Uploaded by The World Compass

PANIMULANG-PAGSASALIN-MTE

advertisement
PANIMULANG PAGSASALIN
LESSON 1: MGA BATAYANG
KAALAMAN SA PAGSASALIN
-INTERSEMIOTIKO
(TRANSMUTATION)
URI NG PAGSASALIN
PAGSASALIN NG WIKA
1. PAGSASALING PAMPANITIKAN
SALIN =
Sinasalamin ng pagsasaling
pampanitikan ang imahinasyon,matayog
na kaisipan, at ang intuitibong panulat
ng isang may akda.
To Shift o Maglipat
To Change o magpalit, magbago
-Paglilipat ng kahulugan ng
pinagmulang wika sa target na wika (
Larson, 1984)
-Ang pagsasaling-wika ay isang proseso
kung saan ang isang pahayag, pasalita
man o pasulat, ay nagaganap sa isang
wika at ipinapalagay na may katulad
ding kahulugan sa isang dati nang
umiiral na pahayag sa ibang wika. (C.
Rabin , 1958)
Dalawang pangkalahatang layunin
ang pagsasalin:
IMITASYON- ito ang tawag sa gawaing
sumasaklaw sa paghahanap ng
katumbas na salita para sa SL
hanggang sa pagsisikap na gayahin ang
anyo at himig ng orihinal na akda.
REPRODUKSYON- pagbuo ng layuning
higit na tumutupad sa inaakalang interes
o pangangailangan ng lipunan at
panahon ng tagasalin. Ang
reproduksyon din ay nangangahulugan
na pagsasapanahon
Pag-aangkop ng akdang pampanitikan
sa panibagong kalagayang
pampanitikan na nagtataglay rin ng mga
katangian ,estilo, at himig ng akdang
pampanitikan
Ito ay kinabibilanganng tula, dula,
maikling kwento, nobela, at sanaysay.
Mayroong apat na layunin ang
pagsasaling pampanitikan
•
•
•
•
Aliwin ang/Magbigay-kaalaman
sa mambabasa
Gumawa at magbahagi ng
malikhaing gawa
Ihayag ang mga kaisipan at
damdamin ng may-akda
Manghikayat na umaksiyon
Katangian ng Pagsasaling
Pampanitikan
•Ekspresibo
•Konotatibo
•Pragmatiks
URI NG PAGSASALIN
•Simbolikal
AYON KAY JACOBSON (1959):
•Subhektibo
-INTRALINGGAWAL (REWORDING)
•Nakapokus sa anyo at nilalaman
-INTERLINGGAL (TRANSLATION
PROPER)
•Bukas sa iba't ibang
pagpapakahulugan o interpretasyon
•Hindi kumukupas at may katangiang
unibersal
2. Pagsasaling Siyentipiko at Teknikal
Layon ng Pagsasaling Siyentpiko at
Teknikal
Ayon kina Antonio at Iniego Jr. (2006),
hindi matatawaran ang kahalagahan ng
pagsasaling siyentpiko at teknikal (ST)
sa pagpapalaganap ng impormasyon sa
iba’t ibang sangay at institusyon ng
bansa. Ito rin ang pinakamahalagang
sangkap sa paglilipat, pag-imbak at
muling pagpapanumbalik ng mga
karunungan sa lahat ng panig ng
daigdig.
Ano nga ba ang mga katangian na
dapat taglayin ng isang tagasalin ng
mga tekstong siyentipikal at teknikal?
Katangian ng Siyentipiko at Teknikal
na Tagasalin
Ayon naman sa London Institute of
Linguistcs (sinipi nina Antonio at Iniego
Jr., 2006),kailangang taglayin ng
tagasalin ng mga tekstong siyentpiko at
teknikal ang sumusunod na mga
katangian:
Malawak na kaalaman sa paksa ng
tekstong isasalin
5. Kasanayang gamitn ang
pinagsasalinang wika nang may
kalinawan, katyakan, at bisa.
6. Karanasan sa pagsasalin sa mga
kaugnay na larangan o disiplina.
Mga Suliranin sa Pagsasalin ng
Tekstong Siyentipiko/Teknikal
Dalawa ang problema sa pagtutumbas
ng mga salitang dayuhan na walang
katapat sa wikang Filipino:
a. panghihiram ng mga salita at
b. pagbaybay ng mga salitang
hiram.
Dalawa rin ang maaaring paraan sa
pagtutumbas sa mga salitang maaaring
hiramin
1. PANGHIHIRAM NG MGA SALITA
2. PAGLIKHA NG SALITA
PANGHIHIRAM NG MGA SALITA
Dalawang uri ng panghihiram
a.Panghihiram na Kultural
– panghihiram sa salitang nakabuhol sa
kultura ng wikang hinihiraman upang
malasap ng mga tagabasa ng salin ang
natatanging kultura ng SL.
2. Mayamang imahinasyon upang
mailarawan sa isipan ang kasangkapan
o prosesong tinatalakay.
Halimbawa:
3. Katalinuhan, upang mapun.an ang
mga nawawala at/o malabong bahagi sa
orihinal na teksto.
b. Panghihiram na Pulitikal
4. Kakayahang makapamili at
makapagpasya sa pinakaangkop na
terminong katumbas mula sa literatura
ng mismong larangan o sa diksiyonaryo
obi, kimono, tempura, sensei, betja,
diaper
-karaniwan itong nagaganap sa mga
bansang sinakop ng ibangbansa
bagamat minsan ay may mga salitang
hindi nasaliksik nang mabuti at ginamit
na lamang basta. Ang mga salitang ito
ay tinawag ni Almario na Hindi Kastla,
hindi rin Ingles.
-ginagamit ang salita ayon sa orihinal
nitong teknikal na kahulugan
Halimbawa:
HALIMBAWA:
Misyonaryo (missionary sa Ingles,
misyonero sa Kastla)
Reimporsment (reinforcement)
Prayoridad (priority sa Ingles, prioridad
sa Kastla)
Kontemporaryo (contemporary sa
Ingles, contemporaneo sa Kastla)
Librerya (library sa Ingles, biblioteca sa
Kastila)
Paglikha ng Salita (Coining)
Atityud (attitude)
Sikolohikal (psychological)
Emosyon (emotion)
3. Saling-panggramatikal
(grammatcal translaton)
-may ilang pagbabagong nagaganap
sagramatkal na aspe o ng salita
Pamamaraan sa Pagsasaling Siyentpiko
at Teknikal
HALIMBAWA:
Naglahad sina Virgilio C. Enriquez at
Elizabeth F. Marcelino (sinipi nina
Antonio & IniegoJr. 2006) mula sa
kanilang Neocolonial Politcs and
Language Struggles in the Philippines
(1984) ng mga pamamaraan sa angkop
na pagsasalin ng mga salita ng ilang
mga konsepto sa pagsasa-Filipino ng
ilang mga konsepto sa sikolohiya.
Sosyal inter-aksyon
1. Saling-angkat (direct borrowing)
-paggamit ng salita sa orihinal na porma
nito, maaari limitado ang ilang
pagbabago sa salita o konsepto.
HALIMBAWA:
Cellphone
Amnesia
Catharsis
2. Saling-paimbabaw (surface
assimilaton)
Social interaction
Interaksyong sosyal
4. Saling-hiram (loan translaton)
-pagbuo ng mga bagong sali a na
maaaring anggapin o hinding
karamihan
HALIMBAWA:
paghuhugas-utak – brainwashing na
mas angkop ang paghuhugas-isip
brainstorming - pagbabagyo ng isip,
pagbabagyo ng utak
5. Saling likha (word intervention)
-Isaalang-alang ang paglikha ng mga
sali a na maykaangkupan upang hindi
maging biro lalo na kung may
kaugnayan sa mga usaping sekswalidad
HALIMBAWA:
masturbation - sarigawa o sariling sikap
sexual intercourse - pagtatalik/pagtatalik
sekwal
HALIMBAWA:
6. Saling-daglat (abbreviated words)
“hinupang”(Hiligaynon para sa
adolescent)
-mga pinaikling sali a o paggami
akronim sa masmahahabang mga
salita.
ng
HALIMBAWA:
S-R, stmulus-response
IQ, intelligence quotent
PNP, philippine national police
7. Saling-tapat (parallel translaton)
-paggami ng mga katutubong wika
bilang panumbas sa mga salita
HALIMBAWA:
“gahum” cebuano para sa hegemony)
“bising" (palawan squirrel)
“basad” (Tagbanuwa) “underworld
“basi” (Tinggian) “rice wine” for
Japanese “sake”
LESSON 2: Kahalagahan ng
Pagsasalin at ang Ambag nito sa
larangan at Iba't ibang disiplina
Kahalagahan ng Pagsasalin ayon kay
Bienvenido Lumbera (1982)
KAHALAGAHAN NG PAGSASALIN
social interacton - pakikisalamuha
8. Saling-taal (indigenous-concept
oriented translaton)
-paggamit ng mga salitangmakabuluhan
sa lipunang Pilipino
HALIMBAWA: Mga antas ng
interaksyon o levels of interaction
Pakikitungo (transaction/civility with)
Pakikisalamuha ( inter-action with)
pakikilahok (joining /participating with)
pakikibagay (in conformity with/ in
accord with)
pakikiisa (being one with)
9. Saling sanib (amalgamated
translaton)
-paggamit ng mga salita mula ssa
katutubong wika
sa Pilipinas
1 .Pagpapalaganap ng kaalaman o
kaisipan.
2. Pagbibigay-liwanag sa kasaysayan at
kultura ng ibang bansa o panahon.
3. Pagpapakilala sa mga bagong
mambabasa ng isang akdang itinuturing
na makabuluhan ng isa o ilang tao.
4. Naipahahayag ang damdamin o
mensahe ng isang akda at
nakapagdudulot ng interaksyon sa
pagitan ng mambabasa at ng may akda.
Ambag ng Pagsasalin
Pagkakaroon ng kaalaman at
karunungang nababasa at napagaaralan sa iba't-ibang wika.
Napahahalagahan ang mga aspekto ng
kasaysayan at kultura ng iba't-ibang
lipunan at iba't-ibang lahi sa mga
partikular na panahahon.
SA PILOSOPIYA AT PANITIKAN
Kapaki-pakinabang sa pagtuturo ng
mga paksa at asignaturang malapit na
kaugnay ng mga karanasan, ugali, at
kaasalan ng mga mag-aaral.
SA ATING KASAYSAYAN
•
•
•
•
Hindi matagumpay ang
ekspedisyon noong panahon ng
Midyibal at Renasimyento kung
walang tagasalin o interpreter
ang mga nabegante o
manlalayag.
Tiyak na malaking gulo ang
nangyari kung hindi kasama nina
Ferdinand Magellan ang katutubo
mula sa Moluccas na
pinangalanan nilang Enrique.
Andronicus na siyang nagsalin ng
Odyssey ni Homer sa anyong
patula (240 B.C.)
Naevius at Ennius, gayon din
nina Cicero at Catulus.
KAMALAYANG PANLIPUNAN
Ayon sa Father of Hermeneutics na si
Friedrich Scheiemacher (1992), ang
paniniwala nyang lahat tayo ay
nagsasalin sa araw-araw nating
pamumuhay.
HALIMBAWA:
Ang pagsasalin ng guro ng mahihirap na
konsepto sa antas o lebel ng
pagkakaunawa sa kanyang mga magaaral.
Nakilala ang lungsod ng Bagdad bilang
isang paaralan ng pagsasalingwika sa
pamamagitan ng isang pangkat ng mga
iskolar na nakaabot sa Bagdad at
isinalin sa Arabiko ang mga isinulat nina
Aristotle, Plato, Galea, Hippocrates at
iba pa.Hindi magiging tanyag sa buong
daigdig ang mga gaya ni Homer,
Socrates, Plato, Aristotle, Shakespeare,
Dante, Pythagoras, at iba pa, kung hindi
natin makikilala ang mga higanteng ito
sa larangan ng pilosopiya at panitikan
kung nanatili lamang sa sarili nilang
wika ang kanilang mga isinulat.
LESSON 3: Mga Katangian ng Isang
Mahusay at Etikal na Tagasalin
ANO NGA BA ANG TAGASALIN?
"ANG PAGSASALIN AY LAMPAS SA
LINGGUWISTIKONG GAWAIN. ANG
TAGASALIN AY ISANG TUNAY NA
MANANALIKSIK, MANUNURI AT
MALIKHAING MANUNULAT"
(COROZA, 2012)
"ANG PAGLILIPAT NG KAHULUGAN
NG PINAGMULANG WIKA MULA SA
TARGET WIKA" (LARSON 1984)
Ang tagasalin ay tinukoy bilang isang
taong nagsasalin ng nakasulat o
pasalitang pinagmulan mula sa
pinagmulang wika patungo sa ibang
wika.
KAHALAGAHAN
Sapagkat, ang hakbang na pagsasalin
ng wika ay maituturing na mahalaga
sapagkat sa pamamagitan nito, mas
nauunawaan ng mga tao ang isang
bagay.
LESSON 4: EUGENE NIDA'S FORMAL
VS. DYNAMIC EQUIVALENCE
Bukod dito, ang pagsasaling wika rin ay
daan upang umunlad ang isang wika.
EUGENE A. NIDA (1914-2011)
•
Gaano kahalaga ang tungkulin ng isang
tagasalin? Bakit dapat gampanan niya
nang responsable ang kaniyang
trabaho?
MGA KATANGIAN NG ISANG
MAHUSAY NA SALIN
Ayon sa Summer Institute of Linguistics,
may tatlong katangiangdapat taglayin
ang isang mahusay nasalin:
•
C - CLEAR (MALINAW)
A - ACCURATE (WASTO)
FORMAL EQUIVALENCE
N - NATURAL (NATURAL ANG
DALOY)
•
MGA KATANGIANG DAPAT
TAGLAYIN NG ISANG
TAGAPAGSALIN
•
1. Sapat na kaalaman sa dalawang
wikang kasangkot.
2. Sapat na kaalaman sa gramatika ng
dalawang wikang kasangkot sa
pagsasalin.
3. Sapat na kakayahan sa
pampanitikang paraan ng
pagpapahayag.
4. Sapat na kaalaman sa paksang
isasalin.
5. Sapat na kaalaman sa kultura ng
dalawang bansang kaugnay sa
pagsasalin.
Si Rev. Eugene A. Nida ay isang
American linguist na bumuo ng
dynamic-equivalence Bibletranslation theory at isa sa mga
tagapagtatag ng modernong
disiplina ng mga pag-aaral sa
pagsasalin. Nagtapos siya ng
summa cum laude sa University
of California noong taong 1936.
Siya ang may akda ng Formal vs.
Dynamic Equivalance theory sa
libro na "The Theory and Practice
of Translation."
•
Pinanatili ang anyo at nilalaman
(form and content) ng source
language (SL)
Hindi lang mensahe ng orihinal
ang pinananatili sa target
language (TL) kundi maging ang
mga pisikal na sangkap nito gaya
ng bokabularyo, gramatika,
sintaks, at estruktura.
Hindi ito literal na pagsasalin
kundi matapat na salin.
a. Original wording
b. Not joining or splitting sentences
c. Preserve formal indicators like
punctuation marks or paragraph breaks
d. Explanatory note (kapag hiniram ang
salita)
Fidelity to lexical details and
grammatical structures: accuracy
HALIMBAWA:
HALIMBAWA:
Ingles - My grandmother is a pig farmer.
Ingles - Pamela was born and raised in
Korea.
Filipino - Ang lola ko ay isang tagapagalaga ng baboy.
Ingles - I ate an apple.
Filipino - Ako ay kumain ng isang
mansanas.
DYNAMIC EQUIVALENCE
•
•
•
•
Tinatawag ding functional
equivalence.
Nakatuon sa paghahatid ng
kahulugan, hindi ang estruktura
ng orihinal
Hindi ito malayang salin (free
translation)
Sa halip, hinahamon nito ang
tagasalin na balansehin ang
pagiging tapat sa kahulugan at
diwa ng orihinal habang
ginagawa ding natural at
katanggap-tanggap (hindi tunogsalin) ang salin para sa target
audience.
Filipino - Ipinanganak at nagkaisip si
Pamela sa Korea
LESSON 5: PAGSASALING
SEMANTIKO VS. PAGSASALING
KOMUNIKATIBO
PETER NEWMARK
•
•
•
•
Ayon kay Newmark
•
•
Mga Paraan
• Pag-uulit (redundancy)
• Pagpapaliwanag
(12 April 1916 – 9 July 2011)
English professor of translation at
the University of Surrey.
Nagtatag ng Translation Studies
sa English-speaking world noong
20th Century.
Spanish-speaking world.
•
Ang pagsasaling-wika ay
pagbibigay kahulugan ng isang
teksto sa ibang wika sa paraang
ninanais ng may-akda.
Ayon kay Newmark, walang
bansa, walang kultura ang
lubhang nakakabata upang hindi
tumanggap sa makabagong
isipin.
Ang pagsasalin ay laging posible.
• Pagpapaikli (gisting)
• Pagdaragdag
Pagsasaling Komunikatibo
• Alterasyon
Nagtatangka itong isalin ang eksaktong
kontekstwal na kahukugan ng orihinal
sa wikang katanggap-tanggap at
madaling maunawaan ng mga
mambabasa.
• Paglalagay ng footnote
• Modipikasyon ng wika para umangkop
sa karanasan ng target audience
• Pagbabago ng ayos ng pangungusap
Pagsasaling Semantiko
Sa paraang ito ng pagsasalin ay
pinagtutuunan nang higit ang aesthetic
value o halagang estetiko, gaya ng
maganda at natural na tunog, at
iniiwasan ang anumang masakit sa
taingang pag-uulit ng salita o pantig sa
pagsasaling ito.
•
katanggap-tanggap at
maunawaan ng mga mambabasa
Isinusulat sa linguistic level ng
mambabasa
PAGSASALING KOMUNIKATIBO
ORIHINAL
“You’re not fit to be a person!”
I. PAGKAKAIBA AYON SA ANTAS NG
PAGIGING TAPAT SA
PAGPAPAKAHULUGAN
Saling Semantiko
•
•
Tapat sa orihinal na istilo ng
manunulat
Isinusulat sa linguistic level ng
may akda
Said the fairy to Kara
Suddenly, a strong wind blew
The cotton clung to Kara’s body
Kara ran and ran, away from the hut
SALIN:
“Di ka bagay maging tao!”
Sabi ng diwata kay Kara
PAGSASALING SEMANTIKO
Biglang umikot ang malakas na hangin
ORIHINAL
Dumikit ang mga bulak
O Divine master, grant that I may not so
much seek to be
Sa buong katawan ni Kara
understood as to understand: to be
loved as to love;
SALIN:
O Bathalang panginoon itulot mong
naisin ko pa ang
umaliw kaysa aliwin umunawa kaysa
unawaiin; magmahal kaysa mahalin
Saling Komunikatibo
•
Tapat sa pagbabago ng istilo ng
manunulat upang maging
Nagtatakbo siya palayo.
II. PAGKAKAIBA AYON SA
KULTURANG DAPAT ISAALANGALANG
Saling Semantiko
•
•
•
Nakasentro sa Source Language
Pinagtutuunan nang higit ang
aesthetic value ng teksto
Walang kalayaan ang tagasalin
na baguhin at gawing payak ang
teksto
Saling Komunikatibo
•
•
Nakasentro ito sa kultura ng
Target Language Audience
(Pagsasalinang Lengguwahe)
May kalayaan ang tagasalin na
gawing payak ang teksto
"THE LAMB OF GOD"
(SALING SEMANTIKO)
"THE SEAL OF GOD"
(SALING KOMUNIKATIBO)
Saling Semantiko
•
Nakasentro ito sa pag-alam sa
kahulugan, ibig sabihin, at
konotasyon ng salin
Saling Komunikatibo
•
Nakasentro sa pagbibigay ng
katulad na epekto ng
pagpapakahulugan at
kaunawaan kaysa malalimang
pag-alam ng salin
III. PAGKAKAIBA AYON SA
PAGPALIT O PAGPRESERBA NG
ISASALING TEKSTO
S.L. ENGLISH (SEMANTIC) LAMB =
INNOCENCE
Saling Semantiko
T.L.R INUIT (COMMUNICATIVE) SEAL
= INNOCENCE
•
•
Hindi pinahihintulutan ang
pagbabawas, pagdadagdag, etc.
Nakapokus sa orihinal na
intensyon ng manunulat kaysa sa
pagtalimang ipaintindi sa target
language audience.
>>SAME EFFECT
Saan ginagamit ang semantiko at
komunikatibong salin?
Saling Semantiko
Saling Komunikatibo
•
Nirerekomenda ang pag-alis,
pagbawas, pagmali at pagtama
sa mga salita o pangungusap
upang maunawaan at maging
katanggap-tanggap sa
mambabasa o target language
audience.
IV. PAGKAKAIBA AYON SA
KAHULUGAN AT EPEKTO NG
PAGSASALIN
- Literary Works tulad ng Classic
Novels, Poems, Poetry, Journal, at
Letters
- Non-Literary Works tulad ng News
reports, textbooks, public notices, atbp.
LESSON 6: SUSAN BASSNETT AT
ANDRE LEFEVERE – PAGSASALING
KULTURAL (CULTURAL
TRANSLATION)
ANG CULTURAL APPROACH SA
PAGSASALIN
NOONG 1990, MAGKASAMANG
INILATHALA NI BASSNET AT
LEFEVERE ANG PAGSASALIN,
KASAYSAYAN AT KULTURA, NA
PORMAL NA NAGLALAGAY NG IDEYA
NG CULTURAL TURN SA
PAGSASALIN. ANG KULTURAL NA
PAGSASALIN AY BINIGYANG-DIIN
LALO NA ANG MAHALAGANG
KATAYUAN NG KULTURA SA
PAGSASALIN AT ANG KULTURAL NA
IMPLUWENSYA NITO SA REHIYON
NG RECEPTOR-LANGUAGE, NA
TINATRATO ANG PAGSASALIN
BILANG INDEPENDIYENTENG
PANITIKAN NGUNIT HINDI ANG
PAGKOPYA LAMANG NG MGA
ORIHINAL NA TEKSTO.
ANG TEORYA NG POLYSYSTEM AY
ISANG TIPIKAL NA HALIMBAWA NG
CULTURAL APPROACH, KAHIT NA
ITO AY INIHARAP BAGO ANG
KAPANGANAKAN NG CULTURAL
TURN. BINIGYANG-DIIN NG TEORYA
NG POLYSYSTEM ANG BUONG
KAPALIGIRANG PANGKULTURA
UPANG MAGPASYA SA PARAAN NG
PAGSASALIN NG MGA TEKSTO.
* HINDI MABUBUO ANG PAGSASALIN
KAPAG WALANG KULTURA.
"OPERATING TRANSLATING
CANNOT NEGLECT THE BODY THAT
SURROUNDS IT, SO THE
TRANSLATOR TREATS THE TEXT IN
ISOLATION FROM THE CULTURE AT
HIS PERIL" (BASSNET, 2012: P. 22).
HALIMBAWA : A MAN WAS
ARRESTED AT THE AIRPORT. JUST
BECAUSE HE WAS GREETING HIS
COUSIN JACK! ALL THAT HE SAID
WAS “HI JACK”, BUT VERY LOUD
Proseso ng pagsasalin kung saan ang
cultural approach ay pumapalit sa
lingguistic approach.
KULTURAL NA PAGSASALIN
Linguistic Approach - mga salita,
pangungusap, parirala, teksto ang yunit
ng translasyon.
Cultural Approach - kultura ang
pangunahing yunit ng translasyon.
KULTURA AT PAGSASALIN
KULTURA ANG KABUUANG
KATAWAGAN SA MGA KAISIPAN,
KAUGALIAN, TRADISYON, AT GAWI
NG ISANG LIPUNAN. ANG ISANG
BANSA AY MAY SARILING WIKA, AT
SARILING KULTURA
IPARARANAS BA SA PAGSASALIN
ANG KULTURA NG SIMULAANG
TEKSTO O I-AAYON ANG TEKSTO SA
KULTURA NG MAMBABASA?
KATANGAIN NG KULTURAL NA
PAGSASALIN
1. Pagbabago ng perspektibo mula
Simulaang Lengguwahe (ST) tungo sa
Tunguhang Lengguwahe (TL)
Mula sa source-text-oriented na
proseso, ang pokus ng pagsasalin ay
mas nabigyang diin sa TL o tunguhang
lengguwahe.
2. Pagbabago ng estado ng tagasalin.
Ang tagasalin ay nagkakaroon ng
kalayaan na ihayag sariling perspektibo
at karanasan mula sa kulturang
kinabibilangan nito.
Download