Pagsasalin sa Kontekstong Filipino
- Mga Katangian at Gampanin ng Tagasalin
- Mga Metodo sa Pagsasalin
- Mga Teorya sa Pagsasalin
Mula sa librong: Batnag, Aurora E. at Jayson D. Petras. Teksbuk sa
Pagsasalin. Quezon City: C & E Publishing, Inc., 2009.
Mga Layunin ng Pagsasalin
1. Magdagdag ng mga impormasyon at kaalaman mula sa
pag-aangkat ng mga kaisipan mula sa ibang wika. Sa pamamagitan
ng pagsasalin, nakasasabay tayo sa mabilis na daloy ng impormasyon
tulad sa larangan ng teknolohiya at medisina. Nabibigyan tayo ng
ideya sa mga kasalukuyang tuklas sa iba’t ibang panig ng mundo
2. Mailahok sa pambansang kamalayan ang iba’t ibang
katutubong kalinangan mula sa iba’t ibang wikang rehiyonal at
pangkating etniko sa bansa. Nakatutulong ang pagsasalin upang
higit nating maunawaan ang ating pagka-Pilipino. Napagyayaman nito
ang ating kamalayan sa tradisyon, paniniwala, at karanasan ng iba’t
ibang etnolinggwistikong grupo sa Pilipinas at mula rito, higit nating
nakikita ang pagkakatulad at ugnayan ng bawat pangkat.
Narito ang dayagram ng proseso ng pagsasalin ayon kay Mildred Larson
Ang Tatlong Katangian ng Isang Mahusay na Salin
Ayon sa Summer Institute of Linguistics, may tatlong katangiang dapat taglayin ang isang
mahusay na salin. Mabubuod ito sa akronim na CAN, na nangangahulugang
C - clear (malinaw)
A - accurate (wasto)
N - natural (natural ang daloy)
Kailangang malinaw ang isang akdang salin upang matamo ang layunin nito--ang mailipat
sa ibang lengguwahe ang isang akda upang magkaroon ng komunikasyon sa ibang taong
hindi marunong ng wika ng orihinal. Kailangan ding wasto ang salin, na nangangahulugang
kung ano ang sinasabi ng orihinal na awtor ay iyon ding katapat na mensahe ang ipahayag
naman sa ibang wika. At natural ang daloy ng salin, na ang ibig-sabihin ay madulas ang
mga pahayag sa tunguhang lengguwahe na parang orihinal na sinulat sa wikang
pinagsalinan, hindi bumibikig sa lalamunan ng mambabasa ang mga pangungusap at
parirala, at madaling naiintindhan ng isang taong taal na tagapagsalita ng tunguhang
lengguwahe.
Ano ang teorya sa pagsasalin?
- Ang teorya ay hanay ng mga konsepto na naglalayong
magsilbing gabay at magpabuti sa praktika o sa aktuwal
na pagsasagawa ng pagsasalin. Ang teorya, samakatwid,
ang gabay ng tagasalin; ito ang batayan niya sa mga
pagpapasyang paiiralin sa proseso ng pagsasalin ng isang
partikular na teksto. Paano bibigyan ng pagpapakahulugan
ang orihinal, paano tutumbasan sa TL ang mga salitang
ginamit ng orihinal na awtor, literal ba o liberal, taksil o
tapat, lahat ng ito ay batay sa teoryang ilalapat sa isang
partikular na gawain ng pagsasalin.
Mga Teorya sa Pagsasalin (Theodore Savory, The Art of Translation)
A translation must give the words of the original
A translation must give the ideas of the original
(salita ba ang isasalin, o ang ideya o kahulugan ng orihinal? Mga salita ba ang
tutumbasan o ang ideyang ipinapahayag sa likod ng mga salita?)
A translation should reflect the style of the original
A translation should possess the style of the translator
(susundan ba ng tagasalin ang estilo ng orihinal na awtor at tatangkain itong
ilipat sa TL hangga’t maaari? Kung mahaba ang mga pangungusap ng
orihinal, gayon din ba kahabang mga pangungusap ang magiging salin? O
kukunin lamang ang mga ideya ng orihinal at susulatin ito sa kanyang
sariling pamamaraan?)
A translation should read as a contemporary of the original
A translation should read as a contemporary of the translation
(tatangkain ba ng tagasalin na tapatan ang lengguwaheng kapanahon ng
orihinal o gagamitin niya ang estruktura ng wika ng kanyang sariling
panahon? Kapanahon ba ng orihinal na awtor ang gagamiting lengguwahe
ng salin, o kontemporanyo ng tagasalin?)
A translation may add to or omit from the original
A translation may never add to or omit from the original
(maaari kayang magdagdag o magbawas ang tagasalin? O isalin kung
ano lamang ang nakasaad sa orighinal? kung may bahaging malabo sa
orihinal, may karapatan ba ang tagasalin na magdagdag ng
paliwanag?)
- Alin sa nagsasalungatang mga prinsipyong nabanggit
ang dapat maging gabay sa pagsasalin? Hanggang
ngayo’y wala pa ring makapagbibigay ng iisang tiyak
na sagot para sa lahat ng uri ng pagsasalin at mga
tekstong pampagsasalin.
Mga metodo sa pagsasalin ayon kay Newmark:
Mga metodong may diin sa
Simulaang Lengguwahe
Salita-sa-salita
Literal
Matapat
Semantiko
Mga metodong may diin sa
Tunguhang Lengguwahe
Adaptasyon
Malaya
Idyomatiko
Komunikatibo
Sinasabi na ang SL ang diin o ang “pinagsisilbihan” ng salin kung
pinapanatili ng tagasalin ang estruktura ng SL kaya’t mahahalata na ang
teksto ay salin. Sa kabilang dako, ang salin na may diin sa TL ay nagsisikap
na maging madulas ang daloy na parang orihinal itong sinulat sa TL at hindi
tunog-salin.
1. Salita-sa-salita (word-for-word translation)
Ito ang paraang ginagamit ng mga lingguwista para ipakita ang
kahulugan ng mga salita at estruktura ng mga wikang tinatalakay.
Hal: John gave
me
an
apple
Juan nagbigay akin
isa
mansanas
Tinatawag din itong “gloss”. Kapag naisagawa na ang ganitong salin,
ilalagay naman sa ibaba ang pangungusap na may tamang ayos:
Si John ay nagbigay sa akin ng isang mansanas.
Ang pagsasaling salita-sa-salita ay maaaring gamitin lalo na ng isang
baguhang tagasalin sa unang burador upang makita ang mga posibleng
panumbas, lalo na sa mahihirap na salita.
Hal: There is a deep brooding in Arkansas
Bilang panimulang hakbang, maaaring maging ganito:
There is a
deep
brooding
May isa
malalim/matindi/taos/taimtim
pagmumuni-muni/
kalungkutan/ depresyon/
pagninilay-nilay
Kapag nabigyan na ng mga posibleng panumbas ang mahihirap na salita,
saka babalikan ng tagasalin ang itinala niyang mga salita at pipili ng isa sa
mga ito.
2. Literal - sa metodong ito, ang estruktura ng SL ang sinusundan ng
tagasalin, hindi ang natural at madulas na daloy ng TL, at kadalasan ding
ang pangunahing katuturan ng salita ang ibinibigay na panumbas, hindi ang
salitang may pinakamalapit na kahulugan sa orihinal. Ang nagiging bunga
ay salin na mas mahaba ngunit asiwa at hindi kawili-wiling basahin dahil
hindi madulas ang daloy at nakabibikig sa lalamunan para sa mga taal na
gumagamit ng TL.
Hal: My father was a fox farmer. That is, he raised silver foxes in pens;
and in that fall and early winter, when their fur was prime, he killed
them and skinned them.
Literal na salin:
Ang tatay ko ay isang magsasaka ng lobo. Iyon, siya ay nagpapalaki ng
mga lobong pilak; at sa taglagas at maagang taglamig, kung ang kanilang
balahibo ay pinakamataas, siya ay pinapatay sila at binabalatan sila.
Mapapabuti ang salin kung ganito:
Ang aking ama ay nag-aalaga ng silver fox / lobo. Ibig sabihin,
nagpapalahi siya ng mga lobong kulay pilak sa mga kulungan; at kapag
taglagas at simula ng taglamig, kapag makapal at maganda ang kanilang
balahibo (o primerang klase ang kanilang balahibo), kinakatay niya ang
mga ito at binabalatan.
3. Adaptasyon/malaya - anyo ng salin na may pagkakataon na malayo sa
orihinal.
Hal:
Que sera sera
Whatever will be will be
The future’s not ours to see
Que sera sera
Adaptasyon:
Ay sirang sira!
Ano ang mangyayari
Di makikita ang bukas
Ay sirang sira!
Itinama sa tono ng awit ang salin ngunit pansinin na ang pariralang que sera
sera (ano man ang mangyari sa hinaharap) ay tinumbasan ng “sirang sira” na
kapareho ng tunog ng orihinal ngunit ibang-iba ang kahulugan.
4. Matapat - tinatawag itong matapat dahil sinisikap ibigay ang esksaktong kahulugan
ng orihinal habang sinusundan naman ang estrukturang gramatikal ng SL
Hal:Orihinal: When Miss Emily Grierson died, our whole town went to her
funeral: the men through a sort of respectful affection for a fallen monument, the
women mostly out of curiosity to see the inside of her house, which no one save an old
manservant--a combined gardener and cook--had seen in at least ten years.
Matapat na salin: Nang mamamatay si Bb. Grierson, ang buong bayan ay
pumunta sa kanyang libing: ang mga kalalakihan, upang magpakita ng isang uri ng
magalang na pagmamahal sa isang nabuwal na monumento, ang kababaihan, dahil sa
pag-uusyoso upang makita ang loob ng kanyang bahay, na walang ibang nakakita kundi
isang matandang utusang lalaki--na hardinero-kusinero--sa nakalipas na di kukulangin
na sampung taon.
Pansinin na nasapul ng salin ang mensahe at seryosong tono ng orihinal ngunit
mapapabuti pa ito upang maging mas madulas.
Nang mamamatay si Bb. Grierson, ang buong bayan ay pumunta sa
kanyang libing: ang mga kalalakihan, upang magpakita ng isang uri ng
magalang na pagmamahal sa isang nabuwal na monumento, ang
kababaihan, dahil sa pag-uusyoso upang makita ang loob ng kanyang
bahay, na walang ibang nakakita kundi isang matandang utusang lalaki--na
hardinero-kusinero--sa nakalipas na di kukulangin na sampung taon.
Nang mamatay si Bb. Grierson, halos buong bayan ang dumalo sa
kanyang burol. Karamihan sa kalalakihang nagpunta ay nagnais na
magbigay-galang sa dakilang binibini. Karamihan naman sa mga dumalong
kababaihan ay nagpunta lamang upang makiusyoso at makapasok sa loob ng
kanyang bahay na wala nang ibang nakatira maliban sa kanyang lalaking
utusan.
5. Idyomatiko - idyomatiko ang salin kung ang mensahe ng orihinal
ay isinalin sa paraang madulas at natural sa daloy ng TL. Ginagamit
dito ang idyoma ng TL at sadyang nagiging iba ang porma ng
pahayag, ngunit ipinapahayag ang mensahe sa paraang kawili-wiling
basahin. Sa idyomatikong salin, hinahanap ng tagasalin ang
idyomatikong katumbas sa TL ng mga pahayag sa SL.
Hal:
Orihinal: your girlfriend is still wet behind the ears.
Salin: ang nobya mo’y may gatas pa sa mga labi (hindi:
basa ang likod ng tenga)
6. Semantiko at komunikatibong salin
Ang semantikong salin ay may tuon sa awtor o mas tapat sa orihinal
samantalang ang komunikatibong salin ay may tuon sa mambabasa o mas
malaya ang salin.
Ngunit, ayon kay Newmark, walang dahilan kung bakit ang isang
semantikong salin ay hindi maging komunikatibo rin. Nasa pagpapasya ng
tagasalin kung aling metodo ang pipiliin niya batay sa uri ng teksto, layunin
ng pagsasalin, at target na mambabasa.
Paghahanda sa pagsasalin:
1. Pagbasa ng teksto - bago isulat ang unang salitang salin,
kailangan munang mabasa ng tagasalin ang tekstong SL.
Sa unang pagbasa - kailangan siyasatin kung tungkol saan ang
teksto? ano ang nangyari? ano ang mensahe o pangkalahatang
sinasabi ng teksto? Habang nagbabasa, ang tagasalin ay nagtatala
na ng mga salitang mahirap tumbasan.
2. Pagsusuri at interpretasyon ng tekstong isasalin - kailangang tiyakin ng
tagasalin ang uri ng teksto upang makaisip siya ng angkop na estratehiyang
ilalapat niya sa pagsasalin at upang malaman din niya kung anong
pagpapakahulugan ang pinakaangkop para sa isang partikular na teksto.
Ang layon ng awtor
Seryoso ba ang tono ng teksto? Mas binigyan ba ng diin ang lawak ng
impormasyong taglay ng teksto? O baka naman personal ang paglalahad at
gumagamit ng panghalip na “ako” at ang salaysay ay nakatuon sa mga personal
na pangyayari sa kanyang buhay? O baka gumamit ang awtor ng lengguwaheng
nanghihikayat o nagbibigay ng babala. Kailangang matukoy ng tagasalin ang
layon ng awtor kaugnay ng tungkulin ng wikang ginagamit sa teksto ng SL; sa
ganitong paraan, maililipat din niya sa TL ang gayon din tungkulin ng wika.
3. Pagsasaliksik sa awtor at sa tekstong isasalin - upang lubusang
maunawaan ng tagasalin ang tekstong isasalin, lalo’t kung ito’y pampanitikan,
makatutulong ang pananaliksik sa talambuhay ng awtor, kaligirang panlipunang
pinagluwalan ng akda, at pagbasa sa iba pang mga obra ng awtor.
Kailangang magsaliksik din ang tagasalin sa paksa ng tekstong isasalin.
Upang maging matagumpay ang salin, hindi lamang kaalaman kundi kahusayan
sa paksa ang kailangang taglay ng tagasalin.
Isang dagdag na tulong sa pagsasalin ang pagkonsulta sa awtor upang
maging mas malinaw ang konteksto ng kasaysayan, kultura at talambuhay.
Ngunit, salungat ito sa sinabi ni Roland Barthes na “patay na ang awtor”. Ibig
sabihin, ang mambabasa na ang dapat magpakahulugan sa isang akda at wala
nang pakialam ang awtor ano man ang maging interpretasyon ng mambabasa sa
kanyang sinulat; ang teksto at hindi ang awtor ang dapat magsalita.
Aktuwal na Pagsasalin:
Isang proseso ng pagpapasiya, ganyan ang pagsasalin. Bawat
hakbang na isinasagawa ng tagasalin ay bunga ng pagpapasya. Ang
pagpapakahulugan halimbawa ay isang pagpapasiya, kung may mga
bahaging dalawa ang kahulugan, paano niya isasalin ito? Pananatilihin ba
niya ang dalawang kahulugan? Kung panitikan, karaniwang oo ang
sagot.
Hal: SL: y una marina estrella llevaste a mi selda
TL: and you brought a star of the sea to my cell
Ngunit kung pang-impormasyon ang teksto, ang malabo ay
kailangang linawin. Lalo na’t kung manwal ang materyal, kailangang
wasto o eksakto ang impormasyon upang hindi magkamali ang gagamit
nito.
Kinikilala na ang pagsasalin ay isang malikhaing
sining kaya’t dapat ituring na isang awtor ang
isang tagasalin.
Paghahanda ng tapatang salin
Makatutulong sa isang baguhan ang paghahanda ng
tapatang salin. Ito ay paggawa ng salin na may dalawang
magkatapat na bahagi.
siniping akda:
-Batnag, Aurora E. at Jayson D. Petras. Teksbuk sa
Pagsasalin. Quezon City: C & E Publishing, Inc.,
2009.