноос сайтар цэвэрлэх хэрэгтэй.
13.5. Радиацын хамгаалалтын бетоны бүрэлдэхүүнийг (дүүргэгч) химийн
шинжилгээгээр нарийвчлан үзэж тохирох эсэхийг тогтоосон байвал зохино.
13.6. Төмөр дүүргэгчтэй бетон хольц 3 см-ээс илүүгүй конусын суулттай байх ёстой.
13.7. Бетон хольц бэлдэхэд дараах дүрэм баримтална. Үүнд:
- энгийн бетоныг зуурах хэмжээнээс хүнд бетоны зуурагчийн тогоонд
дундуурхан хийж зуурна. Ингэхдээ энгийн бетоны эзлэхүүний масстай нь
урвуу пропорционалаар онцгой хүнд бетоны хэмжээг (эзлэхүүнээр) багасгаж
зуурна;
- онцгой хүнд хольцыг 4 минутаас багагүй хугацаагаар зуурах хэрэгтэй.
13.8. Радиацын хамгаалалтын бетон хольцыг тээвэрлэх болон цутгахад дараах
заавраар ажиллах хэрэгтэй. Үүнд:
- онцгой хүнд хольцыг бетон хөөрөг, юүлүүр, бункерээр цутгах;
- туузан зөөгүүр (доригуурт туузан зөөгүүр), доригуурт гуурс, доригуурт
юүлүүр хэрэглэхийг хориглох;
- онцгой хүнд хольцыг 1м-ээс дээш өндрөөс сул унагаж бетондохыг хориглох;
- хүдэр буюу төмөр дүүргэгчтэй онцгой хүнд бетоныг гүний доригуурын ажлын
хэсгийн урттай тэнцүү зузаантай үелж цутгах зэрэг болно.
13.9. Төмөр дүүргэгчтэй бетоныг зөвхөн гаднах агаарын температур эерэг байхад
цутгах ёстой.
13.10. Радиацын хамгаалалтын бетоныг дараах байдлаар шалгана. Үүнд:
- хольцын эзлэхүүний массыг хоногт 1 удаа хэмжиж шалгах;
- өндөр температурт орших бетоныг бэхжүүлж хатаасны дараа (тогтмол
эзлэхүүний масстай болмогц) эзлэхүүний массыг шалгах;
- эзлэхүүний массын хүлцэх алдаа нь зураг төсөлд заасан хэмжээнээс 3%аас үл хэтрэх;
- гидратжих дүүргэгчтэй хольцын материалыг хүлээж авах үед нь химийн
холбоот усны бүтцийг хэмжин шалгах зэрэг болно.
14. ЦУТГАМАЛ БЕТОН, ТӨМӨР БЕТОН БҮТЭЭЦ ЭДЛЭЛИЙГ
ХҮЛЭЭЖ АВАХ ДҮРЭМ
14.1.
14.2.
Ажлыг дууссан нөхцөлд буюу дараагийн ажлыг гүйцэтгэхийн тулд цутгамал
бетон, төмөрбетон бүтээц эдлэлийг хүлээж авах ёстой.
Хүлээж авахын тулд өмнө хийж гүйцэтгэсэн бүх ажлын (хашлага, арматур,
хольц бэлтгэх, тээвэрлэх, цутгах бэхжүүлэх г.м) баримт бичгийг шалгана.
Энэхүү баримт бичигт өмнөх бүлгүүдэд заасан хэмжин шалгалтын үр дүн (бат
бэх, ус даалт, хүйтэн тэсвэршил хөдөлгөөнт чанар г.м) хүлцэх алдаанаас зөрөх
зөрөөг бүрэн тусгасан байх ёстой.
17-р хүснэгт
Бетон, төмөрбетон эдлэлийн хүлцэх алдааны
хүснэгт
Алдааны төрөл
1. Цутгамал бүтээц эдлэлийн гадарга
болон ирмэг нь эгц босоо шугам
буюу төсөлд заасан налуугаас бүх
өндрийн (уртын) дагуу зөрж болох
байдал.
- суурьт
- цутгамал хучилтыг тулах
хана, багана
- угсармал дам нурууг
Хүлцэх алдаа, мм-ээр
+20
+15
БД 52-101-04
тулах хана, багана
босоо
чиглэлд
өндөрлөдөг хашлагаар
цутгасан
давхар
хоорондын
хучилтгүй
хана
- босоо
чиглэлд
өндөрлөдөг хашлагаар
цутгасан
давхар
хоорондын
хучилттай
хана
Хэвтээ гадаргын төвшин зурагт
зааснаас зөрөх
Тулгуурын дээд талаас бусад
хэвтээ гадаргад 2 м-ийн шугам
тавихад гарах зөрөө нь
Бүтээц эдлэхүүний урт (алгасал)ын зөрөө
Эдлэхүүний хөндлөн огтлол
Төмөр болон төмөр бетон
эдлэхүүнийг тулах гадарга буюу
төмөр торгоовчийн дээд төвшин
Бэхэлгээний боолтын байрлал:
Тулгуурын хүрээний дотор талд
_ “ _ гадна талд
боолтын өндрийн зөрөө
Зэргэлдээ хоёр гадаргын
уулзварын өндрийн зөрөө
+10
-
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
14.3.
14.4.
байгууламжийн өндрийн 1/500 хүрч
болох боловч 100 мм-ээс үл хэтрэх
өндрийн 1/1000 хүрэх боловч 50 ммээс үл хэтрэх
±20
±5
±20
+6, -3
-5
5
10
+20
3
Ашиглалтад бэлэн болсон бүтээц эдлэхүүнийг газар дээр нь хэмжин зураг
төсөлд заасан хэлбэр, хэмжээ, төвшинтэй нь тулгахад 17-р хүснэгтэд заасан
хүлцэх алдаанаас хэтэрч болохгүй.
Тухайн бетон, төмөрбетон бүтээц эдлэлд холбогдох далд ажлуудын болон үе
шатны ажлыг гүйцэтгэсэн акт баримтыг үндэслэн цутгамал байгууламжийг
бүхэлд нь буюу хэсэглэж хүлээлгэж өгөх баримт бичгийг тогтоогдсон журмын
дагуу бүрдүүлнэ.
БД 52-101-04
ХАВСРАЛТ
1-р хавсралт
БЕТОН, ТӨМӨР БЕТОН БҮТЭЭЦИЙН ХАШЛАГЫН БАТ
БЭХИЙН ТООЦООНЫ ӨГӨДӨЛ
1. Хашлага болон түүний шат, бэхэлгээний бат бэхийн тооцоонд дараах
нормативт ачааллыг тусгах хэрэгтэй. Үүнд:
БОСОО ЧИГЛЭЛИЙН АЧААНУУД:
а) Хашлага болон шатны өөрийн жинг ажлын зургийн дагуу тооцож авна. Тооцоонд
шилмүүст модыг 600, навчитыг 800 кгс/м3-ийн эзлэхүүний масстай гэж тооцно.
б) хайрга, дайрга, чулуун дүүргэгчтэй бетон зуурмагийн эзлэхүүний массыг 2500
кгс/м3, бусад төрлийнхийг хэмжиж тогтооно.
в) арматурын массыг ажлын зургаар нь тооцох боловч 1 м3 бүтээцэд 100 кг гэж
(100 кгс/м3) барагцаалж авч болно.
г) хүн ба тээврийн хэрэгсэл, тоноглолын жинг хашлагын болон вандангийн
тооцоонд 2.5 кПа-аар, тушаа, болон ташуу тулаас, тэвхэнд 1.5 кПа, хөл тулгуурт
1.0 кПа-аар тус тус авна.
Тайлбар: Хашлагын ул буюу ванданг хийж гүйцэтгэснийх нь дараагаар
төвлөрсөн ачаалал үйлчлүүлж шалгах ёстой. Үүнд: бетоныг дамнуургаар зөөхөд
1300 н, түрдэг тэргээр бол 2500 н, бусад аргаар цутгахад 1300 н ачаа үйлчилнэ гэж
тооцно.
2. Төвлөрсөн ачааллаар шалгахдаа хэвний өргөн 150 мм-ээс нарийн байвал
зэргэлдээ 2 банзан дээр ачаа хуваагдаж үйлчилнэ гэж үзнэ.
д) доригуураас хашлагын уланд үйлчлэх ачааллыг 2 кПа-аар авна.
ХЭВТЭЭ ЧИГЛЭЛИЙН АЧАА:
е) салхины норматив ачааллыг БНбД-д зааснаар;
БД 52-101-04
ж) бетон хольцын хашлагын хажууг дарах ачааллыг хавсралтын 1-р хүснэгтээр
тодорхойлох;
з) хашлаган хольцыг өндрөөс цутгахад үзүүлэх нэмэгдэл даралтыг 2-р хүснэгтээр
тооцох;
и) доригуулалтаас хажуу хананд үзүүлэх даралтыг 4 кПа-аар авна.
Тайлбар: Дээрх ачааллуудыг давхардуулж авч болохгүй. Хашлагын гадна
талаас доригуулах үед доригуурыг бэхлэж байрлуулсан (дэр, боолт, бэхэлгээ г.м)
хэсгийн бат бэхийг орчны үйлчлэлийн ачааллаар тусад нь тооцвол зохино.
1-р хүснэгт
Нягтруулах арга
Хажууд тэлэх даралтыг
(МПа) тодорхойлох
томъёо
P=γ*H
1. Дотор талаас
P= γ(0.270v + 0.78)k1*k2
2. Гадна талаас
P= γ(0.270v + 0.78)K1+K2
P=γ*H
Томъёог хэрэглэх хүрээ
H≤r
v<0.5
H≥1 м байх үед
v≥0.5
H≥2 м байхад
v≥4.5
H≤2r1
v<4.5
P – бетон хольцын хажуугийн даралт, МПа;
γ – хольцын эзлэхүүний масс, кгс/см3;
Н – цутгасан бетоны зузаан (өндөр), м;
v – цутгалтын хурд, м/цаг;
r1 ба r2 – дотор ба гаднах доригуурын үйлчлэх радиус, м;
К1 – хольцын хөдөлгөөнт чанараас хамаарах илтгэлцүүр;
Конусын суулт 0.2 см үед –К1 = 0.8; 4-6 см – 1; 8-12 см – 1.2 гэж авна.
К2 – хольцын температураас хамаарах илтгэлцүүр
Үүнд: 5-70 үед – 1.15; 12-170С – 1; 28-320С-0.85 гэж авна.
2-р хүснэгт
Бетоныг цутгах арга
Ховил болон гуурс, хөөргөөр
Дараах багтаамжтай юүлүүрээр:
0.2-0.8 м3
0.8 м3-ээс их
Хашлагын хажуу тал руу бетоны
уналтаас нөлөөлөх ачаалал, кПа
4.00
4.00
6.00
Тайлбар:
1. Хашлагын банз болон түүний дайны огтлолын тооцоо хийхэд дээрх динамик
ачааллыг авч тооцно.
Дай болон дайг тулах хөндлийн тооцоонд бетоны уналтын нөлөөллийг
төвлөрсөн ачаалал болгож авбал зохино. Үүнд: дайнуудын хооронд 1 м-ээс
холгүй үед зэргэлдээ 2 дайны хооронд нэг төвлөрсөн ачаа үйлчилнэ гэж
тооцно. Харин 1 м-ээс хол бол хашлагын тухайн үеийн бүтцийн байдалтай
уялдуулан тооцооны схем зохиож төвлөрсөн ачааны дээд утгад тохирох
байрлалыг сонгох үндсэн дээр тооцно.
2. Цутгамал дам нуруу (холбоо нуруу)-ны хашлагын тулгуур болж ашиглагдаж
байгаа ташуу тулаас, тушаанд үйлчлэх ачааллыг дараах байдлаар тогтооно.
Үүнд:
Хашлагын дэрний хоорондох зай 1 м-ээс илүүгүй бол тооцож буй эдлэлийн
(ташуу тулаас, тушаа) хоёр талд байгаа нэг нэг дэрэнд ногдох ачааллыг
нийлүүлж авна. Хэрэв хашлагын дэрний хоорондох зай 1 м-ээс их байвал
тооцож буй тулгуур эсвэл тушаанд аль ойр орших ганц дэрэнд ногдох
ачааллаар бодох хэрэгтэй.
БД 52-101-04
1.
2.
3.
4.
5.
6.
3. Хашлагад үйлчлэх ачааны дээд утгад харгалзах байрлалыг 3-р хүснэгтээр
хуваарилаж тооцно.
3-р хүснэгт
Хашлага болон шат, бэхэлгээний тооцоонд
ачааллыг хуваарилах нь (1 ба 2-р зүйлд
зааснаар)
Хашлагын бүрдэл хэсэг
Бат бэхийн
Хэв гажилтын
тооцоонд
тооцоонд
Хавтан ба хүнхэр дээврийн
хашлага түүний дай, (дэр,
а* + б + в +г
а+б+в
хөндөл г.м)
Багана (300 мм хүртэлх
талтай) ба ханын (100 мм
ж+и
ж
хүртэл зузаан) хашлага
Багана (300 мм-ээс их талтай)
ба ханын (100 мм-ээс зузаан)
ж+з
ж
хашлага
Дамнуруу, холбоо тулгуур ба
ж+и
ж
аркийн хажуу бамбай
Дамнуруу, холбоо тулгуур ба
а+б+в+д
а+б+в
аркийн ёроолын бамбай
Цул бүтээцийн хашлага
ж+з
ж
4. Хашлагын бамбай, дэр, шатны бат бэхийн тооцоонд, энэхүү 1-р хавсралтын 1-р
зүйлд дурдсан норматив ачааллуудыг сонгохдоо 4-р хүснэгтэд заасан хэт
ачааллын илтгэлцүүрээр үржүүлж өсгөж өгөх хэрэгтэй.
Тайлбар: а*, б – 1-р хавсралтын 1, 2-р зүйлд зааснаар авна.
Ашигтай ачаа, салхины ачаалал хамтарч үйлчлэх үед өөрийн жингээс бусад бүх
тооцооны ачааллыг 0.9 гэсэн илтгэлцүүрээр багасгаж авна.
Хашлага ба түүний шатыг хэв гажилтаар тооцоход норматив ачааллыг хэт
ачааллын илтгэлцүүрээр өсгөхгүй.
4-р хүснэгт
Норматив ачаалал
Хашлага ба шатны өөрийн жин
Бетон, арматурын жин
Хүмүүс (ажилчид), ба тээврийн хэрэгсэл
Бетоныг нягтруулах
Бетон хольцын хажуу хананд тэлэх
Бетоныг өндрөөс унагахад хашлаганд нөлөөлөх
динамик ачаалал
Хэт ачааллын илтгэлцүүр
1.1
1.2
1.3
1.3
1.3
1.3
5. Хашлага болон шат, ташуу тулаас, тушаа, тэвх хийх материалын тооцооны
эсэргүүцлийг дараах байдлаар тогтооно. Үүнд:
- төрөл бүрийн модонд 5 ба 6-р хүснэгтээр;
- фанерт модон бүтээцийн тооцооны БНбД-д зааснаар;
- ганд ган бүтээцийн тооцооны БНбД-д зааснаар тус тус тогтоох хэрэгтэй.
Тайлбар: Бетон хольцын тэлэх ачаалалд орших ган бэхэлгээний (боолт, тушаа
г.м) тооцоонд гангийн тооцооны эсэргүүцлийг 40%-иас илүүгүй өсгөхийг
зөвшөөрнө.
5-р хүснэгт
Хүчдэлт байдал
Тэмдэглэгээ
Тооцооны эсэргүүцэл,
МПа
Шатанд
Хананд
БД 52-101-04
Гулзайлт
Ширхгийн дагуух суналт
Ширхгийн дагуух шахалт буюу
няцралт
Ширхгийн хөндлөн
Чиглэлийн
бүх
гадаргуугийн
шахалт буюу няцралт
Төгсгөлийн чөлөөт хэсгийн урт нь
няцралтын талбайн уртаас багагүй
мөн эдлэхүүний зузаанаас багагүй
байхад ширхгийн хөндлөн чиглэлд
үүсэх няцралт:
а) ширхгийн дагуух няцралтын
талбайн урт нь 100 мм ба түүнээс
дээш байх үед түүнчлэн духан
мөргөөс ба тулгуурын талбайд
үйлчлэх ачаалал
б) няцралтын талбайн урт 30 мм
байх үед түүнчлэн жийргийн доорх
няцралтын талбайн өнцөг 30-600
байх
Шаантагны хажуугийн няцралт
Ширхгийн дагуух цууралт
Ширхгийн хөндлөн хагаралт
Ru
Rp
15.0
8.5
18.0
10.0
Rсм, Rс
15.0
18.0
Rсм, 90
2.0
2.5
Rсм, 90
3.5
4.0
Rсм, 90
Rсм, 90
Rск
Rск, 90
4.5
2.5
2.4
1.2
5.0
2.5
2.4
1.2
Rс, 90
Тайлбар: Бетоныг халаахад (электрод буюу халуун хэвээр) тэлэх ачааллыг
тооцоонд тусгах хэрэгтэй.
6. Ачаалалд орших хашлагын хотойлт дараах хэмжээнээс хэтэрч болохгүй. Үүнд:
- дээд тал нь задгай хашлаганд – хашлагын алгаслын 1/400;
- бүх тал нь битүү хашлаганд – алгаслын 1/250;
- хашлагын хөл тулгуурын суулт буюу уян хэв гажилтад – алгаслын 1/1000 тус
тус байна.
7. Хашлага болон шатыг онхолдуулахын эсрэг тогтворын тооцоонд салхины
ачааллыг өөрийн жингийн даралттай хамтруулж үйлчлэхээр бодох хэрэгтэй.
Түүнчлэн хашлагыг арматуртай хамт суурилуулахад ч салхины ачаалал ба
өөрийн жинг хамтатган хөдөлгөөнт ачаалал болгож тооцвол зохино.
6-р хүснэгт
Тооцооны эсэргүүцлийн илтгэлцүүрүүд
Модны төрөл
Хар мод (шинэс)
Хус
Улиас
Ширхгийн дагуух
суналт, хотойлт
шахалт ба
няцралтад
Ширхгийн
хөндлөн
шахалт ба
няцралтад
Цууралтад
1.2
1.1
0.8
1.2
1.6
1.3
1
1.3
1.1
Нарс ба гацуурын тооцооны эсэргүүцлийг 5-р хүснэгтээр тооцно.
7-р хүснэгт
Барьцалдалтын норматив ачаалал, кПа
Материал
Хэвийн байдлаар
салгаж авах
450-ын өнцгөөр салгаж
авах
БД 52-101-04
Тухайн материалын бетонтой наалдаж байсан
хугацаа, цагаар
Ган
Текстолит, шилэн пластик
Феноформальдегид бүрхүүл
наасан фанер
12
4.80
1.00
24
5.50
2.50
72
11.70
3.30
12
5.30
2.00
24
5.50
4.00
72
5.30
5.60
6.70
6.70
16.00
4.00
6.00
9.80
Хэт ачааллын илтгэлцүүрийг салхины ачаалалд 1.2-оор, тогтоох ачаалалд 0.8-аар
тус тус авах хэрэгтэй.
Онхолдуулахын эсрэг тогтворын нөөцийн илтгэлцүүрийг энэ тохиолдолд 1.25-аас
багагүй авч тооцвол зохино.
8. Босоо чиглэлд өндөрлөдөг хашлага, том хайрцган хашлагын нугаст бамбай,
хонгил цутгах хашлагыг дараагийн байрлалд шилжүүлэхэд хашлага нь
бетонтойгоо барьцалдаж наалдсан байдаг. Энэ барьцалдах хүчний тооцооны
норматив ачааллыг 7-р хүснэгтэд зааснаар тодорхойлно. Харин хэвтээ чиглэлд
гулгуулах хашлагыг бетоноос салгах (ховхлох), хүчний тооцооны норматив
ачааллыг 8-р хүснэгтэд зааснаар авах хэрэгтэй.
8-р хүснэгт
Бетонд наалдсан хашлагыг ховхлох хүчний
норматив ачаалал, кПа
Хашлагын материал
Ган
Феноформальдегид
наасан фанер
Текстолит
Наалдаж байсан хугацаа цагаар
бүрээс
0.3
260
2
270
24
1100
4.70
5.80
15.00
2.90
3.40
13.00
2-р хавсралт
Халаагууртай хашлагын тооцооны үндсэн дүрэм
1. Халаагууртай төмөр хашлагын цахилгаан халаагуурын нэгж чадлыг
номограммаар (1-р зураг) тодорхойлно. Жишээ нь: Mr=6 эдлэхүүнийг 250С-ын
хүйтэнд 3 Вт (м2 0С) гэсэн дулаан дамжуулгын коэффициенттэй (дулаалга,
бамбайн хамт) хашлагаар цутгахад 800 Вт/м2 нэгж чадалтай цахилгаан
халаагуур шаардлагатай гэж тодорхойлно.
2. Цахилгаан халаагуурын хоорондох зайг 2-р зурагт зааснаар авч төсөөлөх
хэрэгтэй. Жишээ нь 800 вт/м2 нэгж чадалтай халаагуурыг 3 мм зузаан төмөр
хашлаганд тавибал (хашлагын шарах гадаргад 0.5 град/см температурын
градиенттэй байх үед) хооронд нь 70 мм зайтай байрлуулна.
Халаагуурын нэгж уртад ногдох цахилгааны чадлыг (P, Вт/м) дараах
томъёогоор тодорхойлно.
P
1.12b  p xíýãæ
1+ b
b – цахилгаан халаагуурын хоорондох зай м;
рхнэгж – цахилгаан халаагуурын нэгж чадал Вт/м2;
БД 52-101-04
БД 52-101-04
3-р хавсралт
ЦЕМЕНТИЙГ ХЭРЭГЛЭХ ХҮРЭЭ
Цементийн төрөл, марк
Үндсэн зориулалт
Хэрэглэж болох хүрээ
Портландцемент М600, М550, В20 ба дээш ангийн бетонд –
Ослын
болон
М500, М400 ба хурдан бэхжих 250С ба доош температурд
босголтын ажилд
портландцемент
цутгах өвлийн бетонд
Портландцемент М400, М300
Халуунд тэсвэртэй
цутгах бүтээц
В20 ба дээш ангийн бетон
Ийм шинж чанартай цемент
ашиглаж болохгүй цутгамал
сэргээн бүтээц
эдлэлд.
Зохих
хэмжээнээс
хэтэрсэн
концентрацтай идэмхий устай
орчинд
Зохих хэмжээнээс хэтэрсэн
бетоноор
концентрацтай идэмхий устай
орчинд
Байнга хөлдөж гэсэж байх
Налархайжуулсан
эсвэл ямагт норж хатаж байх
портландцемент М300, М400,
Халуун хуурай орчинд цутгахад
(даралттай
усны
нөлөөнд)
М500, М550
эдлэхүүн. Энгийн бүтээц эдлэл
Хөлдөж гэсэж норж хатаж байх
Гидрофобын портландцемент (даралттай
усны
нөлөөнд)
_“_
М300, М400
эдлэхүүн. Цементийг удаан
хадгалсан үед
Сульфатлаг усны үйлчлэлд
Даралттай усны үйлчлэлд
Сульфатад
тэсвэртэй
байнга норж хатаж, хөлдөж
байнга норж хатаж, хөлдөж
портландцемент М400
гэсэж байх эдлэхүүн
гэсэж байх эдлэхүүн
Бөглөөсийн
портландцемент Нефьт болон шатдаг
(тампонажный)
цооногийг бөглөх
хийн
Шааргат портландцемент М200, Даралттай буюу эрдэсжсэн
М300, М400, М500, М550
усны үйлчлэлд орших газар
Хэрэглэж болохгүй хүрээ
Энгийн бүтээц эдлэхүүнд
Халуун хуурай орчинд цутгах
бетонд
Дээрхтэй адил
_“_
Идэмхий ус нөлөөлөхгүй газарт
Зохих хэмжээнээс хэтэрсэн
концентрацтай идэмхий устай
орчинд
Байнга норж хатаж, хөлдөж
гэсэж байх бүтээц эдлэл
БД 52-101-04
дээрх ба усан доорх эдлэхүүн
Усан техникийн цул бетоны
голд
Халуунд тэсвэртэй бетон
бүтээц
М<3 байх эдлэхүүнийг 100С-аас
доош температурд дулаалах
(халаахгүй) эдлэхүүнд
Хурдан
бэхжигч
шаарган Анхны бэхжилт хурдан, В30
портландцемент М400-М500
түүнээс дээш ангийн бетонд
Эрдэсжсэн усны үйлчлэлд
орших газар дээрх, доорх ба
усан доорх эдлэхүүн 100С-ээс
доош температурт бэхжүүлэх
эдлэхүүнийг цутгах
Байнга хөлдөж, гэсэж, норж,
хатаж байх бүтээц эдлэлд
Даралттай усны нөлөөнд орших
Пуццолан
портландцемент
газар доорх ба усан доорх
М200, М300, М400
бүтээц эдлэл
Газар дээр байнга их чийгтэй
нөхцөлд орших бүтээц эдлэл
эрдэсжсэн усны нөлөөнд орших
газар доорх бүтээц эдлэл
Дээрхтэй нэгэн адил өвлийн
нөхцөлд хэрэглэж болох тухай
зураг төсөлд нь заагаагүй бол.
Халааж дулаалахгүйгээр 100Сээс доош температурт цутгах
200С-ээс доош температуртай
орчинд
бетоныг
хурдан
хугацаанд зохих бэхжилтийг нь
Шаварлаг цемент М400, М500, олгох. Байнга норж, хатаж,
М550, М600
хөлдөж, гэсэж байх бүтээцийг
цутгах.
Өвлийн
нөхцөлд.
Халуун ба химийн бодист
тэсвэртэй эдлэл хийх
250С-аас
үл
хэтрэх
температуртай хүхэрлэг хий
Шаварлаг цемент
буюу сульфатын устай орчинд
орших бетон, төмөр бетон
бүтээц
Агшилтгүй болон үл нэвтрүүлэх
бетон цутгах түүнчлэн ус
Гөлтгөнө - шаварлаг тэлдэг
тусгаарлах
шавардлага
ба
цемент М400, М500
угсармал эдлэхүүний уулзвар
чигжих
Ашиглалтын үед 300С—ээс
дээш халж болох газар доорх
дээрх усан доорх бүтээц
Чигжээс хийсний дараах үеэс
эхлэн тооцоход 24 цагийн турш
10 хүртэл атм даралтаар
хөдөлгөөнт залгаасуудыг
(яндан хоолой болон бусад
00С-аас
доош
температурт
халаахгүйгээр цутгах бетоны
ажил
Ашиглалтын үед 800С-аас дээш
температурт
орших
бүтээц
БД 52-101-04
Бүтээц эдлэхүүнийг цулжуулж
хүчлэх, суурийн бэхэлгээний
боолтыг чигжих хожим гаргасан
нүхэнд боолт (арматур) суулгах.
Бетон эдлэхүүнд гаргасан нүх
ган хоолойг (нефьтийн буюу
өрөмдлөгийн
гэр
хоолойд)
бөглөх гэх мэтэд хэрэглэнэ.
төрлийн) чигжихэд
эдлэл
БД 52-101-04
4-р хавсралт
НК, ННК, НКМ, НК + М,
ННК + М
ХК + НН
ННХК, ХК + ННК, ННХК + М
НН, НН1
П
СДБ, ССЬ, ПАШ-1, М1, ВЛХК,
ГКЖ НЧК, КЧНР, СНВ, СПД,
ЦНИПС – 1, ПГЭВ
1. Дараах голчтой
хүчитгээгүй
арматур бүхий
төмөр бетон
бүтээц:
5 мм-ээс их
5 мм-ээс бага
2. Төмөр торгоовч
болон арматур
цухуйлгаж
хийсэн угсармал
эдлэхүүн
түүнчлэн
хүчитгээгүй
арматуртай
цутгамал ба
угсармал –
цутгамал
эдлэхүүнүүд.
Үүнд:
ганг зориуд
хамгаалаагүй
ганг цайраар
будаж хамгаалсан
ганг хөнгөн
цагаанаар хучиж
хамгаалсан
ганг хүчил
шүлтэд тэсвэртэй
будаг буюу бусад
төрлийн бодисоор
хучиж хамгаалсан
эсвэл тогоовч төмөр
ба даацын
арматургүй уулзвар
залгаа
3. Угсармал ба
угсармалцутгамал
СН
Бүтээц эдлэхүүний
нэр төрөл ба
ашиглалтын нөхцөл
ХК, ХК+1 ХН
БЕТОНД НЭМЭЛТ ХЭРЭГЛЭХ ХҮРЭЭ
(+)
-
+
+
+
+
+
(+)
+
(+)
+
+
+
+
+
+
-
+
+
-
-
+
+
+
-
-
-
-
-
+
-
+
-
-
(+)
-
(+)
-
-
+
(+)
+
+
(+)
(+)
+
+
+
БД 52-101-04
эдлэхүүний
залгаа (нүх)
түүнчлэн
урьдчилан
хүчитгэсэн
бүтээц
4. Ат-IV, Ат-V, АтVI, А-IV ба А-V
гангаар
арматурчилсан
урьдчилан
хүчитгэсэн
бүтээц
5. Шаварлаг
цементээр
цутгах бүтээц
эдлэл
-
+
(+)
-
-
+
-
+
-
-
-
-
-
-
-
+
-
-
-
-
-
-
-
+
Тайлбар: “ - “ тэмдэг нь нэмэлт хэрэглэж болохгүй, “ + “ тэмдэг нь
хэрэглэж болох, “ (+) “ –ийг зөвхөн бетоны бэхжилтийг түргэтгэх зорилгоор
хэрэглэнэ гэж ойлгох хэрэгтэй. Энэ хүснэгтийн 3 ба 4-р мөрөнд заасан
нэмэлтийг хэрэглэхдээ 2-р мөрөнд дурдсан нэмэлтийг харгалзвал зохино.
5-р хавсралт
1. УСАН ДОТОР БЕТОН ЦУТГАХАД ҮҮСЭХ ХАЖУУГИЙН ДАРАЛТЫН
ХЭМЖЭЭГ ТОДОРХОЙЛОХ
Усан дотор доригуулалтгүй БТХ ба даралтгүй ЗТ аргаар цутгахад бетоны
хажуугийн хамгийн их даралтыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
Р= hб (γ -1000)
(1)
hб – хашлаганд үйлчлэх бетон хольцын өндөр, м;
γ – хольцын эзлэхүүний масс, кг/м3;
Бетон хольцын өндрийг (hб) дараах томъёогоор тодорхойлно.
БТХ-ын аргад hб = K * l
(2а)
ЗТ аргад hб = 1.5K * l
(2б)
К – хөдөлгөөнт чанараа хадгалах хугацаа, цаг;
l – бетондох хурд, м/цаг;
Бетоныг гүний доригуураар (дотор талаас) нягтруулахад хашлагын тэлэх
хүчийг тодорхойлох аргачлал байдаг. БТХ аргаар доригуулалттай цутгахад
энэ аргаар тэлэх хүчийг тодорхойлох хэрэгтэй. Цутгаж буй бетоны дээр
байгаа усны жингийн даралтыг хашлагын тооцоонд тусгах нь зүйтэй. Үүнд
тухайн хашлаганд 1 цагийн турш цутгасан бетоны өндрийг 2 дахин авсан (2l)
хэмжигдэхүүнээр бетоноос хашлаганд үйлчлэх даралтыг тооцвол зохино.
Даралттай ЗТ аргаар бетондоход хажуугийн даралтыг тусгай зааврын
дагуу тодорхойлно. Гэвч дараах томъёогоор баримжаалж бодохыг
зөвшөөрнө.
P = ΔP(H - l)*104 + (γ - 1000)(H + h2)
(3)
ΔP – том дүүргэгч доторх зуурмагийн тархалтын нэгж эсэргүүцэл, кПа (5р хавсралтаар тодорхойлох хэрэгтэй)
Н – шахаж буй хоолойны амсрын төвшингөөс дээш гаргах зуурмагийн
өндөр, м;
l – шахаж буй хоолойн амсраас хашлага хүртэлх хамгийн ойр зай, м;
(хашлагын гаднаас хоолойгоор бус нүхээр шахаж буй үед энэ зайг “О” гэж
авна)
БД 52-101-04
γ – зуурмагийн эзлэхүүний масс, кг/м2;
hr – шахаж буй хоолойн доод амсраас доош оруулж шахах зуурмагийн
гүн, м (үүнийг хашлаганд 1 цагийн турш цутгасан бетоны өндрийн хагастай
тэнцэх (0.5l) хэмжигдэхүүнээр авна. Энэ нь ΔP*104-тай тэнцүү эсвэл (l 1000)-аас их үед hr=0 байна )
ЗТ аргаар цутгахад хашлагад дүүргэж асгасан чулуу (дайрга)-наас хана
руу дарах даралтыг мөн тооцвол зохино. Энд бас усны жингийн даралтыг ч
тусгах хэрэгтэй. Тооцоонд дотоод үрэлтийн өнцгийг чулуунд 450 дайрганд
400 гэж авах хэрэгтэй.
БТХ АРГААР БЕТОНДОХ ХУРДЫГ ТОДОРХОЙЛОХ
Бетондох хурдыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
I
r
bK
I
t
2K
r – хоолойн үйлчлэх радиус, м;
t – хоолойг бетонд суулгах гүн, м;
Түрүүлж буй бетоны дээд төвшингөөс дээш хоолой дотор байлгавал
зохих хольцын өндрийг дараах томъёогоор олно.
hx=r + 0.4Hө
(6)
Hө - түрж буй бетоны дээд төвшингөөс дээш орших усны өндөр, м;
2. ЗТ АРГААР БЕТОНДОХОД ХООЛОЙНЫ ТҮРЭЛТИЙН
РАДИУСЫГ ТОДОРХОЙЛОХ
Даралтгүй түрэлтийн радиусыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
r = 0.5*hэ*P*I
(7)
r = 0.5*hэ*R*I
Даралттай түрэхэд (хөөргөөр шахаж):
r = 1.5*hш(Hө+2hy)
(8)
Доригуулж шахах аргаар бетондоход:
r = 0.5*hэ(lx-5)*10-2
(9)
R – том дүүргэгч дотор зуурмаг тархах налуу, урьдчилсан тооцоонд R=5
гэж авна;
hy – усны төвшингөөс дээш зуурмаг шахах хөөрөг хүртэлх зай (өндөр);
гарах амны даралт ба хөөрөгний анхны даралтын зөрөөгөөр үүнийг авч болно).
hx – зуурмагийн хөдөлгөөнт чанар, конусын суулт – см;
hэ – дүүргэгчийн илтгэлцүүр
дайрганд,
(даралтгүй түрүүлэх)
- 0.7
_“_
(доригуулж шахах)
- 16.5
хайрга
(даралтгүй түрүүлэх)
- 1.0
_“_
(доригуулж шахах)
- 18;
hш – дүүргэгчийн ширхэглэлийн хэмжээ
3. ЗТ АРГААР БЕТОНДОХОД УСНЫ ТӨВШИНГӨӨС ДЭЭШ
ХООЛОЙ ДОТОР БАЙВАЛ ЗОХИХ ЗУУРМАГИЙН ӨНДРИЙГ
ТОДОРХОЙЛОХ
Даралттай бетондоход дурдсан өндрийг (8) томъёогоор тодорхойлох
хэрэгтэй.
Даралтгүй бетондоход энэхүү өндрийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
hб = 1.5 + 0.45Hө
(10)
БД 52-101-04
Хөдөлгөөнт чанараа хадгалах хугацааг тодорхойлох
1. Хольцын зууралданги чанарыг олон дахин (3-4 удаа) хэмжих
(конусын суултаар) аргаар хөдөлгөөнт чанараа хадгалах хугацааг (К)
тодорхойлно. Үүнд, хольцыг зуурсны дараа анхны удаа хэмжиж
дараа нь 30, 60, 90, 120 минут бүр (зуурснаас хойш) хэмжих хэрэгтэй.
2. Хэмжилт бүрд 10-12 л хольц зарцуулбал зохино.
3. Хэмжилт хийх хольцыг таглаагүй хувинд хийж бетон цутгаж байгаа
устай адил температуртай усан дотор тавьж байрлуулах хэрэгтэй.
4. Суултыг тодорхойлохын тулд уснаас хувинтай зуурмагийг гаргаж усыг
нь шавхраад өнгөн хэсгийг нь 30-50 мм зузаантай хуулж хаяна.
5. Суултын үр дүнг хавсралтын 3-р зурагт тохируулан тавьж хөдөлгөөнт
чанараа хадгалах хугацааг цагаар тодорхойлох хэрэгтэй.
6. Дайрган дотор зуурмаг тарах нэгж эсэргүүцлийг ойролцоолж 9-р
хүснэгтээр тодорхойлно.
9-р хүснэгт
Зуурмагийн
бүтэц Ц:Э
(жингээр)
Конусын
живэлт, см
(строй ЦНИЛ)
10
11
12
13
14
Дараах хэмжээтэй дүүргэгч дотор 1м зайд
зуурмаг тархалтын нэгж эсэргүүцэл, кПа
10-20мм
0.00315
0.00205
0.0017
0.0015
20-40 мм
0.00245
0.00195
0.0016
0.0013
0.0011
40-60мм
0.0018
0.0014
0.0015
0.009
0.008
60-100мм
0.0013
0.001
0.0008
0.0006
0.0005
1:1
10
0.0022
0.001
11
0.00335
0.0018
0.0008
12
0.0032
0.00275
0.0015
0.00065
13
0.00275
0.0024
0.0013
0.0005
14
0.0025
0.002
0.0011
0.0004
Тайлбар:
Цутгалтын хурд 1 м/мин байхад энэ хүснэгт тохирно.
Хурд өөр байхад коэффициентоор (К3) зохицуулна.
10-р хүснэгт
Цутгах хурд,
Цутгах хурд,
К3
К3
м/мин
м/мин
0.1
0.5
1.6
1.23
0.1
0.54
1.8
1.3
0.2
0.6
2.0
1.36
0.4
0.7
2.2
1.42
0.6
0.8
2.4
1.48
0.8
0.9
2.6
1.52
1.0
1.0
2.8
1.58
1.2
1.07
3.0
1.62
1.4
1.15
3.2
1.68
Хайрган дотор зуурмаг тархалтын нэгж эсэргүүцлийг олохдоо дайрганы
ΔP-ийг 0.85 гэсэн илтгэлцүүрээр үржүүлнэ. Зуурмаг дүүргэгч жигд саадгүй
тархах боломжтой үед дайрганы ΔP-ийг 0.8 гэсэн илтгэлцүүрээр үржүүлж
тооцоо хийх хэрэгтэй.
4. БЕТОН ХОЛЬЦЫН (ЗУУРМАГИЙН) ТУНАЛТЫГ ТОДОРХОЙЛОХ
АРГА
БД 52-101-04
1. Бетоныг 2 цаг, зуурмагийг 1 цаг тагтай саванд хөдөлгөөнгүй
байлгахад дээр нь ялгарсан усны хэмжээгээр туналтыг тодорхойлно.
2. Савны голчоос өндөр нь 3 дахин их байх ёстой бөгөөд бетоныг 10,
зуурмагийг 5 л-ийн багтаамжтай саванд тунгаана.
3. Шинээр зуурсан хольцоос тунгаах савны дунд хүртэл хийж
арматурын төмрөөр 10 удаа хөнгөн бүлээд дээрээс нь хольцыг
дүүртэл хийж мөн бүлж тэгшлэн сайтар нягт таглаж орхино.
4. Зохих хугацаагаар тунгаагаад ялгарсан усны зузааныг 1 мм-ийн
нарийвчлалтай хэмжих хэрэгтэй.
5. Тунасан усны зузааныг анх савласан бетоны өндөрт харьцуулж
бетоны (зуурмагийн) туналтыг тодорхойлно.
БД 52-101-04
БД 52-101-04
11-р хүснэгт
5. Усан доор бетон цутгах ажлын журнал
Хоолойг бетонд
суулгасан гүн, м
Бетоны дээд
гадаргын налуу
Хоолой дахь бетоны
дээд төвшин, м
-
№4
№2
№1
Хоолой
хашлагын доод
1
0
0
6
6
6.1
6.05
байрлалд
Цутгаж эхэлсэн
12 – 05
5
1:1.8:1.8,
1
17
0.5
5.9
5.3
5.8
5.8
У/ц=0.56
12 - 30
25
Конусын суулт
2
5.9
4.9
4.9
160 – 180
1:1.8:1.8,
1
29
0.4
5.7
4.7
5.4
5.4
У/ц=0.57
13-30
60
Конусын суулт
2
5.7
4.6
180 – 200
Тайлбар: Журналд хоолойн ба хяналтын цэгүүдийн байрлалыг схемээр хавсаргана.
28/VIII
12-00
5.9
5.8
-
-
-
5.9
5.86
0.6
0.15
+2
-
-
1.0
-
+2
5.6
5.6
1.0
0.2
+2
-
-
1.1
-
+2
Хяналтын цэгийн (нүхэнд) гүн, м
Хоолойн
дэргэд
Хоолой дотуур
хэмжсэн гүн, м
Бетондох хурд м/цаг
Цутгасан бетоны
өндөр, м
Хоолойн дугаар
Бетоны зарим
үзүүлэлтүүд
№3
1
Хоёр хэмжилтийн
хоорондох хугацаа
(мин)
Хэмжилт авсан сар,
өдөр, цаг
Бетондох объектын нэр __________________
Цутгаж эхэлсэн хугацаа ___________________
Дуусгасан хугацаа
___________________
БД 52-101-04
6-р хавсралт
ХАЛУУНД ТЭСВЭРТЭЙ БЕТОНООР ЦУТГАСАН ДУЛААНЫ ТОНОГЛОЛ БА
БҮТЭЭЦИЙГ ХАЛААХ БА ХАЛААХ ТЕМПЕРАТУРЫН НӨХЦӨЛ
Температурыг өсгөх хурд, град/цаг
Халуунд тэсвэртэй
бетоны шинж
Бетоны
зузаан, см
1
Энгийн портландцементээр
2
Дор дурдсан температурт бүтээцийг байлгах
хугацаа, цагаар
2000С
хүртэл
2004000С
4006000С
6000С-ээс
ажиллагааны
температур
хүртэл
2000С
3000С
4000С
5000С
6000С
20
20
20
20
20
12
12
12
-
12
_“_
20-40
20
20
20
20
12
24
12
-
12
3
_“_
40-өөс их
20
10
10
20
12
24
24
-
24
4
Шингэн шилээр
зуурсан
20
20
20
10
20
-
12
12
12
-
5
_“_
20-оос их
20
20
10
20
-
12
24
24
-
6
Шаварлаг
цементээр
20
20
50
50
50
-
-
12
-
-
7
_“_
20-оос их
20
30
30
30
-
-
12
-
12
8
Сүвэрхэг
дүүргэгчтэй бол
-
20
10
20
20
24
12
24
-
12
№
БД 52-101-04
7-р хавсралт
РАДИАЦЫН ХАМГААЛАЛТАД ХЭРЭГЛЭХ УСТӨРӨГЧ БА БОР АГУУЛСАН
ОНЦГОЙ ХҮНД БЕТОНЫ МАТЕРИАЛЫН БҮТЭЦ
Бетоныг
Бетонд оролцуулах 28
хоногийн
ашиглалтын
химийн нэгдлүүд, дараах бетоны
Материал
үед байлгах
бетоны
нийт эзлэхүүний
температур,
массын хувиар (%) масс кгс/м3
0
С
Онцгой хүнд бетон
Төмрийн хүдрийн
дүүргэгчтэй (хром ба
(Fe) –30 -65
2800-3600
350-1000
магнетитийн)
(BAO4) – 70-аас
Барит
3000-3600
100
багагүй
(C, Fe) – 30-аас
Хромит
2800-3400
1100
багагүй
Төмөрлөгийн
(Fe) – 60 –65
үйлдвэрийн шаарга,
3200-3600
1000
(ГОСТ)
(окатыши, шахмал)
Төмөр дүүргэгч (ган ба
ширэм скрап, бродь,
(Fe)
6200 хүртэл
200
песок)
Устөрөгч агуулсан (гидрат) бетон
(H2O) – 10-аас
2100-2200
450
Серпентинит
багагүй
2600-3000
200
(Fe)
(H2O) – 10-аас
багагүй
2800-3200
200
Байгалийн гөлтгөнө
(Fe)
(H2O) – 15-аас
2000-1200
60
багагүй
Бор агуулсан бетон
Борын карбид
(B) – 78
2000
Хоёр уст кальцын бор
(B) – 12 –15
200
(B) – 15 –30
Ашаритийн хүдэр
500
(H2O) –10 –12
(B) – 5 –7
Датолитийн хүдэр
200
(H2O) –5 –10
(B) – 12 –15
Колеманитийн хүдэр
200
(H2O) –10 –15
БД 52-101-04
8-р хавсралт
Арчлалтын үеийн дундаж
температур
Хяналтын загварыг (шоо) бат
бэх кгс/см2
Хяналтын загварын бэхжүүлсэн
нөхцөл
Хяналтын загварын нэр
тэмдэглэл (дугаар пайз)
Градус – цагийн тоо
Бетоны
температур
Арчилж бэхжүүлсэн хугацаа
цагаар
Хэмжилт
авсан
Сар, өдөр цаг
Бетоны
температур
Арчилгаа эхэлсэн
Сар, өдөр цаг
Температур, хэмжих нүхний №
өдөр
Цутгасан
он, сар,
өдөр
Сар
Гадаргуугийн модуль м2/м3
Бэхжүүлэх арга
Бетоны эзлэхүүн
Бүтээц эдлэхүүний нэр (дугаар)
БЕТОНЫ АРЧЛАЛТЫН ЖУРНАЛ
9-р хаврсалт
1. Бетон хольцын найрлага тодорхойлох арга
Зураг төсөлд заасан ангиллын бетоныг гаргаж авахын тулд хольцын ус
цементийн харьцаа (У/Ц) хэрэглэх цемент болон дүүргэгчийн жинг
нарийвчилж тодорхойлох шаардлагатай.
а. Ус цементийн харьцаа
Ус цементийн харьцааг дараах томъёогоор тодорхойлно.
Ó/Ö =
A  Rö
Rá (K1 + K 2 ) + 0.5 A  Rö
Rц – цементийн идэвхжил (цементийн тухайн үеийн идэвхжил
тодорхойгүй нөхцөлд цементийн маркаар авна);
Rб – бетоны бат бэх;
А – бетоны дүүргэгчийн шинж чанараас хамааруулж авах илтгэлцүүр (12р хүснэгт)
К1 – цементийн найрлагаас хамааруулах илтгэлцүүр (13-р хүснэгт)
К2 - үйлдвэрлэлийн нөхцөлийг тусгах илтгэлцүүр (13-р хүснэгт)
12-р хүснэгт
Цементийг УСТ 976-81, ГОСТ 3.10.4-76-аар туршиж ус
цементийн харьцааг (У/Ц) тодорхойлоход хэрэглэх
“А” илтгэлцүүрийн утга
3кг дайрга, 1 кг
Бетон хольц бэлтгэхэд авах “А”
Шавар ба тоосны хольц
элсийг жигнэхэд
илтгэлцүүрийн утга
БД 52-101-04
Дайрганд
Элсэнд
0
0
1
2
2
0
3
3
3
5
дотор нь байх
шавар, тоосны
хольц %
0
0.75
1.5
2.2
2.8
Дайргад
Уулын
хайрга
Голын
хайрга
0.64
0.61
0.58
0.55
0.52
0.6
0.56
0.53
0.5
0.47
0.57
0.53
0.5
0.47
0.44
13-р хүснэгт
Цементийн найрлага (К1) ба бетон хольц бэлтгэх үйлдвэрлэлийн
нөхцлөөс (К2) хамааруулах илтгэлцүүрийн утга
Цементийн найрлага ба бетон хольц
бэлтгэх үйлдвэрлэлийн нөхцөл
Өндөр алюминатат цемент (C3А) –
15…10%
Дунд зэргийн алюминатат (C3А) –
10…6%
Бага алюминатат (C3А) – 6…4%
Өндөр алитат (C3S) – 0.6 - 55%
Дунд зэргийн алитат (C3S) – 0.55 – 48%
Өндөр белитит (C2S) – 25…40%
Дунд зэргийн белитит (C2S) – 18…25%
Бага белитит (C2S) –18%
Материалыг жигнэж жорлох ба сорьц
авч байнга шалгах, түүнчлэн сайтар
тоноглосон хангамж бүхий бетоны
төвлөрсөн узель цехэд (Vn = 12…9%)
Дунд зэргийн үйлдвэрлэлийн нөхцөлтэй
бетоны узель цехэд (Vn = 13%)
Бетоны үйлдвэрлэл явуулж болно гэж
зөвшөөрөгдсөн бетоны узель талбайн
узель (Vn = 17…14%)
К1
К2
0.88 … 0.92
-
0.92 … 0.98
-
0.98 … 1.0
0.9 … 0.94
0.94 … 0.97
1.0 … 1.03
0.98 … 1.0
1.0
-
-
0.97-1.0
-
0.95
-
0.9 … 0.9
Тайлбар: un – Сорьц туршилтын хазайлтын илтгэлцүүр (патрионный
коэффициент вариации) Нэг хэсгийн (партия) тодорхой тооны сорьцын бат
бэхийг туршихын хувьд Vn – г дараах илэрхийллээр тодорхойлно. Үүнд:
Vn =
S 100
Rcp
S=
(R − R )
cp
n
R – гаргаж авбал зохих бетоны анги, кгс/см2
Rср – “n” тооны сорьцын дундаж бат бэх
12-р хүснэгтэд заасан үзүүлэлтүүдийг дараах тодорхой найрлагатай
бетоны хольцод тодорхойлж гаргасан болно. Үүнд: Ширхэглэлийн модуль нь 3тай тэнцэх боржин дайрга ба элс бүхий УСТ 976-81-ээр (ГОСТ 10181-76)
туршихад 27%-ийн цементийн хэвийн өтгөрөлттэй (ЦХӨ), 2 см-ийн конусын
суулт, 5 сек зууралданги чанартай бетон болно. Энэ хольцын зууралданги
чанарыг энгийн аргаар туршихад 15 сек, харин Ц/у≤2.25 ба дүүргэгчийн бат
бэхийг бетоны бат бэхэд харьцуулсан харьцаа Rд/Rб≥1.5 байх нөхцөлд
техникийн вискозиметрээр хэмжихэд 23 сек зууралданги чанартай байх ёстой.
БД 52-101-04
Дээр дурдсанаас өөр үзүүлэлттэй материал ашиглаж бетон хольц
бэлтгэхэд “А” илтгэлцүүрийн утгыг 4-р зурагт үзүүлсэн графикаар засварлана.
Бетон хольцын үзүүлэлт бүрээс “А”-ийн засварыг авч нэмэн ΣΔА болгоод “А”
илтгэлцүүрийг (A + ΣΔА) нарийвчлана. Засварласан А илтгэлцүүрээр ус
цементийн харьцааг нарийвчилж өгнө. Үүнд:
Ó/Ö =
(A   A)R
(K + K ) + 0.5(A +   A)R
ö
Rá
1
2
ö
Ийнхүү олсон У/Ц харьцааг тухайн төрлийн бетонд байж болох
техникийн нөхцөл (ТН), БНбД буюу УСТ-д заасантай харьцуулж үзнэ. Ийнхүү
харьцуулсны дараа аль нэг харьцаагаар нь тухайн бетоныг бэлдвэл зохино.
б. Усны орцыг тодорхойлох
Нэг м3 бетонд орох усны орцыг (У) 5-р зурагт үзүүлсэн графикаар
тодорхойлно. Энэ графикийг 5 мм-ээс үл хэтрэх ширхэгтэй элс (5б зураг 1-р
муруй) ба 10, 15, 20, 40, 60, 80, 150 мм-ийн боржин дайрга (5б зураг –2-9-р
муруй) 28%-ийн хэвийн өтгөрөлттэй цемент ашиглаж бэлдсэн бетонд
тохируулан байгуулсан болно.
Харин дээр дурдсанаас өөр үзүүлэлттэй материал ашиглаж бетон
бэлдвэл графикаар заасан усны орцыг 15-р хүснэгтийн дагуу засварлавал
зохино. Хүснэгтээс авсан засварыг нэмж (±ΣΔУ) тухайн бетонд хэрэглэх усыг
дахин тодорхойлно.
У = Уг ± ΣΔУ
Уг – графикаар гарах усны орц
в. Цементийн орцыг тодорхойлох
Цементийн орцыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
Ö=
Ó
Ó/Ö
Тооцоогоор олсон цементийн орцыг ТН, БНбД, УСТ-д заасан норматив
хэмжээтэй жишиж аль ихийг нь авч бетон хольцыг зуурах хэрэгтэй.
Бетонд орох цементэн лагшимийн эзлэхүүн:
vö.ë = Ó +
Ö
γö
Бетонд орох дүүргэгчийн эзлэхүүн
Vд = 1000 – Vц.л
Өөр өөр ширхгийн дайргыг (хайрга) хольж дүүргэгч болгон хэрэглэхэд 14р хүснэгтэд заасан хувь хэмжээг баримтлах хэрэгтэй.
14-р хүснэгт
Хоёр төрлөөс бүрэлдэх холимог
дайрга (хайрга)
Жижиг хайрга + том хайрга
Жингийн харьцааны хувь, %
40+60
50+50
60+40
Ийнхүү 14-р хүснэгтэд зааснаар 3 төрлийн холимог дайрга бэлдэж тус
бүрийн эзлэхүүний массыг тодорхойлно. Эдгээрээс хамгийн хүндийг нь сонгон
БД 52-101-04
бетон зуурах хэрэгтэй. Харин эзлэхүүний масс нь адил байвал хамгийн бага
ширхэгтэй дайрга их орсон тэр холимогийг сонговол зохино.
Гурав ба дөрвөн төрлийн ширхэгтэй дайргыг хольж дүүргэгч болгоход 16-
Ä=
γ
ä
 Vá
1 + Vä.ç (α − 1)
р хүснэгтэд зааснаар тогтоох эсвэл туршилтын аргаар тодорхойлно.
Дайргын орцыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
Υд – дайрганы эзлэхүүний масс кг/л;
Vд.з – дайрганы зай;
α – дайрганы зайг зуурмагаар дүүргэх байдлыг тусгах илтгэлцүүр;
Доригуулж нягтруулах энгийн бүтээц эдлэлд энэхүү зай дүүргэлтийн
илтгэлцүүрийг 6-р зурагт үзүүлсэн номограммаар тодорхойлно. Нимгэн ханатай,
шигүү арматуртай эдлэхүүнийг шингэн бетоноор гоожуулах аргаар цутгахад 6бр зургийн номограммаар α илтгэлцүүрийг тодорхойлох хэрэгтэй. Эдгээр
номограмм УСТ 976-81-ээр (ГОСТ 10181-76) туршихад 2 см-ийн конусын суулт,
5 секундийн (энгийн аргаар 15 сек, техникийн вискозиметрээр 23 сек)
зууралданги чанартай 1 м3 хольцод 350 кг цемент орсон бетон зуурмагт
тохируулан зуурсан болно.
Цементийн орц болон конусын суулт, зууралданги чанар нь дээрхээс өөр
байвал α илтгэлцүүрийг эхлээд 6-р зурагт үзүүлсэн номограммаар
тодорхойлоод дараа нь тухайн суулт ба зууралданги чанар, цементийн орцод
нь тохируулан 7 ба 8-р зурагт үзүүлсэн графикаар “α” илтгэлцүүрт засвар
оруулж дайрга (хайрга)-ны орцыг дараах томъёогоор тодорхойлно.
Ä=
γ
ä
 Vá
1 + Vä.ç (α  Δα ñç + Δα ö − 1)
Δαсз – хольцын суулт ба зууралданги чанараас хамааруулж авах засвар;
Δαц – цементийн орцоос хамааруулах засвар;
Vб – бетоны үнэмлэхүй эзлэхүүн, л буюу м3;
г. Элсний орцыг тодорхойлох
1 м3 бетонд орох элсийг дараах томъёогоор тодорхойлно.
 Ä
Ö 
Ý = 1000 − 
+Ó+
γ
γ
γ ö 
 ä
ý
Э = (Vб – Υд)* Υэ
Бетон зуурмагийн эзлэхүүний массыг (онолын тооцоогоор) кг/м3-ээр
илэрхийлж дараах томъёогоор тодорхойлно.
Υб0 = У + Д + Э +Ц
Бетон хольцын (элс хайрга, цемент) нягт нь онолын тооцоогоор
тодорхойлсон эзлэхүүний масстайгаа тэнцүү (±0.5% зөрөө) байх ёстой. Бетон
хольцын үнэмлэхүй эзлэхүүнийг литрээр илэрхийлж дараах томъёогоор
тодорхойлно.
Vá = Ó +
Ö
Ý
Ä
+
+
γö γý γä
БД 52-101-04
Бетоны суулт 2 см-ээс дээш байх бетон хольцын нягтыг 1000 л-ийн
үнэмлэхүй эзлэхүүнтэй байх үед нь тодорхойлно. Тооцоонд эзлэхүүнийг 1%-ийн
нарийвчлалтай авах бөгөөд хольц дотор нүх сүв байна гэж үзэхгүй.
15-р хүснэгт
Хэрэглэж буй материалын нэр төрөл, чанараас хамааруулж бетон
хольцын усны орцыг тохируулах
Усыг нэмэх, Усыг хасах,
Материалын нэр төрөл
Тайлар
л/м3
л/м3
бк ≥80 МПа үед 4 л/м3;
Оргимол буюу тунамал
бк =40 МПа үед 13 л/м3;
4…13
гаралтай чулууны дайрга
бусад үед дээрхтэй
ойролцоолж бодно
Уулын хайрга
5…10
Барзгардуу
хайрганд
бага
утгыг,
мөлгөр
хайрганд ихийг нь авах
Голын (нуурын) хайрга
9…15
хэрэгтэй
Холилдсон тоос, шавар
Элсний ширхэглэлийн
шороо 1; 3; 5% байхад
модуль нь 3-аас 0.5-аар
3, 4, 5
3; 4; 5 л гэж ногдуулж
ихсэх, багасах бүр
авна
Мөлгөр гадаргатай
бялхмал чулууны
2…3
(диабаз, хүрмэн чулуу,
цахиур г.м) дайрга
Мөлгөр элс
3…4
Цементэн лагшимийн
3; 4; 5 л-ийг 1 м3 бетонд
хэвийн өтгөрөлтөөс дээш
оруулсан 300; 400; 500
3, 4, 5
доош 1% хэтрэх бүр
кг цементэд ногдуулж
(хэвийн өтгөрөлт 28%)
авна
Цементийн орц 350 кг/м3ээс дээшээ 10 кг хэтрэх
1
бүр
Угаасан дайрга
6
Угаасан элс
7
Дайрганд тоос шороо 1%5
мм-ээс
бага
аас илүү холилдсон буюу
ширхэгийн хувьд 1 л-ийг
5 мм-ээс жижиг хэсэг нь
1.2
тоос
шороотой
5%-аас их бөгөөд тэр
уялдуулж 2 л-ийг нь
жижиг хэсэг нь байвал
авна
зохихоос 1% хэтрэх бүр
Элсэн доторх тоос шороо
нь 3% байж болох боловч
2
түүнээс дээш 1% хэтрэх
бүр
Бетон хольцын
температур 200С-ээс
дээш дараах хэмжээгээр
(0С) хэтрэх бүр:
5
5
10
4
15
2
25
3
30
7
-
БД 52-101-04
35
10
-
-
16-р хүснэгт
Өөр өөр ширхэгтэй хайрга дайргыг хооронд нь
хольж хамгийн зохимжтой холимог дүүргэгч гаргаж
авах харьцаа
Холимог дүүргэгч дотор тухайн ширхгийн
Холимог
эзлэх хувь, % (жингээр)
Хайрга, дайрганы
дүүргэгчийн
Үндсэн
Бага ширхгийг Том ширхгийг
ширхэг мм
эзлэхүүний
(дундаж)
их оруулсан
их оруулсан
масс, кг/м3
холимог
холимог
холимог
2 төрлийг холих
5 . . . 10
35
50
23
1.4
10 . . . 20
65
50
77
5 . . . 20
45
60
25
1.46
20 . . . 40
55
40
75
5 . . . 40
55
70
37
1.52
40 . . . 70
45
30
63
5 . . . 70
55
70
35
1.54
70 . . . 120
45
30
65
3 төрлийг холих
5 . . . 10
18
23
12
10 . . . 20
26
40
12
20 . . . 40
56
37
76
1.47
5 . . . 20
18
23
12
20 . . . 40
26
40
12
40 . . . 70
56
37
76
5 . . . 20
26
32
18
20 . . . 40
28
43
18
1.53
40 . . . 70
46
25
64
5 . . . 40
32
40
24
40 . . . 70
24
30
16
1.55
70 . . . 120
44
30
60
5 . . . 40
27
35
18
40 . . . 70
20
25
12
1.57
70 . . . 120
53
40
70
4 төрлийг холих
5 . . . 10
12
16
9
10 . . . 20
14
16
10
1.54
20 . . . 40
28
40
27
40 . . . 70
46
28
64
5 . . . 20
16
20
13
20 . . . 40
16
20
10
1.56
40 . . . 70
24
30
17
70 . . . 120
44
30
60
5 . . . 20
14
17
11
20 . . . 40
12
18
7
1.58
40 . . . 70
20
25
12
70 . . . 150
54
40
70
2. Бетон хольцын найрлагыг хянаж, тохируулах арга
Усны орцыг хянаж тохируулах. Сорьц болгон зуурсан бетоны конусын
суулт, зууралданги чанарыг хэмжээд хэрэв байвал зохихоос бага болсон
БД 52-101-04
нөхцөлд У/Ц харьцааных нь дагуу хольц руу ус ба цементийг бага багаар нэмж
суултыг (дахин дахин хэмжих журмаар) тохируулна.
Зууралданги чанар нь байвал зохихоос хэтэрсэн нөхцөлд тооцсон
харьцааны дагуу элс дайрга, мөн бага багаар нэмж зууралданги чанарыг нэмж
тохируулна.
Ийнхүү суулт ба зууралданги чанар нь тохирсон хольцын нэмсэн
материалуудыг оролцуулан 1 м3 бетоны найрлагыг шинэчлэн тогтоох хэрэгтэй.
Түүнчлэн 5-р графикаар У-г тохируулж ч болно. Жишээ нь: 5 . . . 80 мм
ширхэгтэй боржин дайргатай 2 см суулттай бетон хольцод графикаар 150 л (В
цэг) ус орохоор байна. Гэтэл тооцооны дагуу сорьц болгож зуурсан хольцын
суулт 0.5 см боллоо гэж бодъё. Тэгвэл хольцыг 2 см суулттай болтол
шингэлэхийн тулд 0.5 см-ийн суултын 150 л дээр “А” цэг олно. “А” цэгийг муруйн
дагуу гүйлгэж 2 см-ийн суултын босоо шугамтай “Б” цэг дээр огтлолцуулна. “Б”
цэгээс абцисс тэнхлэгтэй параллелиар урагш шулуун харахад 160 л (Г цэг)
гэсэн усны шинэ орц гарч ирнэ.
Хольцын зууралданги чанар нь хэтэрсэн нөхцөлд мөн дээрхийн адилаар
усны бага орцыг тодорхойлж болно.
Цементийн орц. Ийнхүү усны орцыг нарийвчлан тодорхойлсны дараа
зохих У/Ц-ийн харьцааг ашиглан цементийн орцыг дахин тодорхойлох хэрэгтэй.
Элс, дайргын орц. Хольцын суултыг байвал зохиход нь хүргэж
тохируулсны дараа элс хайрга (дайрган)-ны орцыг дахин нарийвчлах нь зүйтэй.
Үүний тулд суултыг тохируулсан сорьцын хольцод тулгуурлан 3 зууралт хийнэ.
Үүнд: 1-рт конусын суулт тохируулсан хольцыг шинэ найрлагаар нь зуурч, 2-рт
элсийг 50 кг багасган дайргыг тийм хэмжээгээр ихэсгэж нэг зуурна. 3-рт элсийг
50 кг ихэсгэж дайргыг тийм хэмжээгээр багасгаж зуурна.
Элс дайргын орцыг арай өөр байдлаар ч тодорхойлж болно. Үүнд: Анх
конусын суултыг тохируулсан үндсэн хольцод авсан “α” коэффициентийг 0.1-ээр
ихэсгэж нэг, багасгаж бас нэг зуурна. Үүний дараа тухайн хольц бүрийн
хөдөлгөөнт чанар буюу зууралданги чанарыг хэмжиж хамгийн тохиромжтойг нь
сонгох хэрэгтэй.
Бат бэхийг турших. Найрлагыг шинэчилж тохируулсан бетон хольцноос
загварын шоо авч туршина. Үүнд: У/Ц-н харьцаа зохих хэмжээндээ байгаагаас
нэг сорьц, У/Ц-г 0.05-аар ихэсгэж багасгаж бас нэг сорьц бэлтгэнэ. Өөрөөр
хэлбэл усыг ихэсгэхэд тэр эзлэхүүнээр элсийг хасаж, усыг хасахад элсийг нэмж
бетон хольцын эзлэхүүнийг тогтмол барих хэрэгтэй. Хэвийн бэхжилттэй бетон
сорьцыг 3 ба 7 хонуулаад, уураар шарвал 4 цагийн дараа тус тус маркийн бат
бэхийг шахаж тогтооно.
Бат бэх хамгийн сайн байх тэр сорьцын У/Ц-г сонгож бетоныг зуурахаар
тогтоно.
3. Бетоны найрлага тогтоох жишээ
В40 ангийн бат бэхтэй (300 кгс/см2) 6 см-ын хөдөлгөөнт чанартай бетон
хольц бэлдэх найрлагыг сонгоё. Үйлдвэрлэлийн нөхцөл нь: бүрэлдэхүүнийг
жинлэж найруулна. Хольцыг доригуураар нягтруулна. Байгалийн нөхцөлд 28
хоногийн хугацаанд бэхжүүлнэ.
Сорьц туршилтын хазайлтын илтгэлцүүр (vn) 13% гэж тус тус үзье.
Найрлагад орох материалын шинж чанар
Цемент
Элс
Дайрга
Υц = 3.1
Υэ =2.63
Υд = 2.65
Цхө = 2.5
Υас.э = 1.47
Υас.д = 1.32
БД 52-101-04
Мц = 400
vэ.зай = 0.44
vд.зай = 0.503
Rц = 435
Мшэ = 2.1
Мшэ =5 … 20 (нэг фракц)
Портландцемент
Органик хольцын байж болох хэмжээ
Шавар ба тоос, 3%
Дунд алюминаттай
элсний үүсэл – уулын
төрөл - кварц
Үнсний хольц 20% 5 ммээс
бага
хэмжээтэй
үйрмэг 5%;
Rкп =80 МПа;
Төрөл – шохойн чулуу
Ус цементийн харьцааг урьдчилан тогтоовол:
Ó/Ö =
0.55  435
239.25
=
= 0.55
300(1  0.95) + 0.5  0.55  435 435.41
Үүнээс:
Ö / Ó =1
1
= 1.82
0.55
Үүнд: К1 = 1 (цементийн найрлага ба үйлдвэрлэлийн нөхцөлөөс
хамааруулж 13-р хүснэгтээр авна)
К2 = 0.95 (vn=13% байх үйлдвэрлэлийн нөхцөлөөс хамааруулж 13-р
хүснэгтээр авна)
А = 0.55 (Дүүргэгчийн чанараас хамааруулж 12-р хүснэгтээр авна)
Бетон хольцын налархай чанар болон хэрэглэж буй материалуудын
чанараас хамааруулж А-гийн утгыг нарийвчилъя.
Үзүүлэлт
Засвар
Бетон хольцын налархай чанар
ΔА1 = - 0.015
Элсний ширхгийн модуль
ΔА2 = - 0.015
Цементэн зутангийн хэвийн өтгөрөлт
ΔА3 = - 0.03
Дайрганы хамгийн том ширхгийн хэмжээ
ΔА4 = - 0.02
Цемент усны харьцаа
-Дайрганы бат бэхийг бетоныход харьцуулсан
хэмжээ
-БҮГД
ΣΔ =А = - 0.08
Ус цементийн харьцааг бодит байдлаар тооцвол:
Ó/Ö =
0.55  435
= 0.49
300(1  0.95) + 0.5  0.55  435
Ö/Ó =
1
= 2,04
0,49
Усны орц (5-р зураг а; Уг = 195 л/м3)
Материалын чанараас хамааруулж усны орцыг нарийвчлна.
Үүнд:
Материалын нэр
Том дүүргэгч хэрэглэсний
Том дүүргэгчийн төрлөөс
Элсний ширхэглэлийн модуль
Засвар
ΔУ1 = +4
ΔУ2 = +7
БД 52-101-04
Цементийн хэвийн өтгөрөлтөөс
Дайрганд үйрмэг орсноос
Элсэнд тоос шороо (шавар
орсноос
ΔУ3 = -12
ΔУ4 = +2
биш)
БҮГД
ΣΔУ = +1л
Цементийн урьдчилсан орц:
Ö=
Óã +  Ó
Ó/Ö
=
195 + 1
= 400êã
0,49
Цемент илүү хэрэглэснээс усны орц нэмэгдэнэ. Үүнд:
Óö =
400 − 350
=5
10
(Цементийн дундаж орц 350 кг/м3)
Ийнхүү усыг 6 л хүргэж нэмэн цементийн орцыг дахин тодорхойлъё.
Усны нийт хэрэгцээ:
У = Уг + ΣΔУ + ΔУц = 195 + 1 + 6 = 202 л
Цементийн бүгд хэрэгцээ:
Ö=
202
= 412êã/ì3
0,49
Цементэн лагшимийн нийт хэмжээ:
v ö.ë = 202 +
412
= 335ë/ì3
3,1
Дүүргэгчийн нийт хэмжээ:
Vд = 1000 – 335 = 665 л/м3
5 . . . 20 мм хэмжээтэй дайрганд зөвхөн нэг төрлийн ширхэглэлтэй
дайрга хэрэглэнэ гэж үзвэл:
Ä=
1,32  1000
1320
=
= 1160êã/ì3
1 + 0,503(1,13 + 0,12 ) + (0,025 − 1) 1 + 0,503  0,275
Үүнд: α = 1.13 (6а –р зургийн номограммаар)
Δ αк.с = 0.12 – 6 см-ын конусын суултад ногдох засвар (7-р зураг)
Δ αц – 0.025 – цементийн орцын засвар (8-р зургийн графикаар)
Элсний орц
1160 

Ï =  665 −
  2,63 = 60êã/ì3
2,65 

Бетон хольцын эзлэхүүний масс:
бΥ = 202 + 412 + 600 + 1160 = 2374 кг/м3
БД 52-101-04
Орох бүх материалын хэмжээ:
Vб = 202 + 133 + 228 + 437 = 1000 м/м3
Тооцооны үр дүнг 10 л хольц бэлдэж шалгана. Үүнд: У =2.02 л; Ц =4.12
кг; Э =6 кг; Д =11.6 кг-ыг тус тус авч зуурна. Зуурсан хольц 6 см конусын
суулттай байхын оронд 5 см болсон байв. 5-р зургийн а-д үзүүлсэн графикаар
усны орцыг дахин нарийвчлах хэрэгтэй. Үүнд: кс =5 см-ын босоо багана, усны
орцын 202 л-ийн цэгээс хэвтээ шугам явуулж огтлолцлын цэгийг муруй дээр
олоод муруйг дагуулан 6 см-ийн босоо багана дээр огтлолцсон цэгээс хэвтээ
тэнхлэгтэй параллель явуулж усны орцын босоо тэнхлэгээс У =206 л/м3 гэж
тодорхойлно. Цементийн орц Ц =206:0.49 =420 кг/м3
Цементэн лагшимийн хэмжээ :
Vц.л = 206 + 420:3.1 = 341 л/м3
Дүүргэгчийн хэмжээ:
Vд = 1000 – 341 = 659 л/м3
Дайргын орц
Д = 1160 кг/м3 (өөрчлөлтгүй байна)
Элсний орц Э = (659 – 437)*2.63 = 524 кг/м3
Ус цементийн харьцааг нарийвчлахын тулд У/Ц = 0.5; ба 0.45; 0.55 гэсэн
гурван хэмжигдэхүүнээр 3 дахин зуурч шоон сорьцыг 28 хоног бэхжүүлэн
туршилтын бат бэх хамгийн илүү байгааг нь сонгох хэрэгтэй.
10-р хавсралт
БЕТОН, ТӨМӨРБЕТОНЫ АЖИЛД АШИГЛАВАЛ ЗОХИХ
УСТ-ЫН ЖАГСААЛТ
а. Цементтэй холбогдол бүхий УСТ-ууд
1. УСТ 3091 – 81
Цементийн ангилал
2. УСТ 974 – 81
Портландцемент. Техникийн шаардлага
3. УСТ 976 – 81
Цемент. Турших арга
4. УСТ 2934 – 80
Шинжилгээнд зориулсан цементийн дээж авч
бэлтгэх арга
5. УСТ 3054 – 81
Цемент савлах, марклах, тээвэрлэх, хадгалах
журам
6. УСТ 2930 – 80
Цементийн туршилтад хэрэглэх элс. Техникийн
шаардлага
б. Дүүргэгч материалын УСТ-ууд
7. УСТ 3821 – 85
Бетон болон барилгын зуурмагт хэрэглэх ус,
техникийн нөхцөл
8. УСТ 346 – 79*
Барилгын ажилд хэрэглэх хайрга. Техникийн
шаардлага
9. УСТ 390 – 80
Барилгын ажилд хэрэглэх дайрга. Техникийн
шаардлага
10. УСТ 392 – 85
Барилгын ажилд хэрэглэх элс
11. УСТ 2803 – 79* Хүнд бетонд хэрэглэх дүүргэгч материал
12. УСТ 2918 – 80 Барилгын ажилд хэрэглэх буталсан хайрга
13. УСТ 3089 – 82 Барилгын ажилд хэрэглэх элс, хайрганы хольц
14. УСТ 3824 – 85 Байгалийн сүвэрхэг чулуулгаас бэлтгэсэн дайрга ба
элс. Техникийн шаардлага
15. УСТ 2998 – 80 Барилгын ажилд хэрэглэх хайрга, дайрга, хайргыг
буталж бэлдсэн дайргыг турших арга
в. Хэв хашлага ба арматурын ажилд холбогдох УСТ
16. УСТ 3173 – 81 Цутгамал бетон ба төмөрбетон бүтээцийн хэв
хашмал
БД 52-101-04
17. УСТ 3073 – 81
Бетон, төмөрбетон бүтээц эдлэлийн арматурын
гагнасан холбоо, авалцуулсан цутгамал гагнуур
үндсэн хэлбэр ба бүтээцийн элементүүд
г. Бетон зуурмаг ба бетоныг туршихтай холбогдол
бүхий УСТ-ууд
18. УСТ 1170 – 85 Бетон зуурмагийг турших арга
19. УСТ 1272 – 85 Бетоны шахалт, суналтын бат бэхийг тодорхойлох
арга
20. УСТ 1228 – 71 Хүнд бетоны ангилал. Техникийн шаардлагууд
21. УСТ 1918 – 85 Бетоны хүйтэн тэсвэрлэлтийг тодорхойлох арга
22. УСТ 1920 – 82 Бетон бат бэхийг шалгаж үнэлэх үндсэн журам СТ
СЭВ
23. УСТ 2121 – 74 Сүвэрхэг дүүргэгчтэй хөнгөн бетон. Турших арга
24. УСТ 2122 – 74 Бетоны эзлэхүүн жин, ус шингээлт, сүвэрхэгжилт, ус
үл нэвтрүүлэлтийг тодорхойлох арга
25. УСТ 2791 – 79 Хүнд хөнгөн бетоны эзлэхүүний жинг тодорхойлох
радио изотопын арга
26. УСТ 3148 – 81 Гидротехникийн зориулалттай бетоны материалд
тавих техникийн шаардлага
27. УСТ 2794 – 79 Хүнд, хөнгөн бетоны бат бэхийг хэт богино дууны
аргаар тодорхойлох арга
28. УСТ 3557 – 73 Гидротехникийн
зориулалттай
бетонд
тавих
техникийн шаардлага
БД 52-101-04
ГАРЧИГ
1. Ерөнхий заалт …………………………………………………………
3
2. Хэв хашлагын ажил ………………………………………………………… 4
3. Арматурын ажил ………………………………………………………… 12
4. Бетоны ажил …………………………………………………………
18
5. Өвлийн нөхцөлд болон мөнх цэвдэгтэй хөрсөнд бетон цутгах
онцлог …………………………………………………………………..
30
6. Бетоныг хуурай, халуун орчинд цутгах онцлог ……………………
36
7. Ан завсрыг дүүргэж цементжүүлэх …………………………………… 39
8. Шүрших ба цацаж бетондох …………………………………………… 39
9. Сүвэрхэг дүүргэгчтэй бетон …………………………………………… 41
10. Усан дор бетон цутгах тухай …………………………………………
44
11. Хүчил, шүлтэд тэсвэртэй бетон цутгах онцлог шингэн шилээр
хүчилд тэсвэртэй бетон цутгах ………………………………………… 53
12. Халуунд тэсвэртэй бетоны ажлын онцлог …………………………… 57
13. Онцгой хүнд болон радиацын хамгаалалтын бетон цутгах
онцлог ……………………………………………………………………… 60
14. Цутгамал бетон, төмөрбетон бүтээц эдлэлийг хүлээн авах
дүрэм ……………………………………………………………………….. 62
ХАВСРАЛТ
1-р хавсралт. Бетон, төмөрбетон бүтээцийн хашлагын бат бэхийн
тооцооны өгөгдөл ………………………………………………….. 64
2-р хавсралт. Халаагууртай хашлагын тооцооны үндсэн дүрэм ……………… 69
3-р хавсралт. Цементийн хэрэглэх хүрээ ………………………………………… 72
4-р хавсралт. Бетонд нэмэлт хэрэглэх хүрээ…………………………………… 75
5-р хавсралт. 1. Усан дотор бетон цутгахад үүсэх хажуугийн даралтын хэмжээг
тодорхойлох ………………………………………………………………………..
76
2. “ЗТ” аргаар бетондоход хоолойны түрэлтийн радиусыг
тодорхойлох …………………………………………………………….. 77
3. “ЗТ” аргаар бетондоход усны төвшингөөс дээш хоолой дотор байвал
зохих зуурмагийн өндрийг тодорхойлох ……………………………… 78
4. Бетон хольцын (зуурмагийн) туналтыг тодорхойлох арга ………… 79
5. Усан доор бетон цутгах ажлын журнал………………………………… 81
6-р хавсралт. Халуунд тэсвэртэй бетоноор цутгасан дулааны тоноглол ба
бүтээцийг хатаах ба халаах температурын нөхцөл ……………………………… 82
7-р хавсралт. Радиацын хамгаалалтад хэрэглэх устөрөгч ба бор агуулсан
онцгой хүнд бетоны материалын бүтэц …………………………………………
83
8-р хавсралт. Бетоны арчлалтын журнал ………………………………………… 84
9-р хавсралт. 1. Бетон хольцийн найрлага тодорхойлох арга………………… 84
2. Бетон хольцын найрлагыг хянаж, тохируулах арга ………………… 97
3. Бетоны найрлага тогтоох жишээ ……………………………………… 97
10-р хавсралт. Бетон, төмөрбетоны ажилд ашиглавал зохих УСТ-ын
жагсаалт…………………………………………………………….. 100