EGE ÜNİVERSİTESİ
STAJ RAPORU
Staj No:2
KA Y NA K PR O SE D ÜR Ü ŞA R TN A M ES İ
(W P S ) H AZ IR LA M A S ÜR EC İ
Rapor Yazarı : İbrahim MALLI
Teslim Tarihi : 02.07.2020
Ege Üniversitesi
Makina Mühendisliği Bölümü
İzmir, Bornova
2020
EGE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
Makina Mühendisliği Bölümü
STAJ 2 RAPORU
KAYNAK PROSEDÜRÜ ŞARTNAMESİ (WPS)
HAZIRLAMA SÜRECİ
Rapor Yazarı
: İbrahim MALLI
Teslim Tarihi
: 02.07.2020
İzmir, Bornova
2020
ÖZET
KAYNAK PROSEDÜRÜ ŞARTNAMESİ (WPS) HAZIRLAMA
SÜRECİ
MALLI, İbrahim
Staj 2 Raporu
Haziran 2019, 40 sayfa
Bu çalışmada, Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS) hazırlama süreci ile ilgili
çeşitli yönetmeliklerden ve standartlardan derlenen bilgilerle bu sürecin nasıl
işlediği açıklanmaktadır. Özellikle Avrupa Standartlarında (EN) kaynak prosedürü
yeterliliği ile ilgili Uluslararası Standartlar Teşkilâtı (ISO) standartları olan ISO
15607-ISO 15614 baz alınmış ve Amerikan Kaynak Derneği (AWS), Amerikan
Makine Mühendisleri Birliği (ASME) ile Kanada Kaynak Bürosu (CWB)
tarafından yayınlanan makaleler incelenerek rapor haline getirilmiştir.
Kalite sistemleri standartları gereği sağlam ve kaliteli kaynak yapılabilmek
için bir standardizasyona ihtiyaç duyulmuştur. Bu standardizasyon süreçleri
boyunca birçok yöntem için farklı uygulamalar yapılması gerektiğinden, yaşanan
karmaşanın önüne geçebilmek adına belirli prosedürler uygulamaya konulmuştur.
Toplanan verilerden yola çıkarak nasıl bir WPS süreci izlenilmesi gerektiğini ortaya
koyan bu çalışma, verimli ve anlaşır bir WPS’nin nasıl yapılacağına dair özet
bilgiler sağlayarak iyi bir prosedür oluşturulmasına yol gösterir niteliktedir.
Anahtar Kelimeler: Kaynak, Standardizasyon, Kaynak Prosedürü
Şartnamesi (WPS), Kaynak Prosedürü Onay Kaydı (PQR/WPQR),
1
ABSTRACT
WELDING PROCEDURE SPECIFICATION (WPS) PREPARATION
PROCESS
MALLI, İbrahim
Internship 2 Report
June 2020, 40 pages
In this study, it is explained how this process works with the information
gathered from various codes and standards regarding the process of preparing
Welding Procedure Specifications (WPS). Particularly, ISO 15607-ISO 15614,
which is the International Standards Organization (ISO) standards regarding
welding procedure qualification in European Standards (EU), is based on. And
articles published by the American Welding Society (AWS), American Society of
Mechanical Engineers (ASME) and Canada Welding Bureau (CWB) have been
analyzed.
A standardization has been required to make strong and quality welding in
accordance with the quality systems standards. Since different applications must be
made for many methods during these standardization processes, certain procedures
have been implemented to prevent the confusion. This study, which shows how a
WPS process should be followed based on the data collected, provides a summary
procedure on how to make an efficient and guides the establishment of a good
procedure.
Keywords: Welding, Standardization, Welding Procedure Specification
(WPS), Welding Procedure Qualification Record (PQR/WPQR)
2
İÇİNDEKİLER
ÖZET ................................................................................................................................. 1
ABSTRACT ...................................................................................................................... 2
ŞEKİLLER TABLOSU .................................................................................................... 5
TABLOLAR LİSTESİ ..................................................................................................... 6
KISALTMALAR .............................................................................................................. 7
1
GİRİŞ .................................................................................................................. 9
1.1
Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS) .......................................................... 10
1.2
İlk Kaynak Prosedürü Şartnamesi (pWPS) ................................................... 11
1.3
Kaynakçı/Kaynak Operatörü Onay Kaydı (WQTR)..................................... 12
1.3.1
Mesleki Yeterlilik Kurumunun Ulusal Yeterlilikleri ................................ 12
1.3.2
Türkiye, Avrupa, ISO ve diğer uluslararası standartlar ............................ 13
1.4
Kaynak Prosedürü Onay Kaydı (PQR/WPQR) ............................................ 13
2
Kaynak Prosedürü Şartnamesi ve Onay Kaydı Hazırlama Sürecinde Uyulması
Gereken Genel Kurallar ............................................................................................ 16
2.1
Terimler ve Tanımlar .................................................................................... 16
2.1.1
Kaynak Prosedürü ..................................................................................... 16
2.1.2
Kaynak İşlemi ........................................................................................... 16
2.1.3
İlk Kaynak Prosedürü Şartnamesi (pWPS) ............................................... 17
2.1.4
Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS) ...................................................... 17
2.1.5
İş Talimatı ................................................................................................. 17
2.1.6
Kaynak Prosedürü Vasıflandırma Kaydı .................................................. 17
2.1.7
Kaynak Prosedürü Deneyi ........................................................................ 17
2.1.8
İmalât Öncesi Kaynak Deneyi .................................................................. 17
2.1.9
Standard Kaynak Prosedürü Şartnamesi ................................................... 17
2.1.10
Önceki Kaynak Tecrübesi......................................................................... 18
2.1.11
Deneye Tâbi Tutulmuş Sarf Kaynak Malzemesi ...................................... 18
2.1.12
Kaynak Sarf Malzemesi ............................................................................ 18
2.1.13
Esas Değişkenler ....................................................................................... 18
2.1.14
Esas Olmayan Değişkenler ....................................................................... 18
3
2.1.15
Vasıflandırma Aralığı ............................................................................... 18
2.1.16
Esas Malzeme ........................................................................................... 18
2.1.17
Deney Parçası ........................................................................................... 18
2.1.18
Deney Numunesi ...................................................................................... 18
2.1.19
Homojen Birleştirme ................................................................................ 19
2.1.20
Heterojen Birleştirme................................................................................ 19
2.1.21
Farklı Malzeme Birleştirmesi ................................................................... 19
2.1.22
Kusur......................................................................................................... 19
2.1.23
İmalâtçı ..................................................................................................... 19
2.1.24
Muayeneyi Yapan Kişi ............................................................................. 19
2.1.25
Muayene Kuruluşu.................................................................................... 19
2.1.26
Sarf Malzeme İmalâtçısı ........................................................................... 20
2.1.27
Kaynak Koordinasyon Personeli .............................................................. 20
2.1.28
Isı Girdisi .................................................................................................. 20
2.1.29
Esas Metal Kalınlığı ................................................................................. 20
2.1.30
Kaynak Metali Kalınlığı ........................................................................... 20
2.2
Kaynak Prosedürü Şartnamesi Formatı ........................................................ 20
2.3
Kaynak Prosedürü Geliştirilmesi (pWPS) ve Vasıflandırılması (WPQR).... 21
2.3.1
Bir Kaynak Prosedür Deneyini Esas Alan Vasıflandırma ........................ 22
2.3.2
Deneye Tâbi Tutulmuş Kaynak Sarf Malzemelerini Esas Alan
Vasıflandırma ........................................................................................................... 23
2.3.3
Önceki Kaynak Tecrübesini Esas Alan Vasıflandırma ............................. 23
2.3.4
Standard Bir Kaynak Prosedürünü Esas Alan Vasıflandırma................... 24
2.3.5
Bir İmalât Öncesi Kaynak Deneyini Esas Alan Vasıflandırma ................ 25
2.4
WPQR İşleminde Vasıflandırma Yöntemlerinin Karşılaştırılması............... 26
2.4.1
TS EN ISO 15610 Deneye Tabi Tutulmuş Kaynak Sarf Malzemelerini
Esas Alan Vasıflandırma .......................................................................................... 27
2.4.2
TS EN ISO 15611 Önceki Kaynak Tecrübesini Esas Alan Vasıflandırma27
2.4.3
TS EN ISO 15612 Standard Bir Kaynak Prosedürünün Uyarlanması
Vasıtasıyla Vasıflandırma ......................................................................................... 28
2.4.4
TS EN ISO 15613 İmalat Öncesi Kaynak Deneyini Esas Alan
Vasıflandırma ........................................................................................................... 28
2.4.5
TS EN ISO 15614.X Kaynak Prosedürü Deneyi ...................................... 28
3
Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS) ve Onay Kaydı (WPQR) Örnekleri...... 29
4
Sonuç ................................................................................................................ 38
Kaynakça ......................................................................................................................... 39
4
ŞEKİLLER TABLOSU
Şekil 1. pWPS, WPQR ve WPS aşamaları ............................................................. 14
Şekil 2. WPS VE WPQR standardizasyon süreci [1]............................................. 15
Şekil 3. TS EN ISO 15612 standardına göre Magmaweld Firmasına ait bir WPS
örneği [8] ............................................................................................................... 29
Şekil 4. Taslak Fotmatında bir WPS örneği .......................................................... 30
Şekil 5. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesine ait bir WPS taslak
örneği [9] ............................................................................................................... 31
Şekil 6. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesine ait bir WPQR
taslak örneği [9] .................................................................................................... 32
Şekil 7. Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından hazırlanan
WPS taslak örneği ön sayfası [4] .......................................................................... 33
Şekil 8. Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından hazırlanan
WPS taslak örneği arka sayfası [4] ....................................................................... 34
Şekil 9. Yine Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından
hazırlanan PQR taslak örneği ön sayfası [4] ........................................................ 35
Şekil 10. Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından hazırlanan
PQR taslak örneği arka sayfası [4] ....................................................................... 36
Şekil 11. Kanada Kaynak Bürosu (CWB) tarafından hazırlanan Kaynak
Prosedürü Veri Sayfası (WPDS) örneği [5] .......................................................... 37
5
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Vasıflandırma yöntemleri [1] .................................................................. 22
Tablo 2. Kaynak prosedürlerinin vasıflandırılması ve şartnamesi ile ilgili
standartların ayrıntıları [1] ................................................................................... 26
Tablo 3. Kaynak prosedürü vasıflandırmasında çeşitli aşamalar [1]................... 26
Tablo 4. WPQR İşleminde Vasıflandırma Yöntemlerinin Karşılaştırılması.......... 27
6
KISALTMALAR
Bu çalışmada kullanılan bazı kısaltmalar, açıklamaları ile aşağıda sırasıyla
sunulmuştur.
Kısaltmalar
Açıklama
WPS
Welding Procedure Specification
(Kaynak Prosedürü Şartnamesi)
CEN
Comité Européen de Normalisation
(Avrupa Standartlar Komitesi)
EN
Europeane Norm (Avrupa
Standartları)
ISO
International Organization for
Standardization (Uluslararası
Standartlar Teşkilâtı)
TS
Türk Standartları
UY
Ulusal Yeterlilik
AWS
American Welding Society
(Amerikan Kaynak Derneği)
ASME
American Society of Mechanical
Engineers (Amerikan Makine
Mühendisleri Birliği)
CWB
Canadian Welding Bureau (Kanada
Kaynak Bürosu)
CSA
Canadian Standards Association
(Kanada Standartlar Birliği)
WPDS
Welding Procedure Data Sheet
(Kaynak Prosedürü Veri Sayfası)
7
pWPS
Preliminary Welding Procedure
Specification (İlk Kaynak
Prosedürü Şartnamesi)
PQR
Procedure Qualification Record
(Prosedürü Onay Kaydı)
WPQR
Welding Procedure Qualification
Record (Kaynak Prosedürü Onay
Kaydı)
WQTR
Welder/Welding Operator
Qualification Test Record
(Kaynakçı/Kaynak Operatörü Onay
Kaydı)
8
1
GİRİŞ
Standartlar neyi nasıl yapmamız gerektiği ile ilgili bilgileri verirler. Birçok
standart başka standartlara ve bazen de yasalara dayanarak hazırlanır. Her standart
içinde konu ile ilgili temel bilgi bulunur ancak yeri geldikçe de diğer standartlara
atıf yaparak konu genişletilmektedir. Bir ürün üretim standartlarında tarif edilen
gereklilikler, o ürünün üretimi sırasında uyulması gereken minimum şartlardır
Kaynak, malzemeleri birbiri ile birleştirmek için kullanılan bir imalat
yöntemidir, genellikle metal veya termoplastik malzemeler üzerinde kullanılır.
Neredeyse her türlü metal imalatına güvenilir ve verimli bir birleştirme işlemi
sağlar. İmalatında güven ve hizmette güvenilir performans sağlamak için yapılan
faaliyetlerin koordinasyonunu gerektiren özel bir işlemdir. Kaynaklı bir bağlantının
kabul edilebilir kalite seviyesi, kaynak işlemi sırasında doğrudan giriş
parametrelerine bağlı olduğundan, kaynak çok girişli (örneğin; insan becerileri,
otomasyon seviyesi, mekanik, enerji, gaz/akı, kaynak yoğunluğu, kaynak hızı,
malzeme bileşimi, ark uzunluğu vb.) ve çok çıkışlı (örneğin; kaynak dikiş
geometrisi, kaynak dikiş kalitesi, artık gerilmeler ve ortaya çıkan geometrik
değişiklikler, metalürjik değişiklikler vb.) bir işlem olarak kabul edilir. Bununla
birlikte, bir üreticinin veya imalatçının, belirtilen parametreler içinde amaca uygun
olan kabul edilebilir bir kaynaklı bağlantı elde etmek için proses giriş
parametrelerini kontrol etmesi zor bir iştir. Müşteriler tarafından talep edilen gerekli
prosedürlere istisnadan ve geleneksel olarak yeni olan her kaynaklı imalat için
kaynak giriş parametrelerini tanımak zorunlu olmuştur. İşte bu istenilen kaliteyi
başarmak, kaynak uzmanları tarafından önceden yapılan kaynak işlemlerini örnek
alarak zaman alıcı bir deneme ve hata geliştirme çabası gerekmektedir.
Kaynakla ilgili faaliyetlerde yer alan personelin görev ve sorumlulukları
(örneğin; planlama, yürütme, denetleme ve inceleme) açıkça tanımlanmalıdır.
Kalite sistemleri standartları genellikle özel işlemlerin yazılı prosedür
şartnamelerine uygun olarak yapılmasını gerektirir. Bu nedenle, kaynak işlemleri
planlanmak, kaynak sırasındaki kalite kontrol etmek ve iyi tanımlanmış bir temel
sağlamak için Kaynak Prosedürü Şartnamesine (WPS) ihtiyaç vardır.
9
1.1 Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS)
Kaynak işlemlerinin plânlanması ve kaynak esnasında kalite kontrolünde, iyi
tanımlanmış bir esas sağlamak için Kaynak Prosedürü Şartnamelerine gerek
duyulur. Kalite sistemleri standartlarının terminolojisinde kaynak, özel bir işlem
olarak göz önüne alınır. Kalite sistem standartları çoğunlukla özel işlemlerin yazılı
prosedür şartnamelerine göre yapılmasını gerekli kılar. [1]
Kaynak Prosedürü Şartnamesi kısa adıyla Kaynak Talimatı, yönetmelik
gereksinimlerine göre sağlam ve kaliteli kaynaklar yapabilmesi için kaynakçıya
veya kaynak operatörlerine yön veren, kaynak prosedürlerini açıklayan resmi yazılı
belgedir. Belgenin amacı, tekrarlanabilir ve güvenilir kaynak tekniklerinin
kullanılması için kaynakçıları kabul edilen prosedürlere yönlendirmektir. Her bir
malzeme alaşımı ve kullanılan her bir kaynak tipi için bir WPS geliştirilmiştir.
Belirli yönetmelikler veya mühendislik toplulukları genellikle bir şirketin
WPS’sinin geliştirilmesinin arkasındaki itici güçtür.
Bu genel tanımın yanı sıra çeşitli yönetmelik ve standartlar tarafından
belirtilen tanımlar şu şekildedir:
Avrupa Standartlar Komitesi’ne (CEN) göre, eski Avrupa standardı EN
288'in yerini alan kaynak prosedürü yeterliliği ile ilgili ISO standartlarını (ISO
15607-ISO 15614) kabul etmiştir. EN ISO 15607, bir WPS'yi "6. maddede
açıklanan yöntemlerden biri tarafından onaylanmış ve üretim kaynağı sırasında
tekrarlanabilirliği sağlamak için kaynak prosedürünün gerekli değişkenlerini
sağlayan bir belge" olarak tanımlar. [2]
Amerikan Kaynak Derneği'ne (AWS) göre, bir WPS, uygun şekilde eğitilmiş
kaynakçılar tarafından tekrarlanabilirliği sağlama ve özel uygulama için gerekli
kaynak değişkenlerini ayrıntılı olarak sağlar. [3]
Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) benzer şekilde bir WPS'yi
yönetmelik gerekliliklerine göre kaynak üretimi yapmak için kaynakçıya veya
kaynak operatörüne yön veren yazılı bir belge olarak tanımlar. [4]
10
Kanada Kaynak Bürosu’na (CWB) göre, Kanada Standartlar Birliği (CSA)
Standartları W47.1, W47.2 ve W186 aracılığıyla, kaynak süpervizörüne,
kaynakçılara ve kaynak operatörlerine yön sağlamak için hem bir WPS hem de bir
Kaynak Prosedürü Veri Sayfası (WPDS) belirler. WPS, kaynak işlemi ve kaynak
yapılan malzeme gruplaması hakkında genel bilgi sağlarken, WPDS belirli kaynak
için belirli kaynak değişkenleri / parametreleri / koşulları sağlar. Tüm WPS ve
WPDS, kullanımdan önce Kanada Kaynak Bürosu tarafından bağımsız olarak
gözden geçirilmeli ve kabul edilmelidir. [5]
1.2 İlk Kaynak Prosedürü Şartnamesi (pWPS)
WPS hazırlama işlemine başlamadan önce ilk etapta, İlk Kaynak Prosedürü
Şartnamesi (pWPS) hazırlanmalıdır. İlk Kaynak Prosedürü Şartnamesi, üretici
tarafından yeterli olduğu varsayılan ama onaylanmamış geçici bir Kaynak
Prosedürü Şartnamesidir. Test yapılan parçalarının kaynağı, İlk Kaynak Prosedürü
Şartnamesine göre yapılmalıdır ve test işlemi Kaynak Prosedürü Şartnamesinin
onaylanması için gereklidir. Standart gereksinimler karşılandığında Kaynak
Prosedürü Şartnamesi, tekrarlanabilirliği olan ve belirli bir uygulama için gerekli
değişkenleri ayrıntılı olarak sağlayan bir belge haline gelir.
pWPS, test numunesinin kaynağı için bir açıklaması çalışma olarak kullanılan
ön WPS'dir. Prensip olarak, yukarıda açıklanan WPS'yle aynı şekilde hazırlanır,
ancak kaynaklı bağlantıda ve ana malzemelerde istenen malzeme özelliklerinin elde
edilmesini sağlamak için çeşitli kaynak verilerinin önceden hesaplanması gerekli
olabilir.
TR EN ISO 15607'ye göre WPS oluşturma işlemi standartlaştırılmıştır.
İmalâtçı bir pWPS hazırlamalı ve önceki imalât tecrübelerini ve genel kaynak
teknolojisi bilgi birikimini kullanarak bu pWPS’in gerçek imalât için uygulanabilir
olduğundan emin olmalıdır. [1]
11
1.3 Kaynakçı/Kaynak Operatörü Onay Kaydı (WQTR)
AWS Standart Kaynak Terim ve Tanımları göre “kaynakçı” manuel veya
yarı–otomatik olarak kaynak yapan kişi, “kaynak operatörü” ise otomatik,
mekanize veya robot kaynak ekipmanları ile adaptif (uyarlamalı) kontrol yapan kişi
olarak tanımlanır. [6]
WQTR ise kaynakçının belirli bir WPS yapmaya yetkili olduğunu belgeleyen
bir belgedir. Kaynakçıların yeterlilikleri TS EN ISO 9606.X standart serisine göre,
kaynak operatörlerinin yeterlilikleri ise TS EN ISO 14731 ve 14732 standartlarına
göre onaylanır. Bu standartlar kaynakçı sınavlarına nezaret edilmesi, ilgili tahribatlı
ve tahribatsız test sonuçlarının kontrol edilip, sonuçların uygun çıkması durumunda
ilgili kaynakçılar için kaynakçı sertifikalarının yukarıda belirtilen standartlara göre
hazırlanmasını kapsar. Kaynakçılar ilgili vasıflandırma aralıklarına göre
sertifikalandırılır. Bütün kaynakçıların ve kaynak operatörlerinin yeterlilik
onaylama kayıtları üretici firma tarafından arşivlenmelidir.
Kaynakçı/Kaynak Operatörü Onay Kaydı (WQTR), kaynakçılar ve kaynak
operatörleri sırasıyla TS EN ISO 9606 ve 14732 standartlarına göre
sertifikalandırılmış ve kaynak muayene personeli TS EN ISO 9712 standardına
göre eğitilmiş ve belgelendirilmiş olmalıdır. TS EN ISO 15607–15614
standartlarına göre Kaynak Prosedürü Şartnamesi hazırlamalı, Kaynak Prosedürü
Onay Kaydı almalı ve bu Kaynak Prosedürü Şartnamesine göre imalat yapmalıdır.
Bu prosedür bağımsız kaynakçıların veya kendisi veya kuruluşlar tarafından
belgelendirilmesi istenen kaynakçıların belgelendirilmesiyle ilgili belgelendirme
sistemi içerisinde yer alan faaliyetleri kapsar.
1.3.1 Mesleki Yeterlilik Kurumunun Ulusal Yeterlilikleri
Kaynakçı/Kaynak operatörünün aşağıda örnek olarak gösterilen standartlarda
çalışabildiği veya o seviyeye ulaşabilmek için alması gereken ulusal yeterlilik
belgelendirme sistemi içerisinde yer alan faaliyetleri kapsar.
•
11UY0010-3 Çelik Kaynakçısı Seviye 3
12
•
11UY0014-3 Alüminyum Kaynakçısı Seviye 3
•
11UY0015-4 Direnç Kaynak Ayarcısı Seviye 4
•
11UY0016-4 Kaynak Operatörü Seviye 4
•
11UY0033-3 Doğal Gaz Çelik Boru Kaynakçısı Seviye-3
•
12UY0053-3 Otomotiv Saç ve Gövde Kaynakçısı Seviye 3
•
12UY0053-4 Otomotiv Saç ve Gövde Kaynakçısı Seviye 4
1.3.2 Türkiye, Avrupa, ISO ve diğer uluslararası standartlar
Yine kaynakçı/kaynak operatörünün aşağıda örnek olarak gösterilen
standartlarda çalışabildiği veya o seviyeye ulaşabilmek için alması gereken
uluslararası standartlardaki yeterlilik belgelendirme sistemi içerisinde yer alan
faaliyetleri kapsar.
•
TS EN ISO 9606-1: Çelik Kaynakçı
•
TS EN ISO 9606-2: Alüminyum Kaynakçısı
•
ASME SEC. IX: Basınçlı Kaplar
•
AWS D17.1 Kaynakçı Belgelendirme- Havacılık
•
API 1104: Boru Hatları Kaynakçısı
•
TS EN ISO 14732: Kaynak Operatörü
1.4 Kaynak Prosedürü Onay Kaydı (PQR/WPQR)
WPS, Prosedürü Onay Kaydı (PQR) diğer adıyla Kaynak Prosedürü Onay
Kaydı (WPQR) tarafından desteklenir. WPQR, prosedürün iyi bir kaynak
üretmesini sağlamak için gerçekleştirilen ve daha titizlikle denenmiş bir test
kaynağının kaydıdır. Standartlara göre, yapılacak her kaynağın yapılan kaynak
yöntemi, malzeme grubu ve kaynak malzemesinin uyumlu olduğunu belirten ve
proje standardına uygun olarak EN veya ASME yönetmeliklerine uygun şekilde
kaynakların yapıldığını, tahribatsız ve tahribatlı testlerin yapıldığını ve sonuçların
uygun olduğunu gösteren bir belgedir. Bu nedenle, her Kaynak Prosedürü
Şartnamesi (WPS) kendisini destekleyen bir WPQR olması gereklidir.
13
Şekil 1. pWPS, WPQR ve WPS aşamaları
Bu genel tanımın yanı sıra çeşitli yönetmelik ve standartlar tarafından
belirtilen tanımlar şu şekildedir:
Avrupa Standartlar Komitesi’ne göre Kaynak Prosedürü Onay Kaydı
(WPQR) "Ön Kaynak Prosedürü Şartnamesinin vasıflandırılması için gerekli tüm
verileri içeren Kayıt" olarak tanımlar. [2]
AWS’e göre WPQR kabul edilebilir bir test kaynağı üretmek için kullanılan
kaynak değişkenlerinin kaydı ve Kaynak Prosedürü Şartnamesini nitelemek için
kaynak işlemi üzerinde yapılan testlerin sonuçları olarak tanımlar. Çelik
konstrüksiyon (inşaat mühendisliği yapıları) için AWS D1.1 yaygın olarak
kullanılan bir standarttır. Kaynak işlemlerinin onaylanması için bir ön
vasıflandırma seçeneğini (bölüm 3) veya bir vasıflandırma seçeneğini (bölüm 4)
belirtir. [3]
ASME’ye göre PQR bir prosedür yeterlilik testi kuponunun üretimi sırasında
meydana gelenleri ve bu kuponun test sonuçlarını belgelemek olarak tanımlar. PQR
asgari olarak, test kaynağının üretimi sırasında uygulanan temel prosedür onay testi
değişkenlerini ve gerekli testlerin sonuçlarını belgelemelidir. [4]
CWB’ye göre PQR, WPS’in ve WPDS'in kabulünü desteklemek için
Prosedür Onay Testinin (PQT) ve sonuçlarının kaydedilmesi gereken belge olarak
14
tanımlar. Prosedür yeterlilik testinin bir kaydı ve sonuçlar PQR’da belgelenmelidir.
Tüm PQT'lere Kanada Kaynak Bürosu bağımsız olarak tanıklık eder. [5]
İmalatçı ve eğer varsa, bir denetçi veya inceleme kuruluşu, Kaynak
Prosedürü Onay Kaydı (WPQR) ile sonuçlanan vasıflandırmayı yapacaktır. Üretici
daha sonra WPQR'yi temel alarak WPS'yi sonlandırabilir. WPS ve WPQR belgeleri
geçerlilik süresi sınırsız olup işletmeye verilen, ilgili kaynak parametrelerini
kapsayan, müşterinin kaynak prosesini doğrulayan ve garanti altına alan
belgelerdir. Bunun yanında bireysel kaynakçılar, belirtilen WPS içinde
çalışabildiklerini
ve
kanıtlanmış
yeteneğine
sahip
olduklarını
gösteren
Kaynakçı/Kaynak Operatörü Onay Kaydı (WQTR) belgelenmiş bir yeterlilik testi
ile sertifikalandırılmıştır.
Şekil 2. WPS VE WPQR standardizasyon süreci [1]
15
2
Kaynak Prosedürü Şartnamesi ve Onay Kaydı Hazırlama
Sürecinde Uyulması Gereken Genel Kurallar
Bu kurallar prosedüründe, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer
standart ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Özellikle TS EN ISO 15607
bulunan kurallar kullanılmıştır. TS EN ISO 15607 içinde atıf yapılan standart
ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskısı kullanılmıştır.
[1]
Şekil 2. Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS) süreci [7]
2.1 Terimler ve Tanımlar
TS EN ISO 15607 standartları içinde kullanılan terimlerin kısa açıklamaları
aşağıda verilmiştir. Metalik malzemeler için Kaynak Prosedür Şartnamesi ve Onay
Kaydı için standartlar gereğince yapılan açıklamalar verilmiştir.
2.1.1 Kaynak Prosedürü
Kaynak işlemi /işlemleri, malzemelere atıf, kaynak sarf malzemeleri, hazırlık,
ön ısıtma (gerekliyse), kaynak metot ve kontrolü ve kaynak sonrası ısıl işlem (konu
ile ilgili ise) ve kullanılacak gerekli teçhizat dahil, bir kaynağın yapımında takip
edilecek belirli faaliyet dizisi.
2.1.2 Kaynak İşlemi
Bu standarttaki kaynak işlemleri için EN 857-1’de verilen adlandırma ve
tarifler kullanılır. Kaynak işlemleri için EN 4063’te verilen numaralandırma sistemi
de kullanılır.
16
2.1.3 İlk Kaynak Prosedürü Şartnamesi (pWPS)
Madde 6’da tanımlanan metotlardan biri kullanılarak vasıflandırılacak
kaynak prosedürünün gerektirdiği değişkenleri ihtiva eden bir belge.
2.1.4 Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS)
Madde 6’da tanımlanan metotlardan biri kullanılarak vasıflandırılmış ve
imalât kaynağı boyunca tekrar edilebilirlikten emin olmak için istenen kaynak
prosedürü değişkenlerini sağlayan bir belge.
2.1.5 İş Talimatı
Atölyedeki doğrudan uygulama için uygun, basitleştirilmiş kaynak prosedürü
şartnamesi.
2.1.6 Kaynak Prosedürü Vasıflandırma Kaydı
Bir ilk kaynak prosedürü şartnamesinin vasıflandırılması için ihtiyaç duyulan
bütün gerekli veriden meydana gelen kayıt.
2.1.7 Kaynak Prosedürü Deneyi
Bir kaynak prosedürünün vasıflandırılması için pWPS’de belirtildiği şekilde
standartlaştırılmış bir deney parçasının yapılması ve deneye tâbi tutulması
2.1.8 İmalât Öncesi Kaynak Deneyi
Bir kaynak prosedürü deneyi gibi aynı fonksiyona sahip, ancak imalât şartlarını
temsil eden standart olmayan bir deney parçasını esas alan kaynak deneyi.
2.1.9 Standard Kaynak Prosedürü Şartnamesi
İmalâtçı ve muayeneyi yapan kişi veya kuruluş tarafından vasıflandırma ile
bağlantılı olmayan, bir kaynak prosedürü deneyi vasıtasıyla vasıflandırılmış kaynak
prosedürü şartnamesi.
Not: Bir standart kaynak prosedürü herhangi bir imalâtçı için daha sonra
kullanılabilir hale getirilebilir.
17
2.1.10 Önceki Kaynak Tecrübesi
İmalâtçı tarafından hazırlanan imalât kaynak prosedürlerinin, belirli bir süre
sonra sürekli olarak kabul edilebilir kalitede kaynaklar üretmeye yatkın olduğunun,
belgelenen deney verileri vasıtasıyla kanıtlandığı durum.
2.1.11 Deneye Tâbi Tutulmuş Sarf Kaynak Malzemesi
Kaynak sarf malzemelerinin deneyi için uygun standardlara göre deneye tabi
tutulan kaynak sarf malzemesi ve sarf malzemeleri birleşimi.
2.1.12 Kaynak Sarf Malzemesi
İlâve metaller ve yardımcı malzemeler dâhil bir kaynağın yapımında sarf
edilen malzemeler.
2.1.13 Esas Değişkenler
Vasıflandırmanın gerektirdiği kaynak şartları.
2.1.14 Esas Olmayan Değişkenler
Vasıflandırma için gerekli olmayan ancak WPS tarafından atıfta bulunulan
kaynak şartları.
2.1.15 Vasıflandırma Aralığı
Bir esas kaynak değişkeni için vasıflandırma aralığı.
2.1.16 Esas Malzeme
Kaynak vasıtasıyla birleştirilen malzeme/malzemeler.
2.1.17 Deney Parçası
Deney amacıyla kullanılan kaynaklı grup.
2.1.18 Deney Numunesi
Belirlenmiş bir tahribatlı deneyin yapılması için bir deney parçasından
kesilen parça veya kısım.
18
2.1.19 Homojen Birleştirme
Mekanik özellikler ve /veya kimyasal bileşim bakımından ciddi farklılıklar
göstermeyen kaynak metali ve esas metale sahip kaynaklı birleştirme.
Not: Esas malzemeleri aynı olan ve ilâve metal kullanılmaksızın yapılan bir
kaynaklı birleştirme homojen olarak göz önüne alınır.
2.1.20 Heterojen Birleştirme
Mekanik özellikler ve /veya kimyasal bileşim bakımından ciddî farklılıklar
gösteren kaynak metali ve esas metale sahip kaynaklı birleştirme.
2.1.21 Farklı Malzeme Birleştirmesi
Mekanik özellikler ve /veya kimyasal bileşim bakımından ciddi farklılıklar
gösteren esas metallere sahip kaynaklı birleştirme.
2.1.22 Kusur
Kaynaktaki süreksizlik veya tasarlanan geometriden sapma. Kusurlar;
çatlaklar, nüfuziyet noksanlığı, gözenek, cüruf kalıntıları vb. dir.
Not: EN 6520-1 ve EN 6520-2 kusurların ayrıntılı sıralamalarını ihtiva eder.
2.1.23 İmalâtçı
Kaynaklı imalâttan sorumlu kişi veya kuruluş.
2.1.24 Muayeneyi Yapan Kişi
Uygulanabilir standartla uygunluğun kanıtlanması için tayin edilen kişi.
2.1.25 Muayene Kuruluşu
Uygulama standardına uygunluğun kanıtlanması için tayin edilen teşkilât.
Not: Bazı durumlarda bir dış bağımsız muayene kuruluşu gerekli olabilir.
19
2.1.26 Sarf Malzeme İmalâtçısı
Sarf malzemelerini tamamıyla imal eden veya sarf malzemelerinin kalitesini
tayin eden imalâtın son kısmını yapan taraf.
2.1.27 Kaynak Koordinasyon Personeli
Eğitim, tahsil ve /veya konu ile ilgili tecrübe gibi şeyler vasıtasıyla beceri ve
bilgisi kanıtlanan, kaynak ve kaynakla ilgili faaliyetler için imalât işlemlerinde
sorumluluğa sahip personel.
2.1.28 Isı Girdisi
Kaynak sırasında, kaynak bölgesine giren enerji.
2.1.29 Esas Metal Kalınlığı
Kaynak yapılan malzemelerin anma kalınlıkları.
2.1.30 Kaynak Metali Kalınlığı
Herhangi bir kaynak yükseltisi dışındaki kaynak metali kalınlığı.
2.2 Kaynak Prosedürü Şartnamesi Formatı
prEN ISO 15609-1, EN ISO 15609-2, prEN ISO 15609-3, prEN ISO 156094 ve prEN ISO 15609-5 aşağıdaki kaynak işlemlerinin kaynak prosedürü
şartnameleri için bir format belirler:
•
Ark kaynağı,
•
Gaz kaynağı,
•
Elektron demet kaynağı
•
Lâzer demet kaynağı,
•
Direnç kaynağı.
Diğer kaynak işlemleri ve özel uygulamalar için WPS, aşağıdaki gibi özel
standartların kapsamında yer alabilir:
20
•
Saplama kaynağı için EN ISO 14555,
•
Sürtünme kaynağı için EN ISO 15620.
WPS, kaynak prosedürlerinin geliştirilmesi ve onay kaydına göre uygun bir
metot kullanarak vasıflandırılmasına kadar pWPS olarak sınıflandırılır.
2.3 Kaynak Prosedürü Geliştirilmesi (pWPS) ve Vasıflandırılması
(WPQR)
Kaynak prosedürünün vasıflandırılması, imalâttaki gerçek kaynak öncesi
yapılmalıdır.
İmalâtçı bir pWPS hazırlamalı ve önceki imalât tecrübelerini
ve genel
kaynak teknolojisi bilgi birikimini kullanarak bu pWPS’in gerçek imalât için
uygulanabilir olduğundan emin olmalıdır.
ISO 15614'te belirtilen standart WPS vasıflandırma prosedürüne ek olarak,
ISO 156xx standart serisi alternatif WPS vasıflandırma yöntemleri de sağlar.
Bunlar: Test Edilmiş Kaynak Sarf Malzemeleri (ISO 15610), Önceki Kaynak
Deneyimi (ISO 15611), Standart Kaynak Prosedürü (ISO 15612) Ve Üretim Öncesi
Kaynak Testi (ISO 15613).
Her bir pWPS, tablo 1’de sıralanan metotlardan birine göre vasıflandırılmış
WPQR’ın oluşturulması için esas olarak kullanılmalıdır.
Vasıflandırma, deney parçalarının kaynağını kapsıyorsa, bu durumda deney
parçaları pWPS’e göre kaynak edilmelidir.
WPQR, uygun standartta verilen vasıflandırmanın belirtilen aralıklarının yanı
sıra bütün değişkenleri de (esas ve esas olmayan değişkenler) kapsamalıdır. WPQR
esas alınarak, aksi istenmedikçe (Tablo 3’ye bakınız) İmalâtçının sorumluluğu
altında imalat kaynağı için WPS geliştirilir.
21
Tablo 1. Vasıflandırma yöntemleri [1]
Esas alınan metot
Uygulama
Kaynak prosedürü
deneyi
Prosedür deneyinin, birleştirme geometrisini, ön
gerilimi, gerçek kaynakların ulaşılabilirliğini yeterince
karşılamadığı her durumda uygulanabilir.
Deneye tâbi tutulmuş
kaynak sarf malzemeleri
Sarf malzemeleri kullanan kaynak prosedürleri için
uygulama sınırlandırılmıştır.
Sarf malzemelerinin deneyi, imalâtta kullanılan esas
malzemeyi kapsamalıdır.
Malzeme ve diğer parametrelerle ilgili başka sınırlamalar
EN ISO 15610 ‘da verilmiştir.
Önceki kaynak tecrübesi
Karşılaştırılabilir
hususlar,
birleştirmeler
ve
malzemelerde çok sayıda kaynak için önceden kullanılan
prosedürler için uygulama sınırlandırılmıştır. Şartlar EN
ISO 15611’de belirtilmiştir.
Standard kaynak
prosedürü
Kaynak prosedürü deneyine benzer ve sınırlandırmalar
prEN ISO 15612’de belirtilmiştir.
Üretim öncesi kaynak
testi
Prensip olarak her zaman uygulanabilir. Ancak imalât
şartları altında bir deney parçasının imalâtını gerektirir.
Seri imalât için uygundur. Şartlar, EN ISO 15613’te
belirtilmiştir.
2.3.1 Bir Kaynak Prosedür Deneyini Esas Alan Vasıflandırma
Bu metot, standartlaştırılmış bir deney parçasının kaynağı ve deneye tâbi
tutulması vasıtasıyla bir kaynak prosedürünün nasıl vasıflandırılacağını belirler.
Bir kaynak prosedürü deneyi, kaynak metalindeki ve ısıdan etkilenmiş
bölgedeki malzeme özelliklerinin kritik olduğu uygulamalar için istenebilir.
EN ISO 15614’ün farklı bölümleri, aşağıdaki kaynak işlemleri için kaynak
prosedürü deneylerini belirler:
•
Ark kaynağı,
•
Gaz kaynağı,
•
Elektron demet kaynağı
•
Lâzer demet kaynağı,
•
Direnç kaynağı.
22
Diğer kaynak işlemleri ve özel uygulamalar için kaynak prosedürü deneyleri,
aşağıdaki gibi özel standartların kapsamında da yer almış olabilir:
•
Saplama kaynağı için EN ISO 14555,
•
Sürtünme kaynağı için EN ISO 15620.
2.3.2 Deneye Tâbi Tutulmuş Kaynak Sarf Malzemelerini Esas Alan
Vasıflandırma
Bu metot, deneye tâbi tutulmuş kaynak sarf malzemeleri vasıtasıyla bir
kaynak prosedürünün nasıl vasıflandırılacağını belirler.
Bazı malzemeler ısıdan etkilenmiş bölgede önemli kötüleşme göstermez. Bu
durumda, bu vasıflandırma metodu kullanılabilir.
EN ISO 15610, aşağıdaki kaynak işlemleri için önceki kaynak tecrübesini
referans göstererek vasıflandırma metodunu belirler:
•
Ark kaynağı,
•
Gaz kaynağı,
Diğer kaynak işlemleri ve özel uygulamalar için bu metot vasıtasıyla
vasıflandırma, özel standartların kapsamında da yer almış olabilir.
2.3.3 Önceki Kaynak Tecrübesini Esas Alan Vasıflandırma
Bu metot, bir kaynak prosedürünün, önceki başarılı kaynak kabiliyetinin
gösterilmesi vasıtasıyla nasıl vasıflandırılacağını belirler.
Bir imalâtçı, söz konusu malzemeler ve birleştirme tipi için bağımsız, uygun
ve güvenilir bir dokümantasyonla ispatlayabileceği şartlarda, yapılan önceki
başarılı kaynak işlemi ile ilgili tecrübesine atıfta bulunarak vasıflandırılmış bir
pWPS’ye sahip olabilir.
Bu durumda, sadece güvenilir tecrübeye dayandığı bilinen kaynak
prosedürleri kullanılmalıdır.
23
EN ISO 15611, aşağıdaki kaynak işlemleri için önceki kaynak tecrübesini
referans göstererek vasıflandırma metodunu belirler:
•
Ark kaynağı,
•
Gaz kaynağı,
•
Elektron demet kaynağı
•
Lazer demet kaynağı,
•
Direnç kaynağı.
Diğer kaynak işlemleri ve özel uygulamalar için bu metot vasıtasıyla
vasıflandırma, aşağıdaki gibi özel standartlar vasıtasıyla da kapsanmış olabilir:
•
Saplama kaynağı için EN ISO 14555,
•
Sürtünme kaynağı için EN ISO 15620.
2.3.4 Standard Bir Kaynak Prosedürünü Esas Alan Vasıflandırma
Bu metot, standart bir kaynak prosedürünün kullanımı vasıtasıyla bir kaynak
prosedürünün nasıl vasıflandırılacağını belirler.
İmalâtçı tarafından hazırlanmış bir pWPS, bütün değişkenlerin aralıkları, izin
verilen aralıklar içinde olduğunda bir standart kaynak prosedürü vasıtasıyla
vasıflandırılır.
Bir standart kaynak prosedürü, kaynak prosedür deneyleri için EN ISO
15614’ün ilgili kısımlarına göre vasıflandırmaya dayanan bir WPS veya WPQR
formatındaki
bir
şartname
hâlinde
yayınlanmalıdır.
Standard
kaynak
prosedürlerinin yayınlanması ve tadili, ilk vasıflandırmadan sorumlu olan sınav
sorumlusu veya sınav kuruluşu tarafından yapılmalıdır.
Standart bir kaynak prosedürü uygulanması, kullanıcı tarafından istenen
şartlara da uydurulacaktır.
EN ISO 15612, aşağıdaki kaynak işlemleri için standart bir kaynak
prosedürünün kullanımı vasıtasıyla vasıflandırma metodunu belirler:
24
•
Ark kaynağı,
•
Gaz kaynağı,
•
Elektron demet kaynağı
•
Lâzer demet kaynağı,
•
Direnç kaynağı.
Diğer kaynak işlemleri ve özel uygulamalar için bu metot vasıtasıyla
vasıflandırma, özel standartların kapsamında da yer almış olabilir.
2.3.5 Bir İmalât Öncesi Kaynak Deneyini Esas Alan Vasıflandırma
Bu metot, imalât öncesi kaynak deneyleri vasıtasıyla bir kaynak
prosedürünün nasıl vasıflandırılabileceğini belirler.
Bu metot, standartlaştırılmış deney parçaları ile tekrar üretilemeyen, bileşen,
özel ön gerilim şartları, ısı birikimi gibi belirli şartlara son derece bağlı olan bazı
kaynak prosedürleri için tek güvenilir vasıflandırma metodudur.
Standartlaştırılmış parçaların şekil ve boyutları, ince boruya tutturma kaynağı
gibi kaynak edilecek birleştirmeyi yeterince temsil etmediği durumlarda, imalât
öncesi kaynak deneyi vasıtasıyla vasıflandırma uygulanabilir. Bu gibi durumlarda
imalât birleştirmesini bütün esas özellikleri ile simüle etmek için bir veya daha fazla
özel deney numunesi imal edilmelidir. Deney, imalâttan önce ve imalât esnasındaki
şartlar altında yapılmalıdır.
Deney parçasının muayene ve deneyi, prosedür deneyi için uygun standarda
göre yapılmalıdır. Ancak bu deney, söz konusu birleştirmenin doğasına göre özel
deneylerle desteklenmeye veya yer değiştirmeye ihtiyaç gösterebilir. EN ISO
15613, aşağıdaki kaynak işlemleri için imalât öncesi kaynak deneyi vasıtasıyla
vasıflandırma metodunu belirler:
•
Ark kaynağı,
•
Gaz kaynağı,
•
Elektron demet kaynağı
•
Lâzer demet kaynağı,
25
•
Direnç kaynağı.
Diğer kaynak işlemleri ve özel uygulamalar için bu metot vasıtasıyla
vasıflandırma, özel standartların kapsamında da yer almış olabilir.
Tablo 2. Kaynak prosedürlerinin vasıflandırılması ve şartnamesi ile ilgili standartların ayrıntıları [1]
Tablo 3. Kaynak prosedürü vasıflandırmasında çeşitli aşamalar [1]
Faaliyet
İlgili ekip
Sonuç
Kaynak prosedürün
geliştirilmesi
İmalâtçı
pWPS
Herhangi bir metot
vasıtasıyla
vasıflandırma
İmalâtçı ve
uygulanabildiğinde
muayeneyi yapan kişi
veya kuruluş
İlgili vasıflandırma standardını
(TS EN ISO 15610-5610, 14555,
15620) esas alan geçerli aralıkta
WPQR
Prosedürün
sonuçlandırılması
İmalâtçı
Bu WPQR’ı esas alan WPS
İmalât için
yayımlanması
İmalâtçı
WPS veya iş talimatının kopyası
2.4 WPQR İşleminde Vasıflandırma Yöntemlerinin
Karşılaştırılması
TS EN ISO 15607 standardı uyarınca, WPQR-vasıflandırma işlemlerinde
“TS EN ISO 156010–15614.X-Metalik Malzemeler İçin Kaynak Prosedürlerinin
Vasıflandırılması ve Şartnamesi” standartlar serisi kullanılır. Bu standartlar
serisindeki vasıflandırma yöntemlerinin avantaj ve dezavantajları Tablo 4’te
listelenmiştir.
26
Tablo 4. WPQR İşleminde Vasıflandırma Yöntemlerinin Karşılaştırılması
2.4.1 TS EN ISO 15610 Deneye Tabi Tutulmuş Kaynak Sarf
Malzemelerini Esas Alan Vasıflandırma
Bu standart kaynak için kullanılan dolgu ve yardımcı sarf malzemelerin
tümünü kapsamaktadır. Sınırlamaları: Malzeme kalınlığı (t) 3-40 mm arasında
olmalıdır (3 mm ≤ t ≤ 40 mm); boru kaynağı için boru çapı (D) 25 mm’den büyük
olmalıdır (D > 25 mm); köşe kaynakları için boğaz kalınlığı (a) 3 mm ve daha fazla
olmalıdır (a ≥ 3 mm); uygulanmasına izin verilen kaynak yöntemleri 111, 114, 131,
135, 136, 141, 15 ve 3; kaynak talimatları (WPS) onaylı kaynak dolgu
malzemelerinin veri sayfalarına dayandırılmalıdır ve veri sayfaları bağımsız ve
yetkili bir kurum tarafından yayımlanmış olmalıdır.
2.4.2 TS EN ISO 15611 Önceki Kaynak Tecrübesini Esas Alan
Vasıflandırma
Uygulama yapılmış olan çok sayıda kıyaslanabilir malzeme türü ve kaynaklı
bağlantı çeşidi olması şartı vardır. Kaynaklı imalatın teknik gereklerini kapsayacak
deneylerin tamamı (tahribatlı, tahribatsız, basınç, sızdırmazlık, vs.) güvenilir ve
izlenebilir bir şekilde kayıt altında olmalıdır (geriye dönük en az 1 yıl). Kaynaklı
parçaların servis koşulları altında en az 5 yıl süreyle takip edilir (aksi belirtilmedi
ise).
27
2.4.3 TS EN ISO 15612 Standard Bir Kaynak Prosedürünün
Uyarlanması Vasıtasıyla Vasıflandırma
Kaynak imalatçılarına başka firmalara ait kaynak yöntem onayı çalışmalarını
kullanabilme fırsatı verir. İmalatçı firmada TS EN ISO 14731 standardına göre
kaynak gözetim personeli bulunmalıdır. TS EN ISO 3834.X standardının ilgili
kısmının imalatçı firmada uygulanıyor olması gerekir. Kaynakçılar ve kaynak
operatörleri sırasıyla TS EN ISO 9606–X ve TS EN ISO 14732 standartlarına göre
belgeli/sertifikalı (WQTR) olmalıdır. İmalatçı firma ilgili WPQR belgesine göre
tercihen 3. taraf onayı taşıyan yeni WPS düzenlemelidir. İlgili WPQR belgesindeki
her değişiklik için yeniden vasıflandırma (kalifikasyon) işlemi yapılır ve
izlenebilirlik gerektirir.
2.4.4 TS EN ISO 15613 İmalat Öncesi Kaynak Deneyini Esas
Alan Vasıflandırma
Şekil ve ölçü bakımından TS EN ISO 15614.X standardına uygun olmayan
kaynaklı bağlantılarda kullanılır. TS EN ISO 15609.1 ve .2 standartlarına göre
pWPS hazırlığı gerekir. Burada deney parçası, imalat şartları ve diğer özel koşullar
(pozisyon, sınırlı erişim, gerilme koşulları, ısı etkileri, çentik durumu vs.) tekrar
edilebilir olarak hazırlanmalı/belirlenmelidir. Gözle muayene (%100), yüzey çatlak
muayenesi (penetrant sıvı veya manyetik partikül testleri, PT/MT), gerekirse sertlik
testi ve makro inceleme değerlendirmeler içermelidir. Test verilerini içeren bir
WPQR belgesi hazırlanmalıdır. Bu testler sadece ilgili kaynaklı bağlantıyı
vasıflandırır (kalifiye eder).
2.4.5 TS EN ISO 15614.X Kaynak Prosedürü Deneyi
Bu standart serisi malzeme guruplarına ve eritme kaynak yöntemine göre
vasıflandırmayı (kalifikasyonu) tanımlar. Vasıflandırma (kalifikasyon) için gerekli
testler (sayı, yöntem, numune alma, vs.) ön tanımlıdır. Uygulama standartlarına
bağlı olarak ek testler yapılabilir. Isı girdisi temelli yaklaşım kullanılabilir.
28
3
Kaynak Prosedürü Şartnamesi (WPS) ve Onay Kaydı (WPQR)
Örnekleri
Şekil 3. TS EN ISO 15612 standardına göre Magmaweld Firmasına ait bir WPS örneği [8]
29
Şekil 4. Taslak Fotmatında bir WPS örneği
30
Şekil 5. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesine ait bir WPS taslak örneği [9]
31
Şekil 6. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesine ait bir WPQR taslak örneği [9]
32
Şekil 7. Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından hazırlanan WPS taslak
örneği ön sayfası [4]
33
Şekil 8. Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından hazırlanan WPS taslak
örneği arka sayfası [4]
34
Şekil 9. Yine Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından hazırlanan PQR
taslak örneği ön sayfası [4]
35
Şekil 10. Amerikan Makine Mühendisleri Birliği (ASME) tarafından hazırlanan PQR taslak
örneği arka sayfası [4]
36
Şekil 11. Kanada Kaynak Bürosu (CWB) tarafından hazırlanan Kaynak Prosedürü Veri
Sayfası (WPDS) örneği [5]
37
4
Sonuç
Optimum kalitede, uluslararası geçerlilikte ve belli şartlarda tekrarlanabilir
kaynaklı imalat yapabilmek için ilgili yönetmelik uyarınca yasal zorunluluğu olan
standardizasyon süreci tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu standardizasyon sürecinde,
metal kaynak sektöründe yaygın olarak kullanılan Kaynak Prosedürü Şartnamesi
(WPS), İlk Kaynak Prosedürü Şartnamesi (pWPS), Kaynakçı/Kaynak Operatörü
Onay Kaydı (WQTR), Kaynak Prosedürü Onayı Kaydı (PQR/WPQR) gibi
standardizasyon işlemleri hakkında bilgi verilmiştir. Bu işlemlerin özellikle TS EN
ISO 15607 kapsamında nasıl yapılması gerektiğine dair açıklamalı taslaklar
gösterilmiş, uluslararası standartlardan da örnekler verilmiştir.
38
Kaynakça
[1]
Türk Standardları Enstitüsü, «Metalik malzemeler için kaynak
prosedürü şartnamesi ve vasıflandırılması -Genel kurallar,» TS EN ISO
15607, Aralık 2019.
[2]
Organization
International
for
Standardization
(ISO),
«Specification and qualification of welding procedures for metallic
materials — General rules,» ISO 15607:2019, Ekim 2019.
[3]
American Welding Society (AWS), «Structural Welding Code—
Steel,» AWS D1.1/D1.1M, Aralık 2019.
[4]
American
Society
of
Mechanical
Engineers
(ASME),
«Qualification Standard for Welding, Brazing, and Fusing Procedures;
Welders; Brazers; and Welding, Brazing, and Fusing Operators,»
ECTION IX Welding, Brazing, and Fusing Qualifications 2019 ASME
Boiler and Pressure Vessel Code An International Code, p. 29, 1
Temmuz 2019.
[5]
Canadian Welding Bureau (CWB), «Welding Procedure Guide,»
CWB Group, 2019.
[6]
American Welding Society, «Standard Welding Terms and
Definitions Including Terms for Adhesive Bonding, Brazing,Soldering,
Thermal Cutting, and Thermal Spraying,» AWS A3.0M/A3.0:2020 An
American National Standard, no. 13, 22 Eylül 2019.
39
[7]
Y. Yağan, Kaynak Talimatlarının (WPS) Hazırlanması İçin
Yöntemler, Ankara: GSI SLV-TR.
[8]
E. A. Emir ELÖVE, «Magmaweld Veri Haberleşme Sistemi ve
Dijital WPQR/WPS Çözümleri,» 10. Kaynak Teknol. Ulusal Kong. &
Sergisi, Kasım 2017.
[9]
İnşaat Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, «Çelik Yapılarda
Kaynaklı Bileşimler,» Aralık 2015.
40