Namangan Davlat Universiteti Yuridik fakulteti Yurisprudensiya yo`nalishi K-YU-FU-20 talabasi Xolbo’riyev Elyorning Fuqorolik huquqi fanidan tayyorlagan Taqdimot ishi Muddatlar.Da’vo muddatlari • • • • • • • REJA: 1.Fuqorolik huquqida muddatlarning tushunchasi 2.Muddatlarning turlari 3.Fuqorolik huquqlarini amalga oshirish muddatlari 4.Umumiy va maxsus muddatlar 5.Da`vo muddati tushunchasi 6.Da`vo muddatlarining turlari Muddatlarning tushunchasi • Fuqorolik huquqida aniq belgilanmagan vaqtga muddat deb aytiladi.Muddatning o`tishi yuridik fakt hisoblanadi, chumki uning o`tkazib yuborilishi natijasida qonunda nazarda tutilgan hollarda muayyan huquqiy oqibatlar vujudga keladi biron bir huquq va majburiyat olinadi, o`zgartiriladi yoki yo`qotiladi. • Fuqorolik huquqiy munosabatlarida muddatlarning to`g`ri hisoblanishi va o`z vaqtida tadbiq etilishi bu munosabatlarda qatnashuvchilarning huquqlarini qo`riqlashda qonunchilikni ta’minlashda, mustahkamlashda v a eng muhumi shartnoma intizomiga amal qilishda katta ro`l o`ynaydi. Muddatlarning turlari • Muddatlar muddatning kim tomonidan tayinlanishiga ko`ra huquqiy oqibatiga ko`ra aniqlash tavsifiga ko`ra turlarga bo`linadi. • • • • Huquq subyekti tomonidan tayinlanishiga ko`ra quyidagilarga bo`linadi: 1.Qonuniy muddatlar 2.Shartnomali muddatlar 3.Sud tomonidan belgilangan muddatlar Qonuniy muddatlar-huquq normalarida belgilangan muddatlardir.Bunday muddatga misol qilib qisman muomilaga ega bo`lish muddatlari, ishonchnoma muddatlari,umumiy da`vo muddatlarini keltirish mumkin. Shartnomaviy muddatlar-ayrim shartnomalrda muddat uning muhim sharti hisoblanadi,bu muddatlar taraflarning erklari tasiriga bog`liq bo`ladi.Ular imoratlar qurish, uy-joylar ijaraga berishda keng qo`llaniladi. • Sudlar tomonidan belgilanadigan muddatlar-biror-bir huquq yoki majburiyatlarni olish,o`zgartirish yohud bekor qilish to`g`risida tayinlanadi.Bu muddatlar qarzdorning muayyan harakat qilish vaqtini belgilashga taraflar o`rtasidagi nizoni bartaraf etishga doir bo`lishi mumkin.Masalan, sud ishini ko`rib chiqib, hal qiluv qarorida qarzdor bir oy muddat ichida o`z qarzini to`lashi lozimligi belgilanadi. Fuqorolik huquqlarini amalga oshirish muddatlari • Huquqiy oqibatiga ko`ra muddatlar huquqni vujudga keltiruvchi, huquqni o`zgartiruvchi va huquqni bekor qiluvchi muddatlarga bo`linadi. • Huquqni vujudga keltiruvchi muddatlarning o’tishi natijasida fuqorolik huquqlari vujudga keladi bunda huquqning bir shaxsdan ikkinchi shaxsga o’tishi ahamiyatga ega emas. • Huquqni o`zgartiruvchi muddatlar o`tishining boshlanishi yoki o`tib ketishi fuqorolik huquq va burchlarini o’zgarishiga olib keladi. • Huquqni bekor qiluvchi muddatlarning ro’y berishi fuqorolik huquq va majburiyatlarining bekor bo’lishiga olib keladi.Masalan umumiy mulkdagi ulushni sotishda agar qolgan mulkdorlar imtiyozli sotib olish huquqidan voz kechsalar yoki bu huquqni xabar qilingan kundan etiboran ko`chmas mulkka nisbatan 1oy davomida amalga oshirmaslar imtiyozli sotib olish huquqini yo’qotadilar. Aniqlash tavsifiga ko`ra muddatlar: • • • • • • • 1.Imperativ 2.Dispozitiv 3.Mutlaq aniq 4.Qisman aniq 5.Noaniq 6.Umumiy 7.Maxsus Muddatlarga bo`linadi… Umumiy va maxsus muddatlar • Umumiy muddatlar barcha subyektiv fuqorolik huquqlariga va deyarli bir hildagi holatlarga talluqli boladi masalan ishonchnomaning amal qilish 3yil • Bu muddatlar shaxsga tegishli bo`lgan huquqning qancha vaqtgacha mavjud bo`lish paytini belgilaydi. Bu muddatning o`tishi shaxsning huquqini bekor bo`lishi bilan belgilanadi.Masalan ishonchnoma asosida berilgan huquqning amal qilish muddati uzog`I bilan 3yildir. • Cheklovchi muddatlarham huquqning amal qilish vaqtini belgilovchi muddatlar kabi huquq subyektiv huquq belgilangan vaqt mobaynida o`z huquqlarini amalga oshirish imkonini beradi. • Davo muddatlari buzilgan huquqning himoya qilish uchun qonun bilan belgilangan muddatdir. Masalan qarz olgan fuqaro qarzini qaytarmasa unga nisbatan 3yil mobaynida davo qilish mumkin. • Xizmat muddati ayrim turdagi tovarlarning texnik holati bilan bog`liqdir/Bu muddat uzoq vaqt foydalanishga mo’ljallangan tovarga nisbatan tadbiq etiladi. • Maxsus muddatlar umiy qoidalardan alohida belgilanadi faqatgina qonunda to’g’ridan to`g`ri ko`rsatilgan hollarda amal qiladi. Davo muddati tushunchasi • Davo muddati debshaxs o’zining buzilgan huquqini davo qo`zg`atish yo`li bilan himoya qilish mumkin bo`ladigan muddatga aytiladi.Har qanday davosining ikki tomoni bor: -birinchidan moddiy-huiquqiy tomoni bunda,avvalo da`vogarning javobgarga nisbatan muaayyan nizoli moddiy huquqiy tomoni bo`lishi talab qilinadi. -ikkinchidan,protsessual huquqiy tomoni bunda,taraflar o`rtasida kelib chiqqan nizoning mazmunan hal qilinishi va buzilgan yoki nizoli huquqini himoya qilish uchun sudga iltimos bilan murojaat qilinadi. Da`vo muddati subyektiv huquq va majburiyatlarni himoya qilish umuman shaxsga beriladigan so`nggi imkoniyat. Bu vaqt oralig`ida shaxs o`z huquqlarining amalga oshirilishini talab qilmasa ularni yo`qotadi. Da`vo muddatining turlari • Da`vo muddatlari huquqiy munosabatlarning ishtirokchilariga va mazmuniga qarab umumiy va maxsus muddatlarga bo`linadi. • Umumiy da`vo muddati huquqiy munosabatlarda qatnashuvchi shaxslarning barchasi 3yil qilib belgilangan.Fkning 150moddasi • Umumiy da`vo muddati deganda qonun hujjatlarida oldindan belgilab qo`yilgan va alohida tartibni nazarda tutuvchi muddatlar qo`llanilmaydigan tegishli fuqorolik-huquqiy munosabatiga nisbatan tadbiq etiladigan vaqtga aytiladi. • Da`vo muddatining ikkinchi turi maxsus da`vo muddatidir. Bu muddat umumiy da`vo muddatidan farqli ravishda 3yil emas balki,bu muddatdan ko’p yoki kam belgilanishi mumkin. • Maxsus da`vo muddati 2turga qisqartirilgan,uzaytirilgan da`vo muddatlariga bo`linadi. • Da`vo muddatlari imperative yani qa`tiy belgilanganligi sababli bu muddatlar va ularni hisoblash tartibi taraflarning kelishuvi bilan o`zgartirilishi mumkin emas. Fkning 152moddasi E`TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!