Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым: бесінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым: бесінші
ТҮСІНІКТЕМЕ ХАТ
6В01508 - «математика мұғалімдерін дайындау» мамандықтарының студенттеріне
педагогиканың әр қадамы өмірдің қажетінен туатынын, педагогикалық ұғымдардың нақты
және тиімді болуын, логикалық ойлауды дамытатынын және жалпы мәдениеттің бөлігі
екенін түсініп, соған қарай адамның тәрбиелік қасиеттерін дамыту, екіншісі адамның
қоршаған ортаға, өзінің дүние танымына және өз-өзіне қатысты үйлесімге жетуге
ұмтылысын арттыру екенін түсіндіру. Болашақ мұғалімнің кәсіби дайарлығы әралуан
пәндерді оқыту барысында жүзеге асырылатын психологиялық – педагогикалық , пәндік –
теориялық және дербес әдістемелік компоненттерді қамтиды. Қазіргі заманғы білім беру
парадигмасы контексіндегі студенттердің оқу-тәрбиелік жүйесінің тұтастығын
қарастыратын «Педагогика» пәні бойынша ғылыми-теориялық және практикалық
мәселелер. Білім беру үдерісінде оқытушы мен студенттің өзара әрекетінің субъектсубъектілі, қарым - қатынас технологиясымен таныстыру.
Пәннің қысқаша сипаттамасы: Болашақ мұғалімдерді оқушылардың педагогика пәні
интербелсенді әдістер арқылы және кәсіби- педагогикалық білікті маман ретінде біртұтас
жүйесімен және оны ұйымдастыру дағдыларын, біліктілігін қалыптастыру.
Пәннің мақсаты
Білім беру бағдарламасы
Пән бойынша күтілетін оқыту
бойынша оқыту нәтижелері
нәтижелері (ОН)
Пәнді
оқыту
нәтижесінде білім
(ОН)*
алушы қабілетті болады:
Білім алушыларды
болашақ мұғалім ретінде
мектеп
оқушыларын
оқытудың
нақты
жағдайларынан туындайтын
оқу-тәрбиелік міндеттерді
кәсіби тұрғыда шешу үшін
қажет болатын білік және
дағдылармен қаруландыру
ОН6- өзінің болашақ мамандығының
әлеуметтік маңыздылығын түсінуге
дайын, кәсіби іс-қимыл жасауды
ынталануға ие, кәсіби этика негіздері
мен сөйлеу мәдениетіне ие, білім
беру
саласындағы
нормативтік
құқықтық актілерге сәйкес кәсіптік
қызметке дайын
ОН7- білім алушылар әлеуметтік,
жас психофизикалық және жас
ерекшеліктерін ескере отырып, білім
беруді, тәрбиелеуді және дамытуды
жүзеге асыруға дайын, оқу үрдісінде
психологиялық-педагогикалық
әдістерді қолдануға дайын.
1. Болашақ мұғалімге аса маңызды
педагогикалық ұғымдар мен фактілердің
мән-мағанынасын ашып көрсету;
2. Студенттер мен оқытушы тұлғасын
және олардың іс-әрекетін зерттеу
бойынша іскерліктер мен білімді
қалыптастыру;
3. Студенттердің
инновациялық
үдерістер
мен
оқытудың
жаңа
технологиялары туралы білімдермен
қаруландыру;
4. Болашақ мұғалімдердің кәсіби білімі
жүйесіндегі маңызын айқындау;
5.
Шығармашылық
дамыған,
интеллектуалды
тұлға
тәрбиелей
алатын,
пән
бойынша
өзінің
ұсыныстарын жасай алатын, салыстыру
және талдау жасай алатын маман болу
үшін алған ақпаратты пайдалана отырып
оны талдай білу, өз бетінше қолдана
білуге үйренеді.
6. Қандай да болсын мәселе бойынша өз
көзқарасы бар, білімді және сол білімін
пайдалана алатын, жан-жақты қабілеті
болу үшін кәсіби шеберлігін жетілдіруге
меңгерген тәжірибесінің нәтижелері мен
көзқарасын жан-жақты дамытуға жаңа
ой, көзқарас тудыруға қажетті білім
қорын жинақтай алуы.
*Білім беру бағдарламасына сәйкес
Пререквизиттер Аталған пәнді меңгеру үшін келесі пәндер бойынша меңгерілген білімдер
мен дағдылар қажет:Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі ,мектепте оқыту мен
бағалаудың жаңа әдістері, педагогикалық психология, педагогикалық практика т.б.
Постреквизиттер
Аталған пәнді меңгеру барысында игерілген білімдер, біліктер және дағдылар келесі
пәндерді Тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі, математиканы оқытудың
әдістемесі, педагогикалық -психология, педагогикалық практика.және т.с.с. меңгеруге
қажет болып табылады.
3. Оқу жоспарынан көшірме
Курс 1
Семестр 2
ECTS бойынша кредит саны 5
Сабақ түрі
Дәрістер
Тәжірибелік сабақтар
Семинар сабақтар
Зертханалық сабақтар
Білім алушының өзіндік жұмыстары (БӨЖ)
Барлығы
30
105
150
Модульдер бойынша пәннің тақырыптық жоспары
(академиялық сағатта)
Модульдің атауы
Педагогиканың теориялық және методологиялық негіздері
Оқытудың теориялық негіздері
Тәрбие теориясы мен әдістемесі және менеджмент
4.
Модуль №
1
2
3
Апталар Модуль
№
№
1
Жалпы сағат саны
15
Дәріс сабақтары
Дәріс тақырыбының атауы
Сағат саны
1
1
№ 1 лекция . Педагогика - адам
тәрбиесі туралы ғылым
2
1
3
1
4
№ 2 лекция . Жеке тұлғаның
1
дамуы мен қалыптасуы жөніндегі
теориялық көзқарастар.
№3- Педагогикалық теория мен
практиканың бірлескен әрекетінің 1
диалектикасы
№4 Тұтас педагогикалық процесс.
1
1
№5- Әлеуметтендіру- әлеуметтікпедагогикалық құбылыс.
2
№ 6 Оқыту теориясының жалпы
негіздері.( Дидактика)
5
6
1
Оқытудың түрлері
мен әдістері
Кіріспе лекция, лекция –
әңгіме, лекция-презентация,
эвристикалық, ғылымиіздену әдісі
Лекция -конференция
Блум таксономия әдісі.
Проблем.лекция.
SWOT
Проблем.лекция.
эвристикалық, ғылымиіздену әдісі
Лекция – әңгіме, лекцияпрезентация, эвристикалық,
ғылыми-іздену әдісі
Проблем.лекция.
1
(Ауызша хабарлама,
доклад, презентация; анализ
және синтез, бақылау,
7
8
2
№ 7 Оқытудың
ұйымдастыру
1
формалары, әдістері
2
№8 Білім беру жүйесіндегі
инновациялық үрдістер
1
№ 9 Жалпы білімнің мазмұны .
9
2
1
№10 Тәрбие теориясы және тәрбие
10
3
11
3
12
3
13
3
14
3
процесінің мәні
1
№ 11 Ұжым -тәрбие объектісі
1
және субъектісі. Өзін-өзі
тәрбиелеу.
№ 12
Сынып жетекшісінің
оқушылармен
тәрбие
жұмысындағы
қызметі, 1
ұйымдастыру формалары мен
тәсілдері.
№ 13 Отбасы тәрбиесін
қалыптастырудың негіздері
1
№ 14 лекция Педагогикалық ісәрекеті. Педагогикалық шеберлік
және
педагогикалық
қарым- 1
қатынас
№15
Мектептің
тұтас
педагогикалық процесін басқару
15
3
1
аудитория алдында
баяндау)
Лекция-презентация,
эвристикалық, ғылымиіздену әдісі
Лекция-презентация,
эвристикалық, ғылымиіздену әдісі
Проблемалық лекция.
(Ауызша хабарлама,
доклад, презентация; анализ
және синтез, бақылау,
аудитория алдында
баяндау)
Проблемалық лекция.
(Ауызша хабарлама,
доклад, презентация; анализ
және синтез, бақылау,
аудитория алдында
баяндау)
Лекция-презентация,
эвристикалық, ғылымиіздену әдісі
Проблемалық лекция.
(Ауызша хабарлама,
доклад, презентация; анализ
және синтез, бақылау,
аудитория алдында
баяндау)
Лекция-диспут. (Ауызша
хабарлама, доклад,
презентация; анализ және
синтез, бақылау, аудитория
алдында баяндау)
Проблемалық лекция.
(Ауызша хабарлама,
доклад, презентация; анализ
және синтез, бақылау,
аудитория алдында
баяндау)
Проблемалық лекция.
(Ауызша хабарлама,
доклад, презентация; анализ
және синтез, бақылау,
аудитория алдында
баяндау)
БАРЛЫҒЫ 15
Апталар Модуль
№
№
1
1
Тәжірибелік (семинар) сабақтар
Тәжірибелік (семинар) сабақ
Сағат саны
тақырыбының атауы
Педагогика – адам тәрбиесі туралы
ғылым
1. Тәрбие қоғамдық ғылым.
Тәрбиенің тарихи сипаты және
қазіргі қоғам дамуындағы көрінісі.
Педагогика пәні, оның негізгі
ұғымдары.
№ 2 тапсырма
2
Оқытудың түрлері
мен әдістері
Глоссарий құрастыру
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
Таблицаны толтыр.Көрсетілген бос
бағандардағы методологиялық
білімдер жүйесіне өз түсінігіңді жаз.
Методологиялық білімдер жүйесі:
1. Таным теориясы.
2. педагогиканың ғылыми білімдер
жүйесіндегі рөлі
3.педагогика ғылымдарының жүйесі
4.педагогикалық пәндердің жалпы
және ерекшелік міндеттері
5. педагогиканың анықтамалық –
терминдік жүйесі
6. педагогиканың басқа ғылымдармен
өзара байланыстылығы
2
1
№2 Семинар тақырыбы: Тұлға
қалыптасуына әсер етуші
факторлар.
Тапсырма № 1
Жеке тұлға деген ұғымдардың мәнін
ашыңыз,
жеке тұлғаның
даму
факторлары.,Іс-әрекет
түрлері.,Ісәрекеттің жеке адамның дамуындағы
ролін көрсетіңіз.
Тапсырма № 2
1.Жеке тұлғаның дамуындағы ісәрекеттің, белсенділіктің
ролі.(пед..ситуация құрастыру)
Тапсырма № 3
Көрсетілген
оқулықтардан
педагогика категорияларына берілген
әртүрлі трактовкаларды беріңіз.
2
1. “Индивид”, “жеке тұлға”, “даму”,
“қалыптастыру” ұғымдарының мәнін
аш
2. Биологиялық және социологиялық
бағыттағы жеке тұлғаға көзқарастың
ерекшелігі
3. Бихевиоризм жеке тұлғаның
дамуының бағыты
4. Прагматизм бағытының ұстанымы
Кейс-стади әдісі
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
3
1
№ 3
Семинар тақырыбы:
Педагогикалық
теориялар
мен
практиканың даму кезеңдері.
2
№1 тапсырма
1.Шығыс ойшылдарының теориялары
.
№1 тапсырма
Ауызша
хабарлама,
доклад,
презентация;
анализ
және синтез,
бақылау,
аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
2. Шет
4
1
5
1
6
2
7
2
елдеріндегі
тәрбиенің,
мектептің
және
педагогикалық
ойлардың дамуы.
№2 тапсырма
Тұлға теориясы. Іс-әрекет теориясы.
Құндылықтар теориясы. Басқару
теориясы.
Тұтас
педагогикалық
процесс теориясы
№ 3 тапсырма
1. Эмпирика
2. Әдіснама
3. Теория
4. Индукция мен дедукция.
5. Эксперимент
6. Дискриптивтік әдіснама
7. Прескриптивтік әдіснама
8.Педагогикалыќ консилиум әдісі
№ 4 Семинар тақырыбы: Тұтас
педагогикалық процестің құрамдас
бөліктері,
олардың
арасындағы
диалектикалық
байланыс.
Тұтас
педагогикалық процестің қозғаушы 2
күштері
№ 5 Семинар тақырыбы:
1.ТАПСЫРМА Әлеуметтендіру
институттарына сипаттама.
.
2.ТАПСЫРМА
Психолог
2
ғалымдардың
әлеуметтендіруге
берген анықтамаларынан конспект
жасау
№6 Семинар тақырыбы:
Оқыту
теориясы .
Жоспар
1. Дидактиканың даму
тарихы.
2. Оқыту мен білім
2
берудің теориясы, оның
негізгі міндеттері.
3. Оқытудың психологиялық негізі
4.Оқытудың түрлері
№7 Семинар тақырыбы: Сабақоқытуды ұйымдастырудың негізгі
формасы.
1 тапсырма
-Эксперименталды-эмпирикалық
2
деңгей әдістері.
- Теориялық деңгей әдістері
2 тапсырма
-Білімді, іскерлікті, дағдыны тексеру,
оған қойылатын талаптар.
Кесте
құрастыр.
(Топпен жұмыс)
№2 тапсырма
SWOT
(Жеке ауызша)
№ 3 тапсырма
Анықтамаларын жазу
керек
Топпен жұмыс.
Блум таксономиясы
бойынша талдау
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
Топтық, жеке жұмыстар.
Танымдық ойындар.
Аудио-видеоларды
талдау, презентация.
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
SWOT
Топпен жұмыс
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
1 тапсырма (Презентация
кері байланыс
ұйымдастыру)
Жеке жұмыс
2 тапсырма
Сабақ түрлерінің
құрылымын схемамен
түсіндіру
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
8
2
9
2
- Білімді, іскерлікті, дағдыны бағалау
жүйесі.
- Сабақ түрлері және құрылымы.
- Аралас сабақтың үлгісін жаса.
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
№8 Семинар тақырыбы: Білім
беру жүйесіндегі инновациялық
үрдістер
1. Танымдық
ойындар
2
ұйымдастыру.(1 топ )
2. Имитациялық
ойындар
ұйымдастыру.(2 топ )
3. Блиц ойындар ұйымдастыру
(3 топ )
№ 9 Семинар тақырыбы: Стандарт
Оқу жоспары, бағдарламалар,
оқулықтар және оларға қойылатын
талаптар
2
Танымдық ,
имитациялық ойындар
Бір сабақтын өткізілу
құрылымын жасау. Кері
байланыс ұйымдастыру
Топпен жұмыс
№ 10 Тәрбие процесі
10
3
Жоспар
1.Тәрбие-қоғамдық құбылыс.
2.Тәрбие процесінің мәні.
3. Тәрбиенің мақсаты.
4. Тәрбиенің психологиялық
ерекшеліктері.
3
№11
Ұжымды
қалыптастыру
кезеңдері
Жоспар
2
Макаренконың « Ұстаздық дастан»
деген
еңбегінен
үзінді
окиға
дайындау.(бір әңгімесін)
3
№12 Тәрбие сағатын ұйымдастыру
жолдары
1 тапсырма (әр студент тәрбие
сағатының
жоспарын
дайындап
келеді,
дебат,
донгелек
үстел,
окырмандар конференциясы, кездесу,
триненг, т.б) Презентация жасап 2
корғау.
2
тапсырма
В.А.Караковский,
Л.И.Новикова,Н.Л.Селивановалардың
авторлығымен жарық көрген
«Тәрбие?...Тәрбие...Тәрбие!...»
тұжырымдамасына талдау жасау.
3
№13 «Жаһанданудың казіргі отбасына
әсері»
1тапсырма диспутка дайындалып
2
келу.(материалдар,фактілер, видеолар
пайдалану)
2 тапсырма
11
12
13
2
Диспутка дайындалып
келу, такырып «Бүгінгі
білім
бағдарламалары
туралы ойыңыз» (слайд,
видео
роликтер
пайдалануға болады )
Фронтальды жұмыс
Тәрбие туралы видеоаудио дайындау, оны
талкылау (группа үш
топка бөлініп , әрбір топ
өздерінің видеоларын
ұсыну керек.
Жеке жұмыс
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
Топпен жұмыс
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез,
бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева Қазіргі
заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар оқу
құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
1. Топпен жұмыс
Диспут
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез
2тапсырма жеке
14
4
15
4
Халық
педагогикасы
тәсілдері,
оларды қазіргі жанұя тәрбиесінде
қолдану.
2.Болашақ
отағасын
тәрбиелеу.
3 тапсырма А. С.
Макаренконың "Атааналарға арналған
кітабын" оқып шығыңыз,
ондағы педагогикалық
ойлардың өзектілігін
дәлелдеңіз.
№ 14 Педагогикалық іс-әрекеті.
Педагогикалық
шеберлік
және
педагогикалық
қарымқатынас.Ғалымдардың
карымкатынас стильдерінен кесте жасап, 2
оны
презентация
аркылы
корғау.(психолог, педагог т.б. ғылым
саласында зерттеген ғалымдардың
ой-тұжырымдары)
№ 15 «ХХІ - ғасыр мектебі» (модель
жасау )
2
3 тапсырма жеке
Жеке жұмыс
Фишбоун әдісі
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез
Жоба қорғау топпен
Ауызша хабарлама,
доклад, презентация;
анализ және синтез
БАРЛЫҒЫ 30
Апталар
№
Модуль
№
1
1
2
1
3
1
4
1
5
1
6
БӨЖ
БӨЖ тақырыбының атауы.
БӨЖ тапсыру мерзімі
1-апта. Тапсырмалар: «Педагогика
менің өмірімде және кәсібімде».
БӨЖ тапсыру мерзімі: 1 апта
2-апта. Тапсырмалар: Кейс кұрастыр:
«Жеке адамның дамуындағы ісәрекеттің алатын орыны »
БӨЖ тапсыру мерзімі: 2-апта.
3 –апта
Шығыс ойшылдарының
теориялары
4 – апта .Ярославск профессоры
Герман Константинович Селевконың
«Оқушылардың өзін-өзі тәрбиелеуін
ұйымдастыруға
басшылық»
(«Руководство
по
организации
самовоспитания
школьников»)
тұжырымдамасына талдау.
Сағат саны
7
Оқытудың түрлері мен
әдістері
Эссе
Кейс-стади әдісі
7
7
7
5
–
апта.
Балалар
үйінде
тәрбиеленушілерді әлеуметтендірудің 7
ерекшеліктері.
6
-апта.
п.ғ.докторы,
Қазан
университетінің профессоры Николай
Михайлович
Таланчуктің 7
тұжырымдамасын
талдау.(презентация)
(жазбаша кесте құрастыр)
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева. «Қазіргі
заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар» оқу
құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
SWOT ЖАЗБАША
Макала 3 бет жеке
жұмыс
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева Қазіргі
заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар оқу
7 -апта. Бір сабактың өткізілу
құрылымын дайындау. Кері байланыс
7
болу керек.(ойын болу керек
корытынды да)
8-апта. Білімді, іскерлікті, дағдыны
тексеру, оған қойылатын талаптар.
Білімді, іскерлікті, дағдыны бағалау 7
жүйесі.
7
8
құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
Бір интербелсенді
сабақтың үлгісі
Фишбоун әдісіне топпен
жұмыс
9-апта.
Стандарт,
Оқу
жоспары,типтік,силлабус,авторлық
7
бағдарламалар,
оқулықтар
және
оларға қойылатын талаптар.
9
10
№10
Ростовтық ғалым-академик
Е.В.Бондаревскаяның
«Баланы
мәдениетті тұлға ретінде тәрбиелеу 7
тұжырымдамасына»талдау
№ 11 Өзін-өзі тәрбиелеудің мәні,
әдістері, басшылықтың негізі.
№ 12
Кез келген тақырыпта
жарыстың өткізілу сценарийі
№13 « Менің отбасым»
№14 «Менің жетістігім»
№ 15 Білім берудегі HR
11
12
13
14
15
7
7
7
7
7
Презентация
Жеке жұмыс
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева Қазіргі
заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар оқу
құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
SWOT топпен
конспект жасау
Бағдарламасын жасау
Эссе
Портфолио құру.
2-3 бет (акпарат
дайындау)
БАРЛЫҒЫ 105
5. Пәннің қысқаша ұйымдастырушылық-әдістемелік сипаттамасы
Оқу нәтижелерін бақылау түрлері
1-аралық бақылау: колоквиум
2-аралық бақылау: тест
Қорытынды бақылау: емтихан жазбаша
(Ағымдағы және аралық бақылау формалары оқытушылармен анықталынады)
(Қорытынды бақылау формасы кафедрамен анықталынады)
Курстың саясаты мен процедурасы
Оқу пәнін оқытуда оқытушының білім алушыларға қоятын нақты талаптары келтіріледі.
- Білім алушылардың кестеге сәйкес барлық сабақтарға міндетті түрде қатысуы;
- Сабақтарға алдын-ала дайындалу;
- СӨЖ уақтылы орындау және тапсыру;
- Сабақтың барлық түрлеріне дайындық тәуелсіз, шығармашылық сипатта болуы керек;
- Сабақ барысында белсенді жұмыс пен шығармашылық көрсету;
- Бақылаудың барлық түрлеріне қатынасу;
- Университеттің академиялық адалдық саясатын ұстану.
№
п/п
1
6. Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілуі
Ақпарат көзі
Бары (дана)
Автор, атауы, баспасы, шығарылған
жылы
Кітапханада
Кафедрада
2
3
4
5
Негізгі әдебиеттер
Оқулық
.Астана»
1
С.Қ.Қожаева. Педагогика
Идеал-ИС2009» 2018.
2
Халитова
И.Р.
Дидактикалық
технология. Алматы.2019.
С.Қ.Қожаева. Қазіргі заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар.Астана»ИдеалИС.2009»2016.
3
4
5
П.И. Пидкасистый
2017.(аударма)
Педагогика.
1
3
Оқу құралы
2
2
оқу құралы
3
2
Оқу құрал
4
5
10
-
Қосымша әдебиеттер
Оқу құралы
1.Педагогика. Учеб. пособие / Под ред.
И.П. Пидкасистый . − М.: Высшее
образование, 2015. − 430 с.
6
2. Тантыбаева Б. С. Кредиттік оқыту
жүйесі жағдайында оқытудың белсенді
әдістерін қолдану тиімділігі.2018
Оқу-әдістемелік
құрал
2
1
7
С.Қ.Қожаева Гуманистик парадигма
«Астана Идеал-ИС2009» 2019ж
Гребенев И.В. Пәндік дидактика және
оқыту әдістемесі 2019ж
Монография
3
2
Оқу-әдістемелік
құрал
4
-
8
•
•
•
9
Электрондық және интернет-ресурстар
https://ust.kz/word/pedagogikalyq_qarym_qatynas_jane_onyng_qyzmeti-104516.html
https://infourok.ru/pedagogikalik-karim-katinas-sheberligi-992901.html
https://kk.psichiatria.org/pedagogikalyk-karym-katynas/
10
⚫
http://www.alledu.ru/news/1/3036 дата публикации 23.02.2012.
11
⚫
(http: // dic. academic.ru).
⚫
https://kitaphana.kz/refkaz/236-pedagogika
7. Білім алушылардың оқу нәтижелерін бағалау жүйесі
Білім алушылардың білімі, шеберлігі, дағдылары келесі жүйе бойынша бағаланады.
Баллдард
Әріптік
ың
жүйе
сандық
бойынша
эквивален
баға
ті
4,0
А
Пайыздық
көрсеткіші
Дәстүрлі жүйе
бойынша баға
95-100
Өте жақсы
Бағалау критерийлері
А
бағасы
студент
бағдарламалық
материалды терең және берік игерсе, оны
толық, жүйелілікпен, сауатты және
логикалық
үйлесімді
баяндаса,
тапсырманың түрі өзгергенде жауап беруге
қиналмаса, қойылған сұрақтарға еркін
жауап
берсе,
монографиялық
материалдарды білетіндігін көрсетсе,
қабылданған шешімдерді дұрыс дәлелдей
А-
3,67
90-94
В+
3,33
85-89
B
3,0
80-84
В-
2,67
75-79
Жақсы
алса, практикалық жұмыстарды орындауда
жан-жақты дағдылар мен әдістерді
пайдалана білсе, материалды өз бетімен
қатесіз тұжырымдай білетіндігін және
баяндай алатындығын көрсетсе қойылады.
Абағасы
студент
бағдарламалық
материалды терең және берік игерсе, оны
толық, жүйелілікпен, сауатты және
логикалық
үйлесімді
баяндаса,
тапсырманың түрі өзгергенде жауап беруге
қиналмаса, қойылған сұрақтарға еркін
жауап
берсе,
монографиялық
материалдарды білетіндігін көрсетсе,
қабылданған шешімдерді дұрыс дәлелдей
алса, практикалық жұмыстарды орындауда
жан-жақты дағдылар мен әдістерді
пайдалана білсе, материалды өз бетімен
қатесіз тұжырымдай білетіндігін және
баяндай алатындығын көрсетсе қойылады.
Студенттің өзімен дұрысталатын, негізгі
түсініктерде байқалатын кемшіліктер
рұқсат етіледі.
В+ бағасы студент бағдарламалық
материалды берік білсе, оны сауатты және
мәні бойынша әдеби тілде баяндаса,
қойылған сұраққа берген жауабында
елеулі
дәлелсіздікке
жол
бермесе,
теориялық ережелерді дұрыс қолдана білсе
және практикалық мәселелерді шешетін
қажетті дағдылары болса қойылады.
Жауап
беру
кезінде
оқытушының
көмегімен кемшіліктерді дұрыстау рұқсат
етіледі.
В
бағасы
студент
бағдарламалық
материалды берік білсе, оны сауатты және
мәні бойынша әдеби тілде баяндаса,
қойылған сұраққа берген жауабында
елеулі
дәлелсіздікке
жол
бермесе,
теориялық ережелерді дұрыс қолдана білсе
және практикалық мәселелерді шешетін
қажетті дағдылары болса қойылады.
Жауап
беру
кезінде
оқытушының
көмегімен кемшіліктерді дұрыстау немесе
елеусіз қателіктер рұқсат етіледі.
Вбағасы
студент
бағдарламалық
материалды берік білсе, оны сауатты және
мәні бойынша әдеби тілде баяндаса,
қойылған сұраққа берген жауабында
елеулі
дәлелсіздікке
жол
бермесе,
теориялық ережелерді дұрыс қолдана білсе
және практикалық мәселелерді шешетін
қажетті дағдылары болса қойылады. Бірақ,
жауап беру кезінде елеулі кемшіліктер мен
қателіктер, оқытушының жетектеуші
сұрақтарды қою кезінде студенттің
кемшіліктерді дұрыстауы рұқсат етіледі.
С+
2,33
70-74
C
2,0
65-69
С-
1,67
60-64
D+
1,33
55-59
D
1,0
50-54
Қанағаттанарлық
С+ бағасы студент толық жауап берсе,
бірақ оны егжей-тегжейлі білмесе,
дәлсіздіктерге,
жеткіліксіз
тұжырымдамаларға жол берсе, бағдарлама
материалын баяндаудағы жүйелікті бұзса
және
практикалық
тапсырмаларды
орындауда қиыншылықтар көретін болса.
Негізгі
тұжырымдамаларды
анықтау
кезінде студент
өзін-өзі дұрстауда
қиыншылық көретін болса 1–2 қаттелік
рұқсат етіледі.
С егер студент толық жауап бермесе,
логикалық үйлесімділігі мен реттілігі
бұзылса, оны егжей-тегжейлі білмесе,
дәлсіздіктерге,
жеткіліксіз
тұжырымдамаларға жол берсе, бағдарлама
материалын баяндаудағы жүйелікті бұзса
және
практикалық
тапсырмаларды
орындауда қиыншылықтар көретін болса
қойылады. Студент жалпы білімін мысал
ретінде оқытушының көмегімен айқындай
алады.
С- бағасы студент толық жауап бермесе,
логикалық үйлесімділігі мен реттілігі
бұзылса, оны егжей-тегжейлі білмесе,
дәлсіздіктерге,
жеткіліксіз
тұжырымдамаларға жол берсе, бағдарлама
материалын баяндаудағы жүйелікті бұзса
және
практикалық
тапсырмаларды
орындауда қиыншылықтар көретін болса,
ұғымдардың сипатын анықтауда өрескел
қателіктер жасалатын болса қойылады.
Жауап беру кезінде қорытындылар
жасалмайды, Жалпыланған білімді нақты
көріністерін
анықтауға
қабілеті
көрсетілмейді.
D+ бағасы студент толық жауап бермесе,
мысал келтіруге қиналса, логикалық
үйлемсімсіз жауап берілсе, терминдерге,
ұғымдар мен фактілерге сипаттама,
құбылыстарға анықтама беруде едәуір
материалдық қателіктер жасалса,
берілген
жауаптарға
қорытынды
жасалмаса,
жауап
сауатсыз
болса,
қосымша сұрактарға жауап беру кезінде,
студент берілген жауаптың байланысы
туралы тек оқытушының көмегімен ғана
түсінсе қойылады.
D- бағасы студент толық жауап бермесе,
логикалық үйлемсімсіз жауап берілсе,
терминдерге, ұғымдар мен фактілерге
сипаттама, құбылыстарға анықтама беруде
едәуір үлкен материалдық қателіктер
жасалса, берілген жауаптарға қорытынды
жасалмаса, жауап
сауатсыз болса,
мысалдар келтірілмесе, студент берілген
жауап пен басқа модульдердің немесе
FХ
0,5
25-49
F
0
0-24
Қанағаттанарлықсыз
басқа
пәндердің
объектілерімен
байланысын
көрмесе,
оқытушының
қосымша және нақтылаушы сұрақтарынан
кейін жасалған қателіктер дұрысталмаса
қойылады.
FX ағымдағы, аралық және қорытынды
бақылау формаларымен қарастырылған
жеке тапсырманы орындай алмаса,
бағдарламамен қарастырылған негізгі
әдебиеттермен жұмыс істемесе қойылады.
F цифрлы эквиваленті ретінде 0-24 бағасы
қолданылады, студент бағдарламалық
материалдың едәуір бөлігін білмейтін
болса, елеулі қателерге жол берсе,
практикалық
жұмыстарды
үлкен
қиындықпен орындайтын болса, моульдің
жартысынан көп бөлігін игермесе, жауап
беру кезінде карапайым сұрақтарға жауап
бере алмаса қойылады
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым: бесінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым: бесінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым: бесінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басы
Басылым: бесінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
ГЛОССАРИЙ
“Педагогика ” пәнінен
«Әдіснама» әдістер туралы ілім, оларды зерттеушінің ойлау сипаты, оның танымдық процесінің
дамуының жолын анықтаушы ретінде қарастыру қажет. Таным процесіндегі әдіске антикалық
фиолософияда-ақ үлкен мән берген, онда алғаш рет зерттеу нәтижесі мен ғылыми таным әдісі
арасындағы өзара қатынас айқындалған болатын. Қазіргі уақытта таным әдістері, олардың қалыптасуы
мен даму процесі зерттеу объектісін тану мен өлшеудің анық ғылыми нәтиже бере алатын нақты
әдістерін талап ететін деңгейге жақындап келеді. Сондықтан ғылыми-педагогикалық зерттеу
әдістерінің дамуы мен жетілдіру процесі тұтас педагогикалық ғылымның дамуының ең басты құрамды
бөлігі болып табылады.
«Әдіснама» түсінігі ең көп мағыналы ең бір анықталмаған және тіптен
педагогикалық талас тудыратын түсінік. Әдетте ғылымның әдіснамасы деп – қоғамдық және
табиғи құбылыстарды зерттеудің негізінде жатқан және осы құбылыстардың теориялық түсінігінде
көрінс беретін философиялық идеялардың бастапқы жиынтығы деп түсініледі.
Әдіснама - әдістер туралы ілім, оларды зерттеушінің ойлау сипатын, оның танымдық процесінің
даму жолын анықтаушы ретінде қарастыру қажет. Оқыту, тәрбиелеу мен дамыту теориялары
педагогика ғылымы әдістерінің негізгі мазмұнын құрайды.
Әлеуметтендіру – мәдени элементтерді түсіндіру, әлеуметтік мұраттар мен құндылықты игеру
негізінде жеке түлға қасиеттерін қалыптастыру - әлеуметтендіру жүйесінің мазмұны қоғам
талабымен айқындалады.
Білім беру - білім беру ісі шеберлікке, дағдыға баулудан белгілі бір кәсіпке, мамандыққа
үйретумен тиянақталады. Жалпы білім беруге: мектепке дейінгі тэрбиелеу мен оқыту, жалпы
бастауыш білім беру, жалпы негізгі білім беру, жалпы орта білім беру, жалпы қосымша білім беру
енеді.
Білім беру әдістемесі - жекелеген білім процесінің тәлімдік әрекетіндегі нақты тәсіл,
амалдардың сипатталуы. Білім беру әдістемесіне: байқау, жобалау, қателік, рейтинг, тест, т.б.
әдістемелер жатады.
Бiлiм алушыларды аралық аттестаттау - бiлiм алушылардың бiр оқу пәнiн оны зерделеп
бiтiргеннен кейiнгi бiр бөлiгiнiң немесе бүкiл көлемiнiң мазмұнын меңгеру сапасын бағалау
мақсатында жүргiзiлетiн рәсiм.
Бiлiм алушыларды қорытынды аттестаттау - тиiстi бiлiм беру деңгейiнiң мемлекеттiк
жалпыға мiндеттi стандартында көзделген оқу пәндерiнiң көлемiн олардың меңгеру дәрежесiн
айқындау мақсатында жүргiзiлетiн рәсiм.
Бiлiм беру гранты - кәсiптiк бiлiм алуға төлеу үшiн Қазақстан Республикасының заңнамасымен
белгiленген шарттармен бiлiм алушыға берiлетiн ақшаның нысаналы сомасы.
Бiлiм беру қызметi - бiлiм беру субъектiлерiнiң мақсатты, педагогтiк негiзделген, дәйектi өзара
iс-қимылы барысында жеке адамды оқыту, дамыту және тәрбиелеумiндеттерi шешiлетiн процесс.
Бiлiм беру мониторингi - бiлiм беру процестерiн жүзеге асырудың жай-күйiн және нәтижелерi
мен шарттары өзгеруiнiң серпiнiн, бiлiм алушылар контингентiн, бiлiм беру ұйымдары желiсiн
жүйелi түрде байқау, талдау, бағалау және болжау.
Бiлiм беру саласындағы уәкiлеттi орган - бiлiм беру саласындағы басшылықты және
салааралық үйлестiрудi жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы.
Бiлiм беру сапасын бағалаудың ұлттық жүйесi
бiлiм
беру сапасының
мемлекеттiк жалпыға мiндеттi бiлiм беру стандарттарына, жеке адамның, қоғам менмемлекеттiң
қажеттiлiктерiне сәйкестiгiн белгiлеудiң институционалдық құрылымдары, рәсiмдерi,нысандары
мен әдiстерiнiң жиынтығы.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Бiлiм беру туралы құжаттарды нострификациялау – басқа мемлекеттерде, халықаралық
немесе шетелдiк оқу орындарында (олардың филиалдарында) бiлiм алған адамдарға берiлген
құжаттардың баламалылығын айқындаумақсатында жүргiзiлетiн рәсiм.
Бiлiм беру ұйымдарын аккредиттеу - бiлiм беру қызметтерiнiң сапасы туралы объективтi
ақпарат беру және оны жетiлдiрудiң тиiмдi тетiктерiнiң бар екенiн растау мақсатында аккредиттеу
органының олардың белгiленген талаптар мен стандарттарға сәйкестiгiн танурәсiмi.
Бiлiм беру ұйымдарын мемлекеттiк аттестаттау - бiлiм беру ұйымдары көрсететiн бiлiм
беру қызметтерiнiң мемлекеттiк жалпыға мiндеттi стандарт талаптарына сәйкестiгiн бақылау
мақсатымен жүргiзiлетiн рәсiм.
Дидактика (грек тілінен аударғанда Didaktikas - зерттеу бойынша, didasko - зерттеуші) балалар мен ересектерді оқыту міндеттері мен оның мазмұнын ашатын, білімді, іскерлікті және
дағдыны меңгеру процесін суреттейтін, оқытуды ұйымдастыру ұстанымдарын, әдістерін,
формаларын сипаттайтын, оқыту мен білім беру мәселелерін қарастыратын педагогиканың
кұрамдас бөлігі.
Дипломдык еңбек - курс жұмысының қарастыратын проблематикасы, зерттеу амал-тәсілдері
тұрғысынан да, мазмұны мен көлемі жағынан да әлдеқайда күрделі, ауқымды жұмыс. Онда
студенттер тақырып, мәселе бойынша ғылыми әдебиеттерді, еңбектерде айтылған пікірлерді
талдап, оны жинақтап қана коймай, өз бетінше ізденіп, оларды дамыта қарастырады, сөйтіп, өзіндік
түсінік көзқарасын да танытады.
Инновациялық - бiлiм беру консорциумы - жоғары оқу орындары, ғылыми ұйымдар мен
өндiрiс саласында жұмыс iстейтiн басқа да заңды тұлғалар iргелi, қолданбалы ғылыми зерттеулер
мен технологиялық инновациялар негiзiнде жоғары бiлiктi мамандар даярлау үшiн зияткерлiк,
қаржылық және өзге де ресурстарды бiрiктiретiн, бiрлескен қызмет туралы шарт негiзiндегi ерiктi
тең құқықты бiрлестiк.
Инновациялық
университет
инновациялық
қызметтiң
толық
циклiн, iргелi және iздестiру зерттеулерiн, қолданбалы зерттеулер мен тәжiрибелiк-конструкторлық
әзiрлемелердi жүргiзудi және өндiрiске ғылыми зерттеулер нәтижелерiн енгiзудi iске асыруға
қабiлеттi ғылыми-бiлiм беру кешенi.
Интеграцияланған бiлiм беретiн оқу бағдарламалары - бiлiм беру деңгейi мен мазмұнының
үздiксiздiгiн және сабақтастығын ескере отырып әзiрленген бiлiм беретiн оқубағдарламалары.
Институт - мамандықтардың бiр-екi топтары бойынша жоғары бiлiм берудiң кәсiптiк оқу
бағдарламаларын iске асыратын, ғылыми және педагогтiк қызметтi, кадрлардың бiлiктiлiгiн
арттыруды және қайта даярлауды жүзеге асыратын оқуорны.
Институционалдық аккредиттеу - бiлiм беру ұйымының бiлiм беру бағдарламаларын
мәлiмделген мәртебесiне сәйкес сапалы ұсынуы жөнiндегi қызметiн бағалау.
Кәсiптiк бағдар - бiлiм алушының кәсiптiк қызығушылықтарына, жеке қабiлеттерi мен
психикалық-физиологиялық ерекшелiктерiне сәйкес бiлiм беру және кәсiптiк мүмкiндiктер
саласында, мамандық пен оқитын орнын еркiн және саналы таңдау құқықтарын iске асыруына
ақпараттар мен консультациялық көмек беру.
Кешендi тестiлеу - ақпараттық технологиялар қолданылып, бiрнеше оқу пәндерi бойынша бiр
мезгiлде өткiзiлетiн емтихан нысаны.
Коллоквиум – колоквиум сөзі латын тілінің - «collocuium» сөзінен шыққан сөйлеу, әңгіме
жүргізу деген мағынаны береді. Бұл білім деңгейін айқындау үшін педагог пен студент арасында
әңгіме жүзінде өтетін оқытудың бір түрі. Коллоквиумның қызметі - бақылай отырып оқыту.
Кредиттiк оқыту технологиясы - бiлiм алушының және оқытушының оқу жұмысының
көлемiн өлшеудiң сәйкестендiрiлген бiрлiгi ретiнде кредиттi пайдалана отырып, бiлiм
алушылардың пәндердi оқып зерделеу дәйектiлiгiн таңдауы және дербес жоспарлауы негiзiндегi
оқыту.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Қашықтықтан бiлiм беру технологиясы - бiлiм алушы мен педагог қызметкердiң жанама
(алыстан) немесе толық емес жанама өзара iс-қимылы кезiнде ақпараттық және
телекоммуникациялық құралдарды қолдана отырып жүзеге асырылатын оқыту.
Қосымша бiлiм беру - бiлiм алушылардың бiлiм алу қажеттерiн жан-жақты қанағаттандыру
мақсатында жүзеге асырылатын тәрбиелеумен оқытупроцесi.
Математикалық әдіс - құбылыстар мен қолданыстағы жүйенің ара қатынасындығы межелік
айырымды сандық сапа арқылы белгілейді. Бұл әдіске - регистрациялық тіркеу, шкалалык
көрсеткіш, көлемі мен дейгейіне қарай сапқа түзу, т.б. енеді.
Мамандандырылған аккредиттеу - бiлiм беру ұйымы iске асыратын жекелеген бiлiм беру
бағдарламаларының сапасын бағалау№
Мемлекеттiк аралық бақылау - оқыту сапасын бiлiм беру ұйымдарына тәуелсiз бақылаудың
бiр түрi.
Мемлекеттiк бiлiм беру тапсырысы - мектепке дейiнгi тәрбие мен оқыту жөнiнде,
экономиканың қажеттiлiгiн қамтамасыз ету, бiлiктi жұмыс күшi мен қоғамның зияткерлiк әлеуетiн
молықтыру үшiн бiлiктi қызметкерлер мен мамандарды даярлау, бiлiктiлiгiн арттыру және қайта
даярлау жөнiнде, сондай-ақ бiлiм беру жүйесiн оқу-әдiстемелiк қамтамасыз ету жөнiнде мемлекет
қаржыландыратын қызмет көрсетулер көлемi.
Оқыту - білім, білік, әрекет дағдыларын үйрету мен меңгерту процесі, өмір мен еңбекке бейімді
етіп даярлаудың негізгі қүралы. Оқыту процесінде білім мен тэрбие мақсаттары жүзеге асады.
Оқытуекіжақты процесс: оқытушы - білім беруші, студент - білім алушы.
Оқыту ұстанымдары (принциптері) - жас ұрпақты оқыту, тәрбиелеу мақсатына сай, оқыту
сипаттарын белгілейтін негізгі ережелер. Негізгі оқыту ұстанымдары: теория мен практиканың
байланысы, тәрбиелілік, ғылымилық, көрнекілік, түсініктілік.
Оқу бағдарламасы - әрбiр оқу пәнi бойынша меңгерiлуге тиiстi бiлiмнiң, шеберлiк пен
дағдылардың мазмұны мен көлемiн айқындайтын бағдарлама.
Оқу жоспары - бiлiм берудiң тиiстi деңгейiндегi оқу пәндерiнiң (предметтерiнiң) тiзбесi мен
көлемiн, оларды зерделеутәртiбi мен бақылаунысандарын регламенттейтiн құжат.
Өзіндік жұмыс - тек жекелеген пәндерді меңгеруге ғана емес, сонымен бірге, оқу, ғылыми,
кәсіби іскерлік, өзіндегі жауапкершілікті сезіне білу, дербес жұмыс істеуге үйрену.
Педагог - оқу орындарында, мектепке дейінгі және басқа мекемелерде сабақ немесе тәрбие
жұмысын жүргізетін тұлға, ақылшы ұстаз, баланы тәрбиелейтін, оқытатын маман.
Педагогикалық мораль – мұғалім тәртібіне, мінез құлқына, өзін-өзі ұстау, қарым-қатынас жасау
мәдениетіне қойылатын белгілі бір талап-тілектердің, қағида мен ережелердің, қалыптык,
мазмұндық ой-тұжырымдардың жүйесі, жиынтығы.
Педагогикалық стиль - мұғалімнің жұмыс тәжірибесінде қалыптасқан педагогикалық
шеберлікке тән сипаты.
Педагогикалық шеберлік - балаларды сүйетін, жүрек қалауымен әрбір педагогтың қол жетерлік
тәрбие мен оқытуда тұрақты жетілдіріп отыратын өнер.
Педагогикалық әдеп — мұғалімнің кәсіптік сапасы мен кәсіптік белгісі. Мұғалім кәсібінің
ерекшелігі, ең алдымен оның педагогтік әдебінде.
Педагог қызметкерлердi аттестаттау - педагог қызметкердiң бiлiктiлiк деңгейiнiң бiлiктiлiк
талаптарына сәйкестiгiн айқындаумақсатында жүргiзiлетiн рәсiм.
Теориялық әдіс - талдау, жинақтау, тұжырымдау, салыстыру, жіктеу, модельдеуден құрылады.
Тәрбие - әлеуметтік институт ретінде қалыптасуын әлеуметтендіру, мәдениет жэне әлеуметтік
ереже, әлеуметтік тәрбие мақсатында жүргізу, сол арқылы қоғам мүшелерінің әлеуметтік
қажеттілігін өтеуге жағдай жасау.
Тәрбие әдістемесі - ересектер мен балалар арасындағы қоғамдық қарым-қатынастардан
туындайтын тәрбиелік, әрекеттестік тәсілдерінің жиынтығы. Тәрбие әдістемесінде тәрбиешінің
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
тұлғалық ерекшелігі, кәсіптік кұзыр деңгейі айқындалады. Тәрбие әдістеріне бақылау, үлгі-өнеге,
жаттығулары, әрекеттерді ұйымдастыру т.б. жатады.
Тютор - оқу пәндерін жүргізетін және нақты пәнді меңгеру бойынша студенттің академиялық
кеңесшісі рөлінде танылатын кафедра оқытушысы.
Элиталық бiлiм - дарынды адамдарға арналған мамандандырылған бiлiм беру ұйымдарында
iске асырылатын арнайы бiлiм беретiн оқубағдарламалары бойынша алынатын бiлiм.
ЛЕКЦИЯНЫҢ МАЗМҰНЫ
I модуль. Педагогиканың теориялық және методологиялық
негіздері
№1 Тақырып. Адам туралы ғылымдар жүйесінде педагогиканың ролі.
Жоспар:
1.Педагогика - адам тәрбиесі туралы ғылым. Педагогика ғылымының объектісі мен пәні
2.Педагогика ғылымының алатын орны, міндеттері, атқаратын қызметі оның ерекшеліктері.
3.Педагогиканың рөлі мен орны және оның басқа ғылымдармен байланысы.
Негізгі
ұғымдар:
педагогика,педагогиканың
категориялары,
педагогика
пәні,педагогикаобъектісі.
Көрнекіліктер:Слайдтар,видео-роликтер
Оқыту технологиясы: Проблемалық оқыту, оқу-танымдық әрекетті белсендіру.
Педагогика – адам тәрбиесі туралы ғылым. Педагогиканың объектісі (нысаны) – жеке
тұлғаны дамыту мақсатындағы іс-әрекет ретіндегі қарастырылатын педагогикалық құбылыс.
Пәні арнайы әлеуметтік мекемелерде мақсатты ұйымдастырылған біртұтас педагогикалық
процесс ретінде көрінетін білім беру жүйесі. Педагогика теориялық (сипаттау немесе
түсіндіру, анықтаушылық, болжамдық) және технологиялық (жобалау, жаңарту, реттеутүзету) міндеттерді шешеді. Объект – осы ғылым зерттейтін шынайы болмыстың саласы. Пәні
– объектіні осы ғылым тұрғысынан көре білу тәсілі.
Педагогика адамдардың өмірге бейімделу қажеттігінен практикалық түрде пайда
болып, теориялық, өз алдына ғылым ретінде қарқынды даму кезеңдерінен өтті.Педагогика –
қолданбалы ғылым болғандықтан, педагогикалық теория өзара байланысты 2 міндетті шешеді:
жалпы бағыттарды, ағымдарды белгілейді, екінші жағынан практикаға қажетті теориялық
базаны әдістемелік тұрғыдан қамтамасыз етеді, (жаңа педагогикалық технологиялар енгізу,
педагогикалық жаңашылдық тудыру т.б.)
Тәрбие - әрбір болашақ ұрпақтың қоғамдағы өз орнын табуы үшін өткен ұрпақтардың
жинақтаған әлеуметтік тәжірибесін меңгеру. Адамзат қоғамының дамуына қарай, тәрбиенің
мазмұны мен әлеуметтік маңызы арта түседі. Еңбек түрінің жіктелуіне қарай, “тәрбиенің”
қызметін жүзеге асырумен байланысты, онан кәсіби іс-әрекет бөлініп шықты. Өсіп келе
жатқан балаларға әлеуметтік тәжірибені меңгерту үшін, оларды тәрбиелейтін тәрбиеші,
мұғалім керек болды.
Педагогика - қоғамның тәрбиелік қызметін жүзеге асыратын ғылым. Демек,
педагогикалық іс-әрекет, объективтік шындықтың барлық қырлары, педагогиканың обьектісі
болады.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Педагогика пәні – индивидтің өткен ұрпақтардың әлеуметтік тәжірибесін меңгеруі, оқу
және оқудан тыс уақыт бірлігіндегі - біртұтас педагогикалық процесс болып табылады.
Ұстаздар оқушыларға әлеуметтік тәжірибенің мазмұнын меңгерту іс-әрекетін
ұйымдастырушы болып табылады. Тұлғаның қалыптасуы - олардың белсенді танымдық
әрекетпен қарулануына байланысты.
Бір элемент пен көп элементтердің қосылуы барысында жүйе пайда болады.
Педагогикалық шындықтағы “ұстаздар - оқушылар” жүйесі, жетекші педагогикалық жүйе деп
аталады.
Кез келген жүйенің (биологиялық, техникалық, әлеуметтік) өзгеру жағдайы - процесс деп
аталады. “Мұғалім - оқушылар” жүйесінің өзгеру жағдайы - педагогикалық процесс деп
аталады. Тек қана педагогикалық процестегі ұстаздар мен оқушылардың өзара әрекетінде
тұлғаның өзгеруі жүзеге асады. Педагогикалық шындық - педагогиканың категориялары, яғни
ұғымдары жүйелер арқылы бейнеленеді. Жас ұрпақтың әлеуметтік тәжірибені меңгеруі
біліммен қарулануына байланысты.
Индивидтің жеке тұлға және азамат ретінде дамуы, әлеуметтік белсенділік пен
анықталатын белгілі бір әлеуметтік ортадағы іс - әрекеттерді талап етеді. Осыған орай,
әлеуметтену - ең маңызды категорияға жатады, ол тұлғаның өзін-өзі сезінуі, “өз менінен” басқа
“менге”, яғни әлеуметке енуі. Әлеуметтендірудің негізі, ол белгілі бір білімдер, құндылықтар,
мінез-құлық нормалары жүйесін меңгеру дегенді білдіреді. Ол тұлғаға сол қоғамның толық
мүшесі ретінде қызмет етуіне мүмкіндік береді. Тұлғаның әлеуметтенуі ұйымдаспаған түрде
болуы мүмкін, онда оның нәтижесін болжау қиын және қоғам үшін зиянды болуы мүмкін.
Демек, ұстаз әлеуметтендірудің мәнін түсіне отырып, оқушыларды
«біздің деген ынтымақтастыққа келтіру үшін қажетті байланыстарды орнықтырып,
оқушылардың оқуы мен отбасында осы мәселені шешуге көмектесе алады және «өзіндік
мендің оқу барысындағы және оқудан тыс іс - әрекеттері арқылы қамтамасыз ете алады.
Педагогика категориялары: тәрбие, білім беру, оқыту, педагогикалық процесс,
әлеуметтендіру, тұлға, іс-әрекет, даму, қалыптастыру т.с.с.
Адам туралы ғылымдар жүйесіндегі педагогика ғылымының алатын орны,
міндеттері, атқаратын қызметі оның ерекшеліктері.
Педагогика - білім беру, педагогикалық шындық туралы ғылым ретінде, педагогикалық
процестің дамуы мен қызмет етуінің заңдылықтарын зерттейді, теориялық білімдерді
жинақтап, жүйеге келтіреді, педагогикалық шындықтың тәжірибесін зерттейді. Сондықтан
осы аталған ғылыми-зерттеулер практикалық бағытта да жүзеге асырылады. Педагогика
гуманитарлық білімдер жүйесімен тығыз байланыста дамиды. Педагогика - адам туралы
ғылымдар жүйесінің құрамына енуіне қарай, педагогикалық мақсаттылық пен тұлғаның
қалыптасуына ықпал ететін, педагогикалық басшылықты зерттейтін бірден бір ғылыми пән
болып саналады. Адамзаттың даму тарихына назар аударсақ, алғашқы кезеңде педагогикалық
ой жалпы философиялық білімдер жүйесі мен діни ілімдерден басталып,кейіннен олардан
бөлініп, басқа ғылым салаларымен байланыста дамыды. Педагогиканың ғылым ретінде
бөлініп шығуы ХVІІ ғасырдан басталып, педагогика ғылымдары жүйесінің дамуына алып
келді. Онан кейінгі кезеңдерде педагогика мен басқа да ғылым салаларының қарқынды дамуы,
педагогиканың ғылым аралық байланыстарының орныға бастағанын көрсетеді
(И.П.Пидкасистый).
Сызба-1
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Педагогиканың міндеттері
Оқу-тәрбие үрдісінің мазмнын ғылыми негіздеу және жүйесін жасау
Педагогикалық үрдістің мәнін, құрылымын, атқаратын қызметін
зерттеу
Оқу-тәрбие үрдісінің принциптерін, заңдылықтарын анықтау.
Педагогикалық үрдісті ұйымдастырудың жаңа түрлері мен әдістерін
анықтау
Жеке тұлғаның өздігінен білім, тәрбие алудың мазмұны менәдістерін
анықтау
Педагогикалық қызметтің ерекшеліктері, мазмұны, кәсіби
шеберлікті қалыптастыру, дамытуды зерттеу
Педагогиканың әдіснамасын, зерттеу әдістерін, тәжірибесін
жинақтау, тарату.
Педагогика ғылымының атқаратын қызметі
1.Танымдық
2.Ғылыми білім беру
3.Диагностикалық-болжаушылық
4.Қолданбалы-өзгертушілік
Ал кейбір ғалымдар қызметін былайша топтайды:
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
1. сипаттау
2.түсіндіру
3. құбылыстарды алдын ала болжай білу.
Бұл қызметтер өзара байланысты.Педагогика басқа ғылымдарда түрлі пәндер арасында
бөлінген екі қызметті атқарады: ғылыми-теориялық және құрастырушылық-техникалық
(нормативтік, реттеушілік). Ғылыми-теориялық қызмет физика, химия, биология сияқты іргелі
ғылымдарға, құрастырушылық-техникалық, қызмет техникалық ғылымдарға, медицинаға
және т.б. ғылымдарға тән. Педагогикада бұл екі қызмет біріктірілген. Педагогиканы тек
теориялық ғылым немесе тек қолданбалы ғылым деп қарастыруға болмайды. Ол, бір жағынан,
педагогикалық құбылыстарды сипаттайды және түсіндіреді, екінші жағынан қалай оқыту және
тәрбиелеу керек, соған нұсқау береді.
Педагогика – кең ауқымды ғылым. Педагогика психологиямен тығыз байланыста қызмет
атақарады. Психология адам психикасының даму заңдарын, ал педагогика – тұлғаның дамуын
басқаруды зерттейді. Ақыл-ой іс-әрекеттерін мақсаттылықпен өзгерту, психологиялық
біліммен тығыз байланысты. Педагогикада психологиялық білімдермен бірге, педагогикалық
міндеттерді шешу үшін тұлғаны зерттеу әдістері (рейтинг, психометрия, салыстыру және т.б.)
пайдаланады.
Педагогика физиологиямен де тығыз байланысты, атап айтқанда жоғарғы нерв
қызметінің заңдылықтарына (И.П. Павлов, П.К. Анохин) сүйенеді. Физиологиялық білімді
меңгеру, танымдық іс-әрекет пен жеке тұлғаның әлеуметтену үрдістерінің мәнін түсінуге
мүмкіндік береді.
Педагогиканың әлеуметтанумен жан–жақты байланысы өте маңызды. Әлеуметтану
ғылымын қоғам туралы біртұтас жүйе ретінде қарастырсақ, онда оған ықпал ететін әлеуметтік
жағдай, түрлі топтар және т.б. ескеріледі. Педагогика әлеуметтік жүйелерді ескере отырып,
білім социологиясы, студенттер социологиясы және т.б. социологиялық зерттеулер арқылы
педагогтар, қоғамның әлеуметтік–экономикалық, құқықтық, демографиялық және мәдени
ортаның жағдайы туралы біліммен қаруланады. Педагогика ғылымдарының даму
мүмкіндіктерінің маңыздылығы, олардың медицинамен байланыстылығында, себебі
педагогикалық шындықтың бірқатар құбылыстарын (тәртіпсіздік, жалқаулық, еріксіздік,
олақтық) балалардың денсаулығын зерттеу барысында ғана түсіндіруге мүмкін болады.
Сонымен бірге созылмалы дертке шалдыққан балалар үшін, арнаулы оқыту және тәрбиелеу
жүйесі қажет. Мұндай мәселелерді кешенді зерттеулер арқылы ғана шешуге болады.
Сызба-2
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Социо
логия
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Фило
софия
Басылым: бесінші
Психо
логия
Тари
х
Физио
логия
Эконо
мика
Кибер
нетика
Педагоги
ка
Техника
ғылымда
ры
Инфор
матика
Заң
ғылым
дарым
Этногра
фия
Медиц
ина
ғылым
Педагогика ғылымының байланыстары, белгілі бір мәселелерді зерттеу барысында басқа
ғылым салаларына да (экологияға, медицинаға, тарихқа, этнология, этнография, құқық,
экономика, демография және т.б.) таралады.
Адамды зерттейтін ғылым аралық пәндердің (синергетика, жүйелер теориясының негізі,
кибернетика, информатика, басқару теориясының негіздері) жетістіктері, педагогикалық
ғылыми зерттеулердің тиімділігін арттырады. Мәселен, Гурова Р.Г. педагогиканың басқа
ғылымдармен өзара байланысы қандай бағытта іске асатындығын былай түйіндейді: басқа
ғылымдардың негізгі идеяларын, теориялық анықтамалары мен жалпы қорытындыларын,
педагогиканың қолдануы - гуманитарлық ғылымдарда қолданылыпжүрген зерттеу әдістерінің
шығармашылық тұрғыдағы қосымшасы ретінде қолдануға болады. Барлық ғылым
салаларында алынған нақтылы зерттеу нәтижелерін педагогикада қолдануға болады;
педагогтар адам мәселелері бойынша кешенді зерттеулерге қатысады.
Бүгінгі философия ғылымының педагогика үшін әдіснамалық маңызы ерекше.
Педагогика жеке пән ретінде философия және оның салалары – білім беру фиолософиясы,
ғылымдар философиясы, тәрбие философиясы, мәдениет философиясының жетістіктеріне сай
терең мәндегі ұғым нәтижесінде шешімін табады.
Сызба-3
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие мақсаты
Оқу процесінің
мәнін түсіну
проблемалары
Педагогиканың
философиялық
негіздемесі
Гносеологиялық
таным теориясы
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Жеке адамды
қалыптастыру
дың арақатынасы
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Сызба -4
Педагогика ғылымының жүйесі
Жалпы
педагогика
Сурдопедагогика
Логапед
Балабақша
алды
Педагогика
тарихы
Арнайы педагогика
Салыстырмалы
пеадагогика
Педагогика
Жас ерекшелік
( дефектология)
пеадагогикасы
Олигофрено
педагогика
Тифлопеда
гогика
Әлеуметтік
педагогика
Этнопедагогика
Еңбек түзету
педагогикасы
Кәсіптік
педагогика
Физика
.......
әскери
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
инжене
Жоғары
мектеп
Ересектер
педагогикасы
( антропо
логия)
Тіл
Тарих
Мектеп
педагогикас
Кәсібитехникалық
Әр түрлі пәндерді
оқыту әдістемесі
Әдебиет
Мектепке
дейінгі
өндіріс
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
№ 2 Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы жөніндегі теориялық көзқарастар.
Жоспар:
1. Тұлға туралы ұғым оның мәндік сипаты.
2. Тұлғаны педагогикалық тұрғыдан түсінудің әдіснамалық негізі.
3.Жеке адамның даму факторлары.
Негізгі ұғымдар:жеке тұлға, индивид, даралық, даму, тәрбие, қалыптастыру,дамузаңдылықтары,
тұқымқуалаушылық, өзін-өзі тәрбиелеу, іс-әрекет, орта, генетика.
Көрнекіліктер: Слайдтар
Оқыту технологиясы: Проблемалық оқыту, оқу-танымдық әрекетті белсендіру.
Даму – адам организмінде және психикасында болатын сандық және сапалық өзгерістердің
жүруі және нәтижесі. Даму нәтижесінде адам биологиялық түр және әлеуметтік тіршілік иесі болып
жетіледі. Адам - өзіне тән құрылымы бар тіршілік иесі. Индивид – тұлғалық және даралық дамудың
алғы шарттары болып табылатын психологиялық, физиологиялық қасиеттері бар түрдің, тұқымның
өнімі. Жеке тұлға саналы іс-әрекет пен қарым-қатынас субъектісі, қоғамның мүшесі.
Даралық – индивидтің психикасының қайталанбайтын өзіндік ерекшелігін бейнелейді.
Жеке тұлға дамуы проблемалары Я.Н.Коменский, Д.Дистервег, К.Д.Ушинский, Д.Дьию,
Э.Торндайк, Б.П.Блонский, В.В.Давыдов т.б. еңбектерінен көрініс тапқан.
Тұлға дамуында төмендегі заңдылықтар басшылыққа алынады:
- тұлға дамуының ішкі және әлеуметтік жағдайлармен байланысы;
- дамудың адамның өзінің белсенділігімен байланысы;
- дамудың жетекші әрекетпен байланысы;
- дамудың іс-әрекет мазмұнымен байланысы;
- дамудың жыныстық, жас, жеке ерекшеліктерімен байланысы;
дамудың көп факторлылығы.
Тұлға дамуына ықпал ететін негізгі факторлардың бірі – тұқымқуалаушылық, яғни тектілік. Бұл
– атадан балаға берілетін тұрақты сапалар мен ерекшеліктер. Генетика – адам дамуының нәсілдік
бағытын зерттейді.
Тұлға дамуының келесі басты факторларының бірі – іс-әрекет. Іс-әрекет сипаты бойынша
белсенді және енжар, бағдары бойынша танымдық, қоғамдық, спорттық, көркемөнер, кәсіптік,
мазмұндық ерекшелігі бойынша ойын, оқу, еңбек т.б. болып бөлінеді.
Іс-әрекеттің маңыздылығы сол әрекетте көрінетін тұлға белсенділігі, оның қызығушылығы мен
қажеттілігінің даму деңгейіне де байланысты. Осы бағыттағы өзін-өзі тәрбиелеу баланы өз тәрбиесінің
субъектісіне айналдырады.
Бала дамуына мего, макро, мезо, микро ортаның да ықпалы зор. Тәрбиелеуші ұжым
қалыптастыру - тәрбиелеушінің негізгі мақсаттарының бірі. Ұжым теориясын негіздеп, қалыптасу
кезеңдерін, ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу жолдарын ұсынған көрнекті педагог
А.С.Макаренко болды.
Тұлға туралы ұғым. Адам – биологиялық тіршілік иесі, сондықтан табиғат заңдары оның
дамуына да әсер етеді. Қоршаған ортаға бейімделіп, өз тіршілігі үшін заттарды өз қолымен жасайды.
Адам табиғатының өзгеруі адам өмірінің әлеуметтік жағдайларының әсерінен болады, адамның
тектілігі тек биологиялық жағынан ғана емес, сонымен қатар тарихи дамуы нәтижесінде де пайда
болады. Әлеуметтік ортаға бейімделуі, адамның қоғамдық тәжірибеге ие болуы нәтижесінде болады.
Сонымен, адамның жалпы дамуында өзара байланысты биологиялық және әлеуметтік бағыттар
байқалады. Адам биологиялық тіршілік иесі болып туады, алайда өз дамуы барысында ғана ол
әлеуметтік тіршілік иесіне айналады.
-
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Психологияда “жеке тұлға” деген ұғымның әртүрлі түсініктері бар: жеке тұлға – әлеуметтік
қатынастар мен саналы іс-әрекеттің субъектісі ретіндегі индивид. Жеке тұлғаның ең басты белгісі –
оның әлеуметтік мәнінің болуы және оның әлеуметтік қызметтерді атқаруы. Жеке тұлға темперамент,
мінез-құлық, қабілеттілік, ақыл-ой дамуының деңгейі, қажеттіліктер, мақсат- мүдделерге, яғни
психологиялық дамудың белгілі бір деңгейіне ие.Жеке тұлға – бұл интегративті, кіріктірілген жүйе.
Жеке тұлғаны зерттеумен айналысқан ғалымдар бұл кіріктірілген жүйенің “өзегі” бар деп
мойындайды, олар оны “Мен – жүйе” немесе жай ғана “Мен” деп белгілейді. Жоғарыда келтірілген
жеке тұлға туралы түсінік жалпылама ұғым болып табылады.Жеке тұлғаның ең маңызды белгілері:
оның саналылығы, жауап-кершілігі, бостандығы, қадір-қасиеті, даралығы. Жеке тұлғаның
маңыздылығы оның қасиеттері мен іс-әрекеттерінде қоғамдық прогрестің тенденцияларының,
әлеуметтік белгілер мен қасиеттердің айқын және арнайы көрініс табуы арқылы, оның іс-әрекетіндегі
шығармашылық қасиетінің деңгейі арқылы анықталады. Бұл орайда “адам”, “жеке тұлға” деген
ұғымдардың қатары “даралық” деген ұғыммен толықтырылуы қажет.
Даралық бір адамның басқа бір адамнан, бір тұлғаның басқа бір тұлғадан айырмашылығын, оның
ешкімге ұқсамайтынын, өзіне тән ерекшелігі бар екенін сипаттайды. Даралық, әдетте, адамның мінезі
мен темпераментінің ерекше белгілері, шығармашылық іс-әрекеті мен қабілеттілігінің өзгешелігі
арқылы ерекшеленеді. “Даралық” ұғымы бір адамды басқа бір адамнан, бір тұлғаны басқа бір тұлғадан
ажыратып, оған өзіне тән сұлулық пен қайталанбас қасиет беретін жалпы және жеке сипатардан
тұрады.“Индивид” сөзінің қазақша баламасы – “жекелік”, яғни адамзат тұқымының әлеуметтік
қасиеттері ескерілмеген биологиялық жан иесін білдіреді. Бұл орайда әрбір адам индивид болып
табылады. Адамның жеке тұлғалық қасиеттері біртіндеп дамып, қалыптасатын болғандықтан, жеке
тұлғаның “дамуы” мен “қалыптасуы” ұғымдарының мәнін түсіну маңызды болып табылады.
Даму табиғатқа, қоғамға және әрбір жеке тұлғаға тән жалпы қасиет болып табылады. Даму–
төменнен жоғарыға, қарапайымнан күрделіге қарай қозғалыс; сатылай эволюциялық ауысу немесе
революциялық секіріс түрінде жүзеге асатын жоғары сапалы күйге қарай спиральды өрлеу процесі.
Даму кезінде барлық философиялық заңдар жүзеге асады: өзгеру, санның сапаға ауысуы, бір
сапаның басқа бір сапаға ауысуы. Бұл қозғалыс, өзгеріс жеке тұлғаның дамуының қозғалыс күші
болып келетін қарама-қайшылықтар күресі арқылы жүзеге асады.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Жеке тұлғаның дамуына - ең алдымен, оның қасиеттері мен сапасындағы сандық өзгерістер
процесі. Бала көптеген әлеуметтік-тұрмыстық және моральдық біліктерге, еңбек дағдылары мен
әдеттерге ие болады. Адамның жеке тұлға ретінде дамуының негізін – оның бойындағы сапалық
өзгерістер (танымдық, сезім, моральдық-жігерлік т.б.) көрсетеді. Мінез-құлық - белсенді түрде
қалыптасып келе жатқан іс-әрекеттілікке айналады, дербестік пен өз мінез-құлқын билей алу
қабілеттілігі артады. Осы және басқа да өзгерістер адамның жеке тұлға ретінде даму процесін
сипаттайды.
Сондықтан, даму дегенімізді адамның анатомиялық-физиологиялық жетілуіндегі, оның жүйке
жүйесі мен психикасының дамуындағы, содай-ақ танымдық және шығармашылық іс-әрекетіндегі,
оның дүниетанымы, өнегелілігі, қоғамдық-саяси көзқарастары мен сенімдерінің кеңеюіндегі орын
алатын сандық және сапалық өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі деп түсіну дұрыс.
Адамның дамуына ішкі және сыртқы факторлар әсер етеді, олардың арасында мақсатты тәрбие
мен білім берудің орны ерекше.Педагогика мен психологияда жеке тұлғаның “қалыптасуы” термині
жиі қолданылады. Бұл жеке тұлғаның дамуының нәтижесі дегенді және оның пайда болып,
тұтастыққа, бір қалыпты қасиеттерге және сапаларға ие болғанын білдіреді.
Қалыптастыру – бір нәрсеге пішін мен тұрақтылық беру; толықтық пен нақтылық бір түрберу.
Бұл арада тұқым қуалаушылықтыңмәні өте зор баланың ата-анасынан немесе ата-бабаларынан қалған
биологиялық ерекшеліктердің жиынтығы.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Тәрбие
Қоршаған орта
Биологиялық немесе тұқым қуалаушылық
Жеке адамның дамуына әсер
етуші факторлар
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тұқым қуалаушылық жер бетіндегі тіршіліктің тарихы және белгілі бір түрдің, яғни адам
өмірінің тарихы анықтайды. Адамның тұқым қуалаушылығын екі түрге бөлуге болады: жалпы адамға
тән ерекшеліктер (тік жүру бейімділігі, сана, ақыл, сезім мүшелері дамуының бейімділігі, шартсыз
рефлекстер, нәсілдік және ұлттық белгілер) және даралық (жүйке жүйесінің түрі, анатомиялықфизиологиялық бейімділіктер).
Ағзаның тектілік негізі немесе генотипі төмендегі нәрселерден тұрады: морфологиялық белгілері
(сыртқы бейнесінің ерекшеліктері); функционалды ерекшеліктер (мысалы, қан тобы); адамға тән
бейімділіктер (тік жүріп-қозғалу, сөйлеу қабілетінің дамуы, ойлау, еңбек ету қабілеті т.б.); жүйке
қызметінің түрі (жүйке процестерінің күші, олардың қозуы мен тежелуі, шапшаңдық- ширақтылық);
әрекеттіліктің қандай да бір түрінің анатомиялық-физиологиялық бейімділіктер; есту мүшелері, ойлау
құрылымы, сезім мүшелері құрылысындағы ерекшеліктер т.б.Жеке тұлғаның қалыптасуына
айналадағы орта, адам және қоғам өміріндегі әлеуметтік-экономикалық, тарихи қалыптасқан
жағдайлар ықпал етеді. Қоршаған орта макро және микро болып бөлінеді. Макро-орта – адамға
әлеуметтік-экономикалық ықпалдардың мол жиынтығы. Микро-орта – баланың ең жақын қарымқатынас ортасы, ол – адамды әрдайым қоршайтын және оның дамуына әсер ететін өзара байланысты
заттар, құбылыстар мен адамдар әлемі. Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына, белгілібір мөлшерде,
табиғи немесе географиялық орта, табиғат жағдайлары әсер етеді.Жеке тұлғаныңқалыптасуына әсер
ететін факторлардың арасында тәрбие ең маңызды орын алады. Кең мағынада тәрбиені белгілі бір
әлеуметтік қызметтер атқаратын қоғамдық құбылыс ретінде қарастыру қажет, ал тар мағынада тәрбие
– өсіп келе жатқан ұрпаққа жалпы адамзаттық құндылықтарды игерту үшін мұғалім мен оқушылар,
балалар мен ата-аналар арасындағы бірлескен іс-әрекеттердің педагогикалықпроцесін ұйымдастыру.
Тұлғаны педагогикалық тұрғыдан түсінудің әдіснамалық негізі. Жеке тұлғаның дамуы мен
қалыптасуының биологиялық және әлеуметтік факторларының ара қатынасы туралы пікірталас
ғалымдар арасында толастаған емес. Бірінші көзқарасты жақтаушылар, адамның дамуын, оның табиғи
негізі анықтайды деп түйіндейді де, тәрбиенің ықпалына мән бермейді. Жеке тұлғаның биологиялық
негізін жақтайтын бағыттың өкілі Платон (427-347) мен Аристотель (384-322) адамдардың қоғамдық
міндеттерін олардың табиғаты анықтайды деп санаған. Аристотельдің пікірінше, адам дүниеге келген
сәтінен бастап-ақ, кейбір адамдарға бағыну үшін, ал кейбіреулері билік ету үшін жаралған.
Бихевиоризм бағыты да жеке тұлғаның дамуының биологиялық негізін жақтайды. Осы
бағыттың негізін салушы американдық психолог және педагог Э. Торндайктің (1874-1949 ж.ж.)
пікірінше, жеке тұлғаның барлық қасиеттерін, соның ішінде сана-сезімін, қабілеттілігін тек тектілік,
тұқымқуалаушылық қана анықтайды. Оның ойынша, балаға ақыл-ой қабілеті табиғи бітімімен беріледі
Прагматизм (гр. – іс-әрекет, тәжірибе). Бұл бағыттың негізін салушы – Джон Дьюи (1859-1952
).
Екінші бір көзқарастың негізін салған ағылшын философы Джон Локк (1632-1704). Бұл бағыт
бойынша жеке тұлғаның қалыптасуының ең басты факторы - адам өміріндегі жағдайлар мен тәрбие
болып есептелінген. Д. Локк пайымдауы бойынша, баланың жаны дүниеге келген сәтінде таза тақтаға
ұқсас болып келеді және тек оның өмір жағдайлары мен тәрбиесі ғана жеке тұлғаның белгілі бір
қасиеттерінің пайда болуына себепші болады. Осыдан кейін бұл көзқарас социологиялық бағыт болып
қалыптасты. Оның өкілдері жеке тұлғаның қалыптасуына әлеуметтік ортаның ықпалын бірінші
орынға қойып, оның дамуының табиғи заңдылықтарын жоққа шығарады. Олар адамның биологиялық
табиғатын төмендетті.Жеке тұлғаның дамуындағы тұқым қуалаушылық пен ортаның ықпалын бірінші
орынға қойып, тәрбиенің күшін жоққа шығаратын бұл теориялар XІX ғасырдың аяғында
психологиялық-педагогикалық зерттеулердегі ерекше бір бағыттың пайда болуына себепші болды,
бұл бағыт “педология”, яғни тура аударғанда “балалар туралы ғылым”. Қазіргі уақытта ғалымдардың
көбісі педологияны индивидтің сәби, жас өспірім, жастық шағындағы дамуының жалпы
заңдылықтары туралы ғылым ретінде қарастырады. Педология баланы барлық жағынан және
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
жанама зерттейді, бұл туралы өз кезінде К. Д. Ушинский айтып кеткен болатын: “Егер педагогика
адамды барлық жағынан тәрбиелегісі келсе, онда оның адамды барлық жағынан тануы да керек”.
Жеке тұлғаның даму факторлары туралы философиялық және психологиялық-педагогикалық
ойдың тарихы материалистік ілімде және оның бір бағытында – материалистік диалектикада өз
жалғасын тапқан. Бұл бағыттың өкілдері жеке тұлғаның қалыптасуына әсер ететін факторларды
тереңірек зерттеп қана қоймай, сонымен қатар ол факторлардың өзара байланысы мен олардың
адамның даму процесіне ықпал ету механизмдерін де ашып көрсетті. Қоғамның тарихын талдай
отырып, олар адамдардың шығармашылық-қайта құру әрекеті өндірістің дамуы мен көркеюіне,
әлеуметтік қатынастардың қалыптасуына, ғылыми білімнің молаюына, рухани өмір мен өнегелілікэстетикалық мәдениеттің баюына себепші болды деп көрсетті.
Осылайша қоғамдық игілікке ие болып және оны дамыта отырып, адам әлеуметтік тіршілік иесі
ретінде, жеке тұлға ретінде қалыптасады.
Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына сыртқы, қоршаған орта ықпалының мәні зор екендігіне
сене отырып, философ-материалистер адамның биологиялық табиғатын жоққашығармады. Олардың
ойынша, адам тікелей табиғи тіршілік иесі, сондықтан ол бойына біткен бейімділіктер ретінде көрініс
тапқан табиғи күштерге ие деп сенді. Алайда ол бейімділіктер оның бойында тек лайықты орта мен
мақсатты тәрбие бар кезде ғана дами алады.
Сонымен қатар, адамды әлеуметтік тіршілік иесі деп қарастыра отырып, философ- материалистер
тұқымқуалаушылық
бағдарламасымен
еш
байланысы
жоқ
индивидтің
“әлеуметтік
тұқымқуалаушылығы” туралы ойды ұстанады. Егер биологиялық бейімділіктер адамға да,
жануарларға да тән болса, әлеуметтік тұқымқуалаушылық тек адамға ғана тән.
Материалистік философия қоршаған орта мен биологиялық бейімділіктер қатарында тәрбиеге
ерекше орын бөледі, тәрбие – жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуының үшінші факторы. Бұндағы
айта кететін жағдайдың бірі – материалистік түсінікте жеке тұлға тек объект ретінде ғана емес,
сонымен қатар, ең бастысы, тәрбиенің субъектісі ретінде, өзіндік қайта құру қызмет-әрекетінің
субъектісі ретінде қарастырылады.
№ 3 Педагогикалық теория мен практиканың бірлескен әрекетінің диалектикасы
Жоспар:
1. Тұлға теориясы. Іс-әрекет теориясы.
2. Құндылықтар теориясы. Басқару теориясы.
3. Тұтас педагогикалық процесс теориясы
Негізгі ұғымдар: тұлға, іс-әрекет, құндылықтар, басқару, тұтас педагогикалық процесс
теориялары.
Көрнекіліктер: Слайдтар
Оқыту технологиясы: Проблемалық оқыту, оқу-танымдық әрекетті белсендіру
Ғылыми теория - білімдердің жүйесі бола отырып, айналадағы обьективті шындықты танудың
негізгі құралы болады. Ғылыми теория мұғалімнің іс-әрекетін танымдық деңгейде талдап,
педагогикалық құбылыстардың өзара байланыстылығын сипаттайды. Осының негізінде кәсібипедагогикалық іс-әрекеттің теориялық негізі туралы ұғымды, теория мен практиканың өзара әрекеті
негізінде оны одан әрі дамыту мүмкіншілігін айқындап тереңдетеді.
Педагогикалық теория дегеніміз педагогикалық сан алуан құбылыстарды зерттейтін,
бейнелейтін және түсіндіретін білімдер жүйесі, Педагогикалық теория оқыту мен тәрбиелеудің
нәтижесін тек практикаға ғана қатысты емес, оны зерттеу нәтижесінде пайда болатын теорияны алдынала болжауға мүмкіндік береді. Сонымен, педагогикалық теория мұғалімнің педагогикалық
тәжірибесін жасаудың негізі ретінде қарастырылады.
Педагогикада тұлғалық-бағдарлық, іс-әрекеттік, құндылықтар, мектепті басқару, тұтас
педагогикалық процесс, т.б. теориялар білім беру ұйымдарында кеңінен қолданыс тауып отыр.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тұлғалық-бағдарлық теория адамның тұлға ретінде әлеуметтік, әрекеттілік және
шығармашылық мәні туралы мәселені қарастырады. Ол тұлғаны тарихи-қоғамдық даму нәтижесі және
мәдениет жаршысы ретінде таниды.
Тұлғалық-бағдарлы теория педагогикалық процесті жобалап, бағдарлауда тұлғаны мақсат,
субьект, оның нәтижесі мен негізгі өлшемі ретінде қарастырады. Тұлғалық көзқарас негізіне, сонымен
бірге бала жайында терең білімді, оның өз басына тән қасиеттері мен мүмкіндіктерін,қабілеттерін
жетік білу және оны басқалар немесе өзі қалай қабылдайтыны жайлы көзқарастар жүйесі. Сондықтан
да ұстаз осы бағыттағы қандай да болмасын өзінің әрекетінде тұлғаның дара екрешелігін тануды
мақсат етеді.
Іс-әрекеттік теория - тұлға дамуының негізі, құралы және шешуші факторы болып есептелінеді.
Бұл сана мен әрекеттің бірлігі идеясына негізделіп, тәрбиеде жаңа жүйені қалыптастырады. Мұндай
көзқарас педагогикалық зерттеу жұмыстары және практикалық әрекеттер барысында тұлғалықбағдарлық ұстаныммен тығыз қарым-қатынаста болып, оның жүзеге асуына тікелей ықпал етеді.
Іс-әрекеттің мақсаты - адамдардың ақиқат өмірін қайта жаңғыртуға бағытталады. Сондықтан
адамның барлық деңгейдегі заттық және рухани әрекеті еңбек негізінде пайда болып, оның негізгі
ерекшелігін бойына сіңіріп, айналадағы өмірді шығармашылықпен қайта жаңғыртады.
Құндылықтар теориясы - нақтылы ғылыми-әдіснамалық таным ретінде және педагогикалық
шындықты жаңғыртуда өзінің негізгі аксиологиясы - жалпы адамзаттық мәдени құндылық (заттық
және рухани) жайында оқу болып табылады. Ол жалпы адамзаттық мәдени құндылықтарға негізделіп,
оған қайшы келмейтін ұлттық мәдениет пен дәстүрлерді қамтиды. Сондықтан да тұлғаның өз ұлты
және туысқан халықтар мәдениетін оқып-білуі, одан әрі жалпы адамзаттық мәдениетпен танысуы
арқылы өзінің мәдени дамуын қамтамасыз етеді. Түйіндей келе, құндылық жүйесінде мәдениетті
меңгеру, біріншіден, адамның өзінің даму жағдайын, екіншіден, шығармашылыққа қабілетті тұлға
ретінде қалыптасуын іске асырады.
Мектепті басқару теориясы. Мектепті басқару жұмыстары мектептану деп аталады. Қазіргі
заман мектебі күрделі жүйе болғандықтан, ол оқушылардың, оларды оқытып-тәрбиелейтін
мұғалімдердің, мектеп әкімшілігінің, оқу-тәрбиелік қызмет көрсететін ұстаздардың іс-әрекеттерінен,
мектеп алдында тұрған жалпы міндеттерді шешуге белгілі бір жағдай жасайтын материалдық базадан
тұрады.
Тұтас педагогикалық процесс теориясы. Біртұтас обьектінің теориясын жасау диалектикалық
материализмнің белгілі бір методологиялық мақсаты-құбылыстардың өзара байланыстылығы туралы
күрделі құбылыстарды жүйе ретінде қарастырумен және нақтылы жағдайда жүйелі тәсілді
практикалық тұрғыдан жүзеге асырумен тікелей байланысты.
Жеке тұлғаның қалыптасуы біртұтастықта іске асады. Сондықтан мұғалім дайындығына кешенді
тәсіл қажет, мұғалімде педагогикалық процесс туралы біртұтастық туралы түсінік болуы керек.
Біртұтастықты түсіну үшін оның кішкентай құрамды бөлігін білу де маңызды. Жүйелі көзқарас
тұрғысынан “қарапайым бірлік” моделін жасауға болады. Қарапайым бірлік арқылы қайшылыққа толы
біртұтастықты елестете отырып, нақтылы обектіні зерттеуге қажетті белгілі бір жағдайды білуді талап
етеді. Абстракциядан нақтылыққа көтерілу, яғни теориялық ойдың нәрсені бейнелеуде бірті-бірте
толық, жан-жақтылыққа және біртұтастыққа қозғалысы, ғылыми әдістің бірқатар анықтамаларын
логикаға келтіруге мүмкіншілік береді.Абстрактылықтан нақтылыққа көтерілуді былай сипаттауға
болады: таным барысында нақтылы нәрсеге тән әртұрлі заңдылықтар ашылады және ол, сол нақтылы
нәрсенің белгілі бір даму сатыларынан табылып, бірізді қалыптасып, категория ретінде көрінеді, оның
өзінде даму үстіндегі бірте –бірте жетілген және дамыған формалары мен қатынастары
бейнеленеді.Сондықтан абстракцияны көрсету арқылы, оның маңызды қырларын анықтап,
біртұтастықты қайтадан жасауға болады. Демек “негізгі абстракция” бірқатар талаптарға сай болуы
тиіс: ол нәрсенің мәні мен себебін көрсетуі керек; ол шектеулі болуы тиіс.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
1. Ғылыми теорияның мәнін түсіндіріңіз
2. Педагогикалық теорияның ерекшелігін көрсетіңіз.
3. Іс-әрекеттік теорияның маңызы неде?
4. Жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтар мұғалімнің тәрбиелік қызметінде қандай рөл
атқарады?
5. Мектепті басқару теориясының мақсатын ашып көрсетіңіз.
6.Тұтас педагогикалық процестің мәне неде?
7. Педагогика курсының мазмұнында қандай мәселелер қарастырылады?
№3 Педагогика ғылымының әдіснамалық, теориялық негіздері және зерттеу әдістері.
Жоспар.
1. Педагогика ғылымының әдіснамалық және теориялық негіздері
2. Педагогика ғылыми- әдіснамалық деңгейлері.
3. Педагогика ғылымының зерттеу әдістері, оның мәні, ерекшеліктері және кезеңдері.
Негізгі ұғымдар: Әдіснама, теория, таным әдістері, экспериментальді-эмпирикалық әдістер,
теориялық әдістер, әдіснамалық әдістер, ғылыми-зерттеу әдістері, эксперимент, жүйе, модель.
Көрнекіліктер: Слайдтар
Оқыту технологиясы: Проблемалық оқыту, оқу-танымдық әрекетті белсендіру.
Теория – таным процесінің нәтижесі. (Теория - педагогикалық құбылыстардың және кез келген
әдіснаманың негізін құрайды. Ол әдістердің көмегімен ашылған фактілер арқылы кеңейеді)
Теория - жеке тұлғаны тәрбиелеу, оқыту мен қалыптастырудың қалыптасқан тәжірибесін
шығармашылықпен қайта құру. Ол педагогикалық тәжірибені қортындылап, жеке тұлғаның
болашақта қалыптасуы мен дамуының жоспарын анықтайды. Теория өзара байланысты білімдер
жиынтығы ғана емес, сонымен қатар, ол – осы білімдердің белгілі бір зерттеу бағдарламасы түріндегі
құралу тетігі. Теориялық білім, зерттеушіге не нәрсені біле алатынын көрсетсе, практикалық білім,
оны не істеу керектігіне бағыттайды. Кез-келген теорияның ақиқаттығы – болмыстың практикалық
өзгерісімен сипатталады.
Әдіснама, әдіс пен теория әрқашан бір-бірімен тығыз байланысты.
Әдіснама - танымға жету және оны құру тәсілі.
Әдіснама – теориялық және практикалық ғылыми-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру мен
құрастырудың негізінен және әдістер жүйесінен тұрады.
Әдіснама - ғылыми танымның негізі ретінде дескриптивтік және прескриптивтік тұрғыда
қарастырылады.
Таным теориясы - тұтас танымдық әрекет процесін және оның мазмұндық негізін зерттейді.
Теориялық білім - белгілі бір педагогикалық құбылысты талқылауға, қолдануға және
түсіндіруге бағытталған ғылыми көзқарастар, түсініктер мен идеялар жиынтығы. Теорияның тар
мағынасы, педагогикалық іс-әрекеттің зерттеліп жатқан саласының заңдылықтары менбайланыстары
туралы тұтас түсінік беретін ғылыми білімді ұйымдастыру формасы.Практика теориялық түсінікке
қарағанда әлдеқайда кең және күрделі.
Әдіснама - ғылымның идеялық бағыттары, даму логикасы және зерттеу әдістері туралы ілім.
Теория - қоршаған орта шындығындағы зерттеу құбылыстар мен үрдістерді тану мен меңгерудің
нәтижесі ретінде көрініс беретін, пайымдаулардың, көзқарастардың, ой-тұжырымдардың жиынтығы.
Ғылымның әдіснамасы үш деңгейден тұрады десе , кейбір кітаптарда Әдіснамалық
білімдер тобы 4 деңгейде беріліп жүр (философиялық, жалпы ғылыми, нақты ғылыми және
технологиялық- әдіснама).
.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
1. Жалпы әдіснама (диалектикалық материалистік бағытпен қарау)
2. Арнайы әдіснама ( нақтылы зерттеу феномен-деріне қатысты заңдылықтарын анықтайды).
3 Жеке әдіснама( зерттеудің қағидалары мен әдістерін қарастырады)
Педагогиканың ғылыми-әдіснамалық деңгейлері
1. Гносеологиялық
(педагогикалық құбылыстар мен процестерді талдауға, жалпы ғылыми
көзқарастарды қалыптастыруға жағдай жасайды)
2. Дүниетанушылық ( құбылыстардың арнайы ерекшеліктерін,
басқа
құбылыстарымен
байланысын ашады)
3. Ғылыми-мазмұндылық (педагогикалық процестің заңдылықтары мен прициптері)
4. Логикалық талдау (педагогика ғылыми-материалистік құбылыстарды жалпы қоғамдық
құбылыстармен органикалық байланыста қарастырады )
5. Ғылыми – әдістемелік(танымдық әдістер)
Педагогика әдістері
Әдіс дидактиканың категориясы ретінде педагогика жүйесінің барлық құрылымдарымен
органикалық байланыста болады. Олай болса, оқыту әдісін таңдау педагогика жүйесі
компоненттерінің әрбір құрылымымен тығыз байланыстырудың жиынтығы болып табылады. Әдістің
тиімді (оптимальды) түрін таңдау, оны жүйелі түрде іріктеу проблемасы оқыту әдісі мен құрылымдық
компоненттер арасындағы бір-біріне тәуелділік арқылы қаралады. Әдіс таңдау субъект пен объект
арасындағы, оалрдың бірлесе атқаратын қызметі мен оқу мақсатының арасындағы тәуелділікке
байланысты шешілгені жөн.
Оқыту әдісін іріктеу проблемасы сабақ өткізудің құрылымдарының детерменизм
(құбылыстардың өзара байланыстылығының себептерін зерттейтін ілім) заңымен түсіндіріледі:
Педагогикалық зерттеу дегеніміз оқу тәрбие процесін жетілдіруге бағытталған жаңа әдістерді,
тәсілдерді, құралдарды іздеудің шығармашылық ғылыми-таным іс-әрекетінің күрделі түрі.
Зерттеу әдістерін пайдалану зерттеу мақсатына, обьектісіне, міндеттеріне қарай таңдалып
алынады. Зерттеу нәтижелі болу үшін әдістер жеке емес кешенді пайдаланады.
Бақылау- сыртынан бақылау арқылы өтетін әдіс
Сауалнама жүргізу – оқу-тәрбие процесінің нәтижесін анкетадағы берілген сұрақтар арқылы
анықтау.
Іс-әрекет нәтижесін тексеру- оқу-тәрбие процесінің нәтижесін зерттеу арқылы жүзеге асатын
әдіс.
Тест- зерттеу объектісінің зерттеушінің тарапынан берілген тапсырманы орындауы арқылы
өтетін әдіс түрі. Тестілеу әдісі екіге бөлінеді: проекциялық және коррекциялық.
Биографиялық әдіс – жеке адамның өмірбаянынан алынған деректерге сүйене отырып оқужәне тәрбие нәтижесін зерттеуге бағытталған.
Әңгіме - зерттеушімен зерттелушінің арасындағы сөз арқылы қарым-қатынас жасау.
Видеороликтер, слайд әдістері- зерттеудің
өтуі және оның нәтижесін сурет, және
видеороликтер арқылы зерттеу.
Әдебиеттермен, құжаттармен танысу- әр түрлі әдебиеттерде, құжаттарда берілген
педагогикалық құбылыстар мен процестерді зерттеу.
Резюме,мінездемелермен танысу – оқу мен тәрбиенің нәтижесін берілген әр-түрлі пікірлер ,
мінездемелер арқылы тұжырымдар жасау.
Коррекциялық - негізінен мінез-құлықтылық және когнитивтік (танымдылық) қасиеттерді
түзеуге бағытталады.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Математикалық және статистикалық әдістерге факторлы қорытынды, графикалық сызбалар
, диаграмма арқылы зерттеу нәтижесін шығару.
Теоретикалық қорытындылау – алынған зерттеу нәтижелерін ғылыми теория арқылы
негіздеу, модельдеу.
Педагогикалық эксперимент – танымның эмпирикалық дейгейіндегі зерттеудің негізгі әдісі, ол
құбылыстарды нақты тіркеп зерттеуге бағытталады. Эксперимент құбылыстың күнделікті жағдайда
бақылап-зерттеуге болмайтын қасиеттерін ашуға көмектеседі. Эксперимент зерттеу құбылыстарын
басқа шарттар мен жағдайлардан бөліп алып, құбылыстар мен деректерді “таза” күйінде зерттеуге
мүмкіндік береді. Эксперимент ғылыми зерттеудің теориялық және эмпирикалық деңгейлері
арасындағы байланыстырушы буын болып табылады. Эксперимент - таным әдісі де, оқу- тәрбие
процесін үйлестіру әдісі де бола алады. Экспериментжаңа зерттеу материалына қол жеткізуге
бағытталады.
Эксперименттің мақсаты:
 ғылыми теория немесе болжамды дәлелдеу немесе теріске шығару;
 эмпирикалық заңдылықтардың фактылық мәніне жету, оны қалыптастыру;
 оқушыларды оқыту, тәрбиелеу және дамыту, білімді жетілдіру тәжірибесін жаңарту.
Педагогикалық эксперимент бірнеше кезеңнен құралады:
 қалыптастыру - оқыту мен тәрбиенің күнделікті жағдайларында жүзеге асады;
 зертханалық – оқушылардың белгілі бір топтарын бөліп алып зерттейді;
 белгілеп-анықтау - зерттеу объектісінің педагогикалық жүйесінің бастапқы күйін белгілеп
көрсетеді;
 тұрақтандыру, зерттеу объектісін қайта құруға бағытталады.
Педагогикалық эксперименттің бағдарламасы алдын ала жасалады. Эксперименттік жұмыстың
жоспары, мақсаты, эксперименттің түрі таңдалып, оның мүмкін болатын нәтижелері де
ойластырылады. Зерттеу құбылыстары мен оның қасиеттеріне ықпал ететін факторлар мен
эксперименталді жұмыс кезінде бақылануы тиіс құбылыстар бөлініп алынады.Эксперимент
техникалық құралдармен жабдықталады.Эксперимент барысында белгілі әдістер жүйесі таңдалып
алынады.
Теориялық зерттеу әдістері - эмпирикалық деректерге және олардың теорияны қарастыруына
ықпал етуіне терең талдау жасап, ондағы заңдылықтарды ашуға, сыртқы факторлар мен ішкі
мазмұндық факторларын түсіндіруге бағытталады.
Эмпирикалық зерттеу әдістері - объектіні философиялық категория ретінде “құбылыс”
деңгейінде зерттесе, теориялық әдістер“мән” деңгейінде зерттейді. Бұл ретте екі әдіс те, объектіні
танудың ғылыми сатысы болып табылады, онда құбылыс мәннің көрініс формасы, ал мән тек
құбылыста ғана көрініс табады. Олар бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ бір-біріне ұқсас емес.
Құбылыс мәнге қарағанда қозғалмалы болып келеді. Зерттеу объектісінің мәнін теориялық түрде тану,
оның даму заңдылықтарын ашуға көмектеседі. Зерттеудің теориялық және эмпирикалық әдістері
ғылыми таным деңгейлері ретінде бір-бірімен дилектикалық байланыста дамиды.
Педагогикалық зерттеу әдістерінің мәні , ерекшеліктері және кезеңдері.
Зерттеудің мақсаты, оның әдістері мен ұйымдастыру кезеңдерін анықтайды.
Ғылыми педагогикалық зерттеу ерекшеліктері:
1. Жүйелілік
2.Кешенді
3. педагогикалық құбылыстардың мәнін ашу
4 нақтылы және дәләлді болуы
Педагогикалық зерттеудің кезеңдері
1.Зерттеудің тақырыбын, мақсатын, міндеттерін, нысанын, гипотезасын, жоспарын құру.
2.Әдебиеттермен, ғылыми еңбектерді жинақтау, талдау, болжамын анықтау.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
3.Эксперименттен өткізу, теориялық тұжырым жасау.
4.Зерттеу нәтижелерін тәжірибеге енгізу.
Ғылымның қазіргі заманғы әдіснамасы:
- ғылыми теорияларды талдайды ;
- олардың қызметтерін, ғылыми заңдылықтарын, ғылыми теорияларын тексереді ;
- зерттеудің заңдылықтары мен болжамдарын дәлелдейді немесе жоққа шығарады ;
- ғылыми-педагогикалық зерттеу әдістерін таңдап, ғылыми-педагогикалық білімнің қалыптасуы мен
дамуын ескеріп, оның қайта құрылуын, теория мен әдістер арасындағы қатынастардың сипатын
анықтайды;
- танымдағы практиканың рөлі мен зерттеу объектісінің өзгеруін айқындайды.
СОӨЖ–ның тақырыбы: Педагогика әдіснамасы мен әдістері
Жоспар:
1. Ғылымның қазіргі заманғы әдіснамасы
2. Педагогикалық зерттеулердің педагогика ғылымының дамуына әсері.
3. Педагогикалық зерттеу кезеңдерінің мәнін ашыңыз.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Педагогиканың әдіснамасы жөнінде түсінік.
2. Педагогикалық – ғылыми зерттеулерді ұйымдастыруда қандай принциптерге сүйенуге
болады?
3. Педагогика-ғылыми зерттеулердің негізгі әдістерінің мәнін ашыңыз және атап беріңіз.
№ 4 Тұтас педагогикалық процесс.
Жоспар
1. Тұтас педагогикалық процестің құрамдас бөліктері, олардың арасындағы
диалектикалық байланыс.
2. Тұтас педагогикалық процестің құрылымдық компоненттері
3.Тұтас педагогикалық процестің қозғаушы күштері.
4. Тұтас педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары мен принциптері.
5.
Жеке адам тұтас педагогкалық процестің объектісі және субъектісі
Негізгі
ұғымдар:
біртұтас
педагогикалық
процесс,
заңдылық педагогикалық
процесс субьектісі, педагогикалық іс-әрекеті, кәсіптік құзырлылық.
Көрнекіліктер:Слайдтар
Оқыту технологиясы:оқу-танымдық белсенділікті арттыру.
1. Тұтас педагогикалық процестің құрамдас бөліктері, олардың
арасындағы диалектикалық байланыс
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
ОҚУ
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
диалектикалық байланыс
Басылым: бесінші
ТӘРБИЕ
Оқу ерекшелегі
Ортақ ерекшелік
Тәрбие ерекшелігі
-Оқудың
міндеті
жүйелі білім беру, іскерлікті, дағдыны дамыту.
-Оқытудың мазмұныныда
теориялық
заңдылық,
түсініктер ба сым.
-Қатаң
оқу
жоспар,
бағдарлама
бойынша
өтіледі.
-Арнайы
ұйымдастырылған
топпен
өтіледі.
-Мұғалім де, оқушы да бір
іс-әрекетпен шұғылданады
-Нәтижесін айқындау
жеңіл.
-Жоспарлау
-Ортақ мақсат:
ұжымды және жеке
адамды қалыптастыру.
-Тәрбиенің міндеті- жеке
адамды қалыптастыру,
адамгершілікті, мінезқұлықты тәрбиелеу.
-Мазмұнында өлшем, түпкі ой,
қарым-қатынас
басым.
-Нұсқау
бағдарламалар
арқылы өтеді.
-Әр-түрлі іс-әрекеттер
атқарылады.
-Тәрбие нәтижесін айкындау қиын.
№ә
сызба-нұсқа
-Тәрбиені
жоспарлауда
басты рольді ұжым
атқарады.
-Ортақ
функция
атқарады,
білім
беру, дамыту,
санаға, ерік жігерге әсер
ету.
-Ұжымдық және дара
тәсілдер қолданылыды.
-Оқытумен тәрбиені
бір адам ұйымдастырады.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Педагогика ғылымының басты мәсәләрінің бірі -тұтас педагогикалық процесті
жүзеге асыру мақсатында педагогикалық жүйені ғылымы тұрғысынан зерттеу және
жетілдіру.
Тәрбие мен оқыту процестері бірте-бірте өзін-өзі тєрбиелеу және өз бетімен білім
алу процестеріне ұласады. Сондықтан тұтас педагогикалық процесті оқыту, тєрбие, білім
жєне дамудың бірілігі деп қарастырған жөн.
Тұтас педагогикалық процесс - орта, жоғары оқу орындары мен мектептен тыс
мекемелер жүйесінде білім және тәрбие беру мақсатын жүзеге асыру процесі. Ортақ
мақсат коя отырып мұғалімдер мен оқушылардың белсенді қатысуымен жүзеге асатын
оқу мен тәрбие жұмысың жиынтығы.
Тұтас педагогикалық процесс ғылыми дәләлдеген, даму және тәрбие
заңдылықтарына, педагогтардың шығармашылығы мен жеке адамның өсудинамикасына
сай дамып, жетіліп отыратын жүйе. Осы жүйенің құрылымында органикалық өзіне тән
қағидалары (принциптері) мен заңдылықтары пайда болады.
Педагогокалық процестің құрылымдық бөліктері оның мақсаты, мазмұны,
формалары және жұмыс атқару әдістері, педагогикалық процесті материалдықтехникалық ұйымдастыру болып есептеледі. Ұстаздар мен оқушылар педагогиклық
процестің құрамдас бөліктеріне жатады.
Педгогикалық процестің мәнін терең және жан-жақты түсіну үшін оның тек
бөліктері ғана емес, сонымен бірге олардың әрбірінің ерекшкліктерін түсіну, олардың
арасында объективті өмір сүретін нақтылы бір ішкі байланыстарын айқындауға
мүмкіншілік береді.
Тұтас педагогикалық процесс қоғамдағы (экономикалық, саяси, адамгершілік,
мәдени) өзгерістермен тығыз байланысты және оның мәні, мазмұны, бағыты қоғамдағы
өзгерістерге, өндірістік күштерге мен қарым-қатынастарға қарай бейімделіп, өзгеріп
отырады.
Тұтас педагогикалық процесс теориясы мұғалімінің шеберлілігінің ұтымды
қалыптастыруға мүмкіндік беретін негіз.
2.
Тұтас педагогикалық процестің құрылымдық компоненттері
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Тұтас педагогикалық процесс
құрылымы
Тұтас педагогикалық процестің субъектісі және объектісі
Тұтас педагогикалық процестің мазмұны
Тұтас педагогикалық процестің ұйымдастыру және
басқару кешені
Педагогикалық диагностика
Тұтас педагогикалық процесті тиімді ұйымдастыру
критерийі
Қоғам және табиғат пен әрекетенуді ұйымдастыру
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым: бесінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тұтас педагогикалық процестің өзіне тєн бөліктері (компоненттері) бар.
Педагогикалық процестің мєнін терең жєне жан-жақты түсіну үшін тек қана бөліктер
құрамын ғана емес, сонымен бірге олардың ерекшеліктерін білу керек. Педагогикалық
процесс бөліктерінің ерекшеліктерін түсіну, олардың арасындағы диалектикалық
байланысты түсінуге мүмкіншіліктер береді. Бұл бөліктер бір-бірімен тікелей
байланысты түрде іске асырылады, сонда ғана педагогикалық процестің жемісін көре
алуға болады.
Тұтас педагогикалық процестің субъектісі мен объектісі педагог және оқушы.
Педагогтың басшылығымен «педагог- оқушы» деген динамикалық жүйені құрайды.
Педагог педагогикалық процестің субъектісі ретінде арнайы педагогикалық
дайындықтан өтіп, жаңа ұрпақты дайындау мін- детін алады.
Педагог тұтас педагогикалық процестің «субъектісі» ретінде үздіксіз білім беру,
өзін-өзі тәрбилеу, балалармен қарым-қатынас жасау барысында білімі мен тәрбиесін
жетілдіреді.
Оқушы педагогикалық процестің «Объектісі» ретінде педагогикалық мақсатқа
орай дамып, өзгеріп отыратын жеке тұлға.
Оқушы педагогикалық процестің «Субъектісі» ретінде өзін- дік табиғи
қажеттіліктері, нышандары бар, шығармашылық ытасымен өзінің қажеттіліктерін,
қызығушылықтарын өтеуге бағытталған, педагогикалық ықпалды қабылдайтын немесе
оған қарсы тұратын жеке адам.
Педагогикалық процестегі субъективтік-объекивтік қатынас, оның екі жақтылық мәнін
сипаттайды. Педагогикалық процестің екінші құрылымыдық компонеттерінің
біріпедагогикалық процестің мазмұны. Педагогикалық процестің мазмұны кандайда болмасын бір
мақсатқа сай, мұқият ойластырып, мақсатқа саналы қозғалыс туындатады. Педагогикалық
процестің мазмұны мақсатқа сай таңдалуы, іріктерілуі, кортынылануы, дүниетанымдық көзқарас
тұрғысынан бағаланып, объетінің жас ерекшеліктеріне сай болуы алғы шарттардың бірі.
Педагогикалық процестің компоненті –ұйымдастыру жєне басқару кешенің тетігіоқыту мен тәрбиенің формалары мен әдістері. Педагогикалық процесті жүзеге асыру
барысында педагог әртүрлі формаларды, әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы ғана жанжақты үйлесімді жеке адам тәрбелей алуы мүмкін.
Педагогикалық диагностика- педагогикалық процестің төртінші компоненті
болып есептеледі. Педагогикалық диагностика арнайы әдістер арқылы педагогикалық
процесті толық жєне бөліктерін зерттеуге бағытталған. Диагностиканың әдістәсілдеріне: білімді, іскерлікті, дағдыны; оқушылардың еңбек жєне қоғамдық ісєрекеттерін; өмірдің єр жағдайындағы оқушылардың мінез-құлқын, адамгершілік
қасиеттерін, өзіндік іс-єрекеттің жемісін зерттеулер жатады.
Педагогикалық процесті іріктеу критерийіне - білімге, іскерліккі, дағдыға, жеке
басқа, мінез-құлық ерекшеліктеріне, сенімге баға беру, нәтижелеу.
Қоғам және табиғатпен әрекетенуді ұйымдастыру. Қоғамдық өмір - тєрбиенің
басты факторларының бірі. Педагогикалық процесс жүйелі, арнайы ұймдастырылатын
процесс ретінде қоғамнан бөліп алып қарастыруға болмайды. Педагогикалық процестің
басты мақсаты жеке адамды қоғаммен үйлесімді єрекеттенуін, қоршаған ортаның
ықпалына педагогикалық дұрыс тєрбиелік мєн беру.
Тәрбиелік мәні бар орта деп педагогикалық мақсатқа сай ұйымдасқан іс-єрекет
жасайтын отбасын, еңбек ұжымын, бейресми бірлестіктерді айтамыз.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тұтас педагогикалық процестің қозғаушы күштері.
Қарама-қайшылық- педагогикалық процестің қозғаушы күші
Тұлғаны
қалыптастыру
қайшылық
-Тұлғаның қажеттіліктері,
мүдделері
мен
дамуы
арасында;
-Жаңа білім мен оны
меңгеру арасында;
-Тұлғаның дамуы деңгейімен өмір сүруі және
атқаратын
қызметі
арасында;
-Алға
ұмытушылықпен
кездесетін қиыншылықты
жеңе
алмау
қорқынышының арасында;
-Дербестікке,
тәуелсіздікке
ұмытылу
мен
тәжірибенің жетіспеуінің
арасында;
-Стереотиптік,
тұрақтылық пен жаңашылдыққа
ұмытылудың арасында;
-Тұлғаның ерікте іс-әрекеті
мен қоғамдық қажетті ісәрекеті арасында.
Ұжымының
дамуындағы кездесетін
қарама-кайшылық
-Ұжымның мүддесі
мен жеке адамның
мүддесінің
арасында;
-Тұлғаның
бірлесуге
ұмытылушылғымен өзінің
тәуелсіздігіне
өз
бетімен
келудің
арасында;
-Тұтас еріктілігі мен
ұжымның тәртібіне
бағынудын
арасында;
-Ұжымның
талаптары
мен
тұлғаның
тілектерінің арасында;
-Бастапқы
ұжым
қажеттілігімен топтың
шығуы
қауіптілігі
арасында.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Оқушыларды
ң іс-әрекетін
ұйымдастырудағы
қарама- қайшылықтар
-Педагогикалық басшылықпен
оқушылардың
бастамасы
арасында;
-Мектептегі
іс-єрекеттің
ұжымдық сипаттылығы мен
єрбір оқушының адам-ға тєн
барлық өзіндік қа-сиеті бар
тұлға ретіндегі даму қажеттілігі
арасында;
-Ұжымның
қоғамдық
мәні
мақсатына байланысты жүйесін ұйымдастыру қажеттілігі
мен бір жастағы балалардың
єлеуметтік
тәжірибесінің
шектелгендігі арасында;
-Адамға
тєн
іс-әрекеттің
түрлерін меңгерудің арасында;
-Тұлғаның
өзін-өзі
билеушілігін
қалыптастыру
қажеттілігі мен жеке жауаптылықтың
жеткіліксіздігі
арасында;
-Қоғамдық өмірге қатынасу
ықыласы мен оны өзін жүзеге
асыру тәсілдерінің жеткіліксізділігі арасында.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тұтас педагогикалық процестің заңдылықтары.
Тұтас педагогикалық процестің заңдылықтары
Педагогикалық процестің заңдылықтары дегеніміз
«ұстаздар-оқушылар» жүйесінің арасындағы заңды жєне тұрақты байланыс.
Заңдылықтар педагогикалық процестің ішкі жєне сыртқы байланыстарын
көрсетеді, олар өз арасында жеткілікті дєрежедегі күрделі байланыстарын құрайды.

Оқу орындарының педагогикалық процесі қоғамның єлеуметтік
экономикалық қажеттілігіне сай болуы;

Педагогикалық процестің мақсатқа бағытылығы қоғамның мақсатын
көрсетеді, ол әлеуметтік тасырыс ретіндегі, білім беру заңдары
арқылы талап ететіндігі;

Педагогикалық процесс екі жақты процесс, ол ұстаздармен
оқушылардың өзара тєрбиешілер мен
тєрбиеленушілердің
єректімен байланысты, міндетті түрдегі екі жақты іс-єрекет;

Оқушылардың творчестволық белсенділігі мұғалімнің мұқият
ойластырылған жєне ұйымдастырылған іс-єрекетінің нєтижесі.




Педагогикалық
процестің
қызметі,
оның
жасалуымен,
ұйымдастырудың оқушылар ұжымы, сонымен қатар жеке
оқушылардың жас ерекшеліктері мен даму деңгейлеріне сай келуіне
байланыстылығы.
Педагогикалық процестің бөліктерінің бір-біріне байланыстылығы
жєне бағыныштылығы.
Педагогикалық процестің ұзақ мерзімділігі.
Педагогикалық процестің ішіндегі қосымша жүйелердің ортасы мен
өзара қиылысқан бағыттарының әсері көптеген факторларды
тудырады, соның ықпалы негізінде ең ақырғы нәтижеге
қалыптасатындығы.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тұтас педагогикалық процестің принциптері
Тұтас педагогикалық процестің принциптері
Педагогикалық процестің принциптері дегеніміз
ұйымдастыруға қойылатын негізгі талаптар, ережелері.
мұғалімнің
іс-єрекетті

Педагогикалық процестің ізеттілігі, тұлғалық нысандық
бағыттылығы;

Іс-әрекеттің санамен мінез-құлық бірлігін қалып- тастыруға
бағыттылығы;

Педагогикалық процестегі іс-әрекеттерді оқушылар
дамытудың
көкейкесті
қажеттілігін
ескере
ұйымдастырылуы;

Педагогикалық талап коюшылықты, оқушының көзкарасын, оның
адамдарға, құбылыстарға, процестерге
қарымқатынас
жүйесінде ұйымдастыру;

Оқушы мен ұжымның дамуында жеке даралықты психологиялық,
физиологиялық, жас ерекшелік пен ұлттық ерекшеліктерді ескеру;

Педагогикалық басшылықты
қайраткерлігімен ұштастыру;

Оқушылардың
көмектесу.

Ұстаздардың, оқушылар ұжымының және отбасының оқушыларға
қоятын талаптарының үйлесімділігі;

Әрбір бала үшін тиімді психологиялық ахуалын әлеуметтік
қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

Оқушы тұлғасы мен ұжымның дамуындағы жаңа құрылымдық
үздіксіз бақылау.
Педагогикалық
принциптер
іс-әрекеттерде
оқушылардың
тиімді
тұлғасын
отырып
инициативасын,
нәтижелерге
жетуге
заңдардың,
заңдылықтардың
және
өзарадиалектикалықбайланыста жүзеге асады.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Жеке адам тұтас педагогикалық процестің объектісі және субъектісі
Жеке адамның психологиялық құрылымы
Психикалық ерекшеліктер:
-мінез
-темперамент
-қабілеттілік
Психикалық
Психикалық
процестер:
- танымдық;
- эмоционалдық;
- жігерлілік.
күй:
- көтеріңкі;
- іс-әрекет;
– жабырқау.
Психикалық біліктілік: білім, дағды, іскерлік, әдет,
тәжірибе
Жеке адамның құрылымдық бағыты
сенім; идеал; бейімділік;
Рухани қажетсіну
Материалды қажетсіну
қызығушылық мотив;
ниет; тілек.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Мақсат; Мұрат
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Оқу-тәрбие жұмысы педагогикалық процестің мақсатын, міндетін нақты
жүзеге асырудың жолдары.
Мектептің ұжымының құрамдас бөлігі ретінде біз педагогикалық және
оқушылар ұжымын аламыз.
Педагогиткалық процестің субъектісі- арнайы педагогтік білімі бар, қоғам
алдында өсіп келе жатқан ұрпақты дайындауда жауапкершілікті мойындайтын
тұлға -педагог.
Педагог педагогикалық процестің субъектісі ретінде өзінің дүниетанымын,
адамгершілік, эстетикалық принциптерін, жеке басының қарым-қатынас
белсенділігін, ұйымдастыру қабілеттілігін арттырып отырады.
Педагогтың басты міндеті оқу-тәрбие процесіне басшылық жасау. Оқутәрбие процесі мақсатына, міндетіне қарай әр-түрлі бағытта өтеді.
Педагогиткалық процестің объектісі – педагогикалық мақсатқа, міндетке
орай дамып отыратын жеке адам.
Педагог пен оқушы қарым-қатынас нәтижесінде педагогикалық ситуациялар
туындайды.
Педагогикалық ситуацияның мазмұны мен сферасы “педагог-оқушы” деген
ықпал жүйесінде жүзеге асады.
Педагогикалық ситуация арқылы өсіп келе жатқан жеке адамдының
көзқарасын, қоғамдық құнды материалдық және рухани байлықты қажетсінуді,
құнды бағыт, мотив, ынта, мінез- құлық дағдыларын, сапалы қасиеттерді
қалыптастырады.
Педагогикалық процесс педагог пен оқушының бірдей белсенділік
танытқанда ғана нәтижелі бола алады.
Оқушы мен педагогтың қарым-қатынас құралы ретінде педагогикалық
процестің құралдарын, әдістерін, тәсілдерін айтамыз.
Өзіндік тапсырма
1. 1 Тұтас педагогикалық процестің, құрамдас бөліктерінің мәнін ашыңыз.
Педагогикалық процесс ұғымның қалыптасу тарихы.
2.
Тұтас педагогикалық процеске жеке бас, әлеуметтік, с-әрекет тұрғысынан қарау
дегенді түсіндіріңіз.
3. ТПП жетілдіру жолдары.
5.
6.
Педагогикалық процестің заңдылықтарын ашыңыз.
Құрамдас
бөліктерінің
заңдылықты анықтаңыз
байланысын
ашатын
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
№ 5 Тақырып. Әлеуметтендіру- әлеуметтік-педагогикалық құбылыс.
Мақсаты: Өскелеңұрпақты оқытып,тәрбиелеудің негізінде кажеттіғылыми білімдерді,құндылықтарды
және мінез-кұлық нормаларын меңгерту арқылы оларды жаңа қоғам өміріне ендіруге бағытталған ісәрекетімен кызметінің күрделі табиғатын жан-жақты қарастырады.
Жоспар:
1. "Әлеуметтендіру" ұғымына сипаттама, әлеуметтендірудің негізгі салалары.
2. Әлеуметтендіру институттары.
3. Білім берудің әлеуметтік мәні .
4. Әлеуметтік факторларға сипаттама.
Глоссарий: Әлеумет, әлеуметтендіру процесі, әлеуметтік институт, білім берудің әлеуметтік мәні.
Көрнекіліктер: Слайдтар
Оқыту технологиясы: Проблемалық оқыту, оқу-танымдық әрекетті белсендіру
Өмірге жаңадан келген әрбір жас нәрестенің, жаңа адамның пісіп-жетіліп, аяқталуы, өсіп-өніп жетіп,
есеюі барасында, оның бойында азамат қауымдастығына тән сапалық белгілер мен қасиеттерді сіңдіріп,
қоғамдық өмірге даярлап, қосу оны қоршаған нақты әлеуметтік ортасының - белгілі бір мемлекеттік
құрлыстың, ондағы қалыптасқан қоғамдық-өндірістік қарым-қатынастар мен байланыстардың көрнісі
тәріздес әлеуметтік институттардың – отбасының, мектептің, көпшілік ақпарат құралдарының т.с.с.
тәлім-тәрбиелік ықпалына, сондай-ақ, аға буын өкілдерінің үлгі-өнегелік тағылымына тікелей қатысты.
Бұл процесс ғылым тілінде өскелең ұрпақты әлеуметтендіру процесі деп аталады. Бұл тәрбиешінің де,
тәрбиеленушінің де белсенді іс-әрекетін қажетсінетін күрделі процесс.Өскелең ұрпақты әлеуметтендіру
мәселелері алғаш рет субьективтік тұрғыдан Австриялық психолог З.Фрейдтің және Батыс Германия
антропологиялық мәдениет теориясын дамытушылардың еңбектерінде, жас өспірімдердің психолог
және жыныстық тұрғыдан пісіп-жетілуі оларды әлеуметтендірудің қайнар көзі ретінде қарастырылды.
Сондықтан да болар, дүниежүзілік ғылыми әдебиетте "әлеуметтендіру" ұғымының мазмұны туралы
ортақ пікір жоқ.Әртүрлі ғылым өкілдері бұл терминнің мазмұнын әртүрлі түсіндірді.
Мысалы: "әлеуметтендіру" ұғымын "әлеуметтік өмірді оқитын - үйрету" десе, біреулер "әлеуметтікқарым
– қатынас нәтижесі” дейді, ал З. Фрейдтің психоанализ теориясына сүйеніп “мен” ұғымның баламасы,
ретінде өзіндік маңызды мәселелерді құрайды деп есептеді.Бұл орыс ғалымдары "әлеуметтендіру
дегеніміз – тұлғаның қалыптасуы, оның белгілі бір қоғамда, әлеуметтік ортада, топта қабылданған мінез
– құлық үлгілерін, құндылықтарды, нормаларды, нұсқаларды меңгеру".(Қысқаша социологиялық
сөздікте. Москва. 1988. 318 бет, краткий словарь по социологии).Ал акамедик И.С.Кон өзінің «Бала және
қоғам» атты еңбегінде(Москва.1988.Ребенок и общество). "Әлеуметтендіру дегеніміз индивидтің
әлеуметтік ортаға ендірілуі " т.с.с.
Ал, Г.М. Андрева "әлеуметтендіру дегеніміз – екі жақты процесс, ол өзінің мазмұнына, бір жағына,
индивидтің белгілі бір әлеуметтік ортаға еніп, онда жинақталған әлеуметтік тәжірибені меңгеруін, екінші
жағынан, индивид өзінің белсенді іс - әрекетінің ықпалымен әлеуметтік қарым – қатынастар жүйесінің
ұдайы толықтырылып отырылуы, әлеуметтік ортаға белсенді түрде қосылуы",- деп түсіндіреді.
Егер,- дейді Г.М. Андрева, "Адам тек әлеуметтік тәжірибені меңгеріп қана қоймайды, онда сапалы
өмірінде жаңа мазмұнмен толықтырады, қажетіне жаратады"(Г.М. Андрева Социолная психология.
Москва. 1988. 332 бет)
Мән – мағынасына терең бойламай, сырт көзбен қарағанда, "әлеуметтендіру" термині "тәрбие" ұғымына
бара – бар сияқты болып көрінуі мүмкін. Дей турғанмен, бұл екі ұғымның арасында айтарлықтай
айырмашылық бар."Тәрбие" ұғымы арнайы жоспарланған мақсатты тәрбие беруін білдіреді.Ал
"әлеуметтендіру" термині болса, мемлекеттік тәрбие жүйесіне тән белгілерден де басқа қоршаған нақты
әлеуметтік ортаның ықпалымен өмірдің өзінен туындайтын, әрі күнделікті тұрмыста жиі кездесіп
отыратын тәрбиелік мүмкіндіктерді де қамтиды.
Мысалы: жас өспірімнің әлеуметтік тұрғыдан қалыптасуына құрбы- құрдастарының тигізетін ықпалын
әлеуметтендіру факторы ретінде алып қарастыруға болады немесе жастардың өмірден, үлкендермен
арадағы қатынастан, салыстырмалы – танымдық пайымдаулары мен ой – тұжырымдарының тәрбиелік
мәні. (немесе баланың организмдер сияқты өзін қоршаған нақты ортаға бейімделуі). Бұл факторлар
тәрбиелік шаралардың санатына кірмегенмен, жеке бастың қалыптасуына орасан зор роль
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
атқарады."Білім беру" және "оқыту" ұғымдары да "әлеуметтендіру" терминінің негізгі құрылымдық
компонентерін қатарынан берік орын алады.Білім беру өскелең ұрпақтың бойына өз ұлтына тән
құндылықтары сіңірумен қатар, олардың жалпы адамзатқа тән қазыналардан да сусындауын қамтамасыз
етеді.Сонымен, жоғарыда айтылғандарды қорыта келіп, "әлеуметтендіру" терминіне қазақстандық ғалым
О.Нұсқабаев төмендегідей аңықтама берген.Әлеуметтендіру дегеніміз - жеке тұлғаның жан – жақты
қалыптастыру, жеткіншек, жас ұрпаққа оқыту мен тәрбиелеу процесінде белгілі бір тәртіпке келтіріліп,
жинақталған қажетті ғылыми білімдерді, дағды – іскерліктерді және біліктілікті, руханибайлықтарды,
мүдделер мен құндылықтарды, дүниетанымдық тағылымдар мен салт – дәстүрлер, әдет – ғұрыптар мен
жөн – жоралғыларды, адамгершілік пен мінез – құлық нормаларын меңгеру арқылы оларды біртіндеп
өздері өмір сүріп отырған қоғамның әлеуметтік – экономикалық құрылымына сәйкес әлеуметтік рольдер
жүйесіне қосу.Адамның жеке басының қалыптасуы – оны әлеуметтендіру процесінде жүзеге асырылатын
күрделі процесс.Басқаша айтқанда, қоғамның өмір тәжірибиесін бойына сіңіріп, рухани тұрғыдан
байыған, жан – жақты жетілген адам.Адамның қалыптасуы оның әрекеттену және басқа адамдармен ой
алмасу, сондай – ақ сана – сезімінің пісіп – жетілу процестерінде өтеді.
1. Іс - әрекет саласы өскелең ұрпақты әлеуметтендірудің негізгі саласы б.т.(өйткені кез – келген адам, ең
алдымен, еңбек үстінде, іс - әрекет үстінде, өмір сүру ортасында өзін де өзгертеді).Демек, әлеуметтік іс әрекет саласы - өсіп келе жатқан жас баланы, ұрпақты адамдар қоғамына кіргізудің басты саласы, адамды
шын мәнінде адам еткен процесс.
2.Өскелең ұрпақты әлеуметтендіруге ықпал ететін екінші сала - бұл тілдік қатынас, басқалармен ой –
алмасу, сұхбаттасу.
3. Өскелең ұрпақты әлеуметтендіруге тікелей ықпал ететін үшінші сала – бұл олардың сана – сезімінің
қалыптасып, дамуы.Өйткені әлеуметтендіру дегеніміздің өзі адамдардың бойына кісілік қасиеттерді
сіңіру.(ол бірден қалыптаспайды, әлеуметтік ортаның әсерімен қалыптасады).
Міне осы 3 сала - іс - әрекет саласы, ой – алмасу процесі және сана – сезімінің қалыптасып дамуы жас өспірімнің жеке басын, рухани дүниесін, мінез – құлқы, қабілеттерін жетілдіріп, өзгертуге себепті болады.
Академик И.С.Конның зерттеуіншежастарды әлеуметтендіру процесін 3 кезеңге бөлініп
қарастырылады.(Кон И.С. Психология старшиклассника. Москва. 1980, 41 – 43 бет),11 – 12 – 23 – 25 жас
аралық.
1 – ші кезең 11 – 12 – 14 – 15 жас аралығын қамтиды.Бұл кезең боз – баланың, яғни балалық пен жігіттіктің
екі аралығын әлеуметтену кезеңіне жатқызылады.
2 – ші кезең 14– 15 – 16 – 17 жас аралығын қамтиды.Бұл мезгіл аралық әлеуметтену немесе жас өспірімнің
әлеуметтенуі д.а.
Биологиялық тұрғыдан, пісіп жетілудің аяқталу кезеңі. Бұл сияқты жас өспірімнің әлеуметтік жағдайы әр
қилы. Біреулер мектепке, училищеде, еңбек етсе, студенттер қоғамдағы орнын белгілеуге құштарлық
кезеңі. Жалпы жастық шақ әлеуметтенудің бастапқы формасының аяқталу мерзімі ретінде
қарастырылады.
3 – ші кезең 17– 18 – 23 –25 жас аралығын қамтиды. Бұл екі аралық орнықты, яғни бір жола әлеметтендіру
кезеңіне жатқызылады.Бұл аралықтағы азамат биологиялық тұрғыдан да, әлеуметтік тұрғыдан да толық
ер жеткен, естияр адам.
3-4. Өскелең ұрпақты әлеуметтендіру ,қоғамдық өмірге даярлау процесі отбасынан басталады. Өйткені
отбасындағы туысқандық қарым – қатынастар мен тұрмыс жайттары балаға үздіксіз ықпал етуші
тәрбиелік күш б.т. Ата – ананың, аға – інінің, іні – қарындастың, туған – туыстардың, өнегелі үлгісі
баланың сана – сезімнің, ой - өрісінің өсуіне адамның қалыптасуына ықпалын тигізеді. «Ұяда не көрсең,
ұшқанда соны ілерсің» деп тегін айтпаған.«Жер жүзіндегі басқа жан иелерімен салыстырғанда, адам
баласы туғанда өте әлсіз, осал болып туады. Малдың баласы жұмырқадан шыға жүгіріп кетеді. Ал адам
баласы туғанда іңғәланған айқайы мол бір кесек ет.(ақылы, есі жоқ). Мінекей, адам баласы әлсіз туып, аса
баяу өсетіндігінде, оның денесіне, жанына азық беріп, өсуіне көмек көрсетпей, яғни оны тәрбиелемей
болмайды».(Жұмабаев М. Педагогика. Алматы. Ана – тілі, 1992. 13 – 14 бет).Бір ауыз сөзбен айтқанда,
баланың жан – жақты қалыптасып, дамуы отбасы өмірімен, тұрмыс қалпымен біте қайнасып жатыр.
Сонымен бірге телевидение, радио, баспасөз, көркем әдебиет ықпал етеді.Әлеуметтік институт ретінде
жалпы білім беретін мектептің өскелең ұрпақты әлеуметтендірудегі орнымен ролі айрықша.Өйткені,
өскелең ұрпақты өмірге даярлап, мамандықты саналы оқудағы, Отан алдындағы
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
азаматтық барышты адал орындауға баулитын да осы – мектеп. Кәсіптік және арнаулы білімнің барлық
негізі қаланады.Жеткіншек ұрпаққа білім берудің әлеуметтік пәніне келетін болсақ.Білім берудің
әлеуметтік міндеті - өндірістің түрлі саларында, ғылым мен мәдениет ошақтарында белсене қызмет
етуге қабілетті, мінез – құлық мәдениетімен этникалық талғамы жоғары, дүниеге берік көзқарас бар,
рухани дүниесі бай, жан – жақты жетілген кәсіби білікті адамдарды даярлау.т. б Жастарға білім беру – бұл
жалпы орта, кәсіптік арнаулы, және жоғары мектептердің бір міндеті ғана. Ал маңызы одан кем түспейтін
міндет – тәрбиелеу мен жетілдіріп дамыту. Себебі мектептің табиғаты мен құрылымы оның оқыту – ағарту
жүйесіндегі үш бұтағының білім берудің, тәрбиелеудің және жетілдіріп дамытудың ажырамас бірлігінен
туындайды.
Осы үш міндеттің ең оңайы білім беру, қиыны – тәрбиелеу, одан да қиыны – баланы жетілдіріп
дамыту.Демек, «білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпыадамзаттық қазыналар, ғылым
мен практиканың жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыру және дамыту үшін қажетті жағдайлар
жасау».(Нұсқабаев О. Дүниеге ғылыми көзқарас және жастар. Алматы. 1984.)Педагогика ғылымы
зерделейтін жоғарыда келтірілген әрекеттің ерекше түрін бейнелеуге өз мағынасы жағынан ең жақын
тұрған түсінік – “әлеуметтендіру”.Әлеуметтендіру деп өскелең адамның тұлға ретінде тарихи
жинақталған мәдениетті, әлеуметтік тәжірибені меңгеруі және жасауы арқасында өскелең адамның
қоғамға ену үрдісі. Педагогикаға қатысты бұл әрекетті тұлғаның мақсатты бағытталған әлеуметтенуі
деп белгілеуге болады. Өйткені кез келген педагогикалық әрекет белгілі бір мақсатпен жасалады және
қоғамға жеке тұлғаның енуі педагогтың басшылығымен, тәрбиеленушінің педагогпен өзара әрекеттесу
үрдісінде жүзеге асырылады.
Әлеуметтік факторлардың классификациясы:
А.В.Мудрик (1991)жылы негізгі Әлеуметтік факторларды 3 топқа біріктірді.
1. Макрофакторлар(барлық жер бетіндегі тіршілік ететін әлеуметтендіруге ықпал ететін немесе
өте үлкен тобы адамдардың(космос, планета, әлем, ел, қоғам, мемлекет).Адамның дамуына
географиалық факторлар немесе табиғи орта).
2. Мезофакторлар(этносына, тұрғылықты жеріне, ауданына, қала, селосына)және(радио,
телевидение, кино, т.б).
3. Микрофакторлары - әлеуметтік топтар немесе семья, микросоциум, ұжымдар, әлеуметтік тәрбие
– оқулар, қоғамдық, кәсіптік,т.б.
ІІ Модуль Оқыту теориясы
№ 6 дәріс. Оқыту теориясының жалпы негіздері.
Жоспар
2. Дидактиканың дамуын тарихы
«Дидактика» түсінігі мазмұнын толық түсіну үшін, қысқаша ғана бұл ғылыми
пәннің дамуына тарихи шолу берген жөн. Тарихта былай болған, ұзақ уақыттар
бойы «педагогика» терминімен қатар «дидактика» термині бір мағынада
қолданылып жүрген. Ең алғаш рет оны ғылымға неміс педагогы В. Ратке (15711635) кіргізген және өзінің лекция курсын «Дидактикадан қысқаша ғана есеп
нәтижесі немесе Ратихияның оқыту шеберлігі» деп атаған. Осындай мағынамен
ұлы чехтік педагог Ян Амос Коменский да қолданған. Ол 1657ж Амстердамда
өзінің «Ұлы дидактика» атты белгілі еңбегін бастырып шығарды.
«Дидактика» термині грек тілінен шыққан, яғни «didaktikos» – үйренуші, ал
«didasko» – зерттеуші. Я.А.Коменскийдің дидактиканы
«бәрін бәріне оқыту өнері» ретінде қарастыруын осы сөздер оятқан болар. Оның
құрамында ол «жан - жақты моралдікке бағытталған ойлардың қалыптасуы»
туралы оқыту мен тәрбиелеу сұрақтарын қарастырады. Педагогика ғылымының
дамуы барысында дидактика білім беру мен оқытуға көңіл қоя бастайды. Әлемдік
дидактиканың дамуына Иоганн Фридрих Гербарт (1776-1841), И.Г. Песталоцци
(1746-1827), А. Дистервег (1790-1816), К. Д. Ушинский (1824-1870), Д.
Дьюи (1859-1952), Г.Кершенштейнер (1854-1932), В. Лай (1862-1926) және т.б.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
үлкен еңбек сіңірді.
XIX-XX ғғ. аралығында отандық дидактиканың дамуына П. Ф. Каптерев, С.Т.
Шацкий, П.П. Блонский, А.К. Гастев, А.П. Пинкевич, М.М. Пистрак және т.б. көңіл
бөлді. Әсіресе КСРО кезінде отандық дидактикада П.Н. Груздев, М.А. Данилов,
Ш.И. Ганелин, Е.Я.Голант, Л.В.Занков, Б.П.Есипов, М.Н.Скаткин және т.б.табысы
жұмыс істеді. Оқытудың ғылыми негіздемесіне объектісі мен дидактиканың пәнін
анықтауға, педагогикалық емес ғылымдармен байла-нысын табуға, дидактикалық
зерттеудің әдіснамасын, оқыту әдістерін мен, дидактиканың басқа да өзекті
мәселелерінің дамуына В.С.Ильин, В.И.Загвязинский, В.В.Краевский, И.Я.Лернер,
М.И.Махмутов, П.И.Пидкасистый және т.б. маңызды үлес енгізді. Олардың
дидактикаға үлесі, басқа зерттеушілер үлесі сияқты, қазіргі уақыттағы педагогикада
туындайтын өзекті мәселелерге жауап табуға мүмкіндік жасайды.
Дидактиканың негізгі міндеттері.
1.
2.
3.
4.
Теориялық тұрғыдан
Реалды оқыту процесін зерттеу
Даму перспективасы мен үдерістерді айқындау
Олардың мәнін ашу
Оқудың жан-жақты байланыс фактілері мен заңдылықтарын анықтау
Нормативті- қолданбалы тұрғыдан
1. Білім беру мазмұнын іріктеу
2. Оқытудың принциптерін анықтау
3. Оқытудың әдіс-тәсілдерін анықтау
Педагогика ғылымының негізгі бөлігі – дидактика ( дидактика –
гректің – «дидактикас» -оқыту бойынша, «дидаско»- оқытушы деген ұғымды
білдіреді.
Дидактика – білім беру мен оқытудың теориялық жєне әдістемелік
негіздерін зерттейтін педагогиканың саласы.
Теория – нақтылы білім көлемі заңды жєне қажетті, жалпы маңызды
логикалық байланысқан сөйлем ретінде берілген объективті нақтылы білімдердің
байланыс жүйесі.
Оқыту теориясы- педагогикалық объектілердің объективтік, заңды
ерекшеліктерінің мәні мен байланысының логикалық ретін, педагогикалық
шындықтын жан-жақты өзгерістерін, болжамдарын көрсететін, түсіндіретін
білімдер жүйесі.
Оқыту теориясының пәні - оқыту. Оқыту-адамдарға білім мен тєрбие берудің
құралы, яғни мұғалімінің білім мазмұнын оқушыларға меңгертуді қамтамасыз
етудегі ұйымдастырылған оқыту мен оқудың бірлігі.
Дидактика білім беру мен оқытудың мазмұнын, оқыту принциптерін,
оқытуды ұымдастыру єдістері жєне формаларын қарастырады. Оқыту теориясы
ретінде дидактика жеке пєндердің негізі болып келеді жєне оның оқытуєдістерімен
тығыз байланысады. Жеке пєндердің жалпы теориялық негізі бола отырып, оқыту
єдістерін ерекшеліктерін зерттеп дидактиканы нақтылы деректермен нєрлендіреді.
Дидактиканың арнайы қарастыратын сұрақтары: Нені оқыту керек? Қалай оқыту
керек? Не үшін оқыту керек? деген сұрақтарға жауап бере отырып төмендегідей
міндеттерді атқарады, ол мына екі бағытта қаоастыралады: теориялық жєне
нормативті-қолданбалы.
Теориялық -реалды оқыту процесін зерттеу, оқудың жан-жақты байланыс
фактілері мен заңдылықтарын анықтау, олардың мєнін ашу, даму перспективасы
мен процестерді айқындау;
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Нормативтік-қолданбалы- білім беру мазмұнын іріктеу, оқытудың
принциптерін, оқытудың әдіс-тәсілдерін қолданудың өлшемдерін анықтау
Дидактика мен пәндерді оқыту
әдістемесінің байланысы
Дидактиканың негізгі категориялары.
Пәндерді оқыту
әдістемесі
дидактика
Білім беру
Оқыту
Дидактиканың негізгі
категорялары
Оқу
Оқыту процесі
Оқытудың заңдылықтары
Оқытудың
принциптері Білім
берудің мазмұны
Оқытудың әдістері
О7қытудың тәсілдері
Оқытудың пішімдері
Білім беру - жеке адамға нақтылы білім жүйесін меңгеруі, іскерлікті, дағдыны
қалыптастыру процесі, осылардың нәти-жесінде арнайы танымдық, теориялық,
тәжірибелік, дайындықты көрсету.
Оқу – оқушылардың іс-єрекетінің, яғни объективтік єлемді танудың ерекше
формасы.
Оқыту – қоғамдық-тарихи тєжирибені мақсатты, жүйелі түрде жеткізу, білімді,
іскерлікті жєне дағдыны меңгеруді ұйымдастыру.
Оқытудың заңдылықтары дегеніміз оқыту үрдісіндегі «ұстаздар- оқушылар»
жүйесінің арасындағы заңды жєне тұрақты байланыс.
Оқытудың принциптері дегеніміз мұғалімнің танымдық іс-єрекетті
ұйымдастыруында қойылатын негізгі талаптар, қағидалар.
Оқыту әдістері дегеніміз – мұғалім мен оқушылардың оқу-тєрбие жұмысының
міндеттерін ойдағыдай шешеуге бағытталған өзара байланысты іс-єрекетінің тєсілдері.
Оқыту тәсілдері дегеніміз – оқыту єдісінің құрамдас бөліктері, оқыту әдістерін
жүзеге асырудағы құралы.
Білім берудің мазмұны – жеке адамды қалыптастырудағы ғылыми білімнің,
іскерліктің және дағдының жүйесі.
Оқытудың формасы – таным мақсатына орай арнайы ұйымдастырылыған оқу ісєрекет жүйесінің сыртқы көрінісі.
Білім- адамзаттың қоршаған болмыстағы құбылыстар, қоғам заңдарын, түсініктер
туралы жинақтаған тәжірибе жүйесі.
Іскерлік- теориялық білімді іс жүзінде пайдалану
Дағды – іс-єрекетті қайта-қайта орындау арқылы машықтану.
Оқытудың нәтижелері - қабылданған білім деңгейінің, іскерліктің, дағдының
білім беру құжаттарының, оқу бағдарламаларының талабына сай келуі.
74
Оқу
Қарымқатынас
/оқушының
немесе
ұжымның іс-
Оқыту
/оқытушының
қызметі/
Оқыту үрдісі және оның ерекшеліктері
Бағалаунєтижелееу
операциялар
жасау
Іс-әрекет
немесе
Мотив немесе
ынталандырушылық
Мазмұндылы
қ
Мақсаттылық
Оқыту үрдісінің әдістемелік жүйесі
Білім берушілік
Оқыту
үрдісінің
міндеттері
тәрбиеленушілік
дамытушылық
Психологиялық дайындық
Оқыту үрдісі- бұл мұғалім мен оқушылардың мақсатқа бағытталған бірізділік
рекетінің барысында оқушыларға білім беру міндеттерін шешу.
Оқыту процесі жүйе ретінде
қарастыралады,
ол өзінің белгілі
єдістемелік жүйесімен сипатталады.
Оқыту үрдісін жүзеге асыру үшін мұғалімнің басты міндеті , оқыту үрдісінің
єдістемелік жүйесін анықтау:
Мақсаттылық – оқытушының єр пєн жєне тақырып бойынша қоғамның
талабына, ғылыми-техникалық прогреске сай таным мақсаттарын қанықтау;
Мазмұндылық – оқытудың мазмұны бағдарламаға сай єр тақырып бойынша
анықталып жєне мақсатқа орай мұғалімнің таным операцияларын, педагогикалық
ситуациялардың өтілу реттін ұйымдастыру;
Оқыту үрдісіне мотив туғызу немесе ынталандыру –оқушыларды таным
операцияларына жұмылдыратын, қызығушылығын туғызатын єдіс- тєсілдерді,
танымдық ойындарды қолдану;
Оқушылармен бірлесе отырып іс-єрекеттер немесе єр-алуан таным
операцияларын жасау- мұғалімнің оқушылармен оқыту процесі барысында бірлесіп
жұмыс жасауы;
75
Оқытудың нәтижелеу, қорытындылау – жалпы оқыту үрдісіне жєне жеке
оқушының танымдық іс-єрекеттеріне, білім деңгейіне баға беру, алдағы жұмыстарға
міндеттер қабылдау.
Оқыту процесінің өзіне тән міндеттері бар:
- Оқытудың білім берушілік- адам баласын ғылыми-теориялық білімімен
қаруландыру, жаңа ұғымдар, түсініктер, ережелермен таныстыру, ғылымидүниетанымын қалыптастыру;
Оқытудың тєрбиелік- оқыта отырып тєрбилеу, оқушылар-ды өмірге, білім алуға,
ақыл-ой қабілетін, адамгершілік қасиет-тері тєрбиелейді;
оқытудың дамыту- бұл оқушылардың таным іс-єрекеттерін, ой- өрісін, сөйлеу
қабілетіттерін, рухани күш-қуаттарын дамыту;
психологиялық дайындық – оқушылардың бойына белсенділік биоритмін
қалыптастыру, танымдық іс-єрекеттерге жұмылдыру.
Оқытудың психологиялық негізі
Білімді меңгеру құрылымы
Оқу материалдарын
бекіту /жаңа деректерді қолдана
отырып есте сақтау, терең-дету,
ғылыми тапсырмаларды,
заңдылықтарды қорыту/
Оқу материалдарын
ұғыну /маңызды белгілерді табу,
Іс жүзінде
қолдану
құбылыстардың арасында
байланыстарды туғызу/
Оқу
қабылдау
материалдарын
Таным және
практикалық
міндеттер
Қарамақайшылыққозғаушы
күш
/ таным органдары арқылы
берілген ақ-параттарды қабылдау, таным
міндет-терді түсіну, алғашқы түсініктерді алу,
бұрынғы білімдерді тиянақтау /
76
/ білімді іскерлікке,
дағдыға айналдыру,
єр-алуан таным жєне
өндірістік қызметте
пайдалану
Оқушылардың
білімі,іскерлік дәрежесі
және ақыл-ой дамуы
Оқу мотивтер
Тікелей талаптандыру немесе эмоционалдық
мотивтер
Перспективті талаптандыру мотивтері
Танымдық мотивтер
Әлеуметтік мотивтер
Оқыту екі жақтылық процесс, яғни оқушымен оқытушының арасындағы білім
беру жєне білім алу іс-єрекеті. Оқытушының міндеті білім беру құрылымын анықтау
болса, оқушының міндеті берілген білімді меңгеру. Білімді меңгеру төмендегідей
құрылымынын кезеңдерінен тұрады:
Қабылдау- сезім мүшелері арқылы берілген ақпаратты түйсіну арқылы адам
санасына бейнеленуі.
Ұғыну- бұл саналы түрде ғылыми білімді, заңдылықтарды ұғу, фактілерді
жинақтау, дєлеледеу, бекіту үрдісі.
Бекіту- бұл оқушылардың білімді берік ұғынуының тиімді тєсілі, жаңа деректерді
қолдана отырып есте сақтау, тереңдету, ғылыми тапсырмаларды, заңдылықтарды
қорыту.
Іс жүзінде қолдану-- жаңа және өткен білімдерді салыстыра отырып, оны
іскерлікке, дағдыға айналдыру, єр-алуан таным жєне өндірістік қызметте пайдалану.
Білімді меңгеру барысында қарама-қайшылықтар мен талаптандыру мотивтері
туындап отырады.
Оқыту процесінің қозғаушы күштері оқытудың барысында қойылатын таным
жєне практикалық міндеттер мен оқушылардың нақты білімі мен іскерлік дєрежесі жєне
ақыл-ой арасындағы қайшылық.
Таным процесін жүзеге асыру жєне қарама-қайшылықтарын жеңу үшін оқыту
ынталандыру мен мотивтердің болуы қажет.
Мотив – адамның объективті мұқтаждығы мен ынтасын бейнелейтін әрекетіне
ішкі талаптануы.
Оқыту тәжірибесінде әр-түрлі мотивтер болады:
- перспективті талаптандыру - оқушының өзіндік перспективалық мақсатқа
ұмтылушылықтан туындайды.
-
тікелей немесе эмоционалды – ұстаздың жеке тұлғасынан немесе оның
ұстаздық шеберлілігінен туындайды.
-
танымдық мотивтер-оқушылардың жаңа білімді игеру, әдіс-тәсілдерді
қолдана білуіне байланысты.
-
әлеуметтік мотив - оқушының өзіндік белсенділігінен, жауапкершілігінен
туындайды.
77
Қазіргі оқытудың түрлері
Ассоциативтік оқыту
Шартты-рефлекторлы оқыту
Операциялар жасау арқылы оқыту
Проблемалы оқыту
Модульдік оқыту
Бағдарламалап оқыту
Белгілер арқылы оқыту /знаковые/
Дамыта отырып оқыту
Дәстүрлі оқыту
Деңгейлеп оқыту
Алыстан оқыту
Кредиттік оқыту
78
Ассоциативті оқыту - аңғару, сезіну арқылы жєне тек нақты қажетті ұғымдарды
жеңілден ауырға қарай біртіндеп беру арқылы, алғашқы білімдерді негізге алып
байланыстыра отрып оқыту.
Шартты-рефлекторлы – оқушылардың өз бетімен белсенді зерттеу арқылы мєнді
ерекшеліктерді анықтау, оның нєтижесі-мен таныстыру жєне бағалау. Оқушыларды
алынған нєтижелерді қорытындылу арқылы нақтылы ерекшекліктерді табу.
Операциялар жасау арқылы оқыту - негізгі түсініктерді және принциптерді
оқыту барысында пайдалану үшін ойлау опе-рациялар (сөз немесе нақты іс-әрекеттер
арқылы) жүйесін құру.
Белгілер арқылы оқыту /знаковые/ - оқытуды жалпыдан – жалқыға қарай, негізгі
құрылымнан - бөліктеріне қарай, прин-циптерден - оның қолданысына қарай өткізу, ягни
логикалық жүйесі құру арқылы өткізу.
Дәстүрлі оқыту- дайын білімді беру, үлгі бойынша оқыту, индуктивтік логика,
репродуктивтік баяндауға сүйену.
Проблемалы оқыту- мұғалімнің оқу мазмұнын проблема тудыра отырып
оқушыларды ғылыми білімді меңгерудегі қара-ма-қайшылықты жою тәсіліне, ойлауға,
белсенді шығармашы-лық танытуға ұйымдастыру.
Бағдарламалап оқыту – алдын –ала құрастырылған бағдарлама бойынша, мұғалім
мен оқушының бірлескен танымдық қызметі.
Дамыта отырып оқыту –түсіндірмелі-иллюстративті оқы-тудың орынына
пайдаланатын жаңа белсенді әрекеттену оқыту тәсілі. Оқыту меңгерудің түрлі ретінде
қолданылады.
Деңгейлеп оқыту- білім беруге байланысты туындайтын түсініктердің,
бейнелердің, әрекеттердің әртүрлі бағытқа қарай күрделі өзгеруі туралы оқыту
/теоремаларды дәлелдеу, шешу жолдарын іздеу, байланыстарды анықтау, дәлелдеу
кезеңдерін нақтылау/.
Оқытудың заңдылықтары, принциптері, әдістері.
Жоспар
1. Оқытудың заңдылықтары.
2. Оқытудың принциптері.
3. Оқытудың әдістері.
Оқыту процесі - қоғамның даму заңы мен заңдылықтарына, жеке адамның, арнайы
ғылымдардың, педагогикалық процестің құрамдас бөлігі ретінде, оның даму
зандылықтарына және өзіне тән арнайы заңдар мен заңдылықтарға сүйене отырып
дамиды. Олар:


Оқыту
заңдылықтары
 Оқыту ықпалының оқушынының білімге ұмытылысына сай болуы;
 Оқыту ықпалының жеке және ұжымдық іс-әрекетке сай болуы;

Оқыту ықпалының оқушының танымдық, интеллектуалдық, тағы да басқа
мүмкіншіліктеріне сай болуы;
 Оқу құралдарының оқыту іс-әрекетіне сай болуы;
 Оқытушы мен оқушының білім моделінің өмір талабына сай болуы.
Оқыту ықпалының оқушының білімге ұмытылысына сай болу заңдылығы
оқушыларға қоршаған ортаны танып білуге құштарлығын, мұғалімдердің оқушылырға
өмірге қажетті білімдермен қаруландыруың белсенділігін арттыруға мүмкіншілік
туғызады.
Оқыту ықпалының жеке және ұжымдық іс-әрекетке сай болу - кез келген оқу ісәрекетінің оқушының бойындағы сапалық қасиеттерді дамытуға бағыттау. Белсенді
79




түрде ұйымдастылыған практикалық іс- әрекеттер арқылы білімді, іскерлікте, дағдыны
қалыптастыру және олардың топтың, жеке оқушылардың ерекшеліктеріне сай болуы.
Оқыту ықпалының оқушының танымдық, интеллектуал-дық, тағы да басқа
мүмкіншіліктеріне сай болу заңдылығы оқу-тәрбие жұмысының мәні мен мазмұны
оқушылардың сапалық қасиеттеріне, олардың жеке және әлеуметтік-психологиялық,
танымдық қабілеттеріне сай ұйымдастыру. Сонымен қатар оқу құралдарының
оқушылардың мүмкін-шіліктеріне сай болуды талап етеді.
Оқу құралдарының оқыту іс-әрекетіне сай болу заңдылығы бүгінгі күндегі
көптеген оқу құралдарының көптігіне орай мұғалімнан оқытудың мақсатына,
міндетіне, мазмұнына сай таңдауын қажет етеді. Оқу құралы оқытудың тиімділігін
арттыруы тиіс.
Оқытушы мен оқушының білім моделінің өмір талабына сай болуы. Оқыту
процесінің өмірге, қоғамның даму ерекшеліктеріне сай болуды қамтамасыз ету
барысында күнделікті өмірден алынған ситуациялар туғызуды, соның негізінде білімді,
іскерлікте, дағдыны қалыптастыру.
Оқытудың принциптері дегеніміз- оқытудың мазмұнына, ұйымдастырылу әдісіне
қойылатын негізгі талаптар жүйесі.
Оқыту
принциптері
 Оқытудағы саналылық, белсенділік, өз бетімен жұмыс жасай
білу;
 Көрнекілік арқылы оқыту;
 Оқытудағы кешенділік, бірізділік, жүйелілік.
 Қиыншылық туғыза отырып оқыту;
 Білімді, іскерлікті , дағдыны терең меңгеру;
 Жекелеп және топтық оқыту.
Оқытудағы саналылық, белсенділік, өз бетімен жұмыс жасай білу –
оқушылардың оқудың мақсаты мен міндетін, практикалық мәнін жете түсінуге, тиімді
оқыту әдістерін, тәсілдерін пайдалану арқылы танымдық белсенділігін арттыруға, оқуда
шығармашылық танытуларын талап етеді.
Көрнекілік құралдардың оқыту процесінің мақсаты мен міндетіне сай және
мазмұнды болуы, іскерлікпен пайдалана білуді ескертеді. Көрнекілік ұстанымы
дидактикадағы маңызды және көне ұстанымның бірі. Көрнекілік ұстанымы – ол
оқытудың нәтижелілігі сезім мүшелерінің оқу материалын қабылдауға және өңдеуге
орынды назар аударғанына байланысты деген мағына береді. Дидактиканың бұл
«алтын ережесін» Я.Коменский тұжырымдаған болатын. Балаларды оқыту үрдісінде
оларға бақылауға, өлшеуге, тәжірибе жүргізуге мүмкіндік беру керек және осы арқылы
білімдерге жетелеу қажет. Егер педагогикалық үрдіс барлық кезеңдерде нақты заттарды
беруге мүмкіндік болмаса, онда көрнекілік құралдары қолданылады: моделдер, суреттер,
лабораториялық жабдықтар, т.б.
Көрнекіліктің түрлерін, Т.А. Ильинаның тұжырымдамасы бойынша, мынандай
бөліктерге бөлуге болады:
- табиғи көрнекілік (объективті шыңдық заттары);
- тәжірибелік көрнекілік (тәжірибелер, эксперименттер);
- көлемді көрнекілік (суреттер, мүсіндер);
- дыбыстық көрнекілік (магнитофон);
-символдық және графикалық көрнекілік (карта, графиктер, сызбалар, формулалар);
- ішкі көрнекілік (мұғалімнің айтқанынан пайда болған бейнелер);
Бірақ көрнекілікті қолданудың да өз шектері бар. Көрнекілік бастапқы білімнің
қалыптасуына және ойлау қабілетінің дамуына көмектеседі. Заттар-мен жұмыс және
80
оларды көрсету дамудың кезектегі сатысына әкеліп, нақты бейнені және көрнекі
ойлаудан дерексіз, сөздік-логикалық ойлауға көшуді қамтамасыз етеді.

Оқытудағы кешенділік, бірізділік, жүйелілік – оқытуды жүйелі түрде ұйымдастыру,
жаңа білімді алғашқы меңгерген білімдермен байланыстыруды, оқу материалдарын
түсіндіруде логикалық байланысты сақтау болып табылады.

Қиыншылық туғыза отырып оқыту – оқушылардың ойлау және дене бітім
қабілеттерін ескере отырып жеңілден ауырға қарай көшу арқылы оқу материалдарын
күрделендіру, оқушылардың бойына қиыншылықты жеңе білуді, жігерлілікті дамыту.

Білімді, іскерлікті, дағдыны терең меңгеру – оқу материалдарының практикалық
қолданысын түсіндіру, негізгі ұғымдар мен қағидаларды терең меңгеруді, меңгерілген
білімдерді тексеру, өздік жұмыстарға белсене араласуды қамтиды.
Жекелеп және топтық оқыту – оқушылардың бірлесіп жұмыс жасауға үйрету,
психологиялық жағымды жағдай қалыптастыру (көтеріңкі көңіл-күй, достық қарымқатынас, жағымды дәстүрлер).
Оқу жұмысының ұжымдық және жеке формаларын тиімді үйлестіру
ұстанымы. Оқыту үрдісінде мұғалім оқытудың түрлі формаларын пайдалана алады және
қолдануы керек: сабақ, экскурсиялар, практикумдар, оқыту үрдісіндегі оқушылардың
өзара әрекеттері: жеке жұмыс, тұрақты және аралас қосақтардағы жұмыс.
81
Оқыту әдістері
Ауызша баяндау
әңгіме
түсіндіру
лекция
Жаттығу
/ойын/
Көрсету /демонстрация/
Талдау
Дене
жаттығулары
әңгіме
Кластық-топық оқу
семинар
Өзіндік жұмыс
жұмыс жасау
Арнайы
Өзіндік іздену
Кешенді
Теле-радио
хабарларын тыңдау
Аудио-видео, онлайн
Педагогикалыќ консилиум әдісі
Диагностикалық бақылау жұмыстары әдісі
Оқыту әдістері – оқытушы мен оқушының бірлескен танымдық ісәрекетін тиімді ұйымдастырудың тәсілдері.
Оқыту әдістерін қолдана отырып оқытушы оқу материалдарын баяндайды.
Оқыту әдістерін жүзеге асыру тек оқытушы мен оқушының бірлескен жұмыс
нәтижесінде ғана мүмкін.
Ойлау операция түрлерімен тығыз байланыса отырып оқыту әдістері қоршаған
ортаның реалды жағдайларын, табиғи құбы-лыстардың мәнін түсінуге жол ашады.
82
Оқыту процесінде қолданылатын әдістер:
1. Оқу материалын ауызша баяндау – оқытушының оқу материалын біржақты
монологиялық баяндауы: әңгімелеу, тү-сіндіру, лекция.
Әңгімелеу – оқу материалдарын нақты фактілерге сүйене отырып логикалық, бірізді
ауызша баяндау. Әңгімелеу оқушының есту арқылы қабылдауын және елес туғызыун
қамтамасыз етеді.
Түсіндіру – оқушы мен оқытушының құбылыстар мен оқиғалар-дың мәнін, олардың
басқа да құбылыстар мен оқиғалармен байланысу арқылы оқу материалдарын ауызша
баяндау. Түсіндіру әдісінің міндетіне логикалық тәсілдер арқылы ғылыми тұр-ғысынан
заңдарды, ережелерді, ақиқаттарды дәлелдеу.
Лекция - оқушы мен оқытушының әртүрлі көлемде фактілерді келтіру, қысқаша диалог
өткізу арқылы қарым-қатынас жасау арқылы ауызша баяндауы. Лекция оқушылардың
танымдық белсенділігін, ойлай қабілеттілігін арттыруға мџмкіншілктер береді.
2. Оқу материалдарын талдау – белсенді түрде оқушы мен оқытушының
қарым-қатынас жасауы және ықпал көрсетуі. Бұл әдіс жүйесіне:әңгіме, кластық-топтық
оқулар, семинар кіреді.
Әңгіме-оқу материалдарын талдаудың тәсілдерінің бірі. Талдау барысындағы әңгіме
оқушылардың білім негізіне сүйене отрып оқу материалдарын жалпылау, тұжырымдау,
ақиқатқа қарай жылжу.
Кластық-топтық оқу- оқу материалдарын барлық класс оқу-шылары қатысуымен
талдау.
Семинар – оқу материалдарын талқылаудың бір түрі. Ол оқушы-лардың өздік жұмысын
ұйымдастыру мақсатымен откізіледі. Се-минар сабағына алдын ала дайындық қажет.
Семинар барысын-да оқу материалдарын проблемалы сұрақтар кою арқылы талдау
жүзеге асады.
3. Демонстрация – реалды өмірдегі, қоғам құбылысындағы, ғылыми және өндіріс
процестері және оның бөлшектерімен таныстыру, аппараттар мен приборлардың жұмыс
жасау тәртібін көрсету әдісі.
Демонстрация әдісінің мәні әр-алуан көрнекілік және техникалық құралдар арқылы
елес, бейне туғызу.
4. Жаттығу – ойлау және практикалық іс-әрекетті саналы түрде қайталау арқылы
іскерлік пен дағдыны қалыптастыру, бе-кіту, жетілдіру әдісі.
Жаттығу әдісінің міндеті білімді практикалық қолданыс барысында іскерлікті,
дағдыны қалыптастыру. Оқушылар білімді терең меңгергенде ғана практикалық шапшаң
орындайды, оны дағдыға айналдырады.
Жаттығу пәнге байланысты төмендегідей бөлінеді: дене, арнайы, кешенді
жаттығулар.
Сабақтың ерекшеліктері мен деңгейіне байланысты: алғашқы, негізгі, дайындық болып
бөлінеді.
5. Оқушылардың өз бетімен жұмыс жасауы - жеке оқушының білімді
меңгерудегі жеке басының белсенділік әдісі.
83
Басылымдармен жұмыс жасау –оқулықтар, қосымша оқу құралдары, кезекті
басылымдармен жұмыс жасау. Басылымдардың мазмұнын конспект жасау, жалпы
мазмұнымен танысу, оларды практика жүзіне пайдалана білу. Оқушылардың жалпы ойөрісін кеңейту.
Өз бетімен іздену – білім негізіне, жеке бас қабілетіне сүйене отырып шығармашылық
ізденімпаздық таныта отырып білімді меңгеру, оның нәтижесін практикада пайдалану.
Өз бетімен із-дену әдісінің педагогикалық міндеті арнайы күрделендірілген бағдарлама
бойынша жұмыс жасату. Танымдық ғылыми жұмыс-пен шұғылдануға бейімдеу.
Теле-радио хабарларын тыңдау, көру - мүмкіншілігінше теле-ра-дио хабарларын
тыңдауды, көруді ұйымдастыру әдісі.
Аудио-видео, онлайн-казіргі коп қолданатын әдіс.
Педагогикалыќ консилиум әдісі оќушылардың тәрбиелілігін белгілі баѓдарлама
арқылы және бірыңғай белгілер арќылы талқылау, тұлѓаныњ сол немесе басқа жаќтарын
бағалау, ќалыптасќан нышандардың мүмкін болатын ауытқулардың себептерін табу
немесе сонымен ќатар басќалармен кемшілікті жеңу ќұралдарын бірге талќылауды
қамтиды.
Диагностикалық бақылау жұмыстары әдісі. Мұндай жұмыстар жазбаша немесе
зертханалық-тәжірибелік сипатта болуы мүмкін. Олардың нєтижелілігі бірнеше
талаптарға тєуелді болады:
1. Тексеру: а) оќушылардың даярлыѓының барлыќ негізгі элементтері туралы аќпарат
беру: фактілік білімдері, арнайы іскерліктері, оќу ењбегіндегі жєне танымдыќ іс- єрекетті
даѓдылары туралы; б) объективті тұжырымдарды жасау үшін, оќушылар даярлыѓының
осы немесе басќа жаѓынан жеткілікті толыќ аќпаратты ұсыну; в) баќылаудың єрбір
тәсілімен берілетін аќпараттың наќтылыѓын ќамтамасыз етуді ќамту керек.
2. Ќолданылатын әдістер, үйлесімді жиілікпен және сол бір оќу үрдісін реттеуге
болатын кезеңдерде ќажет аќпарат беруге тиісті.
84
№7 Оқытуды ұйымдастыру формалары.
Жоспар
1. Сабақ- оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы.
2. Білімді, іскерлікті, дағдыны тексеру, оған қойылатын талаптар.
3. Білімді, іскерлікті, дағдыны бағалау жүйесі.
№1 сызба
Оқытудың ұйымдастыру формалары
Жоспарлы оқу
формасы
Жоспардан
формасы
тыс
оқу
Көмекші оқу
формасы
сабақ
Бригадалық
лабораториялық
топтық
лекция
консультация
Жеке оқу
формасы
семинар
конференция
Теңдестіру
Ұй жұмысы
үйірмелер
Экзамен
экскурсия
Репетиторлық
Озық, қосымша
бағдарламалармен
оқу
Оқытудың ұйымдастыру формасы дегенімізоқушы
мен
оқытушының
арасындағы
мақсатты
ұйымдастырылған, терең
мазмұнды, әдістемелік жабдықталған танымдық және тәрбиелік ықпал жасау және
қарым-қатынас жүйесі.
85
Оқытудың формасында, оның мазмұны, әдіс-тәсілдері бір мақсатқа негізделіп
ұйымдастырылады.
Жоспарлы оқыту формасы: сабақ, лекция, семинар, үй жұмысы, экзаменоқушыларды нақты оқу пәнін меңгертетін, іс- керлікті, дағдыны, көзқарасты
қалыптастыратын, танымдық және тәрбиелік мәні бар оқыту формалары.
Жоспардан тыс оқыту формасы: бригадалық-лабо- раториялық, консультация,
конференция, үйірме,экскурсия, озық, қосымша бағдарламалармен оқыту оқушылардың білімін тереңдетуге, ой-өрісін кеңейтуге бағытталған оқыту формасы.
Көмекші оқыту формасы: топтық және жекеше, тең- дестіру топтарымен,
репетитрлық - оқыту процесінде жеке және дифференциалды, үлгерімі төмен, қалыс
қалған оқу- шылармен және озық оқушылармен жеделді түрде арнайы бағ- дарламалар
арқылы оқыту формасы.
Оқыту формасы міндетіне орай төмендегідей болып бөлінеді.
-
-
Оқытушылық-білім берушілік - оқушыларға білімді, іскерлікті, дағдыны меңгертуге,
көзкарасын қалыптастыруға, дарын- дылығын, практикалық бейімділігін дамытуға,
өндіріске, қоғам- дық өмірге белсене араласуға жағдай туғызады.
- Тәрбиелік-рухани күш-жігерін белсендігін артады.
Ұйымдастырушылық- мұғалімнен оқытуда әдістемелік, ұйым- дастырушылық
қабілеттілікті талап етеді
Психологиялық – оқушылардың белсенділік биоритмін, еңбек етуге дағдысын
қалыптастырады.
Дамытушылық – оқытуды мазмұнды, әр-түрлі әдіс-тәсідерді пайдалану арқылы өтуі.
Интегралдық–дифференциалдық - қарым-қатынасқа, бірлесіп жұмыс жасауға
бейімдейді.
Жүйелілік-талдамалы - оқу материалдарын іріктеп, бөлшектеп оқу.
- Кешенді-бағыттаушылық- оқытуға кешенділік, бағыт береді
-
Ынталандырушылықерекшеліктеріне сай болуы.
оқушылардың
86
жас,
психологиялық
Сабақ- оқытуды ұйымдастырудың негізгі формасы.
Сабақ- топқа ұйымдасқан, класс деп аталатын тұрақты құраммен,
логикалық, ұйымдастырушылық, психологиялық бірлікте, мұғалімнің
басшылығымен жүргізілетін оқыту формасын айтамыз.
Сабақтың негізгі типтері
Сабақ ішкі құрылымына байланысты типтерге бөлінеді.
Жаңа білімдерді меңгеру сабағы- жаңа
Іскерлікті, дағдыны қалыптастыру, жетілдіру
сабағы.
Білімді, іскерлікті, дағдыны қайталау сабағы
Бақылау-тексеру сабағы /білімді, іскерлікті, дағдылы ауызша
жазбаша тексеру/
Әртүрлі дидактикалық міндеттер шешілетінаралас сабақ
Білімді жүйелеу және жалпылау сабағы
Сабақтың құрылымы
Дидактикалық компонент /мұғалімнің
сабақтың
құрылымына
алатын
алғашқы алгоритмы
Әдістемелік компонент /мұғалім мен
оқушының әрекеттену тәсілі/
1.Оқушыларды білімге, танымдық ісәрекетке бағыттау
Ауызша,
орындау,
сұрау.
2. Жаңа ұғымдарды, іс-әрекет тәсілдерін
қалыптастыру
жазбаша жаттығу-ларды
типтік есептер шығару,
Танымдық міндеттерді орындау, оқу
материалдарын түсіндіру, өздігінен
жұмыс жасау
пайдалану
87
Білімді, іскерлікті, дағдыны тексеру
түрлері
әдістері
Ағымдағы бақылау
Ауызша сұрау
Аралық бақылау
Тест
Қорытындыбақылау
Жазбаша тексеру
Инспекторлық тексеру
Практикалық тексеру
Бақылауға қойылатын талаптар
Жүйелілік
Жан-жақты /терең/
Объективті
Танымдылық
Дифференциалдық
Жаңашылдық
88
Білімді, іскерлікті, дағдыны тексеру - оқытуды жүзеге асыру
барысының қалыптасуын, өтуін және жетілуін үнемі бақылап отыратын
оқыту процесінің құрамдас бөлігі.
Тексеру төмендегідей жүйеден тұрады:
Ағымдағы
тексеру – оқыту процесінің
өтілуін үнемі
тексеріп отыру;
2. Бақылау
- білімнің, іскерліктің,
дағдының қалыптасу
деңгейін анықтайтын тексеру түрі;
3. Қорытындытексеріс
кезеңіне
дейінгі
нәтижелерге
қорытынды беру.
4. Инспекторлық – білім беру органдарының тарапынын
өтілітін тексеріс.
1.
Білімді, іскерлікті, дағдыны тексеру оқыту процесінің принциптеріне
және тексеріске койылатын талапқа сай болуы шарт. Олар:
- Тексерістің жүйелі түрде өтілуі;
- Тексеріс барысында оқыту процесінің өтілуі және білімді меңгеру
кешенді түрде анықталуы;
- Тексерте білімге, іскерлікке, дағдыға объективті түрде бағаберілуі;
- Жеке оқушыға және оқушылар ұжымының біліміне, іскерлігіне,
дағдысына үйлесімді баға берілуі;
- Тексеру білімнің, іскерліктің дағдының тиіміділігін арттыруға
бағытталуы;
- Тексерістің дифференциалды талабына, біріншіден, тексерудің
сапасын арттыратын нақты тиімді әдістерді қолдану, екіншіден,
тексеруді жетілдіру үшін әдістерді кешенді пайдалану.
- Тексеру жетілдіру, оның тиімділігін, нәтижелілігін арттыру үшін
жаңа әдіс-тәсілдерді еңгізу, қолдану.
89
Білімді, іскерлікті, дағдыны бағалау жүйесі.
Ауызша баға беру /мақтау, жазалау/
Баға кою / “бес”, “төрт”, “үш”, “екі”/
Баға объективті, адал, түсінікті, ашық болуы
Бағының ынталандырушылық роль атқаруы
Бағаның жан-жақты болуы
Білімді бағалуадағы
ескертулер
Бағаға койылатын
талаптар
Бағалау
формасы
Эмоционалдық қарым-қатынас негізінде
Сұрақ бойынша берілген
жауабын
Түсінігін,
ойлауы,
сенімін
өз
бетімен
жауабына
Іскерлікті, дағдыны
бағалаудағы
ескертулер
Мазмұны
нақтылығын,
тереңдігін
90
Білімнің
жүйелілігі,
тереңділігін
Білімнің практикада
пайдалылығын
практикада
пайдаланысын
саны, жұмысқа
тигизер әсері
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Бағалау- білім берудугі басқару құжаттардың, оқу бағдар- ламасының
талаптарына сай оқушылырдың білімді, іскерлікті, дағдыны анықтау.
Білімді, іскерлікті, дағдыны тексере отырып бағаланады. Бағалау төмендегі
формаларда көрініс береді:
1. Эмоцоналдық қарым-қатынас формасынада;
2. Ауызша баға беру /мадақтау, жазғыру/
3. Баға қою арқылы / “өте жақсы”, “жақсы”, “қанағат-танарлық”,
“қанағаттанарлықсыз”.
Баға қою арнаулы құжаттарға тіркеледі. Осы бағалар оқу-шылардың білім
деңгейінің көрсеткіші болып есептеледі. Әр кой-ылған бағаға мұғалім толығымен жауап
береді. Бағалар өзіндік критерийлерге сай болуы тиіс. Олар:
“Өте жақсы” – егер оқушылар оқылған материалдарды және әдебиеттерді терең
меңгеріп, оларды қойылған сұрақтарға дұрыс жауап бергенде, ал практикалық жұмыста –
берілген тапсырма дұ-ыс, өз уақытысында орындалғанда қойылады.
“Жақсы”- берілген материал терең меңгеріліп қосымша сұ-рақтарсыз ашылғанда,
практикалық жұмыс дұрыс және өз уақытында орындалғанда қойылады.
“Қанағаттанарлық”- егер оқушы негізгі материалды ғана мең-геріп, әдебиеттерден
жаңылысып, практикалық жұмыс барсында елеулі қателер жібергенде қойылады.
“Қанағаттанарлықсыз”- оқушы берілген тасырманы толық және дұрыс орандай
алмағанда, ал практикалық орындалмай немесе дұрыс орындалмаған жағдайда
қойылады.
Баға беруге, білімді бағалауға және іскерлік пен дағдыны бағалауға өз алдына жеке
талап қойылады /сызба-нұсқада толығымен берілген/.
Бақылау сұрақтар
1. Оқытуды ұйымдастыру формаларын талдау.
2. Сабақты ұйымдастырудың ерекшеліктері.
3. Факультатив –оқытудың кандай формасына жатады, оның ерекшеліктері.
4. Үй жұмысының міндеті, оған қойылатын талаптар.
5. Білімді, іскерлікті, дағдыны тексерудің мәні.
6. Бағаның тәрбиелік мәнін ашыңыз.
№8 дәріс БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНДЕГІ
ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҮРДІСТЕР
Жоспар
1. Білім берудегі инновациялық үрдіс жайында түсінік және оның маңызы
2. Инновациялар жіктемесі
3. Инновациялардың бағалау өлшемдері және сипаттамасы
4. Инновациялық оқу орындары
1Білім беру жүйесіндегі инновациялық үрдістің түсінігі және мәні Әлеуметтік өмірдің
барлық салысындағы түбірлі өзгерістер, ғылым мен мәдениеттегі прогресс, педагогикалық
қызмет саласындағы жаңа талаптар білім жүйесіндегі қайта құруға әкеліп соқтырды. Бұл
салаларды әрі қарай жетілдірудің бірден-бір мүмкін жолы – инновация, яғни
педагогикалық жаңалықтарды игеру мен қолдануды басқаратын үрдістер. Бұл, білім беру
мазмұнына, білім беру және тәрбиелеу әдістеріне, білім беру мекемелерін ұйымдастыру
және басқару жұмыстарына байланысты.
“Инновация” ағылшын тілінен аударғанда “но-вацияға
кіріспе” дегенді білдіреді. Бұл термин мәдени антропологияда
пайда болды. Ол бір мәдениет жетістіктерін сауда, товар
алмасу үрдістеріне пай- далану, аудару дегенді білдіреді.
“Инновация” термині
антропологиядан экономикаға, сонан-соң педагогикаға көшіп, оқыту менн тәрбие
Инновация деген не
? (Innovation)
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
жүйесіндегі, оқыту әдістмесіндегі білім біру мекемелерінің практикалық немесе ғылыми
әрекетінде туындаған түрлі өзгерістерді зерттеді.
50-ші жылдардың аяғында Германияда, АҚШ-та және тағы басқа елдерде
педагогикалық жаңалықтарды оқу және қорыту орталығы пайда болып, білім беру
саласының жаңалықтарына байланысты арнайы басылымдар шыға бастады. (мысалы,
“information at innovation en education Educatioal innovation in the United States” және
басқалар).
Біздің елімізде де дәл осындай үрдістер жүріп жатты. Алайда олар басқаша аталды.
Әңгіме педагогикалық тәжірибенің таратылуы туралы, білім қызмет-керлерінің оны
пайдалануға дайындығы туралы және ұсынылған жаңалықтар-дың жаңалығы, оларды
бағалау тәсілдері туралы болды.
Әдетте инновация дәстүрлі мәселелерді жаңаша шешу нәтижесінде, факті-лерді
ұғыну және жиналу үрдісінің ұзақтығы нәтижесінде пайда болды. Қазіргі кездегі
инновацияның көбі тарихи тәжірибемен тығыз байланысты және оның өткен уақытта
белгісі-ұқсасы бар. Бұл инновациялық үрдістің белгілі бір тұжырымдарға сәйкес келетін
және белгілі бір жағдайларға өзекті және бейімделген, белгілі бір мақсатқа бағытталған
және қазіргі заманғы идея-ның құрылу, орнығу, қолдану және жойылу үрдісі екенін
түсінуге мүмкіндік береді. Ол жаңалықтар кіретін жүйенің сапалы жақсаруына
бағытталған, оған қатысушыларды ынталандырады және олардың көзқарастарын
жаңалықтар тұрғысынан өзгертеді.
Инновациялық білім беру үрдісінің негізінде педагогиканың екі басты мәселесі жатыр:
- педагогикалық тәжірибені зерттеу мәселесі;
- психология мен педагогика ғылымының жетістіктерін тәжірибеге жеткізумәселесі.
Білім берудегі инновациялық үрдісітің нәтижесі теориялық және тәжіри-белік
жағынан жаңалықтарды қолдану болып табылады. Білім беру жүйесінде инновация білім
беру мақсатына жаңалықтар еңгізу, жаңа мазмұнды жаңа тәсілдер мен тәжірибелер және
білім беру формаларын қайта жасауды, жаңа педагогикалық жүйені еңгізу және
таратуды, мектепті басқарудың жаңа техно-логияларын жасау және дамытуды, және
мектеп жаңа білім беру бағытын ұстанғанда, оның мақсаты, мазмұны, әдісі жаңа
талаптарға сай болуын жобалайды.
Олардың дамуын екі факторға бөліп қарастырамыз:
- обьективті факторлар – инновациялық әрекеттің қарқынды дамуына жағдай жасау
және оның нәтижелерін қабылдауды қамтамасыз ету.
- субьективті факторларлар – инновациялық үрдіс субьектісімен тығыз байланысты.
Инновациялық үрдіс субьектілеріне ғалым-педагогтар, мұғалімдер және білім беру
саласында инновацияға бағытталған әрекеттің басқа да қыз-меткерлері жатады.
“Инновациялық әрекет” түсінігінің мазмұны қандай?
Педагогикалық әрекеттің инновациялық бағыттылығы
Әдетте бұл түсінік инновациялық үрдіс әрекет
субьектілерінің – зерттеу-шілердің, жазылымдарды
даярлаушы-лардың, техниканы басқарушы мамандардың, инновацияның таралуына және құрылуына
қолайлы
жағдай жасайтын мамандардың әрекет жиынтығын білдіреді. Инновациялық үрдістегі
ұжымдық әрекет туралы сөз болғандықтан, бұндай анықтама дәлме-дәл келеді. Біз жеке
субьект деңгейіне келсек – онда инновациялық үрдістің жеке алынған субьек-тісінің
әрекетін қарастырамыз. Бұл жағдайда инновациялық әрекеттің объектісі бұдан бұрын
қалыптасқан және осы уақытта оның тәсілдері, құралдары адамдардың осы
қауымдастығы үшін біркелкілік репродуктивті сипатқа ие әрекеттің басқа түрлері болып
табылады.
Педагогикалық әрекеттің инновациялық бағыттарын не дамытады?
Бұл сұраққа жауап ретінде ең бірінші болып, әрине, қоғамда пайда болатын және
Конституция мен “Білім туралы” заңда жарияланған жаңа білім саясатындағы, білім
жүйесіндегі әлеуметтік- экономикалық жаңартулардың пайда болулары әсер етеді. Бұл
Педагогикалық әрекеттің
инновациялық бағытының
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
саясаттың түпкі мағынасы білім беру мазмұнын гуманитарландыруға, оқу пәндері
құрамының, көлемінің өзгеруіне, жаңа оқу сабақтарын еңгізуге, мұғалімдердің
педагогикалық жаңалықтарды қабылдауына қатынасын өзгертуінде. Мектеп
тәжірибесінде мынандай мектепті жаңарту жолдары бар:
- жеке тәжірибесінің дамуы;
- басқалар жасаған тәжірибені алу;
- ғылыми жазылымдарды меңгеру;
- қателер мен сынақтар әдісі;
- эксперимент.
Инновациялық әрекет кезендері. Инновация идеяның пайда болу кезінен бастап
тәжірибеге еңгенге дейін бірнеше кезендерден өтеді: білім беру және тәрбиелеу
міндеттерін шешу туралы негізделген ұсыныс, әлгі әдістеменің кең қолданылуы, толық
игерілуі. Бұл жерде үрдіс аяқталмайды. Инновацияның жасалуы және дамуы мәселелерді
шешуге керек жаңа қағидаларға жеткенше жүргізіледі.
Осындай ыңғай ұсынылған идеялар мен ұсыныстардың дамуын сақтауға, тәжірибелік
әсерін талдауға, жаңалықтар еңгізу көлімін сақтауға жағдай жасайды. Жұмыстың жаңа
формаларын игеру үшін белгілі бір уақыт, соған сәйкес жабдықтау, мұғалімдерді
дайындау, жаңаша жағдайларда ұжымдардың жұмысқа дайындаулары қажет.
Әртүрлі жағдайларда жаңалықтарды қолдану сипаты мұғалімдердің мамандық
деңгейіне, мектеп оқушыларының қабылдау дәрежесіне, өмір сүру салтына байланысты.
Психологиялық және педагогикалық мақсаттың біре-гейлігі идеялардыіске асыру үшін
әртүрлі әдістер мен қосымша зерттеулерді талап етеді. Осы жаңалықтарды нақта ортада
қолдану қажет, ұжымдық құрылымның белгілібір енжарлығына төтеп беру керек.
Әсіресе, адамдар арасындағы қатынастарға қатысты инновацияны іске асыру қиын.
Қарсылық білдіреріледі, болатын өзгерістерді барынша азайтуға ұмтылыс байқалады.
Әсіресе, ғылымды және білім беруді басқарудың қалыптасқан жүйесіне жаңалық енгізу
оңай шаруа емес. Оқу – тәрбие үрдісінің кейбір жақтарын жетілдіргісі, ескі әдістер мен
тәсілдерді айырбастағысы келетіндерге баршама табыстарға жету мүмкіндіктері бар.
Айтып кететін бір жайт инновация мұғалімдер мамандағы деңгейіне тәуелсіз
болғанда, жағымды нәтиже бермеген. Үнемі оң нәтижелер беретін тексерілгентәжірибені
тез арада жаңаға айырбастай салмай, сақтау керек.
Инновациялардың классификациясы ( жіктелуі)
Қолдану ерекшелігі мен орнына байланысты жаңалық еңгізудің бірнеше түрлері
ажыратылады.
1.Технологиялық инновациялар
2.Әдістемелік инновациялар
3.Ұйымдастырушылық
инновациялар 4.Басқарушылық
жаңартулар еңгізу
5. Экономикалық инновациялар
6. Әлеуметтік жаңалықтар еңгізу
7. Құқықтық инновациялар
Технологиялық инновациялар. Технологиялық инновациялар – өнімдерді, өндірістің
жаңа технологиялардын дайындаудың жаңа тәсілі. Олар өндірістің дамуына және
саланың технологиялық қолайлы қайта жабдықталуына негіз салады. Бұл жаңалықтар
білім беру саласында оқытуда қолданылатын әртүрлі технологиялық құралдар мен
жабдықтарға байланысты. Дидактикалық тұрғы-дан алғанда, ақпараттық ортаға енужәне
бағдарламалық қамтамасыздандыру жаңа мүмкіншіліктерге жол ашты. Компьютерлік
технологиялар өзінің жедел-дігінің арқасында және кең зерде қорының арқасында білім
берудің жаңа құралдары
болып табылады. Олар жеке тұлғаға, білім беру ортасына әртүрлі варианттарды іске
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
асыруға мүмкіншілік береді.
Әдістемелік инновациялар. Әдістемелік инновациялар – бұл, сабақ беру мен білім
алу, тәрбиелеу және оқыту әдістемесі, оқыту және оқу тәрбиелеу үрдісін ұйымдастыру
саласындағы инновациялар. Олар білім беру саласында ең көп таралған, жаратылыстану
ғылымилық және гуманитарлық пәндерді оқытуды, – мектепке дейінгі тәрбиеден бастап,
жоғары білімге дейін оқыту үрдісін мамандарды дайындауды қамтиды.
Тәжірибеде әдістемелік инновация ұжымдық жаңартулармен тығыз байланысты.
Олар жоспарланған мақсат анықталған кезде, бірақ құралдар мен әдістерін іске асыруына
қосымша зерттеулер талап етілгенде, білім беру жағдайларында кездеседі.
Инновацияның бұл типі жеке әдістемелерде басым, ал дидактика мен тәрбие
теориясында сирек кезігеді, педагогика тарихына арналған еңбектерде кездеспейді.
Ұйымдастырушылық инновациялар
Олар еңбекті ұйымдастырудың жаңа формалары мен әдістерін орнықты-руға
қатынасы бар. Жекеше айтқанда, әртүрлі топтарды жинақтау мәселелері, топтарда,
мектептен және мектеп тыс үйымдарда жұмыс жасау әдісі.
Мысалы, 2001 жылы жалпы білім беру мекемелерінде, былайша айтқанда жалпы
білім беретін және арнайы мекемелерде құру “көзді сақтау тобын” шешімі қабылданды.
Топ он екі адамнан тұрды. Ал күрделі кемістігі бар балалар үшін бес адамнан сынып
құрды. Басқа мысал. Білім толықтыру топтарын Ресей Федерациясының білім туралы
заңына сәйкес жалпыға білім беретін мекемелерде құрылады. Білім толықтыру
мекемесінің – білім алуда қиыншы-лықтарға тап болған балаларға арналған.
Компенсациялаушы оқыту тобына балаларды таңдаудың негізгі көрсеткіші ретінде
жалпыға білім беретін мекемелерде, білім алуға дайындық деңгейі, ол психологиялық,
психо- физиологиялық жағынан да төмеңгі деңгейде болуы орын алды.
Олар өндірісті, ұйымды басқару әдістерін, құрылымын
қарастырады және жеделдету, жеңілдету, қойылған мәселелерді
шешуге, жақсарту мақсатымен басқару жүйесінің элементтерін
ауыстыруға негізделген. Бас-қарушылық жаңартулар еңгізудің
мысалы ретінде федералды,
аймақтық деңгейлерде білім жүйесін басқаруды игерген жұмыста көре аламыз.
Басқарушылық
жаңартулар
Экономикалық инновациялар қаржы, төлем, бухгал-терлік салада
жағымды өзгерістерді қамтиды. Сонымен қатар ол еңбек төлемін
жоспарлау, ынталандыру білім беру әреке-тінде нәтижелерді бағалауды
қамтиды, олардың тікелей педагоги-камен байланысы жоқ. Бірақ
олардың ықпалы бүкіл білім
беру жүйесіне әсер етеді. Сонымен Ресей Федерациясының үкіметінің 2001 жылдың
шілдесінің 5 жұлды-зындағы №505 жарлығына сәйкес мектепке дейінгі және жалпы
білім беру саласында ақылы білім беру қызметі ережелері айтылған. Ақылы білім беру
қызметіне қосымша білім беру бағдарламасы бойынша оқыту, арнайы курс бойынша білім
беру, дайындау, сабақтарды терең оқыту, репетиторлық жатады.
Ол адам факторының кадрлық саясатын жетілдіру жүйесін
ендірудің
белсенді формасында білінеді. Сонымен қатар маман
Әлеуметтік
дайындау жүйесі қызметкер-лері мамандығын көтеру, жұмысқа
жаңалықтар
қайта қабылданған тұлғалардың әлеуметтік, кәсіптік бейімделу
жүйесін,
марапаттау жүйесін, яғни еңбек нәтижесін бағалауды қарастырады. Ол сонымен қатар
жұмысшылар өмірінің әлеуметтік – тұрмыстық жағдайын жақсарту, еңбек гигиенасында,
қауіпсіздік жағдайын жақсарту сипатында болады. Бұл білім беру деңгейінің көтерілуіне,
кәсіби дайындығын, қоғам өмірінде жағымсыз әсерлерді шектеуге,құқық бұзушылықты
болдырмауға, ой және дене еңбегін тиімді етуге бағытталған.
Экономикалы
қ
Құқықтық
инновациялар
Бұл білім беру мекемелеріндегі анықтаушы және реттеуші жаңа
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
және өзгертілген нормативтік құқықтық актілер мен заңдар.
Соңғы жылдары мектеп оқушыларының аттестациясына
қатысты федералдық және аймақтық білім беру
стандартына, басқарушы мамандар
дайындығына байланысты көптеген заңдар шықты.
Инновациялардың әртүрлі топтарының тиімділігі қоғам
сұраныстарын
қанағаттандырумен және өскелең ұрпақты тәрбиелеу саласында міндеттерді шешуімен
анықталады.
Инновацияны бағалаудың сипттамалары мен өлшемдері
Инновацияның тәжірибеге және ғылымға қосатын үлесінің сипатын тео-риялық және
тәжірибелік деп айыруға болады.
Теориялық
инновациял
Теориялық инновацияларға тұжырымдамаларды, бол-жамдарды
ыңғайларды, әдістерді, заңдылықтарды, бағыт-тарды, жіктеулерді,
білім мен тәрбиедегі зерттеу нәтижесінде алынған ұстанымдарды
жатқызады.
Жаңа әдістер, ережелер, бағдарламалар, дидактика саласындағы
Тәжірибелік
ұсыныстар, тәрбиелеу теориясы, мектеп тану, білім берудің
техникалық құралдары, приборлар мен нұсқалар, табиғиобъектілер,
инновацияла
практикалық инновация-ларға жатады.
Білім беру және тәрбиелеу саласында жаңалықтар еңгізуден жаңа білімді ажырата
білу керек. Бір жағдайда жаңа идея, жаңа білімнің құрылуы іске асса, екіншісінде оны
қолдану үрдісі іске асады.
Инновациялар уақыттық және сапалық параметрлеріне қарай ажыраты-лады.
Инновацияның мәні оның пайда болу уақытына байланысты емес деген тұжырымдар да
бар. Идеяның басты мағынасы – олардың қоғамдық даму тенденциясына қаншалықты
сәйкес келетіндігін анықтау, оқушының және педагог еңбегінің нәтижесінде білімнің
жоғары сапалығын қамтамасыз ету. Бұл көзқарастар негізінде бұрынғы прогрессивті
идеяларды және оларға негізделген тәжірибені ескірген деп санауға болмайды.
Шынымен де, оқымысты педагогтардың өткен жылдардағы айтқан идеялары өз
мағынасын әлі сақтап отыр. Олардың ғылым мен тәжірибеге зор әсеріне ешкім де
күмәнданбайды. Алайда, он жыл бұрын құрылған иннова-цияларды жаңа деп есептеуге
болмайды.
Жаңалықтар еңгізу уақытқа тәуелсіз бағалануы қажет. Бұл көзқарас бойынша, белгілі
жағдайды іске асырған педагогтарды жаңашылдар деп есептеген жөн. Ғылымижұмыста
іс басқа. Бұндай басымдылыққа ғылымда жаңа білімді алғаш кім алса, сол мәселеге
қоғамның назарын аударса, сол ие болады.
Белгілі бір дәрежеде техникаға тән түсініктер оқыту немесе тәрбиелеу әдістемесіндегі
жаңалықтарды сипаттауға қолданылуы мүмкін.
Идея әр оқу ұйымдарында белгілі болып, әр аймаққа таралып өз әсерін бергенде, бірақ
арнайы жаңа жағдайларда қаралмайтын болады. Әңгіме әр аймақтағы әдебиет, тарих,
биология және тағы басқа пәндерде жоғары және кіші сыныптар оқушыларының еңбек,
моральдық, экологиялық, саяси-идея-лық тәрбиесі жөнінде болып отыр.
Білім беру саласында жаңалықтар еңгізуді бағалау үшін сапалы бағалап, талдау керек.
Ол алынған білімнің белгілі білім қатарындағы орнын және сабақтастығын көрсетеді.
Бұл деңгейде инновация білім алу және тәрбиеге байла-нысты жеке
Нақтылау
теориялық немесе тәжірибелік қағидаларды нақ-тылайды. Педагогика
деңгейі
ғылымында бұл деңгейді жаңашылдық-тың модификациялық типі деп
айтады (М.М.Поташник). Оның мазмұнына ұқсас нәрсені тиімді ету, түр
өзгерту
(бағдарлама, әдістеме, құрамы) жатады. Өзгертуде белгілі әдістемені жаңа пәнді
оқытуға көшіру деп те түсінеді. Оған мысал, П.М. Эрдниевтің математикалық материал
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
негізінде жасаған дидиктикалық бірліктерді ірілендіру әдісін тарих және басқа да оқу
пәндеріне көшіру мысал бола алады.
Инновация білім алуда және тәрбиеде белгілі теориялық және
тәжірибелік жағдайды кеңейтеді. Бұрын әйгілі болмаған білімнің жаңа
қырларын ашады. Оны толық өзгертпей, жаңа толықтырулар енгізеді.
Оған мысал ретінде Мәскеу қаласының №109 орта мектебінің бастауыш
сыныптар мұғалімі Е.Н.
Потапованың алты-жеті жасар балаларға жазу үйрету әдістемесін құру тәжірибесін
келтіруге болады ( Қараңыз; Е.Н. Потапова . Радость познания. М., 1990).
Ол бұрын теорияда болмаған білім беру және тәрбие саласында
Қайта
жаңа идеямен, ыңғаймен сипатталады. Көзқа-растар нүктесі ауысып,
тиімді ыңғай ұсынылады. Дидак-тикада бұған оқытуды тұтас
құрылу
қарастыру тәсілі жатады.
И.П.Волков М.П. Г.И.Гончарова. И.П. Иванов, Е.А. Ямбург және тағы басқа әйгілі
педагогтардың жаңашылдық және зерттеу тәжірибесінде Ресей мектептерінің
жаңартылған үлгілерін көрсетті. Олардың педагогикалық жаңа-лықтары, нәтижелері
бүкіл бүкіл ел мұғалімінің игілігін айналды.
Ғылым мен практика ұсынған жаңа әдістер оқу-тәрбие үрдісінің жоғары деңгейін
және оқушылардың одан әрі дамуын қамтамасыз етуі керек. Бұл тұрғыдан барлық
инновация өзі-өзі ақтамайды, дегенмен кейбір кезеңдерде дұрыс нәтижелерге қол
жеткізуі мүмкін. Педагогикалық инновациялардың прогресшілдік өлшемдері әртүрлі
нәтижелерде көрінуі мүмкін. Мысалы, белгілі бір мәселені толық немесе жартылай
шешетін әдістемелердің жаңа баламалары жасалынады. Жаңа тұжырымдамалар,
идеялар, жіктеулер, тәрбие мен оқыту саласындағы түрлі құбылыстар мен фактілерді
түсіндіреді. Болашақ тәрбие жүйелерін жасауға мүмкіндік беретін болжамдар жасау және
нақты-лаудың болашағы зор. Жаңа идеялар мен технологиялар келешек ізденістердің
жолдары мен бағыттарын ашады. Тиімді ұсыныстар даярлайды, өзекті зерттеу жобалары
мен бағдарламаларын жасауға мүмкіндік береді.Ұсынылған жаңа- лықтар теориялық
немесе эмпирикалық деңгейде негізделуі керек. Негізделу өлшемлеріне жататындар:
- күтілген нәтижелерге жету үшін мұғалімдер мен оқушылардың күшін
оңтайлы жұмсау;
- мұғалімдер әрекетіндегі нәтижелердің тұрақтылығын көрсететін
нәтижелілік;
- жаппай тәжірибеде инновацияларды шығармашылықпен пайдалану
мүмкіндігі.
Толықтыру
деңгейі
Аталған өлшемдер педагогоикалық жаңалықтарды, білім беру үрдісіндегі ғылыми
және практикалық ашылымдарды ажыратуға жағдай жасайды. Олар, бұл өлшемдер –
педагогикалық шығармашылықтың негізін салады.
Өзін-өзі бақылау сұрақтары мен тапсырмалары
1. Білім берудегі инновациялық үрдістер дегеніміз не? Және олардың қандай
ерекшеліктері бар?
2. Педагогикалық инновацицяларды мектеп практикасына ендіру өлшемдеріне
сипаттама беріңіз.
3. Білім беруде жаңалықтарды енгізудің тиімділігінің шарттары мен өлшемдерін
сипаттаңыз.
4. Білім берудегі инновацияның шығу көздерін атаңыз, оның (3-4-уіне) кейбіріне
сипаттама беріңіз.
5. Инновациялық
білім
беру
мекемелерінің
өзіңізге
белгілі
беруін
сипаттаңыз.(әлеуметтік педагогикалық кешен, гимназия, лицей және т.б.)
6. Дәстүрлі және инновациялық оқытуды мына өлшемдер арқылы салыстырыңыз:
білім алушылардың мәндік бағыты, оқу –танымдық әрекетті ұйымдастырудың сипаты
бақылау және бағалау, және т.б.
7. Оқушылар мен мұғалімдер жүктемесінің көбеюі арқылы жоғарғы нәтижеге жеткен
оқу орны инновациялық бола ала ма?
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
6.
7.
8.
9.
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
№ 9 дәріс. Білім беру мазмұны.
Жоспар
Білім беру мазмұны және оның мәні мен құрылымы.
Білім мазмұнын қалыптастыру принциптері.
Білім берудің жалпы түрлері, іріктеу критерий.
Білім беру жүйесі, оның принциптері
№1 сызба
Білім беру мазмұны және оның мәні.
Білім беру мазмұны деп- жеке адамның, қоғамның, мемелекеттің
мүддесіне орай мақсатты түрде білім беру, тәрбиелеу, соның нәтижесінде
жеке азаматтың нақтылы білім деңгейін анықтау.
Білім мазмұнының мәнін анықтау бағыттары
Білімге бағыттылығы
Білім
мазмұнына
оқу-тәрбие
процесі нәтижесінде қол жеткізген
білімнің, іскерлік-тің, дағдының,
көзқарас пен сенімнің, сонымен
қатар танымдық қабілеттердің,
практикалық дайындықтың жүйесі
ретінде қарау.
Жеке адамға бағыттылығы
Білімге адамның құндылық қасиеті
ретінде қарау, жеке адамға білім
мазмұнын руха-ни, мәдени, өмір
талабына сай таңдауға, даму
үстіндегі жеке адамға гумандық
бағытта қарау, оның жеке бас
қабі-летін
мәдени
білім
кеңістігінде
жүзеге
асыруға
мүмкіншілік береді
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Білім беру мазмұнының құрылымы.
Білім
Біліімнің түрлері окушыларды қоршаған орта туралы жалпы
ұғымдармен
қаруландырады,
оны
іс-әрекетте
пайдалануға
бағыттайды
Іс-әрекет жүзеге асыру
тәжірибесі.
Шығармашылық ісәрекет тәжірибесі.
Мәдениетті орнату, сақтау
тұрғысынан
репродуктивті
қарым-қатынас
жасауды
қамтамасыз
ету
құралы
ретінде іскерлік пен дағдыны
қалыптастыру
Мәдениетті мақсаты түрде
әрі-қарай
дамыту.
Шығармашылық
мазмұның тиімді пайдалану,
меңгерілген
білімді,
іскерлікті, дағдыны жаңа
жағдайларда
пайдалана
білу.
Өз -өзіне, іс-әрекетіне, қоршаған ортаға
эмоционалды құнды қарым-қатынас жасау
тәжірибесі.
Мақсатты түрде қоршаған ортаға, оның әр-түрлі
мен
нақты
қоғам
қырларына,
нормалары
құбылыстарға,
объектілеріне
(заттарға,
принциптерге, әрекеттерге) құнды қарым-қатынастарды
реттеу.
10
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
№2 сызба
Білім мазмұнын қалыптастыру принциптері.
Гуманистік
Ғылымилылық
Бірізділілік
Тарихилылық
Өмірмен
байланыстылық
Түсініктілік
Жас ерекшеліктеріне,
мүмкіншіліктеріне сай
Жүйелілік
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Гуманистік принцип- адамның дамуындағы еркінділігіне, жалпы
адамилығына, денсаулығына басты мән беруді қамтамасыз етеді.
Ғылымилылық- мектептегі оқытылатын білімнің соңғы ғылыми,
әлеуметтік және мәдени жетістіктерге сай болуында көрініс береді.
Бірізділілік- жаңа білім мазмұнын жоспарлаудағы, оның алғашқы
білімнен тууын және оған сүйенуін жүзеге асыру.
Тарихилылық- мектепте оқылатын курстардың даму тарихын,
адамзат тәжірибесін, ғылыми мәселенің дамуын көрнекті қайраткерлер
өмірімен байланыстыра отырып беруді сақтау.
Өмірмен байланыстылық – оқылған және қалыптасқан біліммен
іскерліктің өмірге қажеттілігін тексеруде көрініс береді.
Түсініктілік – оқу жоспары мен оқу бағдарламалардың құрылымымен,
оқулықтардағы ғылыми білімнің баяндалуының тәсілімен, сонымен қатар
ғылыми түсініктер мен ұғымдардың енгізілу ретінің тиімділігінмен
анықталады.
Оқушылардың жас ерекшеліктеріне және дайындығына сай болуоқылатын білімнің, қалыптастыратын іскерлікпен, дағдының оқушылардың
жас ерекшеліктеріне, дайындығына сай болуын қамтамасыз етеді.
Жүйелілік- оқылатын білімнің, қалыптастыратын іскерлікпен,
дағдының бір жүйеде, оқу жоспарына, бағдарламаларына, әлеуметтік
қоғамның, ғылыми техниканың даму деңгейіне сай болуын талап етеді.
Білім берудің жалпы түрлері
Политехникалық
Білім берудің жалпы
түрлері
Кәсіптік
Арнайы
жоғары
11
Арнайы
орта
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Білімді іріктеу критерий.
Білімнің тұтастылығы
Жас ерекшеліктерін
ескеру
Уақыт мөлшеріне сай
болуы
Халықаралық
тәжірибеге сай болуы
Оқу-әдістемелік, материалдық базаға сай болуы
Ғылыми-практикалық
мәнділігі
Білім жүйесінде білім берудің негізгі түрлеріне:
1. Политехникалық; 2. Кәсіптік; 3. Арнайы болып бөлінеді.
Политехникалық білім- көп техникал білм деген ұғымды білдіреді, яғни
ғылымдар жүйесінен білім беру /физика, химия, астрономия/. Политехникалық білім
негізгі мектепте жүзеге асады.
Кәсіптік білім- мамандыққа бағыттау мақсатымен берілетін, кәсіби білім жүйесін
айтамыз. Кәсіптік білім жалпы орта мектептерде беріледі.
Арнайы білім: орта және жоғары болып бөлінеді. Орта білім- арнайы орта білім
мамандарды дайындау мақсатында колледждерде ,техникумдарда беріледі.
Жоғары білім- жоғары білімді маман дайындау мақсатында жоғары оқу
орындарында дайындалады /институт, университет, академия/.
Білімді іріктеу критериі арнайы жалпы дидактикалық жүйеде өтеді.
Олар:
1. Білімнің тұтастылығы- білім мазмұнының жалпы білім беру тұрғысынан
барлық ғылым саласының проблемаларын және әдістерін қамтуды, оқушыларға
шығармашылық, өз бетімен ойлау, демократиялық сананы қалыптастыруды көздейді.
2. Жас ерекшеліктерін ескеру – білім беру мазмұнының күрделілігі
оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай болуы.
3. Уақыт мөлшеріне сай болуы- білім мазмұнының берілген уақыт мөлшерінен
аспауы.
4. Халықаралық тәжірибеге сай болуы - білім маз-мұнының құрылымының
халықаралық тәжірибеге сай болуы.
5. Оқу-әдістемелік, материалдық базаға сай болуы – білім мазмұнының оқыту
мекемелерінің оқу-әдістемелік-материалдық базасына сай болуы.
6. Ғылыми-практикалық мәнділігі – білім мазмұнының, жеке оқу пәндерінің
және оқу пәндерінің жүйесінің жоғары ғылыми- практикалық мәнде болуы. Оқу
пәндеріне жалпы білім беру тұрғысынан қажетті жалпығылыми білім туралы білімді
қамту: анықтама, ғылыми фактілер, теория, концепция, процесс.
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Білім беру жүйесі.
Мектепке
білім
дейінгі
Жалпы білім
Қосымша білім
Жоғары кәсіптік білім
Жоғары оқу орынынан
кейінгі
Орта кәсіптік білім
Білім беру мекемелері.
оқу
Техникум
Колледж
Мектеп
Бала бақша
Жоғары
орыны
Лицей
Мектепке дейінгі білім - мектепке дейінгі мекемелерде немесе ата-аналар тұрғысынан
берілетін білім.
Жалпы білім- үш денгейді қамтитын білім беру бағдарламасына сәйкес келетін жалпы
бастауыш, негізгі жалпы, орта (толық) жалпы білімдердің жүйесі.
Қосымша білім – музыкалық, көркем т. б. мектептерде немесе білім беру стандартынан
тыс бағдарламалармен берілетін білім.
Орта кәсіптік білім- негізгі жалпы, орта немесе бастапқы кәсіби білім негізінде
берілетін арнайы орта білім беру немесе жоғары білім беру мекелерінің бастапқы
сатысында орта білімді мамандарды дайындаудағы білімді, іскерлікті, дағдыларды
меңгеретін білім жүйесі. Жоғары кәсіби білім- жеке адамның сұранысына сай толық
орта, жалпы немесе орта кәсіптік білім негізінде, бір саладағы жоғары білімді
мамандарды жоғары оқу орындарындағы дайындығын жүзеге асыратын білім.
Білім беру мазмұны мына принциптер арқылы жүзеге асады:
1. Автономиялық принцип- білім беру саласындағы саясатта-рының негізгі принципі,
яғни білім беру мекемелерінін өз тарапынан оқу жоспарларын жасауға және бекітуге,
аттестациялардың өтілу мерзімін, ретін, оқушыларды бағалау жүйесін анықтаудағы
құқын белгілейді.
2. Икемділік принципі- білім беру саласындағы саясаттарының негізгі принциптердің
бірі, білім жүйесінің оқушылардың дайын-дау деңгейіне , ерекшеліктеріне икемдеу.
3.
Демократиялық принцип - - білім беру саласындағы саясаттардың негізгі принципі,
білім беру саласындағы қоғамдық-мемелкеттік жүйені сақтау, яғни жеке адаммен,
қоғаммен, мемелекетпен тең құқықты партнер болуы.
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
4. Мәдени және білім беру кеңістігінің бірлік принципі-білім беру саласының дамуын
ұлттық, аймақтық, муниципалдық бағдарламалардың, жергілікті жерлердің саясиэкономикалық, мәдени дамуының, сонымен қатар жергілікті жерлердің білім жүйесінің
ерекшеліктерінің байланысын қамтамасыз ететін білім беру саласындағы саясаттардың
негізгі принциптерінің бірі.
5.
6.
7.
8.
ІІІ МодульТәрбие теориясы және әдістемесі
№ 10
Тәрбие процесі
Жоспар
Тәрбие-қоғамдық құбылыс.
Тәрбие процесінің мәні.
Тәрбиенің мақсаты.
Тәрбиенің психологиялық ерекшеліктері.
Өндірістік күш
Экономикалық базис
Тәрбие
Тіл және мәдениет
Қоғамдық сананың түрі.
Саясат
Құқық
Мораль және
адамгершілік
Тәрбие
және
қоғамдық сана
Өнер
Ғылым
Дін
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде- өсіп келе жатқан жас ұрпақты қоғамдық,
тұрмыстық, қоғамдық- өндірістік іс-әрекетке және адамдармен қарым-қатынас жасауға
дайындайтын күрделі қарама-қайшылықта өтетінәлеуметтік тарихи процесс.
Тәрбие және өндірістік күш ретінде-тәрбиенің басқа қоғам-дық құбылыстарда
көрініс беруі, қоғамның іргелі әлеуметтік сұ-ранысы- өндірістік күштерді дайындығы
тәрбиенің қоғамдық құбылыс ретінде туындауына, міндеттер атқаруына, және дамуына
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
негіз болуы.
Тәрбие және экономикалық базис. Тәрбиенің ерекшеліктерінің, бағыттарының,
мазмұндарының, формаларының, әдістерінің өндірістік
күштің дамуына байланыстылығы. Педагогиканың басты мақсаттарының бірі жеке
адамды табиғи жаратылыс фондысына қоғамның және өндірістің талабына сай жанжақты тәрбиелеу.
Тәрбие және тіл, мәдениет – тіл және мәдениет педа-гогикалық процестің құралы
ретінде, жеке адамның талабына сай адамзаттық тәжірибеге иеленуін, тәрбиелілік
өлшемін, адамдар арасындағы қарым- қатынастарды қамтамасыз етеді.
Тәрбие және қоғамдық сананың формасы. Қоғамдық сана-ның формасы
тәрбиенің рухани ошақ ортасы ретінде көрініс беруі.
Саясат – тәрбиені қоғамдық, жас ұрпақтың санасына қалып- тасыуның бір құбыры
ретінде пайдаланады.
Мораль және адамгершілік- адамның бірінші күнінен бас-тап тәрбиенің мазмұны
болып табылады. Тәрбие баланы қоғам-дағы моральдық өлшемдерді меңгеруде
басшылық жасайды.
Құқық – баланың санасына адамгершілік өлшемдерді сақ-тауды, құқық
бұзушылыққа бармауды игертеді. Адамгершілік мінез-құлық құқық өлшемдеріне
талабына сай деп есептеледі, ал адамгершілікке жат мінез- құлық құқық бұзушылыққа
әкеледі.
Ғылым- кез-келген арнайы білім алу үшін ретті түрде объек-тивтік- нанымды,
тәжірибеде тексерілген білім мен дағдының негізгі және қажетті қоғамдық-өндірістік
өмірге тиек болу.
Өнер – адамның эстетикалық, көркем танымын шығарма-шылығын
қалыптастырады.
Дін. Дінді- тәрбиенің құралы ретінде пайдалану.
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие процесінің мәні
Тәрбие - қоғамдық құбылыс
Тәрбиенің қоғамның қажеттілігінен
туындауы
Тәрбиенің үздіксіздігі
Тәрбиенің тарихи сипаттылығы
Тәрбиенің көпфакторлылығы
Тәрбие нәтижесінің әр алуандылығы,
алыстылығы
Екіжақтылығы
Кешенділігі
Тәрбие қоғамдық құбылыс ретінде- өсіп келе жатқан жас ұрпақты қоғамдық,
тұрмыстық, қоғамдық- өндірістік іс-әрекетке және адамдармен қарым-қатынас жасауға
дайындайтын күрделі қарама-қайшылықта өтетін әлеуметтік тарихи процесс.
Тәрбиенің қоғамның қажеттілігінен туындауы. Тәрбие адамды қоғамға
икемдеуден, аға ұрпақтың орынын басу қажеттілігінен туындады. Кіші ұрпақ аға
ұрпақтың орынын баса отырып өздерінің және аға ұрпақтың өмірлерінің талабынажауап
береді.
Тәрбиенің үздіксіздігі– тәрбиенің қоғамның пайда болуынан бастап, қоғамның
дамуымен дамып, жетіліп, қоғаммен бірге жетуінен көрініс алады. Тәрбиенің қажеттілігі,
оның ұрпақтар, қоғам арасындағы үйлесімділікті сақтау, қоғамға өндірістік күшті
дайындау және жеке адамды дамытуымен ерекшеленді.
Тәрбие қоғамның тарихи дамуына байланысты мақсат, міндеттер атқаруы, өзіндік
ерекшеліктермен, мазмұнымен, формасымен көрініс беруі тарихи сипатының дәлелі
бола алмақ.
Тәрбиенің көпфакторлылығы. Жас ұрпақты тәрбиелеу әлеуметтік ортаның тәжірибесін меңгеру,
іс-әрекетке араласу, қарым-қатынас жасау арқылы жүзеге асуы. Тәрбие процесінде биологиялық
фактордың әсер етуі, сонымен қатар тәрбиеші мен тәрбиленушінің ықпалдасу арқылы өтетін
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
процесс болғандықтан көпфакторлы және екіжақты сипаты айқындалады.
Тәрбие процесі кешенділік ситапы – жеке адамды тәрбиелеуге жан- жақты қойылған
талапқа жауап беру үшін тәрбиені кешенді, барлық бағытта жүргізу шарт.
Тәрбие мақсаты
ТӘРБИЕ
№2
сы
Шеңберлі
мағынада
Тар мағынада
Кең мағынада
Тәрбие- әлеуметтік қоғамның, педагогиканың талабына сай адамның бойына жоғары
саяси-азаматтық, моральдық- адамгершілік, психологиялық және дене бітім сапаларын
қалыптастыруға бағытталған мақсатты процесс.
Тәрбие шеңберлі мағынада- нақты тәрбие міндетін шешуде көрініс береді.
Тәрбие тар мағынада – мақсатты түрде жеке адамның әлеуметтік құнды сапалық
қасиеттерінің жүйесін, көқарастары мен сенімдерін қалыптастыруға бағытталған
тәрбиелік әрекет
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбиенің мақсаты
Жеке адамның өзі-өзіне
және қоршаған ортаға
қарым-қатынасын
қалыптастыру
Жеке адамды
мәдениетке баулу
Жеке адамды азаматтық
рухта тәрбилеу
Жан-жақты жеке адам
тәрбилеу
Жеке адамды өзіндік
сипатқа иелендіру
Қоғамның муддесіне
сай тәрбиелеу
Жеке адамға өз-өзін танып білуге,
өзіндік сананы, қоғамды өз орнын
әрекеттенуге
табуға, өз бетімен
дамыту.
.
11
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие кең мағынада – мақсатты түрде жеке адамның дамуына материалдық,
рухани, ұйымдастырушылық жағдай жасау.
Жеке адамның өзі- өзіне және қоршаған ортаға қарым- қаты-насын
қалыптастыру- жеке адамның қоршаған ортамен, қоғаммен, адамдармен қарымқатынас жасау ерекшеліктерін, өзінің жеке басының интеллектуалдықтанымдылық, эмоционалды, жігерлілік, коммуникативтік- құлықтылық сезіне білу және
қоғамдағы өз орнын таба білуі.
Жан-жақты жеке адам тәрбилеу – жеке адамның бойына рухани байлықты,
моралдық тазалылықты, дене тәрбиесін, психологиялық, адамгершілік қасиеттерді,
кездескен қиыншылықты жеңе білуге тәрбиелеу.
Қоғамға сай жеке адам тәрбилеу- өзіне және өзгеге дұрыс баға бере алатын,
ортамен үйлесімді тіл тауып араласа алатын адамды тәрбилей.
Жеке адамды мәдениетке баулу – эстетикалық, рухани, шығармашылық қабілетін
қалыптастыру.
Жеке адамда азаматтық рухта тәрбилеу- адамның бойына патриоттық сезімді,
әділдік және теңдік үшін күрескерлерді тәрбилеу.
Жеке адамды өзіндік сипатқа иелендіру- қоғамға қарай икемді жағымды
жақтарды тәрбиелеу.
Жеке адамға өз-өзін танып білуге, өзіндік сананы, қоғам- да өз орынын табуға,
өз бетімен әрекеттенуге дамыту- жеке адамның жеке басын тәрбиесінің үзіліссіз
дамуының қажет- тілігін түсінуі, оны әрі қарай ұштауы, өз-өзін тәрбиелеуге жаңа
әдістерді-тәсілдерді пайдалану.
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбиенің психологиялық ерекшеліктері.
Тәрбиешілер ықпалы
Тәрбиелену
шінің жеке
басы
Тәрбиеленушінің
мінез-құлқы
мақсат
Тәрбиеленушінің
өзіне жасалған
ықпалға әсері.
мотив
Жеке адамның бойына
қалыптастыратын
сапалық
қасиеттері
/білім, сенім, іскерлік/
Тәрбие оқытумен тығыз байланысты, бірақ тәрбиенің міндетіне, принциптеріне,
формаларына және әдістеріне орай өзіне тән ерешеліктерге иеленеді. Тәрбиеші жеке
адамды тәрбиелеуді ұйымдастыратын басты тұлға болып есептеледі.
Тәрбие оқыту процесі сияқты екі жақтылығымен сипатталады, яғни тәрбиеші мен
тәрбиеленушінің арасындағы ықпал.
Тәрбие міндеттері:
өз-өзін
тәрбилеуге
итермелеушілік;
алдыналушылық;
қалыптастырушылық-дамытушылық;
нақты
мінедеттерді
оқытушының арасындағы мақсатқа, міндетке және мотивтерге бағытталған ісәрекеттерімен ықпалдары.
Тәрбиешінің ықпалы- тәрбиенің мақсаты мен міндетіне қол жеткізу үшін
жұмасалатын тәрбиешінің күш-жігері.
Тәрбиеленушінің ықпалы – тәрбиешінің тәрбиелік ықпалына орай өзгеріп
отыратын тәрбие, әсері – тәрбие-ленушінің тәрбиелік ықпалға жауабы.
Жеке адамның бойына қалыптасатын сапалық қасиеттер- тәрбиенің
нәтижесінің көрсеткіштері: білім, сенім, іскерлік және тағы басқа ерекшкліктер.
Мотивтер – тәрбиенің нәтижесінде жеке адамның бойына қалыптасқан
итермелеуші күштер жүйесі.
Мінез- құлық- жеке адамның тәрбие барысында, тәрбие нәтижесінде ерекшеленетін
әрекеттері мен қылықтары.
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Тәрбие түрлері
1. Тәрбие түрлері
2. Тәрбие ықпалдарының түрлері
3Тәрбиедегі ықпал жасау механизмдері
12
Басылым: бесінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Отбасы
тәрбиесі
Конфессионалды /діни/
тәрбие
Мектеп тәрбиесі
Арнайы
оқу
орындарындағы тәрбие
Формасы
бойынша
Еңбек
түрі
ой
Тәрбие объектісі
бойынша
Дене
Басылым: бесінші
мекен
Тұрғыл
ықты
Мектептен
тәрбие
тыс
Авторитарлық
Демократиялық
Либералдық
Саяси-идеялық
Экономикалық
патриоттық
адамгершілік
азаматтық
құқықтық
интернационалдық
Экологиялық
эстетикалық
Конфессионалдық тәрбие – адамды о дүниенің, құдайдың барлығына сендіру,
діни салттарды, мейрамдарды, тәжірибелерді, өлшемдерді, уағыздарды сақтауға үйрету.
Авторитарлық- басқарушының жеке талап тілегіне орай іс-әрекеттер жасау,
ырығына көну.
Демократиялық- адамдардың мемлекеттік заңдардың алдында тең құқықты
болуы.
Саяси-идеялық тәрбие – қоғамда іс-әрекет пен өмір қиыншылығын жеңе білудің
тиімділігін арттыратын идеялық сенім, көзқарастылық позицияларды қалыптастыру.
Адамгершілік тәрбие- қоғамда құнды мінез-құлық әдеттерді, дағдыларды,
адамгершілік жігерлерді, сезімдерді, ар-ожданды саналы түрде тұтас меңгерген адамды
қалыптастыру.
Эстетикалық тәрбие – мақсатты түрде белсенді шығарма- шылық тұрғыдан
әсемдікті, әдемілікті, өнерді сезіне және қабылдай алатын жеке адамды қалыптастыру.
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Экономикалық тәрбие – педагогикалық тұрғыдан арнайы және жүйелі түрде жеке
адамға экономикалық сананы қалыптастыру.
Азаматтық тәрбие- саяси-моральдық бірлікті, халықтар дос- тығын, сақтау үшін
күрескерлерді, мемелекет саясат болашағын дұрыс түсіне алатын жеке адамдытәрбиелеу.
Интернационалдық тәрбие- Отанымыздағы барлық ұлттық бостандығын,
теңдігін, мәдениетін силай білетін, ұлттар арасын- дағы қарым-қатынасты нығайтатын
жеке адамды қалыптастыру.
Патриоттық тәрбие - өз Отанын сүйе білетін, оның тарих- ын жете меңгерген және
мақтан тұтатын, саяси саналы жеке адамды тәрбиелеу.
Құқықтық тәрбие – мемлекет заңына, мәдениетіне, демо- кратияға белсендіжәне
саналы түрде моральды адамгершілік өлшемдерді сақтайтын, құқықты сауатты жеке
адамды тәрбиелеу.
Экологиялық тәрбие- экологиялық сауатты, экологиялық тұрғыдан ойлай білетін,
қоршаған ортаға камқорлықпен қарайтын, өндірістік зиянды зардаптарды жоюға
белсенді араласатын жеке адамды қалыптастыру.
Тәрбие ықпалдарының түрлері.
Тәрбиешінің
функционалдық
рольдік
ыкпалы
Тәрбиешінің арнайы
жеке ыкпалы
Тәрбие
бағытты
бағытсыз
Тікелей
Жанама ықпал
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие ықпалы дегеніміз- тәрбиеленушінің жеке басының санасын,
мнез-құлқын өзгерістерге ұшырататын тәрбиешінің әлеуметтік үйлесімді
қарым-қатынас жасауы, педагогтың міндеттерінің бірі.
Жеке арнайы ықпал- жеке адамның жеке психологиялық
ерекшеліктері көрініс беретін жеке белсенділік үлгілерін меңгертетін
тәрбиешінің тәрбиеленушіге жасайтын үлгісі.
Функционалдық рольдік ықпал- құнды әлеуметтік
құлықтарды (ақ пейілдік, ақ көңілдік) меңгертудегі тәрбиешінің
мінез-
ролдік міндеттерді атқаруы арқылы тәрбиешіге үлгі көрсету ықпалы.
Бағыттылық ықпал- жеке адамға немесе жеке адамның кейбір
сапалық қасиеттерін, мінез-құлқын тәрбиелеуге бағыт- талған ықпалды
айтамыз.
Бағытсыз ықпал – жалпы, арнайы бір объектіге бағыт- талмаған
ықпалды айтамыз.
Жанама ықпал - арнайы бір объектіге емес, жалпы қоршаған ортаға
немесе ұжымға,топқа бағытталған ықпалды айтамыз.
Тәрбиедегі ықпал жасау механизмдері
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
СЕНДІРУ
КӨЗІН
ЖЕТКІЗУ
ТӘРБИЕ
ЕЛІКТЕУ
ҚЫЗЫҚТЫРУ
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Көзін жеткізу – тәрбие процесі барысында оқушылардың санасына тиімді логикалық
дәлелдер арқылы әсер етуі.
Көзін жеткізудің мақсаты- екінші адамның санасына, көз- қарасына, қоршаған ортаға
баға беруіне өзгерістер енгізу, оның ықпал етушінің көзқарасын құптауға, іс- әрекеттерін
мен мінез құлықтарын соған сай ұйымдастыруға жұмылдыру.
Көзін жеткізудің ерекшеліктерінің бірі тәрбиеленушінің осындай ықпалды
қажетсінуіне, қызығушылығына байланысты- лығы. Адамның көзін жеткізу тек екінші
жақтың жасалған ық- палды қабылдауға және меңгеруге пейілденуінен, нақты дәлелдердің қотындылармен үйлесімді келуі, ал қортынды – өмірлік тәжірибеден орын алуына
байланысты.
Сендіру - бұндай ықпал тәрбиеленушінің санасының төмен болғанына және өмірге
дұрыс баға бере, белсенділік таныта отырып ұғына алмаған кезде тәрбиешінің санаға
әсер етуі. Сендіру мен көзін жеткізудің айырмашылығы, сендіру бары- сында дәлелдер
емес мысалдарға сүйену арқылы әсер ету. Сендіру кезінде ойлау операциясы төмендеп
саналы ұғыну емес, тек қабылдау және жаттау жүзеге асады. Сендірудің ерекшеліктері
тәрбиеленушінің логикалық санасына, ойлауына, меңгеруіне емес, тек дайын
сілтеулерді, үкімдерді қабылдау, сол арқылы іс-әрекет жасауға бағыттау.
Қызықтыру –қоғамдық-психологиялық ықпал, яғни тіке қарым- қатынас жасау арқылы
эмоционалдық ықпалды қабылдау. Қызықтыру психологиялық күйді, сезімді ұялатады.
Қызығу санасыз күнделікті қарым-қатынас жасау нәтижесінде де жүзеге асуы мүмкін.
Еліктеу- ықпал етушінің мінез құлқын, жүріс-тұрысын, қозғалысын, қылықтарын
саналы немесе санасыз қайталау арқылы, қоғамның дәстүрін меңгеру тәсілі. Еліктеу
тәрбиеленушінің мінез-құлқынан, жүріс-тұрысынан ықпал етушінің мінез-құлық, жүрістұрыс үлгілерінің көрініс беруімен ерекшеленді.
Бақылау сұрақтары
1. Тәрбие бағыттарын сипаттаңыз.
2. Педагогикалық
ықпалдың
педагогикалық-психологиялық
ашыңыз.
3. Педагогикалық ықпалдың тиімділігін арттыру жолдарын ойластырыңыз.
негізін
Тәрбие заңдылықтары, принциптері және әдістері
Жоспар
1. Тәрбие заңдылықтары
2.Тәрбие принциптері
3. Тәрбие әдістерінің
жүйесі.
4. Тәрбие әдістеріне қойылатын талаптар
Тәрбие процесінің заңдылықтары деп- құбылыстармен, процестердің бір-бірімен
объективті түрде баланысып жатуын айтамыз.
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
ТӘРБИЕ ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫНЫҢ ЖІКТЕЛУІ
Тәрбиеге
қоғамдық
құбылыс ретінде қарау.
Тәрбиенің қоғамның
саяси-әлеуметтік
жағдайына
байланыстылығы.
Жеке адаммен, ұжым
тәрбиесінің
бірлікте
болуы.
Тәрбиенің
мақсатының, мазмұнының,
әдіс-тәсілдерінің
бірлікте болуы
Тәрбие процесінде
адамға тәрбие
объектісі және
субъектісі ретінде
қарау.
Іс-әрекеттің,
қарым-қатынастың,
даму мен
тәрбиенің басты
роль атқаруы.
Жеке адамды тәрбиелеуде
кешенділік
принципті сақтау.
12
Тәрбиеші мен
тәрбиеленушінің ісәрекетінің бірлігі.
Тәрбие процесінде
тәрбиеленушінің
жас және жеке бас
ерекшеліктерін
ескеру.
Тәрбиенің тиімділігі
тәрбиешінің жеке
басына, оның
шығармашылық
қабілеттілігіне,
ізденімпаздығына
байланыстылығы.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие принциптерінің жүйесі
Тәрбиеге жеке және дифференциалды
қарау
Тәрбиенің топ және ұжым арқылы жүзеге
асуы
Іс-әрекет арқылы тәрбиелеу
Қатаң талап пен жеке басты
құметтеудің үйлесімділігі
Тәрбиеде жеке адамның жеке басының
жағымды жақтарын басшылыққа алу
Тәрбиедегі үйлесімділікті, келісімділікті,
бірлікті сақтау
Тәрбиедегі жеке және дифференциалды ықпал жасау принципі тәрбиеленушінің жеке психологиялық ерекшеліктерін терең және жете білу,
соған орай тәрбие міндеттерін анықтау, корытындылау, дер кезінде жеке бас
ерекшеліктерін ескере отырып әдістерге өзгерістер енгізу.
Тәрбиенің топ және ұжым арқылы жүзеге асуы – барлық
тәрбиеленушілердің ой-пікірлері мен іс-әрекеттерінің
болашағын
анықтауға бағытталған прициптердің бірі. Ұжымды құрмет, мақтан тұту,
активтің бірлігін сақтау, жағымды дәстүрді калыптастыру, оны әрі қарай
жалғастыру, топтық пікір туғызу.
Іс-әрекет арқылы тәрбиелеу – оқушылардың белсенділігін
мадақтау, олардың іс-әрекетін мәдени, мазмұнды демалыспен
12
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
ұштастыру, тәрбиеленушілердің кемшіліктерін түзетуге жоғары талап қою.
Қатаң талап пен жеке басты құметтеудің үйлесімділігі –
оқушыларға қоғамға мүдделі талап қоя білу, жаупкершілікті талап ету,
формализмге жол бермеумен қоса әр жеке адамды құрметтеу, оның
сұранысын қанағаттандыра білудің үйлесімді болуы.
Тәрбиеде жек адамның жеке басының жағымды жақтарын
басшылыққа алу – жеке адамның жеке және әлеуметтік психологиялық
сапалық қасиеттерін танып білу, оларды әрі қарай тәрбиелеу жолдарын
қарастыру және соған орай іс-әрекеттерді ұйымдастыру, өзін-өзі
тәрбиелеуге жұмылдыру.
Тәрбиедегі үйлесімділікті, келісімділікті, бірлікті сақтау- барлық
тәрбиешілердің тәрбие мақсатымен міндеттеріне орай, бір бағытта басқару
стилінде және талапта жұмыс жасауын, қоғамдық орындардың тәрбиедегі
үйлесімділігін,
ғылыми
жаңалықтарды
пайдалануын,
тәрбиедегі
үйлесімділікті және сабақтастықты сақтау.
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие әдістерінің жүйесі.
Тәрбие әдістері
Сананы
қалыптастыру
Қоғамдық мінезқұлық тәжірибесін
қалыптастыру
Әңгіме
Педагогикалық
талап
Лекция
Қоғамдық пікір
Диспут
Тапсырма
Үлгі-өнеге
Жаттығу
Педагогикалық
туғызу
13
ситуация
Іс-әрекет
пен
мінез-құлықты
ынталандыру
Жарыс
Мадақтау
Жазалау
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие әдістері- тәрбиеленушілердің өміріне, психологиялық-педагогикалық
тұрғыдан санасына әсер етудің, іс- әрекетпен өзін-өзі тәрбиелеуді ғылыми негізделген
педагогикалық тиімді ұйымдастырудың тәсілі.
Тәрбие әдістері жеке өзіндік әдістерге иеленеді:
-әр әдістің ерекше ұйымдастыруды қажет етуі және өзіндік бағыттылығы;
- жеке адмнық психикалық ерекшеліктеріне байланыс- тылығы;
- тәрбиелік міндеттерге қарай әр әдістің өзіндік объективтік мүмкіншіліктеріне
қарай педагогикалық міндеттерді шешуі;
- әдістердің жеке адамды тұтас тәрбиелеуіне бағытталуымен қатар, жеке тәрбиелік
басты роль атқаруы.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері – жеке адамның санасына тиімді
әсер ету әдістері. Бұл әдіс жеке адмның көзқарасын, жоғары азаматтық және саяси
сапалық қасиеттерін, сенімін қалыптастыруға бағытталған. Сананы қалыптастыруды
қоғамдық өмір сфераларының дамуы зор әсерін тигізеді.
Қоғамдық мінез-құлық тәжірибесін қалыптастыру – жағымды мінез-құлық
тәжірибесін, жеке бастық қасиеттерін, сезімі мен жігерін дамытуға, білімдегі бірлікті,
үлгілі дағдыларды, сенім мен мінез-құлықты қалыптастыруға бағытталған күнделікті
оқыту процесі, іс-әрекеттер жиынтығы. Мінез-құлықты қалыптаструда тәрбиешінің жеке
бас үлгісімен қатар қоғамдық-әлеуметтік тәжірибелер басты роль атқарады. Сондықтан
тәрбиелік ықпалдар барысында құнды, мазмұнды іс- әрекеттерді басшылыққа алу қажет.
Іс-әрекет пен мінез-құлықты ынталандыру әдістері- тәрбиеленушілерді озық
шығармашылық бастамаларға жұмылдыру үшін сырттан әсер ететін жағымды
эмоциаларды туғызатын белсенді ынталандыру. Ынталандыру жеке адамға қоғамндық
тараптан баға беру, оны материалдық және рухани қанағаттандыру арқылы жүзегеасады.
Тәрбие әдістеріне қойылатын талаптар




Әдістерін кешенді пайдалану;


Әдістердің белсенділікті арттыруға бағыттылығы;



Басқа әдістермен байланысы;
Әдістердің тәрбие нәтижесіне бағытты болуы;
Әдістердің
педагогика
ғылымының,
қоғамныңәлеуметтік,саяси- экономикалық, жеке
адамның дамуына сай болуы;
Әдістердің жеке адамның санасына, жігеріне,
сезіміне әсер етуі;
Әдістерді шығармашылық тұрғыдан қолдану;
Тәрбие әдістерінің және
әдістерінің үйлесімді болуы;
өзін-өзі
Әдістердің жеке адамға және ұжымға
үйлесімді әсер етуі.
13
тәрбиелеу
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Бақылау сұрақтары
1.Тәрбие заңдылықтары мен принциптерінің диалектикалық байланысы.
2.Тәрбие әдістерінің жүйесі.
3. Әдістердің тиімділігін арттыруға педагогикалық жағдай туғызу.
4. Тәрбие әдістерін таңдау , оған қойылатын талаптар.
5. Тәрбие әдістерін кешенді пайдаланудың тиімділігін түсіндіріңіз.
№ 11 Ұжым -тәрбие объектісі және субъектісі.
Мақсаты: Педагогикалық процестегі мұғалім мен балалар ұжымының өзара
ықпалдастығының негізіне сипаттама беру.
Жоспар.
1.Ұжым туралы түсінік, оның құрылымдық компоненттері.
2.Ұжымның міндеттері және қарым-қатынас аспектілері.
3. Ұжымдағы ортақ пікірді қалыптастыру факторлары.
4. Ұжым бірігуінің педагогикалық жағдайы, оның даму кезеңдері.
Негізгі ұғымдар: ұжым, ұжымның қалыптасу кезеңдері, ұжым белсенділері,
тәрбиелеуші ұжым, ұжымның қалыптасуының белгілері.
Ұжым - әлеуметтік мәні бар жалпы мақсат, кәсіптік және әлеуметтік ортақ
қызығулар, құндылық бағыттар, бірлескен әрекет пен қарым-қатынас, өзара
жауапкершілік бойынша ұйымдасқан адамдар тобы. Тәрбиенің маңызды заңдылығы
мен қағидасының бірі – жеке тұлғаны ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу. Мектеп
ұжымының негізгі де тұрақты бөлігі – басты іс-әрекеті оқу болатын оқушылардың
сыныптық ұжымы.
Оқушылар ұжымы дегеніміз - қоғамдық мәні бар, ортақ мақсаттар негізінде,
жалпы маңызды бағыттарға байланысты қарым-қатынас жасайтын оқушылар
бірлестігі.
Оқушылар ұжымының даму, қалыптасуына байланысты А.С.Макаренко бірнеше
кезеңдерді бөліп көрсетеді.
Ұжымның даму кезеңдері
1. Ұжымды біріктіру-бірігу деңгейі /талапты басшы қояды/.
2. Ұжымның қалыптасу деңгейі / белсенді топтың пайда болуы және оның басшы
талабын қолдауы/.
3. Ұжымның нығайу деңгейі /басшының талабын көпшіліктің қолдауы/.
4. Ұжымның басқару субъектісіне айналуы кемелдену сатысы
/басшының талабының, ұжым әр мүшесінің талабына айналуы/.
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Алғашқы оқушылар ұжымның
құрылымының негізгі компоненті
Байланыс
Қоғамдық пікір
Қоғамдық көңіл күй
ДӘСТҮР
Байланыс
біріккен
іс - әрекеттер
барысындағы
ұжым
мүшелері арасындағы қарым- қатынас.
Қоғамдық көңіл – күй – ұжымдағы эмоционалды жағдай.
Қоғамдық пікір – ұжымдағы оқиғалар мен құбыластарға пікір-ой.
Дәстүр – бұл тарихи қалыптасқан, бір буыннан екінші буынға беріліп отыратын
қоғамдық өмірдегі , ұжымдағы адамдардың қатынастарын көрсететін өлшемдер
мен принциптер.
2 сызба
Ұжымның міндеттері және қарым-қатынас аспектілері.
Ұжымның
міндеттері
Тәрбиеленушілік
Ынтыландырушылық
Оқушыларды зерттеуге
көмек көрсетушілік
Бағыттаушылық
Ұжымның психологиясы дегеніміз – ірі адамдар тобының қоғамның
психологиялық көрінісінің коллективтің ішкі әлеуметтік психологиялық
құбылысының күрделі байланыста бейнелеуі.
Оқушылар ұжымындағы қарым-қатыстардың негізгі аспектісі
- интеллектуалдық /ұжым мүшелерінің бір-бірін терең білуі/.
13
-
Л. Н. Гумилев
Г ум ил е в атындағы
аты нд ағ ы Еуразия
Еу раз ия
Л.Н.
қуд-әадғісы
темсеи
лім
кп
ке
кешені
Бп
асаытли
ыям/:.бесінші
эмоциұлттық
оналдуниверситеті
ық /ұжым мүш елерінің ППәннің
аәрнансіңыооқу-әдістемелік
н
аштеиняі және ан тиБасылым:
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
-
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Құлықтық /ұжым мүшелерінің арасындағы қарым қатынастық моральдің
өлшемге сай келуі).
Құқылық (қарым-қатынас негізінің құқықтық нормасы).
Ұжымдағы ортақ пікірді қалыптастыру факторлары
1. Түсініктеме жұмыстары
2. Ұжымның б і р л і г і м е н д е ң г е й і
Ұжым бірігуінің педагогикалық жағдайы, оның даму кезеңдері.
Қарым-қатынасты нығайту
Ұжым мүшелірінің өзіндік
міндеттерін дұрыс түсіну
Дұрыс пікір қалыптастыру
Ұжымда көтеріңкі көңіл – күй
қалыптастыру
Ұжымға деген мақтаныш сезімді
тәрбиелеу
Ұжымнаың жүйелі зерттелеп отыруы
Ұжымдағы жағымды жағдайларға
сүйену
Ұжыммен жұмыс жасаушылардың бір
бағыттылығы
Үнемі
жүргізу.
бақылау
жұмыстарын
Ұжымның А.С.Макаренко ұжым туралы ілімінде ұжымның даму қағидаларын
(ашықтық, жаупкершілікке негізделген тәуелсіздік, алыс- жақын перспективалар,
бірлескен әрекет), даму сатыларын, ұжым өмірінің тұрақты формалары – тәрбиелік
дәстүрлерді, тәжірибеге бағытталған параллель ықпал, ұжымдық қатынас мәселелерін
теориялық тұрғыдан негіздеді.
Ұжым мен тұлға аралығындағы байланыс - адам құқығы мен бостандығын
сақтаудың маңызды проблемаларының бірі. Сондықтан тұлға міндетті түрде ұжымға
бағынуы керек деген көзқарастан арылып, қазіргі адам жөніндегі философиялық
концепцияларға және әлемдік педагогикалық тәжірибеге негізделген жаңа шешімдер
іздестірілуі қажет. Ғылыми зерттеулерде ұжым мен тұлға арасындағы қатынастың кең
тараған 3 түрі көрсетіледі:

тұлға ұжымға бағынады (конформизм)

тұлға мен ұжымның үйлесімді қатынасы (гармония)

тұлға ұжымды өзіне бағындырады (лидерлік)
Бұл қатынастарды реттеуде ұжымға педагогикалық басшылық жасаудың маңызы
зор. Педагогикалық басшылық тиімділігінің басты шарты ұжымға ықпал ету жүйесін
жасау (педагогикалық ықпалдың бірыңғай болуы, ұжымда жағымды психологиялық
климат орнату, оқушылардың өзін-өзі басқаруын кеңейту, ұжыммен жұмыс істейтін
барлық ұйымдардың жұмысын интеграциялау, ұжымдағы қарым- қатынасқа көңіл бөлу
т.б.).
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Оқушылар ұжымымен жұмыс жасаудағы мұғалімнің біліктілігі:
-Мұғалім іс-әрекетінің заңдылықтарының,қозғаушы күштерінің және тәрбиелеу
механизмдерінің объектісі ретінде педагогикалық процестің мәні мен құрылымы туралы
теориялақ білім.
-Оқушы ұжымын қалыптастыру теориясы мен тәжрибесі және оның негіздері мен
даму заңдылықтары жөнінде біртұтас түсініктің болуы.
-Оқушы ұжымының қалыптасу жағдайы мен деңгейін диагностикалай
алуббіртұтас педагогикалық процестің негізгі көрсеткіштеріне диагностиканы негіздей
алу,ұжым дамуын болжау үшін диагностикалық мәліметтерді пайдалана алу.
-Педагогикалық ықпалдастырудың негізгі құралдарын білу және оларды балалар
ұжымын қалыптастыру процесінде қолдана алу.
-Әрбір оқушының қызығушылығы мен қабілетіне сәйкес жалпы мақсатқа жктуге
бағытталған оқудағы және оқудан тыс іс-әрекеттерін ұйымдастыра алу.
-Алғашқы
ұжымды
қалыптастыруда
мұғалімнің
педагогикалық
жетекшілігімен ұжымда өзін-өзі басқаруды үйлестіре алу.
-Мектепте және мектептен тыс уақыттарда алғашқы ұжымды басқа ұжым
түрлерімен өзара байланыс жасауының рөлін түсіну.
Оқушылар ұжымымен жұмыс жасаудың әдістері:
 Қоғамдық тапсырмалар мұғалім тарапынан емес белсенді топ мүшелері,
сынып ұжымы тарапынан берілуі тиіс.
 Орындалған тапсырма мен оның орындалу сапасы жөнінде ұжым алдында
есеп берілуі қажет.
 Тапсырмалар сабақта және сабақтан тыс орындалатын
жұмыстарға байланысты берілуі қажет
 Сынып жетекшісі үнемі оқушы ұжымымен атқарылған
жұмыстарды тіркеп отыруы тиіс
 Осы жұмыстардың барлығы оқушы мен ата-аналар арасында
талқылануы тиіс.
Қорыта келгенде,
оқушылар ұжымы - мақсатқа бағытталған
ісәрекет негізінде оқушыларды біріктірудің ұйымдастыру формасы.
Мұғалімнің оқушылар ұжымымен ұйымдастырған жұмыстарының барысында
оқушылардың бойында тұлғалық қасиеттерді қалыптастырады.
Мұғалімдер оқушылар ұжымымен жұмыстың әдістерін пайдалану арқылы
тұлғаны дамытудағы проблемаларға басты назар аударады.
СОӨЖ–ның тақырыбы: Педагогикалық процестегі оқушылар ұжымы мен
мұғалімнің өзара әрекетінің мазмұны.
Жоспар:
1. Оқушылар ұжымы мен даму деңгейлері.
2. Оқушылар ұжымымен жұмыс жасаудағы мұғалімнің біліктілігі.
3. Оқушылар ұжымымен жұмыс жасаудың әдістемесі.
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Ұжымды зерттеген педагогтардың идеяларына сипаттама беріңіз.
2. Ұжымның даму деңгейлеріне сипаттама беріңіз.
3. Конформизм дегенімізге анықтама бер
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
№12 лекция Сынып жетекшісінің оқушылармен тәрбие жұмысындағы қызметі,
ұйымдастыру формалары мен тәсілдері.
Жоспар
1.
Тәрбие сағаты және оны ұйымдастыру
2.
Тәрбие сағатын ұйымдастыру жолдары.
3.
Оқушылардың сынып жиналысы.
4. Тәрбие жүйесіндегі сынып жетекшісінің қызметі
5. Тәрбие сағатын талдау үлгісі.
Оқытудың әдістемесі мен формасы. Проб.лекция.(слайд, видео роликтер)
Мектептегі әрбір мұғалімге оқу процесін ұйымдастырудың негізгі формасы
сыныптық-сабақ екендігі түсінікті. Сол секілді орта мектептегі оқушылармен
ұйымдастыратын тәрбие жұмысының негізгі формасы – сынып немесе тәрбие сағаты деп
аталады. Соның негізінде оқушылар мұғалімдердің басшылығы арқасында өздерін
қоршаған өмірге жүйелі қатынасын қалыптастыратын арнаулы ұйымдастырылған
тәрбиелік әрекеттерге қатысады.Сынып жетекшісінің тәрбие жұмысында сынып
сағатының алатын орны өте ерекше. Сынып сағаты – оқушылардың адамгершілік
қасиетін қалыптастыруда, өнер саласындағы талғам-тілектерін тәрбиелеуде, адамдар
өмірінде кездесетін жағымды-жағымсыз мінез-құлық нормаларына, олардағы дұрыс
көзқарастарды қалыптастыруға, елжандылық сезімдерін шыңдауда, сабақтан тыс кезде
өткізілетін тәрбие жұмысын ұйымдастырудың негізгі бір формасы болып саналады.
Сынып сағаттарын өткізу барысында оқушылардың танымдық белсенділігі артады,
оларда іскерлік, дағды қасиеттері қалыптасады.
Сынып сағаты мынандай тәрбиелік қызметті атқарады:
ағартушылық, бағыттаушылық, болжамдылық және қалыптастырушылық.
Ағартушылық қызметі оқушылардың оқу бағдарламасында қамтылмаған
білімдерінің көлемін кеңейтеді. Яғни, онда қарастыратын нысана өмірдің барлық
құбылысын қамтиды.
Болжамдылық қызметі оқушыларда ақиқат өмірге белгілі бір қарым- қатынасты
қалыптастыру, оларда белгілі бір заттық және рухани құндылықтарды жасауболады.
Егерде сынып сағатының ағартушылық қызметі айнала қоршаған өмірмен танысуға
мүмкіндік берсе, ал болжамдылық оны бағалауға көмектеседі. Бұл оның негізгі қызметі.
Дегенмен де ол сынып сағатының ағартушылық қызметімен өзара байланыста болды.
Бағыттаушылық қызметіоқушылардың өмірін шынайы практикалық әрекетке
бағыттауға көмектеседі. Егерде сынып сағатын өткізу барысында онда белгілі бір нақты
бағыттың болмауы, онда оның әсер ету ықпалы төмендейді, білім сенімге айналмайды,
соның нәтижесінде тұлғаның мінез-құлқында келеңсіз сапалардың пайда болуына
жағдай туады.
Қалыптастырушылық қызметі де жоғарыда аталған 3 қызметтің
орындалуымен байланысты және оқушыларда ойланып істеу және өздерін, сонымен
қатар өздерінің өмірін бағалауды дағдыға айналдыруды қалыптастыруды, топпен диалог
құра білу біліктілігін тәрбиелеу, өзінің пікірін қорғай білуді көздейді.
Сынып сағаты негізінен екі бағытта жүргізіледі.
Біріншісі, әдетте өткен апта негізінде сыныптағы оқушылардың үлгерім
нәтижелері, олардың сабаққа қатысуы, тәртібі, оқуы, қоғамдық істері және олардың бірбірімен қарым-қатынасы жайлы мәселелер қаралады. Оны ұйымдастыру тек сынып
жиналыстары негізінде атқарылады.
Екіншісі, Әр тараптағы атқарылатын тәрбиелік шаралар. Олардың қатарына
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
қызықты әңгімелер, кездесулер, пікірталас пен оқырмандар конференциясы т.б.
бағыттағы жұмыстарды жатқызуға болады.
Сонымен қатар, сыныптан және мектептен тыс тәрбие жұмыстары да сынып
немесе тәрбие сағаттары деп аталады. Онда өндіріске, табиғат аясына бару,
оқушылардың теориялық білімдерін практикалық тұрғыдан шыңдау, оларға деген
көзқарастарын қалыптастыру, тамашалау, олардан әсер алу мақсаттарын көздесе, өздері
туып-өскен ауыл өмірінің тіршілігіне атсалысуда тәрбие сағаттарының негізгі
міндеттерінің бірі болып табылады. Мысалы, табиғатты қорғауға қатысты тәрбие
сағатын орман тоғайда, кітапты таза әрі күтіп ұстауға қатысты мәселені ауыл
жағдайында кітапханада, қала жағдайында баспалар үйінде т.с.с. өткізген жөн.
Әдетте сынып сағаты аптаның нақтылы бір күні өткізіледі. Онда сыныптың
нақтылы жағдайына және тәрбие жоспарына байланысты оның ұйымдастыру формасы
анықталады. Мүмкін сынып жиналысы немесе тақырыптық тәрбие сағаты, болмаса
сыныптан, мектептен тыс жұмыс болып табылады. Соған орай тәрбие сағаты мен сынып
жиналысының міндеттері, ұйымдастыру формалары және тәсілдері әртүрлі болып
келеді. Тәрбие сағатының сынып жиналысынан ерекшелігі, талқыланып отырған
мәселеге қатысты соңынан шешім қабылданбайды.
Сынып сағатын өткізу әдістемесіне оның мақсатын, міндеттерін, мазмұнын,
оқушылардың қабілетін анықтаудан басталады. Тәрбие сағатын өткізу құрылымы
негізінен 3 бөлімнен тұрады: ұйымдастыру, негізгі және қорытынды бөлімі.
Ұйымдастыру бөлімінде оқушылардың назарын талқылап отырған тақырыптың
мақсат, міндеттерінің маңыздылығына аударып, оның барысымен таныстырады. Кіріспе
сөзді оқушыларға ой тастайтындай проблемалық жағдаяттан немесе тақырыпқа қатысты
кейбір деректерден мысал келтіру арқылы ұйымдастырған жөн. Бұл оқушылардың
қызығушылығы мен көңіл-күйін көтеруге мүмкіндік береді. Ол шамамен 5-7 минут
уақыт мөлшерін алады.
Негізгі бөлімнің міндеті тәрбие сағатының міндеттері мен қызметі арқылы
анықталады. Бұл бөлімде жоспарда көрсетілген негізгі талқыланатын мәселелердің
мазмұны ашып көрсетіледі. Оқушылар тақырыпта қаралып отырған мәселеге қатысты
жаңа мағлұматтар алады, оған өздерінің көзқарастарын білдіріп және пікірлерін қосады,
сонымен бірге алдын ала даярлаған материалдары бойынша жұмыс істейді. Белсенділік
көрсетіп, оны қызу талқылайды. Соған орай тәрбие сағатының басым уақыт мөлшері
осы бөлімге беріледі.
Бұл кезеңде мұғалім немесе сынып жетекшісі балалардың белсенді қатысын
орнықтырып, тәрбиелік ықпалды күшейтеді. Оның нәтижесі алдын - ала жасалған
болжамға қаншалықты сай келетінін анықтайды.
Қорытынды бөлімде оқушылардың тәрбие сағатынан алған әсерлерін, қанағат
сезімдерін орнықтыру, олардың жеке бастарына және сынып өміріне немесе мінезқұлқына жаңа сипат ендіруге деген ықыластарын ояту келешекке деген талпыныстарын,
сенімдерінің пайда болуына әсер ету. Бұл бөлім уақыт мөлшері жағынан шектеулі, онша
ұзақ болмайды. Себебі оқушылардың негізгі бөлімнің мазмұны арқылы алған әсерлеріне
кері ықпалын тигізбеуі және оларды мезі етпей, көбінесе демалысына, жақсы көңіл
күйіне баса назар аудару қажет. Сонымен бірге сынып жетекшісі тәрбие сағатының
қорытынды бөлімінде оқушыларға кеңес беріп, оның жұмысын қорытындылайды.
Тәрбие сағатының жоспарын құру барысында жоғарыда көрсетілген бөлімдердің өзара
логикалық байланысын, жүйелігін қамтамасыз етуді бірінші кезекте ойластыру қажет.
Мәселені айқын қою – бірінші бөлімнің міндеті болса, оның шешімін табу – екінші
бөлімнің міндеті, ал үшінші бөлімнің міндеті – ондағы шешімнің маңыздылығын
анықтау.
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие сағатын нәтижелі өткізу көбінесе мына шарттарды еске алған
жағдайда болмақ.
1. Сынып жетекшісі тәрбие сағатының ұйымдастыру формалары мен мазмұнын,
амал-тәсілдерін түрлендіріп отырғаны абзал.
2. Тәрбие сағатының мазмұнын құрастыруда оқушыларға жаңа мағлұмат бере
отырып, біртіндеп оны бағалау, талдау әрекетіне көшіп отыруы тиіс.
3. Сынып жетекшісі тақырыпты немесе мәселені талдау барысында оқушылардың
сөзіне аса жауапкершілікпен назар аударып отыруы, кезі келген жағдайда түзетулер
енгізіп отыруы, қосымша сұрақтар қоюы, олардың назарын мәселенің басты идеясына
жетелеп, ой тастап, көмектесіп отыруы қажет.
4. Оқушылардың
материал
мазмұнын
қабылдаудың
психологиялық
ерекшеліктерін ескеру керек. Әсіресе тәрбие сағатының шамамен 20-25 минут өту
барысында оқушылардың белсенділігі бәсеңдеу болған жағдайда мазмұны қызықты
жаңа мәселені қою, таңқаларлық жағдаят ойластыру, әрекет түрін өзгертуді ойластыру
қажет.
5. Сынып жетекшісінің сөз мәнері, дауыс ырғағы, оның қарым-қатынасты
тілектестігін ескерудің маңызы өте-мөте ерекше.
6. Тәрбие сағатын өткізу барысында оқушылардың мінез-құлқы турасында үгітнасихат айтуға жол бермеу керек. Мұндай жағдай тәрбиенің нәтижесіне кері ықпал етуі
мүмкін.
7. Тәрбие сағатының барысында оқушылардың орналасуы, кіммен парталас болу,
таңдау құқығын өздеріне қалдыру.
8. Тәрбие сағатын өткізу тәжірибесін жинақтауды біртіндеп дәстүрге айналдыру қажет.
9. Тәрбие сағатын өткізу барысында оқушылардың жағымды қарым-қатынасын
тәрбиелеу қажет (тыныштықты сақтау, сөйлеушілердің сөзін бөлмеу, жақсылап тыңдау,
өкпеназ, талас тудырмау). Мұндай дәстүрлі тәртіптің орнығуы оқушыларда жалпы мінезқұлық мәдениеттің қалыптасуына ықпал тигізеді.
13
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие сағатын ұйымдастыру формалары
-
- Саяси хабарлама
Саяси үйірмелер
мен клубтар
- Оқырмандар
конференциясы
- Тақырыптық
- Баспасөз
конференциясы
- Пікірталас
конференция
Тәрбие сағатын
ұйымдастыру
формалары
- Әңгіме
қызықты
кездесулер
-Конкурстар
(кон-тың түрлері
әр алуан: конкурсвикторина,
конкурсинсценировка,
мәнерлеп оқу,фотосурет, т.б.
14
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Тәрбие жүйесіндегі сынып жетекшісінің қызметі
Қоғамымыздағы күрделі өзгерістерге байланысты орта мектептегі сынып
жетекшісінің де қызметіне жаңаша талаптар мен өзгерістер кездесуде. Оның басты
себебі қазіргі кездегі жеке тұлғаның қоғамдық тәрбиесіне тікелей жауап беретін сынып
жетекшілері болып табылады. Мектепте қызмет атқарушы озық ойлы мұғалім, сынып
жетекшісі міндетін де орындайды.
Осы екінші міндетті атқару барысында, ол, кәсіби-мұғалімдік жұмысына
жұмсағанындай, кейбір жағдайда, тіптен, одан да артық рухани, кәсіби күш-жігер, уақыт
жұмсайды, еңбек етеді.
Сынып жетекшісі дегеніміз: «Жалпы білім беретін мектепте сабақтан тыс тәрбие
жұмыстарын ұйымдастырумен, үйлестірумен және жүргізумен айналысатын педагог», деп анықтама беріледі [48, 208].
Ал педагогика тарихында сынып жетекшісінің қызметі туралы деректерге жүгінсек:
«Сынып жетекшісі қызметі Қазақстанда, барлық КСРО құрамындағы одақтас
Республикасындағы секілді, 1934 жылы арнайы қаулымен енгізілген», - деп келтіреді .
Демек, сынып жетекшісі жалпы білім беретін орта мектептерде тәрбие жұмысын және
оқушылардың дара психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып, оларға
қызығушылықтары мен қабілеттеріне сай білім алуына, мамандық таңдауға бағдар
беретін бірден бір тұлға», - деп айтуымызға болады. Өйткені, әрбір сынып жетекшінің
қарамағында жиырма бестен –отызға дейін бала болады. Олардың әрқайсысының өмір
тынысынан, іс-әрекеті мен психологиялық жай-күйінен, әлеуметтік жағдайынан
хабардар болу, қиындықта қол ұшын беру, көмекке келу, барлығын есінде ұстап, бәрін
ойлап жүру-оның қызметтік парызы. Шәкіртімен іс-әрекет, қарым-қатынас, бірлескен
қызмет, шығармашылық ұжымдық іс, т.б. түрлі байланыстар арқылы жинақтаған
мәліметтер мен деректер бала жанын толық, дұрыс түсіну қажетті сан-салалы жұмыс
түрлерін атқарады: бақылайды, байқайды, зерттейді, ұйымдастырады. Педагогикалық
процесті ұлттық негізде, қазақ халқының төл мәдени мұрасы арқылы, халықтық
тәрбиелік тағылымды ескере отырып жүргізген орынды деп білеміз. Оқушы мен ұстаз,
тәрбиеші мен тәрбиеленуші, бала- ата-ана-мұғалім арасындағы түсіністік, олардың
рухани жақындығы болу үшін, әрқайсысы өздерін қалай ұстау керек?
Сынып жетекшісі ересектер мен оқушылар арасындағы қатынасты үйлестіре, реттей білу
үшін, оқушылардың даралық ерекшеліктерін оқыту және тәрбиелеу үрдісінде зерттеудің
маңызы зор.Оқушыларды зерттеуге арналған әдіс-тәсіл, әдістемелерді өз жұмысында
біліктілікпен, орынды, шебер қолдана білу, пән мұғалімдерінің жұмысын үйлестіріп
отыру, ата- аналармен бірлікте сынып жетекшісі өз қызметінің барысында негізінен
бірнеше жұмыстарды қатар жүргізеді.
Сынып жетекшісі
Оқушы
Ата-ана
Психолог
Сынып
сағаты
Тәрбие
сағаты
Диспут
Сыныптан
тыс
шаралар
Ата-аналар
комитеті
Ата-аналар клубы
Ата-аналар
жиналысы
Педконсилиум
Психокоррекция
Тренингтер
Консультация
Қиын балалармен
жұмыс
Әдетте сынып жетекшісі қызметінің нақты ұйымдастырылуы мен жеке басы
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті




Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
қызметінің мәдениеттілігі мен оқушылармен қарым-қатынасының тәрбие жұмысында
нәтижелі болуымен сипатталады. Яғни оқушылардың жеке басының ерекшеліктерін
танып-білуге ықпал жасайтын негізгі қозғаушы күш - оқу мен қоғамдық жұмыстар ісәрекеті болып табылады. Ал бастау көзі - ұлттық тәлім-тәрбие. Сынып жетекшісі
оқушының ата-анасымен, отбасылық тұрмыстық жағдайымен танысу үшін оқушының
үйіне барып тұру, балаға отбасының ықпал деңгейін және жағдайын әрқашан қадағалап
отыруы тиіс. Ата-аналарға бала тәрбиесі туралы дәрістер оқып, пікір алысу және атааналар комитетімен тығыз байланыс жасап, мектепішілік шараларға ата-аналарды
тартуда маңызды қызметтер атқарады.
Педагогикалық үрдісте мақсатты тәрбие ісі сынып жетекшісінің қызметімен
жүзеге асады. Сонымен, сынып жетекшісі жұмыстарының нәтижелі болуын оның
мәдениеті мен шеберлігін, интеллектуалдылығын төмендегідей бөліктермен сипаттауға
болады:

сынып жетекшісінің имиджі;

сынып жетекшісінің өзін-өзі басқару шеберлігі;
сынып жетекшісінің мәдениеті, әдебі, сөйлеу шеберлігі, шешендік қызметі,
дауыс ырғағын, әуенін, қарқыны мен күшін, дикциясын дұрыс пайдалануы, т.б.;

сынып жетекшісінің басқару стилі.
Жоғарыда аталған талаптар ұстаз бойынан табылғанда ғана педагогикалық үрдістің
мақсаты орындалары анық. Сондай-ақ сынып жетекшісінің пән мұғалімдерімен қарымқатынасы да оқушыларға білім мен тәрбие беруде маңызды роль атқарады. Ол үшін
төмендегідей міндеттерді шешуге тура келеді:
сыныптағы пән мұғалімдерінің дара ерекшеліктерін, олардың балалар мен
тәрбие жұмысын ұйымдастырудағы мүмкіншілігін танып білу;
мұғалімдер мен сыныптағы оқушылардың, мұғалімдер мен ата-аналардың
өзара қарым-қатынасындағы үйлесімділік жағдайын реттеп отыру;.
Ал, сынып жетекшісі мен пән мұғалімдерінің өзара байланысының негізінде:

күрделі мәселелерді шешуде өзара көмек, өзара қолдау көрсету;

сыныптағы атқарылған шаралардың нәтижесін бірлесе талдау;
қиын балалармен жұмыс жасауда педагогикалық ынтымақтасуды
пайдалану.
Осындай ұжымдық іс-әрекет негізінде сынып жетекшісі балалар жайында
мұғалімдермен, ата-аналармен және өзінің педагогикалық әрекеттен алған әр түрлі
мәліметтерді күнделікті тәрбие жұмысын ұйымдастыруда пайдаланады. Ал, екінші
жағдайда, сол сыныптағы пән мұғалімдерінің сынып туралы нақтылы көзқарасын
орнықтырып, мүмкін болған жағдайда қосымша тың мәліметтермен қаруландырып
отырады. Ол пән мұғалімдерінің педагогикалық әрекетін, олардың оқушылармен жұмыс
істеу тәсілдерін алдағы уақытта алдын-ала болжап, түзетіп отыруға жағдай жасайды.
Яғни сынып жетекшісінің және пән мұғалімдерінің өзара іс-әрекетінің негізгі формасы
ретінде педагогикалық консилиумды айтуға болады. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде
бұл термин медицина саласынан келгендіктен: «Консилиум – сыры белгісіз бір ауруды
табу және оны емдеу әдістерін белгілеу үшін жүргізілетін дәрігерлердің кеңесі», - деп
анықтама беріледі. Дегенмен уақыт ағымына сәйкес педагогика саласында
педагогикалық консилиум кеңінен қолданыс табуда. Ата-аналар мен педагогтар жаңаша
мазмұнға ие болған педагогикалық консилиум де балалар бойындағы кемшіліктер мен
даму барысында кездесетін олқылықтарды бірлесе отырыпшешу жолдарын қарастырып
келеді. Бірлескен жиналыстарда оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін арттырудың әдіс-тәсіл,
құралдары мен технологиялық негізі іздестіріледі.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Сынып жұмысын
ұйымдастыру формасы
Топтық
Үйірме
Көпшілік
Ізденіс жұмыстары
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Сынып сағаты
Қоғамдық
тапсырмалар
Ғылыми-зерттеу
жұмысы
Сыныптан тыс оқу
Жеке -дара кеңес
беру
Өзін-өзі
тәрбиелеуге
арналған
тапсырмалар
Сұбхаттасу
Саяси хабарлар
Фестивальдар,
конкурстар,
көрмелер
Шығармашылық
көрмелері
Жексенбілік клуб
Қызығушылықтарына
қарай үйірмелер
Студиялар,
қызығушылықтары
бойынша клубтар
Шығармашылық
ансамбільдер
Ерлік сабақтары
Спорттық секциялар
Жорықтар,
экспедициялар,
турнирлер,
спартакиада
Белсенділер,
активистер оқуы
Өлкетану, ізденіс
жұмыстары
Жеке - дара
Пәндік не арнайы
үйірмелер
Оқушылар қоғамы
Тақырыптық
кештер,
ертеңгіліктер
Сұрақ- жауап кеші,
ауызша журнал
Саяхат
Басылым: бесінші
Денешынықтыру
Мұның басты мақсаты жеке тұлға тәрбиесіне қатысты бірыңғай көзқарасты
және әрекетті үйлесімділікті қалыптастыруға ықпал етеді. Бір сыныпта сабақ беретін
мұғалімдердің өздері тәрбиелейтін шәкірттірі туралы, әрі пән бірлестіктері алдында
тұрған мәселелер, оқушылардың пәндік үлгерімі жайында нақты мағлұмат алуға
мүмкіндігі болады. Пән мұғалімдері оқушыларды бақылау нәтижесін талдай отырып,
тәжірибе алмасады және кейбір кедергілерді бірлесіп жеңеді.
Сынып жетекшісінің жұмысын жоспарлау
принципі
Сынып жетекшісінің жоспарына
Жоспарлау принцип
қойылатын талаптар:
- ғылымилығы
- кешенді қатынас
- оптималдығы
- өмірмен байланысы, экономикалық және
әлеуметтік міндеттерді тәрбиелік шешу
байланысы
Жоспардың нақтылығы. Оқушылардың
жасаралық, жеке – дара ерекшіліктері,
олардың тәрбиелік деңгейін ескеру
Жоспардың мектептің перспективалық
жоспарымен үйлесімділігі
Жоспардын мақсат, бағыттылығы
Тәрбиелік міндеттердің нақтылығы
Оқытушылардың қызығушылығына
сүйену, жариялылық
Мазмұнының әртүрлілігі, тәрбие
жұмысының формасы мен әдістері.
Жоспарланған шаралардың логикалық
байланыстылығы
Окушыларға білім беру, мен оның іс –
әрекетін ұйымдастыруды тиімді
байланыстыру
Оқушылардың белсенділігі мен
Педагогикалық басшылықтың бірлігі
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым: бесінші
Сынып жетекшісінің негізгі қызметі
Диагностикалық негізде оқушыларды оқып
Сынып жетекшісіне қойылатын
– зерттеу
педагогикалық талаптар.
Оқушылардың тәрбиелік ұжымын
Жоғары адамгершілік – имандылық,
қалыптастыру
мәдени – этикалық бейнесі.
Пәндер негізінен терең, тиянақты оқу
Жалпы мәдени кең білімдарлығы.
үлгерімін жоғарылату, саналы тәртіпті
қалыптастыру саласындағы жұмысы
Сынып сағаттарымен жиналыстарын өткізу. Ұстаздардың шеберлігі.
Мұғалімдердің тәрбиелік күштерін
Педагогикалық әдебі.
біріктіру. Мектеп, отбасы, қоғамдық
орындар мен жұртшылық жұмысын
үйлестіру
Оқушылар ұйымдарының қызметіне
Ұйымдастырушылық қабілеттілігі.
әдістемелік көмек көрсету
Балаларға деген құрметі сүйіспеншілігі.
Оқушылардың өзіне – өзінің, қоғамдық
пайдалы еңбегін, ұжымдық, шығармашылық
іс – әрікетін, ісін ұйымдастыру. Әлеуметтіккәсіби бағдарлау.
Тұрақты білімін өзін-өзі жетілдіріп
Окушылардың ата – аналармен жұмысы.
отыруы
Сынып бойынша тиісті құжаттарды жүргізу.
Оқушылар ұжымын дамыту динамикасы.
(А.С.Макаренко)
Ұжымды қалыптастырудың негізгі жолдары:
Кезеңдері:
1.Талапты мұғалім қояды.Формалды
белсенділер тобы оны жақтайды.
2.Талапты мұғалім мен ұжымның белсенді,
сайланған мүшесі қояды.
3.Тұтас ұжым әрбір жеке-дербес талап
қояды.
4.Тәрбиеленуші өзіне – өзі талап қояды.
Қойылатын талаптар.
Перспективалық істер жұйесі
Параллельдік ықпал принципі
Оқушылар активімен жұмыс
Ұжым дәстүрлерін қалыптастыру.
Сызба-2
Ұжымның қалыптасуы.
(Л.И.Новиков бойынша)
Классификациялау негізі: ұжымның
Даму, қалыптасу кезеңдері.
тәрбиеленушілерге ықпал ету сипатына сай.
Ұжымдық белгісінің қалыптасу дәрежесіне
Реттеушілік
қарай.
Ұжымның құрамына, қызметіне сәйкес.
Ұжымның қызметі;
- жеке тұлғаға параллелдік ықпал ету,
тәрбиелеу;
Өзін - өзі бақылауға арналған сұрақтар
1. Сынып жетекшінің міндеттері, қызметі
2. Сынып жетекшінің ата-анамен қарым-қатынасының жұмысы.
3. Сынып жетекшінің жоспарлауы және жұмысының есебі.
4. Сынып жетекшісінің оқушыларды
диагностикалау жұмыстарын ұйымдастыруы
Тәрбие сағатын талдау үлгісі
1.Тәрбие сағатын ұйымдастырушының аты -жөні.
2Тәрбие сағаты қай сыныпта, қандай мектепте өтті.
3Тәрбие сағатының тақырыбы, мақсаты қандай?
4. Тәрбие сағатының формасы және ідісі қандай? Кеш, конференция, пікірталас, әңгіме,
жиын, жиналыс
5. Тәрбие сағаттарының міндеттері өткізіліп отырған сынып ұжымының мүддесіне сай
келе ме?
6. Тәрбие сағатының дайындық және өткізу кезеңдеріндегі оқушылар, сынып
белсенділері және ұйымдастырушысының белсенділік деңгейі қандай болды?
7. Тәрбие сағатын өткізу барысында қолданылған әдістер, көрнекіліктер,
техникалық құралдар, музыкалық шығармалардың маңызы, оларды қолдануда
тәрбие сағатын ұйымдастырушысының шеберлігі қандай дәрежеде болды?
8. Тәрбие сағатының мазмұны оның тақырыбына сай келе ме?
9. Тәрбие сағатының жоспарында кқрсетілген кезеңдердің жүйелігі
сақталған ба?
10. Тәрбие сағатының өту барысында аудиториялық көңіл күй қандай
болды?
11. Тәрбие сағаты сынып ұжымына қалай әсер етті? Себебі.
12. Тәрбие сағатын дайындау, өткізу барысында қандай кемшіліктер болды?
Болса, оларды болдырмау үшін қандай тілегіңіз немесе ұсынысыңыз бар?
13. Тәрбие
сағатында
қолданылған көрнекіліктердің
тартымдылығы, оқушылар ұжымына ықпалы қандай дәрежеде болды?
Осы сынып ұжымымен келешекте өткізілетін тәрбиелік шаралардың
мазмұны және бағыты қалай болу керек деп ойлайсыз
№13
Отбасы тәрбиесін қалыптастырудың негіздері
Жоспар:
1.
Отбасы тәрбиесінің педагогикалық процесс ретіндегі
мәнін ашу
және оның даму тенденциясы.
2.
Қазіргі отбасының ерекшеліктері
3.
Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
педагогикалық негіздері. 4.Оқушыларды отбасылық өмірге дайындау
бағдарламасы.
Оқытудың әдістемесі мен формасы. Проб.лекция.(слайд, видео
роликтер)
Негізгі ұғымдар: отбасы тәрбиесі, қарым-қатынас стилі, толық емес
отбасы, қоғамдық және жанұялық тәрбие, ата-ананың педагогикалық
белсенділігі, әрекеттестік формалары, мектеп пен жанұяның тәрбиелік
мүмкіндіктерінің интеграциясы,отбасы типологиясы, бедел стилі,
демократиялық стиль,либералдық стиль.
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Көрнекіліктер: слайдтар
Отбасы тәрбиесінің педагогикалық процесс ретіндегі мәнін ашу
және оның даму тенденциясы.
Отбасындағы бала тәрбиесінің жетілуі әлеуметтік-педагогикалық және
материалдық сипаттағы көптеген жағдайларға байланысты. Олардың
бірі — оқушы тәрбиесіндегі жанұя мен мектептің ынтымақтастық
қарым-қатынасы. Бұл ара қатынас отбасының педагогикалық
процесінің күйі туралы ақпарат болған жағдайда ғана жемісті бола
алады Отбасының педагогикалық процесі.
Болашақтағы еңбектік, қоғамдық отбасылық өмірге бейім дені сау,
психикалық болымды, адамгершілікті, иманды, парасатты тұлға
дайындау-отбасы міндеті. Отбасының тәрбие мазмұнының құрамды
бөліктері ежелден белгілі бағыт-бағдарларды, тән-дене, адамгершілікимандылық, сана-сезім, эстетикалық, еңбек тәрбиесін қамтиды, олар өз
кезегінде жас әулетті экономикалық, экологиялық, саяси, жыныстық
білімдендіру істерімен толығып отырады.
1.
Балалар мен жастардың отбасындағы тәрбиесі
салауатты өмір болмысына негізделіп, дұрыс ұйымдастырылған кун
тәртібін, спорттық жаттығуларды, дене шынықтыруларын қамтиды.
2.
Отбасындағы сана сезім тәрбиесі ата-аналардың өз
балаларын білімдерімен байытып, соны ақпараттарға деген тұрақты
қажетсінуін қалыптастырып, оларлы үздіксіз жаңалап бару
ұмтылыстарын баулуға негізделеді. Танымдық қызықсыну, қабілет
буйімділіктер мен нышандарды дамытып бару бала тәрбиесіндегі атааналардың аса өзекті шаруасы.
3.
Отбасындағы адамгершілік, имандылық тәрбиесі
тұлға қалыптастыру жолындағы қатынастардың бұлжымас төркіні.
Адамгершілік сапа, қасиеттердің басқа да түрлері парасатты қажетсіну,
тәртіптілік, жауапкершілік, дербестік пен ұстамдылықта осы отбасында
бауланады.
4.
Отбасындағы эстетикалық тәрбие балалрдың
таланты мен дарынын дамытуға бағытталып, өмір болмысы әсемдіктері
жөнінде тағлым беруге арналады.
5.
Отбасындағы
еңбек
тәрбиесі
балалардың
болашақтағы адал өмірінің негізін қалайды. Еңбектенуге отбасынан
дағдыланбаған баланың есейген кезде де бар есіл- дерті «жеңілдің
астымен, ауырдың үстімен» жүріп, шалқып өмір сүру. Ал мұндай
еңбексіз «күнде той» өмірдің жақсылыққа апармайтынын тұрмыс қадам
сайын дәлелдеп отыр.
Ата-аналар міндетіндегі отбасылық тәрбие-балалрдың тән-дене және
рухани сапаларын қалыптастыру бағытындағы саналы да парасатты
істерге негізделген үздіксіз жетіліп барушы прпоцесс.
Әрбір әке мен кез-келген ана өз перзентіне болашақта қай сапақасиеттерді баулу керектігін жете білгені жөн. Отбасылық тәрбиенің
саналылық сипаты мен тәрбиелік міндеттерді парасатты шешу
жолдары осымен айқындалады.
Ата-аналар өз-міндеттерін тек қана оқушыны қаржы жағынан
қамтамасыз ету және бақылаудың жалпы қызметтерін атқару деп
түсінеді. Олар мектеппен жүйелі түрде байланыс жасамайды,
педагогтар кеңесін ескермейді. Оқушының оқудағы, тәртібіндегі
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым:
жетінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
ақауларды мүғалімдердің жаман жүмыс істеуімен түсіндіреді. Мүндай
ата- аналардың тиісті педагогикалық мәдениеті жоқ және, ең бастысы,
педагогикалық шараларға қатысуға ынтасы жоқ.
Қазіргі отбасының ерекшеліктері
Ауыл мен қала отбасыларының ерекшеліктері. Ауыл балалары үнемі
ауылдастарының көз алдында болып, олардың қатаң бақылауын
сезінеді. Бір жағынан оқушы бақылау аясында болса, екінші жағынан
психологиялық тәуелділікті сезінеді. Қалада ондай бақылау жоқ,
үлкендер бір үйде тұратын балаларды да біле бермейді.
Ата-ананың білімі неғұрлым жоғары болған сайын оның балалары
мектепте жақсы оқиды. Қазіргі ата-аналардың көпшілігінің орта
білімдері бар. Олар өндірістік- шаруашылық орындарда жұмыс
атқаруына байланысты бала тәрбиесімен көбіне ата мен әжелері
айналысады. Сондықтан тәрбиеші отбасындағы тәрбие мәселесінің
қыр- сырын білуі тиіс. Бұл жағдайда тәрбиеге екі түрлі көзқарас орын
алады.
Халықтың әл-ауқат деңгейі әр түрлі болғандықтан ата-аналар мен
балалар арасындағы қатынас та әр түрлі болады. Біреулер мейілінше
өбектеп, тәрбие мәселесін қолдан шығарып алуы мүмкін. Ондай
отбасындағы балалар дайынға ие болғысы келіп, енжар, жалқау болып
тәрбиеленеді.
Жас отбасының бөлек шаңырақ көтеруі, олардың жауапкершілігін
арттырумен қатар, үлкендердің бала тәрбиелеу тәжірибесіне құлақ
салып,
түсіністікпен
бала
тәрбиелеуге
көмектеседі.
Жас
отбасыларының тұрмысының материалдық жағынан дұрыс жолға
қойылмауы, бала тәрбиесіне қиындықтар келтіреді.Отбасындағы
балалар санының азаюы, қазір қалаға да, ауылға да тән. Оның түрлі
обьективті себептері бар. Осыған орай, аз балалы отбасындағы баланы
тәрбиелеу мәселесі зерттеу қажет. Ерлі-зайыптылардың отбасының
ыдырауы, бірінші жылы өмірге дайын болмауы салдарынанболады.
Бір балалы отбасылардың көбеюі. Мұндағы басты мәселе баланың
өзінен үлкен және кіші балалармен, ұжыммен қарым-қатынас орнату
тәжірибесінің жоқтығы және отбасы назарының тек бір бала төңірегінде
шоғырлануынан болатын кемшіліктердің көбеюі.
Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық
негіздері
Отбасы тәрбиесі туралы алғашқы педагогикалық түсініктер мен идеялар
халық педагогикасында пайда болған. Педагогикалықғылымның дамуы
барысында жанұя тәрбиесінің мәселелері нақты ғылыми-теориялық
және әдістемелік мазмұнға ие бола бастады. К. Д. Ушинский, Л. Н.
Толстой, П. Ф. Лесгафт және басқалар балалар тәрбиесін
ұйымдастыруда олардың даралық ерекшеліктерін, бейімділіктерін,
дене- күш және психологиялық даму деңгейін ескеру керектігіне ерекше
көңіл бөлген. Н. К. Крупская, А. С. Макаренко, В. А. Сухомлинский
бала тәрбиесінің теориясын атап көрсеткен. Қазіргі зерттеушілердің
еңбектерінде баланың жанұядағы қарым- қатынасындағы қызметәрекетіп ұйымдастыру, салауатты өмір салтын құру, мектеп пен жанұя
ара қатынасы т. б. мәселелері қамтылған
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым:
жетінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
Жанұяның тәрбие өмір салты, оның барлық құрылымдық элементтері
бір-бірімен тығыз байланысты, өйткені олардың мақсат-міндеттері
ортақ іс-әрекеттерінің жалпы тәсілдері, әдістері және бағыттылығы бар.
Жанұядағы тәрбиенің субъектілері: ата-ана, бала, әлеуметтік мақсат,
міндет, педагогикалық тәсілдер, әдістер. Осы элементтерді біріктіретін
негіз іс-әрекет.
Отбасының адамға қатысты қызметі:
Жұбайылық қызметі.
Ата – аналық қызметі.
Тұрмысты ұйымдастыру қызметі.
Отбасы тәрбиесінің міндеттері:
баланың өзін-өзі тануын дамыту, өзгелермен үйлесімді
қарым-қатынас құруға үйрету, айналасымен мәдени қарым-қатынас
құру, мықты отбасын қалыптастыру туралы отбасы құндылықтарын
санасына сіңіру;
адамгершілік және эстетикалық жағынан қалыптастыру,
денсаулығын нығайту, ақыл-ой, шығармашылық қабілеттерін жетілдіру,
Отбасы тәрбиесінің мазмұны:
жас баланы қоғам талаптарына қарай тәрбиелеу,
жеке басының мүмкіндіктерін жетілдіру,
ақыл-ой, сана-сезімін қалыптастыру,
ұлттық салт-дәстүрлер арқылы мәдениетке тәрбиелеу,
әлеуметтік ортамен қарым-қатынас құру,
түрлі жағдайларда дұрыс шешім қабылдай білу,
белсенділікке, еңбекқорлыққа, мәдениеттілікке тәрбиелеу.
Отбасы құндылықтарын, мейірімділік, рахымдылық, қамқорлық
қасиеттерін бала бойына сіңіру,
отбасы мүшелерінің қаражатының күнделікті тұрмыста қалай
пайдаланылатынын түсініп, келешекте ата-анасна, отбасы мүшелеріне көмек
көрсетуге дааяр болу,
отбасындағы ізгілік қатынастарын дамыту.
Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудың педагогикалық негіздері
Халық педагогикасындағы жанұя тәрбиесі;
Жанұядағы педагогикалық процесс;Ата – ана міндеті;
СОӨЖ–ның тақырыбы: Отбасы тәрбиесінің негіздері
Жоспар:
1.
Қазақстанның қазіргі жаңару жағдайындағы отбасы тәрбиесінің орны
2.
Отбасылық демалыс және отбасылық эстетика.
3.
Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудың жолдары
1.
2.
3.
4.
5.
СОӨЖ-ның тақырыбы: Отбасының тәрбие жұмысын ұйымдастырудың
теориялық-педагогикалық негіздері.
Жоспар:
Ата-ананың өнегелік мақсат-бағыттары.
Ата-аналар жиналысын өткізу әдістері.
Оқушының жанұя өміріне араласу жолдары.
Жанұяның жалпы сипаттамасы.
Жанұядағы ата-ананың мәдениеттілігі.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
Реферат тақырыптары
1.
В. А. Сухомлинскийдің "Ата-ана педагогикасы"
кітабы бойынша 2.Қазақ отбасындағы дәстүрлі тәрбие.
3. Отбасының тәрбиелік потенциалы
Жанұя шежіресі мен оның бала тәрбиесіндегі орны.
Жанұядағы баланың эстетикалық тәрбиесі.
Жанұяның баланың өнегелілік тәрбиесіндегі орны.
Толық емес жанұялардағы бала тәрбиесінің қиыншылықтары.
Мектеп пен жанұяның ынтымақтастық әрекеттестігінің формалары.
Халық педагогикасы тәсілдері, оларды қазіргі жанұя тәрбиесінде қолдану.
Жанұя тәрбиесінің құқықтық негіздері.
Оқушылардың танымдық тілек-қалауларының дамуындағы жанұяның орны.
Ата-ана мен баланың ара қатынасы.
№ 14 лекция Педагогикалық іс-әрекеті. Педагогикалық
шеберлік және педагогикалық қарым-қатынас
Дәрістің мақсаты: педагогикалық іс-әрекет пен педагогикалық қарым-қатынас
мәні, мазмұны және стилі туралы ғылыми түсінік қалыптастыру.
Жоспар
Педагогикалық шеберлікке
сипаттама.
Педагогикалық шеберліктің құрылымы.
Педагогикалық шеберліктің компоненттері.
Педагогикалық
қарым-қатынас
пен
педагогикалық
басшылық
стильдері.(ғалымдар ұсынған)
Кілттік сөздер:Педагогикалық іс-әрекет, мәні мен құрылымы, педагогикалық қарымқатынас, педагогикалық стиль, қарым-қатынас стилі, жұмыс жасау стилі, педагогикалық
шеберлік, педагогикалық такт, педагогикалық техника;
Дәрістің мазмұны: Педагогикалық іс-әрекеттің мәні мен құрылымы
Педагогикалық іс-әрекет - әлеуметтік әрекеттің ерекше түрі, ол жинақталған
мәдениет пен тәжірибені ұрпақтан ұрпаққа беруге және қоғамда нақты әлеуметтік
роль орындауға даярлық негізінде жеке бастың дамуына жағдай тудыруға
бағытталған.
Педагогикалық іс-әрекет кәсіби әрекет ретінде қоғаммен арнайы ұйымдастырылған
білім беру мекемелерінде үлкен орын алады:
- жоғары оқу орындары
- орта арнаулы орындары
- кәсіби-техникалық училищелер
- мектептер
- мектепке дейінгі мекемелер және т.б.
Педагогикалық іс-әрекеттің мәнін түсіну үшін оның құрылымын талдау қажет, ал
оның өзін мақсат, мотив, әрекет (операция), нәтиже бірлігінде қарау керек.
Педагогикалық іс-әрекеттің мақсаты – тарихи құбылыс. Ол әлеуметтік даму
тенденциясының көрінісі ретінде өңделіп қалыптасады, адамның рухани және
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
табиғи мүмкіндіктерін ескере отырып талап қояды. Онда бір жағынан, әр түрлі
әлеуметтік және этникалық топтардың қызығушылығы болса, екінші жағынан –
жеке тұлғаның қажеттілігі мен бағыты көрінеді.
Іс-әрекеттің, оның ішінде педагогикалық іс-әрекеттің жүйелі сипаттамасы мақсат
болып табылады.(А.Н.Леонтьев 1924 ж.)
Педагогикалық іс-әрекеттің құрылымы
педагогикалық өзара іс-қимыл субьектісі мен обьектісі
оқыту мен тәрбиелеу процесі және ұйымдастыру түрлері
педагогикалық ықпалдың мақсаттары мен құралдары
Н.В.Кузьмина педагогикалық іс-әрекеттің бес компоненттен тұратын
функционалдық моделін ұсынды:

гностикалық-педагогикалық жүйені қолдаудың заңдары мен
механизмдері туралы жаңа білім алу

жобалаушылық-оқытылып
отырған
курс
мақсаты
мен
олмақсатқа
жету
жолдарын жобалау

конструктивтік-сабақты өткізу түрі мен әдістерін таңдау жөніндегі ісәрекеттер

ұйымдастырушылық-жоспарланғанды жүзеге асыру міндеттері

коммуникативтік-педагогикалық
процесс
субъектілерінің
арасында педагогикалық
мақсатқа сай өзара қатынас орнату
Педагогикалық қарым-қатынас мәні мен генезисі
Педагогикалық қарым қатынас-белгілі бір педагогикалық функциялары бар және
жағымды психологиялық климат құруға ,сонымен қатар оқу іс-әрекетін және
педагогпен білім алушы арасындағы қарым қатынастарды басқаша түрдегі
психологиялық оңтайландыруға бағытталған оқытушының білім алушымен
сабақта және сабақтан тыс кәсіби қарым қатынасы (А.Н.Леонтьев).
Педагогикалық қарым-қатынас мәселелерін А.А. Бодалев, Б.Ф. Ломова, Е.С.
Кузьмина, В. В. Знакова, А. А. Леонтьева, А. А. Реана зерттеді.
А.Б. Орлов педагогикалық қарым-қатынастың мақсаттарына “мұғалімнің
тұлғалық центрациясы” терминін қолданды.
А.Б. Орлов негізгі жеті центрацияны атап көрсетті:
- эгоистік
- бюрократиялық
- конфликттік
- авторитетті
- танымдық
- альтруисттік
- гуманисттік
Педагогикалық кәсіби қарым-қатынас негіздерін меңгерудің басты шарттары
Педагогикалық кәсіби қарым-қатынас

Технология

Коммуникативтілік
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені

Біліктілік пен дағды

Заңдылық
Педагогикалық қарым-қатынас пен педагогикалық басшылық стильдері
Педагогикалық қарым-қатынас стильдері (В. A. Kaн –Калик):

Әзілдесу қарым-қатынас

Достық ықылас негізіндегі қарым-қатынас

Жолдастық байланыс негізінде-педагогикалық қарым –қатынас

Қарым-қатынас – қорқыту

Қарым-қатынас –жағыну
М. Тален ұсынған педагогикалық қарым-қатынас
стильдері: Үлгі І. «Сократ»
Үлгі ІI.«Топтық пікірталас
жетекшісі» Үлгі IIІ.«Шебер»
Үлгі IV.
«Генерал»
Үлгі V.
«Менеджер»
Үлгі
VI. «Жаттықтырушы
» Үлгі VII.«ГИД»
Маркова мен Никонова бойынша 4 педагогикалық стиль:

эмоционалды-импровизационды

эмоционалды-әдістемелік

импровизационды-пайымдаушы

пайымд
аушыәдістемелік
Қарымқатынас
стилдері:

Тұрақты жағымды

Пассивті жағымды


Тұрақсыз
Ашық жағымсыз
Педагогикалық қарым-қатынас стильдері:
Тиімді демократиялық + Тұрақты-жағымды
Тиімсіз авторитарлы + Пассивті-жағымды немес Ашық жағымсыз
Педагогикалық шеберлік - тұлға тәлімі мен қалыптасу үдерісіндегі
педагогикалық өнердің толық іске асуын қамтамасыз етуші ептіліктер мен
дағдылар қорының оқытушы тарапынан мүлтіксіз меңгерілуі.
Н.В.Кузьмина:
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым:
жетінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Шеберлік – маманның өз жұмыс жағдайын зерттеп, зерделей білуі, кәсіптік
міндеттерін оңтайлы шешу үшін кәсіби біліктілікті, дағды мен білікті меңгеруі.
А.И.Щербаков:
Педагогикалық шеберлік – мұғалімнің ғылыми, әдістемелік өнерінің, білігі мен
дағдысының , жеке қасиеттерінің синтезі.
Педагогикалық шеберлік мазмұнын келесі көрсеткіштермен саралауға болады:

психодолгиялық-педагогикалық ой өріс

дамыған кәсіптік қабілеттер

педагогикалық техника меңгерімі
Педагогқа қойылатын талаптар (Н.В.Савин бойынша)
 байқампаздық
 шығармашылық
 әдептілік
 коммуникативтілік
 балаға сүйіспеншілікпен қарау
Педагогикалық шеберлік құрылымы

педагогикалық талап қоюшылық

сөйлеу мәдениеті

педагогикалық байқағыштық

педагогикалық эрудиция

педагогикалық ойлау

педагогикалық қиял (вооброжение

педагогикалық такт

педагогикалық техника
Педагогикалық техника -оқытушы өзінің мақсаттарына жету жолында
қолданатын қабілеттер мен тәсілдерінің жиынтығы
Өзін-өзі басқару қабілеті:
- әлеуметтік-перцептивті;
- эмоция, көңіл-күй;
- мимика, жест;
сөйлеу
мәдениеті
Өзгелерді
басқару
қабілеті:
- сабақты ұйымдастыруда;
- дисциплинаны қадағалауда;
- талаптар қойғанда
Ұжымдық қабілеттер:
- Тұлғаны тани білу;
- Білім алушыны дұрыс түсіну;
- Оны қорғау;
- Оған ықпал ету
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Басылым:
жетінші
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
Педагогикалық такт – әдептілікті сақтай отырып, студенттермен дұрыс қарымқатынас жасай білу қабілеті.
Педагогикалық такт көбінесе оқытушының жеке бас сапаларынан көрінеді:
мәдениеті, еркі, азаматтық позициясы мен кәсіби шеберлігінен. Оқытушы мен
студент арасындағы дұрыс қарым-қатынастың негізі болып табылады.
Педагогикалық қиял - өз әрекеттерінің салдарын алдын ала көруден, студенттен
болашақта кім шығатынын елестете отырып, оның тұлғасын тәрбиелеуді
жобалаудан көрінетін арнайы қабілеттер.
Педагогикалық ойлау - бұл педагогтың этикалық нұсқауларын, ғылыми білімін,
педагогикалық технологияларды білім беру жұмысында тиімді қолданудың ерекше
практикалық қызметі (А.А.Орлов)
Педагогикалық эрудиция - біліктілік білгірлік, көп оқығандық және өзінің пәнін
негізді түрде жетік білу.
Педагогикалық біліктілік – нақты міндеттерді шешуде маманның
мүмкіндіктерімен сипатталатын кәсіби-педагогикалық даярлықтың деңгейі мен
түрі.
Педагогикалық байқағыштық - педагогикалық біліктіліктің көрсеткіші. Л.Н.
Толстой: «Оқытушы білім алушыны үнемі бақылап, ол туралы көзқарасын өзгерту
үшін қайта бақылау керек", - деген.
Бақылау нәтижелерінің дұрыс болуы оған сезім мүшелерінің бәрінің қатысуына
байланысты.
И.В.Зазюн бойынша педагогикалық шеберліктің құрылу кезеңдері:
 кәсіби қызмет мұратын қалыптастыру
 педагогикалық техниканы қолдана білу
 кәсіби өзіндік даму мен тәрбие
Оқытушы бойында болуы қажет кәсіби мәнді 10 сапа (В.Г.Рындек)

қабілеттер

мінез

бағыт бағдар

ұйымдастырушылық

құрастырушылық ептіліктері

қарым қатынас ептіліктері

жобалау ептіліктері

таным ептіліктері

іс-әрекеттің нәтижелері

біліктілік деңгейі
Менеджмент (Мектепті басқару)
№ 15 Мектептің тұтас педагогикалық процесін басқару Жоспар:
1.
Жалпы білім беретін оқу орындарына қажетті норматитік құжаттар.
2.
Қазақстандағы мектеп түрлері, оларға қысқаша сипаттама.
Негізгі ұғымдар: нормативтік құжаттар, білім беру стандарты, базистік оқу
жоспары, әр түрлі үлгідегі мектептер.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
Жалпы білім беретін оқу орындарына қажетті нормативтік құжаттар.
Қабылданған нормативтік құжаттар еліміздің негізгі заңдарының ережелеріне
сүйенеді, олар Қазақстан Республикасының Ата заңы мен 1999 жылы 7 маусымда
қабылданған Қазақстан Республикасының «Білім туралың заңы.
ҚР «Білім заңынаң сәйкес елімізде білім стандарттары қабылданған.
«Стандартң сөзі латын тілінен алынған, «үлгің, «өлшемң деген мағынаны білдіреді.
Білім стандарты мағынасы жағынан білімділіктің өлшемі ретінде қабылданып, қоғамдық
мұратқа орайластырылған, әрі нақты тұлға мен білім жүйесінің мүмкіндіктерін ескерген сол
мұратқа жетудің негізгі талаптар жиынтығын қамтиды. Білім саласындағы стандарттаудың
негізгі нысандары-стандарт құрылымы, оқу жүктемелерінің мазмұны, көлемі және оқушыны
дайындау деңгейі. Стандарт бойынша белгіленген деңгей, дәрежелер мен талаптар білім
сапасын бағалау мен білімдену процесінің негізгі қырларын сараптауды мызғымас шек
(эталон) сипатында қабылданады.
Білімді стандарттаудың қажеттігі қоғамдық құбылыс ретінде танылған білім
саласындағы түбегейлі өзгерістерге сәйкес туындап отыр. Қазақстан Республикасының
егеменді елдер қатарында демократияға, нарықтық қатынастарға, тұлғаның құқы мен
еркіндігіне бетбұрысы білім аймағындағы саясатты қайта қарастырып, жаңа заман
талабына сәйкес түсінуді қажет етеді. Білім саласы енді ең алдымен жеке тұлғаныңрухани
қасиеттерін қамтамасыз етуге бет бұрды. Бұл өз кезегінде оқу процесін ұйымдастыру, оқуоқыту формалары мен әдістерін таңдау және білім мазмұнын іріктеу істеріне көптеген
өзгірістердің енуіне себепші болды.
Стандарттау сонымен бірге білім саласындағы көптеген жаңашыл қадамдарға
байланысты қажет болып отыр. Мәселен,
мектептегі оқу процесінің жаңа еркін ұйымдастыру формаларына өтуі;
көптеген мектептердің құқықтық дәрежесінің өзгеруі;
тың оқу жоспарларының енгізілуі;
мектептердің оқу пәндері мен олардың игерілу көлемін өз қалауымен
таңдауы;
баламалы оқулықтардың қосылуы;
оқудың жаңа технологияларының жасалуы; көп деңгейлі және
жіктемелі оқуға
өту.
Демек, аталған демократиялық қадамдар өткендегіміздей тезге салынған бір
сарында (шаблон) оқу жүйесіне тосқауыл қойып, әрқандай жәйт, жағдайларды ескеріп,
білім беру процесіне шығармашылдықпен қатынас жасау қажеттігін айғақтауда.
Мемлекеттік міндетті стандарттар 10 жылда бір рет қайта өңделіп, қажетті
түзетулер енгізіліп, мемлекеттік заңмен бекиді.
Жалпы білім беруші мекемелердің білім стандарты үш бөліктен: а)мемлекеттік,
ә)ұлттық-аймақтық, б)мектептік болып құралады. Стандарттың мемлекеттік бөлігі
(инвариант) елдегі білім кеңістігінің біртұтастығы мен тұлғаның әлемдік мәдениет
жүйесіне енуін қамтамасыз етеді.
Ұлттық-аймақтық елді мекеннің өзіндік ерекшелік, талаптарына (тілі мен
әдебиетіне, мәдениеті мен өнеріне және т.б.) байланысты анықталады.
Мектептік білім мазмұны нақты оқу орнының бағыт-бағдарына сәйкес оқу
пәндерінің енгізілуімен белгіленеді.
Оқу жоспары –оқу орнында игерілетін оқу пәндерінің құрамын, оларды меңгеру
бірізділігі мен кезек тәртібін, әр пән бойынша жылдық, апталық бөлінген сағат санын, оқу
жылындағы апта мен айларды анықтап беретін құжат.
Оқу жоспары түбір (типтік) және нақты оқу мекемесі тарапынан жасалған оқу
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
жоспары болып бөлінеді. Түбірлі оқу жоспарында мектеп (ЖОО) қабырғасында оқу
жылдарына сәйкес жүргізілетін барлық оқу пәндерінің тізімі беріледі. Игерілуі қажет
пәндер оқу жоспарында үш топқа бөлінеді:
а) міндетті (базалық-мемлекеттік бөлік);
ә) оқушылардың қалауы бойынша (аймақтық бөлік);
б) мектеп (ЖОО) кеңесінің бекітуімен өтілетін пәндер (мектептік (ЖОО) бірлік).
Жалпы білім беретін оқу орындарының базистік оқу жоспары негізгі нормативтік
құжаттың бірі болып табылады және ол жұмыстық оқу жоспарларын жасауға негіз
болады. Базистік оқу жоспары тұрақты және жылжымалы болып екіге бөлінеді. Тұрақты
жүктеме құрамындағы пәндер жалпы орта білім беретін мектептердің барлық түрлерінде
(бағдарлы мектеп, гимназия, лицей, жеке меншік мектеп) оқылып, оқушыларды жалпы
мәдени және ұлттық мәні бар құндылықтарға баулып, қоғамдық мұраттарға сәйкес келетін
жекебастық қасиеттерді қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Жылжымалы бөлім
оқушылар дамуының жеке сипатын жетілдіретін, олардың жекебастық ерекшеліктерін,
мүдделері мен бейімділіктерін дамытуға, бар ынтасымен қызығып оқитын пәндерді жете
тереңдетіп білуге мүмкіндік жасайды. Ол таңдамалы пәндер мен факультатив
курстарынан құралады.
Оқу бағдарламалары түбірлі (типтік), оқу-жұмыс (рабочие) және авторлық болып
бөлінеді.
Түбір (типтік) бағдарламалары Мемлекеттік білім стандарты негізінде нақты пән
бойынша құрастырылады.
Оқу-жұмыс бағдарламалары түбір жоспары негізінде түзіліп, мектептің
педагогикалық кеңесінің (ЖОО-да жетекші кафедра) шешімімен бекиді.
Авторлық оқу бағдарламасында білім стандартының талаптары міндетті түрде
сақталады, оқу материалын ұсынуда оқып-зерттелетін құбылыстар мен процестерде
автордың тарапынан өзіндік көзқарасы болуы мүмкін.
Оқу-әдістемелік кешен жүйесінің әр пән бойынша негізгі құрамы бағдарлама болып
табылады. Оқу бағдарламасы әр оқу пәні бойынша меңгерілуге тиісті білім мазмұны мен
мөлшерін, білік пен дағдыларды жаңа оқу жылы бойынша бөлінген бөлімдермен
тақырыптардың мазмұнын және мұғалімдер мен оқушылардың іс-әрекетін анықтайтын
нормативтік құжат болып табылады. Бағдарлама білім мазмұны арқылыоқыту мақсаттары
жүзеге асырылатын нормативтік құжат белгісі түрінде және сабақта мұғалімнің сол
мазмұнды ашатын қызмет құралы.
Қазақстандағы мектеп түрлері, оларға қысқаша сипаттама.
Қазақстандағы жаңа типті мектеп түрлері: 1) жалпы білім беретін мектеп;
2)гимназия; 3)лицей; 4)шағын жинақталған мектеп.
жалпы білім беретін мектеп, ол негізгі және қосымша жалпы білім
беретін үш сатылы (бастауыш, негізгі, жоғары) бағдарламаларды жүзеге асырады; жалпы
білім беретін мектеп, шағын мектеп болуы мүмкін, яғни оқушылар санының аздығына
сәйкес, қосылған сыныптар жұмыс істейді;
гимназия негізгі және қосымша оқыту бағдарламасын жүзеге асырады,
оқушылардың қабілеті мен икемділігіне байланысты арнайы, терең, кәсіптік оқытуды
көздейді;
лицей кәсіптік бағытталған оқушыларды оқытуды жүргізетін, негізгі
және қосымша бағдарламаларды жүзеге асырады, бастауыш және орта кәсіптік оқыту.
шағын жинақталған мектеп сынып жинақтамалары аралас және оқу
сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар, оқушылар саны шағын жалпы білім
беретін мектеп. Шағын жинақталған мектептің ерекшелігі мұғалімнің қызметіндегі көп
пәнділік, мектеп басшыларының әкімшілік міндттерді қоса атқаруы болып табылады.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
Шағын жинақталған мектептердің негізгі құрылымдық компоненті –бір ғана оқытушы
басқаратын жинақталған сыныптар.
Мұндай жаңа типті мектептердегі, мектеп кеңесінің шешімімен жаңа
перспективалық бағыттар жөнінде мектеп директорының ғылыми істер жөніндегі
орынбасары қызметі енгізілуде. Мысалы, сондай жаңа қызметтің бірі-мектеп
директорының ғылыми істер жөніндегі орынбасары жоғары оқу орындарының
ғалымдары, оқытушыларымен, ғылыми орталықтармен байланыс орнатып, оларды
мектептегі педагогикалық жұмысқа тартады, мұғалімдердің тәжірибе-эксперименттік
жұмыстарына көмектеседі.
Жаңа типті мектептердегі оқу-тәрбие беру жүйесінің қызметін ұйымдастыруда
әлемдік тәжірибеге сүйенеді. Оқыту процесіндегі субьектілердің (білім беру жүйесінің
қызметкерлері, оқушылар мен тәрбиеленушілер және олардың ата-аналары) әлеуметтік
кепілдері мен олардың құқықтары, міндеттері ескерілген.
Білім беру мекемелерінде педагогикалық қызметпен айналысуға, тек соған сәйкес
білімі бар азаматтар ғана құқылы. Олар кәсіби қызметін жүргізуге жағдай жасауды талап
етуге, білім берудің мемлекеттік стандарттарын сақтай отырып, педагогикалық
қызметтерінің әдістері мен түрлерін еркін таңдауға, ғылыми зерттеулердің бағыты мен
олардың нәтижесін педагогикалық тәрбиеде қолдауға құқылы.
СОӨЖ-ның тақырыбы: Мектеп туралы нормативтік құжаттар мен жаңа
типтік мектептерге сипаттама
Жоспар:
1.
Білім беру мазмұнын анықтайтын нормативтік құжаттар.
2. Мемлекеттік білім стандартының міндеті неде және оған қойылатынталаптар.
3.
Оқу бағдарламасы дегеніміз не және оның түрлерін атаңыз.
4.
Қазақстандағы типтік мектеп түрлерін атап, оған сипаттама беріңіз.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар
1.
Білім берудің мемлекеттік стандарты дегеніміз не және оған қандай талаптар
қойылады?
2.
Қазақстандағы білім жүйесін жетілдірудің негізгі бағыттарын атаңдар.
3.
«Білім туралың заңдағы типтік мектептерді қолдау.
Өз бетімен жұмыс істеуге арналған тапсырмалар
1.
Білім беру орындарының қызметін реттейтін нормативті құжаттармен
танысу:
ҚР «Білім туралың заңы.
Мемлекеттік «Білім туралың бағдарламасы.
Орта білімді дамыту тұжырымдамасы.
Орта білімнің мемлекеттік стандарты.
Реферат тақырыптары
1.
ҚР «Білім туралың заңының «Егемен қазақстанныңң білім жүйесін
дамытудағы пәрменділгі.
2.
Білім стандарты «Мемлекеттік маңызды құжатң.
3.
Типтік мектептердегі білім жүйесін жетілдірудің негізгі бағыттары.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
Мектептің оқу-тәрбие процесінің ұйымдастырушылық
әдістемелік негіздері
Жоспар:
1.
2.
Мектептің оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыру мәселелері
Әдістемелік басқару жұмысының мазмұны
Негізгі ұғымдар: педагогикалық процесс, мектепішілік бақылау, диагностика,
ақпарат, педагогикалық процесті сипаттау, диагностиканың әдістері, басқару, оқу- тәрбие
процесін басқару, әдістемелік жұмыс, басқару қағидалары, педагогикалық кеңес,
әдістемелік бірлестік.
Мектептің оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыру мәселелері.
Мектепті басқарудың басты мәні-педагогтардың оқыту мен тәрбиеде ең жақсы
нәтижеге жету мақсатындағы оқушылар мен олардың ата-аналарының іс-әрекетін
мақсатты ұйымдастыру. Қазіргі мектептің өзара байланысы бар, ішкі құрылымы және
социуммен белгіленетін тұтас әлеуметтік-педагогикалық жүйе. Ол өзара тығыз
байланысты екі жүйеден тұрады: басқарушы және басқарылушы. Бұл қазіргі кез-келген
оқу-білім, тәрбие беру мекемесінің алдына өмірдің өзі қойып отырған міндеттерді жүзеге
асыру бойынша барлық жұмыстың басты ұйымдастырушысы ретіндегі мектеп
директорының тікелей басқару іс-әрекетінде көрінуі қажет.
Мектеп директорының ұйымдастыру іс-әрекеті процесінде мынадай қызмет түрлері
орындалады:
мақсаттар айқындау ( жүйенің, әр кезеңдегі соңғы нәтижесін саралап,
ой- санада нақтылау;
жоспарлау (мектеп жұмыстарының барлық бағыттары бойынша әр
жылға жоспар түзу);
ұйымдастыру ( қызмет бабындағы міндеттерді әділ бөліп, бағыну мен
жауапкершілік жүйесін қалыптастыру);
- реттеу (қабылданған шешімдерді іске асыру мақсатында әрқилы бағыттағы түрлі
қызмет жүйелерінің іс-әрекеттерін үйлестіру),
ынталандыру (шығармашылық істерге, ғылыми-зерттеу жұмыстарына,
инновациялық жобаларға қатыстыру үшін жағдайлар жасау;мұғалімдердің рухани бірлік
сезімін қалыптастыру, олардың әлеуметтік белсенділігін көтеру; жетістіктеріне сәйкес
бағалау және мадақтау);
қадағалау (талдау және жаңа міндеттерді белгілеу үшін көзделген
жоспарлардың орындалуы жөнінде уақтылы ақпараттар алып тұру);
педагогикалық талдау (оқу процесін, тәрбие жұмыстарын, білім
мекемесінің материалдық қорын, қаржы-экономикалық жағдайын, педагог мамандар мен
тәрбиеленушілер құрамын жетілдіруге байланысты зерттеулер мен талдаудар, нақты
қорытындылар жасап, ұсыныстар беру).
Мектеп директорының басшылық қызметі, оқу-тәрбие жұмысы мен сапасы үшін
арнайы жауапкершілігі бар. Мектеп директорының оқу-тәрбие жұмысы бойынша
орынбасарының қызметі мен міндеттері:
мектептегі сабақтарды және оқыту процесіндегі тәрбиелік
жұмысты ұйымдастыру;
оқу бағдарламаларының
орындалуын,
сабақтардың
барысы
мен оқушылар үлгерімінің сапасын
бақылау;
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
әртүрлі пәндер бойынша сыныптан тыс оқу жұмысын
ұйымдастыру (пәндік үйірмелер, қоғамдар, олимпиадалар, жарыстар, т.б.)
оқушылардың оқу көлемін реттеу;
мектептің оқу-тәрбие жұмысын талдау және педагогикалық ұжым
іс- әрекетінің нәтижелері туралы сандық және жазбаша есеп беру;
оқу-тәрбие жұмысын жетілдіру мәселелері бойынша
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
білім
беру департаментінің нұсқауларын жүзеге асыру мен
олардың орындалуын бақылау;
оқу-тәрбие жұмысының сапасын жоғарылату үшін алдыңғы
қатарлы педагогикалық тәжірибені қорыту мен енгізу;
мұғалімдердің пәндік әдістемелік комиссияларының
(секциялары) жұмысына басшылық ету.
Мектепті жаңарту мен тың өзгерістер енгізуде, оқу-тәрбие жұмысын алға қоюда
жоғарыда аталған қызмет міндеттерін орындау үшін мектеп директоры мен оның оқутәрбие жұмысы бойынша орынбасарының жоғары педагогикалық білімділігі,
адамгершілік мәдениеті, жұмыста іскерлік пен жауапкершілік көрсетулері, оқыту мен
тәрбиені жетілдірудің тәсілдері мен шығармашылық әдістемесіне ие болуы керек.
Әдістемелік басқару жұмысының мазмұны. Әдістемелік жұмыс әрбір мұғалімнің,
тәрбиешінің, оқу мекемесі басшысының, білім беру жүйесінің басқа да қызметкерлерінің
педагогикалық мамандық дәрежесін және кәсіби шеберлігін көтеруде ғылым және озат
педагогикалық тәжірибе жетістіктеріне, оқу-тәрбие жұмысының нақты талдауына
негізделген, тұтас педагогикалық ұжымның теориялық мүмкіндігін дамыту мен көтеруге
және оқушыларға нақты білім мен тәрбие берудің үйлесімді деңгейіне жетуге бағытталған
өзара байланысты шаралар мен қызметтердің жүйесі.
Мектептегі әдістемелік жұмысты ұйымдастыру формалары бірқатар факторларға
байланысты өзгеріп, жаңарып отырады, олардың негізгілері:
- мемлекеттің білім беру саласындағы саясаты, заң актілері мен құжаттары;
- мұғалімдердің педагогикалық мәдениетінің деңгейі, оларды жеке тұлғалық және
кәсіби-қызмет көрсеткіштерінің диагностикалық өлшеуімен
анықталған әдістемелік сауаттылығы;
- мектеп ұжымындағы моральдық-психологиялық жағдай, әдістемелік жұмысты
ұйымдастырудың материалдық-технологиялық мүмкіндіктері
мектеп ішіндегі педагогикалық тәжірибені зерттеу,
мұғалімдердің жаңашылдық белсенділігі,
мектеп басшыларының әдістемелік жұмысқа басшылық
жасаудағы кәсіби дайындығының деңгейі т.б.
Әдістемелік жұмыстың мазмұны мынадай бағыттар бойынша нақтыланады:
- мұғалімнің жалпы мәдени дайындығы;
кәсіби-адамгершілік мәдениеті;
жалпы мәдениеттілігі;
зерттеушілік мәдениеті;
диагностикалық мәдениеті;
басқару мәдениеті.
Мектеп директорының басшылық қызметіне, оқу-тәрбие жұмысы мен оның сапасы
жөніндегі арнайы жауапкершілік жүктеледі. Ал, мектептің педагогикалық ұжымына әділ
басшылық ету, кадрларды дұрыс таңдау, мұғалімдердің кәсіби, ғылыми- теориялық
педагогикалық деңгейін көтеруге, шығармашылық белсенділігіне мүмкіндік жасау, оқутәрбие процесінің барысын, сыныптан тыс жұмыстардың мазмұнымен танысу, мектептегі
оқу-тәрбие жұмысын жетілдіру бағытында мұғалімдер мен оқушылардың қоғамдық
ұйымдарымен іскерлік ынтымақтастық қарым-қатынас жасау және т.б. жұмыс түрлері
директор қызметінің тікелей міндеттері болып табылады.
Мұғалімдердің әдістемелік, жаңашылдық іс-әрекетке қатысуы, болашақта жеке
педагогикалық жүйенің, іс-әрекеттің қалыптасуына жағдай туғызады. Жаңашыл
педагогтар тәжірибесі, ең алдымен, оқыту әдістемесіне ғылыми оқытудың нақты бір
бағытынан және оны жүзеге асырудың технологияларына үлес қосады.
Жекеленген басқарым инновацияларының жиынтығы мектепті басқарудың жалпы
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
инновациялық процесін құрайды, ал ол өз кезегінде аудан, аймақ, республикалық білім
жүйесінде жүріп жатқан кең ауқымды инновациялық кешендердің құрамынан орын
алады.
«Инновацияң термині жаңашылдық, өзгеріс, қандай да бір жаңалық ендіру дегенді
білдіреді. Педагогикалық процеске байланысты бұл түсінік оқу және тәрбие
жұмыстарымен мұғалім және оқушының бірлікті іс-әрекеттерін ұйымдастыру
мақсаттарына, мазмұнына, әдістері мен формаларына енген, болашақта енетін
жаңалықтардан хабардар етеді.
Қоғам, мәдениет және білімнің бүгінгі даму жағдайында педагогикалық ісәрекеттегі инновациялық бағыттардың қажеттігі мынадай шарттардан туындап отыр:
әр текті оқу орындарындағы білім беру жүйесінің, әдіснамасының және
оқу- тәрбие процесін ұйымдастыру технологияларының жаңалануы;
білім мазмұнының күшті адамилық (гуманизация) сипат алуы;
оқу пәндері көлемінің үздіксіз өзгеріп отыруы;
оқудың жаңа ұйымдастыру формалары мен технологияларын ұдайы
іздестіруді қажет ететін жаңа оқу пәндерінің енгізілуі;
-мұғалімдердің
пәндік әдістемелік комиссияларының
(секциялары) жұмысына басшылық ету.
Мектепті жаңарту мен тың өзгерістер енгізуде, оқу-тәрбие жұмысын алға қоюда
жоғарыда аталған қызмет міндеттерін орындау үшін мектеп директоры мен оның оқутәрбие жұмысы бойынша орынбасарының жоғары педагогикалық білімділігі,
адамгершілік мәдениеті, жұмыста іскерлік пен жауапкершілік көрсетулері, оқыту мен
тәрбиені жетілдірудің тәсілдері мен шығармашылық әдістемесіне ие болуы керек.
Әдістемелік басқару жұмысының мазмұны. Әдістемелік жұмыс әрбір мұғалімнің,
тәрбиешінің, оқу мекемесі басшысының, білім беру жүйесінің басқа да қызметкерлерінің
педагогикалық мамандық дәрежесін және кәсіби шеберлігін көтеруде ғылым және озат
педагогикалық тәжірибе жетістіктеріне, оқу-тәрбие жұмысының нақты талдауына
негізделген, тұтас педагогикалық ұжымның теориялық мүмкіндігін дамыту мен көтеруге
және оқушыларға нақты білім мен тәрбие берудің үйлесімді деңгейіне жетуге
бағытталған өзара байланысты шаралар мен қызметтердің жүйесі.
Мектептегі әдістемелік жұмысты ұйымдастыру формалары бірқатар факторларға
байланысты өзгеріп, жаңарып отырады, олардың негізгілері:
-мемлекеттің білім беру саласындағы саясаты, заң актілері мен құжаттары;
мұғалімдердің педагогикалық мәдениетінің деңгейі, оларды
жеке тұлғалық және кәсіби-қызмет көрсеткіштерінің диагностикалық өлшеуімен
анықталған әдістемелік сауаттылығы;
мектеп ұжымындағы моральдық-психологиялық жағдай,
әдістемелік жұмысты ұйымдастырудың материалдық-технологиялық мүмкіндіктері
мектеп ішіндегі педагогикалық тәжірибені зерттеу,
мұғалімдердің жаңашылдық белсенділігі,
мектеп басшыларының әдістемелік жұмысқа басшылық
жасаудағы кәсіби дайындығының деңгейі т.б.
Әдістемелік жұмыстың мазмұны мынадай бағыттар бойынша нақтыланады:
мұғалімнің жалпы мәдени дайындығы;
кәсіби-адамгершілік мәдениеті;
жалпы мәдениеттілігі;
зерттеушілік мәдениеті;
диагностикалық мәдениеті;
басқару мәдениеті.
Мектеп директорының басшылық қызметіне, оқу-тәрбие жұмысы мен оның сапасы
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
жөніндегі арнайы жауапкершілік жүктеледі. Ал, мектептің педагогикалық ұжымына әділ
басшылық ету, кадрларды дұрыс таңдау, мұғалімдердің кәсіби, ғылыми- теориялық
педагогикалық деңгейін көтеруге, шығармашылық белсенділігіне мүмкіндік жасау, оқутәрбие процесінің барысын, сыныптан тыс жұмыстардың мазмұнымен танысу, мектептегі
оқу-тәрбие жұмысын жетілдіру бағытында мұғалімдер мен оқушылардың қоғамдық
ұйымдарымен іскерлік ынтымақтастық қарым-қатынас жасау және т.б. жұмыс түрлері
директор қызметінің тікелей міндеттері болып табылады.
Мұғалімдердің әдістемелік, жаңашылдық іс-әрекетке қатысуы, болашақта жеке
педагогикалық жүйенің, іс-әрекеттің қалыптасуына жағдай туғызады. Жаңашыл
педагогтар тәжірибесі, ең алдымен, оқыту әдістемесіне ғылыми оқытудың нақты бір
бағытынан және оны жүзеге асырудың технологияларына үлес қосады.
Жекеленген басқарым инновацияларының жиынтығы мектепті басқарудың жалпы
инновациялық процесін құрайды, ал ол өз кезегінде аудан, аймақ, республикалық білім
жүйесінде жүріп жатқан кең ауқымды инновациялық кешендердің құрамынан орын
алады.
«Инновацияң термині жаңашылдық, өзгеріс, қандай да бір жаңалық ендіру дегенді
білдіреді. Педагогикалық процеске байланысты бұл түсінік оқу және тәрбие
жұмыстарымен мұғалім және оқушының бірлікті іс-әрекеттерін ұйымдастыру
мақсаттарына, мазмұнына, әдістері мен формаларына енген, болашақта енетін
жаңалықтардан хабардар етеді.
Қоғам, мәдениет және білімнің бүгінгі даму жағдайында педагогикалық ісәрекеттегі инновациялық бағыттардың қажеттігі мынадай шарттардан туындап отыр:
әр текті оқу орындарындағы білім беру жүйесінің, әдіснамасының және
оқу- тәрбие процесін ұйымдастыру технологияларының жаңалануы;
білім мазмұнының күшті адамилық (гуманизация) сипат алуы;
оқу пәндері көлемінің үздіксіз өзгеріп отыруы;
оқудың жаңа ұйымдастыру формалары мен технологияларын ұдайы
іздестіруді қажет ететін жаңа оқу пәндерінің енгізілуі;
мұғалімдердің педагогикалық жаңалықтарды меңгеруі мен қолдануының
өзіне болған қатынастар сипатының өзгеруі;
жалпы білімдік оқу мекемелерінің нарықтық экономикаға бет бұруы;
жаңа оқу орындарының арасында мемлекеттік емес білім ордаларының
құрылуы.
Күнделікті тәжірибеде инновациялық процестер сипаты күтілген нәтижелер
мазмұнымен, енгізілудегі ұсыныстардың күрделілік және тыңғылық дәрежесімен, сондайақ мектеп мұғалімдерінің инновациялық іс-әрекетке дайындық дәрежесімен анықталады.
Білім мекемелерінің құқықтық мәртебесіндегі, басқару нысандары жағдайы мен
міндеттеріндегі күрделі өзгерістер басқару қызметтерінің жаңа түрлерін өмірге әкелді,
олар:
мектептің іс-шаралар жүргізуге байланысты құқығы мен оған қатысты
басқару нысандары аясының кеңеюі;
бұл процестің басқарушылық санадан орын алуы;
біртұтас жаңа басқару нысандарының (мектептердің жаңа типтері,
түрлері,жобалары) немесе олардағы байланыстар мен қатынастардың
туындауы не туындау мүмкіндігі;
әлеуметтік тапсырыс және жаңа табыс келтіру көзі-мектеппен
байланысты сырттай ортаның көзге түсер сапалық өзгерістерге келуі.
Басқару қызметтерінің арасында инновациялық процестерді басқару және оларды
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия
ұлттық университеті
Пәннің оқу-әдістемелік кешені
Басылым:
жетінші
бұдан былай дамыту мақсатындағы арнайы қызметтер салаларының (сапа менеджменті, білім
маркетингі, мектеп психодиагностикасы және т.б.) пайда болуы-бүгінгі оқу- тәрбие
орындарындағы жаңа құбылыстар. Бұл орайда білім ордасы өзінің барлық іс- тәжірибесінің
нәтижесін тек оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудағы табыстарымен ғана байланыстыруы
тиіс.
Реферат тақырыптары
1.
Мектептегі оқу-тәрбие процесін басқарудағы жаңашыл бағыттар.
2.
Қазіргі мектеп басшысына тән қасиеттерге сипаттама.
ЕҰУ Ф 703-07-21. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Жетінші басылым
Тәжірибелік (семинар)
сабақтар
Апт Моду Тәжірибелік (семинар) сабақ
Сағат Оқытудың түрлері мен
ала ль тақырыбының атауы
саны әдістері
р№ №
1
1
Глоссарий құрастыру
2
Педагогика
– адам тәрбиесі
Ауызша
хабарлама, доклад,
туралы ғылым
презентация;
анализ және синтез,
Жоспар
бақылау, аудиторияалдында
2. Тәрбие қоғамдық ғылым. Тәрбиенің
баяндау, кесте толтыру
тарихи сипаты және қазіргі қоғам
дамуындағы көрінісі.
Педагогика пәні, оның негізгі
ұғымдары.
№ 2 тапсырма
Таблицаны толтыр.Көрсетілген бос
бағандардағы методологиялық
білімдер жүйесіне өз түсінігіңді
жаз.
Методологиялық білімдер
жүйесі:
1. Таным теориясы.
2. педагогиканың ғылыми білімдер
жүйесіндегі рөлі
3.педагогика ғылымдарының жүйесі
4.педагогикалық пәндердің жалпы және
ерекшелік міндеттері
5. педагогиканың анықтамалық –
терминдік жүйесі
6. педагогиканың басқа
ғылымдармен өзара
байланыстылығы
№2 Семинар тақырыбы:
Тұлға қалыптасуына әсер етуші
факторлар.
Жоспар Тапсырма № 1
Жеке тұлға деген ұғымдардың мәнін
ашыңыз, жеке тұлғаның
2
1
даму
факторлары.
Іс-әрекет
2
түрлері. Іс-әрекеттің
жеке
адамның
дамуындағы
ролін
көрсетіңіз.
Тапсырма № 2
1.Жеке тұлғаның дамуындағы
ісәрекеттің,
белсенділіктің
ролі.(пед..ситуация құрастыру)
Тапсырма № 3
Кейс-стади әдісі
Ауызша хабарлама, доклад,
презентация; анализ және синтез,
бақылау, аудиторияалдында
баяндау, кесте толтыру
Көрсетілген
оқулықтардан
педагогика
категорияларына
берілген әртүрлі трактовкаларды
беріңіз.
1. “Индивид”, “жеке тұлға”,
“даму”, “қалыптастыру”
ұғымдарының мәнін аш
2. Биологиялық және
социологиялық бағыттағы жеке
тұлғаға көзқарастың ерекшелігі
3. Бихевиоризм жеке тұлғаның
дамуының бағыты
4. Прагматизм бағытының
ұстанымы
3
1
4
1
№
3 Семинар тақырыбы:
Педагогикалық теориялар мен
практиканың даму кезеңдері.
Жоспар
№1 тапсырма
1.Шығыс
ойшылдарының
теориялары .
2.Шет
елдеріндегі
тәрбиенің,
мектептің
және педагогикалық
ойлардың дамуы.
№2 тапсырма
Тұлға
теориясы.
Іс-әрекет
теориясы. Құндылықтар теориясы. 2
Басқару
теориясы.
Тұтас
педагогикалық процесс теориясы
№ 3 тапсырма
5. Эмпирика
6. Әдіснама
7. Теория
8. Индукция мен дедукция.
9. Эксперимент
10. Дискриптивтік әдіснама
11. Прескриптивтік әдіснама
8.Педагогикалыќ
консилиум
әдісі
№ 4 Семинар тақырыбы: Тұтас
педагогикалық процесс
Жоспар
1.Тұтас педагогикалық процестің 2
құрамдас
бөліктері,
олардың
арасындағы
диалектикалық
байланыс. (1 топ)
№1 тапсырма
Ауызша хабарлама, доклад,
презентация;
анализ
және
синтез, бақылау, аудитория
алдында баяндау, кестетолтыру
Кесте
құрастыр.
(Топпен жұмыс)
№2 тапсырма
SWOT
(Жеке ауызша)
№ 3 тапсырма
Анықтамаларын жазу
керек
Топпен жұмыс.
Блум таксономиясы
бойынша талдау Ауызша
хабарлама, доклад,
презентация; анализ және
синтез, бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
2.Тұтас педагогикалық процестің
қозғаушы күштері(2 топ)
№ 5 Семинар тақырыбы:Жоспар
5
1. ТАПСЫРМА Әлеуметтендіру
1
6
2
7
институттарына сипаттама.
Психолог
ғалымдардың әлеуметтендіругеберген
анықтамаларынан конспектжасау
2. ТАПСЫРМА
№6
Семинар
тақырыбы:
Оқыту теориясы .Жоспар
1.Дидактиканың
заңдылықтары,принциптері2.Оқыту
әдістерінің түрлері
3. „Ұлы дидактиканы“ талдау
2
Топтық, жеке жұмыстар.
Танымдық ойындар.
Аудио-видеоларды
талдау, презентация.
Ауызша хабарлама, доклад,
презентация; анализ және
синтез, бақылау, аудитория
алдында баяндау, кестетолтыру
SWOT
Топпен жұмыс Ауызша
2
хабарлама, доклад,
презентация; анализ және
синтез, бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
№7 Семинар тақырыбы: Сабақ- оқытуды
ұйымдастырудың негізгі формасы.
Жоспар
1 тапсырма
-Эксперименталды-эмпирикалықдеңгей
әдістері.
- Теориялық деңгей әдістері
2 2 тапсырма
2
-Білімді,
іскерлікті,
дағдынытексеру,
оған қойылатын талаптар.
- Білімді,
іскерлікті, дағдыныбағалау
жүйесі.
- Сабақ түрлері және құрылымы.
- Аралас сабақтың үлгісін жаса.
1 тапсырма (Презентация
кері байланыс
ұйымдастыру) Жеке
жұмыс
2 тапсырма
Сабақ түрлерінің
құрылымын схемамен
түсіндіру
№8 Семинар тақырыбы: Білім беру
жүйесіндегі инновациялықүрдістер
Жоспар
4. Танымдық
ойындар
ұйымдастыру.(1 топ )
2
5. Имитациялық
ойындар
ұйымдастыру.(2 топ )
6. Блиц
ойындар
ұйымдастыру (3 топ )
Танымдық , имитациялық
ойындар Бір сабақтын
өткізілу құрылымын
жасау. Керібайланыс
ұйымдастыру
Топпен жұмыс
8
2
9
2
№ 9 Семинар тақырыбы: Жоспар
Стандарт Оқу жоспары,бағдарламалар,
оқулықтар және оларға қойылатын
талаптар
2
Ауызша хабарлама, доклад,
презентация; анализ және
синтез, бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
Диспутка
дайындалып
келу, такырып «Бүгінгі
білім
бағдарламалары
туралы ойыңыз» (слайд,
1
0
3 № 10 Тәрбие-қоғамдық құбылыс
1
1
1
2
1
3
1
4
2
Жеке жұмыс Ауызша хабарлама,
Ұжымды қалыптастыру кезеңдері
3 № 11 Макаренконың « Ұстаздық дастан» 2
деген еңбегінен үзінді окиға дайындау.(бір
әңгімесін)
№12
1 тапсырма Тәрбие сағатын ұйымдастыру
жолдары.(әр студент тәрбие сағатының
жоспарын дайындап келеді, дебат, донгелек
үстел,
окырмандар
конференциясы, кездесу, триненг, т.б)
Презентация жасап корғау.
3
2
2 тапсырма
В.А.Караковский,
Л.И.Новикова,Н.Л.Селивановалар дың
авторлығымен жарық көрген
«Тәрбие?...Тәрбие...Тәрбие!...»
тұжырымдамасына талдау жасау.
№ 1 тапсырма «Жаһанданудың казіргі
отбасына әсері» диспутка
дайындалып
келу.(материалдар,фактілер,
видеолар
пайдалану)
2 тапсырма
Халық педагогикасы тәсілдері, оларды
қазіргі жанұя тәрбиесінде қолдану.
2.Болашақ отағасын тәрбиелеу.
3 тапсырма А. С.
3
Макаренконың "Ата-аналарға
арналған кітабын" оқып
шығыңыз, ондағы
педагогикалық
ойлардың өзектілігін
дәлелдеңіз.
№ 14
Педагогикалық іс-әрекеті.
4
Педагогикалық
шеберлік және
видео
роликтер
пайдалануға болады )
Фронтальды жұмыс
Тәрбие туралы видео- аудио
дайындау, оны талкылау
(группа үш топка бөлініп ,
әрбір топөздерінің видеоларын
ұсыну керек.
доклад, презентация; анализ және
синтез, бақылау, аудитория
алдында баяндау, кесте
толтыру
Топпен жұмыс Ауызша
хабарлама, доклад, презентация;
анализ және синтез, бақылау,
аудитория
алдында баяндау, кестетолтыру
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева Қазіргі заман тәрбие
контексіндегі тұжырымдамалар
оқу құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
1. Топпен жұмысДиспут
Ауызша хабарлама, доклад,
презентация; анализ және синтез
2тапсырма жеке3
тапсырма жеке
2
2
Жеке жұмыс Фишбоун
әдісі
педагогикалық
қарымқатынас.Ғалымдардың карым- катынас
стильдерінен
кесте
жасап,
оны
презентация аркылы корғау.(психолог,
педагог т.б. ғылым саласында зерттеген
ғалымдардың ой-тұжырымдары)
1
5
№
15 «ХХІ - ғасыр мектебі»
(модель
жасау )
4
БАРЛЫҒЫ
Ауызша хабарлама, доклад,
презентация; анализ және синтез
Жоба қорғау топпен
2
Ауызша хабарлама, доклад,
презентация; анализ жәнесинтез
СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫ
Апталар Модуль
№
№
1
1
2
1
3
1
4
1
5
1
6
7
БӨЖ
БӨЖ тақырыбының атауы.
БӨЖ тапсыру мерзімі
Сағат саны
1-апта. Тапсырмалар: «Педагогика 7
менің өмірімде және кәсібімде».
БӨЖ тапсыру мерзімі: 1 апта
2-апта. Тапсырмалар: Кейс
кұрастыр: «Жеке адамның
7
дамуындағы іс-әрекеттің алатын
орыны »
БӨЖ тапсыру мерзімі: 2-апта.
3 –апта
Шығыс ойшылдарының
7
теориялары
4 – апта .Ярославск профессоры
Герман
Константинович
Селевконың «Оқушылардың өзінөзі тәрбиелеуін ұйымдастыруға 7
басшылық»
(«Руководство
по
организации
самовоспитания
школьников») тұжырымдамасына
талдау.
5
– апта. Балалар үйінде
7
тәрбиеленушілерді
әлеуметтендірудің ерекшеліктері.
6
-апта. п.ғ.докторы, Қазан
университетінің
профессоры
Николай Михайлович Таланчуктің 7
тұжырымдамасын
талдау.(презентация)
7 -апта. Бір сабактың өткізілу 7
Оқытудың түрлері
мен әдістері
Эссе
Кейс-стади әдісі
(жазбаша
құрастыр)
кесте
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева. «Қазіргі
заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар» оқу
құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
SWOT ЖАЗБАША
3 бет жеке
Макала
жұмыс
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева Қазіргі
заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар оқу
құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
Бір интербелсенді
8
9
10
11
12
13
14
15
құрылымын
дайындау.
Кері
байланыс болу керек.(ойын болу
керек корытынды да)
8-апта. Білімді, іскерлікті, дағдыны
тексеру, оған қойылатын талаптар.
Білімді, іскерлікті, дағдыны бағалау
7
жүйесі.
9-апта.
Стандарт,
Оқу
жоспары,типтік,силлабус,авторлы қ
7
бағдарламалар, оқулықтар және
оларға қойылатын талаптар.
№10 Ростовтық ғалым-академик
Е.В.Бондаревскаяның
«Баланы
мәдениетті
тұлға
ретінде
7
тәрбиелеу
тұжырымдамасына»талдау
№ 11 Өзін-өзі тәрбиелеудің мәні,
әдістері, басшылықтың негізі.
№ 12
Кез келген тақырыпта
жарыстың өткізілу сценарийі
№13 « Менің отбасым»
№14 «Менің жетістігім»
№ 15 Білім берудегі HR
7
7
7
7
7
БАРЛЫҒЫ 105
сабақтың үлгісі
Фишбоун әдісіне
топпен жұмыс
ПрезентацияЖеке
жұмыс
Әдістемелік нұсқау:
С.Қ.Қожаева Қазіргі
заман тәрбие
контексіндегі
тұжырымдамалар оқу
құралы.Астана»ИдеалИС2009»2016.
SWOT топпен
конспект жасау
Бағдарламасын жасау
Эссе
Портфолио құру.
2-3 бет (акпарат
дайындау)
Педагогика қаз.
SSS001
Қазіргі білім беру парадигмасында білім беру мазмұнын төрт аспектіде
қарастыруға болады:
А) Білім беру құндылық, жүйе, процесс, нәтиже ретінде.
В)
Білім
беру демократияландару,
ізгілендіру,
ақпараттандыру,
технологияландыру ретінде.
С) Білім беру балабақша, мектеп, колледж, жоғары оқу орындары ретінде.
Д) Білім беру әлеуметтендіру, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру ретінде.
Е) Білім беру мақсат, процесс, іс-әрекет, құрал ретінде.
SSS002
Білім берудің нәтижесі ретінде қарастырылады:
А) Өнер, саясат, экономиканың даму деңгейі.
В) Сауаттылық, біліктілік, кәсіби құзіреттілік, мәдениет, діл.
С) Оқулықтар, кітаптар, әдістемелік құралдар.
Д) Білім беру мекемелері, қоғамдық ұйымдар, діни ұйымдар.
Е) Мектеп, отбасы, қоғамның даму деңгейі.
SSS003
Аксиология дегеніміз –
А) Аксиома ретінде қабылданатын педагогикалық заңдар мен заңдылықтар;
В) Мұғалімнің балалар еңбегін асыра бағалауы;
С) Білім беру мекемелерінің материалдық базасын күшейту;
Д) Ғылымдағы зерттеу әдістері жайлы ілім;
Е) Құндылықтардың табиғаты жайлы және дүниедегі құндылықтар жүйесі
туралы философиялық ілім.
SSS004
Педагогикалық парадигма - бұл:
А) Білім беру саласында халықаралық қатынастарды жақсартуға бағытталған
бұқаралық ақпараттық құралдар;
В) Педагогикалық мәселелерді шешу үшін қажетті нормативті заңдар.
С) Педагогикалық процесте пайдаланылатын құралдар, формалар мен
әдістер жүйесі.
Д) Педагогикалық мәселелерді шешудегі үлгі, модель, стандарт ретінде
ұстанатын педагогикалық қауымдастық қабылдаған теориялар, қалыптасқан
теориялық, әдіснамалық нұсқаулардың жиынтығы.
Е) Педагогикалық зерттеулер әдістемесі мен нәтижесінің қойылған
міндеттерге сәйкестігі.
SSS005
Білім беру философиясы дегеніміз:
А) Адам өміріндегі түрлі кезеңдеріндегі оқыту, тәрбиелеу және дамытудағы
құндылық-бағдарлық, мазмұндық-процессуалдық, нәтижелік компоненттері
жайлы ғылымаралық білімдер жүйесі.
В) Барлық әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдарды ықпалдастырудағы
философиялық мәселелер жүйесі.
С) Білім беру саласындағы философиялық мәселелер.
Д) Адамның дүниетанымын зерттеу.
Е) Жалпы адамзаттық құндылықтарды қалыптастыру мәселелері.
SSS006
Білім берудегі іс-әрекеттік тұрғының мәні:
А) Мұғалім оқу-тәрбие процесінің белсенді субьектісі болып табылады.
В) Оқушы іс-әрекеттің белсенді субьектісі ретінде қарастырылады.
С) Оқу-танымдық процесте оқушылардың өзараәрекеттестігінің шектелуі.
Д) Педагогикалық процесте оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру.
Е) Балалардың еңбек тәрбиесі.
SSS007
Білім берудегі аксиологиялық тұрғының мәні:
А) Оқушыны адамгершілік идеалдар мен жалпыадамзаттық құндылықтар
негізінде тәрбиелеу.
В) Оқушыда материалдық құндылықты меңгеруге қызығушылықты дамыту.
С) Оқушының білім сапасын бағалау жүйесін жетілдіру.
Д) Мұғалімнің оқушымен қарым-қатынас үйлесімділігі.
Е) Болашақ мұғалімнің кәсіби даярлығын жетілдірудің көкейкестілігі.
SSS008
Білім берудегі құзіреттілік тұрғының мәні:
А) Мектеп пен отбасының ынтымақтастығын күшейту.
В) Теориялық білімнің тәжірибеден үзілуі.
С) Әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану пәндері арақатынасының
үйлесуі.
Д) Теориялық білімді тәжірибеде жүзеге асыру және табысты нәтижеге
жету.
Е) Педагогикалық процесті ізгілендіру.
SSS009
Білім берудегі білімдік-бағдарлық тұрғының мәні:
А) Көпмәдени тұлғаны дамыту, тәрбиелеу, қалыптастыру.
В) Білім мазмұнын білім, білік, дағдының жиынтығы ретінде қарастыратын
мектептің білім берушілік қызметінің мәнін жүзеге асыру.
С) Тұлғаны жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде тәрбиелеу.
Д) Тұлғаның өзін-өзі бағалауы, өзін-өзі дамытуы, өзі-өзі жігерлендіруі, өзін
іс жүзінде көрсетуі, өздігінен білімін жетілдіруі, өзін-өзі ынталандыруы,
өзіне-өзі қызмет етуі.
Е) Оқу орнының оқу-тәрбие процесіне жаңа компьютерлік технологияны
ендіру.
SSS010
Білім беру – бұл:
А) Кәсіби іс-әрекетке маманды теориялық даярлау.
В) Мектепте баланы оқыту мен тәрбиелеу процесін қамтамасыз ететін
нормативті құжаттардың жүйесі.
С) Білім беру мекемелерінің оқу процесіне қазіргі білім беру
технологияларын белсенді ендіру.
Д) Білім беру мекемелеріндегі демократияландыру және ізгілендіру процесі.
Е) Қоғамның нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайында дамуға, өзін іс
жүзінде көрсетуге және өзіне-өзі көз жеткізуге қабілетті тұлғаның физикалық
және рухани сапаларын қалыптастыру.
SSS011
Қазіргі білім берудің міндеті:
А) Тұлғаның әлеуметтік құнды іс-әрекетке енуі үшін қоғамға және өзіне
қажетті қасиеттерін дамыту.
В) Әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану-ғылыми пәндердің
интеграциясы.
С) Мұғалімнің оқытушылық және тәрбиелеушілік қызметтерін анықтап
айыру.
Д) Білім алушыларды этномәдени кеңістікке бейімдеу.
Е) Оқу орнының оқу-тәрбиелік процесіне жаңа компьютерлік технологияны
ендіру.
SSS012
Қазіргі педагогикалық парадигмада білім беру қарастырылады:
А) Мемелекеттік, қоғамдық, жеке тұлғалық тұрғыдан.
В) Материалдық, экономикалық, қоғамдық тұрғыдан.
С) Рухани-адамгершілік, мәдени, материалдық тұрғыдан.
Д) Эстетикалық, экономикалық, тарихи тұрғыдан.
Е) Географиялық, әдеби, әлеуметтік тұрғыдан.
SSS013
Білім берудегі тұлғалық-бағдарлық тұрғының мәні:
А) Педагог бала тұлғасына дербес құндылық ретінде қарайды.
В) Бала тұлғасын қалыптастыруда отбасы тәрбиесінің қатал тәртібі.
С) Қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағдайының жасөспірімнің санасына
әсері.
Д) Ұжымдық тәрбиенің қажеттілігі.
Е) Мұғалім қатынастың субьектісі, оқушы педагогикалық ықпалдың
обьектісі болатын қарым-қатынас.
14Қазіргі білім берудің деңгейлері:
А) Мектепке дейінгі, мектептік, жоғарғы оқу орны.
В) Мектепке дейінгі, орта, орта білімнен кейінгі кәсіптік, жоғары білім,
жоғарғы оқу орнынан кейінгі кәсіптік.
С)Бастауыш, орта, жоғары, магистратура, доктарантура.
Д) Үздіксіз, кәсіптік, қосымша білім.
Е) Экономикалық, әлеуметтік, психологиялық-педагогикалық.
15 Іс-әрекеттің құрылымдық компоненті:
А) Іскерліктер, қабілеттер.
В) Іс-әрекетке және мотивке қызығушылық.
С) Еңбек, өнер.
Д) Білім, білік, дағды.
Е) Мотивтер, мақсат, міндеттер, мазмұн, формалар, әдістер мен тәсілдер,
нәтиже, баға.
16Құзіреттілік:
А) Теориялық білім деңгейі.
В) Адамның мәдениеті.
С) Ақыл-ой өрісінің кеңдігі.
Д) Өздігінен білім алу.
Е) Білімді әрекетке келтіру.
17Педагогтың мақсат қоюдағы міндеті:
А) Ұжымның тәрбиелік деңгейін бақылау.
В) Тәрбие ісінің мазмұнын айқындау.
С) Тәрбие қызметіндегі әлеуметтік жағдайды ескеру.
Д) Тұлғаны тәрбиелеуде икемділік пен жол табудың түрлерін қарастыру.
Е) Ұжымның әлеуметтік жағдайын анықтау.
18Қазіргі білім берудің мақсаты:
А) Әлеуметтік құнды іс-әрекетке ену үшін тұлғаның қажетті қасиеттерінің
дамуы.
В) Заңды сақтайтын азаматты тәрбиелеу.
С) Ұлттық мәдениетті қалыптастыру.
Д) Оқушылар үлгерімінің пайыздық көрсеткішінің артуы.
Е) Қазіргі білім беру технологияларын ендіру.
19 Мұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің обьектісі:
А) Оқушыларды тәрбиелеу.
В) Оқу процесі
С) Біртұтас педагогикалық процесс.
Д) Сабақтан тыс іс-шараларды өткізу.
Е) Тәрбиелік іс-шараларды ұйымдастыру.
20 Мұғалімге қажетті құзіреттіліктер:
А) Арнайы, коммуникативтік, ақпараттық, кәсіби.
В) Проблеманы шешу құзіреті.
С) Ұйымдастыру, болжау, бақылау.
Д) Түзету, болжау, бағалау.
Е) Технологиялық, ақпараттық.
21 Мұғалімнің кәсіби маңызды қасиеттері болып табылады:
А) Оқушыларға сүйіспеншілік, педагогикалық процесті жүйелі жүргізу,
педагогикалық құбылыстарға талдау жасай білу, педагогикалық ойлаудың
қалыптасуы, қарым-қатынас жасай алуы, ұжымшылдық, шығармашылық.
В) Оқушының іс-әрекетін ұйымдастыру білігі, ынтымақтастық қарымқатынасы.
С) Мұғалімнің зерде мәдениеті, шығармашылық іс-әрекеті.
Д) Оқушымен ынтымақтастық қарым-қатынасы, жеке жұмысы.
Е) Мұғалім еңбегінің әлеуметтік мәнінің болуы, адамгершілік сапасы.
22 Қазіргі жаңашыл педагогтардың негізгі идеясы:
А) Баланы мәжбүр етпей оқыту, өзін-өзі қадірлеу, мақсаттылық, өзін іс
жүзінде көрсете білу.
В) Оқушылармен авторитарлық қарым-қатынас жасау.
С) Қатал тәртіп, жоғары талап.
Д) Білімді қатаң есептеу, сабаққа ерікті қатыстыру.
Е) Білімді өз бетімен меңгерту.
23 Педагогикалық функция – бұл:
А) Оқыту процесін жүргізу, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру.
В) Оқушыларды оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру.
С) Басқару, оқыту, зерттеу, болжау.
Д) Қазіргі дүниедегі білім проблемасын зерттеу.
Е) Адам психологиясын зерттеу.
24 Педагогикалық іс-әрекет анықталады:
А) Теориялық зерттеумен.
В) Мұғалімдердің бір-бірінің сабақтарына өзара қатысуымен.
С) Әртүрлі қоғамдық пайдалы қызметпен.
Д) Өзара қарым-қатынасымен
Е) Оқу-тәрбиелік жұмыстармен.
25Педагогтың жоспарлау жолындағы міндеті:
А) Тәрбие процесін жоспарлауда әрекет бағытын анықтау.
В) Тәрбие істерінің ұжымдық сипатын айқындау.
С) Графикалық жоспар жасау әдістемесін анықтау.
Д) Мұғалімнің жұмысындағы өзіндік стилін анықтау.
Е) Ұжымның тәрбиелілігін талдау.
26Тәрбие жұмысын ұйымдастыру кезіндегі педагогтың міндеті:
А) Әрбір бағыттағы адам үшін нақты міндеттерді анықтау.
В) Алдағы жұмысқа қажеттінің барлығын әзірлеу.
С) Жауапкершілікті сезіну, бөлу.
Д) Мақсатқа ұмтылу, жауапкершілік, икемділік, орындаушылық.
Е) Тұлғаны тәрбиелеуде икемділік.
02.01.
Жеке
тұлға,
оның
жағдайлардағы проблемалары.
қазіргі
әлеуметтік-экономикалық
27
Әлеуметтік орта – бұл:
А) Адам өмірінің материалдық-тұрмыстық жағдайы.
В) Әр елде тұратын адамдар топтарының қатынасы.
С) Адамның өмір сүру әрекетінің жағдайы.
Е) Адамның географиялық туған жері.
Е) Адамның қоғамдық, материалдық, рухани тіршілік ету жағдайы, іс-әрекеті
28
Жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуына әсер ететін факторлар:
А) Мақсат, міндеттер, мазмұн, құралдар, формалар, әдістер, тапсырмалар,
нәтиже.
В) Психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік.
С) Тұқымқуалаушылық, орта, тәрбие, субьектінің белсенді іс-әрекеті мен
қарым-қатынасы, ішкі күштер.
Д) Оқу, оқудан тыс.
Е) Тәжірибелік, теориялық, әдістемелік.
29
«Индивид» ұғымы білдіреді:
А) Адам дамуының әлеуметтік сипатын.
В) Адам дамуының жекелік сипатын.
С) Ешқандай қасиеттері ескерілмейтін адамзат тұқымының жеке бір өкілін.
Д) Қоғамнан бөлектенген адамды.
Е) Жеке этникалық топтың өкілін.
30
Тұлғаны әлеуметтендіру:
А) Ғылым мен практика интеграциясы.
В) Тұлғаның материалдық қызығушылығын дамыту.
С) Адамды әлеуметтік қатынастар жүйесіне ықпалдастыру.
Д) Тәрбие процесін жекелендіру.
Е) Тұлғаның кәсіби бағдары.
31
Тұлғаны әлеуметтендіру факторлары 4 топқа бөлінеді:
А) Балалық, жасөспірімдік, жастық, студенттік.
В) Білімділік, тәрбиелік, дамытушылық, түзетушілік.
С) Жекелік, топтық, ұжымдық, қоғамдық.
Д) Мегафакторлар, макрофакторлар, мезофакторлар, микрофакторлар.
Е) Отбасы ішілік, балабақшалық, мектептік, жоғары оқу орны ішілік.
32
«Даралық» ұғымы сипаттайды:
А) Адамның интеллектуалдық мүмкіндіктерін.
В) Адамзаттың жеке өкілін.
С) Ұжымның әрбір мүшесі үшін жалпы мінез-құлық ережелерін.
Д) Адамның теориялық білімін.
Е) Адамның басқа адамнан, тұлғаның басқа тұлғадан ажыратылуын,
қайталанбастығын, ұқсамастығын, ерекшелігін.
33
Адамды әлеуметтендіру факторлары:
А) Географиялық, тарихи, әлеуметтік.
В) Мегафакторлар, макрофакторлар, мезофакторлар, микрофакторлар.
С) Психологиялық, гуманитарлық, жаратылыстық, табиғи.
Д) Оқыту, тәрбиелеу, білім беру.
Е) Мақсат, міндеттер, мазмұн, құралдар.
34
Әлеуметтендірудің мезофакторлары (А.В.Мудрик бойынша):
А) Космос, планета, әлем.
В) Этномәдени жағдайлар, аймақтық жағдайлар, орналасу типтері.
С) Отбасы, микросоциум, тәрбие институты.
Д) Ел, қоғам, мемлекет.
Е) Достар, құрдастар, оқушылар.
35
Тұлғаны әлеуметтендірудің микрофакторлары (А.В.Мудрик бойынша):
А) Космос, планета, әлем.
В) Оқыту, тәрбиелеу, білім беру.
С) Этномәдени жағдайлар, аймақтық жағдайлар, орналасу типтері.
Д) Отбасы, достары, микросоциум, тұлғаны әлеуметтендіру институты.
Е) Интернет, оқулық, теледидар.
36
Жеке тұлғаның әлеуметтік жетілуін сипаттайтын сапалар:
A) Жауапкершілік, өздігінен дамуға ұмтылу, әлемге позитивті қатынас,
толеранттылық.
B) Тұқымқуалаушылық, авторитарлық, жігерлілік.
C) Альтруизм, еңбексүйгіштік.
D) Қайсарлық, біліктілік, эгоистік.
E) Нәтижеге талпынушылық, тапқырлық.
37
Даму - бұл:
А) Тұлғаның әлеуметтік жүйеде қалыптасуы, жаңа қарым-қатынастың
қалыптасуы.
В) Сыртқы және ішкі факторлардың әсерінен болатын өзгерістердің болуы.
С) Әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың өзгерісі.
Д) Адамның танымдық-шығармашылық іс-әрекетіндегі дүниетанымы,
көзқарасы мен сенімінің кеңеюіндегі орын алатын сандық және сапалық
өзгерістердің өзара тығыз байланысты процесі.
Е) Ұзақ жүретін қарама-қайшы процесс.
38
Қалыптасу – бұл:
А) Ұзақ жүретін қарама-қайшы процесс.
В) Жеке тұлғаның дамуының нәтижесі.
С) Қалыптасқан тарихи жағдайлар.
Д) Социумда орын алуы.
Е) Қоғамдық көзқарасының болуы.
02. Педагогика қаз.
02.02. Жалпы адамзаттық құндылықтар мен ұлттық идея. Этномәдени
ортадағы көпмәдени жеке тұлғаны қалыптастыру.
39
Мемелекеттік құндылық, қоғамдық құндылық, тұлғалық құндылық – бұл
құндылық сипаттамасы:
А) Тәрбиенің.
В) Дамудың.
С) Қоғамның.
Д) Отбасының.
Е) Білімнің.
40
Көпмәдени тұлға:
А) Әдепті, тәрбиелі, өнерлі адам.
В) Білімі жоғары , құзіретті маман.
С) Мәдениетті ұстаз.
Д) Өнерге, спортқа жақын адам.
Е) Түрлі мәдениеттер арасында ынтымақтастықта өмір сүруге бейімделген
тұлға.
41
Білім беру мен мәдениеттің байланысы:
А) Ұлттық мәдени орталықтарды құру.
В) Мәдениет адамға білім берудің алғы шарты мен нәтижесі ретінде
қатысады.
С) Білім берудің үздіксіздік сипаты.
Д) Педагогикалық процестің екі жақты сипаты.
Е) Мәдени ескерткіштерді сақтау және қалпына келтіру.
42
Этномәдени орта – бұл:
А) Мәдени ескерткіштерді сақтау және қалпына келтіру.
В) Ұлттық салт-дәстүрді сақтау.
С) Халықтың этникалық санасын көрсететін мәдени құндылықтар.
Д) Басқа ұлттың дәстүрін қастерлеу.
Е) «Мәдени мұра» бағдарламасын жүзеге асыру.
43
Мәдениет – бұл:
А) Адамзаттың қоғамдық-тарихи тәжірибе процесінде құрастырған
материалдық және моралдық құндылықтарының жиынтығы.
В) Адамның тәртібінің жалпы қабылданған мінез-құлық нормаларына
сәйкестігі.
С) Мұғалімнің дидактикалық принциптерді меңгеруі.
Д) Қазіргі педагогикалық технологияларды меңгеруі.
Е) Педагогикалық инновацияға қызығушылық білдіруі.
44
Белсенді өмір позициясын қалыптастыру.
А) Нақты өмірге сын көзбен қарау.
В) Отбасының тұлғаның өмірлік ұстанымының қалыптасуына әсері.
С) Белгілі бір мінез-құлықты іштей өзінің қабылдауы.
Д) Нақты өмірге құштарлықпен қарау.
Е) Өзгелердің белсенділігін қолдау.
45
Жеке және қоғамның мінез-құлықтық, терең рухани-адамгершілік, мәдени
құндылықтар мен дүниетанымдық негіздері :
А) Менталитет.
В) Табиғаттың даму заңы.
С) Қоғамның даму заңы.
Д) Тұлғаның ұстанымдары.
Е) Тұлғаның даярлығы.
SSS008
Жалпы адамзаттық құндылықтың қалыптасуы:
А) Өмірдегі тұлға еркіндігі.
В) Патриотизм, интернационализм, борыш.
С) Қоршаған адамдардың сезімдерін , ар-намысын менсінбеу.
Д) Адам санасының нысаны, адам мәдениетінің бөлігі.
Е) Белгілі мінез-құлықты іштей қабылдауы.
SSS009
Қоғам мен тұлғаның өзара қатынасы:
А) Жеке әлеуметтік тәжірибеге байланысты.
В) Тұлғаның сенімінің сипатын анықтайды.
С) Өздігінен басқару беделіне байланысты.
Д) Адамның құқықтары мен еркіндігін сақтау.
Е) Тұлғаның жеке басына байланысты.
SSS010
Адамды тұлға ретінде қалыптастыру үшін қоғамға қойылатын талаптар:
А) Рухани дамыған көпмәдени тұлғаны қалыптастыру.
В) Адамгершілігі жоғары тұлғаны қалыптастыру.
С) Өздігінен ойлауға тәрбиелеу.
Д) Ойлау қабілетін дамыту.
Е) Обьективті заңдылыққа негізделген тәрбие процесін ұйымдастыру.
SSS011
Этномәдени білім беру – бұл:
А)
Этнос пен мәдениеттің өзара байланысын және оның жаңаруын
танытатын қалып.
В) Тұлғаны этномәдени ұқсастыру бағытын сақтауда ана тіліне, дүниежүзілік
мәдени құндылықтарды меңгертуге бағытталған оқыту мен тәрбиелеу
жүйесі.
С) Адамның ұлттық мінезі мен санасының қалыптасуын зерттеу.
Д) Құндылықтарды танытып, оны өзгелерден ажырататын қарым-қатынас
құралы.
Е) Мұғалімнің этнопедагогикалық білімді қолдану ерекшелігі.
SSS012
Этнопедагогикалық білім – бұл:
А) Адамның ұлттық мінезі мен санасының қалыптасуын зерттеу.
В) Құндылықтарды танытып, оны өзгелерден ажырататын қарым-қатынас
құралы.
С) Мұғалімнің этнопедагогикалық білімді қолдану ерекшелігі.
Д) Ұлттың әлеуметтік, мәдени тәжірибелерін танытатын ақпарат жиынтығы.
Е) Этнос пен мәдениеттің өзара байланысын және оның жаңаруын танытатын
қалып.
03. Педагогика қаз.
03.01. Мұғалім және оның қазіргі қоғамдағы алар орны. Педагогикалық
мамандық және оның қоғамдағы мәні. Мұғалім еңбегінің әлеуметтік
міндеті.
SSS001
Педагогикалық мамандықты таңдау байланысты:
А) Адамның денсаулығына.
В) Адамның еңбексүйгіштігіне.
С) Адамның шыдамдылығына.
Д) Адамның қызығушылығы мен қабілеттілігіне.
Е) Қоршаған адамдардың көзқарастарына
SSS002
Мұғалімнің профессиограммасына жатпайды:
А) Жалпы азаматтық сапа.
В) Кәсіптік сапа.
С) Пән бойынша арнайы білімі, білігі, дағдысы.
Д) Балалармен қатынастағы авторитарлық.
Е) Адамилық, әділдік, балаларға сүйіспеншілік.
SSS003
Е.А.Климовтың жіктемесі бойынша педагогикалық мамандық жататын
жүйе:
А) «Адам-табиғат»
В) «Адам-адам».
С) «Адам-белгілер жүйесі».
Д) «Адам-көркем бейне».
Е) «Адам-техника».
SSS004
Педагогикалық білім:
А) Пәнін оқыту саласындағы терең білімі.
В) Педагогикалық категорияларды, оқыту мен тәрбиелеуді ұйымдастыру
заңдылықтарын, әдістерін, қағидаларын білуі.
С) Философиялық, психологиялық, әлеуметтік білімі.
Д) Педагогикалық ой-пікірлердің даму тарихи бойынша білімі.
Е) Оқушылардың жас ерекшеліктерін білуі.
SSS005
Мұғалімнің профессиограммасы – бұл:
А) Мамандықтар тізімі.
В) Мұғалімнің сауаттылығы, білімділігі, зиялылығы.
С) Мұғалім тұлғасына қойылатын кәсіби талаптардың жиынтығы.
Д) Мұғалімнің ғылыми дәрежесі.
Е) Мұғалімнің ғылыми-зерттеушілік мәдениеті.
03. Педагогика қаз.
03.02. Педагогикалық іс-әрекеттің ерекшелік сипаттамасы
SSS001
Педагогикалық іс-әрекеттің негізгі айрықша ерекшеліктері:
А) Тарихи, философиялық сипаты.
В) Саяси, қоғамдық, әлеуметтік сипаты.
С) Ұжымдық, гуманистік, шығармашылық сипаты.
Д) Психологиялық, физиологиялық сипаты.
Е) Бақылаушылық, басқарушылық, бағалаушылық сипаты.
{Дұрыс жауап} = С
SSS002
Іс-әрекеттің құрылымы компоненттердің бірізділігі түрінде қарастырылады:
А) Іскерлік, қабілеттілік.
В) Іс-әрекетке қызығушылық, ынта-ықылас, арман, мұрат, мақсат.
С) Еңбек, шеберлік, өнер.
Д) Білім, білік, дағды.
Е) Мақсат, мотив, әрекет немесе іс-қимыл, құрал, нәтиже, бағалау.
SSS003
Педагогикалық іс-әрекет нәтижесінің маңызды көрсеткіштері:
А) Оқушының өте жақсы бағасы.
В) Жақсы денсаулық.
С) Білімді, тәрбиелі, дамыған тұлға.
Д) Білім беру саласындағы нормативті заңдар туралы білім.
Е) Тәртіптілік.
SSS004
Педагогикалық іс-әрекеттің конструктивті компонентін құрайтын біліктер
тобы:
А) Ұжымды қалыптастыру, либералдық қарым-қатынасты қалыптастыру.
В) Авторитарлық қатынасты қалыптастыру, жоспарлау.
С) Мұғалімнің оқу-танымдық біліктілігі.
Д) Мұғалімнің зерттеушілік біліктілігі.
Е) Іс-әрекет түрлерін жоспарлау, жобалау, оқу материалын таңдау және
жүйелеу.
SSS005
Педагогикалық іс-әрекеттің коммуникативтік компонентін құрайтын біліктер
тобы:
А) Оқу-танымдық біліктілігі.
В) Ғылыми-зерттеушілік біліктілігі.
С) Оқу материалын таңдап алу біліктілігі, жоспарлау біліктілігі.
Д) Оқушылармен, ата-аналармен, әріптестермен педагогикалық мақсатқа сай
қатынастарды қалыптастыру біліктілігі.
Е) Жобалау іскерлігі, диагностикалау біліктілігі.
SSS006
Педагогикалық іс-әрекеттің ұйымдастырушылық компонентін құрайтын
біліктер тобы:
А) Оқушыны түрлі іс-әрекетке қатыстыруға, ұжымды қалыптастыруға,
біріккен іс-әрекетті ұйымдастыруға бағыттау біліктілігі.
В) Оқу-танымдық, ғылыми-зерттеушілік біліктер.
С) Авторитарлық, либералдық, демократиялық қатынас стилін қалыптастыру
біліктері.
Д) Диагностикалау, жоспарлау, жобалау біліктері.
Е) Оқу материалын саралау және жүйелеу біліктері.
SSS007
Педагогикалық іс-әрекеттің гуманистік бағыттылығының мәні:
А) Оқушылардың тұлғалық қасиеттерін, шығармашылық даралығын дамыту.
В) Оқушыларды мұғалімнің қатал талаптарына бағындыру.
С) Оқушыларға іс-әрекеттің обьектісі ретінде қарау.
Д) Оқушылармен либералдық қатынас стилі.
Е) Мұғалімнің пессимистік көзқарастары.
SSS008
Педагогикалық іс-әрекеттің ұжымдық сипатының мәні:
А) Әріптестермен субьект-субьектілі қарым-қатынасты қалыптастыру.
В) Жоспарлау, диагностикалау, жобалау.
С) Оқушылармен, ата-аналармен, педагогикалық ұжыммен тұрақты
ынтымақтастық қарым-қатынаста болу.
Д) Мұғалімнің оқу-танымдық және зерттеушілік іс-әрекеті.
Е) Педагогикалық іскеліктерді үнемі жетілдіру.
SSS009
Педагогикалық іс-әрекеттің шығармашылық мәні:
А) Оқытудың дәстүрлі формаларын меңгеруі.
В) Оқу-тәрбие жұмысының жаңа тиімді формаларын іздестіру және
жетістікке жетудегі белсенді процесс.
С) Білім беру философиясы мен тарихын білу.
Д) Оқушылардың жас және жеке ерекшеліктері жөнінде білу.
Е) Мұғалімнің педагогикалық этикасы және такт.
SSS010
Педагогикалық іс-әрекеттің құрылымын зерттеген:
А) Н.В.Кузьмина, А.И. Щербаков.
В) И.Я.Лернер, В.С.Леднев.
С) Ж.Локк, И.Г.Песталоцци.
Д) М.Жұмабаев, Ы.Алтынсарин.
Е) Р.Г.Лемберг, Н.Д.Хмель.
SSS011
Педагогикалық іс-әрекеттің субьектісі:
А) Педагогикалық ұжым.
В) Оқушылар ұжымы.
С) Мектеп әкімшілігі.
Д) Мұғалім тұлғасы.
Е) Ата-аналар комитеті.
SSS012
Педагогикалық іс-әрекеттің нәтижесі:
А) Оқушылардың оқу үлгерімінің көрсеткіштері.
В) Мұғалімнің теориялық білімінің деңгейі.
С) Авторитарлық қарым-қатынас стилінің қалыптасуы.
Д) Демократиялық қарым-қатынас стилінің қалыптасуы.
Е) Тұлғаның білімділігі, тәрбиелілігі, жан-жақты дамуы.
SSS013
Мұғалімнің педагогикалық іс-әрекеті жүзеге асырылады:
А) Оқушының білімді теориялық меңгеруі және оны қолдану білігі мен
дағдысын,
шығармашылық
іс-әрекет
тәсілін
қалыптастырумен,
дүниетанымдық және адамгершілік-эстетикалық идеяларды саналы
түсінуімен.
В) Оқушының алған білімін қоғамдық практикада қолдану іскерлігімен.
С) Практикалық іс-әрекет компонентеріне дағдылануымен.
Д) Оқушының оқу-танымдық белсенділігімен.
Е) Тәрбиенің әдіс-тәсілдері мен түрлері арқылы.
SSS014
Педагогикалық іс-әрекет компонентіне жатпайды:
А) Коммуникативтік.
В) Конструктивтік.
С) Ізденіс.
Д) Ұйымдастырушылық,
Е) Диагностикалық.
03. Педагогика қаз.
03.03
Мұғалім педагогикалық іс-әрекеттің
Педагогтың жалпы және кәсіби мәдениеті.
субьектісі
ретінде.
70
«Субьектілік» ұғымы сипаттайды:
А) Тұлғаның іс-әрекетке белсенді, саналы және өз бетімен қатысуын.
В) Еңбексүйгіш адамды.
С) Әдіскерді.
Д) Адамның мінез-құлықтың жалпы қабылданған нормалары мен
ережелеріне бейімделуін.
Е) Тұлғаның ынталы еместігін, пессмистілігін.
71
Мұғалімнің педагогикалық қабілеті – бұл:
А) Мұғалімнің тұлғалық дамуы.
В) Кәсіпкерлігі.
С) Эмпирикалық тәжірибесі.
Д) Педагогикалық пәндерді білуі.
Е) Педагогтың кәсіби-педагогикалық іс-әрекетті жүзеге асыруға бағытталған
тұлғалық сапаларының кешені.
72
Педагогикалық іс-әрекеттің мәні:
А) Балалар мен оқушылар ұжымы іс-әрекетін басқару.
В) Оқушыларға білім беру.
С) Әлеуметтік тәжірибені беру, бала тұлғасын дамыту және өмірге дайындау.
Д) Әлеуметтік тапсырысты орындау.
Е) Үздіксіз оқу-танымдық іс-әрекет.
73
Мұғалімнің кәсіби іс-әрекетінің айрықша ерекшеліктері:
А) Негізгі ақпарат көзі, оқушылардың танымдық іс-әрекетіне басшылық.
В) Ата-аналармен байланыс.
С) Үнемі өзін-өзі жетілдіру.
Д) Өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі дамыту.
Е) Тексерушілік, бақылаушылық іс-әрекет.
74
Педагогтың әлеуметтік-кәсіби ұстанымы – бұл:
А) Мұғалімнің білім, білік, дағды деңгейі.
В) Мұғалімнің көп оқығандығы, ой өрісінің кеңдігі, ғылыми ақпараттың
үлкен көлемін есте сақтау біліктілігі.
С) Балалар ұжымымен авторитарлық қарым-қатынасы.
Д) Педагогтың әлемге және оның белсенділігінің көзі болып табылатын
педагогикалық іс-әрекет пен ақиқатқа интеллектуальдық, ерік-жігерлік,
эмоционалды-бағалаушылық қатынасының жүйесі.
Е) Балалар ұжымымен либералистік қарым-қатынасы.
75
Мұғалімнің педагогикалық іс-әрекетке кәсіби даярлығы - бұл:
А) Психология-педагогика пәндерін білуі.
В) Педагогика ғылымының негізгі даму тенденциясын білуі.
С) Мұғалімнің негізделген кәсіби талаптардың жиынтығына сәйкестігі.
Д) Мектеп әкімшілігінің талаптарын орындауға дайындығы.
Е) Проблемалы жағдаяттарда шешім қабылдауға дайындығы.
76
Жаңа формация мүғалімін дайындаудың негізгі ережелері көрсетілген құжат:
А) ҚР-да этномәдени білім беру тұжырымдамасы.
В) ҚР үздіксіз педагогикалық білім беру тұжырымдамасы, ҚР жоғары
педагогикалық білім беру тұжырымдамасы.
С) Балалар құқығы декларациясы, БҰҰ балалар құқығы жөніндегі
Конвенциясы.
Д) ҚР «Ата Заңы».
Е) ҚР «Білім туралы» Заңы.
77
Педагог – бұл:
А) Білім беру мекемелерінде тәрбиелеу мен оқыту саласында тәжірибелік
жұмысты жүргізетін адам.
В) «Адам – техника» жүйесінде қызмет ететін адам.
С) Бақылаушылық, тексерушілік қызметтер атқаратын адам.
Д) Ақпараттар беруші адам.
Е) Қоғамдық қайраткер.
78
Мұғалімнің кәсіби маңызды қасиеттері:
А) Мұғалімнің бағалаушылық-тексерушілік қызметтері.
В) Мұғалімнің бақылаушылық, басқарушылық қызметтері.
С) Оқушыларға сүйіспеншілік, педагогикалық процесті жүйелі жүргізу,
бақылағыштық, қарым-қатынас жасай алу, ұжымшылдық, шығармашылық.
Д) Өзі оқытатын пән саласындағы терең білімдері.
Е) Мұғалімнің авторитарлық қарым-қатынас стилі.
79
Мұғалім іс-әрекетінің обьектісі:
А) Педагогикалық ұжым.
В) Оқушылар ұжымы.
С) Сабақ.
Д) Оқушылардың білімі, білігі, дағдысы.
Е) Тұтас педагогикалық процесс.
80
Педагогикалық іс-әрекеттегі педагогтың субьектілігі көрінеді:
А) Мұғалімнің теориялық білімі арқылы.
В) Ғылыми-ізденушілік процесс арқылы.
С) Мұғалімнің қоршаған ортаға қарым-қатынасы арқылы.
Д) Қарым-қатынастың вербальды емес құралы арқылы.
Е) Педагогтың әлеуметтік-кәсіби ұстанымы арқылы.
81
Мұғалім тұлғасының ізгілік сапалары:
А) Әртістік.
В) Сыртқы түрі.
С) Ұстамдылық.
Д) Оқушының темпераменттер типін білуі.
Е) Адамшылдық, оқушы тұлғасына кешірімділікпен қарау.
82
Педагогтың кәсіби мәдениетіне жатады:
А) Қарым-қатынастағы сенімсіздігі.
В) Қарым-қатынастағы либералдығы.
С) Қарым-қатынастың авторитарлық стилі.
Д) Коммуникативті қабілеттілігі.
Е) Орындаушылығы.
83
Мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін зерттеумен айналысқан:
А) И.П.Пидкасистый.
В) Н.Д.Хмель.
С) Р.Г.Лемберг.
Д) А.С.Макаренко.
Е) М.Жұмабаев.
84
Педагогикалық техника – бұл:
А) Педагог шеберлігінің құрамды бөлігі.
В) Жоғары кәсіби білік.
С) Кәсіптік технология.
Д) Мұғалімнің педагогикалық техникасының жоғары деңгейі.
Е) Педагогқа қажетті білім, шеберлік жиынтығы.
04. Педагогика қаз.
04.01. Мұғалімнің шығармашылық іс-әрекетінің жалпы сипаттамасы
85
Педагогикалық шығармашылық:
А) Педагогтың пәндік білімі.
В) Алдыңғы қатарлы жаңашыл-педагогтардың іс-тәжірибесін зерттеу және
оны мектеп тәжірибесіне ендіру.
С) Педагогикалық әдебиеттерді көп оқығандығы.
Д) Нормативті педагогикалық құжаттардың мазмұнын білуі.
Е) Педагогтың жеке тұлғалық, психикалық, интеллектуальдық күштері мен
қабілеттіліктерін іс жүзінде көрсететін процесс.
86
Шығармашылық:
А) Оқытылған материалды нақтылап өндеу және зерттеу.
В) Дайын білімді меңгеру.
С) Репродуктивті іс-әрекет.
Д) Нәтижесі жаңа материалдық немесе рухани құндылықтарды құру болып
табылатын іс-әрекет.
Е) Педагогикалық мәдениеттің жоғары деңгейі.
87
Педагогикалық шеберлікті зерттеумен шұғылданған:
А) Я.А.Коменский.
В) М.Жұмабаев.
С) Р.Г.Лемберг.
Д) П.И.Пидкасистый.
Е) А.С.Макаренко.
04. Педагогика қаз.
04.02 Қарым-қатынас мұғалімнің кәсіби-шығармашылық іс-әрекетінің
құрамды бөлігі ретінде. Педагогикалық этика.
88
Вербальсыз қарым-қатынастың құралдарына жатады:
А) Ым, мимика, визуальды контакт, такесика.
В) Мұғалімнің сөз мен сөйлеуі.
С) Мұғалімнің білімі, білігі және дағдысы.
Д) Оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру.
Е) Мақсат, міндеттер, әдістер, тәсілдер.
89
Қарым-қатынас – бұл:
А) Педагогикалық процестің субьектісі.
В) Оқушыларға педагогикалық ықпал ету құралы.
С) Педагогикалық процестің заңдылықтары.
Д) Педагогикалық процестің қозғаушы күші.
Е) Педагогикалық процестің принциптері.
90
Педагогикалық қарым-қатынас стилі:
А) Вербальды, вербальсыз.
В) Демократиялық, либералдық, авторитарлық.
С) Әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық.
Д) Жеке, топтық, ұжымдық.
Е) Дайындық, айқындаушы, қалыптастырушы.
91
Педагогикалық қарым-қатынастың авторитарлық стилі:
А) Балаларды оқыту мен тәрбиелеудің авторлық үлгісін құру.
В) Оқушыларға белсенді-жағымды қарым-қатынас, олардың мүмкіндіктерін
адекватты бағалау.
С) Ата-ананың балаларды тәрбиелеудегі беделі.
Д) Оқытудың автоматтандырылған құралдары.
Е) Педагог барлық сұрақтарды жеке өзі шешеді, оқушының ынтасы теріс
бағаланады және жоққа шығарылады.
92
Педагогикалық қарым-қатынастың либералдық (бетімен жіберушілік) стилі:
А) Педагогтың белсенді әлеуметтік және кәсіби ұстанымы.
В) Оқушыларды Интернет-технология құралдарымен дистанционды оқыту
және тәрбиелеу.
С) Өзінің қызметтік міндеттерін формалды орындау, оқушылардың
проблемаларына қызықпау және немқұрайдылық, селқостық.
Д) Балалармен қарым-қатынастағы ынтымақтастық және шығармашылық
стилі.
Е) Мұғалімнің оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін жеткіліксіз білуі.
93
Педагогикалық қарым-қатынастың демократиялық стилі:
А) Өзінің қызметтік міндеттерін формалды орындау, оқушылардың
проблемаларына қызықпау және немқұрайдылық, селқостық.
В) Балаларды оқыту мен тәрбиелеудің авторлық үлгісін құру.
С) Педагог барлық сұрақтарды жеке өзі шешеді, оқушының ынтасы теріс
бағаланады және жоққа шығарылады.
Д) Педагог оқушының субьектілі рөлін көтеруге бағдарланған, педагог пен
оқушының өзара байланысының жеке, дербес стилі.
Е) Мұғалімнің оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін жеткіліксіз білуі.
94
Педагогикалық қарым-қатынас жіктемесін зерттегендер:
А) Я.Л.Коломинский, В.А.Кан-Калик.
В) Я.А.Коменский, К.Д.Ушинский.
С) В.А.Сластенин, П.И.Пидкасистый.
Д) Р.Г.Лемберг, Н.Д.Хмель.
Е) М.Жұмабаев, Ы.Алтынсарин.
95
Педагогикалық қарым-қатынастың кезеңдері:
А) Болатын қарым-қатынасты моделдеу, қарым-қатынасты тікелей
ұйымдастыру, қарым-қатынасты басқару, қарым-қатынас нәтижесін талдау.
В) Көрнекілік құралдарды, техникалық оқыту құралдарын дайындау.
С) Әртістілік, сықақтық, оптимизм.
Д) Жобалау, диагностикалау, моделдеу.
Е) Вербальды, вербальсыз, интерактивті, перцептивті қатынас.
96
Педагогикалық қарым-қатынастың түрлері:
А) Жеке, топтық.
В) Шығармашылық, дербестік.
С) Вербальды, вербальды емес, интерактивті, перцептивті.
Д) Психологиялық, педагогикалық, әлеуметтік.
Е) Құзіретті, мәдени, іс-әрекеттік.
97
Педагогикалық қарым-қатынас көрсетеді:
А) Білім беру процесі субьектілерінің өзара әрекеттестік формасын.
В) Ұжымның қоғамдық көзқарасының қалыптасуын.
С) Оқушылар іс-әрекетін басқаруды.
Д) Педагогикалық ұжымның іс-әрекетін әкімшілік бақылауды.
Е) Мұғалімнің ғылыми-зертеушілік мәдениетін.
98
Педагогикалық такт:
А) Педагогтың педагогикалық проблемаларды әкімшілікті қатыстыру,
жұмылдыру, араластыру арқылы шешу іскерлігі.
В) Балалармен қарым-қатынаста педагогикалық принциптер көлемін сақтау,
оқушылармен дұрыс қарым-қатынасты таңдау іскерлігі.
С) Өзінің қызметтік міндеттерін формалды орындау, оқушылардың
проблемаларына қызықпау және немқұрайдылық, селқостық.
Д) Балалармен қарым-қатынастағы ынтымақтастық және шығармашылық
стилі.
Е) Мұғалімнің оқушылардың жеке және жас ерекшеліктерін жеткіліксіз білуі.
99
Эмпатия:
А) Оқушылардың жетістігін, сабақ үлгеруін бағаламау.
В) Кейбір оқушыларды дәріптеу.
С) Антипатия, сүйкімсіз көру.
Д) Өзін басқа адамның орнына қоя білу.
Е) Өзін-өзі тәрбиелеу.
100
Вербальды қарым-қатынас:
А) Ақпаратты сөз арқылы беру.
В) Ақпаратты ым, қимыл арқылы беру.
С) Ақпараты көркем-сурет өнері арқылы беру.
Д) Электрондық поштамен хат арқылы қатынасу.
Е) Ақпаратты сөзсіз музыка арқылы беру.
04. Педагогика қаз.
04.03 Өздігінен білімін жетілдіру және өзін-өзі тәрбиелеу мұғалімнің
кәсіби дайындығының шығармашылық іс-әрекет құралы.
SSS001
Өзін-өзі тәрбиелеу – бұл:
А) Оқушыларды оқыту мен тәрбиелекде педагогикалық процестің заңдары
мен заңдылықтарын білу және қолдану.
В) Педагогтың балалар тәрбиесіне бағытталған іс-әрекеті.
С) Ұжымның «қиын» оқушылар тәрбиесіне бағытталған іс-әрекеті.
Д) Әкімшіліктің табысты жұмыс істейтін мұғалімді қолдауға, мадақтауға
бағытталған жұмысы.
Е) Адамның өзінің тұлғасын жетілдіруге бағытталған белсенді, өзіндік ісәрекеті.
SSS002
Өзін-өзі тәрбиелеудің тәсілдері:
А) Өзара бағалау, өзара бақылау, өзара көмек көрсету.
В) Ынтымақтастық, ұжымдағы өзара шығармашылық.
С) Моделдеу, жобалау, диагностика.
Д) Өзін-өзі бағалау, өзіне-өзі бұйыру, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі түзету.
Е) Технологияландыру, ізгілендіру, гуманитарландыру.
SSS003
Өзіне-өзі бұйыру – бұл:
А) Өзін-өзі сынау, өзара сын.
В) Ұзақ уақыт барысында өзін-өзі бақылау.
С) Адамның өзіне-өзі берген қысқаша бұйрығы, нұсқауы.
Д) Мектеп әкімшілігінің бұйрығын жүйелі орындау.
Е) Тұлғаның өзін басқа адаммен салыстыру негізінде өзін-өзі бағалауы.
SSS004
Тұлғаның өзін-өзі бағалауы қалыптасады:
А) Өзіне-өзі бұйыру жолымен.
В) Өзін басқа адаммен салыстыру жолымен.
С) Өзін-өзі иландыру жолымен.
Д) Өздігінен білімін жетілдіру жолымен.
Е) Оқушыны тәрбиелеу процесін технологияландыру жолымен.
SSS005
Мұғалімдер біліктілігін көтерудің негізгі формасы:
А) Бұқаралық ақпарат құралдары.
В) Өзін-өзі жігерлендіру, өзін-өзі анықтау.
С) Педагогикалық инновацияның мониторингі.
Д) Білімін жетілдіру институттары.
Е) Ғылыми-зерттеушілік іс-әрекет.
SSS006
Педагогтың ұйымдастырушылық іс-әрекеті іске асырылады:
А) Интернет арқылы.
В) Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы.
С) Педагогикалық әдебиеттерді оқуы арқылы.
Д) Оқушылардың алуан түрлі іс-әрекеттерін ұйымдастыру арқылы.
Е) Басқарудың авторитарлық стилі арқылы.
SSS007
Педагогикалық қабілеттілік:
А) Шығармашылық.
В) Интеллект.
С) Педагогикалық такт.
Д) Тұтас педагогикалық процестің екі жақты сипатын іске асыру.
Е) Педагогтың кәсіби педагогикалық іс-әрекетін жүзеге асыруға бағытталған
тұлғалық қасиеттерінің жиынтығы.
SSS008
Кәсіби өзін-өзі тәрбиелеу – бұл:
А) Өзінің кәсіби-маңызды сапаларын дамыту бойынша саналы жұмысы.
В) Балаларды оқыту мен тәрбиелеудің психологиялық теориясын білуі.
С) Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені тарату.
Д) Педагогтың кәсіби педагогикалық іс-әрекетін жүзеге асыруға бағытталған
тұлғалық қасиеттерінің жиынтығы.
Е) Мектептің білім беру процесін технологияландыру.
SSS009
Мұғалімнің негізгі қызметі:
А) Білім беру кеңістігін демократияландыру, ізгілендіру.
В) Тұлғаны оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру процестерін басқару.
С) Көрнекілікті демонстрациялау, иллюстрациялау.
Д) Диагностика, балалар іс-әрекетінің мониторингі.
Е) Тексерушілік, бақылаушылық, бағалаушылық.
SSS010
Педагогикалық болжау:
А) Педагогтың өз іс-әрекетінің нәтижесін алдын-ала байқау біліктілігі.
В) Педагогтың коммуникативті біліктілігі.
С) Педагогтың перцептивті біліктілігі.
Д) Педагогтың ұжымдық-шығармашылық істі ұйымдастыру біліктілігі.
Е) Педагогтың оқушылардың оқу-танымдық процесін басқару біліктілігі.
SSS011
Өзін-өзі түзету тікелей байланысты:
А) Адамның өзіне-өзі қысқаша бұйрық пен нұсқау беруіне.
В) Адамның өзіне сын тұрғысынан қарауына және өзін-өзі жетілдіруіне.
С) Адамның өз іс-әрекетін, көңіл-күйін түсінуіне.
Д) Адамның өзін-өзі жоғары бағалауына.
Е) Адамның өзін іс жүзінде көрсетуіне.
05. Педагогика қаз.
05.03. Балалардың жас және дара ерекшеліктері, оларды оқу-тәрбие
процесінде есепке алу.
SSS001
Оқушылардың дамуының жастық кезеңдері:
А) Рухани, қоғамдық, әлеуметтік.
В) Физиологиялық, психологиялық, әлеуметтік.
С) Балабақшаға дейінгі, мектепке дейінгі, мектептік.
Д) Кіші, жеткіншек, жоғары кезеңдер.
Е) Мектепке дейінгі, мектептік, студенттік кезеңдер.
SSS002
Кіші мектептік жас сипаттайды:
А) Дербестік, жауапкершілік, белсенді азаматтық ұстаным, әлеуметтік
жетілу.
В) Оқуға қызығушылығының төмендеуі, пессимизм, селқостық, өзінің
«Менін» іздеу.
С) Тұрақты ықылас, көңіл, мінез-құлықтың қалыптасуы.
Д) Ойлаудың сыншылдығы, организмнің жыныстық жетілуі, еліктеу,
ашушаңдық.
Е) Еріксіз ықылас, қимыл белсенділігі, естің көрнекі-бейнелі сипаты, жаңа
әлеуметтік ортаға ену.
SSS003
Оқушылардың жас ерекшеліктерімен түсіндіріледі:
А) Оқушылардың білімі, білігі және дағдысы.
В) Балалардың сол немесе басқа жастағы психологиялық-физиологиялық
ерекшеліктері.
С) Дарындылығы, таланттылығы, қабілеттілігі.
Д) Оқушылардың темпераменттерінің типі.
Е) Ұлдар мен қыздардың даму ерекшеліктері.
SSS004
Акселерация :
А) Тұлғаның тұтас қалыптасуы.
В) Әлеуметтік, этикалық проблемаларға қызығушылығының дамуы, алдына
қойылған мақсатқа жетуге ұмтылуы.
С) Кіші жастағы оқушылар мен жеткіншектердің балалық және жеткіншек
шақтағы жедел дамуы.
Д) Тұлғаның өзін-өзі дамытуы мен өзін-өзі жетілдіруі.
Е) Жоғары сынып оқушыларының ақыл-ойының жедел дамуы.
SSS005
Жеткіншек шақ мынадай қасиеттерді сипаттайды:
А) Дербестік, жауапкершілік, белсенді азаматтық ұстаным, әлеуметтік
жетілу.
В) Мұғалімнің беделін сыйлау, оптимизм, білімге жоғары қызығушылық.
С) Тұрақты ықылас, көңіл, мінез-құлықтың қалыптасуы, өзіндік «Менінің»
қалыптасуы.
Д) Ойлаудың сыншылдығы, организмнің жыныстық жетілуі, еліктеу,
ашушаңдық.
Е) Еріксіз ықылас, қимыл белсенділігі, естің көрнекі-бейнелі сипаты, жаңа
әлеуметтік ортаға ену.
SSS006
Темперамент типтері оқушылардың дара ерекшеліктері ретінде:
А) Лидер, конформист, пессимист, скептик.
В) Либерал, демократ, сангвиник, флегматик.
С) Оптимист, пессимист, эгоист.
Д) Активист, патриот, альтруист.
Е) Сангвиник, флегматик, меланхолик, холерик.
SSS007
Жас ерекшелік – бұл:
А) Адам өмірінің белгілі кезеңіндегі анатомиялық-физиологиялық және
психикалық сапасы мен қасиетін анықтайтын сипаттамасы.
В) Адамның үздіксіз өзгеру ерекшелктері.
С) Белгілі бір жасқа сәйкес жеке тұлғаға тән психикалық жаңа қасиеттер.
Д) Сапалық айырмашылығы мен жасына байланысты сипатталуы.
Е) Мектеп жасындағы оқушылардың оқу әрекетін қалыптастыру процесі.
SSS008
Жас кезеңдерге бөлу дегеніміз:
А) Анатомиялық-физиологиялық және психикалық қасиеттермен өмір
кезеңін анықтау.
В) Белгілі бір ғылым саласын қызықтыратын өмірдің және дамудың бір
бөлігі.
С) Мектеп жасындағы оқушының дамуы.
Д) Ұжымдық өмірде адамгершілік тәрбие мен тәжірибені, әдет-дағдыларды
қалыптастыру.
Е) Әлеуметтік өмір жүйесін қалыптастыру.
06. Педагогика қаз.
06. 02 Педагогикалық процестің заңдылықтары.
SSS001
Педагогикалық процестің заңдары мен заңдылықтарын зерттейтін ғылым
саласы:
А) Жалпы педагогика.
В) Салыстырмалы педагогика.
С) Арнайы педагогика.
Д) Педагогика тарихы.
Е) Жас ерекшелік педагогикасы.
SSS002
Тұтас педагогикалық процестің элементарлы бөлшегі:
А) Оқушы.
В) Оқу пәні.
С) Сабақ.
Д) Педагогикалық жағдаят.
Е) Мұғалім.
SSS003
Тұтас педагогикалық процестің тәрбиелік тетіктері (механизмдері):
А) Оқушылардың оқуға ұмтылуы.
В) Сынып сағаттары, тәрбиелік іс-шаралар, байқаулар, олимпиадалар,
жарыстар.
С) Ұлдар мен қыздар арасындағы қарым-қатынас.
Д) Жазалау, мадақтау, жарыс.
Е) Ата-аналар мен балалар, мұғалімдер мен оқушылар арасындағы қарымқатынас.
SSS004
Мектептің тұтас педагогикалық процесінің негізгі компоненттері:
А) Мектеп, әкімшілік, мұғалімдер, оқушылар, сыныптар, отбасы, мектептен
тыс мекемелер.
В) Оқушылардың білім, білігі, дағдысы.
С) Заңдар, заңдылықтар, қағидалар.
Д) Педогогтар, оқушылар, мақсат, міндеттер, мазмұн, құралдар, формалар,
әдістер мен тәсілдер, тапсырмалар, нәтиже.
Е) Оқыту, тәрбиелеу, дамыту, оқушылар тұлғасын қалыптастыру.
SSS005
Педагогикалық процестегі негізгі педагогикалық ықпал ету құралдары:
А) Іс-әрекет, ойын, еңбек, қарым-қатынас.
В) Оқушы, мұғалім, ата-аналар.
С) Адамгершілік, еңбек, ақыл-ой тәрбиесі.
Д) Тәрбиелеу, оқыту, білім беру.
Е) Әлеуметтендіру, ізгілендіру, демократияландыру.
SSS006
Педагогикалық процестің негізгі заңдылықтары:
А) Педагогикалық процесс бірсәттік, сабақ сияқты уақыттың жеке
аралығында қызмет атқарады.
В) Педагогикалық процестің компоненттері бір-біріне тәуелсіз, дербес,
маңызы бірдей.
С) Оқытудағы көрнекілік қағидасы.
Д) Педагогикалық процестің қызмет етуі қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттілігімен байланысты емес.
Е) Оқу орнының педагогикалық процесі қоғамның әлеуметтік-экономикалық
қажеттілігімен негізделеді.
SSS007
Тұтас педагогикалық процестің заңдылықтарының бірі:
А) Педагогтың басқарушылық және жетекшілік рөлімен байланысты бір
жақты сипаты ие процесс.
В) Оқытудағы саналылық, белсенділік дербестілік қағидасы.
С) Оқытудың көрнекілік қағидасы.
Д) Педагог пен оқушылардың әрекеттестігімен, екі жақтың міндетті түрдегі
іс-әрекетімен байланысты екі жақты сипатқа ие процесс.
Е) Педагогикалық процесс бірсәттік, сабақ сияқты уақыттың жеке
аралығында қызмет атқарады.
SSS008
Педагогика ғылымында педагогикалық процестің заңдылығын зерттеген:
А) М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, Ы.Алтынсарин.
В) А.В.Мудрик, П.И.Подласый, П.И.Пидкасистый.
С) Я.А.Коменский, В.Ратке, Ж.Ж.Руссо, И.Г.Песталоцци.
Д) Ю.К.Бабанский, Б.Т.Лихачев, В.А.Сластенин, Н.Д.Хмель.
Е) Р.Г.Лемберг, А.Дистервег.
06. Педагогика қаз.
06.04 Дүниетаным - жеке тұлғаны қалыптастырудың өзегі
SSS001
Дүниетаным – бұл:
А) Ақиқат дүниеге, қоршаған болмысқа және ондағы адамның алар орнына
деген көзқарастар жүйесі.
В) Ұлттық салт-дәстүрлердің жаңаруы.
С) Әлемдік білім кеңістігі.
Д) Кәсіптілік, шеберлік, құзіреттілік.
Е) Әлемді қабылдау, диагностика, болжау.
SSS002
Дүниетанымның құрылымын құрайды:
А) Мақсат, міндеттер, мазмұн, құралдар, әдістер мен тәсілдер.
В) Іс-әрекетті ұйымдастыру формалары, тапсырмалар.
С) Білім, көзқарас, сенім, идеалдар, мінез-құлық тетігі.
Д) Жеке тұлға, индивид, даралық.
Е) Жеке тұлғаның өзіндік «Мені»
SSS003
Сенім – бұл:
А) Жеке тұлғаның ішкі ұстанымына айналған білім.
В) Материалды жаттап алуы.
С) Жеке тұлғаның өз пікірін қорғауы.
Д) Теориялық білімді есте сақтауы.
Е) Өз пікірін жариялауы.
SSS004
Дүниетанымның компонентіне жатпайды:
А) Білім.
В) Көзқарас.
С) Сенім.
Д) Мінез-құлық тетігі.
Е) Жарыс.
SSS005
Л.И.Божовичтің зерттеуі бойынша дүниетаным туындайды:
А) Мектепке дейінгі кезеңде.
В) Бастауыш мектепте.
С) Жеткіншек шақта.
Д) Жоғары сыныпта.
Е) Студенттік жылдарда.
SSS006
Дүниетанымның компоненттері:
А) Қоғамдық, мемлекеттік, ұлттық компоненттер.
В) Интеллектілік, эмоционалдық, практикалық-әрекеттік компоненттер.
С) Бақылаушылық, бақарушылық, орындаушылық, жасампаздық.
Д) Әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық.
Е) Тәрбиелеушілік, дамытушылық, қалыптастырушылық компоненттер.
SSS007
Дүниетанымның негізгі қызметі:
А) Тәрбиелеушілік, дамытушылық.
В) Әлеуметтік, психологиялық, педагогикалық.
С) Ізгілік, демократиялық.
Д) Ақпаратты-бейнелі, бағдарлы-реттеуші, бағалау.
Е) Бақылаушылық, бақарушылық, орындаушылық, жасампаздық.
SSS008
Дүниетанымның ақпаратты-бейнелі қызметі байланысты:
А) Қоршаған ортадағы оқиғалар мен құбылыстарды қабылдау тәсіліне және
оның адам санасында бейнеленуіне.
В) Адамның тәртібі мен іс-әрекеті арқылы оның санасын, көзқарсы мен
сенімін анықтауға.
С) Адамның қоршаған орта құбылыстарын өз көзқарасы мен сенімдері, өзінің
дүниетанымы тұрғысынан бағалауына.
Д) Адамның мінез-құлық өзгерістеріне байланысты.
Е) Барлық сыртқы және ішкі әсерлерге байланысты.
SSS009
Дүниетанымның бағдарлы-реттеуші қызметі байланысты:
А) Адамның қоршаған орта құбылыстарын өз көзқарасы мен сенімдері, өзінің
дүниетанымы тұрғысынан бағалауына.
В) Адамның мінез-құлық өзгерістеріне байланысты.
С) Адамның тәртібі мен іс-әрекеті арқылы оның санасын, көзқарсы мен
сенімін анықтауға.
Д) Барлық сыртқы және ішкі әсерлерге байланысты.
Е) Қоршаған ортадағы оқиғалар мен құбылыстарды қабылдау тәсіліне және
оның адам санасында бейнеленуіне.
SSS010
Дүниетанымның бағалау қызметі байланысты:
А) Адамның мінез-құлық өзгерістеріне байланысты.
В) Адамның тәртібі мен іс-әрекеті арқылы оның санасын, көзқарсы мен
сенімін анықтауға.
С) Барлық сыртқы және ішкі әсерлерге байланысты.
Д) Қоршаған ортадағы оқиғалар мен құбылыстарды қабылдау тәсіліне және
оның адам санасында бейнеленуіне.
Е) Адамның қоршаған орта құбылыстарын өз көзқарасы мен сенімдері, өзінің
дүниетанымы тұрғысынан бағалауына.