The Witch
by Edilberto K. Tiempo
Sa dose anyos pa ako, mintin gayud naga kadto sa Libas, mga siyam ka kilometro gikan
sa lungsod, para bisitahon ang ako paborito na uyoan, si Angkol Sabelo, ang punong
magtutudlo sa tunghaan sa baryo ngadto. Ganahan ako mokadto sa Libas tungod kay daghan
makaon sa bahay sa ako angkol: tubo, kendi na unod sa butong, biko, hinog na langka,
bayabas gikan sa mga punoan na nagtubo sa bungtod na dili da sab layo sa bahay ni Angkol
Sabelo. Pinaagi sa ine na mga pagbisita daghan ako mabatian na mga katingad-an na mga
istorya bahin kang Minggay Awok. Ang Awok amo ang tawag sa mamarangay sa habagatang
Leyte. Nailhan si Minggay na usa ka mamarangay bisan sa unahan sa Libas, sa lima ka mga
sityo sa gawas, ug kung gikonsiderar na ang pinaka duol na silingan sa isa ka lalaki duha o tulo
ka bungtod ang gikalayo on, grabi ang iya pagkabaniog. Si Minggay nagpuyo sa isa ka gamay,
ubos na payag luyo sa sapa na nagbuwag sa baryo sa Libas ug Sinit-an. Ang iya bahay
nahimutang sa kilid sa sapa na murag da ng yabasa na hinangkan na manok, unom o pito ka
metros ang gikalay-on, duha ka agihanan na nagsanga, ang isa pasingod sa Libas ug ang isa
paingod sa Mahangin, isa ka sitio sa bukid. Ang payag delikado na gasandig sa kilid kung hain
ang tubig sa sapa kinmaon na sa dako na parte sa lupa kung panahon sa ting-uwan. Ang payag
yaoy duha ka gagmay na mga pirtahan, isa ka gamay na pirtahan kun hain si Minggay usahay
kinahanglan na moduko para makaagi, ug isa ka bintana na mga duha ka metros ang kwadrado
na ga-atubang sa sapa. Ang bintana gi-kuralsa ng isa ka gisi na sako bisan sa adlaw na dako
maga kapay tungod sa hangin.
Waray yakahibaw kung unoy yaon sa sud nan iya payag. Isa ka isog na tao ang
yanhambog na yakasud siya sa bahay ni Minggay nan min gawas siya para mukadto sa bukid,
laong siya - kita siya nan mga lipa na sinirad-an na botelya na yakabitay sa kawayan na pinikas.
ANg iban sa mga botelya kay may luon na skorpyon, uhipan, organo, buyog ug iban pa na mga
mamang; ang iban kay may luon na abo ug iton na lana. Ang luon nan ini na mga botelya kay
mga gamit sa pagpamarang. Duha or tulo ka botelya ang daa daa niya permi na yakabitay sa
iya hawak iban ang mga bakal na yawi, bisan pa mag hinlo siya, yandakop nan pasayan sa
sapa or manguha nan tuway, or bisan maturog siya.
Laong nila, tanan makasaa kan Minggay kay di gaud makahawa sa iya pagbawos,
pwede pina-agi sa mga dagko na mga butoy na may nana, taas na hilanat tungod sa pagka
agnas nan palis sa lawas, or sakit sa ilong na amoy mu lukop sa ilong nan tao. Gamit ang mga
yamyam na siya day yakasayod, igawas ni Minggay ang isa ka mamang na yakahuom sa lana
nan botelya o e ligid sa abo, ug iban sa tunglo na iya tunglo mukadto sa lawas nan biktima; ang
mamang kay matanggal ug ang sakit kay madayaw da pina agi sa panyamyam nan banggiitan
na mananambal.
Ug gihadlokan si Minggay sa Libas ug sa mga gilibutan na baryo. May mga kalisod sa
pagpatay sa iya, pero sa mesteryos na paagi kay mo lugwa gihapon siya na wara mauno. Isa
ka gabie may isa-ka laki na gasunog sa iya payag, ga huna-huna na sunogon siya. Yasunog
pagdali an payag, pero wara masunog si Minggay. Sa lain na panagtibo may isa ka tao na milaung na siya an minpatay, na may gipakita nan mantsa sa dugo sa bolo na gigamit pag
dunggab sa iya; isa ka semana milabay yakit-an siya na yag panaw paglisud. Yagtoo an laki na
si Minggay amoy hinungdan sa mga katol-katol na gida-daa nan iya bata sa isa ka-tuig. Isa ka
adlaw, sa pagpadayun sa istorya, yakig-kita iya asawa, si Minggay minhangyo mo hawid sa
bata. Dili siya gusto malain si Minggay. Sa pagbalik nan ungo sa bata ug siya milaung, "Siya
yauy hamis na panit." Pila ka adlaw an milabay an bata na laki yauy mga yanbuto sa panit sa
tibook niya na lawas na wara gaud mo hawa.
An mga kaiban ni Minngay kay mga buhi na manannap, gagmay na baboy ug gamay na
mga manok, ug tanan yadto kay mga itom. An baboy ug manok, pwede mo laag sa kaumahan,
ug bisan mangutkot an gagmay na baboy nan kamote ug an mga manok manguha nan humay
na bugas ug mais, dili sila pahawaon nan silingan kay mahadlok sila na magsugod nan kalangut
si Minggay.
Gawas sa anayon na baboy og mga manok, si Minggay kila tungod may iya wakwak og
sigbin. Yadton nag laong na naka kita sa sigbin na isa ka talagsaon na mananap na murag
kangaroo: ang mga tiil sa atubang kay mas mubo kisa sa likod na mga tiil: ang talinga na murag
paypay amoy mag himo ng pagaspas na tingog kung mag panaw. Ang wakwak kay isa ka
panggabie na langgam, amudan kadako sa isa ka itom na uwak. Mu hilak nan kinakusgan kung
ang isa sa tao na silingan bag-o pa napatay. Ang langgam amoy mensahero ni Minggay, og ang
sigbin amoy mag dala sa iya sa minteryo; ug gi kabot sa mamarangay ang patay na lawas og gi
pistahan. Sa isa ka panahon na min labay ako sa iya payag minsanding sa iya anayon na
baboy og ang iya itom na mga manok, naka huna-huna ako kung sa gabie ba mahimo sila na di
katuohan na mga binuhat. Bisan sa adlaw na dako mahadlok ako na makakita sa iya; basin iya
ako dad-on sa agihan duol sa iya payag, og mag estorya bahin sa ako bayho or sa bisan uno
na parte, og mabuhi sa hangtod na bungi, nalubog na ilong, o libat na mga mata. Pero wara
gayud ako maka-kita kan Minggay sa iya bahay or duol sa lugar. Yaoy mga oras na pagtuo ko
siya kay isa ra (tinuohan), pangan na gamit para pang hadlok sa mga bata na nag himo ng
daotan. Pero makit-an nako permi iya anayon na baboy nagakabot sa mga gamot sa saging o
di kaha sa agihanan og ang mga itom na manok naga kaskas sa mga ulod o di kaha nag tuka
sa iya mga humay sa iya silong(tugkaran) , og ang mamarangay nahimong tinuod gayud.