c El filibusterismo o paghihimagsik
Gawa ni Rizal para sa tatlong pari
Gomez, Burgos at Zamora,
GomBurZa ang siyang taguri
Simulan natin ang kwentong ito
Sa pagbalik tanaw sa naunang libro
Noli Me Tangere ang titulo nito
Para sa Espanyol, gawa ng isang Pilipino
Nagbalik si Ibarra sa sarili niyang bayan
Ito ay ang Pilipinas, Perlas ng silangan
Matapos ng labintatlong taon siya¶y nagbalik
Nag-anyong Simoun upang makapaghiganti
Nagpanggap siya bilang mag-aalahas
Dahil na rin sa kayamanang namalas
Taguri sa kaniya ± Cardenal Moreno
Indiyong Ingles at Amerikanong Mulato
Ako si Simoun isang mag-aalahas
Mapagpanggap ako, utak ay matalas
Bumalik ako upang ipaghiganti
Mga mahal ko sa buhay na kanila¶y kinitil
Kung kayo¶y nagbasa ng unang libro
Iba ang pangalan, Ibarra doon
Tulad ng nasabi, ako¶y nagpapanggap
Dito¶y Simoun, inyo sanang matanggap
Ako si Basilio, inalagaan ni Kapitan Tiyago
Simula ng mawala mahal na pamilya ko
Dahil sa sariling sikap, nakapag-aral ako
Medisina ang natapos, kagalakan ko ito
Ang ina ko¶y nagngangalang Sisa
Crispin naman ang kapatid na sinta
Namatay sila ng µdi inaasahan
Ako ri¶y naulila ng napakaaga
Ako si Isagani, kaibigang tunay ni Basilio
Itinuturing na makata o manunugma ng Ateneo
Malusog ang katawan, mataas ng kaunti
Ngunit ako¶t sensitibi, di-karaniwan ang ugali
Sa kwentong ito, isang bagong tauhan
Subay-bayan ang aking pakikipagsapalaran
Maraming pangyayaring inyong ikagugulat
Ihanda ang mga isip, µpagkat kayo¶y mamumulat
(Dance ng tatlong tauhan at mga back-up dancers)
(Maiiwan si Basilio at Isagani. Iexit si Simoun, lalabas si Kapt. Basilio)
c c
c c
Hirap na Hirap na sumalunga sa Ilog Pasig
Ang Bapor Tabo ng mga taong iba¶t iba ang uri.
May mga pari, reverendos at mga mayayaman
May mahihirap din at kawani ng pamahalaan.
Ilan sa mga lulan sa itaas na kubyerta
Mamamahayag na si Ben Zayb, Donya Victorina.
Sa Ilalim naman ay si Basilio at Isagani
Isama pa si Kapitan Basilio at Simoun na tangi
Kamusta na si Kapitan Tiyago Basilio?
Tulad pa rin ng dati. Ayaw pa rin po magpagamot.
(pailing na sumagot) Noong mga bati pa kami hindi pa uso ang droga na iyan. Hindi ko malaman saan ba nila
nakukuha ang mga gamut na gaya ng mga yoon.
Mawalang galang na po, ngunit ang opyo ay isang uri ng halaman. Ito ay hindi isang gamut na katutuklas pa lamang, at hindi
rin isang halamang katutubo pa lang sa ganitong kapanahunan. Hindi ba Basilio?
(Pasang-ayon na tango ni Basilio)
Maiba ako, kamusta na ang balak niyong pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila? Sa tingin ko ay sasalungatin
kayo ng Vice Rector na si Pari Sibyla. Kung sang-ayunan naman kayo, saan kayo kukuha ng pondo at ang magtuturo sa Akademya
ninyo?
Diyan po kayo nagkakamali. Pahintulot na lamang po ang aming hinihintay mula sa heneral. Sa pondo naman po ay
nagkasundo nap o kaming mga estudyante na magaambag-ambag para dito. Sa mga magtuturo naman po ay kalahati¶y Kastila,
kalahati¶y Pilipino. Mga Estudyante rin ang nangako sa bagay na iyan. Ang gusali naman po ay isa sa mga inakala naming problema
na nalutas na. ipinangako ng mayamang si Makaraigang isa sa kaniyang mga bahay.
Mabuti kung ganun. Sana¶y matagumpay kayo sa inyong plano. Paano, mauna na ako sa inyo. Kailangan ko ng
pumunta sa itaas. Maiwan ko na kayo.
(Pag-alis na Kapt. Basilio ay siya namang pagdating ni Simoun.)
Magandang araw mga ginoo. Basilio, magbabaksayon ka ba? Sino ang iyong kasama? Kababayan mo ba siya?
Hindi po ginoo, ngunit magkalapit lamang po kami ng bayan. Nasa kabilang baybayin lamang ang bahay nitong si Isagani.
Kamusta ang lalawigan?
Hindi pa po ba kayo nakakrating sa bayan nila ginoo?
Paano ko malalaman gayong hindi ko pa naman iyon nararating. Sa aking palagay ay wala ring hilig ang mga tao doon sa
mga alahas ko.
Hindi lamang po talaga kami nabili ng mga bagay na hindi naman namin kailangan ng lubos.
Ipagpaumanhin niyo Ginoong Simoun ngunit kailangan na naming umalis. Ang Tiyo ng aking kasama ay hinihintay kami sa
dakong hulihan ng Bapor.
Salamat sa napakagandang usapan, mauna na rin ako sa inyo sa taas.
(Nauna umalis si Simoun at sumunod si Basilio at Isagani sa pag-alis)
c c!
" # c c
Lulan ng isang kalesa itong si Basilio
Sa Bisperas ng Pasko patungong San Diego.
Tuwing uuwi, lagi niyang binibisita
Libingan ng piankamamahal na Ina.
Ngunit isang gabi, µ di inaasahan
Isang sikreto ang kanyang nalaman
Isang lalaki sa libingan ng Ina
Hinid kilala, sino kaya siya?
(Basilio, nasa gilid, nagmamasaid habang hawak ang lampara)
(Simoun, naghuhukay sa isang parte ng libingan)
(Basilio, lalapit kay Simoun)
Si G. Simoun! Nugnit anong ginagawa niya dito sa libingan ng aking Ina?
May maitutulong po ba ako sainyo Ginoo?
(Simoun, magugulat ngunit hindi pa titingin kay Basilio)
Sa lugar din na ito, labintatlong taon na ang nakararaan, kayo po ang tumulong sa akin sa paglilibing sa aking ina.
Pahintulutan naman po ninyo ako na makatulong sa inyo kahit papaano.
(Enter Music, all dialogs pakanta)
(Simoun, ilalabas ang baril at itututok kay Basilio)
Isang nakamamatay na lihim ang iyong nalaman
Isang lihim na maaaring ikapahamak ninuman
Hindi mo ba naisip, maaari kang masawi
Buhay na iningatan, maaaring mapawi!
Iba ang pagkakakilala ko sa inyo G. Simoun
Ang pagkakatuklas mo sa aking lihim
Isang napakalaking banta sa akin!
Maaari itong makasira ng plano ko!
Plano kong paghihiganti, planong inihanda ko!
Ngunit bubuhayin kita at µdi pagsisisihan
Inaasahan ko, kapwa tayo uhaw sa katarungan
Kaya sa halip magpatayan, tayo¶y magtulungan
Umanib sa akin, pabagsakin ang pamahalaan.
Salamat Ginoo sa napakalaking tiwala,
Subalit hindi ko po iyan makakaya.
Hindi po ako isang pulitiko ginoo
Magpagaling ng karamdaman, µyan ang trabaho
May hihigit pa bang kasamaan
Sa kamtayan ng isang lipunan?
Walang kahulugan ang buhay
Kung hindi iuukol sa dakilang layunin
Parang batong natapon sa kaparangan
Hindi nagamit sa pagtatayoi ng anuman
Ginoo, hindi po ako nagsasawalang bahala
Pinilii ko lamang po kung anu ang tama
Anong ginagawa mo sa alaala ng mga yumao?
Manangis na parang babae sa ibabaw ng kanilang puntod?
Anung magagawa ko, isa lamang akong mahirap
Walang salapi o pangalan, masasawi lamang
Anong mapapala ko kung ako¶y maghiganti?
Hindi na sila mabubuhay, maraming pang masasawi.
Nasa iyo Basilio kung iyong itatago
Isang lihim na pinagiingatan ko
Subalit kung magbago ka man ng pasya
Pumunta ka sa Escolta, at tatanggapin kita.
(Music stops, dialogs are normal)
(Pagkatapos nito ay umalis ng payapa si Basilio samantalang nanatili sa kinatatayuan si Simoun)
Tama kaya ang aking ginawa? Bahala na! mamatay ang mahihina at matira ang mga malalakas! Kaunting pagtitiis na lang, malapit na
akong magtagumpay. Kaunting taas na lang.
c c$
%
# Ipinapayo kong iwaksi ninyo ang mga hakbanging iyan na, lubhang mapanganib. Pabayaan ninyong gumawa ang pamahalaan ng
kaniyang sariling pamamaraan sa takdang panahon.
Subalit ang pamahalaan ay kabaligtaran ang ginagawa. Dapat nilang isaalang-alang ang mga mamamyang hinihiling ang alam
nilang lalong kailangan.
# Ang mga bumubuo ng pamahalaan ay mga mamamayan na bihasa¶t mataas ang pinag-aralan.
:Opo, ngunit sila ay mga tao ring maaring magkamali, bukod pa sa kanilang pansariling kahinaan, kaya¶t nararapat lamang na
makinig sa mga palagay at kuru-kuro ng iba.
# Hindi maganda ang ganyang mga isipin. Hindi kaila sa inyo ang nangyarisa mga kabataan sa Madrid na nangagsihingi ng
pagbabago. Makatuwiran«man ang hiningi, ang pamahalaan ay may kaniyang palakad
(Aalis na sana ang binata ngunit nagpatuloy ang abogado)
# Ipaubaya ninyo sa pamahalaan ang ganyang bagay. Tutol ang Vice Rector sa akademiya. Maghintay-hintay na lang kayo.
Darating daw ang Rector na may mga dalang pagbabago sa pagtuturo. Huwag ninyong hangaring maituro ito nang bukod. Huwag na
kayong pumasok sa gulong ito.
c c&
'()
(Maingay ang mga tao, may musika tulad ng tunog ng tanbol, organo at kalantog ng maglalata)
(maraming nagtitinda at nagpapalaro)
* + Oh! Mga dalaga¶t binata! Halina kayo dito. Bumili ng mga panregalo para sa inyong mga minamahal.
+ ! Dito at lumapit. Mabibili ang mga damit na inyong magagamit sa kahit anong okasyon.
,
Magkano po iyan? Para saan po ito?
, !Ang ganda! Bagay na Bagay sa akin.
(Tuloy ang ingay, mangingibabaw boses ni Pari Camorra)
(Sobrang nakangiti)
Tunay na napakagaganda ng mga dalaga dito sa Quiapo. Sana ako na lamang ang naging kura-paroko dito.
(Patuloy par in si Pari Camorra at Ben Sabih sa pagtingin sa mga naggagandahang dalasa sa perya)
(P Cammora, kinurot si Ben Zayb)
- . Aray ko! Padre Camorra, anong meroon at kinurot mo ako?
Lumayo ka at napapalapit ka na sa dalagang napakaganda at talagang tawag pansin dito sa perya.
(Sa kabilang dako ng perya)
#
/ Tignan mo aking mahal. Sila¶y nagtitinginan sa napakaganda kong kasuotan
Hindi iyan kasiya-siya Paulita. Tignan mo at agaw-pansin ka sa buong peryahan.
(Lalapit si Juanito kay Donya Victorina)
012 Juanito, humayo¶t batiin ng buong galak si Paulita
(lalapit kay Paulita at Isagani)
3 Oh! Isang napakagandang dilag ang bumuo ng aking araw. Tunay na kaakit-akit ang iyong mala-anghel mong mukha at ang
magarbo mong kasuotan.
# /Tunay na ako ay iyong pinapasaya Juanito
(Maglalayo-layo na sila at naglibut-libot sa perya)
0 + Napansin niyo ho ba si Simoun? Tila bigla siyang naglaho.
Kuripot lang iyan si Simoun kaya umalis.
- . Sa tingin ko¶y hindi iyon ang dahilan. Natatakot lamang siya na mapahiya ang kaniyang kababayan sa pagtatanghal
mamaya. Natitiyak ko na gumagamit lamang ng salamin si Mr. Leeds sa kanyang palabas
(Sa tanghalan)
, "+Isang magandang araw sa lahat ng naririto sa bulwagan. Salamat sa inyong pagpunta. Marapat lang na siyasatin ang
tanghalan bago at pagkatapos ng pagtatanghal ngunit mahigpit naming ipinapakiusap na tumahimik ang lahat.
(Nag-uusap si Don Custodio at P. Salvi nang mahina)
- . Ginoo, wala namang Indiyo sa paligid, ipahintulot ninyong pakita ko sa kanila ang daya sa pamamagitan ng salamin
(Pumunta sa gilid ng tanghalan si Ben Zayb at P Camorra)
(Ben Zayb tinignan ang salamin sa ilalim ng mesa)
- . Nasaan ang salamin?
Nasaan ang salamin?
- .Ang mga salamin, saan naroroon ang mga salamin?
, "+Salamin? Ibig nino ho bang manalamin? Kung salamin sa mga mata, ang sa akin ay nasa otel. Ewan ko ang sa inyo.
(Tumawa ang mga manonood sa tanghalan sa pagkapahiya ni Ben Sabih, bumalik na sila sa upuan nila)
24 2 +
, "+-Nagtungo ako sa piramide ni Khufu, kabilang sa ikaapat na lipi ng mga Faraon. Nakatagpo ako ng isang libingang yari sa
pulang batong buhay at nasa liblib na silid. Natuwa ako nang gayon na lamang pag-aakalang momiya ng isang anak-hari ang aking
natagpuan. Subalit ako ay nabigo. Halos manghinayang ako sa hirap na dinanas ko sa pagbubukas ng libingan sapagkat ang kahon
lamang na ito ang tumambad sa aking paningin. Maaari ninyong siyasatin kung ibig. Sandakot na abo ang laman nito at isang kaputol
na papirong kinasusulatan ng ilang mahahalagang salita. Huwag lamang hihinga sapagkat baka masira ang aking espinghe kapag
nabawasan ang abo.
(umikot ang kahon na itim na may lamang abo, pagkabalik kay Mr. Leeds ng kahon)
, " Espinghe! Magpakilala ka!
5 -Imuthis ang aking pangalan, isinilang noong panahon ni Amassis. Namatay ako noong tag-Persiya ang nakapangyayari at si
Cambysses ay umuwing bigo sa pagsalakay sa Libya. Nag-aral din ako sa Gresya, Asiria at Persiya. Napadaan ako sa Babilonia sa
anyaya ni Thot. Doon ko nabatid ang isang kikila-kilabot na lihim« isang di-tunay na Smerdis anf umangkin ng kapangyarihan
habang ang pang ahas na maogng si Gautama ang namahala sa tulong ng mga pandaraya. Ibinulid niya ako sa kasawian sa takot na
isumbong ko siya kay Cmbysses. Katulong niya ang mga saserdoteng taga-Ehipto. Sila ang makapangyarihan noon lalo pa nga¶t
hawak rin nila ang halos lahat ng lupain. Pati katarunga ay nasa mga kamay rin nila kaya¶t nagawgang ilubog lalo sa kamangmanga
ang baying lalong nagumon sa mga ugaling hamak. Wala rin silang tutol sa pgsipsip ng kanilang yaman.
AAAAAAAH!!!!!
Umibig ako sa isang anak ng isang saserdote na pinagnanasaan din ng isang batang saserdote ng Abydes. Isang kaguluhang siya ang
may kagagawan ang nagpahamak sa akin. Isinakdal ako at napiit. Nakatakas ako subalit napatay sa lawa ng Moeris. Hanggan sa
kabilang buhay, nakita ko ang pagtatagumpay ng mga kabuktutan, ang gabi ata araw na pag-uusig ng batang saserdote sa birheng
nagkanlong sa simbahan ni Isis sa pulo ng Philae. Nagmistulang isang putting kalapati ang aking liyag na unti-unting pinapatya ng
itim na paniki sa hirap at sindak. Ah! Saserdote ng Abydes, nagbalik ako upang ilantad ang iyong kasamaan. Nabuhay ako upang
isigaw sa lahat ang pagiging Kriminal mo. Mapagparatang« lapastangan sa Maykapal!
6Huwag«mabuhay«buhay pa!
(Maraming nakichismis at lumapit kay P Salvi)
(Mr. Leeds kinuha ang kahon at umalis)
0 + Dapat nang ipagbawal ang palabas na ito
- .Lubos akong sumasang-ayon
(Umalis na ang lahat)
2 4,27 +
c+ 72
c c%
(masamang-masama ang loob ni Placido Penitente nang lumabas sa klase. Iniisip niyang tumigil na sa pag-aaral at paghigantihan ang
mga humuhamak sa kaniya)
(Nadatnan ang inang si Kabesang Andang)
+ Anong problema, anak? Tila yata iba ang iyong kinikilos.
2+ Ayoko ng mag-aral ina. Hindi ko na masikmura ang aking guro at mga kamag-aral. Tsaka, ano ang mapapala ko sa pagiging
abogado?
+ Oo« ano ang mapapla mo? Ang ikaw ay ituring na pilibustero« ipatapon, ibilanggo o ipapatay. Sinabi ko sa iyo noon pa
na matuto kang magpakumbaba. Huwag nang umimik at sumagot ng oo sa lahat. Ano ang ating magagawa? Ang mga prayle ay
mayroong lahat ng bagay« kapangyarihan. Kung nanaisin nila, walang magiging abogado o doctor kaya, inuulit ko« magtiis ka,
anak. Magtiis tayong lahat.
(kinabukasan, patuloy sa panenermon si K. Andang, nagdesisyon na lang si Placidong magpaalam at pumunta sa daungan. Habang
naglalakad, nakita niya si Simoun na may kausap)
Placido! Aking kaibigan! Kamusta ka naman?
2+ Maayos naman po ako, G. Simoun, saan po pala kayo patungo?
Sa aking kaibigan
(Maglalakad ng matagal, tunog ng pagkatok)
Kumusta kaibigan? Ang mga pulbura?
. Naririto na po«ang mga kartutso na lamang ang hinihintay
At ang mga bomba?
. Handa na pong lahat
Mabuting gawain kaibigan
.
Maraming salamat Ginoo
Kailangan na nating magmadali. Naghihintay na lang ang tenyente, mga kabo, si K. Tales, rehimyento, carabinero at ang
plano para kay M. Clara
(umalis na sila)
c+ 72
2 Sa isang banda, nilabas ni Don Custodio ang lahat ng mga kuwadernong kinasusulatan ng mga panukala niyang nabuo. Habang
nagbabasa si Don Custodio«)
0 + Eureka! Natagpuan ko na! (habang nagsusulat) Aking ipinapanukala na ang paaralang Artes y Oficios ay ilalagay sa
kamay ng mga Agustino.
c+ 72
c c8
Kabanata 22
Masigla¶t magulo sa loob ng dulaan. Nagsisikip sa dami ng tao. Maging sa mga daraanan ay may mga nakatayo. Labinlimang minuto
na lamang bago mag-ikasiyam, wala pa ang heneral kaya¶t nanggugulo na¶t nag-iingay ang mga nasa entrada heneral.
. Alam mo ba ang lumalaganap na balita?
. !
Anu naman iyon? Tamang-tama at may mapaguusapan tayo habang naghihintay sa napakatagal na heneral.
. Ang sabi daw, napakaganda at napakagaling daw ng mga artistang iyon. Mpagbigay pa daw.
. !
Talaga? Kung gayoon, tayo pala¶y sinuswerte.
. $
Magandang umaga. Maaari bang makisama sa inyong paguusap?
. Halika dito¶t sumama.
. $
Maraming salamat. Teka, alam niyo ba kung anung ibig sabihin ng pagdalo ng heneral dito sa dulaan?
. !
Gayong ipinagbabawal ito nga simbahan?
. $
Oo, ganun nga.
. Iginigiit ng ilan na tinitikis ng heneral ang mga prayle.
. !
May mga nagsasabi din naman na talagang gustong manood ng pinunong bayan at makakita ng mga magagandang artista.
(Dumating ang Kapitan Heneral, tumugtog ang Marcha Real at nagkaroon ng masigabong palakpakan)
(Naupo na ang heneral at ang lahat ay umupo din, sabay nito ay ang pagtugtog ng pambungad na simula ng palabas.)
+
Parang si Pari irene iyon ah? Tignan mo Paulita, halatang-halata ang malaki niyang ilong kahit na siya¶y nagbabalat-kayo.
Hindi ko alam Tadeo. Isa lang ang tintignan ko. Si Isagani, tila sobrang tahimik niya, kulang na lang ay maglaho siyang parang bula.
012 Tunay na kawili-wili ka Juanito. Ang dami mong alam na salitang Pranses. Ibang iba k asa aking asawa na si Don Tiburcio.
3 Wala iyon Donya. Basta para sa inyong ikasasaya.
, ( .
Ang unang bahagi ng palabas ay nagwakas na. Ang ikalawang bahagi ay magsisimula sa loob ng labinlimang minuto. Salamat po.
(Makaraig, galing sa pwesto nila D Custodio ay bumalik sa inuupuan ng mga estudyante)
, Sandoval, heto na ang sulat mula kay Pepay
(Binasa ni Sandoval ang sulat)
+ 6
Wari¶t wala akong maktang masama sa nilalaman ng sulat.
(Tumango sa Makarig nguni¶t malungkot)
+ 6
Babasahin ko sa inyo ang nilalaman ng sulat.
Mahal ko: huli na nang matanggap ko ang iyong sulat; naiharap ko na ang aking pasiya at napagtibay na. Gayon p aman, para ko na
ring nahulaan ang nasa isip mo sapagkat ang pagkakalutas k osa suliraning ito ay alinsunod sa nais mangyari ng iyong mga kaibigan.
Tutungo ako sa dulaan at magkita tayo pagkatapos ng plabas. Ang nagmamagal, Custodining.
(tumahamik saglit)
Oo nga, napakagaling nga kaniyang paglutas na ginawa. Na si Pari Irene n gaya malakas ang loob na bumati sa atin. Binabati pa nga
raw tayo ng lupon sa pagiging makabayan. Sapagkat ayaw raw tayong maabala sa pag-aatal, ibibigay ang pamamahala sa isang
samahan sa pananampalataya sakaling hindi pumayag ang mga Dominiko na ikatnig ito sa universidad. Ibibigay sa atin ang
pangungulekta para sa pondo nito at nang magkaroon din daw tayo ng bahagi sa akademya. Tayo ang maniningil ng abuloy para sa
pondo ng paaralan.
+
Cebeza de barangay pala ang tayo natin
, May maganda pa ngang mungkahi si Pari Irene. Magkaroon daw tayo ng isang salu-salo o kaya¶y isang paradang may mga dala
tayong sulo« magpapahayg tayo bilang pasasalamat sa lahat ng mga kalahok sa proyektong ito.
+
Magpiging na lamang tayo sa pansiterya ng mga Intsik, doon tayo magpatuloy.
, ( .
Magsisimula na po ang ikalawang bahagi ng palabas. Maaaring magsiupo po ang lahat.
(Sabay-sabay na tumayo ang mga estudyante at si Sandoval at umalis sil asa tanghalan.)
c+ 72
c c'
!$
Tulad ni Simounm si Basilio ay hindi na nakadalo sa palabas. Inaalagaan niya kasi ang nag-ampon sa kanya na si Kapitan Tiyago.
Palibhasa¶y lumalala ang kundisyon.
G. Simoun! Anu pong ginagawa niyo dito sa aming tahanan?
Ano na ang kalagayan ng matanda?
,24 2 +
Humihina po ang tibok ng puso, walang ganang kumain at pinapawisang mabuti sa madaling-araw. Kalat na po ang lason sa buong
katawan. Ano mang oras, maaari siyang mamatay sa kunting pagkabigla laman.
Katulad ng Pilipinas!
Mga bangungot po at pagkatakot ang tunay namang nagpapahina sa kanya nang husto.
Tulad ng pamahalaan!
Ilang gabi na pong siya ay nanggigising« umiiyak na parang bata« minumura ako at nang pumasok akong may dalang ilaw, akala ay
ako si Pari Irene at tinatawag na tagpagligtas.
Wala ngang iniwan sa pamahalaan!
Basilio« manainga kang mabuti µpagkat mahalaga ang bawat sandali. Sa loob ng isang oras, sasabog ang himagsikan. Bukas« wala
nang aral-aral. Natitiyak ko na ang kaganapann. Mamili ka« kamatayan o kinabukasan? Sa piling ng pamahalaan o sa amin? Naparito
ako upang iligtas ka alan-alang sa mga alaalang nakakatnig sa ating dalawa. Magpasiya ka!
May sarili akong hukbong magdudulot ng lagim sa gabing ito. Nasa dulaan ngayon ang mga pinuno ng byana at labis na nagsasaya
subalit wala ni isa man sa kanila ang makakikita ng liwanag bukas. Marami ang magkakaroon ng pagkakataong makapaghiganti sa
mga nagdulot sa kanila ng kasawian. Ang mga hindi papanig sa amin ay kaaway at nangangahulugang kamatayan!
Ano ang pasiya mo?
Ano po naman ang maaari Kong gawin?
Habang nagkakagulo, pangunahan mo ang isang pulutong sa paggiba sa mga pinto ng kumbento. Iligtas mo ang isang tao roon na
ikaw, ako at sa Kapitan Tiyago lamang ang nakakakilala. Siya ang dahilan ng aking pagbabalik at pagbubunsod ng himagsikang ito.
Ito lamang ang paraan upang mabuksan ang mga pinto ng kumbento.
Huli na kayo! Hulin huli na! Patay na po si Maria Clara. Binawian siya ng buhay kaninang mag-iikaanim ng hapon.
Buhay siya! Sabihin mo ang totoo. Iyan ay isang duwag na pagdadahilan. Iligtas mo siya ngayong gabi o patay ka bukas!
Ilang araw na pong naglulubha si Maria Clara. Pumaparoon nga ako sa kumbento para makibalita. Narito po ang sulat ni P Salvi na
dala ni P Irene. Kaya magdamag na nag-iiyak si K Tiyago. Kinakausap ang larawan ng anaka at hinihingan ng tawad. Lao siyang
naghithit ng apiyan. Kanina po lamang tinugtog ang agunyas para sa kaniya.
Patay na! Namatay na hindi ko man lamang nakita. Para sa kaniya ang lahat ng ito« at siya¶y nagtiis hanggang sa huling sandali.
(Umalis si Basilio at isang napakalakas na sigaw ang narinig ni Basilio)
Humimlay ka nawa sa kapayapaan at sa iyong libingan. Hindi kan a sana makarinig ng mga daing ng karimlan. Hindi kan a makakita
ng mga anak na may pakpak ngunit nakatanikala at ininis sa kawalan ang laya. Lumisan kang kaalakbay ng mga pangarap sa langit na
walang hanggan at taglay sa alaala ang mga taong lumuha sa pagyao. Oo« mabuti ngang ininis sa iyong sinapupunan ang mga anak
na luluha lamang sa kawalan ng laya at dangal hanggang sa sisihin ang sa kanila ay nagluwal sa daigdig.
c+ 724,27 +
c c)
!%
Nagsimula na ang kasiyahan ng mga estudyante sa Panciteria Macanista de Buen Gusto. Maraming nagdala nag kani-kanilang ulam
na ibababahagi sa pangkat.
(Habang nagkwekwentuhan ang mga estudyante tungkol sa Akademya)
, Maghinay-hinay kayo mga kaibigan. Posibleng may mga nagmamasid sa kanila at posible ring may pandinig ang mga dingding. Ibaba
ninyo ang inyong mga tinig at magingat sa mga salitang sasabihin.
2 Lalabas lang ako upang ipalabas ang iba pang mga ulam
(lumabas si Pecson at dali daling bumalik)
2 Nakita ko ang paboritong tao ni P Sibyla na umalis agad nang mapuna na napansin ko siya.
(Umaktong tumingin ang mga binata sa labas)
, May nagmamasid nga sa atin!
c+ 72
c c9
!8
(Basilio naglalakad)
(kausap ang sarili) Pagkatapos kong pumunta sa ospital ay tutungo naman ako kay Makaraig upang mangutang ng pera upang
matustusan ang mga gastusin sa nalalapit kong pagtatapos ng medisina.(titingin sa paligid) Tila ata kakaiba ang kinikilos ng mga tao.
Ginoo, alam mo ba ang planong paghihimagsik ng mga estudyante?
(kinakabahan) Walang akong nalalaman at kinalaman sa inyong mga sinasabi
Mukhang hindi ito natuloy, maraming mga mag-aaral ang nasangkot. Mabuti pa¶t sunugin mo ang lahat ng kasulatang may kaugnayan
sa paksang ito na meron ka upang hindi ka madamay.
(lalayo si Basilio at makikita ang propesor)
Basilio, pilitin mong lumayo sa mga mag-aaral na may kinalaman sa akademiya. Mabuti na nga rin at hindi ka dumalo sa piging
Kasama po ba si Simoun, sa mga napagbintangan?
hindi, subalit siya ay sinaktan ng isang di-kilalang tao
mabuti kung ganoon, ang mga tulisan, may kasama ba sa kanila?
7
Puro mag-aaral lamang, panay pagbabala, pagpatay at pagtuligsa sa mga prayle ang nilalaman ng mga paskin na kagagawan ng mga
estudyante
(makikita ni Basilio si Sandoval ngunit hindi ito papansinin)
+
(naglalakad) Sa wakas at wala na namang klase! Mas gugustuhin ko pang makulong kaysa pumasok sa paaralan
3 (nagpapaliwanag sa isang tao)
Wala akong kinalaman sa mga mag-aaral, kasapi lamang ako upang gabayan sila, inosente ako. Tandaan mo, hindi ako kasama sa mga
kilos ng kapisanan
(makikita ni Basilio si Isagani na nagsasalita sa kapuwa nito mga kamag-aral)
Mas mabuti na ang ganito dahil sa ganitong paraan masusubok ang ating pagmamahal sa bayan, sa Pilipinas. Sa panganib dapat
pumaroon sapagkat naroon ang karangalan.
(hindi na lumapit si Basilio kay Isagani at pumunta na lamang kina Makaraig)
2 c+ 72
c c:
(Sa bahay nila Makaraig)
(sa 2 guwardiya sibil) Nais kong maka-usap si Makaraig, kaibigan niya ako
!#; +. (magtitinginan ng makahulugan)
#
(kasama si Makaraig) indiyo, sino ka?
ako si Basilio, nakatira sa San Diego, nais kong maka-usap ang taong katabi ninyo
(Dinakip si Basilio)
Ano ang ginagawa ninyo? Wala naman akong ginagawang kasamaan, anong dahilan at ako¶y inyong dadakpin?
c+ 72
c c
(maraming tao sa pintuan ng unibersidad at maraming paskin dito)
- .
Sinabi ko na nga ba¶t ako lamang ang nag-iisip dito sa Pilipinas! Ang inilathala ko na tumatalakay sa kasamaang dulot ng pag-aaral ng
mga kabataang Pilipino ay totoo!
(maraming mga taong nag-uusap)
narinig mo na ba ang mga balita? Kaalam na raw ang mga estudyante ng San Mateo, may mga sasakyang pandigma na ring nakahanda
kung sakaling ang paghihimagsik ay matuloy. Narinig ko rin na may nagtatangkang bihagin ang heneral.
2 (sa bahay ng Heneral)
V
Ipabaril ang mga estudyanteng makakasama sa kabuktutang gagawin, ipatapon ang iba at ibilanggo ang mga natira. Mari dingg ikalat
sila sila sa lansangan kasama ng mga kawal. Iutos sa mga kawal na magdala ng mga armas ng sa gayon ay matakot ang mga
mamamayan.
2 (P Irene at kapitan tiyago, K. Tiyago nakahiga na at naghihingalo)
,24 2 +
Kapitan, malagim ang mga pangyayari ngayon sa bayan, may planong paghihimagsik at ang itinuturong salarin ay mga estudyante;
may mga paskin ding natagpuan sa harap ng unibersidad na tumutuligsa sa aming mga prayle. Aking nararamdaman na may malagim
pa na mangyayari.
(Kapitan tiyago mamamatay)
Kapitan! Kapitan Tiyago!
Naging malagim ang gabing iyon, maraming nagsipagsara ng pintuan nila nang maaga at nagsipagrosaryo. Hindi lamang ang mga
estudyante ang pinaghinalaang may kagagawan ng paskin kundi pati na rin sina Quiroga, P Salvi at Simoun
2 4,27 +
(Narration lang, pero my action)
,24 2 <
Naging maringal ang libing ni K Tiyago kahit hindi ito nakapagkumpisal bago mamatay.Si P Irene ang hinirang ng namatay na
tagapagpaganap ng huling habilin. Maraming tao ang pumunta sa libing kabilang na dito ang mga kamag-anak, kaibigan, kakilala at
iba pang gusting maki-usyoso. Pinagtalunan ang isusuot ni K Tiyago, nianis naman ni Donya Patrocinio na mamatay na rin
kinabukasan dahil sa labis na inggit
c+ 724,27 +
c c!
(H Bali at Juli nag-uusap)
,24 2 +
V
Juliana, narinig mo na ba ang balita? Mukhang napabilanggo ang kasintahan mong si Basilio.
3 Huwag po kayong magbiro nang ganyan
(magkrus ang daliri ni H Bali at hahalikan sa pisngi si Juli; nahimatay si Juli)
3 (naiyak) Oh! Aking Basilio«
3 (sa sarili) Kailangan kong matulungan si Basilio, ngunit papaano?...(mag-iisip) kay Pari Camorra
V Humingi ka ng tulong kay Pari Camorra, di ba¶t siya ang tumulong sa pagpapalaya sa iyong ama
(mag-isa na lamang si Juli)
3 Buo na ang aking pasya. (hahanapin si H Bali) Samahan niyo po ako sa kumbento upang katagpuin si P Camorra
(Nang papunta na sila sa kumbento ay muling nagdalawang isip si Juli)
V Sige, pabayaan mo si Basilio. Wala akong utang na loob sa kaniya. Hayaan mo siyang mabaril sa daan at sabihing nagtangkang
tumakas. Sino ang susumbatan kung hindi ikaw
(tumuloy sa paglalakad)
2 1 26 3 , * =VVV=
,27 +
Matunog ang usap-usapan kinahapunan, isang babae ang tumalon sa kumbento at namatay.
(scene ni K Tata Selo at K Tales)
(introduction ng buhay niya, poem style;about sa buhay, kasawian, pagkuha niya ng baril at pagsapi sa mga tulisan)
(introduction ng buhay,poem style; about sa pagkapipi at pagkamatay ni Juli kasabay ng pagsapi nito sa mga tulisan)
c+ 72
c c$
(scene na lumalaya ang mga estudyanteng nakulong maliban kay Basilio;una si Makaraig at huli si Sandoval)
V
Ang estudyanteng iyan ang dapat maiwan«estudiante nay alila pa!
, ; Nabalitaan ko din pong magtatapos ito ng pagmemedisina ngayong taon
V
Mas lalong mainam! Sa halip na makasama sa kaniya ay makabubuti pa at sa lahat ng mahuhulog sa kaniyang mga kamay
, ; Ngunit sa palagay ko po ay siya ang may pinakawalang sala
V
Ang mga aklat na nabibilang sa kaniya ang nagsasabi ng kaniyang kasalanan. Sa pamamahala, kailangan pasakitan ang isa sa
ikagagaling ng marami
c+ 72
(si Basilio nakakulong pa rin at para nang isang maysakit)
(nag-uusap sina Ben Zayb at Simoun)
- .
Ginoong Simoun, narinig ko na magdadaos kayo ng isang piging na gugulat sa 4 na sulok ng Maynila, makaaasa ba kami ng malaYankee pagdiriwang?
Bakit ba hindi? Kaya nga lang ay wala akong bahay na aangkop sa gayon salu-sal
- .
Sayang nga lang at hindi ninyo nabili ang bahay ng yumaong si K. Tiyago. Nabili ito ni Don Timeteo Pelaez sa napakamurang halaga
lamang«
(nag-iisip) ganoon ba«
2 (Sa tindahan ni Don Timoteo)
Don Timoteo, ang inyong tindahan ay napakaganda, nais ko sanang makihati sa inyong negosyo
0 (Sa sarili) Si Simoun na anino ng Heneral ay gustong makasosyo ako sa negosyo? (kay Simoun) Ginoo, malugod kong tinatanggap
ang inyong mungkahing paghahati
2 (kinabukasan)
Narinig niyo na ba? Ang anak daw ni Don Timoteo at ang tanging tagapagmana ng mga Gomez ay mag-iisang dibdib
!
Oo, mukhang isa na naman itong malaking pagsasalo!
c+ 72
c c&
(sa bahay ni Simoun, sa mga katulong)
,24 2 +
Kapag may binatang tumungo dito na Basilio ang ngalan, papasukin siya agad
(sa silid ni Simoun, nag-iisip ng malalim si Simoun ng biglang may kumatok)
Ginoong Simoun, naging masama akong anak at kapatid kaya heto ako at panarurusahan ng Diyos. Kung inyong mamarapatin ay nais
kong sumanib sa inyong paghihimagsik
(nakangiti)Salamat sa iyong pagdating, ikaw ang nagbigay katwiran sa aking mga binabalak. Salamat at namulat ka agad bago
nagging huli ang lahat
(pumunta sa laboratoryo ni Simoun, may kinuha si Simoun na isang hugis granada na sisidlan)
Granada? Nitro-glicerina?
Oo nitro-glicerina, granada! Ito ay naipong luha ng mga sawimpalad ng biktima ng mga pang-aapi at kawalang katarungan. Isang
malaking kasaysayan ang magaganap sa gabing ito. Ilalagay ko ito sa hapag-kainan para sa mga pararangalan at mga piling panauhin,
kabilang na rito ang Kapitan General. Maningning na hiwaga ang ibibigay nito sa piging, lalabo ang liwanag makalipas ang 20
minuto, sa sandaling itaas ang mitsa ay sasabog ito kasabay ng buong kabahayan. Ang buong bubong at sahig ay kakalatan ko ng mga
bayong ng pulbura«
(mapanlibak na ngiti) walang sinuman ang makaliligtas
Hindi na po pala kailangan ang aking tulong, kung gayon
Malaki ang iyong tungkulin, sa tiyak na ika-9 ay puputok ang Granada, hudyat ito ng paghawak ng mga inaba at sawimpalad ng
sandata, dalhin mo sila sa bodega ni Quiiroga upang kunin ang mga armas. Ikaw ang mamamahala sa mga arrabal. Mag-antabay ka
roon at humanda lagi sa pagsaklolo sa amin kung kinakailangan. Papalakpak ang daigdig at bibigyan niya ng katuwiran ang higit na
malakas at lalong malupit!
Sang-ayon po ako sa inyo. Ano nga ba kung tumuligsa man o pumalakpak ang daigdig na hindi naman marunong tumingin sa mga
naaapi«sa kawawa at mahihinang babae.
(nakangiti, iniabot sa binata ang isang rebolber)
Salamat at nauunawaan mo ako, magkita tayo sa tapat ng San Sebastian sa ganap na ikasampu. Tandaan niyo na sa ganap na ikasiyan
ay dapat malayo na kayo sa Kalye Anloague
c+ 724,27 +
c c%
Sa bahay ni Don Timoteo, nagsidatingan ang maraming tao at panauhin sa piging na hinanda ni Simoun. Kasama ni D Victorina si
Paulita at Juanito. Binati ng maykasal ang mga tao lalo na si Juanito
0 Bakit kaya wala pa siya?
(kay Juanito) Anak, nakapaghanda ka ba ng talumpati sa heneral?
3 Talumpati? Itay hindi na iyan uso
(lalabas sila juanito)
(nasa labas ng bahay si Basilio)
,24 2 +
(Sa sarili)
Bakit ako magsusumbong? Upang mawala ang tiwala sa akin?Hindi«siya ang humukay sa libingan ng ina ko na pinatay ng mga
taong iyan. Bakit ako magmamalasakit sa kanila? Sinikap kong lumimot sa aking mga kasawian, nag-aral upang maging kapakipakinabang. Ano ang iginanti nila sa akin? Ah mabuti pang magliparan sa hangin ang lasug-lasog nilang mga buto. Labis na ang aking
tiniis
(narinig ni Basilio ang mga salitang ³Eskolta! Madali!´ at nagtatakbo )
(nakita ni Basilio si Isagani na naktingala sa bahay, lumapit si Basilio kay isagani)
Kaibigan, lumayo na tayo sa lugar na ito
(nakatingala pa rin) Bakit? Bukas ay iba na siya
Ibig mo bang mamatay? Isagani makinig ka! Sasabog ang bahay na iyan! Isang higit pang sawi sa atin ang humatol. Ang ilaw na iang
natatanaw mo ang magdudulot ng pagsabog at kamatayan ng lahat
Hindi, rito ako, gusto ko siyang makita pagkat bukas ay iba na siya
Kung ganon ay magnyari na ang mangyari
(sabay takbo)
(lalabas si Basilio, maiiwan si Isagani)
Mamamatay? Si Paulita ay mamamatay? Hindi maaari«
(sabay takbo sa loob ng bahay)
2 (sa loob)
Mane Thacel Phares? Mula kay Juan Crisóstomo Ibarra?
,24 2 +
V
Ano itong papel na kumakalat at sino ang taong iyan
0 +
Isang pilibustero na mahigit na sampung taon nang namatay
6
Iyan nga! Iyan ang sulat ni Ibarra
(kinabahan at nagtinginan ang lahat)
V
Magpatuloy tayo sa pagkain
0 +
Hindi ba¶t ang ibig sabihin ng Mane Thacel Phares ay pagpapatayin tayong lahat?
(nagkaroon ng isang napakahabang katahimikan, lumabo ang ilaw ng lampara)
V
Pari Irene, itaas mo nga ang mitsa ng lampara
(Nang kukunin na ito ni P Irene ay biglang may di-kilalang lalaking kumuha nito at sabay tumalon sa ilog)
, Magnanakaw! Magnanakaw!
c+ 724,27 +
c c8
(sa lugar ng matanglawin)
(maraming nakagapos at naglalakad)
(sa mga tulisan) Maari po ba akong makapagpahinga kahit sandali?
(sabay hinagupit ng pamalo; may sumungaw si ibabaw ng isang bato)
Barilin mo! Kung hindi ikaw ang mapapatay
(Binaril ni Tano ang tao at nilapitan ang tao sabay saksak ng bayoneta, napatigil ang lahat at labis na natigilan si Tano)
Lolo«
c+ 724,27 +
(sa bahay ni P Florentino, may binabasang telegrama)
Nais po kayong makausap ng ginoong maysakit
(pumasok si P Florentino sa isang salid kung saan naroroon ang nakahigang si Simoun)
Kumusta ka na Ginoong Simoun?
(tinignan ni Simoun ang pari sabay labas ng isang lason)
"c c4,24 2 +
Malapit na ang ikawalo, buhay, hindi, patay, oo huwag na kayong kumilos pa. Wala Nang mangyayari, hindi ako pahuuhling buhay
kaninuman. Sasabihin k osa indo ang lihim na matagal ko Nang itinatago
Subalit ginoo, mayroon akong panlunas sa lasong inyong ininom
Huwag na kayong mag-abala pa o papanaw akong dala ang aking lihim!
(Nakinig si P Florentino kay Simoun)
Ang tunay kong pangalan ay Crisóstomo Ibaraa, namalagi ako rito 13 taon na nakararaan, umuwi ako dito sa Filipinas dahil sa
pagkamatay ng aking ama,hindi, dahil sa pagkakapaslang ng aking ama sa kamay ng mga prayle. Sinikap kong limutin ang ginawa
nila sa aking abang ama ngunit sa halip ay ako ang sinunod nilang abahin. Nagmahal ako ng isang babaeng minahal ko mula
pagkamulat ngunit pinilit kaming magkalayo ay siya rin ay niyurakan ang pagkababae sa looban pan g kumbento. Nawala ang lahatlahat sa akin; yaman, pangalan, pag-ibig at kinabukasan. Sa kasawiang ito hinugot ko ang aking binabalak na paghihimagsik, nag-ipon
ako ng sapat nap era upang makabangon muli at maipaghiganti ang tatlong taong mahalaga sa akin. Ngaon ay naririto, ako, subalit
nabigo ang aking mga planong paghihimagsik.
Sumainyo ang kapatawaran ng Diyos, Ginoong Simuon, hindi kaila sa Kaniya ang mga tiniis nyo, kayo na rin ang humanap ng inyong
kaparusahan.
Ang ibig nyong sabihin, kalooban pa rin Niyang ang baying ito ay«?
Manatili sa kaniyang kinalalagyan? Sino kaya ang makatatarok sa kalooban ng Lumikha? Subalit batid kong hindi Niya pababayaan
ang mga nananalig sa Kaniya. Kaya, siya na lamang ang tanging pag-asa ng mga nalulunod sa sarili nilang pagkakamali. Ginoong
Simoun, habang ang mga mamamayan ay wala pang kahandaan, makabubuti pang di-hamak ang mabigo.
(hinawakan ni Simoun ang kamay ni P Florentino at sabay din itong binitawan)
Nasaan ang mga kabataang handing ipagpakasakit ang lahat alang-alang sa bayan? Halina kayo at kami ay naghihintay. Walang bahid
na dungis ang kailangan maging buhay na alay upang maging karapat-dapat ang handog
(pinuntahan si Simoun, patay na si Simoun, lumuhod ang Pari at nanalangin)
(poetic form)Kinuha ni P Florentino ang maleta ni Simoun at itinapon ito sa ilog
(kantahin yung huling talata sa kuwento, p. 318)