O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O'RTA MAXSUS TA'LIM VAZIRLIGI
PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR, KASB-HUNAR
TA'LIM BOSHQARUV HAMDA PEDAGOG KADRLARNI
QAYTA TAYYORLASH VA ULARNI MALAKASINI
OSHIRISH INSTITUTI
Toshkent - 2022
О О о
KONVEYERLAR VA
YORDAMCHI JIHOZLARIDAN
FOYDALANISH
O'QITISH MATERIALLARI TO'PLAMI
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY
VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NAVOIY VILOYATI KASBIY TA’LIMNI RIVOJLANTIRISH VA
MUVOFIQLASHTIRISH HUDUDIY BOSHQARMASI
UCHQUDUQ TUMAN KASB-HUNAR MAKTABI
“ KONVEYERLAR VA YORDAMCHI JIHOZLARIDAN FOYDALANISH, TEXNIK XIZMAT
KO’RSATISH VA TA’MIRLASH”
O’QUV AMALIYOTIDAN
MA’RUZALAR TO’PLAMI
«Mutaxassislik fanlar» kafedrasi
ICHTU: Fozilova Laziza Olimovna
Uchquduq 2021-yil
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
NAVOIY VILOYATI KASBIY TA’LIMNI RIVOJLANTIRISH VA
MUVOFIQLASHTIRISH HUDUDIY BOSHQARMASI
1
UCHQUDUQ TUMAN KASB-HUNAR MAKTABI
“TASDIQLAYMAN”
Uchquduq tuman kasb-hunar
maktabi direktori ________ B.K.Qodirov
“ ___ ” ________ 2021 yil
«Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat
ko’rsatish va ta’mirlash
o’quv amaliyotidan»
O‘QITISH MATERIALLARI
Tayyorlov yo‘nalishi: 0.53.03.00 Konchilik ishi
Kasb kodi va nomi: 3.53.03.04 "Foydali qazilmalami boyitish"
Pedagogik kengashning 2021 yil ___
qo‘llashga tavsiya etildi.
_____ dagi ___- sonli yig‘ilishida o‘quv jarayoniga
O‘qitish materiallari to‘plamini “Mutaxassislik fanlar” kafedrasining
_ sentabrdagi 1-sonli yig‘ilishida muhokama etildi va ma’qullandi.
Kafedra mudiri: _________ Z.I.Xoliqulova
ICHTU:
L.O.Fozilova
2
2021-yil
To‘plamning muallifi to‘g‘risida ma’lumot
O‘qituvchining F.I.SH.
Fozilova Laziza Olimovna
Ma’lumoti:
Oliy
Mutaxassisligi:
Foydali qazilmalarni boyitish 2 yil
Pedagogik ish staji:
Uchquduq tuman kasb-hunar maktabi
Ishjoyi:
laziza.fozilova@gmail.com
Elektron pochta manzili:
+998903354555
Telefon raqami:
3
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
NAVOIY VILOYATI VA KASBIY TA’LIMNI RIVOJLANTIRISH VA
MUVOFIQLASHTIRISH HUDUDIY BOSHQARMASI
UCHQUDUQ TUMAN KASB-HUNAR MAKTABI
“TASDIQLAYMAN” Kasbhunar maktabi direktori
_______________ B.K.Qodirov
“ _____ ” ________ 2021yil
” Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish,
texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash ”
O’QUV AMALIYOTI
ISHCHI O’QUV DASTURI
Kasb(mutaxassislik)
kodi va nomi:3.53.03.00 Konchilik ishi
Kvalifikatsiya(lar) nomi:
Konveyer mashinisti
O’quv rejadagi tartib raqami:
3.2.2
Ajratilgan soat:
60 soat.
Uchquduq 2021-yil
4
Uchquduq tuman kasb-hunar maktabining 2021-yil “ ______ ” ___ dagi pedagogik
kengashida muhkoma qilingan (bayonnoma № ____ ) va 2021-yil “ ___ ” ____ dagi ___ sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan.
Tuzuvchilar: L.O. Fozilova Uchquduqtumankasb-hunar maktabi Ishlab chiqarish ta’limi
ustasi
Taqrizchilar: Sh.J.Ro’ziyev - Uchquduq tuman sanoat texnikumi "Konchilik ishi" kafedrasi
mudiri, "Maxsus fan" o’qituvchisi
5
1. O’quv amaliyoti dasturining pasporti.
1.1.
Mutaxassis tayyorlashda amaliyot dasturining o’rni:
Ushbu ishchi o’quv dastur “Foydali qazilmalarni boyitish”
yo’nalishiningo’ quvdasturigamosholdatuzildivao’ quvamaliyotidaqo’ llashgatadbiqetildi.
1.2. O’quv amaliyotining maqsad va vazifalari:
1.2.1. Amaliyot mashg’ulotining maqsadi:
O’quvchilaro’quvamaliyotida g’alvirlash jarayonlari jihozlari va G’alvirlaridan
foydalanish va texnik xizmat ko’rsatishbo’yichako’nikmavamalakalarinishakllantiradilar.
1.2.2. Amaliyot mashg’ulotining vazifalari:
O‘quvchilarni g’alvirlash jarayonlari jihozlari va g’alvirlardan foydalanish va texnik xizmat
ko’rsatish amaliyoti bilimlari bilan qurollantirish, uning amaliy tadbig’iga doir amaliy
tajribalar o’tkazish, tajriba natijalarini qayta tahlil qilib xulosalar chiqarish, ularning texnik
tadbiqlarini o’rgatish
2. Amaliyot natijalari.
Kompetensiya kodi
va nomi
KK-3. l.Konveyer
mashinisti ishlarida
mehnatni muhofaza
qilish va xavfsizlikni
ta’minlash
KK3.2.Konveyerlarga
texnik xizmat
ko‘rsatish
KK-3.3.Ma’danlarni
tashish j arayoniga
kirish va tashish
ishlarini boshqarish
Amaliyot natijasi nomi
Mehnat xavfsizligi qoidalarini mehnat qonunchiligini kasbiy
faoliyatda mehnat xavfsizligi talablariga muvofiq ishni tashkil etish
va mehnat xavfsizligini ta’minlash g‘alvirlarga texnik xizmat
ko‘rsatish va ta’mirlash turlari
Transortirovka mashinalarining asosiy parametrlari bilish.
To‘kma yuklarning tasnifnomasini o‘rganadi; - tasmali, plastinali,
kovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi, qirg‘ichli, kanatli tasmali
konveyerlarni vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini
o‘rganish
bunkerlar, zatvorlar, to‘yintirgichlarni vazifasi, umumiy tuzilishini
va ishlash prinsiplarini bilish; tortish organi, tayanch organlari,
yuritmalari, barabanlari, tortuvchi og‘uvchi, ortuvchi, to‘quvchi
qurilmalarini tuzilishini va ishlash prinsipini bilish
6
KK-3.4. Konveyer
qurilmasiga texnik
xizmat ko‘rsatish
qilish
texnik va yo‘riqnomali hujjatlami o‘rganish va foydalanish;
tasmali, plastinali, kovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi,
qirg‘ichli, kanatli tasmali konveyerlarga texnik xizmat
3.Amaliyot mavzular rejasi
№ Amaliy mashg’ulot mavzusi
Ajratilg
Amaliyot natijasi
an soat
1
1
2
3
4
Transportirovka mashinalarining
vazifasi tushunchalarga ega bo’ladilar.
Konveyer ishini turlarini o’rganadilar
Transportirovka mashinalarining
vazifasi va tasnifi
6
2
Transportirovka mashinalarining
asosiy parametrlari
Transportirovka mashinalarining
asosiy parametrlarini bilib oladilar
To’qma yuklarning tasnifnomasini
o’rganadilar
6
3
To’qma yuklarning tasnifnomasi
6
4 Tasmali, plastinali, qovushli, vintli,
rolikli, tebranuvchi,
kirkichlikonveyerlarningvazifasi,
umumiytuzilishinivaishlashprinsipinio
’rganish
5
Bunkerlar, zatvorlar,
tuyintirgichlarnivazifasi,
umumiytuzilishinivaishlashprinsipinio
’rganish
6
7
Tortishorgani, tayanchorganlari,
yuritmalari, barabanlari, tortuvchi,
og’uvchi,
to ’ quvchiqurilmalarinituzilishinivaish
lashprinsipi
Konveyerlarning ish unumdorligi
8 Tasmali tozalovchi va himoyalovchi
qurilmasi tuzilishini va ishlash
prinsipini o’rganish
9 Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi
tuzilishini va ishlash prinsipini
Tasmali, plastinali, qovushli, vintli,
rolikli, tebranuvchi,
kirkichlikonveyerlarnibiliboladilar.
Konveyerlarning vazifasini bilib
oladilar
Bunkerlar, zatvorlar,
tuyintirgichlarnivazifasi,
umumiytuzilishinivaishlashprinsipini
o’rganadilar
6
6
Tortishorgani, tayanchorganlarini
o’rganadilar. Ishlash prinsipini bilib
oladilar
6
6
Konveyerlarning ish
unumdorliginibilib oladilar
Tasmali tozalovchi va himoyalovchi
qurilmasi tuzilishini bilib oladilar
6
Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi
tuzilishini va ishlash prinsipini bilib
6
7
o’rganish
1 Texnik yo’riqnomali xujjatlami
0 o’rganish va foydalanish
oladilar
Texnik yo’riqnomali xujjatlarni
o’rganadilar
6
Jami:
60
4.Amaliyot natijalarini nazorat qilish.
Kompetensiya kodi va
Amaliyot natijasi
nomi
nomi
Nazorat va baholash
shakllari va usullari
KK-3. l.Konveyer mashinisti Mehnat xavfsizligi
ishlarida mehnatni muhofaza qoidalarini mehnat
qilish va xavfsizlikni
qonunchiligini kasbiy
ta’minlash
faoliyatda mehnat
xavfsizligi talablariga
muvofiq ishni tashkil
etish va mehnat
xavfsizligini ta’minlash
konveyerlarga texnik
xizmat ko‘rsatish va
ta’mirlash turlari
-konveyerlarga texnik xizmat
ko‘rsatish va ta’mirlash turlari;
-texnik va yo‘riqnomali
hujjatlarni o‘rganish va
foydalanish
KK-3.2.Konveyerlarga texnik Konveyerlarga texnik
xizmat ko‘rsatish
xizmat ko‘rsatish va
ta’mirlash turlari;
Transportirovka
mashinalaring asosiy
parametrlari;
To’qma yuklarning
tasnifnomasi.
Transportirovka
mashinalarining vazifasini
o’rganadi;
Transportirovka
mashinalarining asosiy
parametrlarini o’rganadi;
To’qma yuklarning
tasnifnomasini o’rganadi.
KK-3.3.Ma’danlarni tashish
jarayoniga kirish va tashish
ishlarini boshqarish
Konveyerlar to‘g‘risida
umumiy tushunchalar;
konveyerlarga texnik
xizmat ko‘rsatish va
ta’mirlash turlari texnik
va yo‘riqnomali
hujjatlarni o‘rganish va
8
tortish organi,tayanch
organlari,yuritmalari,
barabanlari, tortuvchi oguvchi,
ortuvchi, tukuvchi kurilmalarini
tuzilishini va ishlash prinsipini
o‘rganadi
foydalanish
KK-3.4. Konveyer
qurilmasiga texnik xizmat
ko‘rsatish
tortish organi,tayanch
organlari,yuritmalari,
tortish organi,tayanch barabanlari, tortuvchi oguvchi,
ortuvchi, tukuvchi kurilmalarini
organlari,yuritmalari,
tuzilishini va ishlash prinsipini
barabanlari, tortuvchi
o‘rganadi konveyerlarning ish
og‘uvchi, ortuvchi,
tukuvchi kurilmalarini unumdorligi; tasmani tozalovchi
tuzilishini va ishlashni va ximoyalovchi qurilmasi
bilish va texnik xizmat tuzilishini va ishlash prinsipini
kursatishni bajarish; - o’rganadi
tasmani tozalovchi va
ximoyalovchi kurilmasi
ishlashtish;
- taranglovchi va
og‘uvchi qurilmasi
ishlash va texnik xizmat
kursatishni bajarish; texnik va yo‘riqnomali
hujjatlardan foydalanish
5. Asosiy adabiyotlar:
l.Shavkat Mirziyoyev “Milliy taraqqiyot yoTimizni qat’iyat bilan davom ettirib,yangi
bosqichga ko‘taramiz” Toshkent - “O‘zbekiston”-2018.
2.Shavkat Mirziyoyev “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo
etamiz” Toshkent - “O‘zbekiston”-2016.
3. Umarova I.K. “Maydalash, g‘alvirlash va tegirmonda yanchish” Toshkent - 2014
4. Umarova I.K. «Konchilik ishi» g‘alvirlash, maydalash va yanchish. Toshkent - 2007.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1.S.E Andreev, V.A Perov, V.V Zverev «Droblenie, izmelchenie i groxochenie poleznix
iskopaex»
2. E.E Sergo «Droblenie, izmelchenie i groxochenie» M.Nedra 1984
3. Umarova I.K. «Foydali qazilmalami qayta ishlash va boyitish» ma’ruzalar matni.
9
Toshkent ToshDTU - 2000
4. Egorov V.L. «Foydali qazilmalarni boyitish » M.nedra 1986
Internet saytlar:
1. www.ziyonet.uz
2. http ://www.techgidravlika.ru,
3. http://www.jpedator.ru,
4. http://www.bamper.info
5. O'zbekiston milliy kutubxonasi
6. www.ebiblioteka.uz - Respublika ilmiy pedagogika kutubxonasi
7. www.uza.uz - Mamlakatimiz va dunyo xabarlari
10
“TASDIQLAYMAN”
Ishlab chiqarish ta’limi bo‘yicha
direktor o‘rinbosari
__________ M.I.Raximova
“ ____ ” _________ 2021 yil
UCHQUDUQ TUMAN KASB-HUNAR MAKTABI
Ishlab chiqarish ta’lim ustasi Fozilova
Laziza Olimovnaning
2021-2022 o‘quv yili uchun “Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik
xizmat ko’rsatish va ta’mirlash” o’quv amaliyotidan
TAQVIMIY MAVZULAR REJASI
Umumiy ajratilgan vaqt (soat)
Kasb va
Auditoriyadagi
Mustaqil
№ guruhlar
Hammasi
Jami Nazariy
1
4-20
Jami:
81
60
Amaliy
Laboratoriya
Kurs
ishi
Seminar
60
81
Taqvimiy-mavzular rejasi “Mutaxassislik fanlar” kafedrasining
2021 yil “6” sentyabrdagi 1-sonli yig‘ilishida muhokama etilib, ma’qullandi.
Kafedra mudiri: _____________ Xoliqulova Z.I
11
ish
21
2
3
1
Transportirovka mashinalarining vazifasi va
tasnifi
6
2
Transportirovka mashinalarining asosiy
parametrlari
6
Amaliy
3
To’qma yuklarning tasnifnomasi
6
6
O’quvchilarning bilim
va ko’nikmalarini
baholash
Mustaqil ta’lim
5
6
Mashinalarning
vazifasi
Aqliy
hujum.
Pinbord
Transportirovka
Amaliy
Tasmali
konveyerlar
5
Bunkerlar, zatvorlar, tuyintirgichlarnivazifasi,
umumiytuzilishinivaishlashprinsipinio’r
ganish
6
Amaliy
Bunkerlarni
ishlash
prinsiplari
6
Tortishorgani, tayanchorganlari, yuritmalari,
barabanlari, tortuvchi, og’uvchi, to’quvchi
qurilmalarini tuzilishini va ishlash prinsipi
6
4
12
Guruhlarda
ishlash. Har kim
har kimga
o’rgatadi.
“Bum” o’yini
Tushunchala r
tahlili
Amaliy
Tasmali, plastinali, qovushli, vintli, rolikli,
tebranuvchi, kirkichlikonveyerlarningvazifasi,
umumiytuzilishinivaishlashprinsipinio’r
ganish
4
Amaliy
1
Amaliy
O’qitishning tashkiliy
shakli
Mavzular
Jami
T/
R
Aqliy
hujum.
Pinbord
Guruhlarda
ishlash. Har kim
har kimga
o’rgatadi.
“Bum” o’yini
Tushunchala r
tahlili
sanalar
4-20
7
Tasmali tozalovchi va himoyalovchi qurilmasi
tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
6
9
Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi tuzilishini
va ishlash prinsipini o’rganish
6
10
Texnik yo’riqnomali hujjatlarni o’rganish va
foydalanish
6
Ishlab chiqarish ta'limi ustasi:
Amaliy
8
Aqliy
hujum.
Pinbord
Amaliy
6
Amaliy
Konveyerlarning ish unumdorligi
Amaliy
7
Himoyalovchi
qurilma
Guruhlarda
ishlash. Har kim
har kimga
o’rgatadi.
“Bum” o’yini
Qurilmalarni
prinsiplari
Tushunchala r
tahlili
Hujjatlar bilan
ishlash
Amaliy ish
L.O.Fozilova
13
AMALIYOT O‘QUV
MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №1 Transportirovka mashinalaring vazifasi va tasnifi 1.1 O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish
texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1. Konveyer nima?
2. Konveyerlarning vazifasi?
3. Konveyerl arning tasnifi ?
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Transportirovka mashinalaring vazifasi va tasnifi bo‘yich anazariy bilimlari
to‘g‘risida ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
O‘qitish natijasi
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘quv faoliyat natijalari:
Pedagogik vazifalar:
1.
Konveyer turlari bilan tanishtirish;
2.
Konveyer vazifasini tushuntirish;
3.
Amal qilish tartib qoidalarini ko‘rsatish;
4.
Ishni bajarish bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
5.
Ishni bajarish tartibini yoritib berish;
6.
Topshiriqni bajarishda yo‘l qo‘yilgan
xatolarni ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
O‘qitish vositalari
1.
Konveyer ishlarini aytib beradi;
2.
3.
Konveyer vazifasini gapirib beradi;
Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
4.
Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida
bajaradi;
5.
Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6.
Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar
ustida ishlaydilar.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, aqliy hujum
Yo‘riqli texnologik xarita, ko‘rgazmali qurollar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Kichik guruhlarda ishlash
O’qitish sharoiti
Ustaxona
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol javob
1.2 O’quv mashg’ulotining texnologik xaritasi
14
Ish bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini nazorat
qiladi.
3.
Amaliy
mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan
1-bosqich.
natijalar bilan tanishtiradi.
O‘quv
mashg‘ulotga 4. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
tanishtiradi. (1-ilova)
kirish (20 daq)
5. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
1. Tezkor-so‘rov; savol-javob, B/BX/B orqali bilimlarni
faollashtiradi. (2-ilova)
Yangi o‘quv material bayoni:
2.
O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha
amaliy mashq bajarish.
3.
Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda mustaqil ish
2-bosqich. bajarish uchun xomashyo tarqatadi va ko‘rsatmalar beradi.
Asosiy (200 daq) 4.
Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan qo‘ygan
xatolarni ko‘rsatadi.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
5.
Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish j oylarini talab
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul qiladi.
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi, sanitariya
va gigiyena talablariga rioya
qilgan holda maxsus kiyimda
keladi. Xavfsizlik texnikasi
jurnaliga imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Savollarga javob beradi.
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
oladilar.
Ta’lim oluvchilar o‘z ish
joylariga turadilar, mashg’ulot
rahbari ko‘rsatmalari va
yo‘riqli texnologik xaritaga
rioya qilgan holda bajaradilar.
Xatolarni to‘g’rilaydilar.
Foydalanilgan jihozlarni
mashg’ulot rahbariga
topshiradilar. Ish joyini
tozalaydilar.
Yakunlash:
1.
O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini
e’lon qiladi;
3-bosqich.
2.
Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan
Yakuniy (20 daq) ishlarining ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini
qaratadi,
Tinglaydilar.
3.
Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga vazifa
beradi. (3-ilova)
Topshiriqni yozib oladilar.
Kichik guruhlarda ishlash qoidasi
15
1. Talabalar ishini bajarish uchun zarur bilim va masalalarga ega bo’lmog’i lozim.
2. Guruhlarga aniq topshiriqlar berilmog’i lozim.
3. Kichik guruh oldiga qo’yilgan topshiriqni bajarish uchun yyetarli vaqt ajratiladi.
4. Guruhlardagi fikrlar chegaralanmaganligi va tazyiqqa uchramasligi haqida ogohlantirilishi zarur.
5. Guruh ish natijalarini qanday taqdim etishini aniq bilishlari, ishlab chiqarish ta’limi ustasi ularga yo’riqnoma
berishi lozim.
6. Nima bo’lganda ham muloqotda bo’ling, bajargan ishini erkin namoyon etish._____________________
(1-ilova) Baholash mezoni va ko’rsatkichlari
T/r
Nazariy bilimlarni baholash
ball
1
Savollarga to‘liq javob berish, misol dalil keltirish.
5
2
Savollarga noto‘liq javob berish
4
3
Savollarga qisman javob berish
3
4
Savollarga umuman javob bermaslik
2
Ish va ish joylarini tashkil etish.
6
7
6
Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbo’l
ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
Ishlab chiqarish talimi ustasining ko‘magi bilan.
Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbo’l
ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
Ish yoki ish joyini tashkil etish ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda maqbo’l ish
usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarishda ba’zi xatolikga yo‘l qo‘yganligi ishni
yetarli darajada rejalashtira olmaganligi va bajara olmasligi.
7
5
4
3
2
Ish yoki ish joyini tashkil etish ma’lum ravishda xatolarga yo‘l qo‘yish va asosiy ish usulini
yetarlidarajada o‘zlashtira olmasligi. Ishni mustaqil rejalashtira olmasligi va bajara
olmasligi.Xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilmasligi.
16
(2-ilova)
(Izoh: O‘auvchilar berilgan tovshrialarni doskaga chiaib tushuntirib va taqdimot
qilib berishadi.
17
(3-ilova)
18
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi: 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish"
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash Amaliy
mashg‘ulot № 1: Kirish. Transportirovka mashinalarining vazifasi va tasnifi
Faoliyat
turi
Xavsizlik
texnikasi
Yong‘in
xavsizligi
Asbob-uskuna,
moslama va xom
ashyolar
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
Tranportirovka
mashina ko‘chma
elektr
asbobuskunalar
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga
transportirovka mashinalarni vazifasini o‘rgatish.
O’quvchilar bajaradigan ishlar ketmaketligi
Transportirovka nashinalarini xavfsizlik texnikasi
qoidalarigi rioya qilish, asbob-uskunalardan va
dastgohlardan foydalanish qoidalarini
tushuntirish.
Transportirovka nashinalarini yong‘in xavfsizligi
qoidalarini tushuntirish, Yong‘inning oldini olish
ishlari, o‘t o‘chirish vositalari bilan
O‘t o‘chirish
vositalari
tanishtirish
Elektr
xavfsizligi
Elektr jihozlari,
ko‘chma elektr
asbobuskunalar
Transportirovka nashinalarini xavfsizlik texnikasi
qoidalarigi rioya qilish, asbob-uskunalardan va
dastgohlardan foydalanish qoidalarini
tushuntirish.
19
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu №2: Transportirovka mashinalarining asosiy parametrlari
2.1 O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
Vaqt 6 soat
O’quvchilar soni 29 ta
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1.
2.
3.
4.
Mashinalarning asosiy parametrlari
Transportirovka
Ekskavator haqida ma’lumot
Belaz haqida ma’lumot
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Transportirovka mashinalarining asosiy parametrlari bo‘yicha nazariy bilimlar
berish va mavzu mustahkamlash, ko‘nikma hamda malakalarni shakllantirish
O‘qitish natijasi
Pedagogikvazifalar:
1. Metallurgiyada ishlatiladigan g’alvirlar bilan
tanishtirish;
2.
ROT bo‘yicha yo‘riknoma berish;
3.
Berilgan ishlarni bajarish tartibini yoritib
berish;
4.
Berilgan topshirislarni bajarishda yo‘l
qo‘yilgan xatolarni to‘g‘irlash.
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘quv faoliyat natijalari:
1.
Metallurgiyada ishlatiladigan g’alvirlarni aytib
beradi;
2.
3.
G’alvirlash mashqlarni yo‘riqnoma asosida bajaradi;
Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
4.
Ish bajarishda yo‘l qo‘ygan xatolar ustida
ishlaydilar.
O‘qitish usullari.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq va
boshqalar
O‘qitish vositalari.
Yo‘riqli texnologik xarita, kerakli jihoz va asboblar, slaydlar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli.
Kichik guruh, yakka tartibda.
O’qitish sharoiti.
Jihozlangan ustaxona
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol - javob,
hisobot, va boshqalar.
20
Ish bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini nazorat
qiladi.
3. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan
1-bosqich.
natijalar bilan tanishtiradi.
O‘quv
mashg‘ulotga 4. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan tani
kirish (20 daq) shtiradi. (1 -ilova)
5.Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
1. Tezkor-so‘rov; savol-javob, zinama-zina texnologiyasi
orqali bilimlarni faollashtiradi. (2-ilova)
Yangi o‘quv material bayoni:
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha
amaliy mashq bajarish.
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda mustaqil
ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va ko‘rsatmalar
beradi.
2-bosqich.
4.
Mustaqil
ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida
Asosiy (200 daq)
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab darajasiga
keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul qiladi.
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi, sanitariya
va gigiyena talablariga rioya
qilgan holda maxsus kiyimda
keladi. Xavfsizlik texnikasi
jurnaliga imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Savollarga javob beradi.
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
oladilar.
Ta’lim oluvchilar o‘z ish
joylariga turadilar, mashg’ulot
rahbari ko‘rsatmalari va yo‘riqli
texnologik xaritaga rioya qilgan
holda bajaradilar. Xatolarni
to‘g’rilaydilar.
Foydalanilgan jihozlarni
mashg’ulot rahbariga
topshiradilar. Ish joyini
tozalaydilar.
Yakunlash:
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini e’lon Tinglaydilar.
3-bosqich.
qiladi ;
Yakuniy (20 daq)
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining
Topshiriqni yozib oladilar.
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga vazifa
beradi.(3-ilova)
21
(1-ilova) Baholash mezoni va ko’rsatkichlari.
t/r
Nazariy bilimlarni baholash
ball
1
Savollarga to‘liq javob berish, misol dalil keltirish.
5
2
Savollarga noto‘liq javob berish
4
3
Savollarga qisman javob berish
3
4
Savollarga umuman javob bermaslik
2
5
Ish va ish joylarini tashkil etish.
6
-Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda
maqbo’l ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
-Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
7
-Ishlab chiqarish talimi ustasining ko‘magi bilan.
Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda
maqbo’l ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
-Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
8
5
4
3
Ish yoki ish joyini tashkil etish ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda
maqbo’l ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarishda ba’zi xatolikga yo‘l
qo‘yganligi ishni yetarli darajada rejalashtira olmaganligi va bajara olmasligi.
9
Ish yoki ish joyini tashkil etish ma’lum ravishda xatolarga yo‘l qo‘yish va
(2-ilova)Tezkor savol javob
22
2
23
O ’quvchilar uchun ma’lumot:
Karerlarda olib borilayotgan ishlar uning
murakkabligi va mehnatkashligi bilan ajralib
turadi. Ko’p eksport qilinadigan dala
materiallari maxsus texnika mavjudligini talab
qiladi, ular orqali minerallar va chiqindilarni
yig’ish zahiralari tashiladi. Dunyodagi eng yirik
avtomobillar qatoriga kiradigan bunday yirik
avtomobillardan biri BelAz-7555.
24
“Zinama-zina” texnologiyasi:
"Zinama-zina" texnologiyasi:
(2.1-ilova)
A
> O'qituvchi guruh a'zolarini tarqatma materialda yozilgan
o'tilganmavzu bo'yicha savollar beradi va o'tilgan mavzu
asosida bilganlarini flomaster yordamida qog'ozdagi bo'sh
joyiga jamoa bilan birgalikda fikrlashib yozib chiqish
vazifasini beradi.
> Guruh a'zolari birgalikda tarqatma materialda berilgan kichik
mavzuni yozma (yoki rasm, yoki chizma) ko'rinishida ifoda
etadilar. Bunda guruh a'zolari kichik mavzu bo'yicha imkon
boricha to'laroq ma'lumot berishlari kerak bo'ladi;
> Tarqatma materiallar to'ldirilgach, guruh a'zolaridan bir kishi
taqdimot qiladi. Taqdimot vaqtida guruhlar tomonidan
tayyorlangan material, albatta, sinf doskasiga mantiqan
tagma-tag (Zinama-zina shaklida) ilinadi;
Г
(3-ilova)
Uyga vazifa
Konveyerlarning turlarini
yozib kelish
25
26
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi: : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish"
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash
Amaliy mashg‘ulot №2: Transportirovka mashinalarining asosiy parametrlari
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga metall plastinalarni to‘g‘rilash va egishni o‘rgatish.
Konveyer
1
Konveyerlar
Yuklagich
Yordamchi mashinalar
Konveyer
Yuklagich
2
Zanjir
Yordamchi konveyerlar
Vint
27
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №3 To’qma yuklarning tasnifnomasi O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1. To’qma yuklar
2. Yuklarning tasnifnomasi
3. Yuk tashuvchi mashinalar
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
O‘quv mashg‘uloti maqsadi:To’qma yuklarning tasnifnomasi bo‘yicha nazariy bilimlari to‘g‘risida
ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘qitish natijasi
1.
2.
3.
4.
5.
Pedagogik vazifalar:
To’qma yuklarning turlari bilan tanishtirish;
Yuklarning turlari bilan tushuntirish;
Amal qilish tartib qoidalarini ko‘rsatish;
Ishni bajarish bo‘yicha yo‘riknoma berish;
Ishni bajarish tartibini yoritib berish; 6.
Topshiriqni bajarishda yo‘l qo‘yilgan
xatolarni ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
O‘qitish vositalari
O‘quv faoliyat natijalari:
To’qma yuklarning ishlarini aytib beradi;
Yuklar to‘grisida gapirib beradi;
Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida
bajaradi;
5 . Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6. Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
1.
2.
3.
4.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
Ko‘rgazmali qurollar, proektor, kodoskop, stendlar,
slaydlar, plakatlar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Yakka tartibda.
O’qitish sharoiti
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Jihozlangan ustaxona
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol javob, hisobot va boshqalar.
28
(1-ilova)
Ish bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini nazorat
qiladi.
4. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan
1-bosqich.
natijalar bilan tanishtiradi.
O‘quv
5. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
mashg‘ulotga
tanishtiradi. (1-ilova)
kirish (20 daq)
6. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
1. Tezkor-so‘rov; har kim har kimga o’rgatadi, B/BX/B orqali
bilimlarni faollashtiradi. (2-ilova)
Yangi o‘quv material bayoni:
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot beradi,
ish jarayonini tushuntiradi;
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha
amaliy mashq bajarish.
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda mustaqil ish
2-bosqich.
bajarish uchun xomashyo tarqatadi va ko‘rsatmalar beradi.
Asosiy (200 daq)
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab darajasiga
keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul qiladi.
Ta’lim oluvchi
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi,
sanitariya va gigiyena
talablariga rioya qilgan
holda maxsus kiyimda
keladi. Xavfsizlik texnikasi
jurnaliga imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Savollarga javob beradi.
Tinglaydilar, chizadilar,
yozib oladilar.
Ta’lim oluvchilar o‘z ish
joylariga turadilar,
mashg’ulot rahbari
ko‘rsatmalari va yo‘riqli
texnologik xaritaga rioya
qilgan holda bajaradilar.
Xatolarni to‘g’rilaydilar.
Foydalanilgan jihozlarni
mashg’ulot rahbariga
topshiradilar. Ish joyini
tozalaydilar.
Tinglaydilar.
Yakunlash:
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini e’lon
Topshiriqni yozib oladilar.
3-bosqich.
qiladi ;
Yakuniy (20 daq)
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga vazifa
beradi.
29
Baholash mezoni va ko’rsatkichlari
T/r
Nazariy bilimlarni baholash
ball
1
Savollarga to‘liq javob berish, misol dalil keltirish.
5
2
Savollarga noto‘liq javob berish
4
3
Savollarga qisman javob berish
3
4
Savollarga umuman javob bermaslik
2
Ish va ish joylarini tashkil etish.
6
7
6
Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbo’l
ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
Ishlab chiqarish talimi ustasining ko‘magi bilan.
Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbo’l
ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
Ish yoki ish joyini tashkil etish ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda maqbo’l ish
usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarishda ba’zi xatolikga yo‘l qo‘yganligi ishni
yetarli darajada rejalashtira olmaganligi va bajara olmasligi.
7
5
4
3
2
Ish yoki ish joyini tashkil etish ma’lum ravishda xatolarga yo‘l qo‘yish va asosiy ish usulini
yetarlidarajada o‘zlashtira olmasligi. Ishni mustaqil rejalashtira olmasligi va bajara
olmasligi.Xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilmasligi.
Mashg’ulot shionVO’qib o’rganilgan
har bitta hunar, hunarmandga bir kun
foyda keltirar.
30
(2-ilova)
(1-ilova)
“Har kim har kimga o’rgatadi” usuli
>
>
>
>
"Har kim har kimga o'rgatadi" usuli qoidasi:
Kichik guruh a'zolari olingan topshiriq bo'yicha mustaqil
bittadan ma'lumot yozishadi;
Kichik guruh ichida ma'lumotlarni jamlaydilar, muhokama
qiladilar;
To'plangan ma'lumotlar soni kichik guruh a'zolari soniga teng
bo'lishi kerak;
Barcha jamlangan ma'lumotlarni guruhdan bittadan vakil
chiqib, taqdimot qiladilar;
Nimalar
baholanadi?
® Amaliy bilimlar;
® Amaliy ko’nikma va
malakalar; ® Xulq- atvor va shaxsiy fazilatlar.
(2.1-ilova)
B/BX/B usuli
Bilaman
Bilishni xohlayman
31
Bilib oldim
(3-ilova)
Uyga vazifa
32
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash Amaliy
mashg‘ulot №3: To’qma yuklarning tasnifnomasi
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga to’qma yuklarning tasnifnomasini o‘rgatish.
№
1
2
Bajariladigan ishlar
mazmuni
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
To’qma
yuklarning
tasnifnomasi
Moslamalar
Asboblar va xom
ashyolar
lenta
To’qma yuklar Konveyerlar
Foydali qazilmalar
qazilmalar
Rudalar
33
Foydali qazilmalar
Qattiq foydali
qazilmalar
34
Yuklarning
turlari
Asosiy
mashinalar
35
Ekskavator
Belaz
Konveyerlar
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №4 Tasmali, plastinali, qovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi, kirgichli, konveyerlarning
vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
36
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1.
2.
3.
4.
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
Tasmali konveyerlar
Plastinali konveyerlar
Konveyerl arning vazifasi
Konveyerlarning ishlash prinsiplari
O‘quv mashg‘uloti maqsadi:Tasmali, plastinali, qovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi, kirgichli,
konveyerlarning vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish bo‘yicha nazariy bilimlari
to‘g‘risida ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘qitish natijasi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pedagogik vazifalar:
Tasmali konveyer turlari bilan
tanishtirish;
Rolikli konveyer turlari bilan
tushuntirish;
Amal qilish tartib qoidalarini
ko‘rsatish;
Ishni baj ari sh bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
Ishni bajarish tartibini yoritib berish;
Topshiriqni bajarishda yo‘l
qo‘yilgan xatolarni ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
O‘qitish vositalari
O‘quv faoliyat natijalari:
Tasmali konveyer ishlarini aytib beradi;
Konveyerlar to‘grisida gapirib beradi;
Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida
bajaradi;
5. Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6. Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
1.
2.
3.
4.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
Kerakli jihoz va asboblar, ko‘rgazmali qurollar,
stendlar, slaydlar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Yakka tartibda.
O’qitish sharoiti
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Jihozlangan ustaxona
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol javob, hisobot va boshqalar.
Ish bosqichlari
Faoliyat mazmuni
37
va vaqti
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini nazorat
1-bosqich.
qiladi.
O‘quv
4. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va
mashg‘ulotga
kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi.
kirish (20 daq)
5. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
tanishtiradi. (1-ilova)
6. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi, sanitariya
va gigiyena talablariga rioya
qilgan holda maxsus kiyimda
keladi. Xavfsizlik texnikasi
jurnaliga imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
Savollarga javob beradi.
1.Bum o’yini, Tushunchalar tahlili, Baliq skeleti orqali
bilimlarni faollashtiradi. (2-ilova)
Yangi o‘quv material bayoni:
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot Tinglaydilar, chizadilar, yozib
oladilar.
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha
amaliy mashq bajarish.
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda
Ta’lim oluvchilar o‘z ish
2-bosqich.
mustaqil ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va
joylariga turadilar, mashg’ulot
Asosiy (200 daq)
ko‘rsatmalar beradi.
rahbari ko‘rsatmalari va
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida yo‘riqli texnologik xaritaga
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan rioya qilgan holda bajaradilar.
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
Xatolarni to‘g’rilaydilar.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab
Foydalanilgan jihozlarni
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul
mashg’ulot rahbariga
qiladi.
topshiradilar. Ish joyini
tozalaydilar.
Yakunlash:
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini Tinglaydilar.
3-bosqich.
e’lon qiladi ;
Yakuniy (20 daq)
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining
Topshiriqni yozib oladilar.
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga
vazifa beradi. (3-ilova)
38
(1-ilova)
Kichik guruhlar faolliklarini baholash mezonlari
Guruh ishi natijalarining bahosi
Ko' r s a t k i ch l a r
Maks.baho
1
Ma’lumotning to’liqligi
5
Taqdimot (ma’lumotning chizmali tarzda
takdim etilishi)
5
Guruhning
(qo’shimchalar
berish)
5
faollik
kiritish,
darajasi
savol-javoblar
Baholarning maksimal hajmi
2
3
4
5
5
(2-ilova)
“BUM” o’yimmng borishi:
Doska oldiga xar bir guruhdan bittadan vakil, ya’ni 4 ta o’quvchi chiqariladi va ketmaketlikda turib, sanoq sonlarini aytishadi va xar 3 ga bo’linadigan son kelganda son nomini
aytmasdan, “BUM” deb murojaat etishlarini ta’kidlaydi. Agarda biror o’quvchi o’yin shartini
buzsa, adashsa, o’sha o’quvchi o’yindan chetlashtirilib, mavzu bo’yicha savol beriladi. Shu
zaylda o’yin davom etadi va oxirida qolgan o’quvchiga 1 ta “Rag’bat” kartochkasi berilib,
agar savol ham tanlashni hohlasa va savolga javob bersa, yana bitta “Rag’bat” kartochkasi
beriladi, savolga javob bera olmasa, ham “Jarima” kartochkasi berilmaydi. O’yindan
chetlashtirilgan o’quvchilar esa, o’yin davomida cheetlashtirilganda berilgan savolga javob
berishsa, “Rag’bat”-kartochkasi, javob bera olmasa, “Jarima” kartochkasi beriladi.
BUM” o’yimda o'yindan chetlashtirilgan o'quvchilar uchun savollar:
1.
2.
3.
4.
Foydali qazilma deganda nimani tushunasiz?
Maydalashda ishlatiladigan jihozlarning turlari haqida ?
POT nima?
Metallurgiyada qanaqa maydalashlardan foydalaniladi?
39
(2.1-ilova)
Tushunchalar tahlili” usuli uchun o’quv topshirig’i:
1-Kichik guruh uchun topshiriq
J
3
TUSHUNCHA
Maydalagichlar
a
MAZMUNI
)
Qattiq jismning ilgarilanma harakati
TUSHUNCHA
MAZMUNl
G’alvirlash
Tkki
vektorning skalayar
ko’paytmasi
MAZMUNl
TUSHUNCHA
Konveyerlar
YO
T
40
(2.2-ilova)
“Baliq skeleti” chizmasi
Bir qator muammolami tasvirlash va uni yechish imkonini beradi.
Tizimli fikrlash, tuzilmaga keltirish, tahlil qilish ko’nikmalarim rivojlantiradi
Chizmani tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida/kichik guruhlarda yuqori “suyagida”
kichik muammoni ifodalaydi, pastda esa, ushbu kichik muammolar mavjudligini tasdiqlovchi
dalillar yoziladi. Kichik guruhlarga birlashadilar, taqqoslaydilar, o’zlarining chizmlarini
Chizmani tuzish qoidasi bilan tanishadilar.
Alohida/ kichik guruhlarda yuqori
"suyagida" kichik muammoni ifodalaydi,
pastda esa, ushbu kichik muammolar
mavjudligini tasdiqlovchi dalillar yozadi
л
r
Kichik guruhlarga
birlashadilar, to'ldiradilar.Umumiy chizmaga
keltiradilar.
у
to’ldiradilar. Umumiy chizmaga keltiradilar
\
7
"Baliq skeleti" ni tuzish qoidasi: baliqning tepa "suyagi"da mavzu
bo'yicha muammolarni yozishda davom eting va past suyagida
muammoni tasdiqlovchi dalillarni yozing.
Qaysi qator ko'p suyakli "baliq skeleti"ni tuzishsa, rag'batlantiriladilar.
z
41
(3ilova)
Uyga vazifa
Uyga vazifa: Konveyerning vazifalarini o'rganib kelish
42
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash
Amaliy mashg‘ulot №4: Tasmali, plastinali, qovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi, kirgichli, konveyerlarning vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini
o’rganish
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga tasmali, plastinali, qovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi, kirgichli, konveyer larning vazifasi, umumiy
tuzilishini o‘rgatish.
№
Bajariladigan
ishlar
mazmuni
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
Moslamalar
Lenta
Tasmali
konveyerlar
Foydali
qazilmalar
Plastinali
konveyerlar
Plastina
Foydali
qazilmalar
Kirkich
3
Kirkichli
Foydali
qazilmalar
konveyerlar
43
Asboblar va xom ashyolar
Konveyer Tasmali
konveyer
Konveyer
Plastinali konveyer
Konveyer
Kirkichli konveyer
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №5 Bunkerlar, zatvorlar, tuyintirgichlarni vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini
o’rganish
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1.
2.
3.
4.
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
Bunkerlar
Zatvorlar
Tuyintirgichlarni vazifasi
Ishlash prinsiplari
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Bunkerlar, zatvorlar, tuyintirgichlarni vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash
prinsipini o’rganish bo‘yicha nazariy bilimlari to‘g‘risida ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash,
ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘qitish natijasi
Pedagogik vazifalar:
1. Bunkerlar turlari bilan tanishtirish;
2. Zatvorlar turlari bilan tushuntirish;
3. Amal qilish tartib qoidalarini
ko‘rsatish;
4. Ishni baj ari sh bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
5. Ishni bajarish tartibini yoritib
berish; 6.
Topshiriqni
bajarishda yo‘l qo‘yilgan xatolarni
ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
O‘quv faoliyat natijalari:
Bunkerlarni ishlarini aytib beradi;
Zatvorlar to‘grisida gapirib beradi;
Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida
bajaradi;
5. Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6. Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
1.
2.
3.
4.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
Kodoskop, stendlar, slaydlar, plakatlar va boshqalar
O‘qitish vositalari
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Kichik guruhlar
O’qitish sharoiti
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Jihozlangan ustaxona
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol javob, hisobot va boshqalar.
44
Ish bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini nazorat
qiladi.
4. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va
1-bosqich.
kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi.
O‘quv
5. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
mashg‘ulotga
tanishtiradi. (1-ilova)
kirish (20 daq)
6. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi, sanitariya
va gigiyena talablariga rioya
qilgan holda maxsus kiyimda
keladi. Xavfsizlik texnikasi
jurnaliga imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
Savollarga javob beradi.
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
1.Har kim har kimga o’rgatadi, Rezyume, Tezkor savol- javob oladilar.
orqali bilimlarni faollashtiradi. (2-ilova)
Yangi o‘quv material bayoni:
Ta’lim oluvchilar o‘z ish
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot joylariga turadilar, mashg’ulot
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
rahbari ko‘rsatmalari va
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha yo‘riqli texnologik xaritaga
amaliy mashq bajarish.
rioya qilgan holda bajaradilar.
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish Xatolarni to‘g’rilaydilar.
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda
2-bosqich.
mustaqil ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va
Foydalanilgan jihozlarni
Asosiy (200 daq)
ko‘rsatmalar beradi.
mashg’ulot rahbariga
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida
topshiradilar. Ish joyini
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan
tozalaydilar.
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul
qiladi.
Yakunlash:
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini ringlaydilar.
3-bosqich.
e’lon qiladi ;
Yakuniy (20 daq)
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining
fopshiriqni yozib oladilar.
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga
vazifa beradi.
45
Asosiy zatvorlarga quyidagi asosiy ekspluatatsiya
talablari qo’yiladi: • 1) har qanday vaqtda harakat qilishga
tayyor bo„lishi; • 2) to’xtatmasdan (buzilmasdan) ishlashi; 3)
zatvor o„zidan va inshoot bilan tutashgan joydan ham suv
o„tkazmasligi; • 4) ko’tarib-tushirish uchun minimal kuch,
qurilish narxining minimal bo„lishi. • Ta"mirlash zatvorlariga
qo’yiladigan talablardan biri ularni bir tirqishdan ikkinchisiga
almashtirish imkoni yatini, ya"ni ularning sonini 1.. .2 gacha
yetkazishga imkon beradi.
(1-ilova)Kichik
guruhlar faolliklarini baholash mezonlari
Guruh ishi natijalarining bahosi
Ko’ r s a t к i ch l a r
Maks.baho
1
Ma’lumotning to’liqligi
5
Taqdimot (ma’lumotning chizmali tarzda
takdim etilishi)
5
Guruhning
(qo’shimchalar
berish)
5
faollik
kiritish,
darajasi
savol-javoblar
Baholarning maksimal hajmi
5
46
2
3
4
5
Mashg’ulot shiori.-O’qib o’rganilgan har bitta
hunar, hunarmandga bir kun foyda keltirar.
Nizomiy Ganjaviy
(2-ilova)
>
>
>
>
"Har kim har kimga o'rgatadi" usuli qoidasi:
Kichik guruh a'zolari olingan topshiriq bo'yicha mustaqil
bittadan ma'lumot yozishadi;
Kichik guruh ichida ma'lumotlarni jamlaydilar, muhokama
qiladilar;
To'plangan ma'lumotlar soni kichik guruh a'zolari soniga teng
bo'lishi kerak;
Barcha jamlangan ma'lumotlarni guruhdan bittadan vakil
chiqib, taqdimot qiladilar;
(2.1-ilova)
Rezyume
"Rezyume" texnologiyaning tasnifi:
Bu texnologiya murakkab, ko'p tarmoqli, mumkin qadar muammoli
mavzularni o'rganishga qaratilgan.Texnologiyaning mohiyati shundan
iboratki, bunda bir yo'la mavzuning turli tarmoqlari bo'yicha axborot
beriladi.Ayni paytda ularning har biri alohida nuqtalardan muhokama
etiladi. Masalan ijobiy va sal'biy tomonlari, afzallik va kamchiliklari,
foyda va zararlari belgilanadi.
47
ч
г.
Afzalligi
Kamchiligi
(2.2-ilova)Tezkor savol-javoblar
(3ilova)
Uyga vazifa
Bunkerlarning umumiy tuzilishini chizib kelish
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash Amaliy mashg‘ulot №5: Bunkerlar,
zatvorlar, tuyintirgichlarni vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
Faoliyat turi
Asbob-uskuna,
moslama va
xom ashyolar
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
O’quvchilar bajaradigan ishlar ketmaketligi
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga bunkerlar, zatvorlar, tuyintirgichlarni vazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini o‘rgatish.
46
konveyer
Bunkerlar
Zatvorlar
Foydali qazilma
Konveyerlar
zatvor
Tuyintirgichlarning
vazifalari
Foydali qazilma
Konveyerlar
bunker
Konveyerlarda ishlashda xavfsizlik texnikasi
koidalarigi rioya qilish, asbob-uskunalardan
va dastgohlardan foydalanish qoidalarini
tushuntirish. Shovqinga qarshi moslamalar.
Konveyerlarda ishlashda yong‘in xavfsizligi
qoidalarini tushuntirish,
Konveyerlarni ishlash prinsiplarini ko’rsatish
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №6 Tortish organi, tayanch organlari, yuritmalari, barabanlari, tortuvchi, og’uvchi, to’quvchi
qurilmalarini tuzilishini va ishlash prinsiplari
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1.
2.
3.
4.
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
Tortish organi
Tayanch organlari
To’quvchi qurilmalarini tuzilishini
Ishlash prinsiplari
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Tortish organi, tayanch organlari, yuritmalari, barabanlari, tortuvchi, og’uvchi,
to’quvchi qurilmalarini tuzilishini va ishlash prinsiplari bo‘yicha nazariy bilimlari to‘g‘risida ma’lumot berish
va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘qitish natijasi
Pedagogik vazifalar:
1. Tortish organi bilan tanishtirish;
2. Tayanch organlari turlari bilan
tushuntirish;
3. Amal qilish tartib qoidalarini
ko‘rsatish;
4. Ishni baj ari sh bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
5. Ishni bajarish tartibini yoritib
berish; 6.
Topshiriqni
bajarishda yo‘l qo‘yilgan xatolarni
ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
O‘qitish vositalari
O‘quv faoliyat natijalari:
Tortish organi turlarini aytib beradi;
Tayanch organi to‘grisida gapirib beradi;
Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida
bajaradi;
5. Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6. Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
1.
2.
3.
4.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
Yo‘riqli texnologik xarita, proektor, kodoskop, stendlar,
slaydlar, plakatlar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Yakka tartibda.
O’qitish sharoiti
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Jihozlangan ustaxona
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol javob, hisobot va boshqalar.
Faoliyat mazmuni
Ish bosqichlari
49
va vaqti
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini
1-bosqich.
nazorat qiladi.
O‘quv
3 Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va
mashg‘ulotga kirish
kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi.
(20 daq)
4 Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
tanishtiradi. (1-ilova)
5 Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga xavfsizlik
texnikasi, sanitariya va gigiyena
talablariga rioya qilgan holda
maxsus kiyimda keladi.
Xavfsizlik texnikasi jurnaliga
imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
1. Aqliy hujum, Bum o’yini orqali bilimlarni faollashtiradi.
Savollarga javob beradi.
(2-ilova)
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha oladilar.
amaliy mashq bajarish.
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda
Ta’lim oluvchilar o‘z ish
mustaqil ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va
2-bosqich. Asosiy
joylariga turadilar, mashg’ulot
ko‘rsatmalar beradi.
(200 daq)
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida rahbari ko‘rsatmalari va yo‘riqli
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan texnologik xaritaga rioya qilgan
holda bajaradilar. Xatolarni
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
to‘g’rilaydilar.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ishjoylarini talab
Foydalanilgan jihozlarni
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul
mashg’ulot rahbariga
qiladi.
topshiradilar. Ish joyini
tozalaydilar.
Yakunlash:
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini Tinglaydilar.
3-bosqich. Yakuniy
e’lon qiladi ;
(20 daq) 2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining
Topshiriqni yozib oladilar.
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga
vazifa beradi.
50
❖Guruhlarda ishlash qoidasi
❖ Sherigingizni diqqat bilan tinglang.
❖ Guruh ishlarida o'zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga javobgarlik
bilan yondoshing.
❖ Agar sizga yordam kerak bo'sa, albatta guruh a'zolariga murojaat qiling
❖ Agar sizdan yordam so'rashsa, albatta yordam bering.
❖ Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart!
4- Shuni tushunmog'ingiz lozim:
^ Boshqalarga o'rgatish orqali o'zimiz o'rganamiz;
^ Biz b ir kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho'kib
ketamiz;
51
(2-ilova)
Aqliy hujum qoidasi
\
Aqliy hujum qoidasi:
Hech qanday birga baholash va
tanqidgayo'lqo'yilmaydi!
Tak lifetilayotgan g'oyanibaholashga shoshma,
agardauhattokiajoyibvag'aroyibbo'lsahamhamman
arsamumkin.
Tanqidqilma,
hammaaytilgang'oyalarqimmatlitengkuchlidir.
O'rtaga chiquvchinibo'lma!
Turtkiberishdan o'zingni ushla!
Maqsadmiqdorhisoblanadi!
Qanchako'pg'oyalaraytilsa, undanhamyaxshi:
yan
givaqimmatlig'oyalarnipaydobo'lishiuchunko'pimk
oniyatdir.
Agardag'oyalarqaytarilsa,
xafabo'lmavahijolatchekma.
52
(2.1-ilova)
“BUM" o'yinining borishi:
Doska oldiga har bir guruhdan bittadan vakil, ya'ni 4 ta o'quvchi
chiqariladi va ketma-ketlikda turib, sanoq sonlarini sanashadi va xar 3
ga bo'linadigan son kelganda son nomini aytmasdan, “BUM" deb
murojaat etishlarini ta'kidlaydi.
Agarda biror o'quvchi o'yin shartini buzsa, adashsa, o'sha o'quvchi
o'yindan chetlashtirilib, mavzu bo'yicha savol beriladi.Shu zaylda o'yin
davom etadi va oxirida qolgan o'quvchiga 1 ta “Rag'bat" kartochkasi
berilib, agar savol ham tanlashni hohlasa va savolga javob bersa, yana
bitta “Rag'bat" kartochkasi beriladi, savolga javob bera olmasa, ham
“Jarima" kartochkasi berilmaydi.
O'yindan chetlashtirilgan o'quvchilar esa, o'yin davomida
chetlashtirilganda: berilgan savolga javob berishsa, “Rag'bat"kartochkasi, javob bera olmasa, “Jarima" kartochkasi beriladi.
Rag’bat kartochkasi
Jarima kartochkasi
53
(3ilova)
Uyga vazifa
54
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash
Amaliy mashg‘ulot №6: Tortish organi, tayanch organlari, yuritmalari, barabanlari, tortuvchi, og’uvchi, to’quvchi qurilmalarini tuzilishini va ishlash prinsiplari
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga tortish organi, tayanch organlari, yuritmalari, barabanlari, tortuvchi, og’uvchi, to’quvchi qurilmalarini tuzilishini va
ishlash prinsiplari prinsipini o‘rgatish.
№
Bajariladi- gan
ishlar
mazmuni
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
Moslamalar
Konveyer
1 Tortish organi
55
Asboblar va xom ashyolar
Elektrik yuritmalar
Zanjir
kanat
Zanjirli konveyer
yo‘naltiruvchi bloklar
2
zanjir
yulduzchal
ar
Tayanch organi
yuk tashuvchi organlar
tayanch
konstruksiyalari
ramalar
3
56
barabanlari
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №7 Konveyerlarning ish unumdorligi
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1.
2.
3.
4.
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
Konveyerlar
Konveyerlarning turlari
Ish unumdorligi
Mashinalarning ish unumdorligi
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Konveyerlarning ish unumdorligi bo‘yicha nazariy bilimlari to‘g‘risida ma’lumot
berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish
O‘qitish natijasi
Pedagogik vazifalar:
1. Konveyerlarning ishlash prinsipi
g’alvirlar turla ishlash
prinsiplarini tushuntirish;
2. Konveyerlarning ish unumdorligini
ko‘rsatish;
3. Ishni bajarish bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
4. Ishni bajarish tartibini yoritib
berish; 6.
Topshiriqni
bajarishda yo‘l qo‘yilgan xatolarni ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida shakllanadigan
bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
1.
2.
3.
4.
5.
6.
O‘quv faoliyat natijalari:
Konveyerlarning ishlash prinsiplarini aytib beradi;
Konveyerlarning ish unumdorligi to‘grisida gapirib beradi;
Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida bajaradi;
Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
O‘qitish vositalari
Yo‘riqli texnologik xarita, kerakli jihoz va asboblar, ko‘rgazmali
qurollar, proektor, kodoskop, stendlar, slaydlar, plakatlar va
boshqalar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Yakka tartibda.
O’qitish sharoiti
Jihozlangan ustaxona
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Ish bosqichlari
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol - javob,
hisobot va boshqalar.
Faoliyat mazmuni
57
va vaqti
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Mashg‘ulotga
Tashkiliy qism:
1-bosqich.
O‘quv
mashg‘ulotga
kirish
(20 daq)
tayyorgarlik ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi, sanitariya va
gigiyena talablariga rioya qilgan
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini
holda maxsus kiyimda keladi.
nazorat qiladi.
Xavfsizlik texnikasi jurnaliga imzo
3. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan qo‘yadilar. Tinglaydilar.
natijalar bilan tanishtiradi.
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
4 Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
tanishtiradi. (1-ilova)
1. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Savollarga javob beradi.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
1. Aqliy hujum, Tushunchalar tahlili, Zinama-zina ,
oladilar.
Klaster jadvali orqali bilimlarni faollashtiradi. (2-ilova) Yangi
o‘quv material bayoni:
Ta’lim oluvchilar o‘z ish joylariga
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot
turadilar, mashg’ulot rahbari
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
ko‘rsatmalari va yo‘riqli
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha
texnologik xaritaga rioya qilgan
amaliy mashq bajarish.
2-bosqich.
holda bajaradilar. Xatolarni
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish
to‘g’rilaydilar. Foydalanilgan
Asosiy (200 daq)
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda
jihozlarni mashg’ulot rahbariga
mustaqil ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va
topshiradilar. Ish joyini
ko‘rsatmalar beradi.
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida tozalaydilar.
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul
qiladi.
Yakunlash:
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini Tinglaydilar.
3-bosqich.
e’lon qiladi ;
Yakuniy (20 daq)
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining
Topshiriqni yozib oladilar.
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga
vazifa beradi.(3ilova)
Mezonlar
Baho
58
Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay oladigan, ushbu fanni
boshqa fanlar bilan bo’g’lay oladigan, mustaqil ish va vazifalarni to’liq
bajargan va yangilik kiritishga intilgan, har jihatdan boshqa
o’quvchilarga o’rnak bo’ladigan
5
O’quv ko’rgazmali qurollardan foydalana oladigan, olgan bilimlarini
xalq xo’jaligidagi o’rnini to’g’ri tushungan, mustaqil fikrlay oladigan,
olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan
4
Darslarda 95% gacha qatnashgan, ma’ruza matnini yozgan, o’quv
qurollari to’liq bo’lgan, adabiyotlardan foydalanishni bilgan
3
Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikinalami 55%dan
2
kam o’zlashtirgan o’quvchilar
(2-ilova)
“Aqliy hujum”
Aqliy hujum qoidasi:
Hech qanday birga baholash va tanqidga yo'l qo'yilmaydi!
Taklif etilayotgan g'oyanivbaholashga shoshma, agarda u hattoki ajoyib
va g'aroyib bo'lsa ham hamma narsa mumkin.
Tanqid qilma, hamma aytilgan g'oyalar qimmatli teng kuchlidir.
O'rtaga chiquvchinibo'lma!
Turtki berishdan o'zingni ushla!
Maqsad miqdor hisoblanadi!
Qancha ko'p g'oyalar aytilsa, undan ham yaxshi: yangi va qimmatli
g'oyalarni paydo bo'lishi uchun ko'p imkoniyatdir.
Agarda g'oyalar qaytarilsa, xafa bo'lma va hijolat chekma.
Tasavvuringni "jo'sh urishiga" ruxsat ber!
5/
(2.1-ilova)
❖Guruhlarda ishlash qoidasi
❖ Sherigingizni diqqat bilan tinglang.
❖ Guruh ishlarida o'zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga javobgarlik
bilan yondoshing.
❖ Agar sizga yordam kerak bo'sa, albatta guruh a'zolariga murojaat qiling
❖ Agar sizdan yordam so'rashsa, albatta yordam bering.
❖ Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart! i- Shuni
tushunmog'ingiz lozim:
^ Boshqalarga o'rgatish orqali o'zimiz o'rganamiz;
^ Biz bir kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho'kib
ketamiz;
(2.3-ilova)
Klaster jadvali
58
(2.4-ilova)
Tushunchalar tahlili” usuli uchun o’quv topshirig’i:
1-Kichik guruh uchun topshiriq
(Э
MAZMUNI
~
TUSHUNCHA
Qattiq jismning ilgarilanma
harakati
)
0
MAZMUNI
TUSHUNCHA
Tkki vektorning skalayar
ko’paytmasi
TUSHUNCHA
MAZMUNI
To’t
59
(2.4-ilova)
Zinama-zina texnologiyasi
/
~Y
"Zinama-zina" texnologiyasi:
> O'qituvchi guruh a'zolarini tarqatma materialda yozilgan o'tilganmavzu
bo'yicha savollar beradi va o'tilgan mavzu asosida bilganlarini flomaster
yordamida qog'ozdagi bo'sh joyiga jamoa bilan birgalikda fikrlashib yozib
chiqish vazifasini beradi.
> Guruh a'zolari birgalikda tarqatma materialda berilgan kichik mavzuni
yozma (yoki rasm, yoki chizma) ko'rinishida ifoda etadilar.
Bunda guruh a'zolari kichik mavzu bo'yicha imkon boricha to'laroq
ma'lumot berishlari kerak bo'ladi;
> Tarqatma materiallar to'ldirilgach, guruh a'zolaridan bir kishi taqdimot
qiladi. Taqdimot vaqtida guruhlar tomonidan tayyorlangan material,
albatta, sinf doskasiga mantiqan tagma-tag (Zinama-zina shaklida) ilinadi;
__________ _____________ I/
60
“Zinama-zina” texnologiyasi uchun ekspert varag’i.
Guruhlar
Mavzu
Nimalarni bilasiz?
1-topshiriq.
1-Guruh
uchun
2-topshiriq.
2-Guruh
uchun
2-topshiriq.
3-Guruh
uchun
(3ilova)
Uyga vazifa
6i
6
2
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash Amaliy
mashg‘ulot №7: Konveyerlarning ish unumdorligi
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga konveyerlarning ish unumdorligi o‘rgatish.
№
1
Bajariladigan ishlar
mazmuni
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
Osma
konveyerlar
63
Moslamalar
1-arqon, 2tortuvchi
shkiv,
3-bunker, 4tarang
arqon,
5-bashmak,
6osma idish,
7etaklanuvch
i
shkiv,
8,9yordamchi
yuk, 10bo'sh
arqon, 11tayanch
roliklari,
12tashqi
tayanch,
13- ankerga
mahkamlan
gan
qism, 14yuritma.
Asboblar
va
xom ashyolar
Osma
konveyerlar
Yuklovchi
mashinalar
Tayanch
organlari
yukchig'ir
li
chig'ir
taranglas
hni
nazoratlas
h
datchik
i
2
Taranglov
chi
moslam
a
64
yakka
ustki tekis
rolik uch
rolik
3
lentala
r
uchun
tayanc
h
rolikla
ri
amortizats
iya
markazlov
chi osti
tekis
rolikli
tozalovchi
diskli ikki
rolikli
novsimon
65
Lentalar
konveyerlar
Tayanch
organlari
Elektr
jihozlar
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
66
Mavzu: №8 Tasmali tozalovchi va himoyalovchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1. Tasmali tozalovchi tuzilishini o’rganish
2. himoyalovchi qurilmasi tuzilishini o’rganish
3. Ishlash prinsipini o’rganish
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Tasmali tozalovchi va himoyalovchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini
o’rganish bo‘yicha nazariy bilimlari to‘g‘risida ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma
va malakalarni shakllantirish
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘qitish natijasi
O‘quv faoliyat natijalari:
Pedagogik vazifalar:
1. Tasmali tozalovchi konveyer bilan
tanishtirish;
2. Ishlash prinsipini tushuntirish;
3. Amal qilish tartib qoidalarini
ko‘rsatish;
4. Ishni baj ari sh bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
5. Ishni bajarish tartibini yoritib berish;
6. Topshiriqni bajarishda yo‘l
qo‘yilgan xatolarni ko‘rsatish.
1.
2.
3.
4.
Tasmali tozalovchi konveyer aytib beradi;
Ishlash prinsipi to‘grisida gapirib beradi;
Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida
bajaradi;
5. Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6. Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
O‘qitish usullari
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
O‘qitish vositalari
Yo‘riqli texnologik xarita, slaydlar, plakatlar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Yakka tartibda.
O’qitish sharoiti
Jihozlangan ustaxona
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol javob, hisobot va boshqalar.
Ish bosqichlari
Faoliyat mazmuni
67
va vaqti
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini
1-bosqich. nazorat qiladi.
O‘quv
3. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan
mashg‘ulotga
natijalar bilan tanishtiradi.
kirish (20 daq)
4. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
tanishtiradi. (1-ilova)
5. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi, sanitariya
va gigiyena talablariga rioya
qilgan holda maxsus kiyimda
keladi. Xavfsizlik texnikasi
jurnaliga imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Savollarga javob beradi.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
1.Hamkorlikda, Har kim har kimga o’rgatadi o’yini orqali Tinglaydilar, chizadilar, yozib
oladilar.
bilimlarni faollashtiradi. (2-ilova)
Yangi o‘quv material bayoni:
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot Ta’lim oluvchilar o‘z ish
joylariga turadilar, mashg’ulot
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
rahbari ko‘rsatmalari va
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha
yo‘riqli texnologik xaritaga
amaliy mashq bajarish.
rioya qilgan holda bajaradilar.
2-bosqich.
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish Xatolarni to‘g’rilaydilar.
Asosiy (200 daq)
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda
mustaqil ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va
ko‘rsatmalar beradi.
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida Foydalanilgan jihozlarni
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan mashg’ulot rahbariga
topshiradilar. Ish joyini
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
tozalaydilar.
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul
qiladi.
Yakunlash:
Tinglaydilar.
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini
e’lon qiladi ;
Topshiriqni yozib oladilar.
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3-bosqich.
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga
Yakuniy (20 daq)
vazifa beradi.
68
Baholash me’zoni
O’quvchi faoliyati
Ko’k
jeton-5
ball
(1-ilova)
Yashil jeton-4 Qizil jeton- 3 Qora jeton- 2
ball
ball
ball
O’tilgan mavzu bo’yicha
nazorat savollarini
to’ldirish
“Aqliy hujum” savollariga
javob berish
Yangi mavzu
Klaster j advalini to ’ ldirish
Blits so’rov, test savollari
2.ilova)
HAMKORLIKDA O’QISH
USULI
HAMKORLIKDA
O'QISHNING ASOSIY
QOIDALARI
• Topshiriqni oddiy birgalikda bajarish emas, balki
birgalikda o'rganish;
• Musobaqalashish emas, balki hamkorlikda
ishlash;
• Birgalikda ishlash, o'qish va ijod qilishga
o'rganish;
• Har doim bir-biriga yordam qilishga,
muvafaqqiyat quvonchi yoki muvaqqiyatsizlik
achchig'ini birga tortishga doim tayyor bo'lish
• Yakka holda topshiriq bayonini o'qib chiqish - 5
daqiqa;
• Topshiriq xususiyatlarini va uni amalgam
oshirish harakatlari izchilligini muhokama qilish,
aniq yo'lini tanlash - 5 daqiqa;
• Guruh sardori rahbarligida taqdimotni
6asmiylashtirish - 10 daqiqa;
• O'z ishining taqdimotini o'tkazish - 5 daqiqa;
• Boshqa guruhlar taqdimoti jarayonida ularni
I ___ I ____ i ____ I- -
❖ Guruhlarda ishlash qoidasi
❖ Sherigingizni diqqat bilan tinglang.
❖ Guruh ishlarida o'zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga
javobgarlik bilan yondoshing.
❖ Agar sisga yordam kerak bo'sa, albatta guruh a'zolariga murojaat qiling
❖ Agar sizdan yordam so'rashsa, albatta yordam bering.
❖ Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart!
4- Shuni tushunmog'ingiz lozim:
^ Boshqalarga o'rgatish orqali o'zimiz o'rganamiz;
^ Biz bir kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho'kib
ketamiz;
(2.1-ilova)
“Har kim har kimga o’rgatadi” usuli
"Har kim har kimga o'rgatadi" usuli qoidasi:
> Kichik guruh a'zolari olingan topshiriq bo'yicha
mustaqil bittadan ma'lumot yozishadi;
> Kichik guruh ichida ma'lumotlarni jamlaydilar, muhokama
qiladilar;
> To'plangan ma'lumotlar soni kichik guruh a'zolari soniga teng
bo'lishi kerak;
> Barcha jamlangan ma'lumotlarni guruhdan bittadan vakil
chiqib, taqdimot qiladilar;
69
T/r
Mezonlar
Baho
Olgan bilimlarini ishlab chiqarishda qo’llay oladigan, ushbu fanni
boshqa fanlar bilan bo’g’lay oladigan, mustaqil ish va vazifalami to’liq
1. bajargan va yangilik kiritishga intilgan, har jihatdan boshqa
o’quvchilarga o’rnak bo’ladigan
5
O’quv ko’rgazmali qurollardan foydalana oladigan, olgan bilimlarini
2. xalq xo’jaligidagi o’rnini to’g’ri tushungan, mustaqil fikrlay oladigan,
olgan bilimlarini tushuntirib bera oladigan
4
Darslarda 95% gacha qatnashgan, ma’ruza matnini yozgan, o’quv
3. qurollari to’liq bo’lgan, adabiyotlardan foydalanishni bilgan
3
Ta’lim standartlarida belgilangan bilim va ko’nikmalami 55%dan
4. kam o’zlashtirgan o’quvchilar
2
(3ilova)
Uyga vazifa
70
7
1
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash Amaliy mashg‘ulot №8 Tasmali
tozalovchi va himoyalovchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga tasmali tozalovchi va himoyalovchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini o‘rgatish
№
Bajariladi- gan
ishlar mazmuni
1 Tasmali
2
Tasmali
sxemasi
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
Moslamalar
Asboblar va xom
ashyolar
rezinalangan
ip
gazlamali;
rezina trosli. Konveyerlar
ГI
ip
Lentalar
gazlamalari; Elektr jihozlari
C
'
_ - - - - - _ - /У//////1* J S A - - - - - - - - - - - _ . . _ - . . . . . . . . . . . . . У ustki va
pastki
•j
/
qoplama;
po'lat
rezinalangan
arqonlar.
ip
gazlamali;
rezina trosli. Konveyerlar
...............................................................................................................................
Lentalar
ip
Elektr jihozlari
gazlamalari;
ustki va
pastki
qoplama;
po'lat
arqonlar
л
72
rolik
tayanchla
ri;
yuritma
baraban
Ishlash
prinsipi
73
Konveyerlar
Lentalar
Elektr
jihozlari
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №9 Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
74
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1. Taranglovchi qurilmasi tuzilishi
2. Og’uvchi qurilmasi tuzilishi
3. Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi ishlash
prinsipi
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
O‘quv mashg‘uloti maqsadi: Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
bo‘yicha nazariy bilimlari to‘g‘risida ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni
shakllantirish
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘qitish natijasi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pedagogik vazifalar:
Taranglovchi qurilmasi bilan
tanishtirish;
Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi
ishlash prinsipi
tushuntirish;
Amal qilish tartib qoidalarini
ko‘rsatish;
Ishni bajarish bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
Ishni bajarish tartibini yoritib berish;
Topshiriqni bajarishda yo‘l qo‘yilgan
xatolarni ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
O‘qitish vositalari
O‘quv faoliyat natijalari:
1. Taranglovchi qurilmasi aytib beradi;
2. Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi ishlash prinsipi
gapirib beradi;
3. Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
4. Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida bajaradi;
5. Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6. Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
Yo‘riqli texnologik xarita, kerakli jihozlar, slaydlar, plakatlar
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Yakka tartibda
O’qitish sharoiti
Jihozlangan ustaxona
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol - javob,
hisobot va boshqalar.
Ish bosqichlari
Faoliyat mazmuni
75
va vaqti
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2.Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini nazorat
qiladi.
1-bosqich.
3. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan
O‘quv
natijalar bilan tanishtiradi.
mashg‘ulotga
4. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
kirish (20 daq)
tanishtiradi.( 1-ilova)
5. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Ta’lim oluvchi
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga xavfsizlik
texnikasi, sanitariya va gigiyena
talablariga rioya qilgan holda
maxsus kiyimda keladi. Xavfsizlik
texnikasi jurnaliga imzo
qo‘yadilar. Tinglaydilar.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
Savollarga javob beradi.
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
1.B/BX/B, Qor bo’ron usuli, Baliq skeleti orqali bilimlarni
faollashtiradi. ( 2-ilova)
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
Yangi o‘quv material bayoni:
oladilar.
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
Ta’lim oluvchilar o‘z ish joylariga
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha turadilar, mashg’ulot rahbari
ko‘rsatmalari va yo‘riqli
amaliy mashq bajarish.
texnologik xaritaga rioya qilgan
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda mustaqil holda bajaradilar. Xatolarni
2-bosqich.
to‘g’rilaydilar.
ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va ko‘rsatmalar
Asosiy (200 daq)
beradi.
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan
Foydalanilgan jihozlarni
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
mashg’ulot rahbariga
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
topshiradilar. Ish joyini
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab
tozalaydilar.
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul qiladi.
Yakunlash:
Tinglaydilar.
3-bosqich.
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini e’lon
qiladi ;
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining Topshiriqni yozib oladilar.
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga vazifa
beradi.
Yakuniy (20 daq)
76
Mashg’ulot shiori:O,qib
o’rganilgan har bitta hunar,
hunarmandga bir kun foyda
keltirar.
( 2-ilova)B/BX/B
Bilaman
Bilishni xohlayman
77
Bilib oldim
* B/BX/B ’ -- Jadvalni tuzish qoidalari
jadvalni rasmiylashtiradilar.
bilan tanishadilar. Alohida /kichik guruhlarda
B/BX/B
JADVALI
Bilaman/ Bilishni hohlayman/
Bilib
oldim.bo’yicha nimalarni bilasiz” va “Nimani bilishni hohlaysiz?” degan savollarga javob beradilar.
“Mavzu
Mavzu,
matn
(Oldindagi ish
uchun bo’lim
yo’naltiruvchi asos yaratiladi) Jadvalning 1 va 2 bo’limlarini to’ldiradilar.
bo’yicha
izlanuvchanlikni
olib borish imkonini beradi.
Tizimli fikrlash, tuzilmaga
keltirish,
tahlil qilish mustaqil o’qiydilar. □
Maruzani tinglaydilar,
C
ko’nikmalarini rivojlantiradi.
Mustaqil/ kichik guruhlarda
bo’limini to’ldiradilar.
jadvalning
3
( 2.1-ilova)
“Qor bo’ron usuli”
Ikki guruh talaba va bir muammo yoki vaziyatni eng ko’p muqdorda to’g’ri javoblar olish
maqsadida birgalikda muhokama qilishadi.
Guruhni 2 ta guruh (2komandaga) bo’linadi har bir guruh sardor tanlanadi sardorni
guruhning o’zi tanlaydi). Har br komandaga ikkinchi komanda uchun 3 tadan mavzuga doir
savol tuzish;savolni tayyorlashda o’zlarini javob variantini ham tayyorlash lozim.
Savolni tayyorlash uchun 7-8 minut vaqt kerak bo’ladi.Har bir komanda sardor tavsiya
etgan savol variantlrdan sifatlisini (qiziqarliroq va muhimroq) tanlaydi.Javob tayyorlash
uchun 1 minut ajratiladi keyingi 1-2 minut ichida berilgan savolga javob bolish kerak..
Vaqt o’qituvchi tomonidan nazorat qilinadi.
O’z javob variantini aytganligi uchun qo’shimcha ball qo’yiladi.
To’g’ri ,to’liq to’ldirish -5 baho
Kichikroq to’ldirish -4 baho
78
Noto’g’ri to’ldirish- 3 baho
1-guruh
2-guruh
Savol
1-
topshiriq.
2-
topshiriq.
3-
topshiriq.
(2.2-ilova)
“Baliq skeleti” chizmasi
Bir qator muammolami tasvirlash va uni yechish imkonini beradi.
Tizimli fikrlash, tuzilmaga keltirish, tahlil qilish ko’nikmalarim rivojlantiradi
Chizmani tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida/kichik guruhlarda yuqori “suyagida”
kichik muammoni ifodalaydi, pastda esa, ushbu kichik muammolar mavjudligini tasdiqlovchi
dalillar yoziladi. Kichik guruhlarga birlashadilar, taqqoslaydilar, o’zlarining chizmlarini
Chizmani tuzish qoidasi bilan
tanishadilar. Alohida/ kichik guruhlarda
yuqori "suyagida" kichik muammoni
ifodalaydi, pastda esa, ushbu kichik
muammolar mavjudligini tasdiqlovchi
dalillar yozadi
л
Kichik guruhlarga
birlashadilar, to'ldiradilar.Umumiy chizmaga
keltiradilar.
to’ldiradilar. Umumiy chizmaga keltiradilar
"Baliq skeleti" ni tuzish qoidasi: baliqning tepa "suyagi"da
mavzu bo'yicha muammolarni yozishda davom eting va past
suyagida muammoni tasdiqlovchi dalillarni yozing.
Qaysi qator ko'p suyakli "baliq skeleti"ni tuzishsa,
rag'batlantiriladilar.
(3ilova)
Uyga vazifa
79
8
0
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash Amaliy mashg‘ulot
№9 Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
Amaliy mashg‘ulotning maqsadi: O’quvchilarga taranglovchi va og’uvchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini o‘rgatish
81
2
Yukli
og'uvchi
aurilmalar
oddiy
sim araon
blokli
Og’uvchi
Yuritma
etaklovchi
baraban
lenta,
etkalanuvchi
baraban
taranglovchi
qurilma,tayanch
roliklar,
sozlovchi
baraban,
elektrodvigate
Konveyer
Barabanlar
Tayanch
roliklari
82
Konveyer
O‘QUV AMALIYOT MASHG‘ULOTINING O‘QITISH TEXNOLOGIYASI
Mavzu: №10 Texnik yo’riqnomali hujjatlarni o’rganish va foydalanish
83
O‘quv mashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi modeli
O’quvchilar soni 29 ta
Vaqt 6 soat
O‘quv mashg‘ulotining shakli va turi
O‘quv mashg‘uloti rejasi tuzilishi
Amaliy (o‘quv amaliyoti)
1. Jarohatlanishlar turlari va birinchi tibbiy yordam
ko'rsatishning umumiy qoidalari.
2. Birinchi tez tibbiy yordam ko’rsatish bosqichlari
3. Yurakga sun’iy nafas berish
O‘quv mashg‘uloti maqsadi Jarohatlanganda birinchi yordam ko’rsatish bo‘yicha nazariy bilimlari
to‘g‘risida ma’lumot berish va ularda mavzu mustahkamlash, ko‘nikma va malakalarni
shakllantirish
O‘qitish natijasi
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Pedagogik vazifalar:
Jarohatlanish turlarini bilan
tanishtirish;
Birinchi tez tibbiy yordam ko’rsatish
bosqichlari tushuntirish;
Amal qilish tartib qoidalarini
ko‘rsatish;
Ishni baj ari sh bo‘yicha yo‘riknoma
berish;
Ishni bajarish tartibini yoritib berish;
Topshiriqni bajarishda yo‘l
qo‘yilgan xatolarni ko‘rsatish.
O‘qitish usullari
O‘qitish vositalari
Ushbu mavzuni o‘zlashtirish natijasida o’quvchida
shakllanadigan bilim, ko‘nikma yoki kompetensiya
O‘quv faoliyat natijalari:
1. Jarohatlanish turlarini aytib beradi;
2. Birinchi tez tibbiy yordam ko’rsatish bosqichlarini
gapirib beradi;
3. Amal qilish tartib qoidalarini takrorlab ko‘rsatadi;
4. Berilgan ish va mashqlarni yo‘riqnoma asosida
bajaradi;
5. Berilgan topshiriqlarni mustaqil bajaradilar;
6. Ishni bajarish davomida yo‘l qo‘yilgan xatolar ustida
ishlaydilar.
Tushuntirish, ko‘rsatish, yo‘riqnoma berish, mashq
Yo‘riqli texnologik xarita, kerakli jihoz va asboblar,
stendlar,
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakli
Yakka tartibda.
O’qitish sharoiti
Qayta aloqaning usul va vositalari.
Jihozlangan ustaxona
Nazorat, bajarilgan ishlarni tekshirish, og‘zaki savol javob, hisobot va boshqalar.
84
Ish bosqichlari
va vaqti
Faoliyat mazmuni
Ta’lim oluvchi
O’qituvchi
Tashkiliy qism:
1. Ta’lim oluvchilarning davomatini tekshiradi.
2. Ta’lim oluvchilarning mashg‘ulotga tayyorgarligini
nazorat qiladi.
3. Amaliy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan
1-bosqich.
natijalar bilan tanishtiradi.
O‘quv
mashg‘ulotga kirish
4. Amaliy mashg‘ulotning baholash mezonlari bilan
(20 daq)
tanishtiradi. ( 1-ilova)
5. Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.
Mashg‘ulotga tayyorgarlik
ko‘radilar.Amaliyotga
xavfsizlik texnikasi, sanitariya
va gigiyena talablariga rioya
qilgan holda maxsus kiyimda
keladi. Xavfsizlik texnikasi
jurnaliga imzo qo‘yadilar.
Tinglaydilar.
Kirish yo‘riqnomasi (50 daq).
Savollarga javob beradi.
O’quvchilar bilimini faollashtirish:
1. Baliq skeleti, Zinama_zina texnologiyasi orqali
bilimlarni faollashtiradi. ( 2-ilova)
Yangi o‘quv material bayoni:
Tinglaydilar, chizadilar, yozib
2. O‘quv amaliyoti mavzusi bo‘yicha umumiy ma’lumot oladilar.
beradi, ish jarayonini tushuntiradi;
Joriy yo‘riqnoma (135 daq). Yangi o‘quv material bo‘yicha Ta’lim oluvchilar o‘z ish
amaliy mashq bajarish.
joylariga turadilar, mashg’ulot
2-bosqich. Asosiy
3. Ta’lim oluvchilarni ish joylariga taqsimlab amaliy ish rahbari ko‘rsatmalari va
(200 daq)
yuzasidan yo‘riqnomali texnologik xarita hamda
yo‘riqli texnologik xaritaga
mustaqil ish bajarish uchun xomashyo tarqatadi va
rioya qilgan holda bajaradilar.
ko‘rsatmalar beradi.
Xatolarni to‘g’rilaydilar.
4. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida
nazorat qiladi va ish jarayonida o’quvchilar tomonidan Foydalanilgan jihozlarni
qo‘ygan xatolarni ko‘rsatadi.
mashg’ulot rahbariga
Yakuniy yo‘riqnoma (15 daq):
topshiradilar. Ish joyini
5. Mashg’ulot tugaganidan so‘ng ish joylarini talab
tozalaydilar.
darajasiga keltiradi. Tayyorlangan mahsulotni qabul
qiladi.
Yakunlash:
1. O’quvchilarni amaliy mashg’ulot bo‘yicha baholarini
e’lon qiladi ;
2. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida amaliyotda bajargan ishlarining Tinglaydilar.
ahamiyati va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi,
3-bosqich. Yakuniy
3. Kelgusi mashg’ulot mavzusi bilan tanishtirib uyga
(20 daq)
vazifa beradi.
Topshiriqni yozib oladilar.
85
Guruhlarda ishlash qoidasi
❖ Sherigingizni diqqat bilan tinglang.
❖ Guruh ishlarida o'zaro faol ishtirok eting, berilgan topshiriqlarga
javobgarlik bilan yondoshing.
❖ Agar sizga yordam kerak bo'sa, albatta guruh a'zolariga murojaat qiling
❖ Agar sizdan yordam so'rashsa, albatta yordam bering.
❖ Guruhlar faoliyati natijalarini baholashda hamma ishtirok etishi shart!
4- Shuni tushunmog'ingiz lozim:
Boshqalarga o’rgatish orqali o’zimiz o’rganamiz;
Biz bir kemadamiz: yoki birgalikda suzib chiqamiz, yoki birgalikda cho’kib
ketamiz;
________________________ ______________________________________________________
86
pr
( 1-ilova)
Baholash mezoni va ko’rsatkichlari.
t/r
Nazariy bilimlarni baholash
ball
1
Savollarga to‘liq javob berish, misol dalil keltirish.
5
2
Savollarga noto‘liq javob berish
4
3
Savollarga qisman javob berish
3
4
Savollarga umuman javob bermaslik
2
5
Ish va ish joylarini tashkil etish.
6
7
-Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbo’l
ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
-Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
-Ishlab chiqarish talimi ustasining ko‘magi bilan.
5
4
Ish va ish joylarini to‘g‘ri tashkil etish, ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirishda maqbo’l
ish usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarish.
-Ishlarni mustaqil rejalashtirish va bajarish.
8
9
Ish yoki ish joyini tashkil etish ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishda maqbo’l ish
usullarini qo‘llash va turli ishlarni xatosiz bajarishda ba’zi xatolikga yo‘l qo‘yganligi ishni
yetarli darajada rejalashtira olmaganligi va bajara olmasligi.
Ish yoki ish joyini tashkil etish ma’lum ravishda xatolarga yo‘l qo‘yish va asosiy ish usulini
yetarli darajada o‘zlashtira olmasligi.
3
2
Ishni mustaqil rejalashtira
olmasligi va bajara olmasligi.Xavfsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilmasligi.
(2.1-ilova)
“Baliq skeleti” chizmasi
Bir qator muammolami tasvirlash va uni yechish imkonini beradi.
Tizimli fikrlash, tuzilmaga keltirish, tahlil qilish ko’nikmalarini rivojlantiradi
Chizmani tuzish qoidasi bilan tanishadilar. Alohida/kichik guruhlarda yuqori “suyagida”
kichik muammoni ifodalaydi, pastda esa, ushbu kichik muammolar mavjudligini
87
tasdiqlovchi dalillar yoziladi. Kichik guruhlarga birlashadilar, taqqoslaydilar, o’zlarimng
chizmlarini to’ldiradilar. Umumiy chizmaga keltiradilar
Г.
Chizmani tuzish qoidasi bilan tanishadilar.
Alohida/ kichik guruhlarda yuqori
"suyagida" kichik muammoni ifodalaydi,
pastda esa, ushbu kichik muammolar
mavjudligini tasdiqlovchi dalillar yozadi
Kichik guruhlarga
birlashadilar, to'ldiradilar.Umumiy chizmaga
keltiradilar.
"Baliq skeleti" ni tuzish qoidasi: baliqning tepa "suyagi"da mavzu
bo'yicha muammolarni yozishda davom eting va past suyagida muammoni
tasdiqlovchi dalillarni yozing.
Qaysi qator
ko'p suyakli "baliq skeleti"ni
rag'batlantiriladilar.
88
tuzishsa,
л
“Zinama-zina” texnologiyasi:
(2.1-ilova)
//
"Zinama-zina" texnologiyasi:
> O'qituvchi guruh a'zolarini tarqatma materialda yozilgan
o'tilganmavzu bo'yicha savollar beradi va o'tilgan mavzu
asosida bilganlarini flomaster yordamida qog'ozdagi bo'sh
joyiga jamoa bilan birgalikda fikrlashib yozib chiqish
vazifasini beradi.
> Guruh a'zolari birgalikda tarqatma materialda berilgan
kichik mavzuni yozma (yoki rasm, yoki chizma) ko'rinishida
ifoda etadilar. Bunda guruh a'zolari kichik mavzu bo'yicha
imkon boricha to'laroq ma'lumot berishlari kerak bo'ladi;
> Tarqatma materiallar to'ldirilgach, guruh a'zolaridan bir
kishi taqdimot qiladi. Taqdimot vaqtida guruhlar
tomonidan tayyorlangan material, albatta, sinf doskasiga
mantiqan tagma-tag (Zinama-zina shaklida) ilinadi;
____ I ___ I ___ Г
(3ilova)
Uyga vazifa
Yo'riqli hujjatlarga misol yozib kelish
(2.1-ilova)
8
9
9
0
YO‘RIQNOMALI TEXNOLOGIK XARITA
Kasb kodi va nomi : 3.53.03.04"Foydali qazilmalarni boyitish’’
O‘quv amaliyoti nomi: Konveyerlar va yordamchi jihozlaridan foydalanish, texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash
Amaliy mashg‘ulot №10 Texnik yo’riqnomali hujjatlami o’rganish va foydalanish Amaliy mashg‘ulotning maqsadi:
O’quvchilarga texnik yo’riqnomali hujjatlarni o‘rgatish
№
Bajariladi- gan
ishlar mazmuni
Rasm ko‘rinishi (Chizma, eskiz)
Tayanch
organlari
Yo’riqnomali
hujjat
Foydali
qazilma
konlaridagi
konveyerlar
2
Moslamalar
Asboblar va xom ashyolar
Konveyerlar Tasmali
konveyer Barabanli
konveyer Aravachali
konveyer
Tayanch
organlari
Foydali qazilma konlari
Yo’riqnomali konveyerlar hujjat
Konlar
91
Mavzu 1: Transportirovka mashinalaring vazifasi va tasnifi
Reja:
1. Konveyer nima?
2. Konveyerlarning vazifasi
3. Konveyerlarning tasnifi
Konveyer (ing . conveyer — tashuvchi) — to‘kma, donali, bo‘lak-bo‘lak yuk yoki buyumlarni, asosan,
qisqa, ba’zan uzoq, masofaga uzluksiz va bir xil maromda tashiydigan mashina.
Vazifasiga ko‘ra, transport (yuk tashiydigan) va texnologik (texnologik operatsiyalarni o‘zaro bog‘laydigan)
xillarga bo‘linadi. Tortish organi bo‘lgan va tortish organi bo‘lmagan turlari bor. Elektrik yuritma bilan
harakatlanadigan mexanik Konveyer keng tarqalgan. Bunday Konveyerlarning tortish organlari lenta, zanjir
va kanatdan iborat bo‘lib, ular yordamida buyum yoki yuklar tashiladi. Yuk tashish organlarining turiga
ko‘ra, dasturli boshqariladigan lentali, ko‘raqli, plastinkali, osma, shuningdek, kovshli, aravachali va boshqa
turlarga; tortish organi bo‘lmagan vintli (shnekli), inersion (chayqaluvchi, tebranma), rolikli (rolgang),
odimlovchi (quymachilik, yig‘uvchi) va boshqa turlarga bo‘linadi. Lentali K. bilan, asosan, donali yuklar
tashiladi.
Zanjirga biriktiriladigan moslamaning tuzilishiga qarab, zanjirli K. lar plastinkali,ko‘rakchali, ksvshli
va aravachali bo‘ladi. Plastinkali K. lar, asosan, bo‘lak-bo‘lak materiallarga mo‘ljallangan bo‘lib, yukni qiya
yunalishda tashishga imkon beradi, mayda ko‘mir va rudalarni surish uchun ishlatiladi. Kovshli va aravachali
K.lar ayrim korxonalarda (metallurgiya va kimyo kombinatlarida), asosan, to‘kma yuklarni tashish uchun
ishlatiladi. Bug‘doy, un, sement, shag‘al, qum, mayda ko‘mir qabilarni yaqin masofaga tashish uchun vintli
Konveyerlar qo‘llaniladi. To‘p qilib yig‘ilgan yoki yashiklarga joylangan yuklarni pastga tushirish uchun
rolikli (gravitatsion) K. dan foydalaniladi. Bunday K.larda yuk o‘z og‘irligi bilan pastga to‘shadi. Inersion
Konveyer to‘kma kjni gorizontal va qiya yo‘nalishda qisqa masofaga tashish uchun mo‘ljallanadi. Bunday K.
da yuk inersiya kuchi hisobiga harakatlanadi. Bo‘lardan tashqari, yuklar suyuqliklar bilan birga nasoslar
yordamida quvur yoki novlarda harakatlanadigan gidravlik, yuklar yoki buyumlar ventilyatorlar yordamida
hosil qilinadigan bosimlar farqi hisobiga quvurlarda harakatlanadigan pnevmatik K.lar bor. Maxsus ishlarga
mo‘ljallangan Kanveyerlar elevator va eskalator deb ataladi.
Most o’zi yurar 2 t tayanchga intiladi - zaboyda va ag’darmali, odatda ular temir yo’llariga ega bo’ladi.
Zaboy tayanchlari kon ishlari frontining zaboy tomonida ag’darmali tayanchlar esa qazilgan ag’darma oldi
maydonda joylashgan bo’ladi.
Mostning fermasi unga 2 ta lentali konveyrni joylashtirish uchun qo’llaniladi, 1 tasi promtniy stroyniyada,
boshqasi esa ag’darma konsulida joylashtiriladi. Tog’ jinslari oqimi 1- konveyerdan 2- konveyerga yuklanadi
va shu bilan ag’darma konsuli oxiri bilan ag’darmaga to’kiladi. Konveyer lentasining kengligi 3 metrgacha
tezligi esa 10 m/sekundgacha bo’ladi. Most proletining uzunligi 250 metrga yetadi, ag’darma konsolida 170
metrgacha bo’ladi. Mostning umumiy uzunligi 565 metrni tashkil etishi mumkin.
Transport - ag’darmali mostlar 1 ta yoki 2ta ko’p cho’michli zanjir yoki rotorli
ekskavatorlar majmui bilan ishlaydi.
Ekskavatorningyukoqimioraliqkonveyerlentalikonveyerlarorqali konveyer mostiga uzatiladi,
92
fermalarga qotirilgan bo’ladi. Ish jarayonida most va ekskavatorlar kon ishlari fronti bo’ylab uzluksiz
ravishda joylashtiriladi.
Yirik transport ag’darmali mostlarning ish unumdorligi 20-23 ming / soat ni tashkil etadi. Nisbatan uncha
katta bo’lmagan uzunlikdagi lentali konveyerlar xar xil turdagi o’zi yurar yuklagi chlar bilan ta’minlanadi.
Ular ekskavatorning zaboy konveyerlariga kon massasi oqimi yuklashdan oraliq zveno sifatida qo’llaniladi.
Yuklagichlar bitta yoki 2 ta tayanchlarga ega bo’ladi, gusenetsiyali xod bilan jihozlanib, 1 yoki 2ta
konveyerga joylashadi.
rotorli ekskavator platformasini qayta yuklagich tayanchi va 2 tayanchli qayta yuklagich sxemasi
Bu esa zaboyli va ag’darmali jihozlarni ishlatish uchun samarador hisoblanadi. 2 tayanchli
yuklagichlar (konveyerli mostlar) 2 ta xodovoy telichkaga o’rnatiladi (rasm) rotorli ekskavator yoki
ag’darma hosil qiluvchi majmua sifatida ishlaganda 2- tayanch yuklagich ekskavator platformasi sifatida
xizmat qiladi yoki ag’darma xosil qilgichlar (rasm) bunday holatda yuklagichlar ekskavator qurulmasining
yuk bo’shatuvchi funksiyasini 1 vaqtning o’zida bajaradi. Qabul qiluvchi va yuk bo’shatuvchi konsulning
umumiy uzunligi 60 dan 148 metrni, lenta kengligi 1200 dan 2250 mmni, uning xarakatlanishida tezlik 6,25
metr/sekund ni tashkil etadi. Yuklagichlarning ish unumdorligi 9,3 ming / soat ga yetadi. Pog’onalar
orasidagi yuklagichlar odatiy lentali yoki yirik qiyalikdagi konveyerlar bilan ta’minlangan bo’lishi mumkin.
Bunda yuklagichda 1 - tayanch pog’onaning quyi qismida, boshqasi esa yuqori qismida joylashadi va
yuklagich kon massasi oqimini pog’onaning quyi qismida yuqori qismiga uzatishadi. Bunday yuklagichlar
yordamida bir qancha quyi qismda yotgan gorizontlarni 1ta konveyer lentasiga yuk oqimini konsentratsiya
93
qilish mumkin.
2 tayanchli qayta yuklagich va rotorli ekskavator platformasini qayta yuklagichga o’rnatish sxemasi
Muruntau karyerida pog’onalar orasidagi yuklagichlar shnek tishli maydalagich va qisilgan lentali yirik
qiyalikdagi konveyerlar bilan ta’minlangan bo’ladi (rasm). U maydalangan ruda oqimining quyi gorizontdan
yuqori gorizontga burchak ostida 30 metr balandlikka yetkaziladi. Rudalar yuklagichlarga yuk ko’tarish
quvvati 200 tonnagacha bo’lgan avtosamosvallarga yetkaziladi.
Bunker dozatorli va boshqa yuklovchi qurilmalarda ta’minlagichlar konveyerlar uchun qisqa lentali va
plastinali konveyerlar bilan jihozlanadi. Plastinali ta’minlagichlar ular darajada yuqori dinamik
nagruskalarga chidash va bunkerga yuklashda yukli bosimga chidash qobiliyatiga ega (rasm). Bunker
dozotorlarda va boshqa yuklash qurilmalarida, maydalash-yuklash punktlarida lntali konveyerlar sochma
to’g jinslarini konveyerga yuklash yoki maydalagichlarda ularni yengishdan so’ng qoyali to’g jinslarini
yuklash uchun qo’llaniladi.
94
Qabul qiluvchi plastinkali drabilkani uskunaning sxemasi.
Bunker; 2- plastinkali qabul qiluvchi; 3-drabilka; 4-lentali zaboy konveyeri.
95
Konveyer kon mashina va mexanizmlarini transportirovka qiluvchi organ sifatidaKonveyerlar transportirovka
qiluvchi organlar sifatida rotorli va zanjirli ekskavotorlarda, ag’darma hosil qiluvchi va transport -ag’darmali
mostlarda qo’llaniladi.
Rotorli ekskavatorlarda lentali konveyerlar bilan rotorli nayza va yuk tushuruvchi konsol
Rotorli ekskavatorta’minlanadi. Rotor cho’michlari nayzali konveyer lentasiga to’g’ridan to’g’ri yuklanadi. Bu
konveyer bilan kon massasi zaboy konveyeriga yuklovchi qurilmaga yetkaziladi yoki temir yo’l transportiga
yuklashda vagonlarga yetkaziladi. Nayzali va yuk bo’shatuvchi konveyerlarning ish unumdorligi ekskavotor
unumdorligiga mos kelishi kerak.
Zanjirli ekskavatorlarda yon tomondan yuk bo’shatishda lentali konveyer yuk bo’shatuvchi konsolda joylashgan
bo’ladi uning yordami bilan kon massasi oqimi transport vositasiga yuklash (sifatida) uchun yo’naladi.
Ag’darma hosil qiluvchilar (rasm). Jinslarni ag’darmaga to’plash uchun mo’ljallangan, ya’ni kanveyr bilan
ag’darmaga yetkaziladi.
Ag’darma hosil qiluvchilar 2 ta lentali kanveyr bilan ta’minlangan. Ulardan biri qabul qiluvchi boshqasi esa ag’darma
konsulida joylashgan.
O’sha boshqa konsullar buruluvchilar bo’lishi mumkin, buriladigan va burilmaydigan. Ag’darma hosil qiluvchi
konveyrlarning ish unumdorligi magistral va ag’darma konveyrlarining ish unumdorligiga mos kelishi kerak.
Transport-ag’darmali mostlar (TOM) yumshoq va mustahkam tog’ jinslarini ichki ag’darmaga joylashtirishda
gorizantal konlarni qazib olishda qo’llaniladi. TOM o’zi bilan metal fermani ko’rsatib, ag’darma konsuli va proletnoy
stroeniyani o’z ichiga oladi .
Mavzu 2: Transportirovka mashinalarining asosiy parametrlari
Reja:
1. Mashinalarning asosiy parametrlari
2. Transportirovka
3. Ekskavator haqida ma’lumot
4. Belaz haqida ma’lumot
Ekskavator (lotincha: yexsauo — o‘yaman, qaziyman) — tog‘ jinslari va yerni (gruntni) qazish, ularni
96
transport vositalariga yuklash yoki to‘plash uchun moTjallangan qazishyuklash mashinasi. Yer qazish mashinalarini
yaratish g‘oyasini 16-asrda Leonardo da Vinchi Ekskavator draglayn sxemasi tarzida ilgari surdi. Ekskavator ning
chizmasini birinchi marta rus muhandisi A.A. Betankur 19-asr 20- yillarida ishlab chiqqan. 1834 yilda AQSH da V.
Otisom natent olgan; 1910 yilda birinchi elektr dvigatelli Ekskavator, 1912 yilda dizel yonilg‘isida ishlaydigan, 1920yillarda relsda harakatlanib, to‘la buriladigan Ekskavator ishlab chiqarildi. Keyinchalik Ekskavator ning tuzilishi
takomillashtirib borildi.
Ekskavator bir kovshli (uzluksiz yoki siklli ishlaydigan) va ko‘p kovshli (uzluksiz ishlaydigan) xillarga bo‘linadi.
Ekskavator ning asosiy qismlari; kovsh (cho‘mich), sharnirli quloch, kuch qurilmasi (dvigatel), buriladigan korpus va
yurish qismi (gusenitsa, g‘ildiraklar). Bir kovshli Ekskavator ning ish sikli kon jinsi yoki gruntni kesish yoki qazish,
toTgan kovshni bo‘shatish va kovshni zaboyga qaytarishdan iborat. Ekskavator ning quvvati, turi va ish sharoitiga
qarab, ish sikli 15—80 sek davom etadi. Yurish qismlarining turiga ko‘ra, gusenitsali, g‘ildirakli, odimlovchi, relsda
yuradigan, suvda suzadigan, g‘ildirakligusenitsali; kuch qurilmasining turiga ko‘ra, bir dvigatelli va ko‘p dvigatelli;
ichki yonuv dvigatelli, elektr, gidravlik, pnevmatik va aralash dvigatelli; boshqarish turiga qarab, qo‘lda, gidravlik,
pnevmatik, elektr bilan va aralash boshqariladigan; ish organining turiga ko‘ra, to‘g‘ri va teskari kurakli, draglaynli,
greyferli va boshqa Ekskavator lar bo‘ladi. To‘g‘ri kurakli E. keng tarqalgan. Bunday Ekskavator lardan foydali
qazilmalarni qazib olishda, qattiq va toshloq gruntlarda zovurlar qazishda foydalaniladi. Teskari kurakli Ekskavator
tor zovurlar qazishda, uncha katta bo‘lmagan zovurlarda inshootlar qurishda qo‘llaniladi. Draglaynli Ekskavator o‘zi
turgan sathdan pastdagi gruntlarni qaziydi. Greyferli Ekskavator yuklash ishlarida, zovur qazish va boshqalar
maqsadlarda ishlatiladi. Turli almashtiriladigan jihozlar (montaj ishlari, yuk ortish va tushirish, burg‘ilash,
ustunqoziqlar qoqish va boshqalaruchun) bilan jihozlangan Ekskavator lar universal Ekskavator deyiladi.
Gidroyuritmali, ya’ni gidroekskavatorlar ham keng tarqalgan. Ularda turli ish organlari buriladigan platforma bilan
sharnirli birikadi va yuqori (30—100 MPa) bosimli nasoslar bilan harakatlanadi. Vazifasiga qarab, bir kovshli E.,
qurilishda, karyerda, tunnelda ishlatiladigan, kon ochadigan, suzib yuruvchi va boshqalar xillarga boTinadi. Tunnel
vashaxta Ekskavator lari aksari yer osti ishlarida qoTlanadi. Bir kovshli Ekskavator lar kovshining sig‘imi — 160
m3gacha.
Ko‘p kovshli Ekskavator ish jihozlarining turiga qarab, zanjirli va rotorli xillarga bo‘linadi. Zanjirli
Ekskavator larda kovshlar (12—40 ta) yo‘naltiruvchi rama g‘altaklari bo‘yicha harakatlanuvchi uzluksiz zanjirga
mahkamlanadi. Rotorli Ekskavator larda ish organi 6—12 ta (ba’zan 24 gacha) kovsh o‘rnatilgan rotordan iborat.
Bunda grunt to‘kish konveyeriga berilib 150 m gacha tashiladi. Uning kovlash balandligi 50 m gacha, chuqurligi esa
25 m gacha boTadi. Rotorli Ekskavator lar ko‘proq konlarda ishlatiladi. Harakat yo‘nalishiga qarab, ko‘ndalangiga,
bo‘ylamasiga qaziydigan va buriladigan xillarga bo‘linadi. Ko‘p kovshli Ekskavator larning ish unumdorligi 15000
m3/soat gacha yetadi. Ekskavator
lar Rossiya, AQSH, Germaniya, Fransiya, Yaponiya, Polsha, Chexiya va boshqalar mamlakatlarda ishlab chiqariladi.
Toshkent ekskavator zavodida ham Ekskavator lar ishlab chiqarilgan (1945—90).
97
98
Bilorussiya avtomobil zavodi do'konida faqat tsikavix haqida emas, balki ixtisoslashtirilgan ZMI vakillariga
tashrif buyurish muammoli. Agar 3-4 yil davomida bir marta Jodinskiy zavodining asosiy transport yo'lining eshiklari
hamma uchun ochilgan bo'lsa, BilAZ "nizomi" dagi ale bo'shliqdir. ochiq eshiklar BilAZning 60-yiliga mo'ljallangan,
butun rotsida bulo ko'rsatilmagan, ammo mahsulotning asosiy liniyasi, shuningdek, istiqbolli mahsulotlar namoyish
etilgan.
VO "BelAZ" vipuskae nafaqatkar'ernisamoskidi, balkibirinchishlakliyukmashinasiBelAZ-7920,
aerodromtraktorlariBelAZ-7421, vagonBelAZ-7921 ^ -7926, oldo'rnatilganyukmashinalariBelAZ-7822, 7sonlibuldozerlar 7 BelAZTMinalaruchun -7528 vaBelAZ-75800, shuningdekBelAZ-7455, -7447, -7413 va -7430
avtomashinalarinitortibolish. Ulargako'rsatmaganlariachinarli! "Karyerniki"
zavoditomonidantaqdimetilganikkitaguruhgabo'linishimumkin: avtomobillar
gidromexanikuzatish(Vantazhopidiyomist 30, 45, 55-60, 90 t) vaelektro- mexaniktransm^s^yudan (110-160, 200-220,
320 t).
Model 75710 Minskavtomobilzavodi 8500 HP,
g'ildiraklielektrenergiyata'minotiumumiysurishbilanikkidizelgeneratorlariiborat, og'ir- dvigatelibilanjihozlangan.
to'liqyuklanganyukmashinalaridvigatellarimaksimaltortishkuchinita'minlash,
vaqachonbirgeneratorbo'shtanasibilanhaydashpaytidao'chirilgan. Dizel yoqilg'isi iste'moli yuk bilan bir safari
davomida soatiga 500 litr bo'ladi.
"Belaz - 450 tonna" va uning kuch birligi -45 +45 daraja harorat sharoitida ishlash uchun mo'ljallangan.
Avtomobil xususiyatlari uni soat atrofida faoliyat imkonini beradi.
Ishlab chiqarish tushirmoq yuk mashinalari tufayli tayyor modeli katta dastlabki sarmoya va yuqori- end
Narxi dollar nazaridan olti million erishish mumkin. Biroq, bunday "BelAZ - 450 ming tonna" deb mashina ishlab
chiqarish salohiyati mashinasi ikki yil ichida o'zi uchun to'laydi, shunday qilib, katta. Va keyin u sof foyda keltiradi
boshlaydi.
99
og'ir-vazifa yuk mashinalari ishlab chiqish "BelAZ - 450 tonna" tufayli kon kompaniyalar uchun transport
vositalari uchun borayotgan talab uchun zarur bo'ldi. Mavjud mashinalari trafik hajmi bilan engish mumkin
emas. turli ko'lamli kon korxonalari, kon millionlab tonna, va hajmi o'ziga xosligi, uning maqsadga taslim
bo'lishi. Ushbu muammo bilan endi og'ir burchini "BelAZ" band. talab kon yuk mashinalari imkoniyatlar doimo
ortib bormoqda ko'tarib oshdi. "BelAZ" ishlab chiqarish quvvati, so'nggi to'rt yil ichida taxminan 30.000 kvadrat
/ metr umumiy maydoni yangi qulayliklarni qurildi kengaytirish. Keng eng zamonaviy texnologiyalarni
joylashtirildi. Bugun Zhodino yilda Minsk avtomobil zavodi gigantlar ishlab chiqarilgan yuk mashinalari soni
bo'yicha dunyoda birinchi o'rinni egalladi. raqami haqida 20 va to'plamoq supergruzovikov modifikatsiya. Har
bir model dasturining sifat muvofiq amalga oshiriladi, etakchi tadqiqot institutlari yo'l transporti Belarus va
Rossiya tomonidan ishlab chiqilgan. Ikki mamlakat o'rtasida sanoat kooperatsiyasini uzluksiz moddiy ishlab
chiqarish ta'minlash imkonini beradi.
100
turli mamlakatlarda yuborilgan Belarus gigantlar, avtomobillar bilan shug'ullanuvchi kompaniyalar sotib olish
uchun tayyor tog'-kon, temir va alyuminiy rudasi, boksit va minerallar. Ishonchliligi va ishonch bilan damper
dunyo bo'ylab tosh punkti yaxshi ishladi. muhim miqdorda zarar, shuningdek, xaridor ishonchi - har bir buzilish
ishlab chiqaruvchi aybi chunki og'ir supercars ishlab chiqarish talablari, ko'rgan emas. Shuning uchun, Zhodino
har bir narsada bir zavodda vijdonan va to'la amalga oshiriladi.
3. Mavzu: To’qma yuklarning tasnifnomasi
Reja:
7. To’qma yuklar
8. Yuklarning tasnifnomasi
9. Yuk tashuvchi mashinalar
Yuk ko‘tarish va tashishda qo‘llaiiiladigan mashina-mexanizmlar.
101
Ishlab chiqarish korxonalarda yuklarni tashish va yuqoriga ko‘tarish uchun ko‘pgina mashina va
mexanizmlar ishlatiladi. Tashuvchi mexanizmlar ikki turga bo‘linadi:
a) Uzluksiz ishlaydigan - lentali transportyorlar, havo yordamida, rolganglar, tarnovlar yordamida ishlaydigan
turlari mavjud.
b) Davriy ravishda ishlaydiganlarga - avtomobillar, avtopogruzchiklar, elektro-pogruzchiklar, temir yo‘l vagonlari
kiradi.
Yuqoriga yuk ko‘taruvchi uskunalarga ko‘prik kranlari, avtomobillarga o‘rnatilgan aylanma kranlar, telfYer, o‘zi
yurar aravachaga o‘rnatilgan tal va boshqalar kiradi.
Yuk ko‘tarish, tashish uskuna va mashinalari “Davlat kon tex nazorat”i idoralari tomonidan rasmiylashtirilgach,
texnik ko‘rikdan o‘tgandan so‘ng ishlatilishi mumkin. Texnik ko‘rik to‘liq - har uch yilda bir marta va qisman
ko‘rik esa - har 12 oyda bir marta o‘tkazilishi shart hisoblanadi.
To‘liq texnik ko‘rikda - yuk ko‘tarish mashinalari yaxshilab qarab chiqiladi, statik va dinamik sinovlardan
o‘tkaziladi.
Qisman texnik ko‘rikda esa - statik va dinamik sinov o‘tkazilmaydi.
Ko‘rik paytida barcha mexanizm va elektr asboblari, xavfsizlik asboblari, tormoz qurilmalari, boshqaris h jihozlari,
signal bYeruvchi va yorituvchi asboblar ishlab turgan holatda tekshirib chiqiladi.
Statik sinov mashinaning yuk ko‘tarish qobiliyatidan 25% ko‘p yuk ortilgan holatda o‘tkaziladi. Bunda, Yerdan 2030 sm yuqoriga ko‘tarilib, 10 minut davomida ushlab turiladi va shundan so‘ng qoldiq deformatsiyalar sinchiklab
tekshiriladi.
Dinamik sinov mashinaning yuk ko‘tarish qobiliyatidan 10 foiz ko‘p yuk bilan bir necha marta ko‘tarib tushirib
sinaladi.
Mashinalarning bevosita yuk ko‘taruvchi moslamalari (stropalar, trosslar, zanjirlar, qisqichlar, ilgaklar)
foydalanishga tushirilishidan oldin va har galgi sozlashdan so‘ng, sinovdan o‘tkazilishi shart. Sinov me’yordagi yuk
ko‘tarish qobiliyatidan 25% ko‘p ortilgan holda bajariladi.
Po‘lat arqonlar o‘ramning har qadamidagi uzilgan simlar soniga va zanglash sababli diametrining kamayganligiga
qarab, me’yoriga solishtirib, ishga yaroqliligi yoki yaroqsiz ekanligi aniqlanadi.
Po‘lat arqon sim yoki zanjirlarni, oddiy sinalmagan simlar bilan ulab uzaytirib, ishlab chiqarishga qo‘llash
taqiqlanadi.
Yuk tuproq shag‘al ostida bo‘lsa yoki ustida boshqa narsalar bo‘lsa, uni ko‘tarish mumkin emas va yukni
ko‘tarilgan holda qoldirib (tanaffus yoki ish tugagach) ketish qat’iyyan man qilinadi.
Yuk ko‘tarish va tashish ishlarini xavfsiz tashkil qilish.
Mehnat xavfsizligini ta’minlash uchun barcha mexanizmlarning ko‘tarish tizimlari, “O‘zsanoatkontexnazorat”
tashkiloti tasdiqlagan liftlarni qurish va xavfsiz ishlatish qoidalariga muvofiq har bir ko‘tarish tuzilmasi o‘z
pasportiga ega bo‘lishi, unda tuzilmaning tavsifi (turi, qancha yuk ko‘tara olishi, harakat tezligi va hokazo)
ko‘rsatilishi lozim. Bundan tashqari, tuzilmalarda o‘ tkazilgan tuzatish ishlari yozib boriladigan daftar hamda ruxsat
etilgan chekli ish yuklanishi hamda navbatdagi sinov va “O‘zdavtog‘texnazorat”ga taqdim qilish muddatini
ko‘rsatuvchi o‘chib ketmaydigan yozuv bo‘lishi zarur.
102
Yuk ko‘tarish mexanizmlarining soz holatda saqlanishiga va ulardan xavfsiz foydalanishga javobgarlik ana shu
mexanizmlar ishlatiladigan korxona bo‘linmasi yoki muhandis-texnik xodimi zimmasiga yuklatiladi.
Bu xodim maxsus buyruq bilan tayinlanadi.
Yuk ko‘tarish mexanizmlaridan xavfsiz foydalanish uchun, ayniqsa, ularning tayanch qismlari, arqon, tros, ilgak va
boshqa qismlari kattaroq mustahkam zaxira bilan tayyorlanadi.
Mexanizm va tuzilmalarda ularning imkoniyatidan og‘irroq yuklarni, odamlar hamda begona (og‘irligi aniq
bo‘lmagan) yuklarni ko‘tarish, nosoz yuk ko‘tarish mexanizmlari va tuzilmalaridan foydalanish man etiladi.
Yoshi 18 dan kichik bo‘lmagan, o‘qigan, yo‘l-yo‘riq olgan va malaka sinovidan (attestatsiyadan) o‘tgan, shuningdek,
tegishli guvohnomaga ega bo‘lgan kishilar yuk ko‘tarish tuzilmalari hamda mexanizmlarida ishlashga ruxsat etiladi.
Yuk ko‘tarish va tashish vositalarini xavfsiz ishlatishga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilardan iborat:
a) Hamma aylanuvchi va harakatlanuvchi qismlari hamda mexanizmlari ishonchli to‘siqqa ega bo‘lishi;
b) Signalizatsiyasi, blokirovkali tormozlari ishonchli ishlashi kYerak.
Omborxonalar va ayrim sexlardagi transportyor va konveyyerlarning eng xavfsiz harakat tezligi 0,2 m/s dan
oshmasligi zarur va tezlikni cheklab turish uchun, tezlik cheklagichlari bilan ta’minlanishi darkor.
Osma tashish tuzilmalari (elektr relslar, osma elektr shatakchilar, etektr poezdlar tasmali transportyorlar), odatda, ish
o‘rinlari hamda yo‘laklar tepasida joylashtirilmasligi kerak va ular ishonchli himoya vositalari yordamida o‘rnatilishi,
tushib ketgan yukni tutib qola oldigan darajada mustahkam bo‘lishi kerak.
Ortish-tushirish ishlarida xavfsizlik tadbirlari.
Ishlab chiqarish korxonalarida yuklarni ortish-tushirish, taxlash va joylashtirish bilan bog‘liq hamma yumushlar
Mehnat haqidagi Qonunlar asosida “Ortish-tushirish ishlari. Xavfsizlikning umumiy talablari”ga muvofiq belgilab
qo‘yilgan.
Ortish-tushirish ishlari ko‘tarish-tashish tuzilmalaridan foydalanib bajariladigan bo‘lsa, korxona ma’muriyati
ishlarning xavfsiz amalga oshirishligiga javobgar shaxsni tayinlaydi. Bu shaxs yukni ortish- tushirish va tashish
vositalari hamda usullarning to‘g‘ri tanlanishini kuzatib turishi lozim. Bunday ishlar tajribali xodim rahbarligida olib
boriladi. Bunday shaxslar ”O‘zdavkontexnazorat” tashkilotlari vakili ishtirokida imtihondan o‘tkazilib, maxsus
guvohnomaga ega bo‘lishlari shart hisoblanadi.
Ish beruvchi (brigadir, master) yuk tushiriladigan maydonchani tayyorlaydi, yuklarni ortish-tushirish hamda taxlash
tartibi va usulini aniqlaydi, ishlarni xavfsiz bajarish yo‘llari va usullari yuzasidan yo‘l- yo‘riq beradi, mexanizm va
kranlar bilan ta’minlaydi.
Ortish-tushirish ishlari asosan mexanizatsiyalashtirilgan usulda, ya’ni tushirgichlar yordamida, ishlar hajmi kichik
bo‘lganida esa kichik mexanizatsiyalar yordamida amalga oshiriladi.
-20 kg dan og‘ir yuklar uchun, shuningdek, yuklarni 3 m dan balandga ko‘tarishga ortish-tushirish ishlari
mexanizatsiyalash-tirilgan usulda amalga oshiriladi.
-500 kg dan og‘ir yuklarni kranlar bilan ortish-tushirishga ruxsat etiladi.
-Yuklarni gorizantal yo‘nalishda tashish va ortish uchun polda yuradigan transportdan foydalaniladi, bunday transport
asosan, yuklarni texnologik jarayon boshlanadigan joyga va tayyor mahsulotni omborga tashib keltirishda
foydalaniladi.
103
Yuklarni to‘g‘ri mahkamlash ortish-tushirish ishlarining xavfsiz bajarishda katta ahamiyatga ega.
Agar yukni ko‘chirish vaqtida zanjir va arqonlarning o‘z-o‘zidan echilib yoki siljib ketish ehtimoli bo‘lsa, yuklarni
tushib ketishi, baxtsiz hodisalar yuz bYerishi mumkin.
Yuk ko‘tarish mashinalari saqlovchi va blokirovkalovchi tuzilmalari bilan uskunalanishi shart hisoblanadi.
Kranlarga yuk ko‘tarish imkoniyatini ko‘rsatuvchi belgilar, signal asboblari (qo‘ng‘iroq, gudok, sirena) kranlar
kabinasidan tashqariga o‘rnati-ladi. Barcha yuk ko‘tarish mashinalarida ularning eng ko‘p yuklanishi, tartib raqami va
navbatdagi sinovdan o‘tkazilgan kuni haqida ko‘rsatilishi kerak.
Korxonalardagi transport vositalarining xavfsizligi.
Zamonaviy ishlab chiqarish korxonalari juda murakkab va ko‘p tarmoqli tashkilot bo‘lib, qaramog‘ida katta
maydonlar mavjud. Tabiiyki bunday maydonlarda xom ashyo, tayyor mahsulot va yordamchi matYeriallarni bir
Yerdan ikkinchi Yerga tashish uchun xilma-xil transport vositalari ishlatiladi.
Masalan, ayrim korxonalarda xom ashyoni poezdlarda yoki avtopoezdlarda, traktor va pritseplarda tashib keltirilsa,
ularning omborlardan avtomashina, avtokara, elektrokaralar yordamida tashiladi.
Tayyor mahsulot, esa yana shu transport vositalari yordamida tayyor mahsulot omborlariga va u Yerdan konteynYer
va vagonlarga ortilib savdo bazalariga yuboriladi.
Korxonalarda qo‘llanadigan barcha avtomashina va avtopoezdlar “Avtomobil transporti korxonalari uchun xavfsizlik
qoidalari” talablariga to‘liq javob bYerishi kerak. Avtomobillarning yuk ortilgan holda korxonalar hududiga yurish
tezligi 10 km/soat dan oshmasligi kYerak.
Ularning yurish yo‘nalishi piyodalar yo‘li kesishmasligi va bu yo‘llar umumiy yo‘l harakati belgilari bilan boshqarib
borilishi kerak.
Bu qoidalar bilan barcha transport haydovchilari ogohlantirilishi va tanishtirib chiqilgan bo‘lishi kerak.
Avtomobil transporti vositalarining harakati paytida, hatto eng past tezlikda ketayotganda xam zinapoyalariga va
kuzovlariga odamlarning chiqib olishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Ishlab chiqarish korxonalari hududida ichki yonish
dvigatelli transport vositalari albatta (iskragasitellar) uchqun o‘chirgichlar bilan ta’minlangan holda yurishlari kerak.
Ishlab chiqarish korxonalarida transport vositalari, ma’lum aniq marshrut bo‘ylab yurishlari va bu marshrutlar
odamlar gavjum bo‘lgan yo‘laklar ustidan o‘tmasligi kerak.
Belanchak, aravacha, ilgak va zanjirlar hamda insonga jarohat etkazishi mumkin bo‘lgan barcha buyumlar tanadan
tushib ketmasligini ta’minlovchi moslamalar bilan ta’minlanishi kerak.
Undan tashqari, konveyYerlarning xavfli mintaqalari, odamlar yuradigan yo‘laklar bilan kesishgan joylarida himoya
to‘siqlari bilan ta’minlanishi shart hisoblanadi.
Yuqorida ko‘rsatilgan tartib qoidalarga so‘zsiz rioya qilgan taqdirdagina, ishlab chiqarish korxonalarini transport
vositalarining xavfsiz ishlashini ta’minlashga keraklicha zamin yaratish mumkin bo‘ladi.
Korxonalarda mehnat sharoitini yaxshilashning asosiy yo‘nalishlari.
Mehnat sharoitlarini yaxshilash, mashina va uskunalarni, texnologik jarayonlarni xavfsiz ish sharoitlari bilan
ta’minlash, ishlab chiqarish korxonalarini, loyihalash davridayoq hisobga olinishi kYerak.
Loyihalash davrida yo‘l qo‘yilgan xatolarni ishlab chiqarish jarayoni davrida tuzatib bo‘lmaydi.
104
Ishlab chiqarishda texnologik jarayonlarni, yuklarni ortish tushirish ishlarini mexanizmlashtirish va avtomatlashtirish
va ularni saqlovchi qurilmalar bilan ta’minlash, yaqin kelajakda ishchilarni xavfli va zararli mehnat sharoitlaridan
xolos qiladi.
Ishlab chiqarish korxonalarida mehnat sharoitini yaxshilashni istiqboldagi yo‘nalishlari, avtomatik ravishda
ishlaydigan potok liniyalari, robotlashtirilgan tizimlar, elektronika va mikroprotsessor texnika vositalarining keng
joriy etilishi hisobiga amalga oshiriladi.
Tibbiy tadqiqotlarni, me’yoriy hujjatlarni va mehnat xavfsizligi talablarini takomillashtirish, mehnat sharoitlarini,
portlash va yong‘inlar haqidagi omillar majmuasini analiz qilishning yangi ilmiy-texnik usullarini yaratish nazarda
tutilishi kerak.
Ishlab chiqarishda, ish o‘rinlarini yori tish borasida ham ilmiy ishlarni davom ettirish, ayniqsa ko‘zni toliqtiruvchi
omillarni kamaytirish, sun’iy yorug‘lik manbalarini qo‘llashni ko‘paytirish, mashinalarga o‘rnatilgan yoritish
asboblarini takomillashtirish ahamiyatlidir. Ishlab chiqarishni uzluksiz mexanizatsiyalash, mashinalarning va
transport vositalarining quvvati va harakat tezligining oshishi bevosita shovqin va titrashning ortishiga olib kelmasligi
kerak.
Ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan jihoz va uskunalarning elektr xavfsizligi bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazib, elektr toki
va elektromagnit maydonlarining inson sog‘ligiga ta’sirini o‘rganishga yo‘naltirish, bundan maqsad tok kuchi,
kuchlanish va maydon kuchlanganligining me’yoriy qiymatini aniqlash, elektr uskunalarining yerga ulash
moslamalarining mukammal konstruksiyalarini yaratishga qaratish lozim.
Texnik estetika va ishlab chiqarish madaniyatini ilmiy asosda yaratish, xavfsiz mehnat sharoitlarini tashkil qilishda
muhim ahamiyat kasb etadi.
105
106
107
4
Mavzu: Tasmali, plastinali, qovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi, kirgichli, konveyerlarning vazifasi, umumiy
tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
Reja:
1.
2.
3.
4.
Tasmali konveyerlar
Plastinali konveyerlar
Konveyerlarning vazifasi
Konveyerlarning ishlash prinsiplari
Tashish mashinalari Yuk tashish mashinalari, ko'pincha, yuklarni gorizontal yo'nalishda, ayrim
hollarda vertikal yo'nalishda yoki biror burchak ostida yo'naltirish ishlarida qo'llaniladi. Tashish mashinalari
2 ta katta guruhga bo'linadi.
Tashqi tashish mashisnalari. Bunda yuklar katta masofaga tashiladi.Bu mashinalarga avtomobil, temir yo'l,
suv va xavoda tashish mashinalari kiradi.
Ichki tashish mashisnalari. Bunda yuklar bir korxona ichi bo'ylab tashiladi. Bu mashinalar mashinasozlik
korxonalari xom ashyo', materiallar, detal, zagatovka, uzel, tayyor maxsulotlarni ombordan sexga, sexdan
omborga tashish ishlarini bajaradi. Ichki tashish korxona ishlab chiqarish jarayonining bir bo'lagi xisoblanadi
va uni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishda kata axamiyatga ega.
Tashish mashinalarini tanlash quyidagi talablar bo'yicha tanlanadi:
1. Tashiladigan yukning turi, xolati, fizik- kimyoviy xususiyatlari (donali, bo'lakli, sochiluvchan, mayda,
zanglovchi ,solishtirma ogirligi, lentaga yopishib qoluvchanligi).
2. Ish unumdorligi.
3. Tashish yo'lining uzunligi.
4. Texnika xavsizligi.
5. Tashishning texnologik jarayoni.
6. Yukni saqlash, yuklash, tushirish usullari.
7. Iqtisodiy ko'rsatkichlar (baxosi, energiya sarfi, mexnat sarfi va boshqalar)
Yuk kursatkichlari Yuklar donali va uyma bo'ladi. Donali yuklarning ko'rsatkichlari -massasi, o'lchamlari,
temperaturasi, portlashga va o't ketishga xavfsizligi. Uyma yuklarning ko'rsatkichlari- bo'laklarning shakli va
o'lchamlari, solishtirma og'irligi, lenta qiyaligida sirpanib ketmaslik burchagi (P). P - yukning turiga (don,
ko'mir, qum va boshqalar) qarab 12° dan 24 ° bo'ladi.
Yuk tashish mashinalarining tasnifiYuk tashish mashinalarini yuk tashish xususiyati bo'yicha uch guruhga
bo'lish mumkin:
- mexanik mashinalar;
- pnevmatik qurilmalar;
- gidravlik qurilmalar.
Yuk tashuvchi mexanik mashinalar ikki guruhga bo'linadi: - uzluksiz yuk tashish mashinalari; davriy yuk tashish mashinalari.
Yuk tashuvchi pnevmatik qurilmalar ham ikki guruhga bo'linadi: - sochiluvchan yuklarni havo bilan
aralashtirib tashuvchi qurilmalar; - yuklarni havo oqimi yordamida truboprovod
108
(quvur)larda maxsus kapsulalarda (konteynerlarda) tashuvchi qurilmalar. Yuk tashuvchi gidravlik qurilmalarda
sochiluvchan yuklar suyuqlik bilan birgalikda tashiladi. Uzluksiz yuk tashish mashinalari Uzluksiz yuk tashish
mashinalari ikki guruhga bo'linadi: - tortuvchi elementsiz (tortuvchi elementi yo'q) mashinalar; - tortuvchi
elementi bor mashinalar.
Lentali konveyerlar Mashinasozlik korxonalarida konveyerlar ko'p ishslastiladi. Konveyerlar lentali va zanjirli
bo'ladi. Lentali konveyerlar eng ko'p tarqalgan tur xisoblanadi va xalq xo'jaliginig xamma soxalarida ishlatiladi.
Lentali konveyerlar reduktor, mufti, stamina, tortuvchi va taranglovchi barabanlar, tekis yoki tarnovsimon
tayanch roliklar, roliklar o'rnatiladigan tayanchlar, yukni yuklovchi va tushiruvchi qurilmalar va cheksiz
aylanuvchi lentadan iborat. Lenta konveyerda asosiy organ bo'lib u xam tortuvchi xam ishchi vazifasini bajaradi.
Lentali konveyerlar uzunligi lentaning mustaxkamligga bogliq. Bitta tortuvchi baraban va tekstil lenta bo'lganda
25...100 m ni tashkil qiladi. Ko'p tortuvchi barabanli konveyerda 2 km gacha boradi. Tezligi 1. 5 m/sek. Ish
unumdorligi 10000 t / soatga boradi . Gost 21 01 - 78 bo'yicha umumiy axamiyatga ega konveyerlar ishlab
chiqariladi.
Konveyerning asosiy ko'rsatkichi -lentaning eni, tezligi va tortuvchi barabaning diametri xisoblanadi . Lentalar
materiali- rezina ip mato va po'lat sim- rezina . Rezina ip matoli lanta tayyorlash uchun bir necha ip mato
(belting) rezina bilan birlashtiriladi va tagi, usti, yonboshlari xam rezina bilan qoplanadi . Qoplama lentani
yeyilishdan, mexanik ta'sirdan, xo'llahishdan saqlaydi. Lenta bo'ylama cho'zuvchi kuchlarga ishlaydi. Po'lat sim
rezinali lentada xam simlar rezisna bilan birlashtiriladi va ustlari qoplanadi . Umumiy axamiyatga ega bo'lgan
lentalar 65 gradus issiqlikda ishlay oladi. Maxsus lentalar 100 gradusgacha chidaydi. Lentalarning eni 300 -400500-650-800-1000-1200-1400-1600-1800- 2000 bo'ladi . Lentalar GOST 20-85 bo'uyicha tayyorlanadi. Xozirgi
paytda sun'iy toladan qilingan lentalar ko'plab tayyorlanmoqda.
Zanjirli konveyerlar Zanjirli konveyerlar yuqori temperaturali o‘ta qo‘pol katta donali yuklarni va lentali
konveyerlar tashiy olmaydigan yuklarni tashish uchun ishlatiladi. Tortuvchi organ sifatida har xil turdagi
plastinkali va payvand zanjirlar qoTlaniladi. Odatda, plastinkali, vtulka-rolikli zanjirlar ko‘proq ishlatiladi.
Zanjirli tortuvchi organning kamchiligi: sharnir sonining ko‘pligi, teztez ko‘zdan kechirish va to‘xtovsiz moylab
turishni talab qiladi. Yuqori tezlikda sharnirlarning yeyilishi va zvenolarning uzayishi natijasida zanjirlar
solqilanib qoladi. Odatda, konveyerlarda zanjirlar tezligi 0,6...1,0 m/s boTadi.
bu yerda
Zanjirlarning mustahkamlik zaxirasi koeffitsiyenti bo‘yicha uzuvchi umumiy kuch orqali GOSTdan tanlanadi.
- konveyer zanjiridagi maksimal taranglik kuchi. Agar ikki zanjirli konveyer ishlatilsa, u holda:
bu yerda - zanjirdagi eng katta hisobiy kuch.
Mustahkamlik zaxirasi konveyerning ma'suliyatlik darajasiga, trassa turiga, shuningdek ishlash sharoitiga bog'liq
boTadi. Odatda mas'uliyati kam va gorizontal konveyerlarda mas'uliyatligi yuqori konveyerlar,
109
ya'ni eskalatorlar va o‘ta qiya konveyer uchun . Zanjirli konveyerlarda har xil yuklarni tashish uchun plastinkalar
qirg'ichlar, balonchalar, kovshlar, aravachlar, maxsus qisqichlar va hokazolar, o‘rnatiladi.
Plastinali konveyerlar.Plastinkali konveyerlar har xil sochiluvchan va donali materiallarni gorizontal va qiya (30-60)
va yo‘nalishlarda tashish uchun ishlatiladi. Plastinkali konveyerlar qadoqlangan donali shuningdek issiq yuklar uchun
ishlatiladi . Plastinkali konveyerda plastinka (nastilyani) yukni ko'taradigan organ zanjirning plastinkasiga ugolok
bilan biriktiriladi . Ko‘pincha, plastinkali konveyerlardan yuk tashish bilan birga texnologik operatsiyalarda: toblash,
sovitish, yuvish, bo‘yash, quritish, yig'ish va hakazo ishlarda foydalaniladi. Bunday konveyerlarning ish unumdorligi
200 t/soat gacha tezligi 1 m/s gacha va tashish uzunligi 2 km gacha bo‘ladi. Plastinkali konveyerlar to‘shamasining
konstruktsiyasi, trassa konfiguratsiyasi va vazifasiga qarab turlicha bo‘ladi. Vazifasi bo‘yicha statsionar va kuchma
konveyerlarga bo‘linadi. Ko‘chma konveyerlardan, odatda yuklash v tushirish ishlarida foydalanadi.
Plastinkali konveyer Plastinkali konveyer stanina 1 yetaklovchi yulduzcha 2, yuritma 3, plastinkali zanjir 4,
yuklovchi qurilma 5, yetaklanuvchi yulduzcha 6, taranglovchi qurilma 7, tushama 8, bo‘shatuvchi qurilma 9
lardan iborat.
110
5
Mavzu: Bunkerlar, zatvorlar, tuyintirgichlarnivazifasi,
umumiytuzilishinivaishlashprinsipinio’rganish.
Reja:
1.
2.
3.
4.
Bunkerlar
Zatvorlar
Tuyintirgichlarni vazifasi
Ishlash prinsiplari
Zatvorlar tasnifi
• Ekspluatatsiya qilish vaqtidagi vazifasiga ko’ra zatvorlar asosiy, avariya, avariya-ta"mirlash, qurilish turlariga
bo’linadi.
• Asosiy zatvorlar suv sarfini o’tkazish, byeflardagi suv sathini berilgan belgida ushlab turish, suvni proporsional
bo’lish, cho’kindilardan himoyalash uchun mo’ljallanadi. Bu zatvorlar ekspluatatsiya qilish davrida ishchi holatda bo’lishi
kerak va har qanday bosimda oqayotgan suvda ko’tarib-tushirilishini ta’minlashi lozim. Avariya zatvorlari asosiy zatvorlar
yoki gidromashinalar turbinalari, nasoslar avariya bo’lganda suv o’tkazish oralig’idan suv o’tishini to’xtatish uchun
mo’ljallanadi. Ular inshootga har qanday bosim ta’sir etganda ham oqayotgan suvda oraliqni yopishi kerak. Ta’mirlash
zatvorlari asosiy zatvor yoki inshoot elementini ta"mirlanish vaqtida suv o’tkazish oralig’ini vaqtinchalik yopish uchun
o’rnatiladi. • Avariya - ta’mirlash zatvorlari avariya va ta’mirlash zatvorlari belgilari hamda vazifalarini birlashtiradi.
Zatvorlar vazifalarini birlashtirish hozirgi vaqtda ko„p uchraydi, chunki u katta texnik-iqtisodiy foyda beradi. Qurilish
zatvorlari suv o„tkazish oraliqlarini inshoot qurilish davrida (qurulish sarflarini o„tkazish davrida) yopish uchun xizmat
qiladi. Ayrim hollarda zatvorlar xizmat vazifalari birlashtiriladi (umumlashtiriladi) va bunda avariya zatvorlarini avariyata"mirlash hamda asosiy zatvorlarni ta"mirlash- qurilish zatvorlar sifatida foydalaniladi. • Bosimni oraliq va yon devorlarga
uzatuvchi zatvorlar:
• yassi shandorlar va yassi zatvorlar , ular ilgarilanma harakat qiladi;
• segmentli, aylanma harakat qiladi;
• valikli, dumalanuvchi
• Bosimni inshoot ostonasiga uzatuvchi zatvorlar:
•
•
•
•
sektorli, o„qlari pastki va yuqori byeflar tomonidan joylashgan va o’z o’qi atrofida aylanuvchi
tomsimon, ikkita shitdan tashkil topgan, gorizontal o’q atrofida aylanadi;
klapanli, bitta shitdan tashkil topgan, gorizontal o’q bo’yicha buriladi
ipazga o’xshash konstruksiyadan yon devorga qarab oraliqlarni berkitish uchun siljitiladigan.
111
Chuqur joylashgan zatvorlar tasnifi. Chuqur joylashgan zatvorlarning xarakterli belgilari, yuza joylashgan
zatvorlar kabi suv bosimini inshootga uzatish bilan belgilanadi. Suv bosimini inshootga bevosita tayanch
harakatlanuvchi qismlar orqali uzatuvchi zatvorlar. 1) yassi ; 2) segmentli . Bosimni zatvor joylashgan korpus orqali
uzatuvchi zatvorlar: 1) zadvijkalar, ilgarilanma harakat qiladi ; 2) diskli (droselli), vertikal yoki gorizontal o‘qda
aylanma harakat qiladi ; 3) ignasimon, qo‘zg‘almas silindr 1 dan chiqadigan porshen qo‘zg‘aluvchi silindr 2
ilgarilanma harakat qilib, tirqish 3 ning ignasimon qismini yopadi ; 3) konusli (teleskopik), bu zatvorlarda silindr 1
ning ilgarilanma harakati qo‘zg‘almaydigan silindr 2 bilan suv o‘tkazuvchi quvur oxiridagi konus 3 oralig‘idagi
tirqishni yopadi ; 4) buriluvchi silindrli va sharsimon . Tenglashtiruvchi, bosimni inshootga uzatmaydigan: 1)
silindrli va halqasimon (yon tomonsiz), tenglashtirilgan suv bosimi bilan, ilgarilanma harakat.
112
Chuqur joylashgan zatvordan keyin joylashgan bo‘shliqqa havo yuborish.Zatvordan keyingi suv
o‘tkazuvchi uchastkalarda, pazlarda, zatvor elementlarida kavitatsiyaga qarshi kurashish uchun maxsus choralar
ko‘riladi: 1)kavitatsiya hosil bo’ladigan zonalarga havo yuborish; 2) kavitatsiya ta’sir qiladigan suv o„tkazuvchi
uchas
Asosiy zatvorlarga quyidagi asosiy ekspluatatsiya talablari qo’yiladi: • 1) har qanday vaqtda harakat qilishga
tayyor bo„lishi; • 2) to„xtatmasdan (buzilmasdan) ishlashi; • 3) zatvor o„zidan va inshoot bilan tutashgan joydan ham
suv o„tkazmasligi; • 4) ko’tarib-tushirish uchun minimal kuch, qurilish narxining
113
minimal bo„lishi. • Ta"mirlash zatvorlariga qo’yiladigan talablardan biri ularni bir tirqishdan ikkinchisiga
almashtirish imkoniyatini, ya"ni ularning sonini 1.. .2 gacha yetkazishga imkon beradi. Avariya zatvorlariga
qo’yiladigan asosiy talab tirqishni darhol tez yopish uchun doimo tayyor bo’lishi. tka elementlaridan oqimni
ajratish; 3) kavitatsiyaga chidamli materiallarni qo’llash.
Oddiy yassi zatvorlar
114
Mavzu: Tortish organi, tayanch organlari, yuritmalari, barabanlari, tortuvchi, og’uvchi, to’quvchi qurilmalarini
tuzilishini va ishlash prinsiplari
6
Reja:
1.
2.
3.
4.
Tortish organi
Tayanch organlari
To’quvchi qurilmalarini tuzilishini
Ishlash prinsiplari
Konveyer (ing . conveyer — tashuvchi) — to‘kma, donali, bo‘lak-bo‘lak yuk yoki buyumlarni, asosan, qisqa,
ba’zan uzoq, masofaga uzluksiz va bir xil maromda tashiydigan mashina. Vazifasiga ko‘ra, transport (yuk
tashiydigan) va texnologik (texnologik operatsiyalarni o‘zaro bogTaydigan) xillarga bo‘linadi. Tortish organi
bo‘lgan va tortish organi bo‘lmagan turlari bor. Elektrik yuritma bilan harakatlanadigan mexanik Konveyer keng
tarqalgan. Bunday Konveyerlarning tortish organlari lenta, zanjir va kanatdan iborat bo‘ lib, ular yordamida buyum
yoki yuklar tashiladi. Yuk tashish organlarining turiga ko‘ra, dasturli boshqariladigan lentali, ko‘raqli, plastinkali,
osma, shuningdek, kovshli, aravachali va boshqa turlarga; tortish organi boTmagan vintli (shnekli), inersion
(chayqaluvchi, tebranma), rolikli (rolgang), odimlovchi (quymachilik, yig‘uvchi) va boshqa turlarga boTinadi.
Lentali K. bilan, asosan, donali yuklar tashiladi. Zanjirga biriktiriladigan moslamaning tuzilishiga qarab, zanjirli K.
lar plastinkali, ko‘rakch ali, ksvshli va aravachali bo‘ladi. Plastinkali K. lar, asosan, bo‘lak-bo‘lak materiallarga
moTjallangan boTib, yukni qiya yunalishda tashishga imkon beradi, mayda ko‘mir va rudalarni surish uchun
ishlatiladi. Kovshli va aravachali K.lar ayrim korxonalarda (metallurgiya va kimyo kombinatlarida), asosan, to‘kma
yuklarni tashish uchun ishlatiladi. Bug‘doy, un, sement, shag‘al, qum, mayda ko‘mir qabilarni yaqin masofaga
tashish uchun vintli Konveyerlar qo‘llaniladi. To‘p qilib yig‘ilgan yoki yashiklarga joyl angan yuklarni pastga
tushirish uchun rolikli (gravitatsion) K. dan foydalaniladi. Bunday K.larda yuk o‘z og‘irligi bilan pastga to‘shadi.
Inersion Konveyer to‘kma kjni gorizontal va qiya yo‘nalishda qisqa masofaga tashish uchun mo‘ljallanadi. Bunday
K. da yuk inersiya kuchi hisobiga harakatlanadi. BoTardan tashqari, yuklar suyuqliklar bilan birga nasoslar
yordamida quvur yoki novlarda harakatlanadigan gidravlik, yuklar yoki buyumlar ventilyatorlar yordamida hosil
qilinadigan bosimlar farqi hisobiga quvurlarda harakatlanadigan pnevmatik K.lar bor. Maxsus ishlarga moTjallangan
K.lar elevator va eskalator deb ataladi.
Ish beruvchi (brigadir, master) yuk tushiriladigan maydonchani tayyorlaydi, yuklarni ortish-tushirish hamda taxlash
tartibi va usulini aniqlaydi, ishlarni xavfsiz bajarish yoTlari va usullari yuzasidan yo‘l- yo‘riq beradi, mexanizm va
kranlar bilan ta’minlaydi.
Ortish-tushirish ishlari asosan mexanizatsiyalashtirilgan usulda, ya’ni tushirgichlar yordamida, ishlar hajmi kichik
bo‘lganida esa kichik mexanizatsiyalar yordamida amalga oshiriladi.
-20 kg dan og‘ir yuklar uchun, shuningdek, yuklarni 3 m dan balandga ko‘tarishga ortish-tushirish ishlari mexanizatsiyalashtirilgan usulda amalga oshiriladi.
-500 kg dan og‘ir yuklarni kranlar bilan ortish-tushirishga ruxsat etiladi.
-Yuklarni gorizantal yo‘nalishda tashish va ortish uchun polda yuradigan transportdan foydalaniladi, bunday
transport asosan, yuklarni texnologik jarayon boshlanadigan joyga va tayyor mahsulotni omborga tashib keltirishda
foydalaniladi.
115
Yuklarni to‘g‘ri mahkamlash ortish-tushirish ishlarining xavfsiz bajarishda katta ahamiyatga ega.
Agar yukni ko‘chirish vaqtida zanjir va arqonlarning o‘z-o‘zidan echilib yoki siljib ketish ehtimoli bo‘lsa, yuklarni
tushib ketishi, baxtsiz hodisalar yuz bYerishi mumkin.
Yuk ko‘tarish mashinalari saqlovchi va blokirovkalovchi tuzilmalari bilan uskunalanishi shart hisoblanadi.
Kranlarga yuk ko‘tarish imkoniyatini ko‘rsatuvchi belgilar, signal asboblari (qo‘ng‘iroq, gudok, sirena) kranlar
kabinasidan tashqariga o‘rnati-ladi. Barcha yuk ko‘tarish mashinalarida ularning eng ko‘p yuklanishi, tartib raqami
va navbatdagi sinovdan o‘tkazilgan kuni haqida ko‘rsatilishi kerak.
Korxonalardagi transport vositalarining xavfsizligi.
Zamonaviy ishlab chiqarish korxonalari juda murakkab va ko‘p tarmoqli tashkilot bo‘lib, qaramog‘ida katta
maydonlar mavjud. Tabiiyki bunday maydonlarda xom ashyo, tayyor mahsulot va yordamchi matYeriallarni bir
Yerdan ikkinchi Yerga tashish uchun xilma-xil transport vositalari ishlatiladi.
Masalan, ayrim korxonalarda xom ashyoni poezdlarda yoki avtopoezdlarda, traktor va pritseplarda tashib keltirilsa,
ularning omborlardan avtomashina, avtokara, elektrokaralar yordamida tashiladi.
Tayyor mahsulot, esa yana shu transport vositalari yordamida tayyor mahsulot omborlariga va u Yerdan konteynYer
va vagonlarga ortilib savdo bazalariga yuboriladi.
Korxonalarda qo‘llanadigan barcha avtomashina va avtopoezdlar “Avtomobil transporti korxonalari uchun
xavfsizlik qoidalari” talablariga to‘liq javob bYerishi kerak. Avtomobillarning yuk ortilgan holda korxonalar
hududiga yurish tezligi 10 km/soat dan oshmasligi kYerak.
Ularning yurish yo‘nalishi piyodalar yo‘li kesishmasligi va bu yo‘llar umumiy yo‘l harakati belgilari bilan boshqarib borilishi
kerak.
Bu qoidalar bilan barcha transport haydovchilari ogohlantirilishi va tanishtirib chiqilgan bo‘lishi kerak.
Avtomobil transporti vositalarining harakati paytida, hatto eng past tezlikda ketayotganda xam zinapoyalariga va
kuzovlariga odamlarning chiqib olishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Ishlab chiqarish korxonalari hududida ichki yonish
dvigatelli transport vositalari albatta (iskragasitellar) uchqun o‘chirgichlar bilan ta’minlangan holda yurishlari kerak.
Ishlab chiqarish korxonalarida transport vositalari, ma’lum aniq marshrut bo‘ylab yurishlari va bu marshrutlar
odamlar gavjum bo‘lgan yo‘laklar ustidan o‘tmasligi kerak.
Belanchak, aravacha, ilgak va zanjirlar hamda insonga jarohat etkazishi mumkin bo‘lgan barcha buyumlar tanadan
tushib ketmasligini ta’minlovchi moslamalar bilan ta’minlanishi kerak.
Undan tashqari, konveyYerlarning xavfli mintaqalari, odamlar yuradigan yo‘laklar bilan kesishgan joylarida himoya
to‘siqlari bilan ta’minlanishi shart hisoblanadi.
Yuqorida ko‘rsatilgan tartib qoidalarga so‘zsiz rioya qilgan taqdirdagina, ishlab chiqarish korxonalarini transport
vositalarining xavfsiz ishlashini ta’minlashga keraklicha zamin yaratish mumkin bo‘ladi.
Korxonalarda mehnat sharoitini yaxshilashning asosiy yo‘nalishlari.
Mehnat sharoitlarini yaxshilash, mashina va uskunalarni, texnologik jarayonlarni xavfsiz ish sharoitlari bilan
ta’minlash, ishlab chiqarish korxonalarini, loyihalash davridayoq hisobga olinishi kYerak.
Loyihalash davrida yo‘l qo‘yilgan xatolarni ishlab chiqarish jarayoni davrida tuzatib bo‘lmaydi.
116
Ishlab chiqarishda texnologik jarayonlarni, yuklarni ortish tushirish ishlarini mexanizmlashtirish va avtomatlashtirish
va ularni saqlovchi qurilmalar bilan ta’minlash, yaqin kelajakda ishchilarni xavfli va zararli mehnat sharoitlaridan
xolos qiladi.
Ishlab chiqarish korxonalarida mehnat sharoitini yaxshilashni istiqboldagi yo‘nalishlari, avtomatik ravishda
ishlaydigan potok liniyalari, robotlashtirilgan tizimlar, elektronika va mikroprotsessor texnika vositalarining keng
joriy etilishi hisobiga amalga oshiriladi.
Tibbiy tadqiqotlarni, me’yoriy hujjatlarni va mehnat xavfsizligi talablarini takomi llashtirish, mehnat sharoitlarini,
portlash va yong‘inlar haqidagi omillar majmuasini analiz qilishning yangi ilmiy -texnik usullarini yaratish nazarda
tutilishi kerak.
Ishlab chiqarishda, ish o‘rinlarini yori tish borasida ham ilmiy ishlarni davom ettirish, ayniqsa ko‘zni toliqtiruvchi
omillarni kamaytirish, sun’iy yorug‘lik manbalarini qo‘llashni ko‘paytirish, mashinalarga o‘rnatilgan yoritish
asboblarini takomillashtirish ahamiyatlidir. Ishlab chiqarishni uzluksiz mexanizatsiyalash, mashinalarning va
transport vositalarining quvvati va harakat tezligining oshishi bevosita shovqin va titrashning ortishiga olib
kelmasligi kerak.
Ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan jihoz va uskunalarning elektr xavfsizligi bo‘yicha tadqiqotlar o‘tkazib, elektr toki
va elektromagnit maydonlarining inson sog‘ligiga ta’sirini o‘rganishga yo‘naltirish, bundan maqsad tok kuchi,
kuchlanish va maydon kuchlanganligining me’yoriy qiymatini aniqlash, elektr uskunalarining yerga ulash
moslamalarining mukammal konstruksiyalarini yaratishga qaratish lozim.
Texnik estetika va ishlab chiqarish madaniyatini ilmiy asosda yaratish, xavfsiz mehnat sharoitlarini tashkil qilishda
muhim ahamiyat kasb etadi.
7 Mavzu: Konveyerlarning ish unumdorligi
Reja:
1.
2.
3.
4.
Konveyerlar
Konveyerlarning turlari
Ish unumdorligi
Mashinalarning ish unumdorligi
Tashish mashinalari. Yuk tashish mashinalari, ko'pincha, yuklarni gorizontal yo'nalishda, ayrim hollarda vertikal
yo'nalishda yoki biror burchak ostida yo'naltirish ishlarida qo'llaniladi. Tashish mashinalari 2 ta katta guruxga
bo'linadi.
117
1. Tashqi tashish mashisnalari. Bunda yuklar katta masofaga tashiladi.Bu mashinalarga avtomobil, temir yo'l, suv va
xavoda tashish mashinalari kiradi.
2. Ichki tashish mashisnalari. Bunda yuklar bir korxona ichi bo'ylab tashiladi. Masalan: zavod, fabrika, shaxtalar,
konlar, bazalar, skladkalar, kombinatlar thududi ichida. Biz 2-guruxdagi tashish mashinalarini ko'rib chiqamiz. Bu
mashinalar mashinasozlik korxonalari xom ashyo', materiallar, detal, zagatovka, uzel, tayyor maxsulotlarni
ombordan sexga, sexdan omborga tashish ishlarini bajaradi. Ichki tashish korxona ishlab chiqarish jarayonining bir
bo'lagi xisoblanadi va uni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishda kata axamiyatga ega.
Tashish mashinalarini tanlash quyidagi talablar bo'yicha tanlanadi:
1. Tashiladigan yukning turi, xolati, fizik- kimyoviy xususiyatlari (donali, bo'lakli, sochiluvchan, mayda, zanglovchi
,solishtirma ogirligi, lentaga yopishib qoluvchanligi).
2. Ish unumdorligi.
3. Tashish yo'lining uzunligi.
4. Texnika xavsizligi.
5. Tashishning texnologik jarayoni.
6. Yukni saqlash, yuklash, tushirish usullari.
7. Iqtisodiy ko'rsatkichlar (baxosi, energiya sarfi, mexnat sarfi va boshqalar) Yuk kursatkichlari. Yuklar donali va
uyma bo'ladi. Donali yuklarning ko'rsatkichlari -massasi, o'lchamlari, temperaturasi, portlashga va o't ketishga
xavfsizligi. Uyma yuklarning ko'rsatkichlari- bo'laklarning shakli va o'lchamlari, solishtirma og'irligi, lenta qiyaligida
sirpanib ketmaslik burchagi (betta). Betta - yukning turiga (don, ko'mir, qum va boshqalar) qarab 12 dan 24
gradusgacha bo'ladi Yuk tashish mashinalarining tasnifi. Yuk tashish mashinalarini yuk tashish xususiyati bo'yicha
uch guruhga bo'lish mumkin: - mexanik mashinalar;
- pnevmatik qurilmalar; - gidravlik qurilmalar. Yuk tashuvchi mexanik mashinalar ikki guruhga bo'linadi: - uzluksiz
yuk tashish mashinalari; - davriy yuk tashish mashinalari. Yuk tashuvchi pnevmatik qurilmalar ham ikki guruhga
bo'linadi: - sochiluvchan yuklarni havo bilan aralashtirib tashuvchi qurilmalar; - yuklarni havo oqimi yordamida
truboprovod (quvur)larda maxsus kapsulalarda (konteynerlarda) tashuvchi qurilmalar. Yuk tashuvchi gidravlik
qurilmalarda sochiluvchan yuklar suyuqlik bilan birgalikda tashiladi. Uzluksiz yuk tashish mashinalari. Uzluksiz yuk
tashish mashinalari ikki guruhga bo'linadi: - tortuvchi elementsiz (tortuvchi elementi yo'q) mashinalar; - tortuvchi
elementi bor mashinalar.
Konveyerlar. Mashinasozlik korxonalarida konveyerlar ko'p ishslastiladi.
Konveyerlar lentali va zanjirli bo'ladi. Lentali konveyerlar eng ko'p tarqalgan tur xisoblanadi va xalq xo'jaliginig
xamma soxalarida ishlatiladi. Lentali konveyerlar reduktor, mufti, stamina, tortuvchi va taranglovchi barabanlar,
tekis yoki tarnovsimon tayanch roliklar, roliklar o'rnatiladigan tayanchlar, yukni yuklovchi va tushiruvchi qurilmalar
va cheksiz aylanuvchi lentadan iborat. Lenta konveyerda asosiy organ bo'lib u xam tortuvchi xam ishchi vazifasini
bajaradi. Lentali konveyerlar uzunligi lentaning mustaxkamligga bogliq. Bitta tortuvchi baraban va tekstil lenta
bo'lganda 25.. .100 m ni tas hkil qiladi.
Ko'p tortuvchi barabanli konveyerda 2 km gacha boradi. Tezligi 1. 5 m/sek. Ish unumdorligi 10000 t / soatga boradi .
Gost 21 01 - 78 bo'yicha umumiy axamiyatga ega konveyerlar ishlab chiqariladi. Konveyerning asosiy ko'rsatkichi lentaning eni, tezligi va tortuvchi barabaning diametri xisoblanadi . Lentalar materiali- rezina ip mato va po'lat
simrezina . Rezina ip matoli lanta tayyorlash uchun bir necha ip mato (belting) rezina bilan birlashtiriladi va tagi,
118
usti, yonboshlari xam rezina bilan qoplanadi . Qoplama lentani yeyilishdan, mexanik ta'sirdan, xo'llahishdan
saqlaydi. Lenta bo'ylama cho'zuvchi kuchlarga ishlaydi. Po'lat sim rezinali lentada xam simlar rezisna bilan
birlashtiriladi va ustlari qoplanadi.
Umumiy axamiyatga ega bo'lgan lentalar 65 gradus issiqlikda ishlay oladi. Maxsus lentalar 100 gradusgacha
chidaydi. Lentalarning eni 300 -400-500-650-800-1000-1200-1400-1600-1800-2000 bo'ladi . Lentalar GOST 20-85
bo'uyicha tayyorlanadi. Xozirgi paytda sun'iy toladan qilingan lentalar ko'plab tayyorlanmoqda . Lentaning maksimal
tortuvchi kuch
K- eni 1 sm qatlami Z =1 ta bulgan lentaning ruxsat etilgan uzilish kuchi; B- lentaning eni, sm; Z - lentadagi ip mato
qatlamining soni. Lentaning eni tashiladigan yukning o'lchami va ish unumdorligi bo'yicha tanlanadi. Lentani tanlashda
-uning oxirgi uchlarini tikib biriktirilganda 50%, vulkanizatsiya qilinganda 80 % mustaxkamligi qalishini xisobga olish
kerak, yani lentaning uzuvchi kuchi 100 kgs bo'lsa, 50 va 80 kgs qoladi. Konveyerlar ish unumdorligi: Sochiluvchan
yuk ochun:
t?=3600 * Л * v * P; t/soat;
A- yuk ko'ndalang kesimining yuzasi, m . v-lentaning tezligi, m/s. p-yukning solishtirma ogirligi, t/ m3 . Donali yuklarda:
m - bir dona yuk massasi; s - yuklarning joylashish oralig'i;
Konveyer yuritmasining quvvatini aniqlash. Lentali konveyerda quvvat quyidagi qarshiliklarni yengishiga sarf
bo'ladi:
1. Yukni gorizantal yo'l bo'ylab tashishga.
2. Yo'l qiyalik bo'lsa yukni yuqoriga ko'tarishga.
3. Tinch xolatdagi inersiya kuchini yengishga (konveyerning xamma xarakatlanuvchi organlarining massasi )
4. Lenta tortuvchi, taranlovchi, buruvchi barabanlar va lentani ko'tarib turuvchi ro'liklar podshipniklaridagi ishqalanish
kuchini yengishiga.
5. Lenta baraban va roliklarga uralishidagi bikirliklarini yengishga.
6. Yuklovchi, tushuruvchi va tozaluvyachi qurilmalarni qarshiliklarini yengishga . Konveyerning konstruksiyasi
uni tayyorllashda ishlatiladigan materiallar xilma xilligi qarshilik koefisientini xar xal bo'lishiga olib keladi .
Taxminiy quvvat quyidagicha:
(+) -lentaning xarakati qiyalikda yuqoriga bo'lsa; (-) - lentaning xarakati qiyalikda pastga bo'lsa; Lg- yuk
tashiladigon yulning gorizantal proyektsiyasi, m; V- lentaning tezligi m/s; H-qiyalikning balandligi; K1 - lenta enini
xisobga oluvchi koef.
119
Zanjirli konveyerlar. Bu konveyerda zanjir tortuvchi bo'lib xizmat qiladi. Plastinkali zanjir keng tarqalgan. Ular 2 xil
bo'ladi: 1. Vtulka -ro'likli; 2. Vtulka-katokli. Qadami 80...800 mm bo'ladi. Zanjirlar bo'yicha tayyorlanadi va
uzuluvchi kuch bo'yicha 7.. .10 zahira bilan tanlanadi. Zanjirli konveyerlarni tezligi 1 m \s olinadi. Plastinkali zanjir
tuzilishi velosiped zanjiriga o'xshaydi, faqat qadami katta. Katokli zanjirda rolikni o'rniga katok qo'yiladi. Katokni
diametri katta bo'lib, plastinadan 2 tarafga chiqib turadi . Zanjirli konveyerlar yuqori temperaturali o‘ta qo‘pol katta
donali yuklarni va lentali konveyerlar tashiy olmaydigan yuklarni tashish uchun ishlatiladi. Tortuvchi organ sifatida
har xil turdagi plastinkali va payvand zanjirlar qo‘llaniladi. Odatda, plastinkali, vtulka-rolikli zanjirlar ko‘proq
ishlatiladi. Zanjirli tortuvchi organning kamchiligi: sharnir sonining ko‘pligi, tez-tez ko‘zdan kechirish va to‘xtovsiz
moylab turishni talab qiladi. Yuqori tezlikda sharnirlarning yeyilishi va zvenolarning uzayishi natijasida zanjirlar
solqilanib qoladi. Odatda, konveyerlarda zanjirlar tezligi 0,6.. .1,0 m/s bo‘ladi. Zanjirlarning mustahkamlik zaxirasi
koeffitsiyenti bo‘yicha uzuvchi umumiy kuch Sy3 orqali GOSTdan tanlanadi.
S„=S_-h.
N
bu yerda иш S - konveyer zanjiridagi maksimal taranglik kuchi. Agar ikki zanjirli konveyer ishlatilsa, u holda:
bu yerda хис S - zanjirdagi eng katta hisobiy kuch. Mustahkamlik zaxirasi konveyerning ma'suliyatlik darajasiga,
trassa turiga, shuningdek ishlash sharoitiga bog'liq bo‘ladi. Odatda mas'uliyati kam va gorizontal konveyerlarda
6...7=n mas'uliyatligi yuqori konveyerlar, ya'ni eskalatorlar va o‘ta qiya konveyer uchun 8...10.=n Zanjirli
konveyerlarda har xil yuklarni tashish uchun plastinkalar qirg'ichlar, balonchalar, kovshlar, aravachlar, maxsus
qisqichlar va hokazolar, o‘rnatiladi.
Plastinali konveyerlar. Plastinkali konveyerlar har xil sochiluvchan va donali materiallarni gorizontal va qiya (3060) va yo‘nalishlarda tashish uchun ishlatiladi. Plastinkali konveyerlar qadoqlangan donali shuningdek issiq yuklar
uchun ishlatiladi . Plastinkali konveyerda plastinka (nastilyani) yukni ko'taradigan organ zanjirning plastinkasiga
ugolok bilan biriktiriladi . Ko‘pincha, plastinkali konveyerlardan yuk tashish bilan birga texnologik operatsiyalarda:
toblash, sovitish, yuvish, bo‘yash, quritish, yig'ish va hakazo ishlarda foydalaniladi. Bunday konveyerlarning ish
unumdorligi 200 t/soat gacha tezligi 1 m/s gacha va tashish uzunligi 2 km gacha bo‘ladi. Plastinkali konveyerlar
to‘shamasining konstruktsiyasi, trassa
120
konfiguratsiyasi va vazifasiga qarab turlicha bo‘ladi. Vazifasi bo‘yicha statsionar va kuchma konveyerlarga bo‘linadi. Ko‘chma
konveyerlardan, odatda yuklash v tushirish ishlarida foydalanadi.
Plastinkali konveyer
Plastinkali konveyer stanina 1 yetaklovchi yulduzcha 2, yuritma 3, plastinkali zanjir 4, yuklovchi qurilma 5,
yetaklanuvchi yulduzcha 6, taranglovchi qurilma 7, tushama 8, bo‘shatuvchi qurilma 9 lardan iborat. Odatda,
plastinkali konveyerlarda tortuvchi organ sifatida plastinkali vtulkakatokli zanjirlar sekin yuruvchi konveyerlarda
oddiy vtulkasiz zanjirlar va tez yuruvchi dumaloq zvenoli zanjirlar ishlatiladi. Vtulkakatokli zanjirlar boshqa
zanjirlarga qaraganda eng ko‘p ishlatiladi, chunki harakatlanuvchi katoklar, tayanch elementlaridek xizmat qiladi.
Katoklar qirrali va qirrasiz, shuningdek podshipniklari sirpanuvchi va dumalab ishqalanuvchi turga bo‘linadi.
8 Mavzu: Tasmali tozalovchi va himoyalovchi qurilmasi tuzilishini va ishlash
prinsipini o’rganish
Reja:
4. Tasmali tozalovchi tuzilishini o’rganish
5. himoyalovchi qurilmasi tuzilishini o’rganish
6. Ishlash prinsipini o’rganish
Vintli konveyerlar (shneklar) ni ta’mirlash
Vintli konveyerlar (shneklar) ni o’natish va sozlash. Shneklar qayta ishlash korxonalarida sochiluvchan
121
kukunsimon mahsulotlarni (un, shakar, pomidor, meva va boshqalarni), chiqindilarni gorizontal va 0,5236 rad (300)
qiyalik bo'yicha tashish uchun ishlatiladi.
Afzalligi: tuzilishi oddiy, ko'ndalang kesimining o'lchamlari kichik, germetik, tashqarida harakat qiluvchi qismi yo' q
va bo' shatish qulay.
Kamchiligi: metall sarfi katta, mahsulotni tashish uchun ko'p elektr energiya sarf bo'ladi, tashilayotgan mahsulot
maydalanib ketadi, shnek va nova yeyilishi natijasida tez ishdan chiqadi.
Vintli konveyer yuritma 1, olinadigan qopqoq 2, o'ram 3, qo'zg'almas jo’yak 4, tebranish podshipnik korpusi 5,
oraliq osma podshipnik 6, yuklash 7 va bo'shatish trubalari 8 dan, yuritmadan iborat bo'lib, shnek o'z o'rnida
aylanma harakat qiladi. Tashilayotgan mahsulot esa jo’yak bo'ylab shnekni yasovchilari yordamida suriladi.
Vintli konveyerlarda shnek eng asosiy element hisoblanadi. U po'lat trubadan iborat bo'lib, qalinligi 34 mm li tunuka
po'lat vint shaklida shtampovka yoki payvandlash yo'li bilan truba payvandlanadi. Shnekning diametri
100,125,160,200,250,320,400,500,630,800 mm gacha bo'ladi. Shnek harakati reduktor orqali elektrodvigatel bilan
amalga oshiriladi.
yuritma; 2-ctopqoq; a 'ram: 4-ja’yak:
5-pacLshipnik: fi- ttraliq ostna ntvanch pit Чат truba; S- inahsitlat kirih
chiqatfigan joy
7
Shnekli (vintli) konveyer
1-yuritma; 2-qopqoq; 3-o’ram; 4-jo’yak; 5-podshipnik; 6-oraliq osma tayanch; 7- po’lat truba; 8-mahsulot kiradigan
va chiqadigan tuynuk
Unchalik uzun bo'lmagan shneklar yig'ilgan holatda montajga keladi. Montajga alohida qismlar bilan keladigan
shneklar jihozlarni yig'adigan maydonchada yig'iladi. Yig'ishdan oldin shnek qismlari holati va ularning
maxsuslashtirish grafigi tekshiriladi.
122
Jo’yak bo'g'inlaridagi pachoqliklar va vint qiyiqlari to'g'rilanali. Shnekni o'rnatish quyidagicha olib boriladi:
shnek o'rnatiladigan bo'ylama o'q belgilanadi;
•
jo’yak bo'g'inlari montaji yuritma tomonidan boshlanadi. Jo’yak bo'g'inlari shnek flanetslari orasiga karton
tiqin qo'yib, boltlar bilan mahkamlanadi, ularning vertikallik holati shoqul bilan, gorizontallik holati
obtarozi bilan tekshiriladi va polga yoki staninaga mahkamlanadi;
•
jo’yakning o'rnatilgani tekshirilgandan so'ng, osma podshipniklar va val bo' g'inlarini yuritma tomondan
o'rnatilishga kirishiladi. Bunda osma podshipnik tayanch qismi boltli birikma orqali jo’yak ust qismida
mahkamlanadi, valiklar podshipniklar ichiga qo'ndirilib, val qismlari boltlar bilan biriktiriladi (6.8- rasm).
Valning to'g'ri o'rnatilgani obtarozi va shablon bilan tekshiriladi, bunda podshipniklar juftligining o'rnatish
balandligi va gorizontalligi metall tiqinlar bilan to'g'rilanadi. Jo’yak ichki sirti va vint uchi orasidagi radial oraliq
shnek diametri 250 mm gacha bo'lganda 10 mm bo'lishi kerak, shnek diametri 250 mm dan ortiq bo'lganda bu
kattalik 15 mm bo'lishi ruxsat etiladi;
•
so'ngra yuritmani yig'ish boshlanadi va shnek qo'lda aylantirib ko'riladi. Sinashdan oldin reduktorga И-40А
moyi solinadi, moy-presslariga solidol quyiladi. Shnekni va yuritmani mahkamlash mustahkamligi
o'rnatish chizmasiga mosligi tekshiriladi;
•
shnek sinovdan o'tkaziladi. Agar shnekni qo'lda yurgizganda vint uchlari jo’yak devoriga tegilmasa, val
urilishi radial 0,3 mm va o'q bo'ylab shnek uzunligining 0,0001 dan oshmasa, shnek elektrodvigatel orqali
yurgiziladi. Shnekni salt yurgizish yuritma to'siqlari va jo’yakning ustki qopqog'i bilan himoyalangan holda
2 soat davomida olib boriladi. Bunda podshipniklar isish darajasi 600С dan oshmasligi, silkinish
amplitudasi 0,15 mm dan oshmasligi kerak.
Shnekli (vintli) konveyer elementlari
a-shnek: 1-valik; 2-boltli birikma; 3-tunuka po’latdan yasalgan vint (o’ram); 4-po’lat truba;
b-osma podshipnik: 1-tayanch qismi; vtulka; moylash yo’li
123
Vintli (shnekli) transportyorlar ta'mirlash. Vintli konveyerlarda quyidagi nuqson va kamchiliklar uchraydi:
transportlanadigan mahsulotning shnek uchi va jo'yak ichi bilan ishqalanishi natijasida ularning yeyilishi; konveyer
ko'p miqdorda to'ldirilib ishlatish natijasida shnek o'ramlarining uzilishi; moylash moddasining yo'qligi yoki kamligi
va chang bilan ifloslanishi natijasida osma podshipnik va oraliq valik bo'yinchalarining yeyilishi va b.
Agar yeyilish ko'p bo'lsa, jo'yak almashtiriladi; uncha katta bo'lmagan yeyilishlar yamoq payvandlash yoki
elimlash yo'li bilan ta'mirlanadi. Jo'yak deformatsiyalanganda yog'och bolg'acha bilan tuzatiladi. Ta'mirlash
paytida egilgan o'ramlar yog'och bolg'acha yordamida to'g'rilanadi; uzilganlari yangisiga almashtiriladi; yangi
o'ramlar tayyorlash uchun qalinligi 1,5- 2,5 mm bo'lgan tunuka po'lat ishlatiladi. Shnek o'ramlari shnek trubasiga
payvandlanadi, bunda o'ram yuza tekisligi truba o'qiga nisbattan perpendikulyar joylashishi kerak, so'ngra truba
muvozanatlashtirish dastgohida tekshiriladi, chunki u payvandlash paytida deformatsiyaga uchrashi mumkin.
Birvarakayga oralik valiklar ham tokalik dastgohida protochka va shlifovka qilinadi.
Podshipniklar ta'mirlanishi ostki qopqoq va podshipnik asosi orasidagi qistirmani almashtirish bilan boshlanadi.
So'ngra xomut yordamida yuqorigi asosga vkladishlar tortiladi. Bu vkladishlar o'lchami valiklar diametriga mos
kelishi kerak.
Ta'mirlangan vintli konveyer qo'l bilan aylantiriladi. O'ram uchlari jo'yak ichki yuzasiga tegmasligi, radial urilish 0,3
mm, o'q bo'yicha urilish konveyer uzunligining 0,0001 dan ortiq bo'lmasligi kerak. Bu shartlar bajarilgandan keyin
konveyerni yuqorigi qopqog'i yopilgan va yuritmasida to'siq qo'yilgandan keyin 2 soat mobaynida salt holatda
sinovdan o'tkaziladi.
Tasmali transportyorlarni ta’mirlash
Tasmali transportyorlarni o'rnatish va sozlash. Tasmali transportyorlar asosiy va yordamchi xom- ashyolarni,
sochiluvchan va donador mahsulotlarni transportlashda, hamda inspektsiyalash, kalibrlash, tozalash va idishlarga
quyish, joylashtirish kabi texnologik jarayonlarni bajarishda ishlatiladi.
Tasmali konveyer metall staninadan, yuritma baraban, reduktor, elektrodvigatel, biriktiruvchi mufta va ponasimon
tasmali uzatmadan tartib topgan yuritma stantsiyasidan, taranglovchi baraban, yukli (yoki vintli) taranglovchi
mexanizmdan tarkib topgan taranglovchi stantsiyadan, ishchi (yuqoridagi) va salt (pastgi) rolik tayanchlardan va
transportlovchi yassi tasmadan iborat.
Yassi tasma ayni vaqtning o'zida ham tortuvchi va ko'taruvchi organ vazifasini bajaradi. Sochilovchan yuklarni
transportlashda ТРЛ novasimon rolik tayanchlar va qolgan hollarda ТРП yassi rolik tayanchlar ishlatiladi.
I-metall stanina; 2-taruriglavcfii mexartizm;
3 -in ranglt) VYA i harahart; Л-yassi tasina;
5- yuqarictagi va pastgi rolik tayanchlar;
6- yuritma baraban; "yuritma
1- metal stamina; taranglovchi mexanizm; taranglovchi baraban; 4-yassi tasma; 5-yuoqoridagi va pastgi tayanch
124
roliklar; 6-yuritma baraban; 7-yuritma
Tasma ip-gazlama material ustiga rezina qoplab yasalgan. Ip-gazlama tasmalar pishiq, uzoq muddat chidaydi,
egiluvchan, cho'zilmaydi, ularni montaj qilish juda qulay. Ishlab chiqariladigan rezinalangan tasmalarda qoplama
qatlamlar soni 3 dan 14 gacha, eni 300, 400, 500, 650, 800, 1000 mm gacha bo'ladi. Ishchi va salt roliklar tasmaning
ustki va ostki qatlamining tarmoqlarini ko'tarish vazifasini ham bajaradi. Ular orasidagi masofa tasmaning yuk
ortiladigan qismida 0,8-1,2 m, yuk ortilmaydigan ostki qismida 2-3 metrni tashkil qiladi.
Uzunligi 5 m bo'lgan tasmali konveyer montajga butunlay yig'ilgan holda keladi, 5 m dan uzun konveyer esa alohida
qismlarga ajratilgan holda keladi. Montaj korxonalari ustaxonalarida stanina po'lat prokat profillaridan tayyorlanib,
konveyer yuritmasi bilan yig'iladi va montajga transportlash uchun qulay bo'lgan bo'g'inlar tarzida avtoyuklagichlar
yordamida olib kelinadi. Montajni boshlashdan oldin polda konveyerning montaj o'qi belgilanadi va shu o'q asosida
stanina sektsiyalarini o'rnatib boltlar yoki elektr payvand yordamida biriktiriladi. Konveyer bo'ylama o'qining polda
belgilangan asosiy montaj o'qidan og'ishi 10 m uzunlikda 1 mm ruxsat etiladi. Staninaning gorizontalligi obtarozi
yordamida tekshiriladi va beton plitaga boltlar yordamida mahkamlanadi.
Staninaga yuritma va taranglovchi stantsiyalar barabanlarni o’rnatishda asosiy shart: barabanlar o'qlari konveyer
bo'ylama o'qigaperpendikulyar bo'lishi kerak. Staninaga pastki va yuqori rolik tayanchlar nazorat ipi yordamida bir
tekislik bo’yicha o'rnatiladi. Roliklar o'rnatish tekisligining balandlik belgisiga nisbatan va roliklar o'rtasining
konveyer montaj o'qidan og'ish darajasi ± 1 mm dan oshmasligi kerak. Undan so'ng yuritma baraban valini reduktor
vali bilan mufta yordamida birlashtirib, ularning markazlashgani tekshiriladi. Tekshirish metall lineyka va shuplar
yordamida bajariladi. Vallar gorizontallik holati obtarozi bilan tekshiriladi. Vallarning parallellik og'ishi 0,2 mm dan
(mufta diametri 200 mm gacha va aylanish chastotasi 1500 ayl/min bo'lganda), vallarning qiyshiqligi esa 0,1 mm dan
oshmasligi kerak.
Yarim muftalarning radius va bo'ylama o’qi bo'yicha urilishi 0,1 mm dan oshishi ruxsat etilmaydi. Taranglovchi
vintlar erkin aylanishi kerak.
Konveyer qismlari o'rnatilgandan keyin roliklarga rezina tasma o'rnatiladi. Lekin uni o'rnatishdan oldin
tasmani cho'zadilar. Cho'zish tasma kengligi 500 -600 mm bo'lganda uning uchiga 0,35 kN/sm2 kuch berib 60 - 75
soat osib qo'yish bilan amalga oshiriladi. Tasmalar uchi metall skobalar bilan yoki elimlash, vulkanizatsiya yo'li
bilan biriktiriladi. Konveyerni salt yurishda sinash va sozlashda tasmaning baraban va roliklar kengligi bo'yicha
to'g'ri yurishini, barcha roliklarning aylanishini va yuritma stantsiyaning markazlashganini tekshirish kerak.
Konveyer tasmasini markazlashtirish barabanlarni aylantirmasdan balki faqat rolik tayanchlarni aylantirib bajariladi.
Bunda agar tasma yuritma barabanga noto'g'ri chiqayotgan bo'lsa, eng yaqin ikki-uchta yuqorigi rolik tayanch
noto'g'ri chiqayotgan tomonga qarama qarshi yo’nalishda 1- 2,50 ga rolik buriladi, agar tasma konveyer o'rta qismida
chiqayotgan bo'lsa, shu noto'g'ri chiqish yaqinidagi bir nechta rolik buriladi, agar tasma taranglovchi barabanda
noto'g'ri chiqayotgan bo'lsa, pastki 2 - 3 ta rolik tayanch buriladi. Tasma harakat tezligi 2,8 m/s gacha bo’lganda
staninaning silkinish amplitudasi poldan 1 m balandlikda 0,1 mm dan oshmasligi, rolik tayanchlar podshipniklarida
esa 0,05 mm dan oshmasligi kerak. Sinash vaqti 2-4 soat. Sinashdan oldin reduktor karteriga И-30А rusumli
industrial moy, yuritma va taranglovchi stantsiyalarning podshipnik korpuslariga va rolik tayanchlargaЖ solidoli
solinadi.
Tasmali transportyorlarni ta’mirlash. Tasmali transportyorlarning yeyilish va emirilishga duch keladigan qismlari
bo'lib yuritma va tortuvchi stantsiyalar, tasma va tayanch roliklari hisoblanadi. Yuritma va tortuvchi stantsiyalarda
asosan podshipniklar, vallar va yuritma mexanizm uzatmasi yeyiladi. Ular ta'mirlanadi yoki yangisiga almashtiriladi.
Transporter tasmasining ishdan chiqqan bo'laklari yamaladi yoki qisman yangisiga almashtiriladi. Tasma uchlarini
vulkanizatsiya bilan biriktirish uchun quyidagi ishlar bajariladi: avvaliga tasma qiyqimlari qiya bichiladi, so'ngra
uning uchlari jilvir qog'ozi yoki pichoq bilan tozalanadi (elektrishqalovchi mashinaga o'tqazilgan aylana metall
125
cho'tka tasmaning qalinligiga qarab ishlatiladi).
Ko'tarma-transport mashinalar ekspluatatsiyasi
Ko'tarma-transport mashinalarni (zanjirli va rolikli elevatorlar, tasmali konveyerlar, noriyalar, shneklar, elektr
lebyodkalar) ekspluatatsiya qilishda oldindan ishchi zanjir tortilishi kerak (egilish 60 mm dan ko'p bo'lmasligi
kerak): elevatorlar uchun - 100 kg, noriya va tasmali konveyerlar uchun 80-120 kg, yuritma va tortuvchi yulduzcha
(barabanlarning) o'rnatish tekisligiga nisbatan qiyshiq bo'lmasligi; elektrodvigatel, reduktor va mashina vallarining
o'qdoshligi; ishqalanuvchi detallarning (val, podshipnik, yulduzcha va boshqalarning) moylanishi ta'minlanishi
kerak. Qurilmani ishlatishda muntazam ravishda maxsus mexanizmlar yordamida zanjir tortilishi tekshirilib turiladi.
Keragidan ortiq tortilganda zanjirdan 1,2 bo'g'in olinadi va taranglik qayta rostlanadi. Ishqalanadigan qismlar
moylash kartasi va sxemasiga asosan maxsus qurilma yordamida moylanadi. Podshipnikli bo'g'inlarning, konveyer
zanjirlariningmoylash davriyligi: bir oyda bir marta, reduktorlarda moyni almashtirish - 3 oyda bir marta. Asosiy
e'tibor ko'tarma transport mashinalarning yuritma stantsiyalariga qaratiladi. Elektrodvigatel, reduktorlarning va
yuritma barabanlarning tayanchga mahkamlanganligi, hamda vallar o'qdoshligi bir oyda bir marta kam bo'lmagan
muddatda tekshiriladi. Bu mashinalarning ishlatilayotganda elektrodvigatellari 60-700С haroratdan ortiq isib
ketmasligi kerak
9 Mavzu: Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini
o’rganish
Reja:
1. Taranglovchi qurilmasi tuzilishi
2. Og’uvchi qurilmasi tuzilishi
3. Taranglovchi va og’uvchi qurilmasi ishlash prinsipi
•
Lenta konveyer sxemasi
•
Lage konveyerlarining asosiy afzalliklari: texnik xizmat ko'rsatish, texnik xizmat ko'rsatish, nisbatan oz
massa, texnikani keskin burchaklar va tashish, transportning uzluksizligi, tiklanishining soddaligi yuqori
darajadagi avtomatlashtirish bilan.
•
Kamar konvoychilarining kamchiliklari kiradi va lentaning kichik narxi, yuqori haroratda ishlashning iloji
bo'lmasa, yuqori haroratda, o'tkir qirralar bilan tovarlarni tashishning murakkabligi va boshqalar.
•
Kamar konveyerlarining quvvati lenta va tashilgan yuklarning asosiy zichligi va 30000 tonnaga yetishi
mumkin / h.
•
Metallurgiya korxonalarida standart lentalar 300 ... 3000 mm odatda ishlatiladi. Tasmaning tezligi odatda 1
... 3 m / c va undan ko'p (8 m gacha) / dan). Kamar konveyerlarining uzunligi lenta va haydovchi
xususiyatlari bilan belgilanadi. Bir drayverda va to'qimachilik bazasi bilan lentadan foydalanganda,
konveyer uzunligi odatda 25 ... 100 m, konveyer uzunligini 8 ga oshirishga imkon beradi. 10 km. Tasma
konveyer yo'llari katta xilma-xillik bilan ajralib turadi va gorizontal bo'lishi mumkin (4.2-rasm, lekin),
moyil (4.2-rasm, b.) birlashtirilgan (4.2-rasm, ichida, g., d., e.) va boshqalar. Shu bilan birga, yukning
dushmani yo'q qilish, ko'tarish burchagi 2 dan oshmaydi / 3-da transportda tashilgan yukning tabiiy qiyali
burchagi; Odatda, bning 20 ° qiymati.
126
•
Konveyorlar statsionar, mobil va ko'chma joyga bo'lingan. Metallurgiya korxonalarida statsionar
konveyerlar eng keng tarqalgan. Mobil konveyorlar odatda ma'lum bir chiziq bo'ylab joylashgan
(bunker bo'linmalari, texnologik uskunalar va boshqalar) joylashgan. Portativ konveyerlar odatda turli
yordamchi va ta'mirlash ishlarini bajarish paytida qo'llaniladi.
• Dizayn va maqsadga muvofiq, konveyerlar ajratib turadi (GOST 22647-77) va oziq-ovqat sanoati, asbobsozlik va
boshqalar uchun maxsus.
Tasma konveyerlari:
lekin - e., l. - bitta magistral haydovchi bilan; j. - ga - ikki baraban drayveri bilan; P - haydovchi; Yaxshi - yuklanish
qurilmasi;
r. I. r. Konveyer va konveyer uchastkasining orqa miya radiusi mos ravishda
Tashqi transport (temir yo'l, avtomobil, suv, havo) korxonalarga xom ashyo, yoqilg'i va yordamchi materiallarni
etkazib beradi, shuningdek tayyor mahsulotlarni eksport qiladi. Intrinraodskaya transport (kranlar, yuklovchilar,
konveyerlar va boshqalar) ustaxonalar, yarim tayyor mahsulotlar va qismlarni, do'konlar oralig'ida, yuklash va
tushirish uchun tayyor mahsulotlar oralig'ida olib boradi. Bundan tashqari, sanoat transporti kabi konveyerlar, ishlab
chiqarilgan mahsulot ishlab chiqarish jarayonida yoki yig'ish jarayonida bevosita ishlatiladi.
Uzluksiz harakat vositalarini tashish mashinalari yukni uzluksiz oqim bilan o'tkazadi, aksariyat hollarda bir xil
yo'nalish bo'yicha. Yuk oqimi quyma yoki bo'lakli materiallar yoki ushbu materiallarning alohida qismlari,
shuningdek, parchali tovarlar shaklida bo'lishi mumkin. Bir xil yukni harakatga keltirganda davom etadigan
mashinalarni tashish ishlatiladi.
Ular bir xil turdagi transport operatsiyalari bilan ajralib turadi, shuning uchun ularni ko'tarishdan ko'ra
avtomatlashtirish sezilarli darajada osonlashadi.
127
Amaliyot organi bo'lgan uzluksiz operatsion mashina turlari va dizaynlari bo'yicha turlicha ishlaydi. Ular uchun
keng tarqalgan idoraning mavjudligi (masalan, lenta konveyerlari) yoki ishchilarni olib ketishi yoki ishchilarni
(liftlar va boshqalar) bo'lishi mumkin. Ajratish xususiyatlariga qaramay, tortishish organiga ega bo'lgan barcha
doimiy ishlaydigan mashinalar, tugunlar, ish oqimlari nazariyasi keng tarqalgan. Ushbu nazariyaning umumiy
masalalari Harakat va dvigatel quvvati, drayv va keskinlikni hisoblash va boshqalarni hisoblashning qarshiligini
aniqlashda kiradi.
Harakatlanish vositalari bo'yicha transport vositalari quyidagilarga bo'linadi:
• Statsionar;
• Mobile.
Konveyorlar barcha sohalarda eng katta taqsimlandi.
Masalan, lenta konveyerlari asosiy (chang, mayda va o'rta materiallar), shuningdek gorizontal yoki unga yaqin
kichik bo'lak mollarini tashish uchun mo'ljallangan.
Zanjirli konveyalarda yuklar plitalarda (plastinka konveyerlari) yoki chelaklarda (chelak konveyerlari) yotadi.
Plastik konveyerlar keng miqyosli, abraziv va isitiladigan materiallarni, shuningdek, gorizontal yo'nalishda yoki bir
nechta moyil bo'lgan katta qismli mahsulotlarni tashishga mo'ljallangan. Paqir konveyerlari gorizontal yoki vertikal
yo'nalishlarda katta hajmdagi o'spirinlarni chelaklarga tashish uchun mo'ljallangan.
Liftlar tovarlarni chelaklarga vertikal yoki salqin yo'nalishda ko'chirishga xizmat qiladi.
Qoida tariqasida, doimiy ishlash moslamalarini tashish vositalarsiz, ularning koeffitsientlari har doim davriy
harakatlarni ko'tarish koeffitsientidan (masalan, kranlar), har bir ish stakanidan keyin qaytarilishi kerak, ular har bir
ish stakanidan keyin qaytarilishi kerak yangi yuk uchun.
Har xil yuklarning juda ko'p turli xil turlari va ularning harakati har xil turdagi transport moslamalari yaratilgan.
Turarjoy va sanoat binolarini qurish va ta'mirlash paytida gorizontal ravishda yoki katta masofada, yaproq yoki
kichik bir materialning burchagi, axlat, axlat. Ko'pincha transport doimiy ravishda amalga oshirilishi kerak. Bunday
ishlarni bajarish uchun lenta konveyerlari ko'pincha ishlatiladi. Sanoat uyali kamar konveyerlarini ishlab chiqaradi,
uzunligi 5, 10, 15 mln. Tasma kengligi 0,4 - 0,5 m. Mobil konveyerlarni tushirish balandligi 1,5 dan 3,3 m gacha
o'zgarishi mumkin, lentani siljitish tezligi 1,5 - 2,5 m / s, uzunligi 15 metrgacha - 2,2 dan 5,5 m gacha. Tasma tezligi
- 1,6 m / s. Ushbu konveyerlarning mulki - 0,4 - 1,2t.
Lenta konveyeri
Kamar konveyer - bu uzluksiz operatsion mashinalarni tortish mashinasi bilan tashish keng tarqalgan. Kamar
konveyerlarining uzunligi konveyer kamarining kuchiga bog'liq. Odatda ular 25 ... 100 m masofada joylashgan
drayver va to'qimachilik simlari bilan konveyer kamari bilan. Kamar konveyerlarining quvvati, konveyer kamarining
oshishi, uning harakati, tashilgan yuklarning xususiyatlari, tashilgan yuklarning xususiyatlari va juda keng tarqalgan
(o'n ming t / soat).
128
Sasallab ishlab chiqarilgan kamar konveyerlari 1 ... 5 m / s tezlikda konveyer lentaning kengligi bor. Seriya
konveyerlarining asosiy parametrlari konveyer kamarining kengligi, uning harakati va dovyurtining diametri. Tasma
konveyerlarida, kauchuk bilan qoplangan paxta, sintetik yoki aralash to'qimalardan qilingan kamarlar odatda kamarli
konveyor kamarlari bilan qoplangan. Ko'pincha konveyer lemne va paxta tolasini tez-tez joylashtiring. Kauchukni
sezgir konveyer kamarlarining asosi - bu paxta, sintetik yoki aralash to'qima, kauchukning qalinlashgan qatlamidan
tashqarida qoplangan kauchukni singdirishi bilan bir necha qatlamli qatlamli to'qima. Mato qatlamlari konveyer
kamariga va bo'ylama cho'zishga chidamliligi va kauchuk asosiy matoni mexanik shikastlanish va namlikning
harakati bilan bog'laydigan va himoya qiladigan material.
Kamar konveyeri ikkita metall g'ildirakli ramka shaklida amalga oshiriladi, uning ichida ikkita barabanni qo'llabquvvatlaydigan roliklarga asoslangan holda cheksiz rezina-nemerli lenta o'rnatiladi. Bitta baraban, qul, tishli ramka
bo'ylab harakatlanish uchun vintli asboblarga ega, bu esa taranglikni kuchaytirishga imkon beradi. Ikkinchi baraban bu elektr dvigateli bilan vitivlar qutisi orqali ulangan. Konveyer ramkasi o'rnatish burchagini o'zgartirish va yukni
tushirish balandligi mavjud. Aksariyat hollarda konveyer kamari 5 - 7 qatlamli kauchuk matodan iborat. Sintetik
materiallardan olingan lentalar tobora ko'proq foydalaniladi, ular ancha kuchli.
So'nggi yillarda gofrirovka qilingan sirt bilan lentalar ham qo'llaniladi. Konveyer ramkasining bu holatda 35 ° ga
yetishi mumkin. Alohida holatlarda, lenta burchaklar (qavslar) ga biriktirilgan, bu materialni 50 ° ga ko'tarishni
ta'minlaydi.
Tortishish harakati R (H) dovonda dovonda ifodalanadi:
129
10- Mavzu: Texnik yo’riqnomali hujjatlarni o’rganish va foydalanish
Reja:
1. Texnik yo’riqnomali hujjatlarni o’rganish
2. Yo’riqnomali hujjatlardan foydalanish
Texnik hujjatlar — sanoat mahsulotlarini loyihalash, tayyorlash, sinash va ulardan foydalanish,
shuningdek, binolar (inshootlar)ni loyihalash, qurish va ta’mirlash uchun zarur bo‘ladigan grafik va matnli qujjatlar
majmui. Asosiy xillari: loyig‘alash va ishchi hujjatlar (qurilishda), konstruktorli k va texnologik qujjatlar (sanoatda),
me’yoriytexnik hujjatlar (standartlar, texnik shartlar, umumiy texnik talablar, yo‘riqnomalar, sinovlar uslubiyati va
boshqalar). Texnik hujjatlar maxsus standartlar orqali belgilab qo‘yiladi. Bu standartlarda Texnik hujjatlarni ishlab
chiqish, rasmiylashtirish, butlash, ularga o‘zgartirishlar kiritish va sakdash tartibi va qoidalari ko‘rsatiladi (qarang
Standart, Standartlash).
Foydalanuvchilar muhim hujjatlar tufayli mahsulotdan samarali va samarali foydalanishi va xizmat qilishi
mumkin. Mahsulotning kutilayotgan rentabelligi texnik hujjatlarga bog'liq. Mahsulot qanchalik mukammal ishlab
chiqilganidan va u qanchalik sifatli ishlab chiqarilganidan qat'i nazar, agar foydalanuvchiga texnik hujjatlar taqdim
etilmasa, ushbu mahsulot umri davomida kerakli ishlashni namoyish eta olmaydi. Bundan tashqari, u kutilgan
umridan ancha oldin tashlanadi.
Har qanday harbiy yoki fuqarolik loyihasi uchun texnik hujjatlarni tayyorlash uchun S1000D standarti bo'lgan
xalqaro spetsifikatsiya nashr etildi. Ushbu standart har qanday mahsulotning hayotiy tsikli davomida zarur bo'lgan
texnik hujjatlarni rejalashtirish, ishlab chiqarish, almashtirish (ma'lumotlar almashinuvi), tarqatish va ulardan
foydalanish tamoyillarini qamrab oladi. Oxirgi foydalanuvchiga mahsulot haqida to'liq ma'lumot berish va mahsulot
etkazib beruvchilar o'rtasida ma'lumotlar uzatishning to'liqligini ta'minlash uchun texnik hujjatlar etarli tarkibga va
standart axborot tuzilishiga ega bo'lishi kerak. S1000D standarti ushbu talablarga javob beradigan tarzda ishlab
chiqilgan.
Korxonada S1000D standartini qo'llashning ko'plab afzalliklari mavjud. Masalan, axborot almashish,
ma'lumotlardan yanada samarali foydalanish, vaqtni tejash, xatolarni kamaytirish, xarajatlarni kamaytirish va
hujjatlarni qabul qilishni kuchaytirish.
S1000D standartiga muvofiq hujjatlashtirish ishlari ma'lumotlar moduli deb nomlangan modulli tuzilishda
yaratilgan.
Faqatgina korxonalar global ma'noda kuchga ega bo'lishlari va raqobatchilariga qarshi kurashda barqaror
muvaffaqiyatlarga erishishlari mumkin, agar ular standartlarga rioya qilsalar va buni isbotlasalar. Shuning uchun
bizning muassasamiz ishlab chiqarish va mahsulotlar bo'yicha xizmatlar doirasida texnik hujjatlar (S1000D
standarti) xizmatlarini taqdim etadi. Ushbu tadqiqotlarda mahalliy va xorijiy tashkilotlar tomonidan belgilangan
standartlar, sinov va tahlil usullari va amaldagi huquqiy qoidalarga rioya qilingan.
130
131
O’quv loyihani amalga oshirish bosqichi va baholash mezonlari
3 bosqich. Amalga oshirish
3.1. Olingan axborotni yig’ing va uni matn, jadval, chizma hamda sharhlash
ko’rinishida rasmiylashtiring.
3.2. Natijalarni ma’lumotli materiallar ko’rinishida rasmiylashtiring (oxirgi mahsul).
3.3. Hisobotni tayyorlash yo'riqnomasi bo’yicha, hisobotni tayyorlang.
3.4. Loyiha taqdimotida guruh a’zolari o’rtasidagi vazifalarni aniqlang. Og’zaki va
yozma taqdimotga tayyorgarlik vaqtida uning qoidalariga rioya qiling, og’zaki va yozma
taqdimot sirlarini esdan chiqarmang.
2. Loyiha ishi to’g’risida hisobotga tayyorgarlik bo’yicha yo’riqnoma
1. Siz taklif, va tavsiya etayotgan loyihani tatbiq etishni isbotlovchi, xulosalarni (1
betdan ko’p bo’lmagan matn) asosida ifodalang.
2. Siz hal etmoqchi bo’lgan muammoni, (15-20 so’z) bilan asoslang.
3. Loyiha maqsadingizni: uni nima uchun yaratilishi, oxirgi mahsulni qanday bo’lishi
va u kimga qaratilganligini (1 -3 taklif) orqali ko’rsating.
4. Loyiha vazifalarini (qisqa va bir ma’noli) ifodalang.
5. Loyihaning ish rejasini (jadval) bayon eting.
6. Vazifani echimi natijalarini va loyihada bajarilgan ishlarni ko’rsating.
7. Siz taklif etgan loyiha mahsulini tatbiq etish imkonini tasdiqlovchi, xulosalarni
shakllantiring.
8. Bajarilgan ish bo’yicha foydalanilgan manbalar ro’yxatini tarkiblashtiring.
9. Baholang:
- loyiha sifatini,
- loyiha ustida ishlash jarayoni: ishning natijaviyligi, qiyinchiliklar va uni engib o’tish
yo’llari.
10. Ilovalarni tarkiblashtiring: loyiha ishtirokchilarining Anketalari va loyiha ishining
ish materiallarini kiriting (hohishingizga ko’ra).
Baholash mezoni va ko’rsatkichlari
Guruhli loyihada quyidagilar baholanadi:
>
>
>
>
Loyiha mahsuli- Ma’lumotnoma (eng yuqori 5 ball);
hisobot(eng yuqori 5 ball);
loyiha taqdimoti (eng yuqori 5 ball);
og’zaki taqdimot (eng yuqori 5 ball).
Bajarilgan loyiha bo’yicha mahsulotni baholash
Baholash mezoni
Baholash ko’rsatkichlari
1.
Loyiha mazmunini belgilangan maqsadga Belgilangan maqsadga loyiha mazmuni mos kelsa, maks. 5
muvofiqligi
ball.
2.
Loyiha: mavzuga oid bo’lgan etarli Erishilgan natijalar maqsadga muvofiq kelsa, maks. 5 ball:
miqdorda, sifatli axborotdan iborat.
-yangi;
132
- loyiha vazifasini to’liq aks ettiradi;
-keng manbalarga asoslangan.
3.
Agarda axborot talab darajasiga muvofiq kelsa: sarlavha, matn
tarkiblashtirilgan bo’lsa, 5 ball.
Namoyish etuvchi material (jadval va chizmalarda) bo’lsa
maks. 5 ball:
Axborotni rasmiylashtirilishi
- ma’lumot mazmunini to’liq aks ettiradi;
Bajarilgan loyiha bo’yicha hisobotni baholash
Baholash mezoni
Baholash ko’rsatkichlari
1. Hisobotni
tayyorlash
bo’yicha Hisobot tuzilmasi yo’riqnomaga muvofiq bo’lsa, maks. 5ball.
yo’riqnomaga rasmiy ravishda rioya
etilishi
2. T anl angan
mavzuni
asoslanganligi va dolzarbligi
Tanlangan mavzu dolzarbligi daliliy isbotlangan bo’lsa, maks. 5
ball.
3. Yechimi
hal
etilayotgan
muammoni asoslanganligi
Muammo daliliy asoslangan bo’lsa, maks. 5 ball.
4
Vazifa va loyiha ishtirokchilari Vazifa va loyiha ishtirokchilari faoliyat turlari aniq belgilangan
faoliyat turlarini bayon etilishi
bo’lsa, maks. 3 ball.
5
Loyiha vazifalarini belgilanishi
Loyiha vazifalari aniq belgilangan bo’lsa, 5 ball.
6. Loyihaning ish rejasini ishlab chiqish Ish reja ishlab chiqilgan yondashuvlarga muvofiq tuzilgan bo’lsa, 5
ball.
7. Vazifalar bo’yicha
natijalarini keltirish.
loyiha
ish Vazifalar bo’yicha loyiha ish natijalari ishtirokchilarni ko’rsatish
bilan, aniq va ravshan keltirilgan bo’lsa, maks. 5 ball.
8. Xulosalarni ifodalash
Xulosada taklif va tavsiya etilayotgan loyihani tatbiq etish
muhimligini isbotlash bayon etilgan bo’lsa,maks. 5ball.
9. Foydalanilgan
manbalar
ro’yxatini tarkiblashtirish
Foydalanilgan manbalar ro’yxati bajarilgan vazifalar bo’yicha
tarkiblashtirilgan va standart talablariga muvofiq rasmiylashtirilgan
bo’lsa, 5 ball.
133
10. Loyiha
baholashi
faoliyatini
o’zi
Tanqidiy baho:
- mahsul sifati,
- loyiha ustida ishlash: har bir ishtirokchi ishining natijaviyligi,
qiyinchilik va uni engish berilgan bo’lsa, 5 ball
11. Ilovalarning borligi
Ilovalarda loyiha ishtirokchilarining anketalari va loyiha ishining
ish materiallari bo’lsa, 5 ball.
3. Loyiha taqdimoti
Og’zaki taqdimot qoidasi:
• Taqdimot o’zini taqdim etish bilan boshlanadi-loyiha ijrochilari bilan tanishtirish: «Men....».
• So’zga chiquvchilar belgilangan vaqtga rio etadilar.Taqdimotni umumiy davomiyligi: 7-10 daqiqadan kam
emas va 15 daqiqadan ko’p emas.
• Taqdimot vaqtida boadabsiz holatlar yo’l qo’yilmaydi.
Loyihani MS Power Point da taqdimotga tayyorlash bo’yicha yo’riqnoma
1. Taqdimot quyidagi tavsiflardan iborat bo’lishi zarur:
1.1. Slaydlar miqdori
1.2. Slaydlarni mazmunli ko ’rsatkichlari:
(1) birinchi slayd: loyiha nomi, muallif familiyasi, № o’quv guruhi, yaratilgan kunidan iborat;
(2) oxirgi slayd axborot manbasiga bag’ishlangan;
(3) boshqa slaydlar loyiha mazmunini ixtiyoriy shaklda aks ettiradi.
2. Texnik namoyish etish:
Slaydlar o’z-o’zidan ishlash tartibida namoyish ettiriladi.
Guruh ish natijalarini baholash mezonlari
134
Gurux ishi natijalarining baxosi
Ko’ r s a t k i ch l a r
Maks.ball
1
Tajriba texnika qoidalariga rioya qilingan
xolatda bajarilsa.
2
Taqdimot
chizish)
1
(tajbaning
chizmasini
Guruhning
faollik
darajasi
(qo’shimchalar kiritish, savol-javoblar berish)
2
Ballarning maksimal xajmi
5
135
2
3
4
Vizual-Didaktik Vositalar
Mavzu 1: Transportirovka mashinalarining vazifasi va tasnifi
Tarqatma kartochkalari
Maydalash
darajasi nma?
Maydalagich
larning turlarini
ayting?
Zarbli
maydalagich
nima?
Konusli
maydalagich
turlarini ayting?
136
137
Ko’rgazma qurollari
138
139
on
Mavzu 2 Transportirovka mashinalarining asosiy parametrlari
Vidio rolik
141
142
143
Tarqatma kartochkalar
Kirpechev
formulasi?
Maydalashnin
g qanday
qonunlari
bor?
Jag'li
maydalagich
nmalardan
iborat?
145
146
147
148
t — .
■
. . x A Z ^ a
149
150
Mavzu 4 Tasmali, plastinali, qovushli, vintli, rolikli, tebranuvchi,
kirkichlikonveyerlamingvazifasi, umumiy tuzilishini va ishlash prinsipini
o’rganish
Vidio rolik
151
152
153
Mavzu 5:
Bunkerlar,
zatvorlar,
tuyintirgichlami vazifasi, umumiy
tuzilishini va ishlash prinsipini o’rganish
Tarqatma kartochkalar
Slayd
Yer osti boyliklari •
•
•
•
Yer ostidan qazib olinadigan va jahon
iqtisodiyoti tomonidan o'zlashtiriladigan
biomassa va materiallar yiliga 120 mlrd.
tonnadan ortiqni tashkil qiladi va uning
faqat
• 7,5% idan ishlab chiqarish jarayonida zarur
• mahsulotlar olinadi va katta qismi chiqindi
•
holida atrof muhttga tashlanadi.
155
Xalq xo'jaligida qazilma boyliklardan fan yutuqlariga
asoslanib yangidan-yangi moddalar (ilgari neft, gaz,
ko'mirda foydalanilgan bo'lsa, hozir ulardan kimyoviy yo'l
bilan hatto oqsil moddalari ham ishlab chiqarilmoqda)
olishda foydalanilmoqda; er osti boyliklarini qidirib topish
(kosmosdan turib va boshqa metodlar yordamida)
ishlarining tezlashishi natijasida ular tezkorlik bilan
foydalanilmoqda. Natijada Yer kurrasida insoniyatning
qazilma boyliklarga bo'lgan talabi va undan foydalanishning
oshishi sayyoramiz aholisining oshishidan ortib ketmoqda.
Agar so'nggi 25 yil ichida dunyoda ko'mirga bo'lgan talab 2
marta, temir rudasiga bo'lgan talab 3 marta, neft va gazga
bo'lgan talab 6 marta, boksit 9 marta, marganes rudasi,
qalay, fosfat tuzlari qazib olish 23 marta oshgan bo'lsa,
aholining o'sishi 40% ni tashkil etgan.
CA R X I V . U Z
3. Yer osfi boyliklarini qazib olishda isrof bo'lish sabablatl!
Mineral xom-ashyoning ko'p ishlatishi, asosan, Yer sharida
aholi sonining I o'sishi va hozirgi kishilarning hilma-xil
ehtiyojlarining ortib borishi bilan bog'liqdir. Revolyusiyadan
oldingi Rossiyada asosiy foydali qazilmalarning qazib
chiqarilishi 1975 yildagi raqamlar bilan solishtirsak,
quyidagilarni ko'ramiz: shu davrda neft qazib chiqarish 40
marta, tabiiy gaz chiqarish 100 marta, ko'mir 20 marta, temir
ro'dasi 24 marta o'sdi va hokazo. So'ngi asrda erda 100 mlrd.
toshko'mir yoqilg i va havoga 3 mlrd. tonna kul chiqarildi.
Hozirda yiliga 1,5 mlrd. tonnaga yaqin katta yoqilg'i yoqilayotir.
Hozirgi vaqtda yiliga 100 mlrd. tonnaga yaqin ro'da va mineral
xom-ashyolar qazib
156
QO‘NG‘IR KO‘MIR.
Qo'ng'ir ko'nmr yoqilg'i sifatida ishlatiladi. uni
quruq haydash yo'li bilan parafin olinadi.
Qo'ng'ir komiming paydo bolishi 6070 °Cda
kislorodsiz muhitda, uncha cluiqur bolmagan
joylarda
yashaydigan anaerob bakteriyalar
ishtirokida ro‘y beradi. Qo'ng'ir
ko'inir torfdan katta zicMigi, namligining
ancha kainligi va osim- liklarning chinmay
qolgan qoldiqlanning yo'qligi bilan farq
qiladi.
Qo ng ir ko mirdauglerod niqdon ko'payib.
kisiorod kamayad).
(AB УIV/ LI 7
О zbekistonda yerosti boyliklaridan 100 dan ortig i mineral
resurslar sifatida Ishlatilib kelinmoqda. Ularning moliyaviy potensiali 3,3 trln,
yillik qazib olishning iqtisodiy ko rsatkichi 5,5 mlrd AQSH doHariga tengdir.
Shuning uchun ham mineral xom ashyo bizning asosiy boyligimiz hisoblanadi.
Ulardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish haqida О zbekiston
Respubiikasi Prezidenti I. A. Karimov o'zining «O'zbekiston XXI asr bo sag'asida:
xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» degan asarida
O'zbekiston sobiq Ittifoqning mineral xom ashyo bazasi bo lgani va undan о ta
shafqatsizlarcha — «tagi yo q bochka» kabi foydalanganliklarini alohida ta'
kidlab o'tgan. Natijada ular ekologik tizimlarning buzilishiga, • oy landshafti»ga
o xshash chiqindi moddalar tepaliklarini paydo qilishga, radioaktiv xavfli
tegralarni vujudga keltirishga sabab bo'lganini aytib o'tgan. Endilikda bunday
qayta tiklanmaydigan zaxiralardan qat iy mezon asosida foydalanish, ularni
qazib olish va qayta ishlash chog ida isrofgarchilikka yo I qo'ymaslik kerak.
Buning uchun eskirgan qayta ishlash va qazib olish uskunalarini yangi
texnologiyalar bilan almashtirish, rekonstruksiya qilish zarur. Tog -kon
sanoatining chiqindilarini о zlashtirishni yanada kengaytirish hamda buzilgan
yerlarni qayta yaroqli holga keltirish talablarini amaliy qo Hash lozim.
( A R XI V. UZ
157
Qazilma boyliklarini qam isrof bolishini yana bir yo'li
qazib olingan yoki qayta ishlangan xom ashyolarni tashishda
isrofgarchilikka kam yo'l qo'yishga erishishdir. Ma'lumki,
qazib olingan yoki qayta ishlangan xom-ashyolarni ortishda,
tushirishda, temir yo'l vagonlari va avtomobillarda tashishda
ularning ma'lum qismi nes-nobud bo'ladi. Ko'mirni, sementni,
alibasterni, oxakni ochiq vagonlarda tashishda ularning bir
qismini shamol uchirib, temir yo'lni ifloslab nes-nobud qilardi.
Nobudgarchilikka yo'l qo'ymaslik uchun ** keyingi vaqtlarda
aniq vagonlarda tashishga o'tildi.
X I V .UZ
* Qozogiston Respublikasi foydali qazilmaldr!^^ boy
bo’lib, bu yerda yonuvchi, rudali, rudasiz foydali
qazilma konlarining ko’pligi ko’p tarmoqli sanoat
korxonalarini rivojlantirishga imkon beradi Respublika
foydali qazilmalarning ko’pligi jihatidan dunyoda oldingi
o’rinlarda turadi.
• Foydali qazilmalardan ayniqsa, kimyo sanoati uchun
xom ashyolar ko’pchilikni tashkil etadi.O rganilgan yirik
fosforit konlari asosan Qoratov va Aktyubinsk viloyati
hududiga to g ri keladi. Natriy sulfat konlari Janubiy va
markaziy
^' Qozog istonda uchraydi, Yirik osh tuzi konlari ^avlodar va
Qizilorda viloyatlaridadir. Yirik kaliy ' p kpni Aktyubinsk
yaqinida topilgan.
158
Mavzu 6: Tortish organi, tayanch organlari,
yuritmalari, barabanlari, tortuvchi, og’uvchi,
to’quvchi qurilmalarini tuzilishini va ishlash
prinsipi
Ko'rgazmali qurollar
159
1С1Ч1
160
Tarqatma kartochkalar
i6i
i6i
162
Tarqatma kartochkalar
Botgan klassifikatorlarning formulasi?
w
SI Ku m bo'yicha ishlab chiqarish unumdorligi
formulasi?
163
Speratorlarning aylanish tezligi qancha?
s
Speralli klassifikatorlarning diametri qancha?
&
Speralli klassifikatorlarning uzunligi qancha?
w
S
I
Gidravlik klassifikatorlarning afzalligi haqida
gapiring?
m
Kamerali klassifikatorlarning uzunligi?
w
Kamerali klassifikatorlarning
balandligi qancha?
164
L
Mavzu 7 Konveyerlarning ish unumdorligi
165
166
Krassvor
d
167
Krassvord savollari
1.
2. Konveyerga yordamchi
mashina nma?
3. Qaysi so'z ing.tashuvchi
degan manoni bildiradi?
4.Sanoat konlarida ekskavator
orqali nma qazib olinadi?
5. Yanchishdan oldingi jarayon
nima?
6. Rudalarni sinflarga
ajratadigon jarayon nima?
168
Tarqatma kartochkalar
Bolg'achali
maydalagic
hga tarif
bering?
Yerik
maydalashn
ing
ulchami?
169
Vidio rolik
170
Mavzu 9 Taranglovchi va og’uvchi
qurilmasi tuzilishini va ishlash prinsipini
Krassvord
171
Krassvord savollari
1.
2. Maydalashda ishlatiladegan apparatkar nima deb
nomlanadi?
3. Ruda bulaklarini katta tezlik bilan harakatlanuvchi
maxsus detallar bolg'achalar zarbi tasirida qaysi
maydalagich maydalaydi?
4.Sanoat konlarida ekskavator orqali nima qazib
olinadi?
5. Foydali qazilmaning yirikligiga qarab bir yoki bir
necha elab sinflarga ajratish jarayoni nima deyiladi?
6. Rudalarni sinflarga ajratadigan jarayon nima
deyiladi?
7.Suvlarda yuvish qaysi jarayonda
amalga oshiriladi?
172
Tarqatma kartochkalar
173
Vidio roliklar
ф MKWM
ЛЕНТОЧНЫЙ
КОНВЕЙЕР
УСТРОЙСТВО И РАБОТА
Видеообюр
02:01
e
j
КОНВЕЙЕР
С МОДУЛЬНОЙ
ЛЕНТОЙ
Ч/ГТОПй/1—ТОП LA DA КПТ/
УL I rVJrH. I DU rl rADU I A
03:11
174
PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR, KASB-HUNAR TA’LIMI
BOSHQARUV HAMDA PEDAGOG KADRLARNI QAYTA ШэдН! TAYYORLASH
VA ULARNI MALAKASINI OSHIRISH INSTITUTI
100095, Toshkent sh, Olmazor tumani, Ziyo kc‘chasi, 76-uy Tel: +99871-24690-38 / Veb-sayt: www.ipitvet.uz /