Toshkent axborot texnologiyalar
universiteti Farg’ona filiali
681.22 – guruh talabasi Abdumajitov
Muhammadjon Isroiljon o’g’lining
Dinshunoslik fanidan seminar
mashg’uloti.
ДИНШУНОСЛИК ФАНИГА КИРИШ
Режа:
1.Диншунослик фанининг мақсад ва вазифалари ҳамда
бошқа соҳалар билан боғлиқлиги.
2.Дин ва диншунослик атамаларининг таърифи.
3.Диннинг жамиятдаги функциялари.
4.Динларни таснифлаш.
1. Диншунослик фанининг мақсади ва вазифалари:
Диншунослик фани динни ўрганиш ва аниқлаш,
мусулмонларнинг диний масалалар бўйича маслаҳат
бериш, динга хизмат қилиш, фикҳ, таҳорат, намоз, рўза,
закот ва ҳаж йўлида хизмат қилишни ўрганишни ўз ичига
олади. Бу фанни ўқитувчилар диний маълумотларни ўқитиш
ва шу маълумотларни жамиятга ўтказиш мақсадини
кўрсатади. Диншунослик фани араб тилидаги
маълумотларни ўрганиш, таъриф қилиш, мусулмонларнинг
диний масалалар бўйича маслаҳат бериш ва диний
масалалар тўғрисидаги кутуб ва мақолаларни ўқишни ўз
ичига олади.
Диншунослик фани бошқа соҳалар билан ҳам боғлиқ.
Масалан, ушбу фан жамиятнинг диний ҳаётига ўз қандай
таъсир қиладиганлигини ўрганиб, диний тарриқаларни
таҳлил қилишни ўз ичига олади.
2. Дин ва диншунослик атамалари:
Дин, танишлигимбўйича, инсоннинг бошқа жанлар ва
муҳитдаги объектларга қарши мунозара қилиш ва
муаммоларнинг ҳал этилиши учун ҳаракат қилиши мақсади
билан боғлиқ бўлади. Дин айни ҳолда, инсоннинг
табиатига, жамиятга, афзалликларга, хулқу ҳаётига,
аҳлийатга, ахлоқга, маънавийликга ва умр-мавзууга таъсир
қиладиган маълумотлар ва маънавий аҳамиятлар
тўғрисидаги маълумотлар тўпламидир.
Диншунослик атамалари, диннинг таҳлил ва изучениесига
ёрдам берадиган маълумотлар тўпламидир. Масалан,
диншунослик атамалари олдинги ва жорий фикҳ
мавзуларини ўрганиш, диннинг тарихий тартиби ва тарихи
мақомлари, диний масалаларга ёрдам бериш учун
ижтимоий муносабатлар ва ҳокимиятларнинг диний
савдолари, жамиятда диннинг аҳамияти ва бошқа
масалаларни ўрганишни ўз ичига олади.
3. Диннинг жамиятдаги функциялари:
Дин, инсонларнинг маънавий ва ижтимоий ҳаётига қарши
таъсир қиладиган маълумотлар тўпламидир. Унинг
жамиятдаги функциялари ўзгаришса, бундай ўзгаришлар
жамиятнинг нафақат маънавий-маърифий баландлигига,
балки ижтимоий-иқтисодий баландлигига ҳам таъсир
қилади. Диннинг жамиятдаги функциялари ёрдамчи ва
моҳиятлик бўлишларида, масалан:
- Маънавий тарбия: Дин, инсонларнинг маънавий ва этик
муаммоларига қарши таъсир қилади. Динни билган
инсонлар олдингида яхшиликни, тинчликни, солидарликни,
қадр-қимматни, ташвишсизликни ва бошқа
маънавийхусусиятларни органиш ва уларни амалга ошириш
учун ёрдам беради.
- Иқтисоди тарбия: Диннинг ижтимоий аҳамияти ва
иқтисодий манфаатлари ҳам катта. Масалан, закот ва
хайрият тўловлари инсонларнинг аҳолига кўмак қилиш,
факирларга ёрдам бериш ва жамиятнинг иқтисодий
ҳолатини яхшилаштириш учун ёрдам беради.
- Ижтимоий ҳамкорлик: Дин, инсонларнинг ижтимоий
муносабатларига қарши таъсир қилади. Диний масалалар
ҳақида мунозаралар ва маслаҳатлар жамиятни ўзаро
иштирок этиш, инсонларнинг бошқа динлар ва мазҳабларга
мундарижа кўрмаслигини ўрганишда ёрдам беради.
- Мирас, ҳуқуқ ва муносабатлар: Дин, инсонларнинг мирас,
ҳуқуқ ва муносабатларига қарши таъсир қилади. Диний
маълумотлар орқали, инсонлар мирас ва ҳуқуқни таҳлил
қилади ва муносабатларни яхшилаштириш учун ёрдам
беради.
4. Динларни таснифлаш.
1. Абраҳамий мазҳаблар: Ислом, Юдаизм ва Xристиянлик
абраҳамий мазҳаблари деб юритилади. Улар бирор тарихий
шахс Абраҳамга муҳассас бўлади. Бу мазҳабларнинг
барчаси муҳаммадий мазҳаблардан олдин келган.
2. Муҳаммадий мазҳаблар: Ислом муҳаммадий мазҳаби
деб юритилади. Унда Ислом дини мақсадлари ва
таълимлари, фикҳ, таҳорат, намоз, рўза, закот ва ҳаж
йўлидаги хизматлар жойлашади. Муҳаммадий
мазҳабларнинг бирори Шиалар мазҳаби бўлади.
3. Мажусий мазҳаблар: Мажусий мазҳабларнинг бошлиғи,
Зороастризм дини бўлади. Унда олаётган маълумотлар
тузувчилари, оглимшилар ва фармоишчиларнинг
маълумотлари жойлашади.
4. Индуизм: Индуизм,ҳинд мазҳаби деб юритилади. Унда
йўқлиқ, философия, духовий тарбия, шахсий маънавийлик
ва бошқа масалалар жойлашади. Индуизмда ҳиндуларнинг
жанжал китобу Ведалар бўлиб, унда руҳоний маънавийлик,
инсоннинг мақсади ва жонсизлик масалалари муҳокама
қилинади.
5. Буддизм: Буддизм Будда деб юритилади. Унда шахсий
маънавийлик, зарарсизлик, эркинлик ва маслаҳатгўйлик
масалалари муҳокама қилинади. Буддизмда қадимги Будда
назарийаси, шариат, намоз ва бошқа исломий амаллар йўқ.
Буддизмда оммавий жамиятни биргаликка келтириш,
маънавий тарбия, тинчлик, солидарлик ва бошқа мақсадлар
кўрсатилади.
Ушбу мазҳабларнинг ҳар бири ўзидаги муносабатларга эга
бўлиб, жамиятнинг мақсадлари, муҳити ва тарихи шартлари
бўйича ўзаро таъсир кўрсатади. Динларни таснифлашда
унинг жамиятга, инсонларга ва муҳитга таъсирини тушуниш
ва унинг мақсадларини ёритиш мавжуд.
DАVLАT VА DIN MUNOSАBАTI
Reja:
1.Davlat va din munosabatlari.
2.Davlatning din sohasidagi siyosati.
3.Oʼzbekistonda davlat va diniy tashkilotlar oʼrtasidagi
munosabatlar
4. Oʼzbekistonda diniy konfessiyalar faoliyati va diniy
bagʼrikenglik
1. Davlat va din munosabatlari:
Davlat va din munosabatlari har bir mamlakatda muhim masala
sifatida koʼrsatiladi. Din tarixi mezonlarda davlat uyushmasining
bir qismi boʼlib kelgan, bir necha mamlakatlarda din davlatning
resmi dini boʼlib, boshqa mamlakatlarda erkinlik masalasi
tushungan. Ushbu munosabatlar din tarixida muxim masalalar
boʼlib kelgan, masalan, diniy kengashlar, tahdidlar, davlatning
diniy siyosati va boshqalar.
2. Davlatning din sohasidagi siyosati:
Davlatning din sohasidagi siyosati asosan uning maqsadi, milliy
va diniy munosabatlarni tinchlik va birlikda sodda qilishga amal
qilishdir. Davlatning din sohasidagi siyosati bir necha masalani
ohanga keltiradi, masalan, diniy tashkilotlarning faoliyati, diniy
madaniyat, diniy taʼlim, diniy boshqaruv, diniy markazlar va
boshqalar.
3. Oʼzbekistonda davlat va diniy tashkilotlar oʼrtasidagi
munosabatlar:
Oʼzbekistonda davlat va diniy tashkilotlar oʼrtasidagi
munosabatlar Konstitutsiyada belgilangan. Diniy tashkilotlar
ham koʼpayishgan mamlakat masalasi boʼlib, ular faoliyatlarini
oliy maqsadlarga ega boʼlgan davlat organlari bilan birgalikda
amalga oshiradi. Oʼzbekistonning davlat va din munosabatlarida
erkinlik, tolerantlik va birlikga kelishuv masalalari muhim rol
oynaydi.
4. Oʼzbekistonda diniy konfessiyalar faoliyati va diniy
bagʼrikenglik:
Oʼzbekistonda resmiy maʼlumotlarga koʼra, yoʼllar markazida
hozirgi kunda 16 ta diniy konfessiya faoliyat yuritmoqda. Diniy
konfessiyalarning faoliyati, masalan,dinarxoniyaning
boshqaruvi, diniy taʼlim, diniy markazlar va boshqalar davlat
tomonidan taʼminlanadi. Oʼzbekistonda diniy bagʼrikenglik
masalasi quyidagi shaklda muhokama qilinadi: bir tomondan,
davlat tomonidan mustaqillik va erkinlik muhofazasi, boshqa
tomondan, diniy tashkilotlarning oʼzaro munosabatlarida
mehnat koʼrsatilishi va birlikda tinchlik mavzularida ishlash.
Oʼzbekistonning diniy bagʼrikenglik masalasida erkinlik,
tolerantlik va birlikga kelishuv muhim rol oynaydi. Davlat
tomonidan qabul qilingan qonunlar va amaldagi ishlar diniy
tashkilotlar uchun mehrli va meʼyoriy rejalarni taʼminlash uchun
tuzilgan. Ularning faoliyati davlat tomonidan resmi nazorat va
tahlil qilinadi. Diniy bagʼrikenglik masalasida oʼzbek xalqi
oʼzidagi millatiy mehribonligi bilan aloqador boʼlib, diniy
tashkilotlarning meʼyoriy tashkilotlar va boshqa tashkilotlar
bilan oʼzaro munosabatlarini tinchlik va birlikda sodda qilish
uchun mehnat koʼrsatiladi.
Oʼzbekistonda diniy bagʼrikenglikni taʼminlash uchun hamma
diniy tashkilotlar resmi tarzda toʼgʼri va yordamchi maqsadlar
bilan ishlaydi. Shuningdek, diniy tashkilotlar taraqqiyot, fikr,
iqtisodiyot va sport sohasida ham ish bajarishadi. Oʼzbekistonda
diniy tashkilotlar faoliyatini shariatga muvofiq amalga oshiradi
va ularning ishlari davlat tomonidan resmi nazorat ostida
bajariladi.
Oʼzbekistonda diniy konfessiyalarning faoliyati davlatning diniy
bagʼrikenglik masalasini taʼminlash uchun muhim ahamiyatga
ega. Diniy tashkilotlar va davlat hamqadamligi orqali, oʼzbek
xalqi tinchlik, erkinlik va birlikda yoshirishning munosabatlarida
muvaffaqiyatli ishlaydi. Davlatning resmi dini Islom dini,
shuningdek, xalq dinlari orasida meʼyoriy munosabatlarni
tinchlik va birlikda yoshirish maqsadida koʼp yillardan beri
ishlaydi. Diniy maʼrifatlar tashkil etib, diniy taʼlim muassas
ВИЖДОН ЭРКИНЛИГИНИНГ ХАЛҚАРО МЕЪЁРИЙХУҚУҚИЙ АСОСЛАРИ
Режа:
1. Виждон эркинлиги тўғрисидаги тушунчалар.
2. Виждон эркинлигини Ўзбекистонда амалга оширилиши.
3.“Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги
қонунда динга, диний ташкилотларга ва диндорларга
муносабат.
4. Диннинг давлатдан ажралганлиги
1. Виждон эркинлиги тўғрисидаги тушунчалар:
Виждон эркинлиги адамнинг ўзига маълум бўлган диний,
фикрий, маърифий ва бошқа ишларда танлов қилиш ҳақи,
шу жумладан, диний маълумотларни ўрганиш, айтиш,
маърифат ўзгартириш, диний ижтимоий-сиёсий
масалаларда иштирок этадиганда ёки этмаса бўладиганда
ҳам таъминланади. Виждон эркинлиги ҳамма инсонларга
таъминланган асосий хуқуқлардан бири бўлиб, шу хуқуқни
бажариш ҳар бир инсоннингзотидаги маълумотларга, иш
фаолиятига, ижтимоий ҳаётга, диний маълумотларга ҳамда
танловларга таъсир этади.
2. Виждон эркинлигини Ўзбекистонда амалга оширилиши:
Ўзбекистон Республикаси Конституциясида анча юрт тарихи
мезонлардаги тушунчаларга асосланган виждон эркинлиги
маълумотлари келтирилган. Ўзбекистонда барча инсонлар
виждон эркинлиги муносабатида таъминланади. Диний
ташкилотлар ва диндорлар виждон эркинлигининг
муносабатида ўз ваколатларини ўтажриш, диний
маълумотларни ўрганиш, айтиш, маърифат ўзгартириш,
диний ижтимоий-сиёсий масалаларда иштирок этадиганда
ёки этмаса бўладиганда ҳам таъминланади. Ўзбекистонда
виждон эркинлигининг таъминланиши давлат қонунлари,
шу жумладан, "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар
тўғрисида"ги қонун билан таъминланади.
3. “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги
қонунда динга, диний ташкилотларга ва диндорларга
муносабат:
“Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги
қонунда динга, диний ташкилотларга ва диндорларга
муносабатга оид чекловлар мавжуд. Бу чекловларга кўра,
диний ташкилотлар ва диндорлар ўзларини ташкил
этадиганда, шунинг кўринишини ўзига маълум қилиши ва
диний маълумотларни ўрганиш, айтиш, маърифат
ўзгартириш, диний ижтимоий-сиёсий масалаларда иштирок
этадиганда ёки этмаса бўладиганда виждон эркинлигининг
таъминоти маълум бўлиб, диний ташкилотларга ёки
диндорларга ҳар хилтурдаги маълумотларни ўқиш,
ўрганиш, ёзиш, шу жумладан, диний китоблар, устозлик ва
мурожаатлар мавзусидаги ижобий маълумотларни ўқиш ва
ёзиш мумкин. Шунингдек, диний ташкилотлар ва
диндорлар ўзларини мавжуд бўлган меъмурий-ҳуқуқий
муаммоларда муносабатга олишлари мумкин.
4. Диннинг давлатдан ажралганлиги:
Диннинг давлатдан ажралганлиги Ўзбекистон Республикаси
Конституциясида кўрсатилган. Унга кўра, давлат ҳеч кимга
динни бошқариш ёки диний ташкия меъмурий-ҳуқуқий
қарорларни қабул қилиш учун ундаги органларни яратиш
ёки диний ташкилотларни давлат тарафидан бошқариш
мумкин эмас. Давлат, бошқарувчи ва ихтисосий органлар
диний ташкилотлар ва диндорларга бирор шаклда
бошқаришни ёки уларнинг фаолиятини таҳдид қилишни
ҳамда диний ижтимоий-сиёсий масалаларда уларга
муносабатда мазалим қилишни ҳам таъминлаш мумкин
эмас. Диний ташкилотлар ва диндорларнинг меъмурийҳуқуқий муаммоларда давлат томонидан уларга
муносабатда таъминот ва ҳисоботлик кўрсатиш мумкин.
Айни замонда, диний ташкилотлар ва диндорлар диний
ижтимоий-сиёсий масалаларда давлат органлари ва
бошқарувчилари билан учрашувчилик қилиш, саволларни
ёритиш ва тадбирлар ёритиш имкониятларига эга
бўлишлари мумкин.
ДИННИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ
ХАЁТДАГИ ЎРНИ
Режа:
1.Диний мафкура ва дининй дунёқараш
2.Жамият ҳаётида дининг тутган ўрни.
3.Диннинг функциялари.
4.Закот нима.
1. Диний мафкура ва диний дунёқараш:
Диний мафкура, инсоннинг танг бандлигидан чиқиб, унинг
ўзига манфаатли хаётни таъминлаш, унинг ҳаётига маъно ва
мақсад беришга ёрдам берадиган илмий-амалий
фикрларни ўрганиш ва ўзига мослаҳат этадиган ибодатий
ёки таълимий ташкилотларни мева қозони ҳисобланади.
Диний дунёқараш инсоннинг динга муносабатда, диний
маълумотларга, диний ташкилотларга муносабатда, диний
ижтимоий-сиёсий масалаларда иштирок этадиганда ёки
этмаса бўладиганда виждон эркинлигини таъминлаш,
диний маълумотларни ўрганиш, айтиш, маърифат
ўзгартириш ва диний мақсадларга эришиш мумкин.
2. Жамият ҳаётида дининг тутган ўрни:
Дин жамият ҳаётида муҳим рол ўйнайди. Унинг
муносабатларда тартиб ва иффатни сақлаш, инсонларнинг
ўзгарувчи хулқларини тезкор чақирувчи асосий манбаа
бўлади. Бу жумладан, дин зарур бўлган мақсадларга
еришувчи марказ бўлиб, инсонларнинг морал ва этик
муаммоларини ёритади, жамиятда қонун ва тартибни
сақлашда муҳим рол ўйнайди. Диний маълумотлар,
марказий масъулият ва муршидлик ёрдамида диний
ташкилотлар, жамоат масъулияти органлари ва инсонлар
диний ижтимоий-иқтисодий хаётда рақобатчи
хисобланади.
3. Диннинг функциялари:
Диннинг функциялари жуда кенг ва мушкил таъсир этадиган
масалалардир. Бу жумладан, унинг функциялари ўзига
маълум мақсадларни ўрганиш, уларни турли шаклларда
таъминлаш, инсонларнинг морал ва этик муаммоларини
ёритиш, жамиятдақонун ва тартибни сақлаш, инсонларнинг
оммавий муносабатларини тезкор чақирувчи манбаа
бўлади. Диннинг функциялари орқали инсонларнинг
мақсадларига еришувчи марказ бўлиб, уларни маъно ва
мақсад беришга ёрдам берадиган илмий-амалий
фикрларни ўрганиш ва мураккаб муаммоларни ҳал этишда
ёрдам беради.
4. Закот нима:
Закот, инсоннинг диний ва ижтимоий масалаларда
муносабатда, диний ташкилотларда, жамиятда ва давлатда
мазкур муҳим масалаларни ёритадиган мақсадларга
еришувчи маъмуриятлардан бири ҳисобланади. Закот
ислом динида бешта амалга оширилади: биринчиси,
мусулмоннинг ўзи учун қарзларни тўлаб бериш; иккинчиси,
зарур ҳолатларда ёрдам бериш учун мақсадланади;
учинчиси, ёлғон ибодатга манфаатли бўладиган ишларга
харомлик киритмаслик; тўртинчиси, ҳаммага фойда
келтирадиган ишларни ташкил қилиш ва уларни
таъминлаш; бешинчиси, инсонларнинг диний ва ижтимоий
муаммоларига ёрдам бериш учун мақсадланади. Закот
мусулмонларнинг моли билан мунтазам тўловларини
амалга оширади ва инсонларнинг ўзларини ёритиш ва
жамиятда маъно ва мақсад беришга ёрдам берадиган
ишларга йўналтирилади. Закот сомоний молида пул
маблағларини мазкур мақсадларга сарф қилишнинг бир
формаси ҳисобланади.
ДУНЁНИНГ КОНФЕССИОНАЛ МАНЗАРАСИ.
Режа:
1.Конфессия тушунчасининг мазмун мохияти.
2.Дунёдаги конфессионал ўзгаришлар.
3.Дунёнинг бугунги кундаги конфессионал манзараси.
4.Ўзбекистондаги конфессиялараро муносабатлар.
1. Конфессия тушунчасининг мазмун моҳияти:
Конфессия, инсоннинг диний маънодаги ички
тушунчасидир. Унинг мазмуни инсоннинг манфаатига,
мақсадига ва мақсадларига мувофиқ бўлган илмий-амалий
фикрларни ўрганиш, таҳлил қилиш ва муҳокама қилиш
мақсадида тузилади. Конфессия, инсоннинг диний ва
ижтимоий муаммоларига ёрдам берувчи, унинг ўзига
манфаатли хаётни таъминлаш ва ҳаётига маъно ва мақсад
беришга ёрдам берадиган илмий-амалий фикрларни
ўрганиш, ўзига мослаҳат этадиган, инсонларнинг оммавий
муносабатларини ёритиш ва жамиятда мазкур
муаммоларни ёритиш мақсадида тузилади.
2. Дунёдаги конфессионал ўзгаришлар:
Дунёда конфессионаллар орасидаги ўзгаришлар кенг
тарқалди. Бу жумладан, олдинги замонларда диний
идтироклар ёритиб келган ҳристиянлик, ислом, иудаизм,
буддизм ва бошқа динларга янги идтироклар
кузатилмоқда. Шу жумладан, мусулмон дунёсида ҳам янги
идтироклар ёритилмоқда. Бирқанча мусулмон дунёсида
тарихий диний тарихларнинг масалаларида айрим
қарашлар тузилган, бундан ташқари, диний меъёрлардаги
ўзгаришлар мавжуд. Конфессионал ўзгаришлар, тарихий,
ижтимоий, сиёсий, иқтисодий ва бошқа сабабларга боғлиқ
бўлиб, дунёнинг ижтимоий-иқтисодий манзарасида кўп
таъсир этади.
3. Дунёнинг бугунги кундаги конфессионал манзараси:
Дунёнинг бугунги кундаги конфессионал манзараси кенг
тарқалди. Дунёда аёллар ва эркаклар орасидаги
конфессионаллик мундарижалари, диний ташкилотлар ва
меҳнат кучлари айни пайтда мавжуд. Янги идтироклар ва
организациялар ўртасидаги манфаатли муносабатлар,
диний таълим ва мақомотларни ўрганиш, марказий
масъулият ва муршидлик, медиа ва технологияларнинг
кўпайиши кенг таъсир кўрсатади. Диний идтироклар
орасидаги муносабатлар, диний ташкилотлар ва
организациялар орасидаги муносабатлар, диний
меъёрларга муносабатда давлатнинг сийосати, мақсадлари
ва ҳамкорликчилиги кўпайишган.
4. Ўзбекистондаги конфессиялараро муносабатлар:
Ўзбекистонда мусулмонлик, ҳристиянлик ва иудаизм каби
бир неча конфессия мавжуд. Давлат диний муносабатларда
мусулмон ва ҳристиян идтироклар орасидаги ёрдам ва
ҳамкорликни ташкил этиш учун кўпайтириш кўрсатади.
Ҳозирги кунда, диний идтироклар орасидаги
муносабатларда мураккаб муаммолар юзага келмоқда.
Давлатнинг диний муносабатларда муҳокама қилиш
жараёнида, конфессиялараро муносабатларни ёритиш,
меъёрлик муносабатларни жиҳатдан тарқатиш ва ёнитиш
мақсадида кўпайтириш кўрсатилади. Диний ташкилотларга
давлатнинг ёрдами мавжуд, масалан, мадрасалар ва
моллаларнинг таълим олиш муносабатларида ёрдам
кўрсатилади. Ўзбекистонда диний идтироклар орасидаги
муносабатларда ижтимоий-иқтисодий манфаатларга
мувофиқлик кўрсатиш ва диний ташкилотларнинг ўзига хос
хусусиятларини сақлаш учун ҳамкорлик кўрсатилади.
ДУНЁ ХАЛҚЛАРИ МАДАНИЯТИДА ДИННИНГ
РОЛИ.
Режа:
1.Шарқ ва Ғарб мамлакатларининг ўрта асрлар
маданиятида диннинг устиворлиги.
2.Дунё халқлари диний маданиятининг ўзига хослиги.
3.Исломий маданияти ва дунё халқлари.
4. Ислом-илмий билимлар ва маданият ривожи.
1. Шарқ ва Ғарб мамлакатларининг ўрта асрлар
маданиятида диннинг устиворлиги:
Шарқ ва Ғарб мамлакатларининг ўрта асрларида дин
маданиятнинг асосий қисми бўлиб, у тарқалишларнинг
ўртача маркази бўлган. Мусулмон мамлакатларида диннинг
маданият устига ўзаро таъсир этиши кучайган бўлиб, бундан
ташқари християн мамлакатларида ҳам дин маданиятнинг
устига таъсир этиш мавжуд бўлган. Шарқ ва Ғарб
мамлакатларидаги диний идтирокчилар маданиятнинг
тараққиёти учунки улар ўзларини илм, фан ва санъат
мефхумларига янгиликлар киритишда ёрдам берганлар.
Мусулмон мамлакатларидаги диний мактаблар ва маориф
институтлари, медреселар маданиятнинг асосий
марказлари бўлиб, уларда илмий-фанний маълумотлар
ўқитилади. Шарқ ва Ғарб тарафидан бошқа масалаларда
ҳам илмий-фанний алоқалар ўртача марказ бўлган, бунга
мисол ҳамда мутахассисликлар орқали аҳоли манфаатига
бўлади.
2. Дунё халқлари диний маданиятининг ўзига хослигиДунё
халқларининг диний маданиятининг ўзига хослиги бир неча
асл муносабатга боғлиқ. Бу муносабатлар юзага келса,
диний маданият адабийот, иссиқлик, музыка, санъат ва
ҳатто тиббиёт каби кўп майдонларда ўзига хослик
кўрсатади. Масалан, ислом дини адабийотида
Художественная словесность, араб-испанский переводчиклексикограф Ибну Фарид ва Жалалуддин Руми каби бир
неча муҳим шахслар ўқитилади. Христиан маданиятларида
масалан, ҳудудларнинг маданият ва қонуний
муносабатларида Христиан илмийларнинг кўрсатмалари
муҳим манбалар бўлиб, бунга мисол ҳамда Томас
Аквинский ва Вильям Оккам каби. Бундан ташқари, дунё
халқлари диний маданият орқали ўз миллий, ижтимоий ва
сиёсий муаммоларига ёрдам беришни ҳам кузатишган.
3. Исломий маданияти ва дунё халқлари:
Ислом маданияти бир неча асл муносабатга боғлиқ бўлиб,
бу жумладан, ислом динининг маънавий-маърифий
ёнларида, ислом дини тарихида, ислом маданиятида
фаннинг ўрнида, ислом дини фалсафасида, исломдини
иқтисодиётида ва ҳамда ислом медицинасида ўқитилади.
Ислом маданияти дунё халқларига кўпчиликда таъсир этиб
келган. Ислом динининг илмий-фанний маълумотлари бир
неча мамлакатларда маданиятнинг асосий марказлари
бўлиб, бу жумладан, медреселар, исломий университетлар
ва академиялар ёрдам беришга ундашишади. Ислом
маданиятининг тараққияти дунё маданиятининг
тараққиятига ҳам ўзликни кўрсатиб ўтиб келмоқда.
4. Ислом-илмий билимлар ва маданият ривожи:
Ислом-илмий билимлар ва маданият ривожи дунё
маданиятида муҳим муаммолардан бири бўлиб, у ислом
маданиятининг тараққиятига ҳам ўзликни кўрсатиб ўтиб
келмоқда. Ислом дини тарихида, қадим ва зурриёт
илмларида ислом муҳаққиқлари ўз марказий муаммолари,
шунингдек, математика, астрономия, физика, фалсафа,
тиббиёт, фармакология, алгебра, геометрия, география ва
бошқа илмларда ёрдам берган. Уларнинг иштироки исломилмий билимлар ва маданиятнинг ривожига олий
муносабат билан бўлган. Ислом муҳаққиқларининг
иштироки орқали, ислом дини маданиятида илмий-фанний
маълумотларнинг тарқалиши бўлган ва бу мавзуда
муносабатлар юзага келган. Ислом-илмий билимларнинг
тараққияти дунё маданиятининг тараққиятига ҳам ўзликни
кўрсатиб ўтиб келмоқда, улар муҳим илмий муносабатлар
орқали янгиликларни киритишда ёрдам бермоқда.
МАРКАЗИЙ ОСИЁ ДИНЛАРИ
Режа:
1. Марказий Осиё халқлари қадимги диний эътиқодлари:
шомонлик, тангричилик, монийлик.
2. Зардуштийликнинг теологик тизими.
3. Марказий Осиёда буддавийлик тарихи.
4. Миллий тараққиёт ва ислом.
1. Марказий Осиё халқлари қадимги диний эътиқодлари:
шомонлик, тангричилик, монийлик:
Марказий Осиё халқлари қадимги диний эътиқодлари
бўйича бир неча муносабатга эга бўлган. Бу муносабатлар
юзага келса, шомонлик, тангричилик ва монийлик ҳамма
орқали қадимги Осиё диний маданиятининг асосий бағриси
бўлган. Шомонлик - жаннат ва дўзахга ишонч ҳамда
оғирлик ва бешаратларга ишончни таъминлашни мақсад
қилинади. Тангричилик - тангригаишонч, табиатга эътимод
ва таҳқирларни бекор қилишни мақсад қилинади.
Монийлик - саодатга еришиш учун ёл қўйиш, жаннатга
еришувчи маънавий-маърифий амалларни адо этишни
мақсад қилинади.
2. Зардуштийликнинг теологик тизими:
Зардуштийлик, ўзида Авесто дини деб юритилади,
Марказий Осиёда ҳам ўқитилган динлардан бири бўлиб,
теологик тизими ёзма мантанда ёритилган.
Зардуштийликда биринчи тинчликнинг мукофоти
маъносида, қаршисида юзага келган зардуштийликнинг
иккинчи тинчликнинг мукофоти бўлиб, жаноби тушларга
ҳисоб қилинади. Зардуштийликнинг теологик тизимида,
жаноби тушлар ва зардуштийлик ишончларининг ахлоқиймаънавий таъсирига катнашган ҳолатлар, қонуний
муносабатлар, илм-фан муносабатлари ва бошқа мавзулар
ёритилган.
3. Марказий Осиёда буддавийлик тарихи:
Марказий Осиёда буддавийлик тарихи бир неча эпохага
боғлиқ бўлиб, уларнинг юзага келиши бўлган. Буддавийлик
Марказий Осиёда миллатлар, шунингдек, Согдиана, Бухоро,
Самарқанд, Кашқадарё ва Чин давлатларида ўқитилган.
Буддавийликнинг марказий Осиёда келиши ҳамма орқали
бир неча мавзуга муносабатга эга бўлиб, уларнинг
ёзувчилари, фалсафачилари, илмий мутахассислари ва
ҳамда маданиятчилари мавзуларида ўқитилишга
киритишган.
4. Миллий тараққиёт ва ислом:
Марказий Осиёда миллий тараққиёт ва ислом
муносабатлари муҳим мавзулардан бири бўлиб, уларўртача
Осиё жамияти ва иқтисодиётида катнашувчи бир неча
муносабатга эга бўлган. Ислом Марказий Осиёда миллатлар
орасида муносабатларни ташкил этган, уларнинг ижтимоий,
сиёсий ва иқтисодиёвий тараққиётини ташкил этган.
Марказий Осиё исломида, ҳақиқий исломнинг маънавий
таъсири, қуръон ва суннатга эътирозсиз таътил, шариатнинг
муқаддаслиги, ижтимоий-маънавий муносабатлар, ҳамда
бошқа мавзулар ёритилган. Миллий тараққиёт мавзусида,
Марказий Осиёда миллатларнинг ижтимоий, сиёсий ва
иқтисодиёвий тараққиётини ташкил этган, уларнинг миллий
тараққиётини олиб борган. Миллий тараққиёт Марказий
Осиёда қадимдан бошлаб, халқларнинг ижтимоий, сиёсий
ва иқтисодиёвий тараққиётини ташкил этган. Марказий
Осиёда миллий тараққиётнинг асосий мавзулари орқали
халқлар оидга тенг муносабатлар мавжуд бўлиб, уларнинг
маданият, иссиқлик, сув-қувватлаштириш ва бошқа
секторларга кўмак кўрсатиш, иқтисодиётни
равнақлаштириш ва бошқа мавзуларни ўз ичига олади.
Миллий тараққиёт Марказий Осиёда исломнинг маънавий
таъсирига катнашган ва исломнинг миллий тараққиётга
эътирозсиз муносабати бўлган мавзуларни ўз ичига олади.
ДИНЛАРДАГИ МУҚАДДАС МАНБАЛАР.
Режа:
1. Динлардаги муқаддас манбалар
2. Қурони карим.
3. Хадис-исломдинининг манбаси
4. Ҳадисшунослик ва машҳур муҳаддислар.
1. Динлардаги муқаддас манбалар:
Динларда муқаддас манбалар мавзулари мухтелф бўлиб,
улар орқали диний эътиқодлар, маънавий-маърифий
масалалар, маънавий-маърифий макомат ва бошқа
мавзулар ёритилган. Бу муқаддас манбаларнинг
масалалари мазкур диннинг тарихига, шариатига,
иқтисодиётига, илм-фанга ва маънавий-маърифий ҳаётга
боғлиқ бўлиши мумкин.
2. Қурони карим:
Қурони карим мусулмонларнинг асосий муқаддас манбаси
бўлиб, унда Ислоҳот, маънавий-маърифий меселалар,
ўзгаришга тайёр бўлиш ва жаноби Аллоҳнинг марказий
мавзулари ёритилган. Қурони каримда мусулмонларнинг
ижтимоий, сиёсий ва иқтисодиёвий тараққиёти учун
ахамиятли масалалар, шунингдек, ишонч, бирлик ва
терговларни ташкил этадиган мавзулар ёритилган.
3. Хадис-исломдинининг манбаси:
Хадис-исломдинининг манбаси ўзида Муҳаммад набийнинг
жонли хадислари ёритилган. Хадисларда жаноби
набийнинг сўзлари, амаллари, суннатлари, мақомлари,
ижтимоий-маънавий муносабатлари, шунингдек,
исломнинг муқаддас шариати мавзулари ёритилган.
Хадислар Ислом динининг муқаддас манбасларидан бири
бўлиб, мусулмонлар ундан ўз ижодий ва ижодий-маънавий
ҳаётларига кўпайтириш учун фойдаланишади.
4. Ҳадисшунослик ва машҳур муҳаддислар:
Ҳадисшунослик ёрдамида машҳур муҳаддисларнинг
ижодий тарихи, ҳадисларнинг таҳлили ва ўқуви мавзулари
ёритилган. Машҳур муҳаддисларнинг ижодий тарихи
ҳадисларни қабул қилиш тартиби, ҳадисларнинг санадлари
ва мўжизалари, маънавий-маърифий меселалар ва бошқа
мавзуларни ёритилган. Ҳадисшунослик мавзуларида
муҳаддисларнинг ахамиятли машқлари, муҳаддисларнинг
ижро қилган хадисларнинг таҳлили ва ўқуви, шунингдек,
хадисларнинг маънавий-маърифий таъсирига катнашган
мавзулар ёритилган. Ҳадисшунослик ва машҳур
муҳаддислар мавзулари Ислом динининг муқаддас
манбасларидан бирибўлиб, мусулмонлар ундан Ислом
динини тўлиқ ташқилий ўрганиш ва тарбиялаш учун
фойдаланишади.
ИСЛОМ ТАЪЛИМОТИ АСОСЛАРИ
Режа:
1.Калом илми.
2.Мотуридийлик ва ашъарийлик.
3.Мотуридийлик калом мактаби вакиллари.
4.Исломда имон масаласи.
1. Калом илми:
Калом илми Ислом динининг муқаддас манбаларидан бири
бўлиб, Ислом дини тарихидаги диний-маънавий
мунақашаларнинг ҳал этилиши ва Ислом динининг
руҳоний-маънавий мавзуларини тақдим этиш учун муҳим
рол ойнайди. Калом илми мавзуларида Ислом динининг
тавқи, Илоҳий ҳақиқатлар, таҳрифларга қарши
муносабатлар, имонга муҳтожлик, Илоҳий тақдир ва
қадерга ишонч, шунингдек, Ислом динининг муқаддас
масалалари ёритилган.
2. Мотуридийлик ва ашъарийлик:
Мотуридийлик ва ашъарийлик Ислом динида имоннинг
тартибий манбаларидан бири бўлиб, Ислом динининг
муқаддас китоби Қуръон ва Муҳаммад набийнинг
суннатидан олинган маълумотларга асосланади.
Мотуридийлик мавзуларида Илоҳий ҳақиқатлар, таҳрифга
қарши муносабатлар, Илоҳий тақдир ва қадерга ишонч,
Ислом динининг муқаддас масалалари ёритилган.
Ашъарийлик мавзуларида Илоҳий муносабатлар, Илоҳий
хусусиятлар, Илоҳий ваҳдат, Илоҳий тақдир ва қадерга
ишонч, Ислом динининг муқаддас масалалари ёритилган.
3. Мотуридийлик калом мактаби вакиллари:
Мотуридийлик калом мактаби вакиллари Ислом динининг
муқаддас манбаларидан бири бўлиб, мотуридийлик калом
мактабининг ижтимоий ва илмий тараққиятига
муносабатларни ўрганиш учун муҳим рол ўйнайди.
Мотуридийлик калом мактаби вакиллари мотуридийлик
калом мавзуларини ўрганишда машқлаб турган шаклда
ўқув-ўрганивчи ва ўқувчиларга ёрдам беради.
Мотуридийлик калом мавзуларида Илоҳий ҳақиқатлар,
таҳрифга қарши муносабатлар, Илоҳий тақдир ва қадерга
ишонч, Ислом динининг муқаддас масалалари ёритилган.
4. Исломда имон масаласи:
Исломда имон масаласи Ислом динининг муқаддас
манбаларидан бири бўлиб, мусулмонларнинг Илоҳий
ҳақиқатларга, Илоҳий тақдир ва қадерга, жаннат ва дўзахга
ишонч, Ислом динининг муқаддас шариати ва бошқа
мавзуларга ишончи мавзулар ёритилган. Имон масаласи
Ислом динидамуҳим мавзулардан бири бўлиб,
мусулмонларнинг Илоҳий буйруқларга муносабатини
таъминлаш, имонни сақлаш ва ўртасида бўладиган
муносабатларни маълум қилиш учун муҳим рол ўйнайди.
Исломда имон масаласи мавзуларида Аллоҳнинг ваҳдати,
Расулуллоҳнинг набуввати, Ислом динининг муқаддас
масалалари, имонни сақлаш усуллари, имонга муҳтожлик
ва Илоҳий тақдир ва қадерга ишонч, шунингдек машҳур
муҳаддисларнинг хадислари ва ижро қилишларёритилган.
ИСЛОМДАГИ МАЗҲАБЛАР ВА
ЙЎНАЛИШЛАР
Режа:
1.Исломда йўналишларнинг вужудга келиши.
2.Фиқҳий мазҳабларнинг пайдо бўлиши.
3.Имом Абу Ҳанифа ва ҳанафийлик мазҳаби.
4.Мазҳабсизлик ва унинг оқибатлари.
1. Исломда йўналишларнинг вужудга келиши:
Ислом динида йўналишларнинг вужудга келиши умумий
муаммоларга ишонч қилиш ва уларни ҳал этиш учун
ўрганиш мақсадида ёритилган. Ислом динининг муқаддас
манбаларида йўналишларнинг вужудга келиши ва таъсири
бўйича муносабатлар мавжуд. Ўсқуна масалаларда муҳим
йўналишларнинг вожудга келишига кўра амал қилиш керак.
2. Фиқҳий мазҳабларнинг пайдо бўлиши:
Ислом динида фиқҳий мазҳабларнинг пайдо
бўлишиқадимдан бошқарилган. Фиқҳий мазҳаблар ўзаро
ижтимоий мунақашалардан келиб чиққан ва бирбирини
тўлиқ ўзлашган натижада ўқувчиларга ўтиш учун ёритилган.
Айниқса, Ислом динида юзага келган муаммоларнинг ўзаро
фикрларга бўлиниши мазҳабларни ўрганиш учун муҳим рол
ўйнайди. Фиқҳий мазҳабларнинг пайдо бўлиши ҳадислар,
калом илми таълимотлар, суннат ва шариат масалалари
ёритилган.
3. Имом Абу Ҳанифа ва ҳанафийлик мазҳаби:
Имом Абу Ҳанифа йўлларидан бири бўлиб, унинг
йўналишларига асосланган ҳанафийлик мазҳаби Ислом
динида муҳим оринга эга. Ҳанафийлик мазҳаби унга
асосланган имон масалалари ва муаммоларда
йўналишларни белгилашда, унинг фиқҳий ҳамкорлари Абу
Юсуф ва Муҳаммад ибн Хасан асосий рол ўйнайди.
Ҳанафийлик мазҳабида имон мавзулари, ҳуқуқ ва жиноят,
тижорат, оилавий муаммолар, иқтисодий муаммолар ва
бошқа муносабатлар ёритилган.
4. Мазҳабсизлик ва унинг оқибатлари:
Мазҳабсизлик Ислом динида йўналишларни таҳлил қилиш
учун муҳим рол ўйнайди. Мазҳабсизлик масаласи
мусулмонлар орасида ўзаро фикрларга эришишни аммо
ўзаро муносабатларни қўллашда бошқарилмаганлик
мавзуларини ёритади. Мазҳабсизлик мавзуларида Ислом
динининг муқаддас манбаларида йўналишларни белгилаш
ундайди. Мазҳабсизлик аниқ тарзда мазҳабларни
танимаганликда, мазҳабларнинг муҳим мавзуларида юзага
келган йўналишларни таҳлил қилиш учун ҳам муҳим рол
ўйнайди. Мазҳабсизлик оқибатлари ўртача
мусулмонларнинг меъёрий ва ижтимоий ҳаётларига таъсир
этади. Ўзаро муносабатларда келган муаммоларнинг ҳал
этилишида мушкилликлар келади. Айниқса, мазҳабсизлик
жамиятнинг ижтимоий ва сиёсий тараққиятига таъсир этади
ва мусулмонларнинг умумий меъёрий ва ижтимоий
ҳаётларини ўзгартириши мумкин.
ТАСАВВУУФ: ТАРИХ ВА ВОҚЕЛИК
Режа:
1. Тасаввуф фалсафасининг шаклланиши.
2. Ислом дунёсидаги буюк тасаввуфшунослар ва уларнинг
қарашлари
3.Ўрта Осиёда тасаввуф тариқати.
4.Тасаввуф-комил инсон тарбияси.
1. Тасаввуф фалсафасининг шаклланиши:
Тасаввуф, Ислом динида маънавий-маърифий мақсадларга
еришувчи, маърифат ва тақво муносабатларида ёритилган
маънавий тарбия маркази ҳисобланади. Тасаввуф
фалсафаси, Ислом динида руҳоний мақсадларга еришувчи,
маърифат ва тақво муносабатларидаги фалсафий
муносабатларни ўрганишни мақсад қилиб ўтказилган.
Тасаввуф фалсафасида зикр, медитация, муҳожира,
мураккаба, само, тақво, маърифат ва бошқа амаллар
ёритилади.
2. Ислом дунёсидаги буюк тасаввуфшунослар ва уларнинг
қарашлари:
Ислом динида буюк тасаввуфшуносларнинг ёритилган
маърифат ва тақво муносабатлари мавжуд. Буюк
тасаввуфшунослар оламнинг бошқа чекларида ҳам
ёширинган. Бундан ташқари, тасаввуфшунослар ўзларини
ўзаро танишган, уларнинг ижтимоий муносабатлари бўлиб,
улар ўзларини қўллаб-қувватлаган кичик йўллар,
меҳрибонлик, садақа, қадр-қимматни билдиради.
Мавқеъларига кўра буюк тасаввуфшуносларнинг ички
йўналишлари ва муносабатлари ўзига хос бўлиб, уларнинг
маърифат ва тақво муносабатлари ислом динида
белгиланган манбаларга асосланади. Улар ўзларидаги
жамиятнинг ижтимоий ва меъёрий муаммоларига ёрдам
беришни мақсад қилиш, инсоннинг руҳоний жонини таҳлил
қилиш ва ошириш, Ислом динининг муқаддас манбаларига
ва шариатга тўлиқ мувофиқ амал қилишга ёрдам беради.
3. Ўрта Осиёдатасаввуф тариқати:
Ўрта Осиёда тасаввуф тариқатлари кўпликда ўрганилган. Бу
ерда Нақшбандий, Юсуфий, Шазалий, Кубравий, Кадирий,
Суҳравардий, Чисхтий ва бошқа тариқатлар мавжуд.
Уларнинг ҳар бирининг ўзига хосликлари ва йўналишлари
мавжуд. Нақшбандий тариқати, ёғинчи асрда Бухорода
ўрганилган. Унинг асосчиси Баҳауддин Нақшбанди бўлиб,
унинг йўналишларида зикр, тилақ, мураккаба, муҳожира,
маърифат, тақво ва бошқа амаллар ёритилган. Нақшбандий
тариқатида муҳим мавзулар ҳамда муносабатлар
ўрганилади, улар орасида Ислом динида муҳим оринга эга
руҳоний муаммолар мавжуд.
Юсуфий тариқати, Юсуф Хос-и Каттоний томонидан 11-12
асрларда Чинда ўрганилган. Унинг йўналишларида зикр,
медитация, мураккаба, муҳожира ҳамда бошқа амаллар
ёритилган.
Шазалий тариқати, Шазалий томонидан 12-13 асрларда
Алжирда ўрганилган. Унинг ёналишларида зикр,
медитация, мураккаба, муҳожира, тақво ва бошқа амаллар
ёритилган. Шазалий тариқатида муҳим мавзулар ҳамда
муносабатлар ўрганилади, улар орасида Ислом динида
муҳим оринга эга руҳоний муаммолар мавжуд.
4. Тасаввуф-комил инсон тарбияси:
Тасаввуф-комил инсон тарбияси, маърифат ва тақво
муносабатларида ёритилган руҳоний тарбиянинг бир
шаклидир. Бу тарбияда инсоннинг чет элчисига эга бўлган
қадриятлари ва истиқболлари ёритилади. Ўзини танийдиган
ва Илоҳиймаърифатларга еришувчи инсон тарбияланади.
Тасаввуф-комил инсон тарбиясида зикр, медитация,
муҳожира, мураккаба, само, тақво, маърифат ва бошқа
амаллар ёритилади, бу амаллар орқали инсоннинг руҳоний
жонини ошириш, Илоҳий маърифатларга еришиш, тақво ва
чистликни сақлаш мақсадга эга.
Тасаввуф-комил инсон тарбиясида инсоннинг ўзига
хосликларига эга бўлинади.
ИСЛОМ МАНБАЛАРИДА ДИНИЙ
АҚИДАПАРАСТЛИККА МУНОСАБАТ
Режа:
1.Диний ақидапарастлик мохияти.
2.Ақидапарастликни келтириб чиқарувчи омиллар.
3.Ислом динида ақидапарастлик масалалари
. 4.Диний фанатизм оқибатлари.
1. Диний ақидапарастлик моҳияти:
Диний ақидапарастлик, инсоннинг динга ўзига хослиги ва
унга аҳамият бериши мавзусидаги маънавий-маърифий
муносабатларидан биридир. Ақидапарастлик, Ислом
динида Илоҳга ва унинг муроддохлигига ишонч, руҳоний
маърифат ва тақво муносабатларида ёритилган маънавий
тарбия маркази ҳисобланади. Ақидапарастлик, Ислом
динида тарбияланган инсоннинг динга қўллаб-қувватлаш,
унинг муроддохлигига ишонч, Илоҳий тартиб ва инсоний
муносабатларида жуда муҳим рол ўйнайди.
2. Ақидапарастликни келтириб чиқарувчи омиллар:
Ақидапарастликни келтириб чиқарувчи омиллар ўзига
хосликларига тўғри келишади. Бу омиллар ўртача
жамиятнинг ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий муаммоларига
тегишлиб, ўзларини муҳафаза қилиш мақсадида амалга
оширилади. Ақидапарастликни келтириб чиқарувчи
омилларнинг ўрнатилган мавзулари ва муносабатлари
ижтимоий ва сиёсий муаммоларга тегишлиб, уларнинг
маърифияти, иқтисодияти, сиёсати ва тарихи
муносабатларида шуур ажратиш мақсадида ўрганилади.
Улар орасида диний идиологияларни янада ўзига
хосликларига асосланган ишончли таҳдидлар, диний
муҳитни янада зиддийатли қилиш учун фикрлар ва бошқа
кўринишлар мавжуд.
3. Ислом динида ақидапарастлик масалалари:
Ислом динида ақидапарастлик масалалари муҳим
мавзулардан биридир. Ислом динида Илоҳга,
Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга
ва уларнинг жой-жойида ўрнатилган мақсадларга ишониш
муносабатларида ўрганилади. Ақидапарастлик, Ислом
динида Илоҳий тартиб ва инсоний муносабатларида жуда
муҳим рол ўйнайди. Бу масалага муносабатда Ислом
динининг муқаддас китоблари, тафсирлари, хадислар ва
ҳикматли айтишмалари кўп аҳамиятга эга.
Ислом динида ақидапарастлик масалалари орасида
ишончли таҳдидлар ёритилган. Бу таҳдидлар орқали
инсонлар тарағатида жуда катта халқаро муносабатлар
юзага келган. Масалан, терроризм, кўп тармоқлилик, диний
қаршиликлар, ёки диний фанатизмга тағайюр этиш
мавзулари кўплаб ўрганилади.
4. Диний фанатизм оқибатлари:
Диний фанатизм, динга ўзига хосликлари мавжуд бўлган
инсонларнинг, уларнинг ўзига хосликлари учун бошқаларни
таҳрирлаш ва таҳрирлашга йўл қўйиш каби қарши келган
амалларидан ташқари, диний ҳамжамликни, бирлашувни
ва ўзара муносабатларни тезкорлик билан ўзгартириши
мавзусидаги маънавий-маърифий муносабатларга мувофиқ
эмас. Диний фанатизм оқибатлари қўшимча халқаро
муносабатларга олиб келади, масалан, терроризм, кўп
тармоқлилик, ёки диний қаршиликлар.
Диний фанатизм, инсонларнинг ўзидан ташқари қарши
келган омилларга марказлашади. Бу омиллар ўртача
жамиятнинг ижтимоий, сиёсий ва иқтисодий муаммоларига
тегишлиб, ўзларини муҳафаза қилиш мақсадида амалга
оширилади. Диний фанатизм оқибатлари орқали
масъулиятли шахслар, жамиятва давлатларга зарар
келтириши мумкин. Бундан ташқари, диний фанатизм
инсонларнинг диний, маънавий ва маърифий
тарбияланишини ташқари қўзғолишга олиб келади. Шунинг
учун, диний фанатизмга қарши келишувларни кучайтириш,
инсонларнинг диний маърифат ва руҳоний тарбиясига
кўмаклашувчи фаолиятларни олиб бориш керак.
ЎЗБЕКИСТОНДА ДИНИЙ ТАШКИЛОТЛАР ВА
КОНФЕССИЯЛАРАРО МУЛОҚОТ.
Режа:
1.Конфессия нима.
2.Ўзбекистонда фаолият юритаётган конфессиялар.
3.Диний бағрикенглик ва конфессиялараро муносабатлар.
4."Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида"ги
янги тахрирдаги қонун ахамияти.
1. Конфессия нима?
Конфессия, бирор диний мазҳаб ёки идеологияга амал
қилувчи шахслар гуруҳи йўқуддир. Конфессия мазҳаб,
миллат ёки маърифий идеология тўғрисида фикрлар,
идеялар, таърифлар ва таълимларни амалга оширишади.
Конфессиялар марказий мақсади Илоҳий низомга таъсир
кўрсатиш, инсонни Илоҳий марифатга етказиш ва
муаммоларда Илоҳий мақсадларга эга бўлишни
таъминлашдир.
2. Ўзбекистонда фаолият юритаётган конфессиялар.
Ўзбекистонда фаолият юритаётган конфессиялар мазҳабий
ишларни амалга оширишади. Бу конфессиялар ўзара
ташкил этилган ва мазҳабий манфаатларни қўллашади.
Ўзбекистонда фаолият юритаётган конфессиялар орасида
Ислом дини мазҳаблари, христианлик, иудаизм, баҳаийлик
ва бошқалар мавжуд.
3. Диний бағрикенглик ва конфессиялараро муносабатлар.
Ўзбекистонда диний бағрикенглик ва конфессиялараро
муносабатлар ўзара муназараларга олинган. Давлат ҳам,
шунингдек, мазҳабий ташкилотлар ҳам юқори
дарижаларни ўз ихтиёрида мазҳаб танлашга тўғри
келишади. Ўзбекистонда мазҳабий ташкилотларга аъзо
бўлиш, диний таълим олиш ва мазҳабий ишларни амалга
ошириш юритилганлиги кўзда тутилади. Ўзбекистонда
диний бағрикенгликни таъминлаш учун ҳам, диний
ташкилотларга молиявий ёрдам олиш мақсадида молиявий
ресурслар ҳосил қилинган.
4. "Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида"ги
янги тахрирдаги қонун ахамияти.
Ўзбекистонда 2021 йилнинг март ойида "Виждон эркинлиги
ва диний ташкилотлар тўғрисида"ги янги тахрирлар
киритилган қонун назоратида ёритилган. Ушбу қонун Ислом
дини ва бошқа мазҳабларга азроил муносабатларни
тўғрилаш, диний ташкилотларнинг ишлаш шароитларини
белгилаш, ташкилотларнинг молиявий хўжалиги ва
молиявий фаолиятига доир ҳуқуқ ва мажбуриятларини
амалга ошириш мавзуларини ёритади. Ушбу қонунда диний
ташкилотларнинг фаолиятида давлат органларининг
ёрдами, молиявий муаммоларга нисбатан меъёрлик ва
интизомликни таъминлаш мақсадга сигиниш, шунингдек,
диний ташкилотларнинг маълум муайян маълумотларни
юклаш ва сақлаш шароитлари, ёни таъминлаш мавзулари
ҳам ёритилган. Шунингдек, қонунда диний ташкилотларга
молиявий таъминот, ҳисобот ва аудит талаблари ҳам
белгиланган.
Ушбу янги тахрирлар киритилган қонун диний
ташкилотларнинг ўзара муносабатларини тўғрилашда,
диний ташкилотларнинг ўзига хос хуқуқларини ва
мажбуриятларини таъминлашда, шунингдек, мазҳабий
ишларни амалга оширишда катта маҳсулотга эга бўлиб,
диний бағрикенгликни таъминлаш, мазҳабий ва миллатий
толерантликни ўсишга ҳам йўналтирилади. Ушбу қонун
ўзига хос хуқуқларни ўзига эга бўлган диний ташкилотларни
молиявий жиҳатдан таъминлашда катта маъқулликга эга
бўлиб, диний ташкилотларнинг молиявий ишларининг
прозрачлиги ва ўзига хос ҳисобот ва аудит талабларини
белгилашда, шунингдек,давлат органлари ва диний
ташкилотлар орасидаги ёрдам муносабатларини
тўғрилашда катта маъқулликга эга бўлиб, диний
бағрикенглик ва толерантликни ўсишда кўпайишга ҳам
ёрини тутишади.
МИССИОНЕРЛИК ВА ПРОЗЕЛИТИЗМ: ТАРИХ ВА
БУГУН, ТАРҒИБОТ УСУЛЛАРИ. ЭКСТРИМИЗМ ВА
ТЕРОРИЗМ: МАФКУРА ВА АМАЛИЁТ, ҚАРШИ КУРАШ
СТРАТЕГИЯСИ.
Режа:
1.Миссионерлик нима.
2. Прозелитизмнинг салбий оқибатлари.
3.Диний экстримизм ва тероризм.
4.Ўзбекистонда амалга оширилаётган қарши кураш
стратегияси.
1. Миссионерлик нима?
Миссионерлик, бирор диний мазҳаб ёки идеологиянинг
фикрлари ва идеяларини бошқаларга кўтарадиган
давлатлардаги ёки ташқи мамлакатлардаги шахсларга
нотижа қарши кўпчиликларга олинадиган давлатлардаги
ёки ташқи мамлакатлардаги кенг масофатли меҳаллаларга
жўнатадиган шахсларга мурожаат қилишни юзага
келтирадиган фаолиятдир. Миссионерлик асосан христиан
миссионерлар томонидан амалга оширилади, лекин бошқа
мазҳаблар ва идеологиялар ҳам миссионерликни амалга
оширишади.
2. Прозелитизмнинг салбий оқибатлари.
Прозелитизм, бирор диний мазҳаб ёки идеологияга тўғри
келишадиган шахсларни ташқи мамлакатлардаги ёки
давлатлардаги мазҳабий гуруҳларга ўтказишни ўз ичига
оладиган фаолиятдир. Прозелитизмнинг салбий оқибатлари
ўрнатилган давлатларда мазҳабий кенгашларга оид бўлган
қонунларнинг янгиланишига олиб келади. Шунингдек, бу
фаолият ҳам ёддошлик ва ташқилий муносабатларни
хавфсизликка оид ҳамойишига олиб келади.
Прозелитизмнинг салбий оқибатлари ўрнатилган
давлатларда мазҳабий кенгашларга оид бўлган
қонунларнинг янгиланишига олиб келади. Шунингдек, бу
фаолият ҳам ёддошлик ва ташқилий муносабатларни
хавфсизликка оид ҳам дақиқликни таъминлаш учун кучли
ёрдам ва сифатли маълумотлар талаб этади.
3. Диний экстримизм ва тероризм.
Диний экстримизм, бирор диний мазҳаб ёки идеологияга
ўзара ташкил этилган гуруҳларнинг, шунингдек, терроризм
тартибидаги ўзара кучли фаолиятларини амалга
оширишдир. Улар диний мазҳаб ёки идеологиянинг
оғирлиги, мусулмонлар ва ҳристиянлар ўртасидаги
муносабатларнинг кучайиши, диний аҳамият берилишининг
оғирлиги ва бошқа сабабларга кўра экстримизмга ўзара
ташкил этилади. Тероризм, ёки қўлланувчилари томонидан
ҳавфли зарарлар кўрсатиш учун инсонларга қарши кучли
фаолиятларни амалга оширишдир. Диний экстримизм ва
тероризм ҳамдарадорлик, толерантлик ва мазҳабий
ташкилотларнинг ёрдами билан кучли ёрдам таъминлаш
учун кучли маслаҳатларни амалга ошириш керак.
4. Ўзбекистонда амалга оширилаётган қарши кураш
стратегияси.
Ўзбекистонда қарши кураш стратегияси, мазҳабий
ташкилотлар ва диний экстримистларга қарши кучли ёрдам
ва шундай жамоатларнинг ўзара ташкил этишига ҳамда
терроризм ва экстримизмга қарши кучли ёрдам бериш учун
ёрдам бериш мақсадида амалга оширилади. Бу мақсадга
эришиш учун, Ўзбекистонда мазҳабий ташкилотлар
ташқаридан келган мурожатларга таъсир этадиган қонунлар
ёритилган. Бундан ташқари, мазҳабий ташкилотлар ва
диний экстримистларга қарши кучли ёрдам бериш учун,
ҳамкорликни кучайтириш, диний таълим ва тарбия бериш,
мазҳабий кенгашларни янгилаш ва диний муносабатларни
тартибга солиш кўрсатилади. Шунингдек, тероризм ва
экстримизмни кучли ёрдам бериш учун жамоатларни
таълим бериш, ёшларни молиявий, маданиявий ва
маънавий тарбиялаш жараёнларига қатнаштириш,
олимларни ва диний мазҳабларнингуруҳларини
тадбиркорлик меъёрларига мувофиқ ишлаб чиқиш
кўрсатилади. Бу жараёнлар кучли ёрдам бериш учун ташқи
мамлакатлар ва халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликда
амалга оширилади. Адолатлик, демократик ва мазҳабий
ташкилотлар орасидаги муносабатларнинг ўрнатилиши,
мазҳабий кенгашларнинг ишончли ва тадбиркорлик
меъёрларига қатнашишини таъминлаш кўрсатилади.
ЯНГИ ДИНИЙ ҲАРАКАТЛАР ВА СЕКТАЛАР.
КИБЕРМАКОНДА ДИН ОМИЛИ. ЎЗБЕКИСТОНДА ДИН
СОҲАСИДА АМАЛГА ОШИРИЛАЁТГАН ҲАРАКАТЛАР.
Режа:
1.Янги диний ҳаракатлар ва секталар.
2.Кибермакон нима.
3.Диний ислохотларни амалга оширишда халқаро
хамкорлик.
4.Диний-маърифий ишларни амалга оширишнинг
такомиллашуви.
1. Янги диний ҳаракатлар ва секталар.
Янги диний ҳаракатлар, ўзара ташкил этилган гуруҳларнинг
диний мазҳаб ёки идеологияларга ўзига хос фикрлар ва
идеяларни ўзлаштириш учун ташкил этиладиган
фаолиятлардир. Секталар эса, бирор диний мазҳаб ёки
идеологияга ўзига хос фикрлар ва идеяларни ўзлаштириш
учун ёзилганган, лекин уларни амалга ошириш учун
мазҳабий кенгашларнинг розилигини олишга эга эмаслиги
хосил бўлган гуруҳлардир. Янги диний ҳаракатлар ва
секталар, мазҳабий ташкилотлар ва диний
идеологияларнинг асосчи принципларига тўғри келмаса ёки
уларга қарши бўлса, диний экстримизм ва терроризмга узоқ
масофада бўлмаслиги мумкин.
2. Кибермакон нима?
Кибермакон, компютерлар, интернет, телефонлар ва бошқа
технологияларни ўз ичига оладиган ва улардан фойдаланиш
учун янги технологияларни ўрганиш, кузатиш ва уларни
ўзига келтириш учун марказларни ташкил этишни юзага
келтирадиган фаолиятдир. Кибермаконда дин омили, янги
диний ҳаракатларнинг ва секталарнинг кенгайтирилиши ва
уларнинг мазҳабий муносабатларни кузатиш учун интернет
ва бошқа технологиялардан фойдаланишини юзага
келтиради. Кибермаконда диний материаллар ва фикрлар
кўпчиликларга ўзара тарқатилади, бундан ташқари, улар
ҳамдарадорлик, толерантлик ва раҳматлиликни
кучайтириш учун қўллаш мумкин.
3. Диний ислохотларни амалга оширишда халқаро
хамкорлик.
Диний ислохотларни амалга оширишда халқаро хамкорлик
ўз аҳамиятини кўрсатади, зинончликка, толерантликка,
умумий мақсадларга ега бўлишга ва ҳаммага фойда
келтириш учун зарур бўлади. Халқаро хамкорлик, диний
ислохотларни амалга оширишда ёрдам беради ва диний
мазҳаблар ва идеологиялар орасидаги тартиб ва
суҳбатларни кучайтириш ёки дискуссия қилишда ёрдам
беради. Халқаро хамкорлик, мазҳабий ва диний
идеологиялар орасидаги муноқишаларни ўзара тарқатишда
муҳим рол ўйнайди ва диний экстримизм ва терроризмнинг
оғирлигини камайтиришга ёрдам беради.
4. Диний-маърифий ишларни амалга оширишнинг
такомиллашуви.
Диний-маърифий ишлар, диний мақсадларга эришишни ва
диний маърифатни кучайтиришни қўллаб-қувватлаш учун
амалга ошириладиган фаолиятлардир. Диний-маърифий
ишларни амалга оширишнинг такомиллашуви, диний
тарбия ва маърифатни оширишда кўпайишишни ва қонуний
режаларга мувофиқликни кучайтиришни мақсад қилади.
Диний-маърифий ишлар олиб бориладиган масалалар
ўзара тарқатиш, диний маърифатнинг умумий
мақсадларига ега бўлиш, диний маърифатни кучайтириш,
маърифий муносабатларни кучайтириш ва диний
экстримизм ва терроризмнинг оғирлигини камайтиришни
олиб боради. Диний-маърифий ишларни амалга оширишда,
диний мазҳаблар ва идеологиялар орасидаги
муноқишаларни ўзара тарқатишда толерантлик, умумий
мақсадларга ега бўлиш, зинончлик ва раҳматлилик муҳим
рол ўйнайди. Диний-маърифий ишларни амалга
оширишнинг такомиллашуви, диний маърифатни
кучайтиришда маърифатларнинг ўрганилиши ва уларни
ўзига келтириш учун янги технологиялардан фойдаланишни
қўллаган ҳолда, диний маърифатнинг кучайишини
тезлаштиради. Бундан ташқари, диний-маърифий ишлар
олиб бориладиган масалалар ўзара тарқатишда фаолият
юритувчиларининг маълумотлари ва тажрибалари бирбирини толиқроқ кучайтиришга ҳам ёрдам беради.