TRƯỜNG ĐẠI HỌC MỞ BAN CƠ BẢN Bộ môn Lý luận chính trị CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị GV. TS. Nguyễn Thị Hồng Phương Email: phuong.nth@ou.edu.vn 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 1 MỤC TIÊU MÔN HỌC Cung cấp cho sinh viên những tri thức lý luận về chủ nghĩa xã hội khoa học và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, về quá trình hình chủ nghĩa xã hội, sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, những vấn đề về chính trị - xã hội thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội; Vận dụng tri thức đã học vào việc đánh giá, nhận định những vấn đề chính trị - xã hội của đất nước liên quan đến chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; Nâng cao được năng lực hiểu biết thực tiễn và khả năng vận dụng các tri thức về chủ nghĩa xã hội khoa học vào việc xem xét, đánh giá những vấn đề chính trị - xã hội của đất nước liên quan đến chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam; Có kỹ năng thuyết trình, phối hợp và làm việc nhóm; Rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, có lập trường, tư tưởng chính trị vững vàng; Có niềm tin vào mục tiêu và sự thành công của công cuộc đổi mới do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo; tin tưởng con đường xã hội chủ nghĩa mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã lựa chọn. 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 2 TÓM TẮT NỘI DUNG Chương 1. Nhập môn Chủ nghĩa xã hội khoa học Chương 2. Sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân Chương 3. Chủ nghĩa xã hội và thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội Chương 4. Dân chủ xã hội và nhà nước xã hội chủ nghĩa Chương 5. Cơ cấu xã hội - giai cấp và liên minh giai cấp, tầng lớp trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội Chương 6. Vấn đề dân tộc và tôn giáo trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội Chương 7. Vấn đề gia đình trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 3 TÀI LIỆU HỌC TẬP 1. Bộ Giáo Dục và Đào tạo, (2019), Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học, Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị, Nxb. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội; 2. Bộ Giáo Dục và Đào tạo, (2019), Giáo trình Triết học Mác - Lênin, Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị, Nxb. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội; 3. Bộ Giáo Dục và Đào tạo, (2019), Giáo trình Kinh tế chính trị Mác - Lênin, Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị, Nxb. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội; 4. Bộ Giáo Dục và Đào tạo, (2010), Giáo trình Những Nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội; 5. Các tài liệu bổ sung khác. 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 4 YÊU CẦU ĐỐI VỚI NGƯỜI HỌC • Qui định về tham dự lớp học • Sinh viên có trách nhiệm tham dự đầy đủ các buổi học. Trong trường hợp phải nghỉ học do lý do bất khả kháng thì phải có giấy tờ chứng minh đầy đủ và hợp lý; • Sinh viên vắng quá 3 buổi học dù có lý do hay không có lý do đều bị coi như không hoàn thành học phần và phải đăng ký học lại vào học kỳ sau; • Qui định về hành vi trong lớp học • Học phần được thực hiện trên nguyên tắc tôn trọng người học và người dạy. Mọi hành vi làm ảnh hưởng đến quá trình dạy và học đều bị nghiêm cấm; • Học viên phải đi học đúng giờ qui định. Học viên đi trễ quá 5 phút sau khi giờ học bắt đầu sẽ không được tham dự buổi học; 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 5 YÊU CẦU ĐỐI VỚI NGƯỜI HỌC • Tuyệt đối không làm ồn, gây ảnh hưởng đến người khác trong quá trình học; • Tuyệt đối không được ăn uống, nhai kẹo cao su, sử dụng các thiết bị như điện thoại, máy nghe nhạc trong giờ học; • Máy tính xách tay, máy tính bảng chỉ được sử dụng cho mục đích ghi chép bài giảng, tính toán phục vụ bài giảng, bài tập; tuyệt đối không dùng vào việc khác; • Học viên vi phạm các qui định trên sẽ bị mời ra khỏi lớp và bị coi là vắng buổi học đó; • Qui định về học vụ • Các vấn đề liên quan đến xin bảo lưu điểm, khiếu nại điểm, chấm phúc khảo, kỷ luật thi cử được thực hiện theo qui chế học vụ của trường Đại học Mở. 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 6 QUY ĐỊNH CỦA MÔN HỌC - Nghiên cứu giáo trình, chuẩn bị các ý kiến thảo luận; đọc và sưu tầm các tư liệu có liên quan đến nội dung của môn học. - Tham dự đầy đủ, tích cực việc lên lớp, thảo luận, thi, kiểm tra theo quy định. - Quy định về nộp bài tập, bài kiểm tra: sinh viên nộp bài tập được giao đúng hạn và có mặt đúng giờ quy định để làm bài kiểm tra. - Quy định về cấm thi: vắng quá 20% buổi học sẽ bị cấm thi (theo Quy chế đào tạo ĐH hệ chính quy). - Nội quy lớp học: tuân theo nội quy của Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh (Ban hành kèm theo Quyết định số 1090/QĐ-ĐHM ngày 26/12/2011 của Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh). 6/7/2023 THMLN - Chương 1 - Khái luận về triết học 7 HÌNH THỨC ĐÁNH GIÁ Thành phần đánh giá Chuyên cần Thuyết trình nhóm 6/7/2023 Bài đánh giá - Đi học đầy đủ - Tham gia phát biểu trong lớp, thảo luận nhóm - Tham gia hoạt động trên LMS - Nội dung, hình thức, cấu trúc chủ đề thuyết trình Năng lực tư duy phản biện, sáng tạo Kỹ năng thuyết trình PP làm việc nhóm và đóng góp các thành viên trong nhóm, thực hiện đúng thời gian quy định Đánh giá giữa kỳ - Hình thức trắc nghiệm khách quan từ 20 – 30 câu hoặc tự luận Đánh giá cuối kỳ - Hình thức: 40 câu trắc nghiệm - Thời gian: 60 phút - Được sử dụng tài liệu Tổng cộng Thời điểm Tỷ lệ Mỗi buổi học 10% Từ buổi thứ 2 – buổi 6 10% Buổi 6 20% Theo lịch thi của Nhà trường 60% 100% 8 Chương 1 NHẬP MÔN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 9 KẾT CẤU CHƯƠNG I Mở đầu I. Sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học II. Các giai đoạn phát triển cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học III. Đối tượng, phương pháp và ý nghĩa của việc nghiên cứu chủ nghĩa xã hội khoa học Kết luận 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 10 I. SỰ RA ĐỜI CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Khái niệm Chủ nghĩa xã hội và Chủ nghĩa xã hội khoa học a) Khái niệm Chủ nghĩa xã hội 1. Là một phong trào thực tiễn, phong trào đấu tranh của nhân dân lao động chống lại áp bức, bất công, chống các giai cấp thống trị CHỦ NGHĨA XÃ HỘI (Socialism) 2. Là một trào lưu tư tưởng, lý luận phản ánh lý tưởng giải phóng nhân dân lao động khỏi áp bức, bóc lột, bất công 3. Là một khoa học (Chủ nghĩa xã hội khoa học) về sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân 4. Là một chế độ xã hội tốt đẹp, giai đoạn đầu của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 11 1. Khái niệm Chủ nghĩa xã hội và Chủ nghĩa xã hội khoa học b) Khái niệm Chủ nghĩa xã hội khoa học - Theo nghĩa rộng: Chủ nghĩa xã hội khoa học là toàn bộ chủ nghĩa Mác – Lênin, học thuyết luận giải trên các góc độ triết học, kinh tế và chính trị - xã hội về sự chuyển biến tất yếu của xã hội loài người từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa cộng sản - Theo nghĩa hẹp: Chủ nghĩa xã hội khoa học là một trong ba bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác – Lênin, là hệ thống lý luận chính trị - xã hội của chủ nghĩa Mác – Lênin 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 12 2. Hoàn cảnh lịch sử ra đời Chủ nghĩa xã hội khoa học a) Điều kiện kinh tế - xã hội - Những năm 40 của thế kỷ 19, cách mạng công nghiệp làm cho phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa phát triển. Những mâu thuẫn của chủ nghĩa tư bản đã bắt đầu bộc lộ ngày càng gay gắt, nhất là mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất - Quá trình phát triển, xuất hiện hai giai cấp đối lập nhau là công nhân (vô sản) và tư sản, dẫn đến cuộc đấu tranh của giai cấp vô sản chống lại sự thống trị, áp bức của giai cấp tư sản - Sự lớn mạnh của phong trào công nhân đòi hỏi phải có một hệ thống lý luận dẫn đường 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 13 Máy hơi nước, biểu tượng của cách mạng công nghiệp lần thứ nhất ! 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 14 b) Tiền đề khoa học tự nhiên và tư tưởng, lý luận - Tiền đề khoa học tự nhiên là: + Học thuyết tiến hóa + Định luật Bảo toàn và chuyển hóa năng lượng + Học thuyết tế bào => Cơ sở khoa học hình thành tư duy biện chứng, tính thống nhất, tính vật chất, tính vận động phát triển không ngừng của thế giới, và là cơ sở đấu tranh với quan điểm duy tâm, tôn giáo, tư duy siêu hình trong các nghiên cứu khoa học 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 15 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 16 - Tiền đề về tư tưởng, lý luận: + Triết học cổ điển Đức (Ph.Hêghen, L.Phoiơbắc) + Kinh tế - chính trị học cổ điển Anh (A.Smith, D.Ricácđô) + Chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán Anh – Pháp (Henry Xanhximông, Sáclơ Phuriê, Robert Ôoen) 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 17 Triết học cổ điển Đức (Ph.Hêghen, L.Phoiơbắc) Theo Feuerbach, bản chất của thế giới là vật chất, giới tự nhiên không hề phụ thuộc vào con người, không do một ai sáng tạo ra và không ai có thể tiêu diệt được. 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 18 3. Vai trò của C.Mác và Ph.Ăngghen a) Sự chuyển biến lập trường triết học và lập trường chính trị - Trước năm 1842, C.Mác và Ph.Ăngghen là thành viên tích cực của phái Hê ghen trẻ, với lập trường triết học duy tâm và lập trường chính trị dân chủ tư sản - Từ năm 1842 đến 1848, C.Mác và Ph.Ăngghen vừa tham gia nghiên cứu khoa học, vừa hoạt động thực tiễn, tự chuyển biến từ lập trường triết học duy tâm sang duy vật biện chứng, từ lập trường chính trị dân chủ tư sản (tư sản cấp tiến) sang cộng sản chủ nghĩa (giai cấp công nhân) 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 19 b) Ba phát kiến vĩ đại của C.Mác và Ph.Ăngghen - Chủ nghĩa duy vật lịch sử - Học thuyết về giá trị thặng dư - Học thuyết về sứ mệnh lịch sử toàn thế giới của GCCN => Ba phát kiến này là cốt lõi để C.Mác và Ph.Ăngghen xây dựng học thuyết Mác nói chung, chủ nghĩa xã hội khoa học nói riêng 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 20 c) Tác phẩm: Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, đánh dấu sự ra đời của Chủ nghĩa xã hội khoa học - Được sự ủy nhiệm của những người cộng sản và quốc tế của tổ chức “Đồng minh những người Cộng sản”, C.Mác và Ph.Ăngghen soạn thảo tác phẩm này, tháng 02/1848 - Tác phẩm: Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản đã nêu ra, phân tích một cách có hệ thống lịch sử và logic, hoàn chỉnh những vấn đề cơ bản nhất, đầy đủ, súc tích, chặt chẽ những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 21 - Những luận điểm cơ bản của chủ nghĩa xã hội khoa học, tác phẩm: “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản” đề cập: + Tính tất yếu của cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp công nhân chống giai cấp tư sản, thành lập Đảng Cộng sản + Tính tất yếu sụp đổ của chủ nghĩa tư bản và sự thắng lợi của chủ nghĩa cộng sản + Sứ mệnh thủ tiêu chủ nghĩa tư bản và xây dựng chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản của giai cấp công nhân + Liên minh giai cấp, tầng lớp… 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 22 II. CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. C.Mác và Ph.Ăngghen phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học a) Thời kỳ từ 1848 đến Công xã Pari (1871) b) Thời kỳ sau Công xã Pari đến 1895 2. V.I.Lênin vận dụng và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiện mới a) Thời kỳ trước Cách mạng Tháng Mười Nga b) Thời kỳ sau Cách mạng Tháng Mười Nga 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 23 3. Sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa xã hội khoa học từ sau khi V.I.Lênin qua đời đến nay - Liên Xô và các nước Đông Âu (1924 – 1991) - Trung Quốc - Lào - Cu Ba - Các Đảng Cộng sản và Công nhân quốc tế 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 24 4. Đảng Cộng sản Việt Nam bảo vệ và phát triển sáng tạo chủ nghĩa xã hội khoa học - Những đóng góp, bổ sung, phát triển, vận dụng sáng tạo chủ nghĩa xã hội khoa học trên một số vấn đề cơ bản: + Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội… + Kết hợp đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị… + Xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa + Phát huy dân chủ, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN + Mở rộng và phát huy khối đại đoàn kết dân tộc + Mở rộng quan hệ đối ngoại… + Giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của ĐCS Việt Nam 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 25 - Năm bài học lớn sau hơn 30 năm đổi mới góp phần phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học: + Đổi mới phải chủ động, không ngừng sáng tạo…. + Đổi mới phải luôn luôn quán triệt quan điểm “dân là gốc”… + Đổi mới phải toàn diện, đồng bộ… + Phải đặt lợi ích quốc gia – dân tộc lên trên hết… + Thường xuyên tự đổi mới, tự chỉnh đốn, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng… 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 26 III. ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP VÀ Ý NGHĨA CỦA VIỆC NGHIÊN CỨU CHỦ NGHĨA XÃ HỘI KHOA HỌC 1. Đối tượng nghiên cứu của Chủ nghĩa xã hội khoa học - Đối tượng nghiên cứu của chủ nghĩa xã hội khoa học: Là những quy luật, tính quy luật chính trị - xã hội của quá trình phát sinh, hình thàn và phát triển của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa mà giai đoạn thấp là chủ nghĩa xã hội; những nguyên tắc cơ bản, những điều kiện, những con đường và hình thức, phương pháp đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân la động nhằm hiện thực hóa sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội v chủ nghĩa cộng sản 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 27 - Vì sao chủ nghĩa xã hội khoa học lại có đối tượng như trên? + Mỗi khoa học đều có đối tượng nghiên cứu riêng là những quy luật, tính quy luật của khách thể của nó + Khách thể của các môn khoa học xã hội và nhân văn là lĩnh vực chính trị - xã hội + Chủ nghĩa Mác - Lênin gồm 3 bộ phận, nhưng mỗi bộ phận cũng có đối tượng riêng (góc độ nghiên cứu riêng) 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 28 + Nghiên cứu những quy luật, tính quy luật chính trị - xã hội của quá trình phát sinh, hình thành và phát triển của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa mà giai đoạn thấp là chủ nghĩa xã hội + Nghiên cứu những nguyên tắc cơ bản, những điều kiện, những con đường và hình thức, phương pháp đấu tranh cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, nhằm hiện thực hóa sự chuyển biến từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản + Đấu tranh, phê phán những trào lưu tư tưởng chống cộng, chống chủ nghĩa xã hội, bảo vệ sự trong sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin và những thành quả cách mạng 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 29 2. Phương pháp nghiên cứu của Chủ nghĩa xã hội khoa học - Chủ nghĩa xã hội sử dụng phương pháp luận chung nhất của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử - Phương pháp nghiên cứu: + Phương pháp kết hợp lôgic và lịch sử + Phương pháp khảo sát và phân tích về mặt chính trị - xã hội dựa trên các điều kiện kinh tế - xã hội cụ thể + Phương pháp so sánh + Phương pháp có tính chất liên ngành 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 30 3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu Chủ nghĩa xã hội khoa học - Về mặt lý luận: + Trang bị nhận thức chính trị - xã hội và phương pháp luận khoa học cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động… + Định hướng chính trị - xã hội cho hoạt động thực tiễn của Đảng Cộng sản, Nhà nước xã hội chủ nghĩa và nhân dân trong xây dựng chủ nghĩa xã hội + Trang bị căn cứ khoa học để phân tích, đấu tranh chống lại nhận thức sai lệch, sự chống phá của bọn phản động 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 31 - Về mặt thực tiễn: + Cơ sở lý luận khoa học để nhận thức, đánh giá đúng thực chất, nguyên nhân, sai lầm khuyết điểm, dẫn đến sự sụp đổ chủ nghĩa xã hội hiện thực trên thế giới, từ đó xây dựng niềm tin vao con đường xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam + Cơ sở lý luận khoa học để nhận thức, vận dụng, quán triệt quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước ta hiện nay; nhận thức những thuận lợi, khó khan của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 32 KẾT LUẬN 1. Chủ nghĩa xã hội khoa học là một trong ba bộ phận hợp thành chủ nghĩa Mác – Lênin, có quá trình hình thành và phát triển gắn với những điều kiện lịch sử và công lao to lớn của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, các Đảng Cộng sản, trong đó có Đảng Cộng sản Việt Nam 2. Học tập, nghiên cứu Chủ nghĩa xã hội khoa học có ý nghĩa to lớn trong đời sống chính trị - xã hội của con người nói chung, ở Việt Nam hiện nay nói riêng 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 33 CÂU HỎI ÔN TẬP • 1. Hoàn cảnh lịch sử và vai trò của C.Mác - Ph.Ăngghen trong quá trình hình thành chủ nghĩa xã hội khoa học? • 2. V.I.Lênin bảo vệ và phát triển chủ nghĩa xã hội khoa học trong điều kiện mới? • 3. Đối tượng nghiên cứu của chủ nghĩa xã hội khoa học? • 4. Đảng Cộng sản Việt Nam bảo vệ và phát triển sáng tạo chủ nghĩa xã hội khoa học? 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 34 TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1. Tài liệu bắt buộc: Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học, Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị, Nhà xuất bản Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội, 2019. 2. Tài liệu tham khảo: Cuối chương 1, Giáo trình Chủ nghĩa xã hội khoa học, Dành cho bậc đại học – không chuyên lý luận chính trị, Nhà xuất bản Bộ Giáo dục và Đào tạo, Hà Nội 2019 6/7/2023 CNXHKH - Chương 1 - Nhập môn CNXHKH 35