Vaqt relelarining ishlash prinsiplari.
Reja:
1. Qutblangan releni tuzilishi
2. Vaqt relesini tuzilishi va ishlatilishi
3. Issiqlik relesini tuzilishi va ishlatilishi
Tayanch so‘z va iboralar: vaqt relesi, elektromagnit,
rele, tortish tavsifi,
elektron rele, fototok, ion
Vaqt relesi texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish
uchun qo‘llaniladigan
eng zarur elementlardan xisoblanadi. Bu relelar
shuningdek, komanda opparatlari va
dasturli qurilmalari texnologik jarayon davomida
operatsiyalarni boshlash va
tyxtatishni, ularni ma'lum vaqt, ya'ni optimal sikl
oraligida o‘zaro boglangan xolda
o‘tishini ta'minlaydi. Vaqt relelarining turlari juda
ko‘p, ishlash printsiplari xam
turlicha, signal kechiktirish vaqti 0,5s dan boshlab bir
necha soatlar, sutkalarni
tashkil qilishi xam mumkin. Elektromexanik vaqt
relelarini tayorlashda sinxron
dvigatellar
xamda
soat
mexanizmlaridan
foydalaniladi. Xozirgi kunda qishloq
xo‘jalik jarayonlarini avtomatlashtirishda VS-10,
MKP rusumli dasturli qurilmalar
ko‘proq uchraydi.
Avtomatik boshqarish tizimlarida signallarni vaqt
bo‘yicha kechiktirish uchun
elektromagnit (10 s. gacha kechiktirish), pnevmatik
(0,4 dan 180 s. gacha), motorli
(bir necha sekunddan 26 min.gacha) va elektron (2 s.
dan 600 s. gacha) vaqt releleri
qo‘llaniladi.
Elektron vaqt relesi oddiy relesi bo‘lib uni kirish
zanjiriga parallel qilib aktiv
qarshilik R xamda sigim S ulangan. Kontakt K
ulanganda kondensator S manfiy
kuchlanishga zaryadlanib, lampa yopiq xolda bo‘ladi
va anod zanjirida tok
bўlmaydi. Mobodo bu kontakt ajratilsa, kondensator
qarshilik R orqali razryadlanadi va setkani manfiy potentsiali kamayib anod
zanjiridagi tok ortib boradi va
elektromagnit releni ishga tushishiga olib keladi.
quyida (17.1-rasm) shu releni
sxemasi keltirilgan. Natijada kontakt ulangandan
boshlab to elektromagnit rele ishga
tushganga kadar ma'lum vaqt ytadi. Odatda vaqt aktiv
qarshilikni o‘zgarishi orqali
sozlanadi. Rele o‘zgaruvchan qarshiligi dastagidagi
strelka shkalada vaqti
sekundlarda ko‘rsatiladi.
17.1-rasm. Elektron vakt relesi sxemasi.
Masalan kondensator sigimi 6 MkF va qarshilik 2 Om
bo‘lganda RS konturini
vaqt doimiysi RC -2 105 6 10
-6
-12 c, ishga tushish vaqti esa t-4r-48c bo‘ladi.
17.2-rasmda yarimo‘tkazgichli tranzistor asosida
yig‘ilgan sodda elektron vaqt
relesi keltirilgan.
17.3-rasm. Tranzistorli elektron vaqt relesi sxemasi.
Boshlangich xolatda tranzistor VT yopiq, chunki uni
bazasida musbat
potentsial mavjud. Datchikdan signal berilishi bilanoq
UK1 tutashuvchi boshqarish
kontakti ulanadi, UK2 ajraluvchi kongtakt esa
ochiladi. Zanjir bo‘yicha kondeksator
zaryadlanishi amalga oshadi: tok manbai plyusi - S R2 - UK1 - manbaa minusi.
Kondensatorni zaryadlanishi davomida VT tranzistor
bazasidagi manfiy poteentsial
xam oshib boradi. Uni ma'lum qiymatida tranzistor
ochiladi, emitter - kollektor
orqali tok o‘tib R rele ulanadi, natijada S kondensator
darxol razryadlanadi va VT
tranzistor yopiladi. Shu tariqa R rele uziladi.