Wprowadzenie do
makroekonomii
1
Makroekonomia

mikro i makroekonomia – perspektywa analizy:
makroekonomia to inaczej ekonomia dużej skali (gr. makro), zaś
mikroekonomia - to ekonomia małej skali (gr. mikro);

nauka o gospodarce jako całości – gospodarka jako system
naczyń połączonych;

różnice w podejściu i metodzie - makroekonomia zajmuje się
gospodarką jako całością i bada występujące w niej
współzależności między podstawowymi zmiennymi (agregatami),
takimi jak np. konsumpcja, inwestycje i produkcja.
2
Makroekonomia
⚫
Czy jednak wnioski z analizy mikroekonomicznej tracą na
ważności, kiedy analizujemy gospodarkę w skali makro? – Nie!
Mikroekonomiczne podstawy makroekonomii
3
Makroekonomia
Modelowanie w makroekonomii:
▪
zmienne endogeniczne – zmienne, które próbujemy wyjaśnić w
danym modelu oraz zmienne egzogeniczne - zmienne objaśniające.
▪
rozróżnienie zmiennych endo- i egzogenicznych… czyli dlaczego
warto pamiętać o założeniach modelu!
▪
przyjęte założenia upraszczające + koncentracja na najbardziej
istotnych związkach + próba znalezienia kompromisu między
ogólnością i szczegółowością (rezygnacja z nadmiernej liczby
szczegółów, co pozwala zachować kontrolę nad analizą) + ulubiona
klauzula ceteris paribus ☺
4
Makroekonomia
Różne szkoły w makroekonomii:
⚫
Różnice przyjmowanych założeń → różne wnioski co do sposobu
funkcjonowania gospodarki → różne rekomendacje dla polityki
gospodarczej: ekonomia keynesowska vs ekonomia klasyczna
⚫
Problem Harry’ego Trumana….
5
Makroekonomia
Weryfikacja teorii makroekonomicznych:
⚫
krytyka naukowa;
⚫
rola danych empirycznych i problemy w ich analizie: definicja
pojęć przyjmowanych w modelach i przypisanie im konkretnych
zmiennych empirycznych + problemy z agregacją danych + brak
możliwości zastosowania eksperymentu…
⚫
prognozowanie w makroekonomii: problem nieoczekiwanych zmian
zmiennych egzogenicznych i braku klauzuli ceteris paribus + zmiany
oczekiwań podmiotów gospodarujących + opóźnienia w pozyskaniu i
analizie danych + wrażliwość modeli ekonometrycznych na zmiany
poziomu zmiennych egzogenicznych.
6
Makroekonomia
Podstawowe problemy makroekonomiczne dotyczą nas wszystkich:
⚫
⚫
⚫
⚫
⚫
inflacja,
bezrobocie,
cykl koniunkturalny,
wzrost gospodarczy,
gospodarka otwarta – kurs walutowy, BIZ…
Dlaczego niektóre kraje odnotowują wysokie tempa wzrostu gospodarczego
przez dekady, a inne – pozostają w stagnacji?
Dlaczego niektóre kraje utrzymują stabilny poziom cen, a inne doświadczają
wysokiej inflacji?
W jaki sposób rządy mogą łagodzić cykliczne wahania koniunktury? I czy
powinny to robić?
7
Makroekonomia
Podstawowe problemy makroekonomiczne:
Polityka makroekonomiczna – co może (powinien?) robić rząd? –
podejście pozytywne (opis sposobu działania gospodarki) i
normatywne (odnoszące się do preferencji i sądów wartościujących):
makroekonomia umożliwia np. analizę różnych wariantów polityki
gospodarczej i prognozowanie ich skutków.
Leseferyzm (laissez faire – pozwólcie czynić) vs interwencjonizm:
czy działające w niezakłócony sposób rynki zawsze doprowadzą do
powrotu gospodarki do równowagi i optymalnej alokacji zasobów –
czy tez państwo powinno ingerować w działanie mechanizmów
rynkowych (przykłady zawodności rynku)?
8
Makroekonomia
Różne perspektywy spojrzenia na gospodarkę w skali makro:
⚫
Ekonomia popytowa (demand-side economics) – analiza decyzji o
wysokości wydatków w gospodarce, podejmowanych przez krajowe i
zagraniczne podmioty gospodarujące (gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa, państwo)
⚫
⚫
Zarządzanie popytem globalnym – działania państwa, które mogą
kompensować działania podmiotów prywatnych – cel: stabilizacja wahań
popytu globalnego, które powodują wahania produkcji i zatrudnienia.
Ekonomia podażowa (supply-side economics) – analiza czynników
decydujących o podaży globalnej (zdolności i skłonności
przedsiębiorstw do wytwarzania różnych wielkości produkcji).
9
Makroekonomia
Poziomy analizy gospodarki w skali makro – czyli jak doprecyzować
nasz model ☺
1) Gospodarka zamknięta bez państwa.
2) Gospodarka zamknięta z państwem.
3) Gospodarka otwarta.
10
Model ruchu okrężnego w gospodarce
Cel: analiza powiązań między różnymi podmiotami gospodarującymi
Założenia modelu:

początkowo eliminujemy z rozważań państwo i możliwość wymiany
z zagranicą (gospodarka zamknięta bez państwa);

podmioty gospodarujące: gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa;

gospodarstwa domowe jako posiadacze (ostateczni dysponenci)
wszystkich czynników produkcji (praca, ziemia, kapitał);

gospodarstwa domowe nie oszczędzają (wydają całe dochody), a
przedsiębiorstwa sprzedają całą swą produkcję (brak zapasów).
11
Model ruchu okrężnego w gospodarce
Relacje między grupami podmiotów gospodarujących:
Gospodarstwa domowe
Przedsiębiorstwa
Dysponują czynnikami produkcji, które
dostarczają przedsiębiorstwom
Wykorzystują czynniki produkcji dostarczane
przez gospodarstwa domowe do wytwarzania
dóbr i usług
Otrzymują dochody od przedsiębiorstw
w zamian za dostarczane czynniki wytwórcze
Wydają dochody na dobra i usługi
wytwarzane przez przedsiębiorstwa
Płacą GD za wykorzystywanie czynników
produkcji
Sprzedają dobra i usługi gospodarstwom
domowym.
12
Model ruchu okrężnego w gospodarce
⚫
omówione relacje między podmiotami gospodarującymi można
podzielić na dwie kategorie:
1) przepływy zasobów rzeczowych (czynników produkcji,
wytworzonych dóbr);
2) przepływy zasobów pieniężnych (wynagrodzenia za czynniki
produkcji, należności za zakupione dobra).
⚫
przepływy zasobów pieniężnych są równoważne wartości dóbr
i czynników produkcji (przepływom zasobów rzeczowych) między
sektorem gospodarstw domowych i przedsiębiorstw!
13
Model ruchu okrężnego w gospodarce
⚫
Dlaczego mówimy o ruchu okrężnym w gospodarce?
⚫
Pomyślmy: od czego zależy kwota, jaką gospodarstwa domowe mogą
przeznaczyć na zakup dóbr i usług produkowanych przez
przedsiębiorstwa?
⚫
Przypomnijmy: gospodarstwa domowe są właścicielami wszystkich
czynników produkcji – otrzymują z tego tytułu wynagrodzenie od
przedsiębiorstw.
⚫
Zastanówmy się: jaka część przychodów przedsiębiorstw ze sprzedaży
(czy inaczej – jaka część wartości produkcji przedsiębiorstw) trafia do
„kieszeni” gospodarstw domowych?
14
Model ruchu okrężnego w gospodarce
Skoro
To
TP = TR – TC
TR = TP + TC

Co się dzieje z zyskiem przedsiębiorstw?

W gospodarce zamkniętej bez państwa właścicielami wszystkich
przedsiębiorstw są gospodarstwa domowe – a więc otrzymują one
również cały zysk przedsiębiorstw do swojej dyspozycji!

Zatem: dochody gospodarstw domowych z tytułu własności czynników
produkcji są równie wartości produkcji przedsiębiorstw (TR) – przecież
założyliśmy, że przedsiębiorstwa sprzedają cała swoją produkcję (nie ma
zapasów!)
15
Model ruchu okrężnego w gospodarce
⚫
Powróćmy do pytania: Jaką część dochodu z tytułu własności
czynników produkcji gospodarstwa domowe wydają na zakup dóbr
i usług wyprodukowanych przez przedsiębiorstwa?
⚫
Całość - przecież założyliśmy, że gospodarstwa domowe nie
oszczędzają.
⚫
A zatem – w naszej gospodarce „krąży” kwota odpowiadająca
zarówno wartości produkcji przedsiębiorstw, jak i wielkości
dochodów gospodarstw domowych z tytułu własności czynników
produkcji!
16
Model ruchu okrężnego w gospodarce
⚫
Relacje między gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami
pokazane w naszej tabelce można więc przedstawić inaczej –
w podziale na równoważne co do wartości przepływy zasobów
rzeczowych (krąg wewnętrzny) i pieniężnych (krąg zewnętrzny)
między gospodarstwami domowymi oraz przedsiębiorstwami
17
Model ruchu okrężnego w gospodarce
Wydatki na dobra i usługi
Dobra i usługi
Gospodarstwa
domowe
Przedsiębiorstwa
Usługi czynników produkcji
Dochody właścicieli
czynników produkcji
18
Model ruchu okrężnego w gospodarce

Podsumujmy: co można „wyczytać” ze schematu ruchu okrężnego?

wartość produkcji równa się dochodom czynników wytwórczych
(gospodarstw domowych); jest to wynik założenia, że własność
wszystkich czynników skupia się w gospodarstwach domowych,

całe dochody zostają wydane - płatności są dokładnymi
odpowiednikami transferów rzeczowych:

gospodarstwa domowe nie dokonują oszczędności (dochody
czynników produkcji są równe wydatkom gospodarstw
domowych),

wszystkie towary zostają sprzedane – czyli wartość produkcji
jest równa wydatkom na dobra i usługi;
19
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Sposoby pomiaru skali działalności gospodarczej wynikające
ze schematu ruchu okrężnego:
1) Wartość wytworzonych dóbr.
2) Wartość strumienia dochodów właścicieli czynników produkcji,
który reprezentuje wartość dostarczanych przez te czynniki usług.
3) Wartość wydatków na dobra i usługi.
20
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Czy obliczenia wykonane każdą z tych trzech metod dają ten sam
wynik?
Tak!
Przecież wszystkie płatności są odpowiednikami przepływów
zasobów rzeczowych + zakładamy, że wszystkie wypłaty muszą
być wydatkowane na zakup zasobów rzeczowych (nie ma
oszczędności).
21
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Podstawową miarą wielkości produkcji używaną przez makroekonomistów
jest PKB.
Produkt krajowy brutto (PKB) – miara wielkości produkcji wytworzonej
w pewnym okresie (np. roku) przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na
terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
22
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Problem:
Czy wielkości produkcji w gospodarce nie moglibyśmy również
wyrazić jako sumę wartości transakcji zawieranych w gospodarce?
Nie!
Problem wartości dodanej, dóbr finalnych i dóbr pośrednich…
23
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Wartość dodana – przyrost wartości dóbr w wyniku danego procesu
produkcji: obliczamy ją przez odjęcie od wartości dóbr
wyprodukowanych w przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych
czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr.
Dobra finalne a dobra pośrednie:
Dobra finalne to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika (dobra
konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe albo dobra
kapitałowe (inwestycyjne) zakupione przez przedsiębiorstwa).
Dobra pośrednie to dobra częściowo przetworzone, które stanowią
nakład w procesie produkcji innych dóbr.
24
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Dlaczego suma wartości wszystkich zawartych w danej gospodarce
transakcji może przewyższać rzeczywistą wartość dóbr wytworzonych
w tej gospodarce?
Wielokrotne liczenie wartości dóbr pośrednich...
25
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Zatem - sposoby pomiaru PKB:
1) PKB jako suma wydatków na dobra finalne (metoda wydatkowa).
2) PKB jako suma wartości dodanej wytworzonej w poszczególnych
fazach procesu produkcji (metoda produkcyjna).
3)PKB równa się też sumie dochodów właścicieli czynników produkcji (metoda dochodowa).
26
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Zjawiska/czynniki nie uwzględnione dotychczas w naszym modelu ruchu
okrężnego: czyli korygujemy założenia modelu:
1) oszczędności i inwestycje (transakcje między przedsiębiorstwami
oraz zapasy)
2) wydatki państwa i podatki (gospodarka zamknięta, ale z udziałem
państwa),
3) handel zagraniczny (wymiana z zagranicą – gospodarka otwarta).
27
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
W naszym ruchu okrężnym mielibyśmy stale do czynienia (ceteris
paribus) z taką samą wielkością produkcji w kolejnych okresach
poruszania się po ruchu okrężnym…
Jednak uzupełnienie modelu o inwestycje i oszczędności, działanie
państwa oraz handel zagraniczny (eksport i import) pozwolą nam na
lepsze przybliżenie (modelowanie) sposobu funkcjonowania
gospodarki.
Zasadnicze strumienie finansowe przepływające w gospodarce to ruch
między gospodarstwami domowymi i przedsiębiorstwami,
ALE istnieją dodatkowe strumienie – zwane odpływami i dopływami
do ruchu okrężnego.
28
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Odpływy z ruchu okrężnego - strumienie pieniądza, który nie
przemieszcza się z gospodarstw domowych do przedsiębiorstw –
czyli oszczędności w gospodarce zamkniętej bez państwa.
Dopływy do ruchu okrężnego - strumienie pieniężne, które otrzymują
przedsiębiorstwa, ale nie bezpośrednio od gospodarstw domowych.
Skąd biorą się dopływy do ruchu okrężnego w gospodarce
zamkniętej bez państwa?
29
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Oszczędności i inwestycje – czyli uchylamy założenia, że gospodarstwa
domowe wydają całe swe dochody, a przedsiębiorstwa – sprzedają całą
produkcję tylko gospodarstwom domowym!
Także przedsiębiorstwa kupują dobra finalne od innych przedsiębiorstw!
(w gospodarce zamkniętej bez państwa PKB jako suma wydatków na
dobra finalne jest zatem równe: Y = C + I)
30
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Inwestycje to przede wszystkim wydatki przedsiębiorstw na zakup
nowych dóbr kapitałowych.
- w makroekonomii, do inwestycji – oprócz zakupów nowych maszyn – czyli inwestycji
w kapitał trwały - zaliczamy jednak również zapasy (czyli wyprodukowaną w danym
okresie wielkość produkcji, która nie zostaje sprzedana w okresie bieżącym, lecz
zostanie sprzedana w przyszłości). Zapasy to tzw. inwestycje w kapitał obrotowy.
Oszczędności = ta część dochodu gospodarstw domowych, która nie
zastaje wydana na zakup dóbr i usług.
31
MODEL RUCHU OKRĘŻNEGO W GOSPODARCE – WYDATKI, DOCHÓD I PRODUKCJA
I
Konsumpcja GD
jest uzupełniana
przez inwestycje
przedsiębiorstw
C+I
S
C
Gospodarstwa domowe
dzielą swój dochód z tytułu własności czynników
produkcji na konsumpcję (C) i oszczędności (S)
(całkowite wydatki)
Przedsiębiorstwa
Wytwarzają dobra i usługi, których
wartość jest równa dochodom
gospodarstw domowych
Y
dochód
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce NW
Jak ma się do siebie wielkość inwestycji i oszczędności
w gospodarce zamkniętej bez państwa? Przypomnijmy:
PKB w ujęciu sumy dochodów gospodarstw domowych:
Y≡C+S
(dochody te są przecież przeznaczane na konsumpcję i oszczędności)
PKB można także wyrazić jako sumę wydatków na dobra finalne:
Y≡C+I
stąd S ≡ I
(w gospodarce zamkniętej bez państwa oszczędności
są zawsze równe inwestycjom)
33
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Jak ma się do siebie wielkość inwestycji i oszczędności w gospodarce
zamkniętej bez państwa?
S≡I
Zwróćmy uwagę na jeszcze jedną prawidłowość:
⚫
równość oszczędności i inwestycji w gospodarce zamkniętej bez
państwa oznacza także równość odpływów i dopływów do ruchu
okrężnego!
34
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pojawia się jednak dodatkowa komplikacja… czyli dygresja użyteczna
w przyszłości ☺
Oszczędności i inwestycje faktyczne, planowane i przymusowe

oszczędności i inwestycje zamierzone (planowane) – wielkość
oszczędności (inwestycji), która została zaplanowana przez
gospodarstwa domowe (przedsiębiorstwa)

jeśli są one sobie równe, w gospodarce występuje równowaga:
gospodarstwa domowe kupują i oszczędzają tyle, ile sobie założyły, a
przedsiębiorstwa w tym samym czasie sprzedają całą swą produkcję,
nie tworząc zapasów.
Przecież Y ≡ C+I oraz Y ≡ C+S, a co za tym idzie I≡S
35
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
sytuację, kiedy inwestycje planowane są równe planowanym
oszczędnościom w gospodarce zamkniętej bez państwa nazywamy
stanem równowagi: wszystkie gospodarstwa domowe kupiły i
zaoszczędziły to, co zaplanowały, a wszystkie przedsiębiorstwa
sprzedały całą swoją produkcję gospodarstwom domowym i innym
przedsiębiorstwom;
⚫
możliwe są jednak sytuacje, kiedy nasza gospodarka nie znajduje
się w równowadze: część gospodarstw domowych nie może kupić
wszystkiego tego, co zaplanowały albo część przedsiębiorstw nie
znajduje nabywców na swoje wyroby…
⚫
Jak zinterpretować taki stan nierównowagi w gospodarce?
36
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
1) inwestycje nieplanowane (przymusowe): czyli inwestycje w zapasy
(dobra trzymane obecnie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej
produkcji lub sprzedaży) powiększają kapitał obrotowy.
2) dezinwestycje – zmniejszenie posiadanych zapasów (inwestycje
ujemne) – sprzedajemy w bieżącym okresie produkcję wytworzoną w
poprzednich okresach;
3) oszczędności przymusowe - nie mamy na co wydać pieniędzy…
więc nasze oszczędności składają się z oszczędności planowanych i
nieplanowanych (przymusowych).
37
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Podsumujmy:
S faktyczne = S planowane + S nieplanowane
I faktyczne = I planowane + I nieplanowane
Y≡C+I
stąd S ≡ I
(w gospodarce zamkniętej bez państwa faktyczne oszczędności
muszą być równe faktycznym inwestycjom nawet wtedy, gdy nasza
gospodarka nie znajduje się w stanie równowagi)
38
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Przykład☺
Wyobraźmy sobie gospodarkę, w której funkcjonują tylko trzy
przedsiębiorstwa:
⚫
⚫
⚫
huta produkująca stal;
producent maszyn (dóbr kapitałowych) dla przemysłu
motoryzacyjnego;
producent samochodów, który sprzedaje je ostatecznym
użytkownikom – gospodarstwom domowym.
Jak policzyć PKB w tej prostej gospodarce?
39
⚫
⚫
⚫
Huta wytwarza stal o wartości £4000. ¼ tej produkcji zostaje sprzedana
producentowi maszyn, pozostałe ¾ - producentowi samochodów.
Przyjmijmy, że cała wartość £4000 to wartość dodana (brak dóbr pośrednich),
która zostaje wypłacona jako dochody właścicieli czynników produkcji.
Wypełnijmy tabelę krok po kroku:
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
Suma
transakcji
Produkcja
40
⚫
⚫
Producent maszyny kupił stal o wartości £1000 i wykorzystał ją jako nakład do
produkcji maszyny, która została sprzedana producentowi samochodów za £2000.
Skoro założyliśmy, że do produkcji maszyny nie wykorzystano żadnych innych dóbr
pośrednich, wartość dodana wytworzona przez producenta maszyny to £2000
minus £1000 (kwota wydana na stal). Różnica w wysokości £1000 to dochód netto
właścicieli czynników produkcji, czyli gospodarstw domowych.
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
Suma
transakcji
Produkcja
41
⚫
Skoro producent samochodów jest ostatecznym użytkownikiem maszyny, która jest
dobrem kapitałowym (nie podlega całkowitemu zużyciu przy produkcji samochodów
w jednym cyklu produkcyjnym, wydatki na zakup tej maszyny powinniśmy
potraktować jako wydatki na zakup dóbr finalnych.
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
Suma
transakcji
Produkcja
42
⚫
⚫
⚫
Producent samochodów wydał £3000 na stal, która była jedynym dobrem pośrednim
w produkcji samochodów zużyła się całkowicie w jednym cyklu produkcyjnym).
Wartość wyprodukowanych samochodów wyniosła £5000.
Aby obliczyć wartość dodaną wytworzoną przez producenta samochodów, należy
odjąć £3000 wydane na stal od wartości wytworzonych samochodów.
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
Suma
transakcji
Produkcja
43
£2000
⚫
Wartość dodana wytworzona przez producenta samochodów stanowi dochód
właścicieli czynników produkcji (gospodarstw domowych).
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
Suma
transakcji
Produkcja
44
£2000
£2000
⚫
Samochody sprzedane ostatecznym użytkownikom (gospodarstwom domowym)
są dobrami finalnymi. Pełna wartość kupionych samochodów to wydatki na dobra
finalne.
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£5000
£2000
Suma
transakcji
Produkcja
45
£2000
⚫
Jaka była wartość wszystkich transakcji zawartych w tej gospodarce?
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£5000
£2000
Suma
transakcji
£11000
Produkcja
46
£2000
⚫
⚫
⚫
Jak możemy obliczyć wartość dóbr wyprodukowanych w tej gospodarce w danym
okresie?
Czy pamiętamy jeszcze o różnicy między dobrami pośrednimi i dobrami finalnymi?
Jaka jest wartość dóbr finalnych wytworzonych w tej gospodarce?
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£2000
£5000
£2000
Suma
transakcji
£11000
£7000
Produkcja
47
⚫
⚫
⚫
Dlaczego wartość zawartych transakcji jest wyższa od wartości wytworzonych dóbr
finalnych?
£4000 to wartość stali, która była dobrem pośrednim wykorzystanym do produkcji
maszyny i samochodów.
Wartość tej stali została już uwzględniona w wartości dóbr finalnych – rachunek
dochodu narodowego nie może uwzględniać wartości takiego dobra wielokrotnie!
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£2000
£5000
£2000
Suma
transakcji
£11000
£7000
Produkcja
48
⚫
⚫
W kolumnie 5) pokazano wartość dodaną wytworzoną na poszczególnych etapach
produkcji.
£7000 to właściwa wartość produkcji wytworzonej w tej gospodarce.
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£2000
£5000
£2000
£7000
£7000
Suma
transakcji
£11000
Produkcja
49
⚫
Skoro każde przedsiębiorstwo wypłaca swój dochód (wartość dodaną)
gospodarstwom domowym jako właścicielom czynników produkcji, dochody
właścicieli czynników produkcji wynoszą £7000.
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£2000
£5000
£2000
£7000
£7000
£7000
Suma
transakcji
£11000
Produkcja
50
3 metody pomiaru wartości produkcji:
1. Metoda wydatkowa – suma wydatków na dobra finalne (£7000).
2. Metoda dochodowa - suma dochodów właścicieli czynników produkcji (£7000).
3. Metoda produkcyjna – suma wartości dodanej (£7000).
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£2000
£5000
£2000
£7000
£7000
£7000
Suma
transakcji
£11000
Produkcja
51
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Do tej pory nasz model był prosty – zwróćmy jeszcze uwagę
na problem oszczędności i inwestycji.
⚫
Oszczędności (S) to ta część dochodów gospodarstw domowych, która nie
zostaje wydana na konsumpcje (S = Y – C).
⚫
Inwestycje (I) to wydatki przedsiębiorstw na zakup dóbr finalnych (nowych
dóbr kapitałowych).
W naszym przykładzie możemy zauważyć, że:
⚫
Gospodarstwa domowe nie wydały całego dochodu ((£7000) na zakup
samochodów – wartość zakupionych samochodów wynosiła (£5000)
⚫
Przedsiębiorstwa kupowały od innych przedsiębiorstw nie tylko dobra
pośrednie (stal), ale również inwestycyjne (maszyna).
52
⚫
⚫
⚫
⚫
Gospodarstwa domowe wydały £5000 na samochody, ich dochód wynosił £7000 .
Gospodarstwa domowe zaoszczędziły zatem £2000.
Producent samochodów wydał £2000 na inwestycje, kupując nową maszynę.
Jaki miało to wpływ na ruch okrężny w gospodarce?
Odpływy z ruchu okrężnego okazały się równe dopływom do ruchu okrężnego.
(1)
Dobro
(2)
Sprzedawca
(3)
Nabywca
(4)
Wartość
transakcji
(5)
Wartość
dodana
(6)
Wydatki
na dobra
finalne
(7)
Dochody
właścicieli
cz.p.
Stal
Huta
Producent
maszyny
£1000
£1000
0
£1000
Stal
Huta
Producent
samochodów
£3000
£3000
0
£3000
Maszyna
Producent
maszyny
Producent
samochodów
£2000
£1000
£2000
£1000
Samochody
Producent
samochodów
Gospodarstwa
domowe
£5000
£2000
£5000
£2000
£7000
£7000
£7000
Suma
transakcji
£11000
Produkcja
53
MODEL RUCHU OKRĘŻNEGO W GOSPODARCE – WYDATKI, DOCHÓD I PRODUKCJA
I
Konsumpcja GD
jest uzupełniana
przez inwestycje
przedsiębiorstw
C+I
S
C
Gospodarstwa domowe
dzielą swój dochód z tytułu własności czynników
produkcji na konsumpcję (C) i oszczędności (S)
(całkowite wydatki)
Przedsiębiorstwa
Wytwarzają dobra i usługi, których
wartość jest równa dochodom
gospodarstw domowych
Y
dochód
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Wracając do przykładu naszej prostej gospodarki:
⚫
Początkowo Y = C + I (£7000 = £5000 + £2000). Gospodarstwa domowe
wydawały £5000 na samochody, a skoro ich dochód wynosił £7000,
oszczędności były równe £2000.
⚫
Załóżmy teraz, że gospodarstwa domowe zdecydowały się na zmniejszenie
swojej konsumpcji o £1000, ceteris paribus – nie wszystkie samochody
zostaną sprzedane!
⚫
Ponadto, skoro Y= C + S, obniżenie planowanej konsumpcji o £1000 , ceteris
paribus, prowadzi automatycznie do wzrostu planowanych oszczędności o
£1000.
⚫
Zatem, skoro Y = C + S, dochód w wysokości £7000 jest teraz inaczej
rozdysponowywany (nowa konsumpcja £4000 + nowe oszczędności £3000).
⚫
Ile wynosi wielkość produkcji?
55
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Ile wynosi wielkość produkcji?
⚫
Produkcję możemy zmierzyć jako wartość wydatków na dobra finalne
Y=C+I
⚫
Planowana konsumpcja wynosi teraz £4000, planowane inwestycje pozostają na
poziomie £2000 (ceteris paribus...)
⚫
Ale: skoro wyprodukowano tyle samo samochodów (ceteris paribus), to co
się dzieje z niesprzedanymi samochodami?
⚫
Jak już wcześniej wspominaliśmy, producent samochodów wliczy wartość
niesprzedanej produkcji – inwestycji nieplanowanych (£1000) do wielkości
inwestycji w kapitał obrotowy.
⚫
Faktyczne inwestycje będą więc równe sumie inwestycji planowanych i
nieplanowanych: I = £2000 + £1000 = £3000
⚫
Y = £4000 + £3000 = £7000 (nadal poprawnie zmierzyliśmy wielkość produkcji).
56
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Rozważmy jeszcze przeciwny przypadek: załóżmy, że gospodarstwa
domowe chcą zakupić samochody o wartości £5000, przedsiębiorstwa
planują wydać na inwestycje £2000, ale wartość faktycznie wytworzonych
samochodów spada do £4000…
⚫
Dochód może zostać zmierzony jako suma wartości dodanej wytworzonych dóbr
finalnych i wydatków na dobra finalne Y = C + I, więc powinien się równać sumie
wartości rzeczywiście wytworzonych samochodów (£4000) + wartości dóbr
inwestycyjnych (£2000)
Y = £4000 + £2000 = £6000
⚫
Skoro wartość wyprodukowanych samochodów wynosi teraz tylko £4000,
gospodarstwa domowe nie będą mogły zrealizować zaplanowanej konsumpcji
w wysokości £5000.
⚫
Pozostała część planowanej konsumpcji musi zostać sklasyfikowana jako
nieplanowane oszczędności (£1000).
57
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
Faktyczne oszczędności są zatem równe sumie oszczędności
planowanych 1000£ (oszczędności planowane Spl = Y – planowana
konsumpcja) + 1000£ (oszczędności nieplanowane) = £2000
⚫
Zatem dochód wyrażony jako suma C + I jest równy dochodowi wyrażonemu
jako wartość dóbr finalnych wytworzonych w tej gospodarce, a także dochodowi
wyrażonemu jako suma C + S (£4000 + £2000 = £6000) - nasz pomiar dochodu
trzema metodami był poprawny ;-)
58
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Teraz uchylimy kolejne początkowe założenie modelu ruchu
okrężnego i wprowadzimy do gospodarki państwo - gospodarka
zamknięta z państwem
59
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Jakie są przejawy obecności państwa w gospodarce?
⚫
⚫
⚫
podatki, świadczenia społeczne, dobra publiczne…
regulacje prawne dot. działalności gospodarczej, ochrona prawa
własności…
wpływ na decyzje o alokacji zasobów…
Zastanówmy się, jak powinniśmy zmodyfikować nasz schemat ruchu
okrężnego w gospodarce, aby odzwierciedlić obecność państwa w
gospodarce…
60
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Państwo generuje zarówno dodatkowe dopływy, jak i odpływy z ruchu
okrężnego
Przypomnijmy definicję:
Odpływy z ruchu okrężnego - strumienie pieniądza, który nie
przemieszcza się z gospodarstw domowych do przedsiębiorstw – czyli
część dochodów gospodarstw domowych nie wydana na konsumpcję
(zarówno oszczędności, jak i zapłacone podatki)
Dopływy do ruchu okrężnego - strumienie pieniężne, które otrzymują
przedsiębiorstwa, ale nie bezpośrednio od gospodarstw domowych
(dochody firm nie będące wydatkami gospodarstw domowych
sfinansowanymi dzięki sprzedaży czynników produkcji) – zarówno
inwestycje przedsiębiorstw, jak i wydatki rządu na zakup dóbr i usług.
61
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce

Państwo generuje zarówno dodatkowe dopływy, jak i odpływy z
ruchu okrężnego

Przychody państwa: podatki bezpośrednie Td (nakładane na
dochody – np. wynagrodzenia, odsetki, zyski) oraz pośrednie Te
(wliczane w cenę towaru – VAT, akcyza) – są to odpływy z ruchu
okrężnego

Wydatki państwa - dwie różne kategorie:

G – wydatki państwa na zakup dóbr i usług.

B – wydatki państwa związane z finansowaniem płatności
transferowych (świadczeń społecznych – świadczeń, które nie wiążą
się z dostarczaniem w zamian żadnych dóbr czy usług na rzecz
państwa).
Wydatki państwa to dopływy do ruchu okrężnego.
62
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Ale uwaga:
⚫
Państwo z jednej strony zabiera z ruchu okrężnego podatki, z drugiej
jednak – „dorzuca” do ruchu okrężnego płatności transferowe.
⚫
Dlatego ekonomiści często używają pojęcia podatków netto:
NT = Td + Te – B
Podatki netto zbiorczo ujmują, ile państwo „zabrało i dołożyło” do ruchu
okrężnego
63
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Jeszcze jedna uwaga:

Wydatki transferowe i podatki powodują, także, że wielkość dochodów,
które gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na oszczędności
i konsumpcję ulega zmianie w porównaniu z gospodarką zamknięta bez
państwa.
⚫
kiedy nie było podatków, gospodarstwa domowe dzieliły na C oraz S cały
dochód narodowy, którego były dysponentami;
⚫
ponieważ istnieją podatki oraz transfery wypłacane przez państwo, musimy
wprowadzić kategorię dochodu rozporządzalnego (dochodu do dyspozycji):
Yd = Y - Td + B
64
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Zatem:

Wydatki transferowe (w przeciwieństwie do G) nie powiększają
dochodu narodowego ani rozmiarów wytwarzanej w gospodarce
produkcji – służą wyłącznie redystrybucji już istniejących dochodów
od grup podlegających opodatkowaniu do grup ludności będących
beneficjentami transferów.

Przecież jeśli mierzymy produkcję jako sumę wydatków na dobra
finalne, to w gospodarce zamkniętej z państwem jest ona równa:
Y=C+I+G
transfery wypłacane przez państwo gospodarstwom domowym są
uwzględniane w wielkości konsumpcji!
65
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Schemat ruchu okrężnego w gospodarce zamkniętej
z państwem:
I
C+I+G
C
S
C + I + G - Te
G
Te
Gospodarstwa
domowe
Państwo
Przedsiębiorstwa
B - Td
Y + B - Td
Y
66
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Podatki a pomiar dochodu narodowego:

podatki pośrednie sprawiają, że cena płacona przez nabywcę różni się
od ceny, jaką otrzymuje sprzedawca...

PKB możemy więc mierzyć w cenach rynkowych (łącznie z podatkami
pośrednimi) lub w cenach bazowych (uzyskiwanych przez producentów)
– czyli – w cenach czynników produkcji.

PKB w gospodarce zamkniętej z państwem, mierzony sumą wydatków
na dobra finalne to w cenach rynkowych
Y≡C+I+G
67
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Podatki a pomiar dochodu narodowego:
⚫
Ale: wyższa stopa podatków pośrednich wliczanych w ceny powoduje
wzrost cen dóbr i usług – chociaż wartość PKB w cenach rynkowych
rośnie, nie zmieniają się jednak fizyczne rozmiary produkcji...
⚫
Lepszą miarą PKB jest więc PKB mierzony w cenach bazowych
PKB w cenach bazowych ≡ C + I + G - Te
68
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Jak ma się sprawa równości odpływów i dopływów do ruchu
okrężnego w gospodarce zamkniętej z państwem:
Gospodarstwa domowe dzielą na oszczędności i konsumpcję swój
dochód rozporządzalny, a nie cały dochód narodowy:
Yd ≡ S + C oraz Yd ≡ Y + B – Td
czyli
S + C ≡ Y + B – Td
Stąd
Y ≡ S + C – B + Td
69
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pamiętamy jeszcze PKB w cenach bazowych (miarę wielkości
produkcji jako suma wydatków na dobra finalne po odliczeniu
podatków pośrednich)
Y ≡ C + I + G – Te oraz Y ≡ S + C – B + Td
Czyli
C + I + G – Te ≡ S + C – B + Td
zatem
I + G + B ≡ S + Td + Te
I + G ≡ S + Td + Te – B
I + G ≡ S + NT
⚫
Odpływy = dopływy do obiegu w ruchu okrężnym ☺
70
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Uchylamy kolejne założenie: handel zagraniczny w modelu ruchu
okrężnego – gospodarka otwarta
⚫
handel zagraniczny to import (wydatki krajowe na zakup dóbr i usług
wyprodukowanych za granicą) oraz eksport (wpływy z zagranicy z
tytułu dóbr zakupionych w naszym kraju)
⚫
Powinniśmy więc ostatecznie doprecyzować definicję odpływów i
dopływów z ruchu okrężnego w gospodarce: odpływy to dochody
gospodarstw domowych nie wydane na konsumpcję dóbr
wyprodukowanych w kraju (S + NT + Im), a dopływy – to dochody firm
nie będące dochodami gospodarstw domowych sfinansowanymi
dzięki sprzedaży czynników produkcji (I + G + Ex).
71
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Uchylamy kolejne założenie: handel zagraniczny w modelu ruchu
okrężnego – gospodarka otwarta
⚫
handel zagraniczny to import (wydatki krajowe na zakup dóbr i usług
wyprodukowanych za granicą) oraz eksport (wpływy z zagranicy z
tytułu dóbr zakupionych w naszym kraju)
⚫
Wg naszej definicji, import (Im) jest odpływem, natomiast eksport
(Ex) dopływem do ruchu okrężnego
Y ≡ C + I + G + Ex – Im – Te
⚫ saldo eksportu netto : NX = Ex-Im
72
Ruch okrężny w gospodarce otwartej
NX (eksport netto) = X - Z
I
Z
X
C + I + G + NX
C
S
C + I + G + NX- Te
G
Te
Gospodarstwa
domowe
Państwo
Przedsiębiorstwa
B - Td
Y + B - Td
Y
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Jak wygląda sprawa równości odpływów i dopływów z ruchu
okrężnego w gospodarce otwartej?
Y ≡ C + I + G + Ex – Im – Te
Oraz nadal:
Yd ≡ Y + B – Td
czyli S + C ≡ Y + B – Td
Stąd Y ≡ S + C – B + Td
Tak więc:
C + I + G + Ex – Im – Te ≡ S + C – B + Td
I + G + Ex – Im ≡ S – B + Td + Te
I + G + Ex ≡ S + NT + Im
Odpływy = dopływy do obiegu w ruchu okrężnym ☺
74
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pochodne w stosunku do PKB mierniki poziomu produkcji:
1) Produkt (dochód) narodowy brutto – PNB
➢
problem przepływu dochodów z własności (dochodów majątkowych)
pomiędzy krajami:
➢
PNB = miernik całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli
danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez
czynniki wytwórcze.
➢
PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą
75
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pochodne w stosunku do PKB mierniki poziomu produkcji:
1) Produkt (dochód) narodowy brutto – PNB
➢
Nominalny PNB mierzy się w cenach bieżących, tj. takich, które
istniały w okresie, gdy osiągano składające się na PNB dochody.
➢
Realny PNB (PNB w cenach stałych) koryguje nominalny PNB o
skutki inflacji i wyraża się go w cenach istniejących w pewnym
okresie określanym jako rok bazowy (podstawowy).
76
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pochodne w stosunku do PKB mierniki poziomu produkcji:
2) PNB a dochód narodowy
- problem amortyzacji:
Amortyzacja (zużycie kapitału trwałego) – miara szybkości
zmniejszenia się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym
okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego
zużycia.
77
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pochodne w stosunku do PKB mierniki poziomu produkcji:
2) PNB a dochód narodowy - problem amortyzacji:
Inwestycje brutto – produkcja nowych dóbr kapitałowych i/lub ulepszenie
tych istniejących
Inwestycje netto – inwestycje brutto pomniejszone o wartość amortyzacji
istniejącego zasobu kapitału
Rozróżnia się również inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne),
dokonywane w celu zastąpienia zużytych części aparatu wytwórczego
nowymi i utrzymania produkcji na nie zmienionym poziomie, oraz
inwestycje rozwojowe (nowe), powiększające zdolności wytwórcze.
78
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pochodne w stosunku do PKB mierniki poziomu produkcji:
2) Produkt narodowy netto
- problem amortyzacji:
Amortyzacja (zużycie kapitału trwałego) – miara szybkości
zmniejszenia się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym
okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub ekonomicznego
zużycia.
Produkt narodowy netto (PNN) = PNB - amortyzacja
79
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Pochodne w stosunku do PKB mierniki poziomu produkcji:
3) PNN a dochód narodowy: dochód narodowy to produkt narodowy
netto (PNN) w cenach czynników produkcji.
Dochód narodowy to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na
wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości
pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego
zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.
Alternatywne mierniki dobrobytu?
80
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
PKB per capita
⚫
PKB per capita wg parytetu siły nabywczej – PKB na głowę
mieszkańca przeliczony np. na USD nie wg oficjalnego (rynkowego)
kursu wymiany walut, lecz według kursu odzwierciedlającego
różnice poziomów cen (pomyślmy: siła nabywcza 100 USD w
kafejce Starbucks w Nowym Jorku i w kafejce w Kijowie lub
Kinszasie).
81
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Inflacja a pomiar PKB:
⚫
PKB w ujęciu nominalnym (w cenach bieżących) wyraża wartość
produkcji wytworzonej w danym okresie w cenach z tego właśnie
okresu.
⚫
PKB w ujęciu realnym (w cenach stałych) umożliwia wyeliminowanie
wpływu inflacji na wartość produkcji – jest wyrażony w cenach z okresu
bazowego.
⚫
Roczne tempo zmian realnego PKB jest podstawową miarą tempa
wzrostu gospodarczego ;-)
82
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
PKB w ujęciu nominalnym i realnym – przykład:
⚫
Załóżmy, że w pewnej gospodarce produkowane są tylko samochody.…
Zauważmy, że:
⚫
W roku 2011 w porównaniu do roku 2010, liczba wyprodukowanych
samochodów nie uległa zmianie, lecz cena samochodu wzrosła o 50%.
⚫
W roku 2012 w porównaniu do roku 2011, liczba wyprodukowanych
samochodów wzrosła o 50%, ale cena samochodu nie uległa zmianie.
83
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
Zatem, wzrost wartości produkcji w roku 2011 w porównaniu do roku 2010
można wyjaśnić tylko wzrostem cen (inflacją), a wzrost wartości produkcji w
roku 2012 w porównaniu do roku 2011 prawidłowo odzwierciedla wzrost liczby
wyprodukowanych samochodów.
⚫
Jeżeli jednak weźmiemy pod uwagę tylko wartość produkcji w cenach
bieżących (nominalny PKB) – zauważymy 50% wzrost zarówno w roku 2011 w
porównaniu do roku 20101, jak i w roku 2012 w porównaniu do roku 2011…
84
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
PKB w ujęciu nominalnym i realnym:
⚫
Zauważmy jeszcze, że nasz przykład jest bardzo prosty – w tej
gospodarce wytwarzano jedynie samochody, więc moglibyśmy po prostu
mierzyć produkcje odwołując się do liczby samochodów, a nie ich
wartości…
⚫
W rzeczywistych gospodarkach na wielkość PKB mają wpływ miliony
wytwarzanych dóbr, których ceny mogą się zmieniać w różnym tempie…
⚫
Dlatego dokonując pomiarów zmian wielkości produkcji, ekonomiści
odwołują się do wartości PKB, a nie ilości wytwarzanych dóbr.
⚫
Aby uniknąć wpływu zmian inflacji na poziom nominalnego PKB,
ekonomiści posługują się PKB w ujęciu realnym (w cenach stałych)!
85
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Załóżmy, że w naszej analizie uznajemy rok 2010 za rok bazowy –
obliczamy więc wartość PKB w latach 2010, 2011 i 2012 w cenach
stałych z tego właśnie roku:
Wnioski?
⚫ Realny PKB w roku 2011 nie uległ zmianie w porównaniu z rokiem 2010
(wyprodukowano przecież taką samą liczbę samochodów).
⚫ Realny PKB wzrósł o 50% w roku 2012 w porównaniu do roku 2011 (liczba
samochodów wzrosła o 50%!).
86
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
Aby przeliczyć nominalny PKB na realny PKB, wykorzystujemy
wskaźnik odzwierciedlający tempo zmian cen wszystkich dóbr
i usług wliczanych do PKB.
⚫
Najbardziej popularna miara inflacji – wskaźnik cen detalicznych – nie jest
tu idealnym rozwiązaniem, ponieważ uwzględnia on tylko zmiany cen dóbr
konsumpcyjnych, a w skład PKB wchodzi wiele innych kategorii
(Y = C + I + G + X – Z).
⚫
Ekonomiści wykorzystują więc wskaźnik nazwany deflatorem PKB, który
pokazuje zmiany cen wszystkich dóbr i usług wliczanych do PKB.
⚫
Deflator PKB obliczamy jako stosunek nominalnego PKB do realnego
PKB w danym okresie, wyrażony jako wskaźnik:
87
Zatem w roku 2011:
Deflator PKB równy 150 oznacza, że w danym okresie, w porównaniu do
okresu bazowego, ceny wzrosły o 50%!
88
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
PKB i mierniki pochodne a pomiar dobrobytu:
⚫
W PKB uwzględniamy wszystkie dobra finalne produkowane w
gospodarce - nawet jeśli struktura produkcji nie odpowiada
większości społeczeństwa (np. zbrojące się ponad potęgę
dyktatury);
⚫
PKB (nawet w ujęciu na głowę mieszkańca) nie uwzględnia
skutków zróżnicowania dochodów w społeczeństwie, istnienia
szarej strefy – w Polsce od 20 do 25% oficjalnego PKB!, efektów
zewnętrznych, użyteczności z czasu wolnego, wartości nie
wynagradzanej w sposób oficjalny pracy kobiet…
89
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
PKB i mierniki pochodne a pomiar dobrobytu:
⚫
W PKB uwzględniamy wszystkie dobra finalne produkowane
w gospodarce - nawet jeśli struktura produkcji nie odpowiada
preferencjom większości społeczeństwa (np. zbrojące się ponad
potęgę dyktatury);
⚫
PKB stanowi miarę wartości zarejestrowanych transakcji rynkowych
dobrami finalnymi (metoda wydatkowa!) – nie uwzględnia wiec wielu
działań odbywających się poza oficjalnym mechanizmem rynkowym
(praca w domu, produkcja gospodarstw rolnych na własne potrzeby,
szara strefa) + wartość dóbr i usług jest mierzona za pomocą cen
transakcyjnych (dwa identyczne dobra mogą inaczej wpłynąć na
wielkość PKB w zależności od ceny płaconej ostatecznie przez
nabywcę)
90
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
Measure of Economic Welfare (MEW)
⚫
W 1972 r. ekonomiści z Uniwersytetu Yale William Nordhaus i
James Tobin zaproponowali miernik dobrobytu ekonomicznego
Measure of Economic Welfare (MEW) - miał on stanowić
alternatywę dla pomiaru dobrobytu przy wykorzystaniu samego PKB
per capita.
⚫
MEW traktuje PKB na głowę mieszkańca jako punkt wyjścia – ale
koryguje go o czynniki wpływające na dobrobyt, ale
nieuwzględniane w rachunkach PKB (lub uwzględniane w kierunku
przeciwnym do ich wpływu na dobrobyt).
91
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
Measure of Economic Welfare (MEW)
⚫
zmiana klasyfikacji wydatków na dobra finalne i pośrednie (uznanie wydatków
państwa na obronę narodową i bezpieczeństwo za dobra pośrednie);
uwzględnienie wartości czasu wolnego;
uwzględnienie wartości dóbr i usług produkowanych w gospodarstwach domowych
(poza mechanizmem rynkowym) i w gospodarce nieoficjalnej;
zmniejszenie PNB o wartość negatywnych efektów zewnętrznych spowodowanych
urbanizacją i uprzemysłowieniem (oszacowanych na podstawie różnic w dochodach
mieszkańców miast i wsi, które zinterpretowano jako rekompensatę za życie w
gorszych warunkach).
⚫
⚫
⚫
MEW
=
Poziom
PKB
+
Wartość
czasu
wolnego
+
Wartość
pracy
nieopłaconej
Źródło: http://www.economicsonline.co.uk/, dostęp: 18.01.2016.
-
Wartość
degradacji
środowiska
92
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Alternatywne mierniki dobrobytu: Human Develpment Index (HDI)
⚫
pomiar poziomu życia rozumianego jako szanse ludzi na realizację
swoich wrodzonych możliwości;
⚫
średnia ważona trzech cząstkowych wskaźników dotyczących zdrowia,
edukacji oraz dochodów per capita wg PSN
⚫
niektóre kraje – np. postsocjalistyczne – plasują się wyżej w rankingu
HDI, niż w rankingach opartych tylko na wielkości dochodów.
93
Źródło: „Human development indices and indicators. 2018 statistical update”,
United Nations Development Programme, 2015.
94
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Alternatywne mierniki dobrobytu:
⚫
wskaźnik zrównoważonego dobrobytu ekonomicznego (ISEW index of sustainable economic welfare)
⚫
hipoteza: istnieje pewien poziom działalności gospodarczej, po
przekroczeniu którego koszty dalszego wzrostu gospodarczego
okażą się wyższe od wynikających z tego dodatkowych korzyści:
należy więc opracować wskaźniki umożliwiające porównywanie
dodatkowych korzyści i kosztów wzrostu gospodarczego;
⚫
ISEW (Daly, Cobb 1989) → próby: Genuine Progress Index (GPI –
1995) czy Sustainable Net Benefit Index (SNBI – 1999/2000);
95
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Alternatywne mierniki dobrobytu:
⚫
wskaźnik zrównoważonego dobrobytu ekonomicznego (ISEW index of sustainable economic welfare)
⚫
ISEW – próba pomiaru dobrobytu odczuwanego przez
mieszkańców poszczególnych krajów w danym okresie czasu, przy
uwzględnieniu konsekwencji wynikających z działalności
gospodarczej prowadzonej zarówno w okresie bieżącym, jak i w
przeszłości.
96
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
Alternatywne mierniki dobrobytu:
⚫
wskaźnik zrównoważonego dobrobytu ekonomicznego (ISEW index of sustainable economic welfare)
⚫
ISEW – próba pomiaru dobrobytu odczuwanego przez
mieszkańców poszczególnych krajów w danym okresie czasu, przy
uwzględnieniu konsekwencji wynikających z działalności
gospodarczej prowadzonej zarówno w okresie bieżącym, jak i w
przeszłości;
97
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
wskaźnik zrównoważonego dobrobytu ekonomicznego (index of
Sustainable Economic Welfare).
ISEW
=
Wydatki
osobiste
+
Wydatki
publiczne
(- zbrojenia)
+
Wartość
pracy
nieopłaconej
-
Source: http://www.economicsonline.co.uk/, viewed Jan 18, 2016.
Obrona
prywatna
-
Wartość
degradacji
środowiska
98
Pomiar wielkości produkcji w gospodarce
⚫
Indeks „Where to be born”
⚫
Economist Intelligence Unit (EIU) podjął próbę oceny tego, które kraje stwarzają
nowo narodzonym dzieciom najlepsze szanse na zdrowe, bezpieczne i długie życie.
⚫
Wskaźnik ten mierzy jakość życia łącząc subiektywne ankiety satysfakcji obywateli
z obiektywnymi miernikami jakości życia. Stosunkowo duży wpływ na możliwość
zajęcia wysokiej pozycji w tym rankingu ma poziom zamożności społeczeństwa
danego kraju, ale istotne znaczenie mają również czynniki takie jak niski poziom
przestępczości, zaufanie do instytucji publicznych czy system ochrony zdrowia.
Niektóre składowe wskaźnika nie podlegają zmianom w czasie (położenie
geograficzne i środowisko naturalne), inne podlegają stosunkowo wolnym zmianom
(struktura demograficzna społeczeństwa, jego cechy kulturowe). Niektóre zmienne
zależą również od polityki państwa i procesów zachodzących w gospodarce
światowej.
⚫
Badanie EIU przeprowadzone w 2013 r. – oparte częściowo na prognozach, np.
wzrostu PKB - zawierało projekcję warunków życia do 2030 roku, kiedy dzieci
urodzone w roku 2013 zbliżałyby się do granicy dorosłości.
⚫
„Top 5” – Szwajcaria, Australia, Norwegia, Szwecja, Dania.
99
Source: http://chartsbin.com/view/32002, viewed Jan 18, 2016.
100