See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/303498446 Hazır Beton Sektörünün İş Güvenliği Açısından Analizi Thesis · January 2010 DOI: 10.13140/RG.2.1.1730.9043 CITATION READS 1 5,965 1 author: Özge Akboğa Kale İzmir Demokrasi Üniversitesi 43 PUBLICATIONS 123 CITATIONS SEE PROFILE Some of the authors of this publication are also working on these related projects: Asbestos Free Demolition - AFDem (Asbestten Arınmış Yıkım) View project Engineering Student Centered Learning Approaches (ESCOLA) View project All content following this page was uploaded by Özge Akboğa Kale on 25 May 2016. The user has requested enhancement of the downloaded file. iii Özge AKBOĞA tarafından YÜKSEK LĠSANS tezi olarak sunulan “ Hazır Beton Sektörünün ĠĢ Güvenliği Açısından Analizi” baĢlıklı bu çalıĢma E.Ü. Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği ile E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Eğitim ve Öğretim Yönergesi‟nin ilgili hükümleri uyarınca tarafımızdan değerlendirilerek savunmaya değer bulunmuĢ ve 5 Ocak 2011 tarihinde yapılan tez savunma sınavında aday oybirliği/oy çokluğu ile baĢarılı bulunmuĢtur. Jüri Üyeleri Ġmza Jüri BaĢkanı :Prof. Orhan YÜKSEL Raportör Üye :Yrd.Doç.Dr. Selim BARADAN Üye :Prof. Dr. Murat GÜNAYDIN iv v ÖZET HAZIR BETON SEKTÖRÜNÜN Ġġ GÜVENLĠĞĠ AÇISINDAN ANALĠZĠ AKBOĞA, Özge Yüksek Lisans Tezi, ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. Selim BARADAN Ocak 2010, 113 sayfa Türkiye‟de son yıllarda önemli büyüme kaydeden Hazır Beton Sektörü iĢ güvenliği açısından kendine özgü risklere sahiptir. Bu sektörde çalıĢanlar hazır betonun üretimi ve müĢterilere dağıtımı sırasında farklı risklere maruz kalmakta ve iĢ güvenliğini sağlamak sektör için önemli bir sorun oluĢturmaktadır. Bu soruna çözüm üretmek amacıyla, bu tez çalıĢmasında Hazır Beton Sektörü‟nün iĢ güvenliği açısından kapsamlı olarak incelemesi yapılmıĢtır. ÇalıĢma kapsamında öncelikle hazır beton üretimi, iĢ güvenliği ve risk analizi gibi konularda literatür taraması yapılmıĢ ve iĢ güvenliği konusunda Türkiye‟de yapılmıĢ yüksek lisans ve doktora tezleri incelenmiĢtir. Ayrıca, Türkiye ve Hollanda‟da hazır beton üretimi yapan tesisler gezilmiĢ, tesislerdeki kilit personel ile görüĢülmüĢ, ve üretimin her safhası iĢ güvenliği açısından incelenmiĢtir. Bu araĢtırma doğrultusunda Hazır Beton Sektörü‟nde yapılan iĢler yedi ana gruba bölünerek gerçekleĢtirilen iĢ tehlike analizinde, sektördeki riskler belirlenmiĢ ve bu riskleri yok edecek ya da azaltacak çözümler önerilmiĢtir. Sonuç olarak bu tez çalıĢmasında tipik bir hazır beton tesisinde üretim ve dağıtım aĢamasında meydana gelebilecek tehlikeler, önleme yöntemleri ile birlikte detaylı olarak sergilenmiĢtir. Hazır Beton Sektörü‟nde faaliyet gösteren firmalar, bu bilgileri doğrudan iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği sistemlerine entegre ettiklerinde iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının sayısında azalma görüleceği beklenmektedir. Ayrıca, bu çalıĢmada kullanılan iĢ tehlike analizi yöntemi hazır beton sektörüne benzer olarak hem üretim hem de dağıtım aĢamalarını içeren prefabrik, çimento gibi inĢaat yan sanayilerinin iĢ süreçlerine uyarlanabilir. Anahtar sözcükler: ĠĢ güvenliği, Hazır Beton Sektörü, Risk analizi vi vii ABSTRACT SAFETY ANALYSIS OF READY-MIX CONCRETE INDUSTRY AKBOĞA, Özge MSc in Civil Engineering Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Selim BARADAN January 2010, 113 pages Ready-Mix Concrete (RMC) Industry, which demonstrates an impressive growth rate over the last few years in Turkey, possesses unique risks associated with occupational safety. Workers are exposed to different risks during production and transportation of concrete to the customer. Therefore, establishing safety becomes a significant challenge for this industry. This study aims to alleviate this problem by performing a comprehensive safety analysis of the RMC Industry. Within the context of this study, the emphasis was first on the literature review of topics such as ready-mix concrete production, occupational safety and risk analysis, along with the investigation of thesis studies in occupational safety area, which were completed in Turkey. Furthermore, visits to ready-mixed concrete plants in Turkey and Holland were conducted to interview with the key personnel and analyze each step of the production process. Based on the initial research, the tasks and procedures overtaken in RMC Industry were divided into seven main categories, and job safety analyses were performed on every category to determine the risks and propose preventive measures. This thesis study overall presents hazards and risks that could arise during both production and transportation stages in a typical ready-mix concrete plant along with suggesting their preventive measures. RMC firms could easily integrate the information presented here into their safety and health program/system and a decrease in the number of occupational injuries and illnesses is expected, accordingly. Moreover, job safety analysis methodology used in this study can be adapted by the sub-sectors of construction industry such as prefabrication and cement, which are similar in nature to ready-mix concrete in terms of involving both fabrication and delivery processes. Keywords: Occupational safety, Ready-Mix concrete, risk analysis viii ix TEġEKKÜR Bu çalıĢma süresince kıymetli görüĢlerinden yararlandığım ve yakın ilgisini esirgemeyen Yrd. Doç. Dr. Özge Andiç Çakır‟a, yurt dıĢında konuyla ilgili yapılan araĢtırmaya olan içten desteği için Yrd. Doç. Dr. Oğuzhan Çopuroğlu‟na, manevi desteği için yakın arkadaĢım ĠnĢaat Yüksek Mühendisi Sonay ġ. Perçin‟e ve eğitim hayatım boyunca manevi desteklerini esirgemeyerek her zaman yanımda olan sevgili anne, baba ve ağabeyime teĢekkürü borç bilirim. x xi ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET……………………….……………….........................................................v ABSTRACT……………………………………………………………………...vii TEġEKKÜR………………………………………………………………………ix RESĠMLER DĠZĠNĠ……………………………………………………………...xv ġEKĠLLER DĠZĠNĠ …………………………………………………………… vii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ……………………………………...…………………xviii SĠMGELER VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ…………………………………….xix 1. GĠRĠġ ………………………………………………………………………..1 1.1 ÇalıĢmanın Amacı .................................................................................... 1 1.2 ÇalıĢmanın Kapsamı ................................................................................. 2 1.3 Dünyada ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Tarihsel GeliĢimi ..................... 2 1.4 Türkiye‟de ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Yasal GeliĢimi ...................... 8 1.4.1 Avrupa Birliği uyum sürecinde yürütülmekte olan çalıĢmalar ............... 10 1.4.2 Yönetmeliklerle gelen yenilikler ............................................................ 12 1.5 ĠĢ Güvenliği Alanında Türkiye‟de Yapılan Tez ÇalıĢmaları .................. 13 2. 2.1 HAZIR BETON SEKTÖRÜ ......................................................................... 22 Genel Bilgi .............................................................................................. 22 xii ĠÇĠNDEKĠLER (devam) Sayfa 2.1.1 Hazır betonun tarihçesi ........................................................................... 22 2.1.2 Hazır beton nedir?................................................................................... 23 2.1.3 Sektör hakkında teknik bilgi ................................................................... 24 2.1.4 Üretim süreci .......................................................................................... 24 2.1.5 Hazır betonun taĢınması ......................................................................... 25 2.1.6 Hazır beton kullanım faydaları ............................................................... 26 2.2 Türkiye ve GeliĢmiĢ Ülkelerde Hazır Beton Sektörü ............................. 27 2.2.1 Türk hazır beton sektörünün iĢ güvenliğine bakıĢ açısı.......................... 29 2.2.2 Avrupa hazır beton sektörünün iĢ güvenliğine bakıĢ açısı ..................... 30 3. RĠSK ANALĠZĠ ............................................................................................. 33 3.1 Risk Yönetimi ve Analizi ....................................................................... 33 3.1.1 Risk nedir? .............................................................................................. 33 3.1.2 Risk yönetimi nedir? ............................................................................... 34 3.1.3 Risk yönetiminin amacı nedir? ............................................................... 35 3.1.4 Risk yönetimi neden önemlidir? ............................................................. 35 3.1.5 Projelerde risk yönetimi .......................................................................... 36 3.2 ĠĢ Güvenliğinde Risk Analizi.................................................................. 36 xiii ĠÇĠNDEKĠLER (devam) Sayfa 3.2.1 Risk yönetiminin süreçleri ...................................................................... 36 3.3 ĠĢ Tehlike Analizi ................................................................................... 42 3.3.1 ĠĢ tehlike analizi nedir? ........................................................................... 42 3.3.2 ĠĢ tehlike analizinin faydası ve önemi .................................................... 43 3.3.3 Hangi iĢlerde uygulanması mümkündür? ............................................... 44 3.3.4 ĠĢ tehlike analizi nasıl yapılır? ................................................................ 44 3.3.5 Tehlikelerin tespiti .................................................................................. 46 3.3.6 Tehlike çözümleri ................................................................................... 46 3.3.7 Dokümantasyon ve yenileme .................................................................. 47 4. HAZIR BETON SEKTÖRÜNDEKĠ POTANSĠYEL TEHLĠKELER .......... 48 4.1 Tesiste ÇalıĢanların KarĢılaĢtığı Problemler .......................................... 48 4.1.1 Laboratuar çalıĢmaları ............................................................................ 48 4.1.2 Bant geçiĢleri .......................................................................................... 50 4.1.3 BileĢenlerin panmiksere aktarılması ve karıĢtırılması ............................ 50 4.1.4 Saha güvenliği ........................................................................................ 53 4.1.5 Delme ve patlatma .................................................................................. 56 4.2 Operatörlerin KarĢılaĢtığı Problemler..................................................... 58 xiv ĠÇĠNDEKĠLER (devam) Sayfa 4.2.1 Operatörün görevleri ............................................................................... 58 4.2.2 Operatörün karĢılaĢtığı mesleki riskler ................................................... 59 5. SEKTÖRÜN RĠSK ANALĠZĠ....................................................................... 66 5.1 Sektör Ġçin ĠĢ Tehlike Analizi ................................................................. 66 5.2 Anket ÇalıĢması ...................................................................................... 76 6. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER....................................................................... 77 6.1 Önlemler ................................................................................................. 77 6.1.1 Tesis çalıĢanları için önlemler ................................................................ 80 6.1.2 Operatörler için önlemler ........................................................................ 91 6.2 Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi ................................................... 99 6.3 Genel Değerlendirme ............................................................................ 100 6.4 Türk Hazır Beton Sektörü Ġçin ÇeĢitli Öneriler .................................... 101 6.5 Gelecek ÇalıĢmalar Ġçin Öneriler ......................................................... 102 xv RESĠMLER DĠZĠNĠ Resim Sayfa Resim2.1 Hazır beton üretim sahası Ģematik gösterimi......................................... 25 Resim 4.1 Palet mengenesinde ezilme. ................................................................. 52 Resim 4.2 Tamburda sıkıĢarak yaralanma. ............................................................ 52 Resim 4.3 Gergi borusunda yaralanma. ................................................................. 53 Resim 4.4 Reflektör kullanımında gözlemlenen fark. ........................................... 54 Resim 4.5 Sahada cep telefonu kullanımı.............................................................. 54 Resim 4.6 Forflift kullanımında dikkatin önemi. .................................................. 55 Resim 4.7 Sunta yığınları arasında sıkıĢarak yaralanma. ...................................... 55 Resim 4.8 Geri gelen forklift aracının çarpması sonucu yaralanma. ..................... 56 Resim 4.9 Patlatma sahası güvensiz çalıĢma sahası-1. .......................................... 57 Resim 4.10 Patlatma sahası güvensiz çalıĢma sahası-2. ........................................ 57 Resim 6.1 Laboratuar havalandırma sistemi. ........................................................ 80 Resim 6.2 TaĢıma bandında gergi yayı önlemi. .................................................... 81 Resim 6.3 TaĢıma bandında koruyucu panel önlemi. ............................................ 82 Resim 6.4 Kontrollü giriĢ örneği. .......................................................................... 82 Resim 6.5 Yangın önlemi. ..................................................................................... 83 xvi RESĠMLER DĠZĠNĠ Resim Sayfa Resim 6.6 Boru yalıtımlarda isimlendirme. ........................................................... 83 Resim 6.7 Yağ tankları ile ilgili alınan önlem. ...................................................... 84 Resim 6.8 Mobil vinç sistemi ile yük taĢıma. ........................................................ 85 Resim 6.9 CVTV sistemi. ...................................................................................... 85 Resim 6.10 KKD kullanımı örneklemesi............................................................... 86 Resim 6.11 Bariyer uygulaması. ............................................................................ 86 Resim 6.12 Delme sahasında güvenli çalıĢma ortamı. .......................................... 89 Resim 6.13 Basınçlı siloda önlem. ........................................................................ 91 Resim 6.14 Kilitleme/Etiketleme yöntemi uygulama örneği. ............................... 93 Resim 6.15 Hollanda‟da tesislerde uygulanan görsel eğitim............................... 102 xvii ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ġekil Sayfa ġekil 2.1:2001-2008 Yılları arası kaza nedenleri dağılımı. ................................... 31 ġekil 2.2: 2001-2008 Yılları arasında ölümlü kaza nedenleri dağılımı. ................ 31 ġekil 2.3: Kaza Ģiddetinin dağılımı. ....................................................................... 32 xviii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Çizelge Sayfa Çizelge 2.1 Yıllara göre hazır beton üretimi (THBB, 2009a). .............................. 28 Çizelge 2.2 ERMCO üyelerinde 2007 yılında hazır beton üretimi (THBB, 2009a). ............................................................................................................................... 29 Çizelge 3.1 Risk yönetimi nedir, ne değildir? (Saka ve Uğural, 2009). ................ 34 Çizelge 3.2 Risk yönetiminin süreçleri. ................................................................ 37 Çizelge 4.1 Hazır beton tesislerinde yapılan deneyler........................................... 49 Çizelge 4.2 ĠĢitme düzeyi ve durumu. ................................................................... 61 Çizelge 5.1 Laboratuar çalıĢmaları ve kontrol. ...................................................... 67 Çizelge 5.2 Malzemelerin temini ve panmiksere iletimi. ...................................... 68 Çizelge 5.2 (devam) Malzemelerin temini ve panmiksere iletimi ......................... 69 Çizelge 5.3 Panmikserde karıĢım ve yükleme. ...................................................... 70 Çizelge 5.4 Saha içi ulaĢım ve taĢıma. .................................................................. 71 Çizelge 5.5 Tesisten sahaya ulaĢım ve taĢıma. ...................................................... 72 Çizelge 5.5 (devam) Tesisten sahaya ulaĢım ve taĢıma ......................................... 73 Çizelge 5.6 Döküm. ............................................................................................... 74 Çizelge 5.7 Tesise dönüĢ, bakım ve onarım, temizlik. .......................................... 75 Çizelge 6.1 Hazır Beton Sektörü çalıĢanları için tehlike ve çözüm özeti .............. 77 xix ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Çizelge Sayfa Çizelge 6.1 (devam) Hazır Beton Sektörü çalıĢanları için tehlike ve çözüm özeti 78 Çizelge 6.1 (devam) Hazır Beton Sektörü çalıĢanları için tehlike ve çözüm özeti 79 xx KISALTMALAR VE SĠMGELER Kısaltmalar AB Avrupa Birliği ABD Amerika BirleĢik Devletleri BCA British Cement Association ERMCO European Ready Mixed Concrete Organization ILO Ġnternational Labour Organization ĠSG ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği ĠSGYS Ġs Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ĠTA ĠĢ Tehlike Analizi KKD KiĢisel Koruyucu Donanım MEWP Mobile Elevating Work Platforms NIOSH The National Institute for Occupational Safety and Health ODTÜ Orta Doğu Teknik Üniversitesi OHSAS Occupational Health and Safety Management System OSHA Occupational Safety and Health SGK Sosyal Güvenlik Kurumu SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği THBB Türkiye Hazır Beton Birliği TKY Toplam Kalite Yönetimi WHO World Health Organization 1 1. GĠRĠġ 1.1 ÇalıĢmanın Amacı 18. yüzyılın sonu ile 19. yüzyılın baĢlarına denk gelen endüstriyel devrim dünyada sanayinin canlanmasına neden olmuĢ, ancak o zamanlar iĢçi sayısının fazla olması, sağlıklı ve güvenli çalıĢma koĢullarının olmaması nedeniyle meydana gelen iĢ kazaları ve meslek hastalıkları birçok sektörde can kayıplarına yol açmıĢtır. Zamanla yasaların yerleĢmesi, teknolojinin ilerlemesi ve iĢ güvenliği kültürünün geliĢmesiyle günümüzde fabrikasyona dayalı sektörlerde iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının büyük ölçüde önüne geçilmiĢtir. Ancak, risklerin sürekli değiĢken olduğu proje bazlı sektörlerde aynı durum geçerli değildir. Örneğin inĢaat sektörü ölümlü iĢ kazalarında her zaman dünyada birçok sektörün önünde yer almaktadır. Amerika BirleĢik Devletlerinde (ABD) 2007 yılında inĢaat sektörü için 380.500 iĢ kazası ve meslek hastalığı kayıt altına alınmıĢtır. Bu rakam diğer sektörler arasında 4. sıradadır. Avrupa Birliği üye ülkelerinin 15‟inde yapılan istatistik çalıĢmasında inĢaat sektöründe 822.000 iĢ kazası ve meslek hastalığı ve 1200 can kaybı kayıt altına alınmıĢtır. ĠnĢaat sektörünü destekleyen en önemli alt sektörlerden biri olan hazır beton sektörü ise iĢ güvenliği açısından kendine özgü risklere sahiptir. Bu sektörde çalıĢanlar betonun üretimi aĢamasında fabrikasyon sırasındaki risklere maruz kaldığı gibi, hazır betonun dağıtımı sırasında da inĢaat sektöründe karĢılaĢılan risklerle burun buruna çalıĢmaktadır. Ayrıca bu sektörde son yıllarda çok hızlı büyüme kaydedildiği için iĢ hacmi artıĢı da aynı oranda hızlı olmuĢtur. ÇalıĢma hızı ve çalıĢan sayısı artarken iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği kapsamında gerekli ve yeterli önlemler alınmadığı düĢünülmektedir. Bu tez çalıĢmasına baĢlamadan önce yapılan ön araĢtırmada hazır beton sektöründe iĢ güvenliğini inceleyen kapsamlı bir çalıĢmaya rastlanmamıĢ ve hazır beton üretimi ve dağıtımı sırasında oluĢabilecek tehlikeleri ve riskleri analiz edip, alınması gereken önlemleri sıralayan pratiğe dayalı bilgi eksiği olduğu tespit edilmiĢtir. Ayrıca, ülkemizde bu sektörde gerekli önlemlerin alınmadığından yola çıkılarak yapılan çalıĢmada, güvenlik açıklarını netleĢtirmek, tespit edilen riskli kısımlarda iyileĢtirme yapmak ve potansiyel tehlikelere çözüm üretmek amacıyla hazır beton tesisleri santral, üretim ve dağıtım olmak üzere üç aĢamada incelenerek sektörün iĢ güvenliği açısından analizi yapılmıĢtır. 2 1.2 ÇalıĢmanın Kapsamı Temelinde hazır beton sektörünü iĢ güvenliği açısından mercek altına alan bu çalıĢma 6 bölüm halinde sunulmaktadır. “GiriĢ” bölümünde okuyucuyu çalıĢmanın içine girdiği disiplin olan “iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği” hakkında genel olarak bilgilendirmek amacıyla bu konunun dünyada ve Türkiye‟de tarihsel geliĢimi anlatılmıĢ, bu konuda yapılmıĢ önemli bilimsel çalıĢmalar özetlenmiĢ ve Türkiye‟de yürürlükte olan mevzuat kısaca irdelenmiĢtir. ÇalıĢmanın ikinci kısmı ise hazır beton sektörünü tanıtıcı nitelikte olup hazır beton üretim ve dağıtım sürecini açıklamakta ve sektörün günümüzdeki durumu tartıĢılmaktadır. ÇalıĢmanın “Risk Analizi” baĢlıklı 3. bölümü risk yönetimi ve risk analizi ile iĢ güvenliği alanında uygulanan iĢ tehlike analizi hakkında okuyucuyu bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmıĢtır. ÇalıĢmanın 4 ve 5. bölümlerinde ise Hazır Beton sektörünün iĢ güvenliği açısından kapsamlı olarak incelemesi yapılmıĢtır. “Hazır Beton Sektöründe Potansiyel Tehlikeler” bölümünde adından da anlaĢılacağı gibi sektörde bilinen ve oluĢma potansiyeli olan tehlikeler belirlenmiĢtir. “Sektörün Risk Analizi” bölümünde ise iĢ tehlike analizi yapılarak bir önceki bölümde tespit edilen tehlikeleri önlemek için yöntemler önerilmiĢtir. Analiz, tesiste üretim ve ürün dağıtım safhalarını ayrı ayrı incelemiĢ ve her safhayı adım adım incelemiĢtir. Bu analizi gerçekleĢtirmek için Türkiye ve Hollanda‟daki bazı hazır beton tesisleri gezilerek gözlemler yapılmıĢtır. Genel olarak iki ülkenin sektördeki iĢ güvenliğine yaklaĢımındaki farktan yola çıkarak özellikle Türkiye‟deki çalıĢma Ģartlarının nasıl iyileĢtirilebileceği üzerine araĢtırma yapılmıĢtır. Her iki ülkede iĢ güvenliği koordinatörleri ile iletiĢime geçilmiĢ ve yapılan görüĢmeler tehlike ve önlemlerin tespitinde önemli rol oynamıĢtır. Ayrıca, firmalar ile irtibata geçilerek mevcut durum hakkında bilgi almak amaçlı hazırlanan, Ek 1‟de sunulmuĢ anket formu doldurmaları istenmiĢtir. Bu tez çalıĢmasının 6. ve son bölümü olan “Sonuç ve Öneriler”‟de bir önceki bölümde ortaya çıkan önlemler özetlenmiĢ ve bulunan sonuçlar değerlendirilmiĢtir. Ayrıca hazır beton sektörü ve bu konuyla ilgili gelecekte yapılacak çalıĢmalar için önerilerde bulunulmuĢtur. 1.3 Dünyada ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Tarihsel GeliĢimi Ġnsanlık tarihinin baĢlangıcından itibaren insanlar, kendi sağlıklarını ve yaĢamlarını tehlikeye sokan iĢlerde çalıĢmıĢlar, günün koĢullarına göre gerekli korunma önlemlerini arama çabası içinde olmuĢlardır. ÇalıĢma yaĢamı içinde bugün de çeĢitli hastalıklar, kazalar, iĢsizlik vb. pek çok risk vardır. Bunlar arasında iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının ayrı ve önemli bir yeri vardır. Tüm 3 teknik geliĢmelere ve bunların sağladığı rahat yaĢam koĢullarına rağmen, kaza ve hastalık risklerinin tümüyle ortadan kaldırılması sağlanamamıĢtır (DurmuĢoğlu, 2008) Ġçinde bulunduğumuz son yüzyılda çalıĢanların, makineleĢme ve sanayileĢme nedeniyle, yaĢamlarının büyük bir bölümünü, hızla çoğalan ve geniĢleyen fabrikalarda sürdürmelerine yol açmıĢtır. Bu durumun kaçınılmaz bir sonucu olarak da önceden kestirilemeyen bazı yeni tehlikeler ortaya çıkmıĢtır. Teknik geliĢmelerin hızı, makineleĢme, sanayileĢme ve artan kimyasal maddelerin insanlar üzerindeki etkilerinin yararlarıyla zararlarının tespitini çok zorlaĢtırmaktadır. Rahatsızlıklar çoğaldıkça haklı olarak toplumun bu konudaki duyarlılığı da artmıĢ, teknik elemanlar ve bilim adamları konuyla daha çok ilgilenmeye baĢlamıĢlardır. Sanayide, yapı iĢlerinde, madenlerde, yollarda ve hemen hemen çalıĢılan her yerde meydana gelen kazaların yarattığı tehlikelerin, insanlığı ne ölçüde tehdit eder hale geldiği herkes tarafından anlaĢılmaya baĢlanmıĢtır. Böylece, bu tehlikelerle bilinçli olarak mücadele edilmesi gerektiği düĢüncesiyle birlikte iĢ güvenliği kavramı doğmuĢ ve geliĢmeye baĢlamıĢtır. Zaman içinde teknik ve özerk bir bilim dalı haline gelmiĢtir (Gerek, 2006). ÇalıĢanların sağlığıyla yapılan iĢ arasındaki iliĢkilerin araĢtırılmasına ilk önce Yunanlı düĢünür Herodot tarafından baĢlandığı ileri sürülmektedir. Herodot iĢçilerin sağlıklı olması, dolayısıyla verimli çalıĢabilmeleri için kendilerine yeterli besin verilmesi üzerinde durmuĢtur. Aynı çağlarda Eflatun ve Aristoteles‟in de iĢ kazalarına iliĢkin açıklamalar yaptıkları bilinmektedir. ÇalıĢanların yaptıkları iĢten zarar görebilecekleri düĢüncesi Hipokrat tarafından ileri sürülmüĢ, 16. yüzyılda Agricole ve Parucelous Orta Avrupa‟da Maden ĠĢletmelerinde çalıĢan iĢçilerin hastalıklarıyla toz arasında iliĢki bulunduğunu fark etmiĢler ve bazı korunma önlemleri önermiĢlerdir. Ancak, bilimsel esaslara dayanılarak, iĢçi sağlığı iĢ güvenliği konusunun ele alınması, Ġtalya‟da 17‟nci yüzyılda Bernardino Ramazzini tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir. Bernardino Ramazzini, kendi tecrübe ve bulgularına dayanarak bir de meslek hastalıkları kitabı yazmıĢ (De Monbis Artificum Diatriba) ve iĢçi sağlığının kurucusu olarak tarihe geçmiĢtir (Gerek, 2006). Ġtalya‟da ortaya çıkan konunun hızlanarak geliĢmesi Ġngiltere‟de devam etmiĢtir. 17. ve 18. yüzyıllarda Ġngiltere‟de gerçekleĢen sanayi devrimi önemli sağlık ve iĢ güvenliği sorunlarını da beraberinde getirmiĢtir. 19. yüzyıl baĢlarında, çalıĢma koĢullarının devlet müdahalesiyle düzenlenmesi gereği, açıkça ortaya 4 çıkmıĢ ve yasal düzenlemeler yapılmıĢtır. ÇalıĢma süresi 10 saate indirilmiĢ, 1833 yılında çıkarılan Fabrikalar Yasasıyla 9 yaĢın altındaki çocukların çalıĢtırılmaları yasaklanmıĢ, 18 yaĢın altındaki çocukların gece çalıĢmaları yasaklanmıĢtır. 1842 yılında kadın ve çocukların maden ocaklarında çalıĢmaları yasaklanmıĢtır. 1844 yılında fabrikalarda iĢyeri hekimi bulundurma zorunluluğu getirilmiĢtir. Benzer sorunların yaĢanması diğer Avrupa ülkelerinde de benzer çözümlere yönelmesine yol açmıĢtır. Fransa‟da 1841 yılında çıkarılan yasayla makine ve ateĢ bulunan yerlerde 20‟den fazla iĢçi çalıĢtıran bütün fabrikalarda çocukların çalıĢma koĢulları özel olarak düzenlenmiĢtir. 1893 yılından itibaren daha kapsamlı tedbirler görülmektedir (Gerek, 2006). ÇalıĢma hayatının denetimine iliĢkin düzenlemelerden sonra çalıĢanları çeĢitli risklerden koruyacak, sağlıklı ve verimli çalıĢabilmelerini sağlayacak çalıĢmalar yapılmıĢtır. Bu çalıĢmaların bir kısmı mühendisler, bir kısmı da araĢtırmacılar ve doktorlar tarafından yapılmıĢtır. Bu çabalarla ilgili önemli bazı isimler Ģu Ģekilde sayılabilir: 17. yüzyılda Vauban ve 18. yüzyılda Belidor, çok ağır iĢlerin iĢçileri yıprattığını, meslek hastalıklarına yol açtığını, bu nedenle iĢ verimini arttırabilmek için iĢlerin iyi organize edilmesinin gerektiğini belirtmiĢlerdir (DurmuĢoğlu, 2008). 19. yüzyıl baĢlarında Vaucanson ve Jackuard isimli mühendisler iĢletmelerdeki çok yorucu ve yıpratıcı iĢlerin azaltılması ve iĢ güvenliğinin daha iyi sağlanabilmesi amacıyla otomatik makinelerin geliĢtirilmesi için çalıĢmıĢlardır. Taylor ve diğer öncülerse iĢin daha randımanlı yapılması için iĢ analizlerine önem vermiĢler ve bu nedenle de iĢ örgütleyicileri olarak tanınmıĢlardır (Gerek, 2006). Sanayi devriminden önceki dönemlerde bile insanın bedensel fonksiyonlarından yola çıkarak araĢtırmalar yapan ve biyomekanik çalıĢmalara öncülük eden araĢtırmacılar olmuĢtur. Lavoisier solunum fizyolojisi ve insan ısısına ait ilk araĢtırmaları yapmıĢ, kas faaliyetlerinin gücünü ölçmeye çalıĢmıĢtır. Coulomb isimli bir baĢka araĢtırmacıysa çeĢitli iĢlerin çalıĢma tempolarını inceleyerek değiĢik iĢlerdeki optimum güç (yük) dengesini hesaplamaya çalıĢmıĢtır. Daha sonraları 19. yüzyılda Chauveau, kas çalıĢmalarıyla enerji tüketimi arasındaki iliĢkilerin temel kurallarını tespit etmiĢ, Morey isimli araĢtırmacı da bu konudaki ölçme ve kayıt tekniklerini geliĢtirmiĢtir. 20. yüzyıl 5 baĢlarında Jules Amar, değiĢik koĢullardaki kas kasılmalarını ve gerilmelerini dinamik ve statik olarak inceleyerek fiziksel çalıĢmaların biyolojik esaslarını tespit etmeye çalıĢmıĢtır. Daha sonraları da ısı, gürültü ve ıĢık gibi çevresel koĢullarla çalıĢanların yorgunluğu arasındaki iliĢkileri inceleyerek bunların kayıt sistemlerini geliĢtirmiĢtir (Gerek, 2006). Bernardino Ramazzini‟den sonra iĢ hekimliği konusunda çalıĢan Tissot, 18. yüzyılda mekânların ısıtılması konusunda çalıĢmıĢ, sağlık organizasyonlarıyla ilgilenmiĢ ve ilk kez hastanelerde mesleki hastalıkların tedavisi için özel bölümler kurulmasını önermiĢtir. 19. yüzyıl baĢlarında Patissier, Bernardino Ramazzini ve Tissot‟un fikirlerini geliĢtirmiĢ, fabrikalarda iĢçi sağlığı ve iĢ kazalarıyla ilgili istatistiksel verilerin toplanmasına çalıĢmıĢ, hastalık ve kaza nedeniyle meydana gelen ölüm ve sakatlıkları incelemiĢtir (Gerek, 2006). ĠĢçinin iĢyerinde kazalardan korunması yanında, kaza sonuçlarının iĢçi üzerindeki ağır etkilerinin hafifletilmesi için, iĢçinin sosyoekonomik açıdan korunması düĢünülerek, kaza ve meslek hastalıkları sigorta sistemi getirilmiĢtir. Kazaya uğrayanlara tazminat ödenmesi esası, 1885‟de Almanya‟da uygulanmaya baĢlandı. Sistem Avrupa ve ABD‟de hızla yaygınlaĢtı. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kimyasal maddelerin sanayide yoğun kullanımı sonucu ortaya çıkan meslek hastalıklarının teĢhisi, tedavisi ve korunma önlemleriyle ilgili çalıĢmalar iĢ güvenliğine baĢka bir boyut kazandırmıĢtır. Günümüze kadar olan sürede sanayide üretim, iĢyerlerinde iĢ insan iliĢkilerinin incelenmesi, çalıĢanların sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarının karĢılanması ve insanların çalıĢtıkları iĢe uyumlarının sağlanması, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği çalıĢmalarının yeni konuları olarak değerlendirilebilir (Gerek, 2006). Yirminci yüzyılın baĢından baĢlayarak Thomas Legge kurĢun zehirlenmesi gibi Ģarbonun da meslek hastalığı olduğunu ileri sürmüĢ, iĢ müfettiĢliği ve bu konu ile ilgili tüzüğün kabul edilmesinde etkili olmuĢtur. Sir John Simon ise, iĢyerlerinin sağlık yönünden denetlenmesinin gerekliliğini belirtmiĢ, birçok zehirlenme ve bulaĢıcı hastalığın böylece önlenebileceğini ileri sürmüĢ ve bu tür hastalıkların bildiriminin zorunlu olmasına öncülük etmiĢtir. Ġngiltere'deki bu geliĢmelerin benzerleri diğer Avrupa ülkelerinde de görülmüĢtür (Yılmaz, 2003). Avrupa'da bu geliĢmeler yaĢanırken, ABD'de ise hızlı sanayileĢmenin yarattığı olumsuz çalıĢma koĢullarının önlenmesi için eyalet hükümetleri kendi bünyelerinde gerekli gördükleri önlemleri alma konusunda yetkilendirilmiĢtir. ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği çalıĢmalarında Massachusetts eyaleti öncülük etmiĢ ve 6 1836 yılında çocuk iĢçiler ile ilgili bir yasa çıkarılmıĢtır. 1867 yılında ise özel denetim yasasının uygulanmasını sağlayacak örgüt kurulmuĢ, istatistik veri toplama çalıĢmaları yoğunlaĢmıĢtır. Daha sonra federal hükümet iĢyerlerinin sağlık ve güvenlik yönünden denetimi sorumluluğunu kendi üzerine almıĢtır. ABD'deki iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili geliĢmelere 1869 ile 1970 yılları arasında yaĢayan Alice Hamilton'un çalıĢmaları büyük katkı sağlamıĢtır. Alice Hamilton yaĢamının 40 yılını mesleki risklerin incelenmesine harcamıĢtır. 1910 yılında kurĢun sanayinde görülen zehirlenmeleri incelemeye baĢlamıĢ, iĢverenlerin tepkilerine rağmen çalıĢmalarını sürdürmüĢ ve çalıĢma koĢullarının düzeltilmesi için uygulanacak kontrol yöntemlerinin geliĢtirilmesini sağlamıĢtır. ABD'deki meslek hastalıkları konusundaki çalıĢmalarının yoğunlaĢması yirminci yüzyılın baĢında Cornell Üniversitesi öğretim üyesi Gilmann Thomon'ın "The Occupational Diseases" adındaki kitabını 1914 yılında yayınlaması ile baĢlamıĢtır. C.Voegtlin ise, 1926 yılında arseniğin emzinlerinin SH gruplarına etkisini incelemiĢtir. Daha sonraları P.Muller, DDT ve bazı insektisidleri, G.Schrader ise orgonofosfat bileĢiklerinin zararlı etkilerini araĢtırmıĢtır. 1970 yılında ise Occupational Safety and Health (OSHA) adlı kuruluĢ kurularak iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği kapsamında ciddi düzenlemeler yapılmaya baĢlanmıĢtır (Yılmaz, 2003). Sosyalist ülkelerde ise sistem kendi içinde denetim mekanizması kurmuĢ ve denetimin çalıĢanlarca yapılması sağlanmıĢtır. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği (SSCB) ilk Sağlık Bakanı Alexander Semashko bağımsız sağlık örgütleri kurulması ve bunların özellikle koruyucu sağlık hizmetlerinde yoğunlaĢması konusunda önemli çalıĢmalar yapmıĢtır. 1922 yılından sonra birçok eğitim, araĢtırma merkezi ile enstitüleri kurulmuĢ ve iĢçi sağlığı iĢ güvenliği konusunda önemli çalıĢmalar yapılmıĢtır (Yılmaz, 2003). On dokuzuncu yüzyıldan itibaren sanayi devriminin yarattığı olumsuz çalıĢma koĢullarının düzeltilmesinin sağlanması amacıyla sendikalar, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili yasaların hazırlanması ve yaptırımlar uygulanması konusunda çeĢitli etkinliklerde bulunmuĢlardır. Daha on sekizinci yüzyılda Avrupa'da geliĢmeye baĢlayan sosyal güvenlik ilkeleri on dokuzuncu yüzyılda yaygınlaĢmıĢ, çeĢitli sigorta kurumları kurulmuĢ ve iĢ kazaları ile meslek hastalıkları sigortası uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Dünyadaki meslek hastalıkları ve iĢ kazalarının önlenmesine yönelik çalıĢmalarda sendikaların katkıları yanında, 1919 yılında faaliyetine baĢlayan Uluslararası ÇalıĢma Örgütü (ILO) "Milletler Cemiyeti"ne bağlı olarak bu konuda önemli çalıĢmalar yapmıĢ ve 1946 yılında ise BirleĢmiĢ Milletler ile imzaladığı anlaĢma sonucu bir uzmanlık kuruluĢu durumuna gelmiĢtir (Yılmaz, 2003). 7 Uluslar arası ÇalıĢma Örgütü (ILO) ile Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve bu kuruluĢlarla iĢbirliği yapan birçok kuruluĢ, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği yönünden önemli çalıĢmalar gerçekleĢtirmiĢtir. Ülkemizin de üyesi bulunduğu Uluslararası ÇalıĢma Örgütü'nün kimyasal maddeler için saptadığı "iĢyerlerindeki maruz kalma değerleri" ve iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili alınan kararlar ve oluĢturulan "uluslararası sözleĢmeler" bu konudaki sorunların çözümüne katkılar sağlamıĢtır (Yılmaz, 2003). Sanayi devrimi sonrasında yaĢanan bilimsel teknolojik geliĢmelere benzer nitelikte geliĢmeler çağımızda da yaĢanmıĢ ve bu geliĢmeler sonucunda toplum ve çalıĢma yaĢamında önemli değiĢimler ve dönüĢümler ortaya çıkmıĢtır. Ġçinde yaĢadığımız yüzyılda devrim niteliği kazanan teknik geliĢmeler sonucunda üretim süreci de etkilenmiĢtir. Bilimsel teknolojik devrim olarak nitelenen bu geliĢmeler sonucunda bilim bizzat üretim gücü haline dönüĢmüĢtür. Bunun görünür ilk etkisi, üretim sürecinde iĢ makinelerinin giderek daha çok oranda çalıĢan insanın iĢlevlerini yerine getirmesi olmuĢtur. Artık bu aĢamadan sonra insanın üretim düzeni içinde monoton, yaratıcılığa yer vermeyen iĢlevi makineler tarafından yerine getirilmeye baĢlanmıĢtır. Otomasyonun geliĢimi, robotların giderek yoğun bir biçimde üretimde kullanılması, bilgisayarların karar verme ve kontrol etme iĢlevlerini yerine getirmeye baĢlaması bu geliĢmelerin somut belirtileri olmuĢtur (Yılmaz, 2003). Sanayi devrimi ile baĢlayan geliĢmelerin çalıĢma yaĢamına, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğine olumsuz etkilerinin tersine; bilimsel teknolojik devrimle sağlanan geliĢmeler, çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesine, iĢ kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenmesine çok büyük olanaklar sağlamıĢtır. Bilimsel teknolojik devrim sonucu üretim sürecinde otomasyonun ağırlık kazanması iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının azaltılmasına yardımcı olmuĢtur. Ġnsan sağlığına uygun olmayan çalıĢma ortamlarında giderek daha çok robotlar kullanılmaya baĢlanmıĢtır. Denizaltı çalıĢmalarında, zehirli gaz ortamında veya radyoaktif çevrede yapılacak çalıĢmalarda robotların kullanılması yaygınlaĢmıĢtır (Yılmaz, 2003). Günümüzde sağlanan bilimsel teknolojik geliĢmeler iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının nedenlerini ortadan kaldırma olanakları yaratmıĢtır. Özellikle ILO ve WHO‟nun da katkılarıyla olumsuz çalıĢma ve sağlık koĢullarının düzeltilmesi amacıyla yasal düzenlemeler ve bilimsel çalıĢmalarla baĢlayan bu süreç geliĢkin ve kapsamlı bir iĢ güvenli mevzuatının oluĢmasına yol açmıĢtır. ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği etkinliklerine hekim, hukukçu, sosyal bilimci, teknik eleman ve diğer 8 uzmanlık alanlarından bir çok bilim insanının katılması ile iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusu bir bilim dalı olarak geliĢme göstermiĢ ve uygulama alanı bulmuĢtur (Yılmaz, 2003). 1.4 Türkiye’de ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Yasal GeliĢimi Dünyada olduğu gibi ülkemizde de iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinin tarihsel geliĢimi çalıĢma yaĢamındaki geliĢmelere bağlı olarak benzer aĢamalardan geçmiĢtir. Meslek hastalıklarının ve iĢ kazalarının önemli bir sorun olarak gündeme gelmesi sanayileĢmenin geliĢimi ile yoğunluk kazanmıĢtır. SanayileĢme sonucu üretim araçlarında ve üretim yöntemlerinde sağlanan geliĢmeler iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği sorunlarını da ortaya çıkarmıĢtır. Bu sorunların yoğunluğuna ve toplumsal tepkilere bağlı olarak da çözüm önerileri üretilmesi ve yaĢama geçirilmesine yönelik çalıĢmalar iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusundaki etkinliklere ivme kazandırmıĢtır. Diğer ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de sanayileĢmenin geliĢim düzeyine bağlı olarak iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda yasal, tıbbi ve teknik çalıĢmalar yapılmıĢtır (Yılmaz, 2003). Bu bölümde ağırlık Türkiye‟de yapılan yasal çalıĢmalar üzerindedir. Cumhuriyet döneminde, 1921 yılında 151 sayılı ”Ereğli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Müteallik Kanun” kömür iĢçilerinin çalıĢma Ģartları, iĢ güvenliği ve iĢçi sağlığı ile ilgili ilk yasadır. 1924 yılında 394 sayılı yasa çalıĢanlara hafta tatilini getirmiĢtir. Daha sonra ise 1935 yılında milli bayram ve genel tatil günleri hakkındaki yasa da yürürlüğe girmiĢtir. 1926 yılında 818 sayılı Borçlar yasası, iĢ kazası meslek hastalıkları ile ilgili hukuki hükümler getirmiĢtir. 1930 yılında çıkarılan Belediyeler Yasası ise denetim konusunda hükümler içermektedir. 1930 yılında çıkarılan 1593 sayılı “Umumi Hıfzıssıhha Kanunu” ve 1937 yılında çıkarılan 3008 sayılı ĠĢ Yasası bu konuda çıkarılan önemli yasalardır. Bu yasalara dayalı çok sayıda tüzük ile detaylar ve uygulamalar belirlenmiĢtir. 1946 yılında ÇalıĢma Bakanlığı kurulmuĢtur. Bu kuruluĢ ĠĢ Güvenliği ve ĠĢ Sağlığı konusunda en önemli aĢama olarak görülmektedir. 1945 yılında 4792 sayılı “ĠĢçi Sigortaları Kurumu Yasası” da önemli bir aĢamadır. 3008 sayılı ĠĢ Yasası, 1967 yılında 931 sayılı yasayla yürürlükten kaldırılmıĢ, bunun yerine ise 1971 tarihinde 1475 sayılı ĠĢ Yasası gelmiĢtir. Bu yasa uzun bir süre yürürlükte kalmıĢ ve bu yasaya dayanarak birçok tüzük ve yönetmelik de çıkarılmıĢtır. Son olarak 2003 tarihinde 4857 sayılı ĠĢ Yasası yürürlüğe girmiĢtir. 9 1964 yılında yürürlüğe giren 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası iĢçilere çeĢitli risklere karĢı güvenceler getirmiĢtir. Bu yasa 2003 yılında çıkarılan 4958 sayılı yasayla değiĢtirilmiĢtir. Son olarak da 16.06.2006 tarihli 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasası kabul edilmiĢtir. 4857 sayılı ĠĢ Yasasıyla birlikte ülkemizde iĢ sağlığı ve güvenliği mevzuatımız da değiĢmiĢ, bu yasayla birlikte 50 yönetmelik ve 5 tebliğ yayımlanmıĢtır. ġimdiye değin bazı yönetmelik ve tebliğler aĢağıdaki Ģekilde değiĢikliklere uğramıĢtır: ĠĢ Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (15.08.2009/27320 tarih/sayılı Resmi Gazetede yayınlanan ĠĢyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmeliğin 58 inci maddesi ile Yürürlükten Kalktı.) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Risk Grupları Listesi (25.11.2009 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan tebliğ ile yürürlükten kaldırıldı.) ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Tehlike Sınıfları Tebliği DanıĢtay Onuncu Daire 29.03.2010 tarihli 2010/696 Esas No.lu ara kararla tebliğin dayanağı olan yönetmeliğin 75. maddesinin birinci fıkrasının yürütmesi durdurulmuĢtur. ĠĢyeri Kurma Ġzni ve ĠĢletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik (04.12.2009 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan yönetmelikle yürürlükten kaldırıldı.) ĠĢyeri Sağlık Birimleri ve ĠĢyeri Hekimlerinin Görevleri ile ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (15.08.2009/27320 tarih/sayılı Resmi Gazetede yayınlanan ĠĢyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmeliğin 58 inci maddesi ile yürürlükten kaldırıldı.) Ve son olarak; ĠĢyeri Sağlık ve Güvenlik Birimleri Ġle Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmelik ve Ekleri (15.08.2009 tarihli ve 27320 sayılı Resmi Gazete„de yayımlanan yönetmeliğin DanıĢtay Onuncu Daire 29.03.2010 tarihli ve 2010/696 Esas No.lu ara kararıyla bazı maddelerinin yürütmesi durdurulmuĢtur.) Bunun üzerine iĢyeri hekimliği ve iĢ güvenliği uzmanlarının eğitim, sınav, belgelendirme ve görevlendirmeleri, ortak sağlık ve güvenlik birimleri ve eğitim kurumlarının yetkilendirilmesi ile ilgili ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünce yürütülmekte olan iĢ ve iĢlemler 12 Mayıs 2010 tarihi itibarıyla 10 durdurulmuĢtur. Bazı maddelerinin ĠSGGM savunması ve ara kararı cevapları alındıktan sonra yeniden bir karar verilecektir. Bu geliĢmelerin yaĢandığı iĢ sağlığı ve güvenliği alanına yönelik, 07.07.2008 tarihinde yapılmıĢ olan Ulusal ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Konseyi toplantısında yeni bir “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yasası” çıkartılması kararlaĢtırılmıĢtır. Ancak iki yıla yakın süredir gündemde olan bu yasa tasarısı henüz son biçimini almamıĢtır (Çetindağ, 2010). Konuyla ilgili kurum ve kuruluĢların tasarıyla ilgili tartıĢma konuları ve itirazlar ana hatlarıyla; ĠĢyerlerinde iĢyeri hekimi ve iĢ güvenliği uzmanı istihdam etme gibi yükümlülüğü konusunda 50 kiĢi sınırlaması, Taslağın AB yönergelerinden direk tercüme edilmiĢ olmasının yarattığı sorunlar, ĠĢverenlere ek yükler getiriyor olması, ÇalıĢan temsilciliğinin konusu, Sertifikasyonda özel Ģirketler yerine Üniversite ve Meslek örgütlerinin yetkili kılınması, Sağlık birimleri ve iĢyeri ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin taĢeronlara havale edilmesi, "ĠĢ Güvenliği Mühendisliği" kavramının net olarak tanımlanmamıĢ olması, Yönetmeliklerle olan uyumsuzluklar, Yasanın uygulaması ve denetlenebilmesi için devlet içindeki yapılanma eksiklikleri Ģeklindedir. 1.4.1 AB uyum sürecinde yürütülmekte olan çalıĢmalar ĠĢ Kanunu‟nun iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili 77 ile 89. maddeleri bu alanda uyumlaĢtırmanın yasal zeminini hazırlamıĢ ve sonrasında AB direktifleri mevzuatına yönetmeliklerle aktarılmıĢtır. Bu alanda 21 adet yönetmelik yürürlüğe girmiĢ olup, 2 adet yönetmelik Türkiye Atom Enerjisi Kurumu BaĢkanlığı, 1 adet yönetmelik de Çevre Bakanlığı‟nın sorumluluğunda bulunmaktadır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği direktifleri ile ilgili olarak, ĠĢ Kanununda yapılan uyumun diğer çalıĢanlar bakımından da ilgili Kanunlarda (657 sayılı Devlet Memurları Kanunu vb.) yapılması gerekecektir (Kalyoncu, 2007). 11 ĠĢçi sağlığı ve güvenliği konusunda, Avrupa Birliği mevzuatına uyuma yönelik olarak yayımlanan yönetmelikler; 1.ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (9.12.2003/25311) 2. Ekranlı Araçlarla ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (23.12.2003 / 25325) 3. TitreĢim Yönetmeliği (23.12.2003 / 25325) 4. Gürültü Yönetmeliği (23.12.2003 / 25325) 5. Yapı ĠĢlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği (23.12.2003 / 25325) 6. Güvenlik ve Sağlık ĠĢaretleri Yönetmeliği (23.12.2003 / 25325) 7. Asbestle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (26.12.2003 / 25328) 8. Kanserojen ve Mutajen Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (26.12.2003 / 25328) 9. Kimyasal Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (26.12.2003 / 25328) 10. Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden ÇalıĢanların Korunması Hakkında Yönetmelik (26.12.2003 / 25328) 11. KiĢisel Koruyucu Donanım Yönetmeliği (09.02.2004 / 25368) 12. ĠĢyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine ĠliĢkin Yönetmelik (10.02.2004 / 25369) 13. KiĢisel Koruyucu Donanımların ĠĢyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik (11.02.2004 / 25370) 14. Elle TaĢıma ĠĢleri Yönetmeliği (11.02.2004 / 25370) 15. ĠĢ Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliği (11.02.2004 / 25370) 16. Yeraltı ve Yerüstü Maden ĠĢletmelerinde Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliği (21.02.2004 / 25380) 17. Sondajla Maden Çıkarılan ĠĢletmelerde Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliği (22.02.2004 / 25381) 18. Geçici veya sınırlı süreli ĠĢlerde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği ( 15.05.2004 / 25463) 19. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik ( 10.06.2004 / 25488) 20. Gebe veya Emziren Kadınların ÇalıĢma ġartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına ĠliĢkin Yönetmelik ( 14.07.2004 / 25522) 21. Balıkçı Gemilerinde ÇalıĢanların Asgari Güvenlik ve Sağlık Ġhtiyaçları Hakkında Yönetmelik (27.11.2004 / 25653) 12 Uyum sürecinde kabul edilerek resmi gazetede yayımlanan diğer yönetmelikler; 1. Asbestle ÇalıĢmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğin 24‟üncü Maddesinin DeğiĢtirilmesine iliĢkin Yönetmelik (17.02.2004 25376) 2. ĠĢyerlerinde iĢin Durdurulmasına ve ĠĢyerlerinin Kapatılmasına ĠliĢkin Yönetmelik (05.03.2004 25393) 3.Ġs Güvenliği ile Görevli Mühendis veya Teknik Elemanların Görev, Yetki ve Sorumlulukları ile ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 4.ÇalıĢanların Ġs Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (07.04.2004 25426) 5. Ġs Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik (07.04.2004 25426) 6.Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az ÇalıĢılması Gereken Ġsler Hakkında Yönetmelik (15.04.2004 25434) 7.Ġsyeri Sağlık Birimleri ve ĠĢyeri Hekimlerinin Görevleri ve ÇalıĢma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (16.12.2003 25318) 8.Kadın ĠĢçilerin Gece Postalarında ÇalıĢtırılma KoĢulları Hakkında Yönetmelik (09.08.2004 / 25548) 9. Ağır ve Tehlikeli ĠĢler Hakkında Yönetmelik (16.06.2004 / 25494) 10. Ağır ve Tehlikeli Ġsler Yönetmeliği‟nde DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Yönetmelik (23.10.2004) 1.4.2 Yönetmeliklerle gelen yenilikler AB Mevzuatına uyum çerçevesinde hazırlanmıĢ olan yeni yönetmeliklere genel olarak bakıldığında aĢağıdaki hususların iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğini iyileĢtirmeye yönelik yeni bir yaklaĢım olarak ortaya konulduğu görülmektedir. Bu yaklaĢım (Batur, 2004) : ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili durumun sürekli iyileĢtirilmesi, ĠĢyerlerinde genel bir önleme politikasının geliĢtirilmesi, ĠĢin her aĢamasında risk değerlendirmesi yaklaĢımı ile tehlikelerin tespiti ve buna göre alınacak tedbirlerin belirlenmesi, Aynı iĢyerini kullanan farklı iĢverenlerin iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili olarak iĢbirliği yapması, ÇalıĢanların iĢyerinde karĢılaĢılabilecek riskler konusunda bilgilendirilmesi, ÇalıĢanların görüĢlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması, ĠĢyerinde sağlık ve güvenlik görevlisi ve iĢçi temsilcisi bulundurulması Ģeklinde özetlenebilir. 13 Yukarıda sayılan hususlarla birlikte yeni mevzuat yapılanmasının genel karakteri, çerçevesi belirlenmiĢ bir esneklikle birlikte, teknolojik geliĢmelere ve farklılaĢan çalıĢma biçimlerine göre uygun tedbirleri almayı sağlayacak dinamik bir yapı ve katılımcı bir yaklaĢım olarak tariflenebilir (Batur, 2004). ĠĢ sağlığı ve güvenliği alanında yaĢanan bu geliĢmelerin sağlıklı ve güvenli iĢyeri ortamları oluĢmasını temin ederek çalıĢanların refahına, iĢyerlerinin üretimlilik ve verimliliğine, çalıĢma barıĢının sağlanmasına katkı sağlaması temenni edilmektedir (Batur, 2004). 1.5 ĠĢ Güvenliği Alanında Türkiye’de Yapılan Tez ÇalıĢmaları Literatürde bu tez çalıĢmasının kapsam ve amacına benzer çalıĢmaların varlığını incelemek için iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği alanında yapılan çalıĢmalar incelenmiĢtir. Genelde iĢçi sağlığı ve güvenliği kavramı akademik çalıĢmalar için yeni bir alandır. Konuyla ilgili akademik çalıĢmalar araĢtırıldığına özel olarak hazır beton sektöründeki iĢ güvenliği sorunlarını kapsayan, bu sorunlara çözüm üreten ya da yönetimsel açıdan yaklaĢan bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. Yurt içinde yapılan çalıĢmaları kapsayan araĢtırmada, aĢağıda sıralanan baĢlıklar altında konuyla iliĢkisi bulunabilecek çalıĢmalar tespit edilmiĢtir: Ege Üniversitesinde, 1999‟da, “1991-1998 Yılları Arası Türkiye‟de Yapı ĠĢlerinde ĠĢ Güvenliği” baĢlıklı tez Özgür Esen tarafında yüksel lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, yapı iĢlerinde iĢ güvenliği, yürürlükteki mevzuat açısından incelenmiĢtir. ġantiyelerdeki iĢ kazaları ve sonuçları tartıĢılmıĢtır. ĠnĢaat sektörü, diğer sektörlerle kıyaslanmıĢ ve çalıĢma koĢulları ile iĢ güvenliğinin önemi vurgulanmıĢtır. ĠĢ kazalarının analiz ve sonuçlarında, Sosyal Sigortalar Kurumu ve ĠĢ TeftiĢ Kurulu'ndan alınan veriler kullanılmıĢtır. ĠĢ kazalarının ana nedenleri, cinsiyete ve yaĢa göre dağılımları ayrıca kaza sıklıkları sunulmuĢtur. Böylece inĢaat sektörünün diğer sektörlerle kıyaslanmıĢtır. Sonuç olarak, inĢaat sektöründeki iĢ kazalarının azaltılması için önerilerde bulunulmuĢtur. Orta Doğu Teknik Üniversitesinde (ODTÜ), Eylül 2002‟de, “Yer altı kömür ocağının iĢ güvenliği analizinde risk tayini yaklaĢımı” baĢlıklı tez Mehmet Sarı tarafından doktora çalıĢması olarak tamamlamıĢtır. ÇalıĢmanın amacı madenlerde meydana gelen iĢ kazalarından kaynaklanan risklerin belirlenmesi, değerlendirilmesi, kontrol edilmesi veya tamamen ortadan kaldırılmasıdır. ÇalıĢma kapsamında Türkiye‟de bulunan iki yeraltı kömür ocağına ait risk profillerinin çıkartılması için bir risk tayini yaklaĢımı ele alınmıĢtır. 14 Gaziantep Üniversitesinde, Eylül 2002 de, “Anahtar Teslim SözleĢme Sistemi Ġle Ġhale Edilen ĠnĢaat Projelerinin Risk Analizi ve Yönetimi” baĢlıklı tez Önder Ökmen tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢma risk, risk yönetimi ve Tasarım-Yapım inĢaat projelerinde mevcut olan potansiyel riskler etrafında bir tartıĢma açmak ve yönetimsel bir çerçeve kurmayı amaçlamıĢtır. Tez kapsamında risk analizi ve risk yönetimi tekniklerinin sabitfiyat Tasarım-Yapım inĢaat projelerinde nasıl uygulanabileceğini göstermek ve bu uygulamaların bu tür projelerin baĢarısındaki gerekliliğini ortaya koymak amacıyla biri kurgusal, diğeri gerçek olmak üzere iki örnek proje üzerinde çalıĢma yapılmıĢtır. Ege Üniversitesinde, 2003‟de, “1980-2000 yılları arasında iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili yargı kararlarının incelenmesi” baĢlıklı tez Elif Uzer tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu tezde 1980-2000 yılları arasında iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusunda mevcut yargı kararları incelenmiĢtir. Daha sonra konuyla ilgili temel kavramlar açıklanmıĢ; iĢ kazalarının araĢtırılmasında faydalı olabileceği düĢünülen ölçütler, iĢ kazaları nedeniyle oluĢan giderler ve konunun önemini daha iyi vurgulayacağına inanılan bazı istatistiksel bilgiler verilmiĢtir. ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusundaki yargı kararları; yasal yapı ve ilkeler, yargının çalıĢması, hukuksal olarak iĢ kazası, sorumluluk, tazminat ve meslek hastalığının belirlenmesi seklinde sınıflandırılmak suretiyle incelenmiĢ, her konu baslığının altında konunun daha iyi anlaĢılması bakımından gerekli hukuki bilgiler verilmeye çalıĢılmıĢtır. Ġlgili baĢlıklar altında üç yüze yakin örnek olabilecek yargı kararı alınmıĢtır. ÇalıĢmada özellikle inĢaat mühendislerinin konuya gereksinimleri göz önünde bulundurulmuĢtur. ODTÜ, Haziran 2006 da, “ Ölçüm Kartı Tekniği‟nin Bir ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Metodu Olarak ĠnĢaat ġirketlerinde Kullanılması: Bir Kalite Fonksiyon Açılımı YaklaĢımı” baĢlıklı tez Burak ġimĢek tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlamıĢtır. ÇalıĢmanın amacı, inĢaat Ģirketlerine iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda bir yönetim metodu önermektir. ÇalıĢma kapsamında ölçüm kartı tekniği ve kalite fonksiyon açılımı metotları kullanılmıĢtır. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsünde, 2006 da, “ Türkiye‟de Yapı Üretiminde ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği ÇalıĢmaları ve Toplu Konut Sektörüne Yönelik Bir AraĢtırma” baĢlıklı tez Zehra Zerrin AkkaĢ tarafından yüksek lisans tezi olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmada, yapı üretim sektöründe iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği mevzuatının uygulanma düzeyi belirlenmeye çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢma kapsamında amaca yönelik olarak, toplu konut örneğinde gözlem ve anket çalıĢması yapılmıĢtır. 15 Zonguldak Karaelmas Üniversitesinde, 2006 da, “Türkiye‟de ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği, Avrupa Birliği Üyeleri Ġle KarĢılaĢtırılması ve Bir Hizmet Modeli Önerisi” baĢlıklı tez Esra Akay tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu tezin amacı 10.6.2003 tarihinde kabul edilen ve eski iĢ kanununa oranla daha koruyucu, daha ayrıntılı hükümler taĢıyan ve AB mevzuatının direktiflerine göre hazırlanan 4857 sayılı ĠĢ Kanununun iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği mevzuatlarını incelemek, tarafların tutum ve davranıĢları irdelemek ve Avrupa Birliği‟nde iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili yapılmıĢ olan çalıĢmalara genel bir bakıĢ açısı altında karsılaĢtırmak ve bir hizmet modeli oluĢturmaktır. ÇalıĢma kapsamında Mantıksal analiz yöntemi ile belgeler üzerinde gözlem yaparak ülkemiz açısından geçerli olabilecek bir hizmet modeli geliĢtirilmiĢtir. ÇalıĢmamızda pek çok kanun, yönetmelik, makaleler üzerinde gözlem yapılmıĢtır. Uludağ Üniversitesinde, 2006‟da “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği (ĠSG)‟nin sağlanmasında ĠĢyeri ĠSG Kurullarının Etkinliği” baĢlıklı tez Günnur Demir tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Amacı, iĢ sağlığı ve güvenliğinin sağlanmasında ĠSG kurullarının etkinlisinin ölçülmesi olan bu çalıĢmada, kurulun kurulması, görev ve sorumlulukları, kurul toplantıları, üst yönetimin kurula desteği ve çalıĢanların kurula katılımı baslıkları altında bu etkinliği belirleyen ölçütler açıklanmıĢtır. ÇalıĢmada, kurulların dünyadaki geliĢimine de yer verilmiĢ ve bu konuda Kanada, Amerika BirleĢik Devletleri (ABD) ve Ġngiltere‟deki uygulama incelenip, daha sonra ülkemiz mevzuatıyla karsılaĢtırılmıĢtır. ÇalıĢmada ayrıca, kurulların etkinliği konusunda yapılan bir alan araĢtırmasına yer verilmiĢtir. ODTÜ, Aralık 2006 da, “ĠnĢaat Sektöründe Ülke Risklerinin Değerlendirilmesi” baĢlıklı tez Aslı Akçamete tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu araĢtırmada, inĢaat sektörüne özgü ülke risk değerlendirme ayrıĢtırma çizelgesi oluĢturulmuĢtur. ÇalıĢma kapsamında inĢaat sektörüne özgü ülke risk ayrıĢtırması oluĢturulurken, yabancı bir ülkede inĢaat yapmanın gerçek risklerini yansıtabilmek için, sadece makro düzeydeki ülke riskleri değil, inĢaat sektörünün kendine özgü riskleri de değerlendirilmiĢtir. ODTÜ, Aralık 2006‟da, “Türk Müteahhitlerinin ISO 9001 Kalite, ISO 14001 Çevre ve OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri‟nin Uygulamalarına BakıĢ Açıları” baĢlıklı tez Elif Ġnce tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu tez çalıĢmasının amacı Türk müteahhitlerinin ISO 9001 Kalite, ISO 14001 Çevre ve OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri‟nin uygulamalarına bakıĢ açısının anket yoluyla incelenmesidir. ÇalıĢma kapsamında anketlerin çıktılarına ait sonuçlar istatistiksel olarak analiz edilmiĢtir. 16 Gazi Üniversitesinde, Aralık 2006„da, “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Ġçin Web Tabanlı Performans Yönetim Bilgi Sistemi” baĢlıklı tez KürĢat Özdemir tarafından doktora çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmanın temel amacı; literatürde yer alan ĠSG anahtar performans göstergelerinin belirlenmesi ve belirlenen göstergeler içerisinden süreç göstergeleri ve maruziyet göstergeleri ile kuruluĢların ĠSG performansını ölçmeye yönelik olarak web tabanlı bir sistem oluĢturulması ve bu sistemin uygulamasından elde edinilen bilgilerin ve sonuçların SPSS 12.0 istatistik paket programı ile değerlendirmesine yöneliktir. Marmara Üniversitesinde, 2006 da, “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Mevcut Durumu ve Bir AraĢtırma” baĢlıklı tez Önder Hatipoğlu tarafından yüksek lisans tezi olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmanın amacı; ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin mevcut durumunu araĢtırmaktır. Günümüzde Yönetim Sistemlerinden önemli bir yeri olan ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin çalıĢma kapsamında iĢ sağlığı ve güvenliğinin mevcut durumu ve bir araĢtırma konusu ile değerlendirilmeye alınmıĢtır. ODTÜ, Haziran 2007‟de,”Analitik Ağ Süreci Ġle Uluslar arası ĠnĢaat Projelerinde Risklerin Değerlendirilmesi” baĢlıklı tez Amani Suliman Bu-Qmmaz tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu tezde, Türk inĢaat Ģirketlerinin uluslararası pazarlarda riskleri değerlendirmek için kullanabilecekleri bir yöntem önerilmiĢ ve bu yöntemin kullanımını kolaylaĢtıracak bir karar destek sistemi sunulmuĢtur. Bu kapsamda, risk değerlendirme yöntemi olarak Analitik Ağ Süreci tekniği kullanılmıĢ ve risklerin göreceli önem dereceleri bu teknikle hesaplanmıĢtır. Gazi Üniversitesinde, Haziran 2007‟de, “ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ güvenliğinde Kullanılan KiĢisel Koruyucu Donanımlar ve Standartları” baĢlıklı tez BarıĢ Hendem tarafından yüksek lisans tezi olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının çalıĢanlara ve iĢyerlerine verdiği maddi ve manevi zararlar belirtilerek, bunların önlenmesinde en etkili tedbirlerden biri olan kiĢisel koruyucu donanımların (KKD) çeĢitlerini, özelliklerini, kullanım alanlarını, standartlarını iliĢkilendirerek tartıĢmak amaçlanmıĢtır. Cumhuriyet Üniversitesi, Haziran 2007‟de, “Çimento Sektöründe ÇalıĢanların ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Açısından YaĢadıkları Risk Faktörleri” baĢlıklı tez Mustafa Yakar tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, iĢ kazaları ve meslek hastalıklarının çalıĢanlara ve iĢyerlerine verdiği maddi ve manevi zararlar belirtilerek, bunların önlenmesinde en etkili tedbirlerden biri olan KKD çeĢitlerini, özelliklerini, kullanım alanlarını, standartlarını iliĢkilendirerek tartıĢmak amaçlanmıĢtır. Mustafa Kemal Üniversitesinde, Eylül 2007‟de, “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi: ĠnĢaat Sektöründe Bir ĠĢletmede Uygulama Örneği” baĢlıklı tez 17 Tayfun Kozak tarafından yüksek lisans tarafından tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmada bu konuda yeni ancak kabul görmüĢ ve yaygınlaĢmakta olan yönetim Sistemi OHSAS 18001 ele alınmıĢ, temel kavramları anlatılmıĢ ve inĢaat Sektöründeki uygulamaları üzerinde çalıĢılmıĢtır. Örnek olarak seçilen Ġskenderun Demir ve Çelik A.ġ.‟de ki uygulamalarına yer verilmiĢtir. Dokuz Eylül Üniversitesinde, 2007‟de, “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kapsamında Risk Analizi, Denetim ve Bir Firma Uygulaması” baĢlıklı tez Nurgül Çakıroğlu tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢma ĠSG (ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği), ĠSGYS (ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi), OHSAS (Occupational Health and Safety Management System) gibi temel iĢ sağlığı ve güvenliği ile ilgili kavramları ayrıntılı olarak açıklamaktadır. Ayrıca iĢ kanununa değinerek OHSAS ile iliĢkisini daha iyi kavranmasına yardımcı olmaktadır. Bu tezde; OHSAS/TS 18001 sistemini firmalarına uygulamak isteyen kiĢilere de yol gösterici bir uygulama yer almaktadır. Sakarya Üniversitesi, Eylül 2007‟de, “OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi” baĢlıklı tez Murat Göçlü tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmada uygulama örnekleri ile OHSAS 18001 standardının varlığının getirileri üzerinde durulmuĢtur. Bu belgenin varlığının çalıĢma ortamındaki riskleri azaltacağı gösterilmeye çalıĢılmıĢtır. Özellikle AGDAġ örneği ile sürecin iĢleyiĢi gösterilerek bu sistemin etki ve faydalarının gösterilmesi amaçlanmıĢtır. OHSAS 18001 iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği yönetim sistemin var olmadığı durumlarda karĢılaĢılan sorular da aktarılmaya çalıĢılmıĢtır. Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Eylül 2007‟de, “OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Bir ĠnĢaat Firmasından Uygulanması” baĢlıklı tez Ali Ġri tarafından yüksek lisans tezi olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği, OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi ve bir inĢaat firmasında uygulanması anlatılmıĢtır. Marmara Üniversitesi, 2007‟de, “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Sisteminde ĠĢveren Yükümlülükleri” baĢlıklı tez Murat Orhan tarafından yüksek lisans tez çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği kavramının genel yapısı anlatılmıĢ, mevzuat karsısında basta iĢverenler olmak üzere tarafların tutum ve davranıĢları ile yükümlülükleri incelenmiĢtir. Ankara Üniversitesi, 2007‟de, “Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye‟de ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği” baĢlıklı tez Gökçe Kalyoncu tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Tezin amacı Avrupa Birliği uyum sürecinde iĢ 18 sağlığı ve güvenliği konusunda kaydedilen ilerlemeleri belirlenmesi ve bu ilerlemelerin gerçeklesen ve olası etkilerinin incelenmesidir. Gazi Üniversitesi, Ocak 2008‟de, “Türkiye ve Avrupa Birliğinin ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Açısından KarĢılaĢtırılması” baĢlıklı tez Peril Özergün DurmuĢoğlu tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢma ile iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği sosyal politika baĢlığı altında tanımlanmıĢ, tarihsel geliĢimi incelenmiĢ ve Türkiye ile Avrupa Birliği üye ülkeleri arasındaki farklılıklar ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır. Bu tez çalıĢmasında görülmüĢtür ki halen hem Türkiye‟de hem Avrupa Birliği üye ülkelerinde iĢ sağlığı ve iĢ güvenliği baĢlığı altında pek çok sorun çözüm beklemektedir. ODTÜ, Ağustos 2008‟de, “ĠnĢaat Projeleri Ġçin Bir Risk ve Risk Kırılganlığı Ontolojisi” baĢlıklı tez GülĢah Fidan tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmanın amaçlarından bir tanesi, inĢaat projeleri için risk kırılganlığı etkenlerini belirlemek ve risk ve risk kırılganlığı arasındaki iliĢkiyi gösteren bir taslak önermektedir. Bu amaçla, risk kırılganlık seviyesini etkileyen etmenleri tanımlayabilmek için detaylı bir literatür taraması yapılmıĢtır. Ek olarak, Türk müteahhitlerle, risk olayları, risk kırılganlığı ve proje performansı arasındaki bağlantıları araĢtırmak amacıyla örnek olay incelemeleri yürütülmüĢtür. Bu çalıĢmanın bir diğer amacı ise geliĢtirilen taslak için açık bir sözlük ve bilgisayarca anlaĢılabilir ortak bir anlayıĢ oluĢmasını sağlayan bir risk ve risk kırılganlığı ontolojisi kurmaktır. Çukurova Üniversitesinde, 2008‟de, “Projelendirme ve ġantiye YerleĢim Projesinin OluĢturulması AĢamasında Hazırlanacak iĢ Sağlığı ve Güvenliği Planı ile Ġlgili Bir Öneri” baĢlıklı tez Polatkan Canpolat tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, inĢaat sektöründe karĢılaĢılan iĢ kazaları ve meslek hastalıklar incelenerek, projelendirme ve Ģantiye yerleĢim projesinin oluĢturulması aĢamasında hazırlanacak sağlık ve güvenlik planının genel çerçevesi ve içeriğine yönelik bir öneri sunulması hedeflenmiĢtir. Gaziantep Üniversitesinde, Mayıs 2008‟de, “ĠnĢaat Projelerinin belirsizlik altında Faaliyet ġebeke Çizelgelemesi ve Erken Maliyet Tahmini: Risk Analizine Dayalı Bir Modelleme YaklaĢımı” baĢlıklı tez Önder Ökmen tarafından doktora çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmanın amacı, inĢaat projeleri faaliyet Ģebeke çizelgeleri ve tahmini maliyetler üzerindeki belirsizlik etkisini değerlendirmek, ve inĢaat projelerinde belirsizliğin incelenmesi için kullanılabilecek simülasyon tabanlı çizelge ve maliyet risk analizi modelleri geliĢtirmektir. Ġki yeni simülasyon tabanlı çizelge risk modeli, Korelasyonlu Çizelge Risk Analizi Modeli (CSRAM) ve Korelasyonlu Bulanık Çizelge Risk Analizi Modeli (CFSRAM), faaliyet sürelerinin ve risk faktörlerinin korelasyonlu 19 olduğu durumda belirsizlik altında inĢaat faaliyet Ģebekelerinin irdelenmesi için önerilmekte; ve ayrıca yeni bir simülasyon tabanlı maliyet risk modeli, Korelasyonlu Maliyet Risk Analizi Modeli (CCRAM), maliyetlerin ve risk faktörlerinin korelasyonlu olduğu durumda belirsizlik altında erken inĢaat maliyetlerinin tahlil edilmesi için sunulmaktadır. Gazi Üniversitesi, Mayıs 2008‟de, “Bir ĠnĢaat ġirketinde Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Değerlendirilmesi” baĢlıklı tez Ali Aslan tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada inĢaat sektöründe meydana gelen kazaların istatistiksel olarak incelenmesi amacı ile inĢaat sektöründe ciro değerleri ile büyük ölçekli sayılan, iĢ güvenliği uygulamalarının üst seviyede uygulandığı bir inĢaat Ģirketinin 6 adet üst yapı Ģantiyesinde 2 yıl içinde meydana gelen 93 iĢ kazası incelenmiĢtir. Marmara Üniversitesi, 2008‟de, “ĠnĢaat Sektöründe ĠĢçi Sağlığı ve Güvenliğinin Ekonomik ve Toplumsal Boyutları” baĢlıklı tez Evren Demircan tarafından yüksek lisans tezi olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmada, Türkiye‟deki iĢçi sağlığı ve güvenliği, hukuki açıdan mercek altına alınmıĢ; 2001–2006 yılları arasında yaĢanan iĢ kazaları incelenerek diğer sektörlerle inĢaat sektörünün karsılaĢtırması yapılmıĢtır. Ayrıca Ġstanbul Teknik Üniversitesi ĠnĢaat Fakültesi Yapı ĠĢletmesi Anabilim Dalı‟nın izniyle, 1970–2006 yılları arasında inĢaat sektöründe gerçekleĢmiĢ 954 iĢ kazası vakasının iĢ mahkemelerine sunulan bilirkiĢi raporları incelenerek birtakım sonuçlara varılmıĢtır. ÇalıĢma ile genel olarak Türkiye‟de iĢçi sağlığı ve güvenliğinin geliĢimine katkı sunulması amaçlanmıĢtır. Marmara Üniversitesi, 2009‟da, “ĠĢverenin ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Cezai Sorumluluğu” baĢlıklı tez Süheyla Özel tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. HazırlamıĢ bulunan bu tez ile daha önce değinilmemiĢ ve günümüzde gittikçe önemi artan bir konuya değinilmek istenmiĢtir. Bu çalıĢmada iĢverenin iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin cezai sorumluluğu, iki bölüm altında incelenmiĢtir. Birinci bölümde; iĢverenin iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin kamu hukukundan doğan yükümlülükleri değerlendirilmiĢtir. Ġkinci bölümünde, iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin iĢverenin Türk Ceza Kanunu açısından taksirli sorumluluğuna iliĢkin taksirle öldürme ile taksirle yaralama suçları detaylı olarak incelenmiĢtir. Marmara Üniversitesi, 2009‟da, “OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Bir Uygulama” baĢlıklı tez Nazif Sağlam tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin ortaya çıkıĢı, geliĢimi, yaygınlaĢması, dünyada ve Türkiye‟deki bugünkü yeri incelenmiĢ ve örnekler verilmiĢtir. TS 18001 20 yönetim sistemin kurulması, belgelendirme ve belgelendirme sonrası sistemin sürekli geliĢim esasları ve imalat sektörüne uygulanabilirliği incelenmiĢ ve uygulamalardan örnekler verilmiĢtir. Selçuk Üniversitesi, 2009‟da, “ĠĢ Güvenliği Tehlike Risk Analizleri ve Bir ĠĢletmede Uygulama” baĢlıklı tez Atilla Flayeh tarafından yüksek lisans tezi olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, bir doğal gaz dağıtım sistemindeki iĢ sağlığı ve güvenliği tehlikeleri tanımlanmıĢ ve riskleri değerlendirilmiĢtir. ÇalıĢma kapsamında, sistem toplam 57 adet uygulama alanına ayrılmıĢtır. Bu alanların her biri ayrı ayrı değerlendirmeye alınmıĢ ve toplam 455 adet tehlike tanımlanmıĢtır. Tanımlanan tehlikeler için gerçekleĢtirilen risk değerlendirmeleri neticesinde tehlikelerin 52 adedinin (%11,4) tahammül edilemez risk seviyesine sahip oldukları görülmüĢtür. Bununla birlikte, tahammül edilemez risklerin büyük bir kısmının RMS-A istasyonu, bölge istasyonları ve müĢteri istasyonlarında bulunduğu görülmüĢtür. Selçuk Üniversitesi, 2009‟da, “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinde ĠĢverenin Yükümlülükleri” baĢlıklı tez Hatice Adıyaman Üstünel tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmada ĠĢ Hukuku‟nun özellikle son zamanlarda büyük öneme kavuĢan iĢ sağlığı ve güvenliği konusunda önce genel bilgi, iĢ sağlığı ve güvenliği kavramlarını ortaya çıkıĢı, geliĢimi, yasallaĢma süreci, ülkemizdeki yasal durum hakkında bilgi verilmiĢ, ardından iĢverenin iĢ sağlığı ve güvenliği konusundaki yükümlülükler anlatılmıĢ ve son olarak da iĢverenin iĢ sağlığı ve güvenliğine iliĢkin yükümlülüklerine aykırı hareketi halinde sorumluluğu yer almıĢtır. EskiĢehir Osman Gazi Üniversitesi, Mart 2009‟da, “Mermer Ocaklarında ĠĢ güvenliği ve Risk Analizi” baĢlıklı tez Seher Aslan tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada öncelikle, Çeklist Yöntemi temelinde geliĢtirilen risk analiz yöntemi ile Bilecik Yöresinde faaliyet gösteren 15 mermer iĢletmesi için mevcut tehlikeler belirlenmiĢtir. Mermer iĢletmelerindeki mevcut tehlikeler için risk skorları hesaplanmıĢ ve risk skorlarının istatistiksel parametreleri belirlenmiĢtir. Mermer iĢletmelerinde mevcut tehlikeler için risk skorları, kontrol grafikleri yardımıyla gözlemlenmiĢ ve riskli isletmeler ile risk kaynakları belirlenmiĢtir. Yüksek risk oluĢturan kaynakların ortadan kaldırılabilmesi veya risklerin en küçüklenebilmesi için alınması gerekli olan önlemler belirlenmiĢtir. Ġstanbul Kültür Üniversitesi, Haziran 2009‟da, “Türk ĠnĢaat Sektöründe ĠSG (ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği) Yönetimi ve TKY (Toplam Kalite Yönetimi) Sistemlerinin BütünleĢik Ġncelenmesi” baĢlıklı tez Hasan Kuzucu tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmada Türkiye‟de inĢaat 21 sektöründe, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği yönetim sistemi ile toplam kalite sistemi arasındaki iliĢki aranmıĢtır. ĠĢ kazalarının sayısını azaltmak için geliĢmiĢ ülkelerde uygulanan iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği yönetimi ve diğer tüm sektörlerde olduğu gibi inĢaat sektöründe de uygulanmasında fayda görülen toplam kalite yönetimi sistemleri hakkında literatür çalıĢması yapılmıĢtır. ISO 9000 ve OHSAS 18001standartları incelenmiĢtir. Ege Üniversitesi, 2009‟da, “Yapı ĠĢlerinde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı ve Yeni GeliĢmeler” baĢlıklı tez Turgut Durmaz tarafından doktora çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. Bu çalıĢmada, iĢ sağlığı ve güvenliğinde Dünyada ve Türkiye‟deki geliĢmeler incelenmiĢ, Özellikle Türkiye‟de çalıĢma hayatıyla ilgili geliĢmeler, ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‟na bağlı kuruluĢlar ve bunların görevleri hakkında bilgi sunulmuĢtur. Avrupa Birliği Uyum Yasaları çerçevesinde değiĢtirilen yeni iĢ kanunu ve onun getirdikleri ile ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı‟nın son durumu yapı iĢlerinde iĢ sağlığı ve güvenliği yönünden ilgili maddeler ele alınarak irdelenmiĢtir. Ege Üniversitesinde, 2010‟da, “Türk ĠnĢaat Sektörünün ĠĢ Güvenliği Açısından Risk Analizi” baĢlıklı tez Sema Erol tarafından yüksek lisans çalıĢması olarak tamamlanmıĢtır. ÇalıĢmada, Türkiye inĢaat sektörünün durumu iĢ kazası istatistikleri incelenerek irdelenmiĢtir. Ayrıca, risk düzlemi yöntemi kullanılarak Türkiye‟deki tüm sektörler risk analizine tabi tutulmuĢ ve sektörler çok tehlikeliden az tehlikeliye göre sıralanmıĢtır. ĠnĢaat sektörünün diğer sektörler içindeki yeri incelenmiĢ ve risk sınıfı belirlenmiĢtir. 22 2. HAZIR BETON SEKTÖRÜ Hazır beton sektöründe iĢ güvenliğini tehdit eden risklere geçmeden önce sektörün tarihçesinden, kapsamlı tanımından, sektör hakkında teknik bilgiden, üretim sürecinden, ürünün taĢınmasından, kullanımının faydalarından, sektörün Türkiye ve dünyadaki durumu ve iĢ güvenliğine bakıĢ açısından bahsedilecektir. 2.1 Genel Bilgi Bu bölümün amacı okuyuculara hazır beton sektörü ve hazır betonun üretimi hakkında genel bilgi vermektir. Hazır betonun tarihçesi ve günümüze kadar geçirdiği evreler, hazır betonun hazırlanıĢı, üretimi ve dağıtımı ve faydaları gibi konular bu bölümün kapsamındadır. 2.1.1 Hazır betonun tarihçesi Beton insanlık tarihinin geliĢiminde ve eski medeniyetlerin günümüze kadar gelebilen eserlerinde önemli bir yere sahiptir. Ġnsanoğlu M.Ö 3000 yılından itibaren kalsiyum (Ca) esaslı bağlayıcı maddeleri yapı malzemesi olarak kullanmaktadır. Modern Portland Çimentosu, ilk kez 1824 yılında üretilmesine rağmen ilk betonarme yapı ancak 1857 yılında yapılmıĢtır (Usta, 2005). Hazır beton üretimi, dünyada ilk kez geçen yüzyıl baĢında (1903) Almanya'da ortaya çıkmıĢ, sonraki birkaç yıl içersinde de ABD'de üretilmeye baĢlanmıĢtır. 1914 yılında beton taĢıma amaçlı transmikser aracı ise ABD‟de geliĢtirilmiĢtir. Transmikserin hemen ardından 1927 yılında “Beton Harç Ġletme Pompası” aracı geliĢtirilerek patenti alınmıĢtır. Özellikle savaĢ yıllarından sonra, hazır betonun yapıların temel inĢaat malzemesi olarak benimsenip, yaygınlaĢmaya baĢlaması uzun sürmemiĢ, kısa zamanda pek çok ülkede hazır beton üretilip, kullanılır hale gelmiĢtir. 20.yüzyılın ikinci yarısıyla birlikte hız kazanan kentleĢme ve altyapı çalıĢmaları, hazır beton ve beton ürünlerinin daha çok üretilip, yaygınlaĢmasını sağlamıĢ, dolayısıyla bu alanda pek çok teknolojik geliĢme kaydedilmiĢtir (Usta, 2005). Ülkemizde ise hazır beton ilk kez 1970‟li yılların sonralarına doğru bazı inĢaat Ģirketleri tarafından kendi inĢaatlarında kullanılmak üzere üretilmeye baĢlanmıĢtır. Ancak gerçek anlamda hazır beton endüstrisine 1980‟li yılların ikinci yarısından itibaren geçilmiĢtir. Kısa dönemde hazır beton sektörü çok 23 büyük geliĢme göstermiĢ, en son teknolojik donanımlar ile birlikte deneyimli bir güce sahip olmuĢtur (Usta, 2005). Hazır Betonun Dünyadaki geliĢimi ise kronolojik olarak aĢağıdaki gibi sıralanabilir; • 1848 Ġlk çimento fabrikası (Ġngiltere) • 1857 Betonarme sisteminin bulunuĢu (Fransa) • 1865 Yüksek fırın cürufunun Portland çimentosu ile birlikte kullanımı (Almanya) • 1903 Hazır beton sektörünün baĢlangıcı (Almanya) • 1936 Kimyasal katkıların kullanımı (Almanya) • 1950 Uzun dönem testler için silis dumanının deneysel olarak kullanımı (Norveç) • 1965 Süper akıĢkanlaĢtırıcıların betonda kullanımı (ABD) • 1971 Silis dumanının taĢıyıcı betonda kullanımı (Norveç) • 1981 Üçlü karıĢım (Portland çimentosu, silis dumanı, uçucu kül) çimentonun ilk kez kullanımı (Ġzlanda). 2.1.2 Hazır beton nedir? Beton, tüm dünyada inĢaat mühendisliği projelerinde en çok kullanılan yapı malzemesidir. Beton, agrega (ince ve kaba agrega), çimento ve su ve gerektiğinde bazı katkı maddelerinin birlikte karılmasıyla elde edilen bir yapı malzemesidir. Ayrıca, beton, çimento hamurundan ve agregalarda oluĢan bir kompozit malzeme olarak da tanımlanabilir (Erdoğan 2003; Mindess vd., 2003). Hazır beton, kullanıcıya teslim edilmek üzere hazırlanmıĢ olan plastik ve sertleĢmemiĢ durumdaki betondur. Hazır betonun üretimi ve iĢ yerine kadar taĢınıp kullanıcıya teslim edilmesi iĢlemleri, hazır beton üreticisi tarafından yerine getirilmektedir. Betonu kullanacak olan taraf, istediği özeliklerdeki betonu, hazırkarılmıĢ durumda temin etmektedir (satın almaktadır). (Erdoğan, 2003). Hazır betonu klasik yöntemlerle elde edilen (el ile veya betonyer ile) betondan ayıran temel unsur, hazır betonun modern tesislerde bilimsel yöntemlerle, standartlara uygun olarak üretilmesidir. Hazır betonda aranan nitelikler TS EN 206-1 “Beton-Bölüm 1: Özellik, Performans, Ġmalat ve Uygunluk” standardında yer almaktadır (TS EN 206-1, 2002). 24 2.1.3 Sektör hakkında teknik bilgi Hazır beton bileĢenlerinin stoklanıp, kontrol altında karıĢtırılarak, hazır beton üretiminin gerçekleĢtirildiği ve transmikserlere dolumun yapıldığı tesislere "beton santrali" denir. Beton santralleri depolama Ģekillerine göre de "bunkerli" ve "yıldız tip" olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yıldız tip santralde, santralin önünde yıldız Ģeklinde bir stoklama alanı vardır ve kova vasıtasıyla agregalar arkadaki karıĢtırma kazanına aktarılır. Bunkerli santralde ise agrega ve kumlar santralin önündeki bunkerlerde stok edilip, bantlı bir sistem ile karıĢtırma kazanına taĢınır. Hazır beton üretimi için malzemelerin karılma iĢleminde uygulanan, beton santralindeki merkezi mikserde karılma (yaĢ karıĢım), mikserde karılma (kuru karıĢım), ve beton santralindeki merkezi mikserde kısmen karıldıktan sonra mikserde karılma olmak üzere üç yöntem vardır. Türkiye‟de hazır beton üretimi genel olarak “beton santralindeki merkezi mikserde karılma” yöntemi ile yapılmaktadır. Üçüncü yöntem diğer ülkelerde az kullanılmakta, Türkiye‟de kullanılmamaktadır (Erdoğan, 2003). 2.1.4 Üretim süreci Hazır betonun üretim süreci, santral operatörünün üretilecek betonu tanımlayan formülün numarasını belirleyip, bilgisayar sistemini iĢletmesiyle baĢlar. Ġlk komuttan sonra, ayrı bölmelerde stoklanmıĢ bulunan agrega, çimento ve su aynı anda tartılır. Daha sonra tartılmıĢ agrega, bant veya kovayla taĢınarak mikser kazanına aktarılır. EĢ zamanlı olarak çimento, su ve formülde varsa kimyasal katkı maddesi de kazana aktarılır ve karıĢtırılır (Çimsa, 2010). Bir harman betonun hacmi santralden santrale değiĢmekle birlikte, genellikle 1 - 3 m3‟tür. Santralde karıĢma süresi de harman hacmiyle orantılı olarak standartlar tarafından belirlenmiĢtir. Yeterince karıĢtırılmıĢ olan harman, transmiksere boĢaltılır, dolum tamamlanıncaya kadar aynı iĢlem devam eder (Çimsa, 2010). Resim2.1‟de hazır beton sektörü üretiminin akıĢ Ģeması görülmektedir. sistemin üretim aĢaması Ģematik olarak özetlenmiĢtir. 25 A: Agrega teslimi B:Agrega alım silosu C:Agrega deposu D:TaĢıma bandı E:Çimento deposu F:Tartma silosu G: Çimento teslimi H:Mikser I:Katkılar J: Dökümünü tamamlamıĢ transmikser K: Geri dönüĢümlü su L: Geri dönüĢümlü agrega M: Pompa N: Su deposu O:Dolumu yapılan transmikser P: Kontrol odası Resim2.1 Hazır beton üretim sahası Ģematik gösterimi 2.1.5 Hazır betonun taĢınması Hazır beton, özel katkı maddelerinin de yardımıyla üretiminden itibaren en çok 2 saat içerisinde tüketilmesi gereken, yarı mamul bir inĢaat malzemesidir. Bu yüzden, betonun kullanılacağı yere zamanında ve özelliklerini kaybetmeden taĢınması zorunludur. Taze betonun, özelliklerini kaybetmeden, Ģantiyedeki döküm noktasına zamanında ulaĢtırılabilmesi de "transmikser" adı verilen ve bu amaçla özel olarak tasarlanan kamyon benzeri araçlarla mümkün olabilmektedir. Transmikser, geçen yüzyılın baĢlarında, hazır betonun inĢaatlarda kullanılmaya baĢlanmasından kısa bir süre sonra, Türkiye göçmeni bir Amerikalı tarafından tasarlanmıĢ ve daha sonra geliĢtirilip, çeĢitli özellikler eklenerek, bugünkü Ģeklini almıĢtır (THBB, 2010e). 26 Transmikserler, kullanıcının eğitilmesini gerektiren komplike araçlardır. Bu nedenle transmikser kullanıcılarından, belli bir eğitimden geçerek, aracın bakımını çok iyi öğrenmeleri, trafik kurallarına uymaları beklenir (THBB, 2010e). Türkiye'de kullanılan transmikserlerin çoğunda beton aracın arkasından boĢaltılır ve beton boĢaltılan bu bölümde, nakliye sırasında betonun dökülmesini önlemek için tasarlanmıĢ ekolojik kapak mevcut bulunur. ABD gibi geliĢmiĢ ülkelerde genellikle Ģoför mahallinin üzerinde yer alan bölümden boĢaltım yapılabilir (THBB, 2010e). Ön taraftan yapılan boĢaltımlarda Ģoför yerinden kalkmadan, aracın pozisyonunu rahatlıkla kontrol edebilir. 4, 6 ve 8 metreküp gibi farklı kapasitelerde transmikserler olup, Türkiye'de fazla rastlanmayan üzerlerinde beton pompası bulunanları da vardır. Transmikserlerin bir çeĢidi olan konveyörlü transmikserler, iĢlenebilirliği ve kohezyonu yüksek beton gerektiren pompalama iĢleminin tersine, birçok tip beton dökümünde kullanılabilir (THBB, 2010e). Ölçme düzeneğinden alınan bir karıĢımlık malzeme döküm alanına yaklaĢınca su konularak 3-10 dakika karıĢtırılır. KarıĢtırma hızı, 10-20 dev/dak olmalıdır. Mikser, dönüĢ yönü değiĢtirilerek, 3-8 dakikada boĢaltılır. (Yüksel, 2006) 2.1.6 Hazır beton kullanım faydaları Hazır betonun en büyük faydası otomatik ekipman ve sürekli ve eğitimli personel ile üretilmesi, bunun yanı sıra daha iyi kalite kontrol yöntemleri ve betonu oluĢturan malzemelerin uygun seçimi, depolanması ve denetiminin mümkün olmasıdır (Mindess et al., 2003). Hazır beton kullanım avantajı beton karıĢımın istenilen oranlarda bilgisayar kullanarak tasarlanması ile fabrika ortamında istenilen üretim koĢullarının sağlanması ve kontrol altında tutulması nedeniyle standartlara uygun, yüksek kalitede beton üretilmesidir. Hazır beton kullanımı ile betondan, çimentodan, sıvıdan, zamandan ve iĢçilikten tasarruf etmek mümkündür. Malzemelerin depo edilmesi ve üretim aletlerinin yerleĢtirilmesi için yeterli geniĢlikte bir alana sahip olmayan yapılarda, hazır beton kullanımı, bu alan darlığı sorununu ortadan kaldırmıĢ olmaktadır (Erdoğan, 2003). 27 Az miktarda beton kullanımı gereken durumlarda veya beton yerleĢtirilmesinin uzun zaman aralıklarıyla yapıldığı uygulamalarda, hazır beton kullanımı büyük kolaylıklar sağlamaktadır (Erdoğan, 2003). Yukarıdaki yararlara ek olarak hazır beton kullanımının diğer avantajları aĢağıda sıralanmıĢtır; Büyük projelerde hızlı çalıĢma imkânı Daha az beton atığı Çevre temizliği ve çevre sağlığına önem vermesi 2.2 Türkiye ve GeliĢmiĢ Ülkelerde Hazır Beton Sektörü Türkiye hazır beton üretimine baĢlanması ve hazır beton sektörünün geliĢmesi, diğer ülkelere oranla daha kısa bir geçmiĢe sahiptir. YetmiĢli yılların sonuna doğru inĢaat Ģirketleri ilk olarak kendi ihtiyaçları için hazır beton üretimine yönelmelerine rağmen, üretimin yaygınlaĢması seksenli yılların ikinci yarısına doğru hız kazanmıĢtır. Bu geliĢmelere paralel olarak, 1988 yılında kurulan THBB hazır betonun ülkemizde doğru kullanımı, yaygınlaĢması ve sektörün geliĢimi yönünde önemli adımlar atılmasına önemli katkıda bulunmuĢtur (Usta, 2005). Günümüzde yüksek katlı binaların yapımından barajlara, prefabrikasyondan yer altı treni yolu inĢaatlarına kadar geniĢ bir yelpazede kullanılan hazır beton, inĢaat teknolojisinde vazgeçilmez bir unsur olarak karĢımıza çıkmaktadır. Yüksek teknoloji kullanılarak hazırlanan, içindeki karıĢım oranları bilgisayarlarla kontrol edilen, malzeme kalitesi standartlara uygun, taĢınması ve gerekli yerlere ulaĢması transmikser ve pompalar vasıtasıyla iyice kolaylaĢan ve bütün bunları hızlı ve ekonomik Ģekilde gerçekleĢtiren hazır beton teknolojisi, günden güne yaygınlaĢmakta ve inĢaat sektörünün vazgeçilmez unsurlarından biri olmaktadır (THBB, 2010b). Nisan 2009‟da yayınlanan THBB 2008 yılı hazır beton sektörü istatistiklerine göre Türkiye‟de sektörün durumu incelenmiĢtir. Çizelge 2.1‟de sektörün yıllara göre geliĢimi görülmektedir. 28 Çizelge 2.1 Yıllara göre hazır beton üretimi (THBB, 2009a). Yıl Toplam Hazır Beton Üretimi ( m3) 1988 1.500.000 1993 10.000.000 1998 26.542.905 2003 26.828.500 2005 46.300.000 2006 70.732.631 2007 74.359.847 2008 69.600.000 Türkiye genelinde 462 firma ve 825 tesis bulunmaktadır. THBB üye firma sayısı 96, tesis sayısı ise 343 adettir. Coğrafi bölgelere göre birinci sırada Marmara Bölgesi, ikinci sırada Ġç Anadolu Bölgesi ve üçüncü sıra da Ege Bölgesi yer almaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi sektörü en az kullanan bölgedir (THBB, 2009a). GeliĢmiĢ ülkelerde betonarme inĢaatların büyük çoğunluğu hazır beton kullanılarak yapılmaktadır. Avrupa Hazır Beton Birliği (ERMCO) verilerine göre, aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 22 Birlik üyesi ülkenin 2004 yılı toplam hazır beton üretimi 400 milyon m3 olmuĢtur. Dünyadaki ekonomik ve teknik olanaklar geliĢtikçe, bu tüketim yeni alanlara da yayılmaktadır. Örneğin, 1970 1990 yılları arasında havayolu taĢımacılığı %75 oranında artmıĢ ve taĢınan yolcu sayısı ikiye katlanmıĢtır (THBB, 2010c) Nisan 2009‟da yayınlanan THBB 2008 yılı hazır beton sektörü istatistiklerine göre ERMCO‟ya üye ülkelerde 2007 yılında hazır beton üretim miktarları incelendiğinde Ġspanya 95,3 m3 ile birinci sırada yer almaktadır. Ġtalya 75,2 m3 ile ikinci sırada ve Türkiye 69,3 m3 ile üçüncü sırada yer almaktadır. Ġlgili istatistiğe göre diğer ülkelerdeki durum Çizelge 2.2‟de görülmektedir. 29 Çizelge 2.2 ERMCO üyelerinde 2007 yılında hazır beton üretimi (THBB, 2009a). Üretim (milyon/ m3) KiĢibaĢı hazır beton(m3/kiĢi) Ġspanya 95,3 2,10 Ġtalya 75,2 1,27 Türkiye(2007) 74,3 1,02 Türkiye(2008) 69,6 0,97 Almanya 40,8 0,50 Fransa 45,0 0,73 BirleĢik Krallık(UK) 25,6 0,42 Portekiz 11,5 1,07 Belçika 12,0 1,13 Polonya 16,0 0,42 Ġrlanda 9,0 2,05 Hollanda 8,9 0,54 Norveç 3,8 0,80 Ġsveç 3,3 0,36 Avrupa Ortalaması --- 0,89 2.2.1 Türk hazır beton sektörünün iĢ güvenliğine bakıĢ açısı Genel olarak iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği kültürü incelendiğinde Avrupa birliği üye ülkeler ve ABD‟ye göre Türkiye‟nin ilgili alana gereken önemi vermediği ve iĢ güvenliği kültürünün henüz oluĢmadığı iĢ kazası istatistiklerinden anlaĢılmaktadır. Türkiye‟de Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) 2006 Ġstatistiklerine göre ĠnĢaat sektörü %9 ile 2. sırada yer almaktadır. 7143 iĢ kazası meydana gelmiĢtir. Sektör 397 ölüm ve 428 sürekli iĢ görmezlik vakası ile 1. sırada yer almaktadır. Hazır beton sektörü Türkiye‟de son yıllarda geliĢme gösteren endüstri kollarından biridir. Bununla birlikte iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği sektörle paralel geliĢim gösterememiĢtir. Alınan önlemler yetersiz kalmıĢ dolayısıyla sektördeki iĢ kazası raporları incelendiğinde ciddi oranlarla karĢılaĢılmıĢtır. Teknik önlemler dıĢında Türkiye ve Avrupa arasında göze çarpan en önemli fark ise Türk halkının genelinde hâkim olan eksikliği kabul etmeme ve “bana bir Ģey olmaz” yaklaĢımıdır. 30 Hazır beton üreticilerinin iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğine verdiği önem gözlemlendiğinde, THBB üyelerinde iyileĢtirme çalıĢmalarının baĢladığı tespit edilmiĢtir. THBB bu kapsamda “Mavi Baret” adlı bir yarıĢma düzenlemiĢ ve iĢçi sağlığı iĢ güvenliğine verilen önemi denetleyen bir yarıĢma düzenlemiĢtir. Bu ve benzeri çalıĢmalar ile sektörde iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğine verilen önemin artması amaçlanmaktadır. Yapılan bir baĢka tespit aynı zamanda çimento üretimi yapan firmalarda konuya daha hassas yaklaĢıldığıdır. Sadece hazır beton üretimi yapan firmalar ile kıyaslandıklarında daha iyi durumda oldukları gözlenmiĢtir. Sektörün temel eksikliği kazalarda kayıt sisteminin olmaması ve sektörde iĢ kazası oluĢma potansiyelinin ciddi oranda olduğunun fark edilmemesidir. 2.2.2 Avrupa hazır beton sektörünün iĢ güvenliğine bakıĢ açısı Avrupa‟da sektör Türkiye‟ye kıyasla daha önce hizmet vermeye baĢlamıĢtır. Dolayısıyla iĢçi sağlığı ve güvenliği açıkları daha erken göze çarpmıĢ ve gerekli iyileĢtirmeler büyük ölçüde yapılmıĢtır. Hazır beton sektörünün sahip olduğu iĢ kazası potansiyelini ortadan kaldıracak seviyede iĢ güvenliği çalıĢması yapılmadığı ve dolayısıyla gereken önlemlerin alınmaması nedeniyle Hollanda‟da bir hazır beton sektöründe 20012008 yılları arasında meydana gelen kazalar incelendiğinde ġekil 2.1‟deki dağılım elde edilmiĢtir. Meydana gelen kazalarda kayma, takılma ve düĢmeler ciddi bir orana sahiptir. Bunun yanında ġekil 2.2‟de ölümlü iĢ kazalarının hangi nedenlerle meydana geldiği mevcuttur. Grafikten de görüldüğü gibi üretim tesisi ya da döküm alanındaki seyyar teçhizatlar ciddi bir orana sahiptir. 31 Kayma, düĢme , Takılma %24 Diğer %45 El ĠĢçiliği %24 DüĢen nesneler %17 ġekil 2.1:2001-2008 Yılları arası kaza nedenleri dağılımı. Diğer %22 Yüksekten düĢme %20 Seyyar Teçhizatlar %32 Yetersiz Etiketleme/ Kilitleme %25 ġekil 2.2: 2001-2008 Yılları arasında ölümlü kaza nedenleri dağılımı. Sektör bazında aynı firmada 2001-2008 yıllarını kapsayan bir baĢka çalıĢmada meydana gelen ya da gelmesi muhtemel kazaların ve kazaların ciddiyetinin piramidi oluĢturulmuĢtur. ġekil 02.3‟de piramitte bu dağılımı incelemek mümkündür. 32 Ölümcül kaza 1 Büyük kaza 29 Küçük kaza 300 3000 ġekil 02.3: Kaza Ģiddetinin dağılımı. Neredeyse kaza 33 3. RĠSK ANALĠZĠ Bu tezde hazır beton sektöründeki riskleri ve tehlikeleri belirleyip değerlendirmek için “ĠĢ Tehlike Analizi” adındaki risk analizi yönteminden faydalanılmıĢtır. Bu yüzden bu bölüm “Risk Yönetimi ve Analizi” hakkındaki temel kavramların tanıtılmasına ve bu kavramların “ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği” bilim dalındaki uygulamalarına ayrılmıĢtır. 3.1 Risk Yönetimi ve Analizi Bu bölümde “Risk” ve “Risk Analizi” gibi kavramlar okuyucuya tanıtılıp, “Risk Yönetimi” süreçlerinden, amacı ve öneminden bahsedilmektedir. 3.1.1 Risk nedir? Ġtalyancası “risco” Almancası “risiko”, Ġngilizcesi “risk” olan bu kavram, Türkçede önceleri riziko olarak kullanılmıĢ, daha sonra risk olarak yerleĢmiĢtir. Zarar veya kayıp durumuna yol açabilecek bir olayın ortaya çıkma olasılığı anlamına gelir (Kobi Finans, 2010). Bir diğer deyiĢ ile risk, belli bir zaman aralığında hedeflenen bir sonuca ulaĢamama, kayba ya da zarara uğrama olasılığıdır (KırbaĢ, 2010). Meydana gelip gelmeyeceği kesin olarak bilinmeyen olaylar için kullanılan risk gelecek ile ilgili bir kavramdır, çünkü gelecek belirsizlik ifade eder. (Kobi Finans, 2010). Zamana bağlı olarak değiĢkenlik gösterir. Risk için, bir belirsizlik halidir derken, her belirsiz durumun risk olarak nitelendirilemeyeceğinin de altını çizmek gerekir. Buradaki ayrım, belirsizliklerin hedefe giden yolda tehlike ile etkileĢim düzeyidir (Kobi Finans, 2010). Belirsizliklerin tanımlanması ve yönetimi mümkün olduğu için riskin de yönetilebilir bir olgu olduğu kanısına varılır (KırbaĢ, 2010). Riskin sadece olumsuz etkileri olan bir kavram olduğunu düĢünmek büyük bir yanılgı olur. Riske kazanç elde etme fırsatı olarak bakılmalı, fırsata dönüĢtürülmesi için sistematik bir çaba gösterilmelidir (KırbaĢ, 2010). Zaman zaman tehlike ile eĢ anlamlı olarak kullanılsa da, risk ve tehlike karıĢtırılmaması gereken iki farklı olgudur. Risk belirsizlik hallerinde ortaya çıkan ve tehlikenin ciddiyetine verilen isimdir. Tehlike ise, kurum ya da insanların 34 yaralanması, hastalanması, zarar görmesi veya bunların bileĢimi olabilecek zarar potansiyeli olan durumdur (Kobi Finans, 2010). 3.1.2 Risk yönetimi nedir? 2009 Ernst&Young Business risk raporuna göre risk yönetimi kurum kültürünün, süreçlerin ve yapılarının potansiyel fırsatları gerçekleĢtirmeye çalıĢırken, negatif etkileri yönetmesidir. Risk yönetimi ürünün düĢünce aĢamasından baĢlayarak müĢteriye bir ürün olarak sunulabilmesine kadar tüm aĢamaları kapsayan bir süreçtir. Risk yönetimi hızlı kararlar ve faaliyetlerle sürekli olarak risklerin belirlendiği, hangi risklerin öncelikle çözümlenmesi gerektiğinin değerlendirildiği, risklerle baĢa çıkmak için stratejiler ve planların geliĢtirilerek uygulandığı bir sistematiktir. Belirsizlikleri ve belirsizliğin yaratacağı olumsuz etkileri daha kabul edilebilir düzeye indirgemeyi hedefleyen bir disiplindir. Risklerin probleme ya da tehlikeye dönüĢmeden belirlenmesini ve en aza indirgenmesi, faaliyetlerinin planlanması ve yürütülmesini kapsar. Risk yönetiminin temel hedefi, karar verme mekanizmaları için riskleri görünür ve ölçülebilir hale getirmek, sübjektifliği azaltmaktır (KırbaĢ, 2010). Risk yönetimi Çizelge 3.1‟de açıklanan Ģekilde nedir ve ne değildir olarak tanımlamıĢtır. Çizelge 3.1 Risk yönetimi nedir, ne değildir? (Saka ve Uğural, 2009). Risk yönetimi Ne değildir? Nedir? Kontrol fonksiyonudur Yeni veya bir ölçüye kadar yapılamayan Stratejik karar almanın ilk adımıdır Sadece olumsuzlukları öne çıkarmaz Kültür değiĢimidir Pratik olmayan öneriler geliĢtirmez Fırsat yönetimidir Ġmaj maksatlı yapılmaz DanıĢmanlık ile kısa sürede uygulanacak yeni bir proje değildir. Kendi baĢına problemleri çözebilen bir fonksiyon değildir. 35 3.1.3 Risk yönetiminin amacı nedir? Risk yönetiminin amacı, tehlikeyi ortadan kaldırmak ya da gerekli önlemleri alıp ve kontrol ölçümlerini yaparak risk seviyesini düĢürmektir. Yapılan yönetim ile güvenli ve sağlıklı çalıĢma alanı sağlanmıĢ olur (CCOHS, 2006b). Risk yönetiminin temel amacı aĢağıda sıralanan kapsamaktadır (Bird Strike Committee, 2010), (Norfolk et al., 2010): maddeleri Tehlike potansiyeli olan durumları belirlemek, Olası tehlike oluĢumlarının tespit etmek ve bu tespitlerde ki belir sizliklere uygun yöntemleri uygulayarak değerlendirmek, Riski azaltmak için alternatif çözümler sağlamak, Bu çözümlerin yararlılığını tespit etmek, Risk yönetim kararının temelini oluĢturmak için bilgi sağlamak, Analiz ile ilgili belirsizliği tespit etmek, Yasal yükümlülükleri karĢılamak, Hastalara yüksek kalite de hizmet sağlamak, Yeni oluĢumlardaki ve aktivitelerdeki risk faktörünü azaltmak 3.1.4 Risk yönetimi neden önemlidir? Risk yapılan her iĢlemde ortaya çıkar. Sadece etkili bir risk yönetimi ile çalıĢanların, halkın ve proje paydaĢlarının her türlü riske karĢı en iyi Ģekilde korunduğundan emin olunabilir (Norfolk et al., 2010). Risk tayini ve dolayısıyla yönetimi iyi bir iĢ sağlığı ve güvenliği yönetim planının ayrılmaz parçalarından olan çok önemli bir düzenlemedir (CCOHS, 2006b). Risk yönetimin faydaları aĢağıdaki gibi özetlenebilir(CCOHS, 2006b), (Norfolk et al., 2010) ; Tehlike ve risklerin farkında olunmasını sağlamak, Kesinliği arttırıp sürprizleri azaltmak, Kimin potansiyel olarak riske maruz kaldığını tanımlamak ( çalıĢanlar, temizlikçiler, ziyaretçiler, yükleniciler, halk, vs. ), Var olan kontrol mekanizmasının yeterlilik durumunu belirlemek, Tasarım ya da planlama aĢamasında yapıldığında kaza ya da meslek hastalıklarını önlemek, Tehlike ve kontrol ölçümlerine öncelik tanımıĢ olmak, DeğiĢiklik yapmak 36 Kaynakları daha etkili kullanmak, ÇalıĢma çevresini geliĢtirmek. 3.1.5 Projelerde risk yönetimi Proje risk yönetimi, proje riskini tanımlama, analiz etme ve yanıt verme süreçlerini içerir. Olumlu olayların sonuçlarını en büyükleme ve istenmeyen olayların sonuçlarını da en küçükleme de bu konu kapsamına girer (PMI, 2000). Risk Planlama – Proje için risk yönetimi eyleminin ne Ģekilde yürütüleceğinin tanımlanması, Risk Tanımlama - projeyi etkileyecek risklerin tanımlanması ve bunların özelliklerinin dokümantasyonu, Nitel Risk Ölçme - riskleri değerlendirmek ve risk etkileĢimi ile muhtemel proje çıktılarının değerlendirilmesi, Nicel Risk Ölçme – tanımlanmıĢ risklerin sayısal analiz ile bütün proje üzerindeki etkisinin incelenmesi, Riske Yanıt GeliĢtirme - fırsatları geliĢtirme ve risklere yanıt türetme adımlarının tanımlanması, Risk Yanıt Kontrolü - Proje boyunca risklerin oluĢturacağı değiĢikliklere yanıtlar oluĢturma. Bu süreçlerin hepsi birbirleriyle iliĢki içindedirler. Her süreç, projenin yapısına göre kiĢisel veya grupsal gayret gerektiren iĢler içerir. Her süreç genellikle en az bir kere tüm proje aĢamalarında gerçekleĢtirilir. Bu süreçler burada ayrık bir biçimde iyi tanımlanmıĢ olmasına rağmen, gerçek hayatta birbirleriyle iç içe geçmiĢ bir yan sergilerler (PMI, 2008). 3.2 ĠĢ Güvenliğinde Risk Analizi ĠĢ güvenliğinde risk analizi baĢlığı altında iĢ kazaları oluĢumu açısından risk yönetiminin süreçleri incelenmiĢ ve iĢ tehlike analizi konusu irdelenmiĢtir. 3.2.1 Risk yönetiminin süreçleri ÇalıĢmanın bu bölümünde risk yönetim süreci ayrıntılı bir Ģekilde incelenecektir. Risk yönetimi sürecinin temel unsurları aĢağıdaki gibi sıralanabilir: Tehlike tanımlanmak 37 Kimin ne Ģekilde tehlikeye maruz kalabileceğinin tespitini yapmak Risk analizi yapmak ve çözüm üretmek Bulguları kayıt altına almak ve kullanmak Risk analizini gözden geçirmek ve gerekirse güncellemek Var olan sürecin iĢleyiĢi Ģematik olarak aĢağıdaki gibi tanımlanabilir; Tehlike Tanımlama Kimin ne Ģekilde tehlikeye maruz kalabileceğinin tespitini yapmak Analizi gözden geçirmek güncellemek the identified hazard d the results. Monitor and review Risk analizi yapmak Bulguları kayıt altına almak ve kullanmak he risks using the hierarchy of controls risks Çözüm üretmek Yönetmelik, standart ya da kullanma klavuzlarını dikkate al Çizelge 3.2 Risk yönetiminin süreçleri. 3.2.1.1 Tehlikelerin tanımlanması Öncelikle yapılması gereken çalıĢanların nasıl zarar görebileceğini belirlemeye çalıĢmaktır. Üretimin ve çalıĢmanın her gün devam ettiği bir tesiste çalıĢılıyor ise tehlikeleri tespit etmek kolaydır. Bu tehlikelerin tespitini kolayca yapmak için aĢağıda listelenen maddelerden yararlanılabilir: ÇalıĢma alanında dolaĢarak hangi koĢullarda zarara neden olabilecek durumun beklendiğini gözlemlemek, ÇalıĢanlara ya da temsilcilerine ne düĢündüklerini sormak (gözlem sırasında kaçırılan detaylar çalıĢanlarca fark edilmemiĢ olabilir), En az iĢ güvenliği kadar uzun dönemde ortaya çıkacak meslek hastalıklarının tespitinin de göz önüne alınmasını sağlamak (yüksek gürültüye maruziyet, tehlikeli maddelerin patlaması vb.), 38 Eski kaza ve hastalık raporlarını tekrar incelemek (gözden kaçan tehlikelerin belirlenmesinde en etkili yoldur), Kullanılan kimyasallar ve donanım için üretici açıklamalarını ya da ilgili verileri incelemek (kullanılan ürünlere doğru yaklaĢımı sağlar ve tehlikeleri önlemeye yardımcı olur). 3.2.1.2 Tehlikeye maruziyetin tespiti Her bir tehlike için, kimin zarar görebileceğinin açıkça belirlenmesi gerekmektedir, bu tespit en etkili risk yönetimi Ģeklinin belirlenmesine yardım eder. Bu tespit kapsamında kiĢilerin tek tek listelenmesi beklenmemektedir, olması gereken kiĢilerin çalıĢma Ģartlarına göre gruplandırılmasıdır. Her durumda için kiĢilerin ne Ģekilde zarar görebileceği, ne tip hasar ya da meslek hastalığının oluĢabileceği belirlenmelidir. Örneğin, raf yığınlarını taĢıyan çalıĢanlar tekrar eden kaldırma iĢlemi dolayısıyla bel rahatsızlığına maruz kalabilir. Bu gruplandırma yapılırken unutulmaması gereken bazı çalıĢanların özel gereksinimlerinin olabileceğidir (iĢe yeni baĢlayanlar, genç çalıĢanlar, hamile bayanlar, yeni doğum yapmıĢ bayanlar, engelli çalıĢanlar vb ). Bazı özel durumlar için ekstra özen gösterilmesi beklenmektedir: ÇalıĢma periyodu boyunca sürekli çalıĢma alanında bulunmayan kiĢiler belirlenmelidir ( temizlikçiler, ziyaretçiler, yükleniciler, bakım ve onarım iĢçileri vb.), Eğer çalıĢma süreci boyunca zarar görme ihtimalleri var ise halk uyarılmalıdır, Eğer ortak çalıĢma alanı mevcut ise, sizin üretim safhalarınızın diğer çalıĢanları ne Ģekilde etkileyeceği ve diğer çalıĢmanın sizin çalıĢanlarınızı ne Ģekilde etkileyeceği düĢünülmelidir, ÇalıĢmanın sonunda çalıĢanlar ile görüĢülerek atlanan detay olup olmadığı sorgulanmalıdır. 3.2.1.3 Risk analizi ve çözüm üretme Tehlikeler belirlendikten sonra bu konuda ne yapılacağı hakkında karar vermek gerekmektedir. Yasalar gereği çalıĢanları tehlikeden korumak için makul derecede uygulanabilir olan bütün önlemler alınmalıdır. Bu önlemlerin araĢtırması kiĢisel çalıĢma yolu ile yapılabilir fakat en basit yolu iyi sonuç vermiĢ diğer çalıĢmalar ile kıyaslama yapmaktır. Ġlk olarak, var olan kontrol sistemi ve bu 39 sistem ile iĢin nasıl iĢlediği gözlenmelidir. Gözlem neticesinde uygulaması baĢarılı olan bir sistem ile yapılan kıyaslama neticesinde standardı yükseltmek için nelerin yapılabileceği tartıĢılır. Sorgulanması ve üzerinde düĢünülmesi gereken sorular: Tehlikeden tamamıyla kurtulura bilir mi? Tehlike tamamen ortadan kaldırılamıyorsa, zarar vermesini önlemek için nasıl bir kontrol geliĢtirilmeli? Risk kontrolü yapılırken, eğer takibi mümkün ise aĢağıda sıralanan ilkeler sırasıyla uygulanmalıdır: Daha az risk içeren seçeneği kullanmak (tehlike oranı düĢük olan kimyasalı kullanmak vb.), Tehlikenin ilgili kiĢiye eriĢimini engellemek (gerekli Ģekilde muhafaza etmek vb.), Tehlikeye maruziyeti azaltmak için çalıĢma sistemini organize etmek (kaldırım ve yol arasına bariyer koymak vb.), KKD dağıtmak (gerekli elbise, ayakkabı, gözlük vb.), Sosyal yardım ve sağlık hizmeti sağlamak (ilk yardım, olası kirlenme durumlarında temizlenme için yıkanma servisi vb.). ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği sistemini geliĢtirmek için çok fazla bütçe ayrımı gerekmemektedir. Örneğin, kör nokta olarak tabir edilen araçların birbirini göremediği köĢelere ayna yerleĢtirmek meydana gelebilecek araç kazaları göz önüne alındığında çok düĢük maliyetli biz çözümdür. Bu basit önlemin göz ardı edilmesi olası bir kazada çok ciddi mal ve can kaybına neden olur. ÇalıĢanları da dahil ederek, hem uygulamada kullanmak hem de yeni tehlikeleri önlemek adına nelerin yapılabileceği konusunda öneri alınabilir ve uygulayıcılar da karar devresinde yer aldığı için alınan önlemlerin sağlıklı olduğundan emin olunabilir. 3.2.1.4 Bulguların kayıt altına alınması ve kullanılması Risk analizi sonuçlarının pratikte kullanımı çalıĢanlar ve sektör göz önüne alındığında farklılık gösterir. Analiz sonuçlarının yazılı metine dönüĢtürülmesi ve çalıĢanlar ile paylaĢılması pratikte kullanımını kolaylaĢtırır. ÇalıĢan sayısı beĢten az ise bulguların yazılı kayda dönüĢtürülmesi zorunlu değildir, fakat yapıldığı takdirde daha sonra tekrar gözden geçirilebilir ve değiĢiklikler yapılabilir. Bulguların kayda alınımı iĢlemini oldukça sade ve basit bir dille yapılmalıdır 40 (çöplere takılıp düĢmeyi engellemek için: depo sağlanmalı, çalıĢanlar eğitilmeli, haftalık temizlik kontrol edilmeli ya da kaynak iĢlemini sonuç oluĢan gaz için: bölgesel havalandırma sistemi oluĢturulmalı ve düzenli kontrol edilmeli vb. ). Risk analizinin kusursuz olması beklenmemektedir fakat uygun ve yeterli olmalıdır. AĢağıda listelenenlerin yapılması sağlanmalıdır: Uygun kontrol listesi yapılması, Kimlerin hangi tehlikelerden etkilenebileceğin tespit edilmesi, Bütün önemli tehlikelere değinilmesi ve bu tehlikelerin kaç çalıĢanı tehdit ettiğinin saptanması, Alınan önlemlerin makul olduğu ve kalan risk miktarının düĢük olduğunun saptanması, ÇalıĢanların ya da temsilcilerinin sürece dâhil edilmesi. Bu sürecin sonunda yazdırılabilir ve kullanılabilir forma ulaĢmıĢ bir broĢür modeli elde edilmiĢ olur. Birçok iĢ yerinde olduğu gibi, az ya da çok geliĢimi sağlanabilecek çalıĢma alanları tespit edilirse, bu değiĢikliklerin hemen uygulamaya geçirilmemesi önerilir. Ġlk olarak en önemli olanın üstesinden gelmek için eylem planı yapılmalıdır. ĠĢ sağlığı ve güvenliği denetçileri sektörde açıkça yapılmaya çalıĢılan geliĢim performansının farkına varır. Ġyi bir eylem planı sıklıkla aĢağıda birkaçı belirtilen maddeleri içerir: Ucuz ya da uygulaması kolay olan iyileĢtirmeler hemen yapılabilir, en azından olması gereken kontrol mekanizması iĢlemeye baĢlayana kadar geçici çözüm üretilir ĠĢ kazası ya da meslek hastalığına yol açması muhtemel riskler için uzun vadeli çözümler üretilir Kötü sonuç doğurması muhtemel riskler için uzun vadeli çözümler üretilir Kontrol altına alınamayan indirgenmiĢ riskler ve bu riskler ile birlikte çalıĢma koĢullarını aktarmak ve gerekli eğitimi vermek için çalıĢanlar ile toplantılar düzenlenir Alınan önlemlerin iĢlevini sürdürmeye devam edip etmediğinin düzenli olarak kontrolü yapılır Hangi durumda kimin ne zaman ne yapacağına dair açık görevlendirme yapılır 41 Unutulmaması gereken öncelikleri belirlemek ve en önemli sorunun ilk önce çözülmesini sağlamaktır. Her görev tamamlandığında ilgili kayıt plan dıĢı bırakılır. 3.2.1.5 Risk analizinin gözden geçirilmesi Çok az iĢyeri değiĢikliğe uğramadan çalıĢmalarını sürdürür. Er ya da geç yeni donanımlar alınacak, kullanılan malzemeler değiĢecek ya da yeni prosedür tehlikelere yol açacaktır. Bu nedenle, hazırlanan kontrol sisteminin gözden geçirilip yenilenmesi devam eden temel iĢlem olarak görülmektedir. Her yıl ya da belirlenen periyotlar doğrultusunda ne aĢamada olunduğu incelenmeli ve iyileĢtirme sürecinin devam ettiğinden ya da en azından gerilemediğinden emin olunmalıdır. Yapılan risk analizi tekrar gözden geçirilmelidir ve Ģu sorular sorgulanmalıdır: Analizde değiĢiklik yapıldı mı? Uygulanması gereken iyileĢtirme mevcut mu? ÇalıĢanlar problem tespit etmeye devam ediyor mu? Kazalardan ya da neredeyse kazaya dönüĢecek durumlardan çıkarımlar da bulunuldu mu? Risk analizinin güncelliğini koruduğundan emin olunmalıdır. ÇalıĢma temposu içine girildiğinde bir Ģeyler ters gidip çok geç kalınana kadar risk analiz raporunu güncellemeyi unutmak çok kolay ve olasıdır. Bu nedenle güncelleme iĢlemi için tarih belirlemek en makul çözümdür. Yıllık çalıĢma takvimine eklenmesi ve bu takvimin takip edilmesi yeterlidir. Yıl içersinde, önemli görülen değiĢiklikler beklenmeden gerçekleĢtirilmelidir. Risk analizi kontrol edilmeli ve ilgili kısım düzeltilmelidir. Eğer mümkün ise, en ideali risk analizini değiĢiklik yapacak esneklikte hazırlamaktır. ĠSG„ye iliĢkin bütün yönetim sistemi standartları, risklerin belirlenmesini ve değerlendirilmesini gerektirmektedir. ĠSG yönetim sistemini kurmak ve ĠSG ile ilgili performanslarını sürekli geliĢtirmek isteyen tarafları risk analizi kavramları ve metotlarına iliĢkin bilgilendirmek gerekmektedir. Risk analizi stratejik kararlarda ele alınan değiĢkenle ilgili olan riskin kapsamlı olarak anlaĢılmasını sağlayan yöntemlerin bütünüdür. BaĢka bir ifade ile 42 ilgi duyulan değiĢkene iliĢkin kestirim, olasılık dağılımı biçiminde ortaya konulmasıdır. ĠĢ güvenliğinde risk tanımının kapsamı risk iletiĢimi, risk algılama ve risk değerlendirmedir. Risk iletiĢiminin üç ilkesi; algılama amaç ve iletiĢimdir. Risk iletiĢiminin yedi temel kuralı ise; halkı taraf olarak kabul etmek ve dâhil olmasını sağlamak, dikkatli bir Ģekilde plan yapmak ve çalıĢmaları değerlendirmek, kamuoyunun özel kaygılarına kulak vermek, dürüst samimi ve açık olmak, inanılır ve güvenilir kaynaklarla çalıĢmak, medyanın ihtiyaçlarına karĢılık vermek ve açık ve anlaĢılabilir Ģekilde konuĢmaktır. Risk algılamanın kapsamı tehlikenin ne ölçüde anlaĢılabildiği, tehlikenin ne denli eĢit dağıldığı, bireyin tehlikeyi ne derece önleyebileceği, riskin gönüllü olarak üstlenilip üstlenilmediğidir. Tehlike analiz ve sistem güvenliği yöntemleri-teknikleri olarak yaklaĢık 120 maddeden söz etmek mümkündür. ĠSG risk analizinde en çok kullanılanlar ise risk matrisi ve bulanık kural tabanlı sistemdir. 3.3 ĠĢ Tehlike Analizi ĠĢ tehlike analizini detaylı olarak açıklayabilmek için bu bölümde ne olduğu tanımlanmakta, fayda ve öneminden bahsedilmekte, uygulanabileceği meslek gruplarından bahsedilerek nasıl yapılacağı açıklanmaktadır. 3.3.1 ĠĢ tehlike analizi nedir? ĠĢyerindeki tehlikeler hakkında bilinenleri arttırmanın bir yolu iĢ kalemleri ile ilgili tehlike analizi yapmaktır. (CCOHS, 1998a). ĠĢ tehlike analizi, her iĢ kaleminde tehlike oluĢmadan önce onu tanımlamayı amaçlayan bir yöntemdir. Bu yöntem, iĢçi, görev, kullanılan araçlar ve iĢ ortamı arasındaki iliĢkiye odaklanmıĢtır. Ġdeal olan, kontrol dıĢı tehlikeleri tanımladıktan sonra bu tehlikeleri tamamen yok etmek ya da kabul edilebilir risk seviyesine indirmek için iĢi basamaklara ayırmaktır (Chao and Henshaw, 2002). ĠĢ tehlike analizinin amaçları aĢağıdaki gibi sıralanabilir (University of California, 2010): Ciddi zarara yol açabilecek potansiyeli olan her iĢ ve ya görev aĢamasının tehlikelerini tanımlamak, Tehlikenin nasıl kontrol edileceğini belirlemek, 43 Diğer çalıĢanlar için verilecek eğitimde kullanılacak yazılı veri oluĢturmak. 3.3.2 ĠĢ tehlike analizinin faydası ve önemi Bu metodun en büyük avantajı kiĢisel tespitlere dayanmaması ve çalıĢma süreci içinde tehlike tespitinin zamanında yapılıyor olmasıdır. Seyrek yapılan ya da yeni baĢlayan iĢler için gözlem yapmak pratik olmayabilir. Bu tip iĢler için uygun olan yaklaĢım, deneyimli bir grup iĢçi ve refakatçi yardımı ile analizi tartıĢma Ģeklinde tamamlamaktır. Bu metodun avantajı birçok insanın tecrübelerini geniĢ kapsamlı olarak aktarmasına olanak sağlaması ve çalıĢma prosedürünün sonuçlanmasının daha kabul edilir Ģekilde sunulmasına teĢvik etmesidir. Projelerde iĢ sağlığı ve güvenliğinden sorumlu kiĢilerin bu sürece aktif olarak dâhil olmaları Ģarttır (CCOHS, 1998a). ĠĢ tehlike analizinin geliĢtirilmesinden doğan baĢlıca faydalar hazırlık aĢamasında açıklığa kavuĢacaktır. Bu analiz süreci ilk önce fark edilmemiĢ tehlikeleri belirlemede ve bu belirsiz tehlikeleri barındıran iĢler hakkındaki bilginin arttırılmasında kullanılır. ĠĢyerinde iĢ sağlığı ve güvenliği farkındalığı artar, çalıĢanlar ve denetçiler arasındaki iletiĢim güçlenir ve güvenli çalıĢma alanının uygulamadaki kabulü artar (CCOHS, 1998a). TamamlanmıĢ ya da devam etmekte olan iĢ tehlike analizine göre hazırlanmıĢ yazılı çalıĢma prosedürü denetçi ve iĢçiler arasında iĢ sağlığı ve güvenliği hakkında düzenli ve sistemli iletiĢim kurulmasını sağlar. Aynı zamanda seyrek yapılan iĢlerde özet kılavuz ve verilen eğitimlerde eğitime yardımcı materyal olmak gibi artıları da vardır. ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğinde kontrol veya gözlem standardı olarak kullanılabileceği gibi, kapsamlı kaza araĢtırmalarının tamamlanmasına da yardımcı olacaktır (CCOHS, 1998a). Dünyanın birçok iĢyerinde her gün birçok çalıĢan yaralanmakta ya da hayatını kaybetmektedir. ĠĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğini sağlamak, çalıĢma alanına, meslek grubuna ve hayata değer katabilir. ĠĢyerindeki çalıĢma sistemini gözlemleyerek, iĢe uygun çalıĢma prosedürü yayımlayarak ve bütün çalıĢanların düzenli olarak eğitilmesini sağlayarak çalıĢanların iĢ kazası ve meslek hastalıklarından korunması sağlanabilir. ĠĢe uygun çalıĢma prosedürü belirlemenin ve yayınlamanın en iyi yollarından biri iĢ tehlike analizi yapmaktır. ĠĢ tehlike 44 analizi iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği yönetim sisteminde büyük birleĢimin bir öğesidir (Chao and Henshaw, 2002). 3.3.3 Hangi iĢlerde uygulanması mümkündür? ĠĢ tehlike analizi çalıĢma ortamında hemen her meslek grubuna uyarlanabilir. Ancak, analizin ekonomik ve etkin olması için özellikle de tekrarlanan tip iĢlerin yapıldığı sanayi kolları tercih edilmelidir. Bir baĢka değerlendirilmesi gereken konu ise incelenen meslek grubundaki hangi iĢlere analizde öncelik verilmesi gerektiğidir. AĢağıda belirtilen tipte iĢlere iĢ tehlike analizini öncelikle uygulamak daha doğru olur (Chao and Henshaw, 2002); Yüksek yaralanma ve meslek hastalığı oranına sahip iĢler, Yazılı açıklama gerektirecek kadar karmaĢık olan iĢler, Daha önce benzer iĢte yaralanma ya da meslek hastalığı meydana gelmemiĢ olsa da ciddi yaralanma ya da iĢ kazasına yol açma potansiyeli olan iĢler, Basit bir çalıĢan hatasının ciddi kazalara ya da hasara yol açabileceği iĢler, Üretimine yeni baĢlanmıĢ ya da üretim süreci ve üretim prosedürü değiĢime uğramıĢ iĢler. 3.3.4 ĠĢ tehlike analizi nasıl yapılır? Bu bölüm, ilgili meslek grubunda baĢarılı iĢ tehlike analizi oluĢturmak için takip edilmesi gereken maddeleri içermektedir. Sırasıyla aĢağıdaki maddeler incelenmektedir (Chao and Henshaw, 2002): ÇalıĢanları dâhil etmek, GeçmiĢ kaza raporlarını incelemek, Daha önceki çalıĢmaları incelemek, Tehlikeli iĢleri listelemek, derecelendirmek ve önceliklileri tespit etmek, ĠĢin basamaklarını oluĢturmaktır. 3.3.4.1 ÇalıĢanları dâhil etmek ÇalıĢanları tehlike analizi süreci içinde aktif tutmak ve sürece dâhil etmek çok önemlidir. Uygulama ile ilgili çok daha fazla bilgiye sahiptirler ve bu bilgi tehlikeleri tayin etme sürecinde ciddi önem taĢır. ÇalıĢanları sürece dâhil etmek hataları azaltmaya, kaliteli analiz yapmaya ve iĢçileri çözümlere ortak etmeye 45 yardım edecektir ayrıca kendi iĢ sağlığı ve güvenliği programlarında söz sahibi olmak motivasyonlarını arttıracaktır (Chao and Henshaw, 2002). 3.3.4.2 GeçmiĢ kaza raporlarını incelemek ĠĢyerinin kaza geçmiĢi ve tedavi gerektirmiĢ meslek hastalıkları, tamir gerektirmiĢ ya da değiĢtirilmiĢ kayıplar ve herhangi bir kaza ya da kayıp olmasa da olma ihtimali olan bütün “ucuz atlatma” durumları çalıĢanlarla birlikte gözden geçirilmelidir. Bu vakalar var olan tehlike kontrollerinin yeterli olup olmadığını ve daha fazla incelemenin gerekip gerekmediğini belirlemede göstergedir (Chao and Henshaw, 2002). 3.3.4.3 Daha önceki çalıĢmaları incelemek ÇalıĢanlar ile yürürlükteki iĢlerinde ve etraflarında yapılan iĢlerde var olan tehlikeler hakkında tartıĢılmalıdır. Bu tehlikeleri azaltmak ya da kontrol altına almak için fikir alıĢveriĢinde bulunulmalıdır. Kolayca düzeltilebilecek her türlü iĢ sağlığı ve güvenliği problemi mümkün olan en kısa sürede düzeltilmelidir. ĠĢ tehlike analizinin tamamlanması beklenmemelidir. Bu iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliğine verilen önemi kanıtlar ve tehlikeler ile karmaĢık olduğu için üzerinde daha fazla çalıĢılması gereken iĢlere odaklanmayı kolaylaĢtırır (Chao and Henshaw, 2002). 3.3.4.4 Tehlikeyi listelemek, derecelendirmek, öncelik belirlemek Ġçerdiği risk kabul edilemez olan, gerçekleĢme ihtimali çok yüksek olan ve sonuçları Ģiddetli olabilecek tehlikeli iĢler listelenmelidir. Bu iĢler analiz çalıĢmasında öncelikli olmalıdır (Chao and Henshaw, 2002). 3.3.4.5 ĠĢin basamaklarını oluĢturmak Neredeyse bütün iĢler basamaklara ya da iĢ kalemlerine ayrılabilir. ĠĢ tehlike analizine baĢlarken, iĢçi çalıĢırken gözlenmeli ve iĢçinin yaptığı her iĢ kalemi listelenmelidir. Her iĢ kaleminin gereğinden fazla detay verilmeden yeterli bilgi ile tanımlandığından ve kayıt altına alındığından emin olunmalıdır. ĠĢi basamaklara ayırma aĢamasında fazla detaylı olmasından kaçınılmalıdır çünkü temel iĢ kalemlerini içermeyen gereğinden uzun ya da geniĢ kapsamlı bir çalıĢma ortaya çıkar. Daha önce aynı iĢ ile ilgili çalıĢma yapmıĢ iĢçilerden analizi 46 kolaylaĢtıracak kayda değer veriler elde edilebilir. ĠĢ kalemlerini tespit etme iĢleminden sonra, herhangi bir iĢlemin atlanıp atlanmadığını kontrol etmek adına iĢi yapan çalıĢanla birlikte tekrar gözden geçirme yapılmalıdır. Unutulmaması gereken detay, çalıĢanın iĢ performansının değil iĢin kendisinin değerlendirildiğidir. ĠĢ kalemlerinin tespitinden kontrol dıĢı tehlikelerin ve önerilen çözümlerin tartıĢılmasına kadar tehlike analizinin bütün aĢamalarında iĢçiler analizin bir parçası olmalıdır (Chao and Henshaw, 2002). Bazen, iĢ tehlike analizi oluĢturulurken iĢçinin çalıĢma sürecini video kaydına almak ve fotoğraf çekmek faydalı olmaktadır. Bu görsel kayıtlar iĢin detaylı analizi yapılırken çok değerli olmaktadır (Chao and Henshaw, 2002). 3.3.5 Tehlikelerin tespiti ĠĢ tehlike analizinde iĢin basamaklarını oluĢturmak için sorulması gereken sorular aĢağıdaki gibi sıralanabilir. Yapılan analizin kullanıĢlı olabilmesi için sorular tutarlı bir Ģekilde yanıtlanmalıdır (Chao and Henshaw, 2002). Ne gibi aksilikler olabilir? Tehlikeden dolayı meydana gelecek kazanın sonuçları nasıl olabilir? Kazanın nedeni? BaĢka faktörler var mı? Kazanın oluĢma riski? Ġyi hazırlanmıĢ bir tehlike senaryosu aĢağıda sıralanan sorulara cevap yanıt vermeyi kolaylaĢtırır. Bu soruların cevaplanması henüz meydana gelmemiĢ iĢ kazası için öngörü yapılmasını kolaylaĢtırarak gerekli önlemlerin alınması sürecini hızlandırır (Chao and Henshaw, 2002). Nerede olacak (çevre)? Kim ya da ne tehlikeye maruz kalacak? Tehlikeye ne neden olacak? Kaza meydana gelirse ne gibi sonuçlarla karĢılaĢılacak? Ve diğer ek faktörler. 3.3.6 Tehlike çözümleri Tehlikeler mühendislik çözümleri, idari çözümler ve kiĢisel koruyucular yardımı ile çözümlenebilir. 47 Mühendislik çözümleri olarak; tehlikeyi azaltacak / yok edecek tasarım, tehlikeyi izole etme ve tehlikeyi baĢka yere yöneltme sayılabilir. Ġdari çözümler olarak; yazılı prosedürler, izin belgeleri, maruz kalma süresini sınırlama, tehlikeli kimyasallarla çalıĢanları gözlemleme, alarm, iĢaret ve uyarı çeĢitleri, eĢleĢtirme sistemi ve eğitim sıralanabilir. KiĢisel koruyuculardan; mühendislik çözümleri uygulanamadığı zaman, mühendislik çözümleri hazırlık safhasındayken, güvenlik önlemleri tam koruma sağlayamıyorsa ve acil durumlarda faydalanılır. 3.3.7 Dokümantasyon ve yenileme ĠĢ tehlike analizi formu en az aĢağıda sıralanan maddeleri içermelidir. ĠĢ tehlike analizi formları iĢyerinde görülebilecek bir yere asılmalı ve iĢle doğrudan sorumlu kiĢiler tarafından imzalanmalıdır. Önemli aktiviteler gerçekleĢme sırasına göre sıralanmalı, Her adım için tehlikeler tespit edilmeli, Tehlikeyi önleme/yok etme yöntemleri belirlenmeli, Gerektiğinde kiĢisel koruma cihazlarının atanması sağlanmalı. ĠĢ tehlike analizi; iĢte değiĢiklik olduğunda tekrar hazırlanmalı, değiĢiklik olmasa bile düzenli aralıklarla analiz tekrar incelenmeli, yenileme yapıldığında iĢçiler bilgilendirilmeli / eğitilmelidir. 48 4. HAZIR BETON SEKTÖRÜ POTANSĠYEL TEHLĠKELERĠ Bu bölümde hazır beton tesislerinde ve dağıtım sırasındaki çalıĢmalarda tipik olarak karĢılaĢılabilecek tehlikeler ve riskler anlatılmaktadır. Tehlikelerin belirlenmesi için öncelikle hazır beton tesisleriyle ilgili literatür ve çeĢitli dokümanlar incelenmiĢ, ardından Türkiye ve Hollanda‟da toplam 10 adet hazır beton tesisleri gezilerek iĢ güvenliğinden sorumlu kilit elemanlarla görüĢülmüĢtür. 5. Bölümde anlatılan iĢ tehlike analizinin gerçekleĢtirilmesinden sonra tehlike listesi güncellenmiĢ ve bu bölümde tesiste çalıĢanlar ve operatörler olarak iki grupta özetlenmiĢtir. Bu çalıĢmada ayrıca tesislerden ve araĢtırma raporlarından (Morris, 2009) elde edilen iĢ kazası raporları incelenmiĢtir. Ġnceleme sonucunda bu bölümde anlatılan tehlikelere örnek teĢkil edebilecek iĢ kazaları seçilmiĢ ve kazaların meydana geldiği tesislerin ismi açıklanmadan çalıĢmaya eklenmiĢtir. 4.1 Tesiste ÇalıĢanların KarĢılaĢtığı Problemler Hazır beton tesislerinde çalıĢanların maruz kaldığı tehlikeler yapılan faaliyetlere göre beĢ ana baĢlık altında toplanabilir: laboratuar çalıĢmaları, bant geçiĢleri, bileĢenlerin panmiksere aktarılması ve karıĢtırılması, saha güvenliği, delme ve patlatma faaliyetleri. Bu bölümde her ana baĢlık için riskleri yok etmek ya da azaltmak için yapılabilecek önlemler 6. Bölüm‟ de sıralanmıĢtır. 4.1.1 Laboratuar çalıĢmaları Kaliteli hazır beton üretebilmenin önemli koĢullarının baĢında, standartlara uygun malzeme kullanımı ve malzeme özelliklerinin iyi bilinmesi gelmektedir. Bunu bilmek için de hazır beton tesislerinde, agrega ocaklarında birçok periyodik ve diğer ön deneylerin yapılması gerekmektedir (THBB, 2010d). Yapılan deneyler genelde tesis içinde kurulan laboratuarlarda gerçekleĢtirilir. Genelde tesislerde yapılan deneyler ve ilgili standart numaraları Ģunlardır: 49 Çizelge 4.1 Hazır beton tesislerinde yapılan deneyler. Deneyin Adı Ġlgili Standart Agrega Tane Sınıfları Elek Analizi TS EN 933-1 Agrega Ġri Agregaların Yassılık Ġndeksi TS EN 933-3 Agrega Ġri Agregaların Parçalanmaya KarĢı Direnci TS EN 1097-2 Agrega Su Muhtevası Deneyi TS EN 1097-5 Agrega Tane Yoğunluğu ve Su Emme Deneyleri TS EN 1097-6 Agrega Yığın Yoğunluğu TS EN 1097-3 Agrega Hafif Organik Kirleticiler TS EN 1744-1 Agrega Humus Muhtevası TS EN1744-1 Agrega Kızdırma Kaybı TS EN1744-1 Çimento Priz Süresi TS EN 196-3 Çimento Dayanım Deneyi TS EN 196-1 Beton KarıĢım Tasarımı TS EN 206-1 Beton Numune Hazırlama TS EN 12390-2 Beton Dayanım TS EN 12390-3 Beton SertleĢmiĢ Beton Yoğunluk TS EN 12390-7 Beton Taze Beton Numune Alma TS EN 12350-1 Beton Taze Beton Çökme TS EN 12350-2 Beton Taze Beton Yoğunluk TS EN 12350-6 Beton Taze Beton Hava Ġçeriği TS EN 12350-7 Su PH TS 6365 EN 1262 Su Askıda Katı Madde TS EN 1008 Su Organik Madde TS EN 1008 Kimyasal Katkı Yoğunluk TS 781 ISO 758 Kimyasal Katkı Katı Madde Miktarı TS EN 480-8 ÇalıĢma süreci boyunca çalıĢanların maruz kaldığı çeĢitli riskler vardır. Her ne kadar bu riskler yapılan deney çeĢidine göre farklılık gösterse de çalıĢanlar tipik olarak toz, gürültü ve deney aletlerinden dolayı oluĢan fiziksel tehlikelerle karĢı karĢıya kalmaktadır. 50 Laborantların karĢı karĢıya kaldığı en büyük tehlike kapalı alanda toza maruz kalmaktır. Ġçinde silika da ihtiva eden toz karıĢımlar hem solunum sistemine hem de göze büyük ölçüde zarar verir. KarĢılaĢılan bir diğer problem gürültü maruziyetidir. Yeterli ses yalıtımı yapılmadığı takdirde laboratuar aĢırı gürültülü bir ortam haline gelebilir ve bu durum süreklilik kazandığı takdirde uzun vadede duyma kaybı kaçınılmaz olmaktadır. Ek olarak laboratuarda deney yapımları sırasında sıcak agrega karıĢımı ile temas sonucu yanık oluĢumu, makine ve teçhizat ile izinsiz veya dikkatsizce çalıĢma sonucunda uzuvlardan herhangi birinin kaybı ya da yaralanma muhtemel riskler arasındadır. 4.1.2 Bant geçiĢleri Santral operatörünün hazırlanacak olan betonu sisteme tanıtmasından (ilk komut) sonra, ayrı bölmelerde stoklanmıĢ bulunan agrega, çimento ve su aynı anda tartılır. Daha sonra tartılmıĢ agrega, bant veya kovayla taĢınarak mikser kazanına aktarılır. Tartılan bileĢenlerin agrega bandı aracılığı ile kazana aktarılması iĢlemi gerekli önlemler alınmadığı takdirde çalıĢanlar için tehlike potansiyeli oluĢturur. Birinci tehlike bant üzerinde taĢınan ham maddelerin dökülmesi ve alanda çalıĢanlara zarar vermesidir. Baret kullanılmaması ya da bandın koruma altına alınmaması durumunda ciddi yaralanma ve can kayıplarıyla karĢılaĢılabilir. Bir diğer tehlike sistem ile temas durumunda parmakların raylı sistemde sıkıĢmasıdır. Herhangi bir kilitleme sisteminin bulunmaması durumunda meydana gelecek kazalarda hasar oranı yüksek olacaktır. 4.1.3 BileĢenlerin panmiksere aktarılması ve karıĢtırılması BileĢenlerin panmiksere aktarılması ve karıĢtırılması sırasında yetersiz koruma sağlanması veya doğru koruma yönteminin izlenmemesi sonucu makineye sıkıĢan kiĢileri kapsayan, önemli sayıda ölümcül ve ciddi kazalarla karĢılaĢılabilir (Morris, 2009). 51 Agrega bandı aracılığı ile panmiksere ulaĢan agrega, silosunda depolanan ve buradan kantarına taĢınan çimento, karıĢım suyu ve son bileĢen olan katkı malzemesi ise küçük bir bunkerde karıĢtırılır ve panmiksere aktarılmak üzere suyla harmanlandığı su bunkerine boĢaltılır. Tüm bileĢenler panmiksere toplandığında, karıĢtırma baĢlar ve hazır olduğunda karıĢım transmiksere aktarılır. Bu süreçteki tehlike agrega bandını panmiksere bağlayan üretim bandı üzerindedir. Gerekli koruma önlemleri alınmadığı takdirde ciddi yaralanma ve can kayıpları kaçınılmaz sondur. Herhangi bir kafes koruması olmadığı takdirde takılıp düĢme, ellerin hatta sıkıĢması ya da agregaların sıçraması çok muhtemeldir. Bunun yanında panmikser etrafında bulunan korkulukların arası herhangi bir Ģekilde kapatılmadığı (platform, tel örgü vb.) takdirde herhangi bir denge kaybı anında düĢmek çok olasıdır. BileĢenlerin aktarılması ve karıĢtırılması sırasında oluĢan bir diğer olumsuz koĢul ortamdaki havadır. BileĢen maddelerinin içerdiği zararlı kimyasallar solunma yolu ile ortamda bulunan çalıĢanda uzun vadede solunum sistemiyle ilgili çeĢitli meslek hastalıklarına yol açabilir. KarıĢtırma tankının barındırdığı risk ise her hangi bir koruyucu kafes olmadığı takdirde kontrolsüz (izinsiz, gereksiz ya da bir baĢka çalıĢana haber vermeden) geçiĢ neticesinde çalıĢan tanka eriĢimdir. Bu eriĢim neticesinde çalıĢanlar tank ile temas neticesinde uzuvlarını kaybedebilir ya da denge kaygı neticesinde düĢmek suretiyle ciddi Ģekilde yaralanabilir. Kilitleme/etiketleme sistemi olmadığı takdirde ise özellikle bakım ya da onarım iĢlemleri sırasında mikser içerisinde ve çevresinde bir çalıĢanın olduğu gözden kaçıp sistem tekrar çalıĢtırıldığında ölümle sonuçlanan kazalarla karĢılaĢılabilir. Bahsedilen riskler için önlem alınmayan tesislerde meydana gelen iĢ kazalarına aĢağıdaki örnekler verilebilir: Resim 4.1‟de açıkça görüldüğü gibi makineye sıkıĢmak suretiyle meydana gelen ezilmeler ciddi yaralanmalara neden olmaktadır. Montajcı asfaltlama makinesini tamir ederken palet mengenesi tarafından ezilmesi bu duruma örnektir (2000). 52 Resim 4.1 Palet mengenesinde ezilme. 20 yaĢındaki iĢçi ortak kilitle korunmuĢ olması gereken bir bölgeye eriĢirken hayatını kaybetti (ortak kilit atlanmıĢtı) (2001). Yüklenici, konveyör gergi sisteminin tamburuna sıkıĢarak hayatını kaybetti (2001). Bir iĢçi arka tamburun içine sıkıĢarak hayatını kaybetti. KapatılmıĢ fakat yalıtım yapılmamıĢ tamburun yanında çalıĢıyordu. KayıĢ çalıĢtı ve sıkıĢarak, hayatını kaybetti (2001). Operatör arka tambura sıkıĢtığında, ciddi yaralar aldı. Durum Resim 4.2‟de açıkça görülmektedir (2005). Resim 4.2 Tamburda sıkıĢarak yaralanma. Resim 4.3‟de açıkça görüldüğü gibi gergi borularında yaralanma bir anlık dikkatsizlik sonucu oluĢabilmektedir. Bir iĢçi gergi rulosuna sıkıĢarak hayatını kaybetti (2007). 53 Resim 4.3 Gergi borusunda yaralanma. 4.1.4 Saha güvenliği Hazır beton üretiminde çalıĢma sahasının kapsamı malzemelerin depolandığı kısım, üretim binası ve taĢıma bandının bulunduğu, transmikserlere dolumun yapıldığı veya transmikserlerin park halinde bulunduğu açık alandır. Dolayısıyla mobil donanımların söz konusu olduğu kazalar, hazır beton endüstrisi içindeki ölümcül kazalarda önemli bir orana sahiptir. Kaza sonucu ölümlerin en önemli iki nedeni: kiĢilerin yapı makinesi tarafından ezilmesi ya da makinenin korunmasız bir kenardan geçmesidir. Gerekli önlemler alınmadığı takdirde meydana gelmesi olası ölümlü kazalara bir kaç örnek vermek gerekir ise (Morris, 2009): UstabaĢı devrilen damperli kamyon altında ezildi (1998). UstabaĢı, geri dönen geniĢ platformlu baskülün altında kalarak ölümcül Ģekilde yaralandı (2004) Resim 4.4‟de sahada reflektörle çalıĢan iki iĢçiye örnek verilmiĢtir. Resme daha dikkatli bakıldığında reflektörü olmayan bir üçüncü iĢçinin daha olduğu görülmektedir. ÇalıĢma sahalarındaki yoğunluk göz önüne alınırsa üçüncü kiĢinin olası bir kazada kurban olma ihtimali yüksektir. Burada reflektörle çalıĢmanın görünürlüğü ne kadar arttırdığı ve olası kazaları önlemekte ne kadar yararlı olabileceği görülmektedir. 54 Resim 4.4 Reflektör kullanımında gözlemlenen fark. Son yıllarda ortaya çıkan bir sorun da mobil donanım operatörleri ile trafik akıĢının bulunduğu bölgede yürüyen yaya / iĢçiler tarafından cep telefonu kullanılması olmaktadır. Cep telefonu kullanımı neticesinde meydana gelen bir kaza durumu açıklayıcı niteliktedir. 2004 yılında ustabaĢı, geri dönen geniĢ platformlu baskülün altında ezilmiĢtir. Resim 4.5‟daki bir baĢka detayda durumun ciddiyetini vurgulamaktadır. Sahada cep telefonu kullanan iĢçinin dikkati dağılmakta ve etrafındaki tehlikeyi fark edememektedir. Resim 4.5 Sahada cep telefonu kullanımı. 55 Bunun dıĢında çalıĢma alanında risk potansiyeli yüksek olan bir diğer grup, forkliftlerdir. Son yıllarda, forkliflerin dâhil olduğu bir dizi ölümcül ve ciddi kaza meydana gelmiĢtir. Forklift kullanan tüm kiĢiler (üniteleri yalnızca belli aralıklarla çalıĢtıran bakım personeli dâhil olmak üzere) gerekli eğitimi almadıkları ya da forkliftlerin çalıĢtığı yerlerde çalıĢanlar (operatörler / taĢıyıcılar dâhil olmak üzere) reflektörlü giysi kullanmadıkları takdirde ciddi iĢ kazaları meydana gelir. Resim 4.6‟da görüldüğü gibi dikkatsizlik sonucu ölümlü iĢ kazaları meydana gelmektedir. Meydana gelen iĢ kazalarına aĢağıdaki örnekler verilebilir: Forklift operatörü forkliftin hareket halindeki kamyona çarpması ve devrilmesi sonucu hayatını kaybetti (2002). Kazazede forklift ona çarpmadan önce kapıya doğru yürümekteydi Resim 4.6 Forflift kullanımında dikkatin önemi. Montajcı forklift ünitesi çarpması sonucu hayatını kaybetti (2004) ÇalıĢan çatallar ve sunta yığını arasında sıkıĢarak ölümcül yara aldı. Resim 4.7‟de bu durum görsel olarak sunulmaktadır (2006). Resim 4.7 Sunta yığınları arasında sıkıĢarak yaralanma. 56 ÇalıĢan, geri geri gelen forklift aracının çarpması sonucu hayatını kaybetti. Resim 4.8‟de olay sonrası çekilmiĢ görüntü mevcuttur. Forkliflerde kullanılan geri sinyaller gürültülü iĢ ortamında her zaman tehlikeyi ortadan kaldırmamaktadır. Bu tip iĢlerde ikinci bir gözlemcinin sahada forklift operatörüne gözcülük yapması olası kazaları ortadan kaldırmada etkili olmaktadır (2007). Resim 4.8 Geri gelen forklift aracının çarpması sonucu yaralanma. Bunun yanında genel olarak saha temizliği ve düzeni iĢ kazalarını azaltmada önemli bir role sahiptir. Bir takım önlemler alınarak ve düzenlemeler yapılarak tesisteki çalıĢma ortamı güvenli ve sağlıklı hale getirilebilir. 4.1.5 Delme ve patlatma Hazır beton tesislerinin bazılarında agrega temin etmek amaçlı firmaya ait taĢ ocaklarında delme ve patlatma iĢlemleri yapılır. Böylece firma hazır beton birleĢenlerinden biri olan agrega temin edilmiĢ olunur. Fakat bu iĢlemler gerekli ve yeterli önlemler alınmadığı takdirde ciddi yaralanma ve iĢ kazalarına yol açar. Firmalarda, çalıĢanlar, yükleniciler ve hatta halktan kiĢilerin ölümcül Ģekilde yaralanması ile sonuçlanabilen çok sayıda taĢ savrulması olayı görülmektedir. Bu durum sadece tesis çalıĢanları için değil tesis dıĢında bulunan sektörle iliĢkisi bulunmayan kiĢileri de tehdit etmektedir. Resim 4.9 ve Resim 4.10‟da durumun ciddiyeti göze çarpmaktadır. Güvensiz çalıĢma sahalarının koĢulları ne derecede 57 olumsuzlaĢtırdığı ortadadır. gerekirse ise: Durumu daha iyi açıklamak için örnek vermek Patlama sonucu savrulan taĢ yaklaĢık 300 metre uzağa fırlayarak taĢ ocağı donanımı ile yakındaki bir atölyeye büyük hasar vermiĢ, Ģans eseri yaralanma olmamıĢtır (2001). Resim 4.9 Patlatma sahası güvensiz çalıĢma sahası-1. Patlama sonucu fırlayan taĢ yaklaĢık 100 metre kadar uzağa yakındaki bir umumi yola kadar giderek bir okul otobüsü ile baĢka bir araca çarpmıĢ ve 4 kiĢinin yaralanmasına neden olmuĢtur (bunlardan 3 tanesi öğrenciydi) (2007). Resim 4.10 Patlatma sahası güvensiz çalıĢma sahası-2. 58 4.2 Operatörlerin KarĢılaĢtığı Problemler Operatörlerin karĢılaĢtığı problemlerden önce operatörlerin görev tanımının ve kapsamının belirtilmesinde fayda vardır. 4.2.1 Operatörün görevleri Operatörün görevleri üç grupta incelenebilir: betonu tesiste yükleme ve karıĢtırma, döküm alanına teslim etme, tesise dönme ve temizlemedir. 4.2.1.1 Betonu tesiste yükleme ve karıĢtırma Hazır betonun tesiste yüklenmesi ve karıĢtırılması sırasında operatörün görev kapsamına giren baĢlıklar aĢağıda sıralanmıĢtır: Operatör üretim planlama Ģefinden görev aldığında, transmikseri betonun hazneye ıslak ya da kuru olarak yükleneceği alana sürer Operatör, haznenin rotasyon hızını beton Ģartnamesi ve karıĢım talimatına göre yönetir Beton dolumu sonrası, operatör transmiksere takılmıĢ su ve katkı tanklarını kontrol eder ve gerekirse doldurur Soğuk hava süresince, transmikserdeki su 71 C‟ye kadar ısıtılabilir Birçok karıĢım sıvıdır ve transmikser haznesine hortumlarla aktarılır Mikser tamamen dolu olduğunda, operatör transmikserin dıĢına akıtır ve haznedeki betonun çökmesini kontrol eder Çökme, taze betonun kıvamının gözlemlenerek ölçümünü sağlar Operatör, fazla su veya katkı maddesi ekleyerek çökmeyi ayarlayabilir Bu görevlerin birkaçı operatörün portatif merdiven ve transmikserdeki el ve ayak tutacaklarını kullanarak transmikserin yukarısına tırmanmasını gerektirir 4.2.1.2 Döküm alanına teslim etme Hazır betonun döküm alanına teslim edilmesi sırasında operatörün görev kapsamına giren baĢlıklar aĢağıda sıralanmıĢtır: Döküm alanına ulaĢım boyunca, betonu karıĢtırmak ve kalitesini korumak için hazne sürekli döner Döküm alanında, operatör boĢaltım noktasına ulaĢmak ve döküm oluğu ile akıĢ mekanizmasını hazırlamak için manevra yapar 59 Operatör betondaki çökme miktarını kontrol eder ve gerekirse karıĢıma su ya da katkı eklenme yetkisini kullanır Beton pompalama istasyonuna, kovaya ya da doğrudan kalıba boĢaltılabilir Transmikserin tamamen boĢaltılması 15-20 dakika sürer. Bu süre zarfında, operatör kontrol panelinin yanındadır, sıkça portatif merdiven üzerindedir ve boĢaltım iĢlemini gözlemler Transmikser tamamen boĢaltıldığında, operatör içini ve dıĢını beton kalıntılarının priz almasını önlemek için hortumla yıkar 4.2.1.3 Tesise dönme ve temizleme Hazır beton transmikserinin tesise dönmesi ve temizlenmesi sırasında operatörün görev kapsamına giren baĢlıklar aĢağıda sıralanmıĢtır: Günün sonunda, operatör beton santraline geri döndüğünde, transmikseri tekrar yıkar. Bu operasyon, operatörün transmikserin farklı bölgelerine ulaĢması için üzerine tırmanmasını gerektirir Yılda birkaç kere, operatörler ya da iĢçiler haznenin içinde priz almıĢ betonu hava basıncıyla yok etmek için haznenin içine girer 4.2.2 Operatörün karĢılaĢtığı mesleki riskler Operatörlerin karĢılaĢtığı mesleki tehlikeler; kayma, takılma ve düĢme, çarpma ve mekanik tehlikeler, ergonomik riskler, gürültü, kısıtlı alan, silika, kimyasallar, yanıklar, göze zarar ve sürüĢ tehlikeleri olarak sıralanabilir. 4.2.2.1 Kayma, takılma, düĢme Kayma, takılma ve düĢmeler transmikser donanımında, yükseltilmiĢ çalıĢma mahallinde ya da yürüme yüzeyinde meydana gelir. Transmikser operatörlerinin yaralanma nedenlerinin büyük kısmını düĢmeler oluĢturmaktadır. Riskin kapsamına aĢağıdaki tehlikeli durumlar girer: Kaygan zemin Dikkatsiz ayak basma Hasarlı portatif merdiven ve yürüme yolu Hazneye ve donanımlara tırmanma aĢamasında dikkatsiz el tutuĢ ve ayak basıĢları 60 Bu tehlikeler üretim tesisinde ya da döküm sahasında meydana gelebilir (Clark, et al., 2001). Yüksekten düĢme sonucu oluĢan ölümcül kazaların boyutu örnekler ile daha net açıklanabilir: Polonya‟da depodaki tıkanıklığın nedenini inceleyen çalıĢan depoya düĢerek boğuldu (2005). ÇalıĢan RMC Tesisinin kurulması sırasında platformdan düĢtü (2006). Ukrayna‟da yüklenici aĢağı inerken üst kattan düĢtü (2008). 4.2.2.2 Çarpma ve mekanik tehlikeler Ürün çıkıĢ hattına elle müdahale etmek ellerde ve parmaklarda sıkıĢma yolu ile hasara yol açabilir. Hareketli parçalardan ve düĢen malzeme ve donanımlardan çarpma yolu ile hasar meydana gelebilir. Hem üretim santralinde hem de döküm sahasında yukarı platformdaki malzemeler, araç ve donanımlardan düĢen nesneler ve malzemeler tehlike yaratır (Clark, et al., 2001). 4.2.2.3 Ergonomik riskler ĠĢ yükü ve çalıĢma gücünün en iyi Ģekilde dengelenip, hem çalıĢanın sağlığını koruyan, hem de üretimin artmasını sağlayan insan – makine – çevre sisteminin baĢarılması için biyolojik bilginin anatomi, fizyoloji ve deneysel psikoloji alanlarında uygulanmasına ergonomi denir (ĠTÜ, 2010). Endüstriyel Ergonomi, iĢçi için sağlık ve güvenliğinin yükselmesi ile yüksek moral kaynağı olurken, iĢçilerin performanslarının arttırılması da iĢletme için artan kalite, üretkenlik ve rekabet edebilirliktir. Ergonominin temel amacı, insan yeteneklerini en iyi Ģekilde kullanarak onu en iyi iĢe yerleĢtirmek ve performansını en yüksek düzeye çıkarmaktır (Dizdar, 2006). Transmikser operatörleri de tıpkı diğer kamyon ile yük taĢıyan operatör ve inĢaat iĢçileri gibi kas ve iskelet sistemi ile ilgili riske maruz kalmaktadır. Bu maruziyet aĢağıdaki durumları kapsar: Transmikseri sürerken oluĢan tüm vücut titreĢimi Uygun olmayan ve sabit duruĢ pozisyonu Kas gücü gerektiren faaliyetler Hava sıcaklığındaki uç değerler Bel ve boyun bölgesinde tekrar eden dönme hareketi 61 Diğer faktörler bu problemler ile bağlantılıdır. Örneğin uç değerdeki sıcaklıklarda uzun saatler çalıĢmak strese neden olur. ÇalıĢma performansını zayıflatan ve çok sayıda sağlık problemine (yüksek kan basıncı gibi) neden olan iĢ ile bağlantılı bu stres, kronikleĢmiĢ kas sistemi hastalıkları ve artan hastalık izni periyotlarında da kendini göstermektedir (Clark, et al., 2001,). 4.2.2.4 Gürültü Ġnsan kulağının belli desibel üzerindeki ortamlarda uzun süre çalıĢması iĢitme kaybına yol açmaktadır. Gürültüye bağlı iĢitme kaybının oluĢması incelendiğinde, iki Ģekilde oluĢtuğu gözlenmiĢtir. Birincisi çok yüksek bir sese bir anlık maruz kalmak (herhangi bir patlama), ikincisi de orta ve yüksek Ģiddetteki bir sese uzun sure maruz kalmaktır. Fabrika ortamında çalıĢma, ikinci tür iĢitme kaybına girmektedir. Bu tür kayıpların uzun sürede ve yavaĢ yavaĢ oluĢması, konuĢmayı kapsayan frekanslardan baĢlamayıp, tiz frekanslardan (4000 ve 6000 Hz'lerde) baĢlaması kiĢinin iĢitme kaybının farkına varmasını engellemektedir. Bu tür kayıpların tespit edilmesi için odyometrik test sonuçlarının değerlendirilmesi gerekmektedir (Çankaya Doktorlar Grubu, 2010). Odyometrik testin değerlendirilmesinde saf-ses ortalaması ve 4000 Hz deki iĢitme eĢiği, Uluslararası Standart ISO 1999 ve Amerikan Ulusal Standardı ANSI S3-1 dikkate alınarak yapılmaktadır. ĠĢitme durumunun değerlendirilmesindeki aĢağıdaki tabloya göre yapılmıĢtır (Çankaya Doktorlar Grubu, 2010). Çizelge 4.2 ĠĢitme düzeyi ve durumu. ĠĢitme Düzeyi ĠĢitme Durumu 0 - 25 DB Normal 26 - 40 DB Çok hafif derecede iĢitme kaybı 41 - 55 DB Hafif derecede iĢitme kaybı 56 - 70 DB Orta derecede iĢitme kaybı 71 - 90 DB Ġleri derecede iĢitme kaybı >91 DB Total iĢitme kaybı vardır. Diğer inĢaat ve kamyon Ģoförlüğü iĢlerinde olduğu gibi, hazır beton mikseri operatörleri çalıĢmalarının her aĢamasında yüksek seviyede gürültüye maruz kalmaktadır. The National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) 62 bir firmanın transmikser operatörleri arasında yapılan bir çalıĢmada, operatörlerin gürültüye maruz kaldığını ve duyma kaybı riskini barındırdığını tespit etmiĢtir. OSHA genel endüstri tesisleri için çalıĢma süresi ortalama 8 olmak üzere 85 desibel ve altını zararsız olarak belirlemiĢtir, bu sınırı geçmesi durumunda özel önlem alınması gerekmektedir (NIOSH ölçütlerine göre ölçüm yapılmıĢtır). Bir firmada bir yılda kayıt altına alınmıĢ 17 gürültü kaynaklı iĢitme kaybı rapor edilmesine rağmen hazır beton endüstrisinde odyometre testi yaygın değildir (Clark, et al., 2001). NIOSH araĢtırmacıları, operatörlerin tesiste yükleme iĢlemi süresince, döküm alanında, tesise dönüĢ anında ve gün içinde tekrar eden yükleme iĢlemlerinde maruz kaldığı gürültüyü ölçmüĢtür. Bunun yanında iĢ aralarında kullanılan dinlenme salonu da ölçüme dâhil edilmiĢtir. Elde edilen bulgular göstermektedir ki günlük iĢ süreci kapsamında ölçümü yapılan 16 ölçümün 14‟ü OSHA standardının (85 dbA) üstündedir ve gürültü kontrol programı gerektirmektedir. Operatörler 8,5 ile 13 saat arasında olmak üzere uzun zaman dilimini transmikserde geçirmektedir. Yapılan ölçümlerin ortalama sonuçları göstermektedir ki: Tesisteki yükleme iĢlemi 86,3 dbA Tesis ile döküm alanı arasında ki zaman diliminde 85,6 dbA( pencereler ve radyo kapalı iken 82,7 dbA, bir pencere açık ve radyo açık iken 86,6 dbA) Tesiste döküm iĢlemi 83,8 dbA Dinlenme odaları 79,1 dbA olarak ölçülmüĢtür ( kapı açık iken yapılan ölçümlerde yüksek rakamlar ölçülmüĢtür). Bazı yükleme ve boĢaltma iĢlemleri sırasında 100 dbA gibi pik değerlere ulaĢıldığı gözlenmiĢtir. Ölçülen minimum değer ise 72 dbA dır. 4.2.2.5 Kısıtlı alan Aylar geçtikçe, transmikser haznesi içinde kalan artık betonlar prizini alır ve kalın bir tabaka oluĢturmaya baĢlar ve bu beton tabakasının belli periyotlarda hazne dıĢına taĢınması gerekir. Firma çalıĢanları, operatörler ya da sözleĢmeli iĢçiler hazne içine girer ve prizini almıĢ betonu kırmak için hava basınçlı kırıcı kullanırlar. Bu iĢlem aĢırı gürültü ve beton ile kum, çakıl gibi agregadan çıkan silika tozu maruziyetine neden olur (Clark, et al., 2001). Kısıtlı alanda maruz kalınan diğer tehlikeler Ģunlardır, 63 Oksijen yetersizliği Isı baskısı Bir anda beliren potansiyel kazalar Mekanik tehlike Kapalı alanda meydana gelebilecek iĢ kazaların ciddiyetini 2007 yılında bir hazır beton tesisinde meydana gelen bir iĢ kazası gayet iyi açıklamaktadır: Siloya girmek için geçici bir "köprü" kullanarak silodaki tıkanıklığı gidermeye çalıĢan bir iĢçi, köprü üzerinde yapılan baĢka bir çalıĢması sırasında yukarıdan gelen bir malzemenin gevĢeyerek, iĢçinin bulunduğu köprüye çarpması ve iĢçinin hayatını kaybetmesine neden olmuĢtur. 4.2.2.6 Silika NIOSH tarafından yapılan araĢtırmaya göre birleĢimde silika ihtiva eden ham madde üreten ve kullanan sektörlerde solunum yolu ile silikaya maruz kalınır. Hazır beton sektörü %10-20 aralığında silika ihtiva eden beton birleĢiminden dolayı bu araĢtırma içerisinde potansiyel olarak silika maruziyeti riski barındıran sektörler arasındadır. Silika, uzun süre maruz kalındığında bir solunum sistemi hastalığı olan silikosize neden olmaktadır. Ayrıca çalıĢma bölgesinde ciddi hava kirlenmesin neden olmaktadır. ÇalıĢma koĢullarının sağlığa uygun bir düzeye yükseltilmesiyle, çalıĢma alanlarının havalandırılması ve tozlardan yeterince temizlenmesi bu hastalığa yakalanma riskini azaltır. NIOSH tarafından yapılan bir çalıĢmada alınan örnekler üzerinde yapılan inceleme neticesinde her hangi bir önlem alınmadığı takdirde operatörlerin OSHA sınır değerlerin üzerinde silika tozuna maruz kaldığı belirlenmiĢtir. Transmikser operatörleri hazne içerisinde priz almıĢ betonu hazne dıĢına çıkarma iĢlemi sırasında silika tozuna maruz kaldıkları gibi kuru karıĢım üreten beton santrallerinde yükleme iĢlemi sırasında, karıĢımın döküm sahasında hazırlanıĢı sırasında ve mikserin temizliği sırasında da maruz kalırlar (Clark, et al., 2001). 4.2.2.7 Kimyasallar Operatörler, silika, çimento ve agrega gibi malzemeler ihtiva eden toza üretim santralinde yükleme iĢlemi süresince maruz kalırlar. Operatörler üretim 64 santralinde ve döküm sahasında tahriĢ edici maddeler içeren beton karıĢımı ve katkılar ile cilt temasında bulunabilirler. Çimento ürünleri doğası gereği yüksek bazik ürünlerdir (Ph 12-14). YaĢ çimentonun cilt, gözün doğal nemi ve mukus tabakaları ile reaksiyona geçtiği higrometre (Hava içindeki nem oranını ölçen araç) testleri sonucu cildin nem durumunun incelenmesi ve gözlenen aĢınmalar ile tespit edilmiĢtir. Ayrıca beton güçlü tahriĢ etkisine sahip krom bileĢen içerir. Bu malzemeler cilt tahriĢine ve alerjik reaksiyonlara neden olabilir (Clark, et al., 2001). 4.2.2.8 Yanıklar Sistemin standart iĢleyiĢinde, transmikser çalıĢma periyodu gereği donanım ve transmikser birleĢenleri üzerinde ısı artıĢı meydana gelir ve bu sıcak yüzeylerle temas olasılığı operatörler için tehlike oluĢturmaktadır. KıĢ ayları boyunca, transmikserde sıcaklığı 71 Cº „ye çıkaran ilave su kullanılır (Clark, et al., 2001). Ayrıca çimento ve taze beton için ekstra güvenlik önlemleri alınmalıdır. Bütün çimento ürünleri suyla karıĢtığında yüksek alkali olur ve ciltte tahriĢ ile yanıklara neden olur. Hazır betonda birleĢiminde de bulunan çimentonun cilt ve göz ile temas etmesi halinde maruz kalan çalıĢana zarar verdiği uzun zamandır bilinmektedir. Transmikser operatörleri yükleme, boĢaltma ve temizleme iĢlemleri süresince prizini almamıĢ beton ile temas etmek durumunda kalabilir. Çimento ürünleri ile temas oluĢumu sonrası ciltte oluĢabilecek olası dört tip yanık durumu vardır: Hafif derecede tahriĢe neden olan cilt yanıkları: kızarıklık, yanık, kaĢıntı gibi belirtileri olan kurumuĢ ya da tahriĢ olmuĢ cildi niteler. Ciddi tahriĢe neden olan cilt yanıkları: acı, kaĢıntı, su kabarcıkları, deri döküntüsü, ince çatlaklar ve su kaybı ile kendisini gösteren daha ciddi bir durumdur. Alerjik cilt yanıkları: çimentonun içindeki krom ya da diğer metallerden kaynaklanan, ciltte madde 2 de sıralanan belirtileri gösteren ve çimentoya maruz kalma sürecine göre etkisi değiĢen hassasiyet durumudur. Kostik yanıklar, su kabarcıkları, ölüm ya da siyah ile yeĢil arası renk değiĢimine uğramıĢ sertleĢmiĢ cilt ile sonuçlanan ikinci ve üçüncü derece yanıklar 65 Çimento ve beton iĢiyle uğraĢan çalıĢanların birçoğu yukarıda tanımlanan durumlardan dolayı acı çekmektedir. 1997 yılında 442 çalıĢan ile yapılan bir araĢtırmada çalıĢanların %71‟inde cilt problemi gözlenmiĢtir. 4.2.2.9 Gözde yabancı cisim Operatörler yükleme ve boĢaltma iĢlemleri süresince göz sağlıkları ile ilgili ciddi tehlikelere maruz kalırlar. Bu tehlikeler; uçan zerrecikler ve sıçrayan agrega, sulu çimento ve beton gibi malzemelerin göze kaçması olarak özetlenebilir. Göz yaralanmaları üretim sahasında meydana gelebileceği gibi döküm alanında da oluĢabilir (Clark, et al., 2001). 4.2.2.10 SürüĢ Güvenliği Operatörlerin araçlarını kullandıkları sırada maruz kalabileceği sürüĢle ilgili potansiyel tehlikeler Ģunlardır; Tesisteki, yoldaki ya da döküm alanındaki çarpıĢmalar Tesis manevra istasyonunda ya da döküm alanında geri geri giden araçların çarpması Sabit olmayan, engebeli ya da dik zemini olan döküm alanlarında boĢaltma yapmak SürüĢ esnasında yuvarlanmak (Clark, et al., 2001). 66 5. SEKTÖRÜN RĠSK ANALĠZĠ 5.1 Sektör Ġçin ĠĢ Tehlike Analizi Bu çalıĢma kapsamında Türkiye ve Hollanda‟da çeĢitli hazır beton tesisleri gezilmiĢ ve üretimin baĢlangıcından müĢteriye ulaĢmasına kadar olan süreç iĢ güvenliği açısından analiz edilmiĢtir. Yapılan iĢ tehlike analizinde bilgi toplamak için yapılan iĢler gözlemlenmiĢ, fotoğraflar ve videolar çekilmiĢ ve tesiste çalıĢanlarla (mühendisler, iĢçiler ve transmikser operatörleri) görüĢülmüĢtür. Analizde hazır beton fabrikalarında yapılan faaliyetlerin standart olduğu varsayımı yapılarak, bu faaliyetler yedi ana gruba ayrılmıĢtır. Her faaliyet grubu için aktivite adı, konumu ve analiz numarası atanmıĢtır ve ilgili baĢlık için görev ve tehlike tanımı belirlenmiĢ, tehlike kontrol önerileri sunulmuĢtur. Hazır beton sektörü için yapılan iĢ tehlike analizi 7 adet çizelge yardımıyla bu bölümde özetlenmiĢtir. Tehlikenin tanımlarında genelde Türkiye‟deki tesislerden, tehlike kontrollerinde ise Hollanda‟da mevcut olan tesislerden yararlanılmıĢtır. Hollanda‟da gözlemlenen iĢ güvenliği önlemleri ve Türkiye‟deki tesislerde bulunan mevcut iĢ güvenliği sorunları kesiĢtirilerek aĢağıdaki çizelgelerde sıralanmıĢtır. 67 Çizelge 5.1 Laboratuar çalıĢmaları ve kontrol. Aktivite: Laboratuar çalıĢmaları ve kontrol Konum: Laboratuar Analiz no: 1 Görev Tanım: Tehlike Tanım: Tehlike Kontrol: Laboratuar içerisinde yeterli havalandırma sistemi Kapalı alanda silika ihtiva eden tozu soluma bulunmalıdır Deney düzeneğinin yakınında vakumlu hava filtresi bulunmalıdır ÇalıĢanlar KKD ( toz maskesi) kullanmalıdır Hazır beton tesisinde kaliteli üretim sürekliliği için gerekli testlerin yapılması ve standart denetim Gözün ortamdaki toz nedeniyle zarar görmesi Deney düzeneğine yakın vakumlu hava filtresi bulunmalıdır Laboratuar temizliğine ve hijyene dikkat edilmelidir ÇalıĢanlar KKD (koruyucu gözlük) kullanmalıdır Gürültüye maruz Ortamdaki gürültü seviyesi ölçülmeli ve 85 desibeli geçiyor ise çalıĢanlara kalma odyometre testi yapılmalıdır ÇalıĢanlara gürültü maruziyetini azaltıcı KKD temin edilmeli Kimyasallar Kimyasallar havalandırmalı dolaplarda korunmalı ÇalıĢanlar KKD kullanmalı 68 Çizelge 5.2 Malzemelerin temini ve panmiksere iletimi. Aktivite: Malzemelerin temini ve panmiksere iletimi Görev Tanım: Konum: Tesis Analiz no: 2 Tehlike Tanım: Tehlike Kontrol: Kırım alanı iĢlem süresince sadece ilgili Agregaların delme ve patlatma iĢlemleri ile tesis kaynaklarından elde edilmesi Kırım iĢlemleri sırasında taĢ savrulması kiĢilerin geçiĢine izin verilecek Ģekilde kapatılmalıdır Sondaj iĢçileri özel eğitime tabi tutulmalıdır Özellikle alanda dolaĢanlar olmak üzere bütün çalıĢanların baret kullanması sağlanmalıdır TaĢıma bandı koruyucu bir panel ile kapatılıp malzeme düĢmesi önlenmelidir Bant üzerinde taĢınan ham maddelerin dökülmesi ve alanda Ham maddelerin bant üzerinde depodan panmikser alanına aktarılması çalıĢanlara zarar vermesi Bant boyunca sürekli olmak üzere, olası bir müdahale iĢleminde yüksekten düĢmeyi önlemek için iki taraflı merdiven ve korkuluk bulunmalıdır ÇalıĢanlar KKD kullanmalıdır ( baret ve çelik burunlu ayakkabı) Temas durumunda parmakların dıĢarıdaki raylı sistemde sıkıĢması Bakım veya kontrol sırasında meydana gelecek olası el sıkıĢması durumları için tüm hat boyunca bir gergi sistemi ile manüel sistem kapatıcısı bulunmalıdır 69 Çizelge 5.3 (devam) Malzemelerin temini ve panmiksere iletimi Bakım ya da olası bir müdahalede sistemin bir çalıĢanca çalıĢtırılması Ġç bantta ellerin hatta sıkıĢması Ham maddelerin banttan panmiksere aktarımı için bant üzerinde içeride taĢınması Bant sistemi kilitleme/etiketleme ile denetim altında tutulmalıdır Ġç bant üzeri kafes sistem ile koruma altına alınmalıdır Ġç bant sistemi kilitleme/etiketleme ile denetim altında tutulmalıdır Panmikser çevresi koruyucu kafes ile kapatılmalıdır Panmikser çevresinde Kafes aralıkları sürekli takılıp düĢme, malzeme sıçraması bir tel ya da file ile düĢmeyi engelleyecek Ģekilde korunmalıdır Yürüme yüzeyi pürüzsüz ve takılmaları önleyecek Ģekilde temiz olmalıdır 70 Çizelge 5.4 Panmikserde karıĢım ve yükleme. Aktivite: Panmikserde karıĢım ve yükleme Konum: Tesis Analiz no: 3 Görev Tanım: Tehlike Tanım: Tehlike Kontrol: Ortamda oksijen yetersizliği ve tehlikeli Santral içinde havalandırma sistemi madde ihtiva eden toza maruz kalma bulunmalıdır Kimyasallar ile temas KKD kullanılmalı Panmikserde karıĢımın hazırlanması Panmiksere kontrolsüz eriĢim sonrasında meydana gelen ölümcül kazalar ÇalıĢma sırasında makineler ile temas neticesinde el ya da parmakların sıkıĢması Bakım, onarım ya da kontrol sırasında sistemin bir baĢkasınca çalıĢtırılması Bakım, onarım ya da kontrol sırasında denge kaybı ya da benzer sebeple sisteme çarpma Kilitleme/etiketleme kontrolü sistemin bütün kontrol noktalarında bulunmalıdır Panmikser etrafı korkuluk ile kapatılmalı, korkuluk arasına file ve ya tel örgü çekilmelidir KarıĢımının transmiksere Zeminde kayma ve düĢme aktarılması olmaması için uygun yüzey seçilmeli ve temizliğe önem verilmelidir Kayma, düĢme 71 Çizelge 5.5 Saha içi ulaĢım ve taĢıma. Aktivite: Saha içi ulaĢım ve taĢıma Konum: Tesis Analiz no:4 Görev Tanım: Tehlike Tanım: Tehlike Kontrol: Tesiste mobil halde bulunan araç tarafından ÇalıĢanlar iĢ giysileri üzerinde reflektör ezilme kullanmalıdır Forklift kullanıcıları özel eğitim almalıdır Cep telefonu kullanımı sonucu meydana gelen ölümcül kazalar Saha içerisinde özellikle trafik akıĢı olan alanlarda cep telefonu kullanılmamalıdır Tesisteki kaygan zeminler Saha içi ulaĢım ve mevki Kayma değiĢimi Takılıp DüĢme yok edilemiyorsa standarda uygun uyarı levhaları ile çalıĢanların dikkati çekilmelidir ÇalıĢanlar ergonomi hakkında bilgilendirilmeli, yanlıĢ adımlardan uzak kalmalıdır Bütün çalıĢanlar düzenli Gürültü olarak odyometre testine tabi tutulmalıdır ÇalıĢma saatleri süresince duyma kaybını engelleyen KKD kullanılmalı Saha içi malzeme aktarımı ĠĢ aracının korunmasız bir yerden geçmesi Operatörler çalıĢma ortamı hakkında bilgilendirilmeli Sahada görev yapan bir çalıĢana çarpma Forklift kullanıcıları özel eğitim almalıdır Malzemelerin forklift üzerinden devrilmesi TaĢınacak maddede yükleme miktarı denetlenmeli 72 Çizelge 5.6 Tesisten sahaya ulaĢım ve taĢıma. Aktivite: Tesisten sahaya ulaĢım ve taĢıma Konum: Tesis ya da döküm sahası Analiz no:5 Görev Tanım: Tehlike Tanım: Tehlike Kontrol: Operatörlerin seyir hızı denetlenmelidir Tesisteki, yoldaki ya da döküm alanındaki çarpıĢmalar ve kazalar Transmikser ile döküm sahasına ulaĢım Tesis manevra istasyonunda ya da döküm alanında geri geri giden araçların çarpması Sabit olmayan, engebeli ya da dik zemini olan döküm alanlarında boĢaltma yapmak Operatörler sağlıklı sürüĢ teknikleri hakkında bilgilendirilmelidir Araçların fren sistemleri düzenli olarak denetlenmelidir Araçlar park sensörleri ile donatılmalı Gürültülü çalıĢma ortamında güvenliği sağlamak için manevralar 2. kiĢi yardımı ile yapılmalı Araç güvenli duruĢ pozisyonu alınıncaya kadar döküm iĢlemine baĢlamamalıdır 73 Çizelge 5.7 (devam) Tesisten sahaya ulaĢım ve taĢıma Tesisteki kaygan zeminler yok edilemiyorsa standarda uygun uyarı levhaları ile çalıĢanların dikkati çekilmelidir Kayma, takılma, düĢme ÇalıĢanlar ergonomi hakkında bilgilendirilmeli, yanlıĢ adımlardan uzak kalmalıdır ÇalıĢma ortamı ergonomi göz önüne alınarak iyileĢtirilmelidir Portatif merdivenler düzenli olarak kontrol edilmelidir Operatörler düzenli olarak odyometre testine tabi tutulmalı ve gerekli KKD sağlanmalı DöküĢ pozisyonuna hazırlık Duyma kaybı Duyma problemi yaĢanmaması için gerekli KKD çalıĢanlara sağlanmalı Araçlarda sürücü kabinleri ses yalıtımı ile korunmalı Araç içinde düĢük seste müzik dinlemek desibel seviyesini azaltma da yardımcı olur, yüksek sesle müzik dinlenmemelidir Ergonomik sorunlar Transmikseri sürerken oluĢan tüm vücut titreĢimi doğru araç ve koltuk seçimiyle mümkün olduğu kadar azaltılmalı Uygun olmayan ve sabit duruĢ pozisyonu konusunda bilgilendirilmeli 74 Çizelge 5.8 Döküm. Aktivite: Döküm Konum: Transmikser Analiz no: 6 Görev Tanım: Tehlike Tanım: Tehlike Kontrol: Duyma problemi yaĢanmaması için gerekli KKD çalıĢanlara sağlanmalı Duyma kaybı SipariĢ edilen çalıĢma sahasında ilgili yere beton dökümü Beton dökümünü kontrol için transmikser üzerine tırmanma Araçlarda sürücü kabinleri ses yalıtımı ile korunmalı Araç içinde düĢük seste müzik dinlemek desibel seviyesini azaltma da yardımcı olur, yüksek sesle müzik dinlenmemelidir Hazne kapağı etrafında koruma paneli oluĢturulmalı Seyyar merdivenler korkuluk ile korunmuĢ olmalı Operatörler ergonomi hakkında bilgilendirilmeli Kimyasallar ile teması Gerekli deneyleri yapmak engelleyecek KKD süreç boyunca kullanılmalıdır için betonla etkileĢim ve akabinde oluĢabilecek ÇalıĢanlar iĢlemler alerjik reaksiyon ve sonrasında yapılması yanıklar gereken kiĢisel bakım hakkında bilgilendirilmeli Göze zarar Hava sıcaklığındaki uç değerler ÇalıĢanlar KKD ile olası temaslardan korunmalıdır Operatörlerin hizmet listesi hazırlanırken çalıĢma periyodu dikkate alınmalı 75 Çizelge 5.9 Tesise dönüĢ, bakım ve onarım, temizlik. Aktivite: tesise dönüĢ, bakım ve onarım, temizlik Konum: Tesis ve transmikser Analiz no: 7 Görev Tanım: Tehlike Tanım: Tehlike Kontrol: Tesisteki kaygan zeminler yok edilemiyorsa standarda uygun uyarı levhaları ile çalıĢanların dikkati çekilmelidir Mikser rutin bakım ve temizliği Kayma, takılma, düĢme ÇalıĢanlar ergonomi hakkında bilgilendirilmeli, yanlıĢ adımlardan uzak kalmalıdır Portatif merdivenler düzenli olarak kontrol edilmelidir Silika maruziyeti ve oksijen yetersizliği Mikser haznesi temizlenmesi iĢlemi ıslak metotlarla veya havalandırma sistemi yardımı ile yapılmalı Gerekli görülen yerlerde solunum cihazı ile çalıĢmaya devam edilmeli Transmikser içinde priz almıĢ betonun temizlenmesi Mekanik tehlike Mikser içine giriĢlerde bir kiĢi gözcü olarak beklemeli ve sistemin bir baĢkası tarafından çalıĢtırılması engellenmeli Priz almıĢ beton hazne Kimyasal ve yanıklar içinden temizlenirken beton ile temas önlenmeli ÇalıĢanlar hazne içine girmeden önce gerekli KKD kullanmalı 76 5.2 Anket ÇalıĢması ÇalıĢma kapsamında yapılan gözlemlerin ve iĢ güvenliği bölümü olan tesislerin koordinatörleri ile yapılan görüĢmelerin dıĢında istatistiksel çalıĢma yapmak amacıyla bir anket tasarlanmıĢtır. THBB‟nin de katkılarıyla üye kuruluĢların tamamına gönderilen, üye olmayan firmalara ise özel olarak iletilen ankete katılım oranı oldukça düĢük olmuĢtur. Anket formu THBB üyesi 96 firmaya THBB aracılığı ile, THBB üyesi olmayan 25 firmaya ise özel olarak ulaĢtırılmıĢtır. Hollanda‟da ise “Vereniging van Ondernemingen van Betonmortelfabrikanten in Nederland” Hazır Beton Birliği ile üye kuruluĢlara iletilmiĢtir. ÇalıĢmaya Türkiye‟de 4 adet Hollanda‟da ise 3 adet firma katılmıĢtır. Hazırlanan anket Ek 1‟de sunulmuĢtur. 77 6. SONUÇLAR VE ÖNERĠLER Bu bölümde ilk olarak çalıĢmanın tehlikelerin belirleme ve iĢ tehlike analizi aĢamalarından ortaya çıkan tehlike ve riskleri azaltma ya da yok etme amaçlı alınması gereken önlemler özetlenmektedir. Ardından çalıĢmanın sonuçlarının genel olarak değerlendirilmesi yapılmakta ve gelecekteki çalıĢmalar için çeĢitli öneriler sunulmaktadır. 6.1 Önlemler Mevcut problemler için alınacak önlemler tesis çalıĢanları ve operatörler için bu tezin 4. bölümüne benzer Ģekilde ayrı ayrı incelenmiĢtir. Bu incelemenin sonuçları ayrıca Çizelge 6.1‟de özetlenmiĢtir. Özet tabloda ana hatları ile tesis çalıĢanları ve transmikser operatörlerinin maruz kaldığı tehlikeler ve tehlikeleri ortadan kaldıracak çözümler sunulmuĢtur. Çözüm önerileri detaylı olarak ilerleyen bölümde incelenmiĢtir. Çizelge 6.1 Hazır Beton Sektörü çalıĢanları için tehlike ve çözüm özeti Laboratuar Çözüm Tehlike Silika ihtiva eden toz karıĢımlar Havalandırma sistemi, Vakumlu hava filtresi, KKD ( solunum maskesi) Gürültü maruziyeti Ses yalıtımı, KKD (kulaklık) Sıcak agrega ile temas sonucu yanık oluĢumu KKD (eldiven), EĢleĢmeli çalıĢma, Kimyasallar kapalı dolapta muhafaza edilmeli Deney süresince yaralanma Deney manüellerini takip 78 Çizelge 6.2 (devam) Hazır Beton Sektörü çalıĢanları için tehlike ve çözüm özeti Üretim Bantta taĢınan malzemenin dökülmesi KKD (baret, çelik burunlu ayakkabı), TaĢıma Bandının panel ile kapatılması, Kilitleme/Etiketleme sistemi Sistem ile temas durumunda sıkıĢarak yaralanma Gerdirme konveyörü, Mekanik kısımlara sadece yetkili kiĢilerin girmesi, Ortamdaki kirli hava Havalandırma sistemi tüm iç mekanlarda sürekli olarak bulunmalı Mobil kazalar Araçlar kapalı devre televizyon sistemi (CCTV) ile donatılmıĢ olmalı, Tüm operasyonlarda reflektör giysi kullanılmalı, Araçların korunmasız kenara geçmesi engellenmeli, Cep telefonu kullanımı politikası uygulanmalı Hammadde temini için delme ve patlatma iĢlemleri ÇalıĢanlar gerekli eğitimi almalı, Makine ve teçhizatlara gerekli bakım ve onarım düzenli yapılmalı Dağıtım Kayma, takılma, düĢme Tırmanma ihtiyacını azaltmak ve portatif merdiven kullanımını minimumda tutmak için düzenleme yapılmalı, Hazne kapağı etrafında koruma paneli oluĢturulmalı, Yüksekteki çalıĢmalar için merdiven ve korkuluklu platformlar kullanılmalı, Sahada sürekli olarak MEWP bulundurulmalı, Tesis ya da binaların inĢası/ yıkılması/ modifiyesi sırasında emniyet ağları kullanılmalı, Çarpma ve mekanik tehlikeler Kilitleme/etiketleme sistemi, hareketli parçalar uygun bir Ģekilde koruma altına alınmadan çalıĢtırılmamalı, Makine/mekanizma bakım sonrasında izinsiz çalıĢtırılmamalı, ÇalıĢanlar eğitilmeli 79 Çizelge 6.3 (devam) Hazır Beton Sektörü çalıĢanları için tehlike ve çözüm özeti Dağıtım (devam) Ergonomik riskler Kabin içinde kıvrılma ve dönme hareketlerini minimuma indiren donanımlar kullanılmalı, Bütün vücut titreĢimi azaltılmalı, SürüĢe saat baĢı ara verilmeli, Kabinler geniĢletilmeli, Ağır kaldırma iĢlemleri için ikiĢerli gruplar oluĢturulmalı Gürültü Ses iletim setleri ve yalıtım tabakası kullanılmalı, Operatörler düzenli olarak duyma testine tabi tutulmalı, KKD kullanılmalı, Operatörler eğitilmeli Kısıtlı alan Yalnız çalıĢma yapılmamalı, Gerekli eğitim verilmeli, KKD kullanılmalı, Gerekli havalandırma sistemi sağlanmalı Silika Mikser haznesi temizlenmesi iĢlemi ıslak metotlarla ve ya havalandırma sistemi yardımı ile yapılmalı, Kırıntı ve döküntüsü olan iĢlerde su püskürtme tekniği ve ıslatma prosedürü uygulanmalı, Gerekli görüldüğü takdirde solunum cihazı ile çalıĢma ortamında ölçüm yapılmalı KKD kullanılmalı Kimyasal ve yanıklar KKD kullanılmalı, KiĢisel hijyene önem verilmeli Göz KKD kullanılmalı, Temiz iĢ sahası oluĢturulmalı SürüĢ güvenliği Sürücüler hız sınırlarına uymalı, Sürücülere hız denetimi uygulanmalı 80 6.1.1 Tesis çalıĢanları için önlemler Tesis çalıĢanlarının mevcut problemlerine çözüm sağlayabilecek önlemler laboratuar güvenliği, konveyör üzerindeki tetikleyiciler, koruyucu paneller, üretim binası içi güvenlik, saha güvenliği, kilitlerin denetimi, siloların aĢırı basınç altında olması alt baĢlıkları altında açıklanmıĢtır. 6.1.1.1 Laboratuar Güvenliği Laboratuar içinde kullanılabilecek küçük bir havalandırma sistemi ile kapalı alanda toza maruz kalma sorununu çözmek mümkündür.Resim 6.1‟de görülen cihaz çalıĢmaları sırasında kullanılmakta ve solunan havanın temiz kalmasını sağlamaktadır. Ayrıca yeterli ses yalıtımı ile aĢırı gürültü maruziyetinden kaçınmak da mümkündür. Bunun yanında çalıĢanlar gerekli KKD ile ( kulaklık) korunmalıdır. Resim 6.1 Laboratuar havalandırma sistemi. 6.1.1.2 Konveyör üzerindeki tetikleyiciler, koruyucu paneller TaĢıma bandı üzerinde yapılacak herhangi bir kontrol ya da iĢlem sırasında meydana gelebilecek kazaları önlemek için konveyör tetikleyici anahtarı etkinleĢtirildiğinde kontak çiftini açmalı ve aynı zamanda kontakları açık tutan kilitleme mekanizmasını etkinleĢtirmelidir. Anahtardaki sıfırlama düğmesi manüel olarak çalıĢtırılıncaya dek, kilitleme mekanizması devreyi açık tutar. Arızalı tetikleyici anahtarı, kontağın kilitleme mekanizması çalıĢtırılmadan açılmasına neden olabilir. Ġmdat kapama kordonları, korumaya alternatif olmadıklarından, doğru teknik özelliklere sahip olmaları önemlidir. 81 Tüm konveyör tetikleyiciler için aĢağıdakiler uygulanır; ya her iki uçta da bir anahtar bulunur ya da bir uçta tekli anahtar kullanılır ve diğer uca gerdirme yayı tutturulur bu Ģekilde teldeki herhangi bir yönde gerdirme konveyörü durduracaktır. Resim 6.2‟de uygulamanın Hollanda‟daki bir tesisteki iĢleyiĢi mevcuttur. Resim 6.2 TaĢıma bandında gergi yayı önlemi. Tüm tetikleyicilerin düzenli olarak test edilmesi, örneğin kilitleme performansının sağlanması ve anahtarların tutukluk yapmamasını sağlamak üzere fiziksel olarak kontrol edilmesi önemlidir, bunun düzenli olarak yapılması gerekir (yılda en az dört defa). Uygulanacak bu tür testler/kontrollerin gerçekleĢtirilmesi saha müdürünün sorumluluğudur. Bunun yanında taĢıma bandı üzerinde malzeme aktarımı sırasında malzemelerin dökülmesi ve sıçraması olasıdır. Bu durumu önlemek için Hollanda‟da bulunan çözüm taĢıma bandının panel ile kapatılmasıdır. Aynı zamanda panelin iki yanında bulunan merdivenler müdahale gerektiren durumlarda güvenli çalıĢma ortamı sağlar. Resim 6.3‟de bu uygulamayı görmek mümkündür. 82 Resim 6.3 TaĢıma bandında koruyucu panel önlemi. 6.1.1.3 Üretim binası içi güvenlik Üretim binası mevcut iĢ yoğunluğu, kısıtlı hacim ve donanımın olası iĢ kazalarına açık olması bakımından özel olarak korunmalı ve aĢağıda sıralanan önlemler dikkate alınarak düzenlenmelidir. Üretim süresi boyunca mekanik kısımlara sadece yetkili kiĢilerin girmesi esası korunmalıdır. Bu sayede hem mekanik aksam korunmuĢ hem de konu ile ilgisi olmayan kiĢilerin sistem ile teması önlenmiĢ olur. Resim 6.4‟te de görüldüğü gibi Hollanda bulunan üretim tesisinde mekanik aksama geçiĢ kafes sistemi ile engellenmiĢ ve sadece yetkili kiĢilerce geçiĢe izin verilmiĢtir. Resim 6.4 Kontrollü giriĢ örneği. 83 Tesis içinde olası yangın ihtimallerine karĢı yangın tüpü ve gerekli teçhizat bulundurulmalıdır. Resim 6.5‟de Hollanda‟daki bir hazır beton santralinde alınan önlem görülmektedir. Resim 6.5 Yangın önlemi. Bunun yanında temas yolu ile çalıĢanlarda yanıklara neden olabilecek sıcak su aktarım borularının yalıtım yolu ile kapatılması ve sıcak su aktarımında kullanıldığı belirtilmelidir. Resim 6.6‟da Hollanda‟da hazır beton tesisinde gözlenmiĢ bir önlem açıklayıcı nitelik taĢımaktadır. Resim 6.6 Boru yalıtımlarda isimlendirme. 84 Yağ tanklarının zemin ile temasının kesilmesi düĢme yolu ile oluĢabilecek kazaları ortadan kaldırdığı gibi aynı zamanda zemin temizliğini koruyarak yangın olasılığını da ortadan kaldırır. Ayrıca taĢınması ve yer değiĢtirilmesi bu Ģekilde çok daha pratiktir. Hollanda„daki tesiste çekilen Resim 6.7‟de bu anlamda örnek olarak gösterilebilir. Resim 6.7 Yağ tankları ile ilgili alınan önlem. Tesis çalıĢanları için de ergonomi ciddi bir problem teĢkil etmektedir. Bu amaçla en azından ağır taĢıma ile ilgili problem çözüldüğünde çalıĢan sağlığı için ciddi problem teĢkil eden bir sorun ortanda kaldırılmıĢ olur. Bu amaçla Hollanda hazır beton tesisinde bulunan bir çözüm yol gösterici olmaktadır. Resim 6.8‟de görülen kapak üretim binasındaki bütün katlarda bulunmakta ve ihtiyaç görüldüğünde açılmaktadır. Yüksekten düĢmeyi önleyen korkuluklar yerleĢtirildikten sonra mobil bir vinç yardımı ile malzeme üst katlara aktarılmaktadır. 85 Resim 6.8 Mobil vinç sistemi ile yük taĢıma. 6.1.1.4 Saha güvenliği Mobil donanımların söz konusu olduğu kazalar hazır beton endüstrisinde önemli bir orana sahiptir. Bu sorunun ele alınması için, terslik uyarı alarmına ek olarak, en azından tüm damperli kamyonlar (bükülmez ve mafsallı), yükleyici kazıcılar, hem Ģirketin hem de yüklenicinin iĢ sahasında çalıĢan araçları Resim 6.9‟da da görülen kapalı devre televizyon sistemi (CCTV) ile donatılmıĢ olmalıdır. Ek olarak, tüm araçlara (silindirler gibi asfaltlama donanımları dâhil olmak üzere) emniyet kemerleri takılmalıdır. Resim 6.9 CVTV sistemi. 86 Bu riskin ele alınması sırasında bunların yanı sıra, tüm operasyonlarda reflektör giysi kullanılması (tercihen flüoresan renkli iĢ tulumu) gereklidir. Resim 6.10‟da bunun güzel bir uygulaması mevcuttur. Resim 6.10 KKD kullanımı örneklemesi. Ek olarak, servis veya eriĢim yolları için kenar koruma, aracın korunmasız kenara geçmesini engellemeye uygun olmalıdır. Uygulamada bariyer Resim 6.11 Bariyer uygulaması. 87 Yükleyici kazıcılar ve damperli kamyonların fren sisteminin düzenli olarak test edilmesini sağlayan bir sistem bulunmalıdır. Bu testler yılda en az iki kez uygulanmalıdır. ĠĢ yerinde cep telefonu kullanımı ciddi kazalara yol açmaktadır. Telefon kullanan çalıĢanların dikkati dağılmakta ve çevrelerindeki tehlikeyi dikkate alamamaktadırlar. Her Ģirket, cep telefonlarına iliĢkin bir politika uygulamalıdır ve bunu açık bir Ģekilde bütün çalıĢanlarına açıklamalı, uygulanıp uygulanmadığını denetlemelidir. Bunların dıĢında önlem alınması yapılması gereken bir diğer risk forklifler ile ilgilidir. Her Ģirketin, sahaların her birinde forklift operasyonlarının risk değerlendirmesinde birkaç önemli faktörü göz önünde bulundurmasını gerektirir. Güncel risk değerlendirmeleri aĢağıdaki baĢlıklar/kıstaslar altında yeniden gözden geçirilmelidir: Kepçeler veya forkliftlerde, operatörün görüĢ alanını kısıtlayacak herhangi bir değiĢiklik, örneğin bir kepçe yüksekliğinin nerede arttığı, hesaplanmalıdır. Bu ayrı ayrı her bir çatallı istif aracı için gerçekleĢtirilmelidir (emniyet kemeri, uyarı alarmı, çakarlı ıĢık bulunmasının sağlanmasının yanı sıra ) Forkliftlerin çalıĢtığı yerlerde, Kapalı Alanlarda Flüoresanlı Giysilerin kullanılması (operatörler / taĢıyıcılar dâhil olmak üzere) gerekliliklerine uyulmalıdır. Forklift kullanan tüm kiĢiler (üniteleri yalnızca belli aralıklarla çalıĢtıran bakım personeli dâhil olmak üzere) uygun eğitim almalıdırlar Ayrıca 10.02.2004 Resmi gazete tarihli 25369 sayılı ĠĢyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine ĠliĢkin Yönetmelik aĢağıdaki sorulara cevap aramaktadır: ĠĢ yerinde yangın riskine karĢı önlem alınmıĢ mı?(Patlama-yanmaya karĢı riskli bölümlerde yangın söndürücü var mı? Tüm çalıĢanların duyabileceği alarm sistemi mevcut mu ve yangın söndürücülerin yerlerini gösteren plan mevcut mu? Gaz, buhar veya toz çıkarma tehlikesi olan iĢ donanımları, bunları kaynağında tutacak ve/veya çekecek uygun sistemlerle donatılmıĢ mıdır? (Filtre vb) ĠĢyerlerinde çalıĢanların sağlığını etkiyebilecek toz, gürültü, buhar, titreĢim vb. zararlı dıĢ etkilerden koruyan bir sistem mevcut mu? 88 Saha içinde yaya ve araç yolları tarif edilmiĢ mi? Tesise giriĢ çıkıĢlar kontrol altında tutuluyor mu? Ayrıca aĢağıda ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Tüzüğünden (Bakanlar Kurulu Karar Tarihi - No: 04.12.1973 - 7/7583, Dayandığı Kanun Tarihi - No: 25.08.1971 – 147, Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi - No: 11.01.1974 – 14765) seçilmiĢ maddelerin sorgulanmasının yapılması tesisteki ortamı iyileĢtirecektir: Küp numune istifler, ambalajlar vb. sağlam zeminde ve en fazla 3 metre yüksekliğe kadar mı istiflenmiĢ? (Madde:489) Bunker üstünde ızgara mevcut mu? (Madde:493) Merdiven korkulukları ve sahanlık kenarlarının fiziki önlemleri var mı? (Madde:495) (Ağır)Yük kaldırma ile ilgili gerekli sağlık ve güvenlik iĢaretleri görünür yerlere asılmıĢ mı? (Madde:486) Gaz tüplerinin devrilmesini engelleyecek düzenekler mevcut mu? (Tüzüğü Madde:518) 6.1.1.5 Delme ve patlatma güvenliği Delme iĢlemi agrega kaynağından malzeme temini için gerçekleĢtirilen operasyonun ilk aĢamasıdır. ĠĢlem sırasında iĢ güvenliği açısından önlem alınmadığı takdirde ciddi yaralanmalar kaçınılmaz olmaktadır. Bu nedenle her sondaj iĢçisi, dilim kalınlığı ve aralık değerlendirmeleri, taĢ savrulmasının nedenleri, taĢ ocağı aynalarındaki kil tehlikeleri, aynadan düĢme tehlikesi, köĢeli deliklerin neden olduğu tehlikeler gibi temel ateĢleme prosedürlerini esas alan eğitim kursunu tamamlamıĢ olmalıdır. AĢağıda sıralanan önlemlerin alınması iĢ kazası oluĢma ihtimalini azaltacaktır; Her sondaj takımı ve ilgili kompresör her yıl en az bir kez ayrıntılı muayeneden geçmelidir Her kompresör sistemine, bunun kompresörden gevĢemesi halinde sıkıĢtırılmıĢ hava hattının sınırlanması için bir aygıt takılmalıdır. ÇalıĢma alanında düĢmeye karĢı gerekli önlem alınmalıdır. Resim 6.12‟de delme sahasında güvenli çalıĢma ortamının nasıl hazırlanabileceği sunulmuĢtur. 89 Resim 6.12 Delme sahasında güvenli çalıĢma ortamı. Delme iĢleminde olduğu gibi patlatma iĢleminde de gerekli önlemler alınmadığında ve iĢlem standarda uygun yapılmadığında iĢ kazaları meydana gelebilmekte ve yaralanmalar kaçınılmaz olmaktadır. Bu nedenle aĢağıda sıralanan önlemler dikkate alınmalıdır: Patlama operasyonlarında yer alan herkesin patlayıcıların kullanımı hakkında özel eğitim alması gerekmektedir Her patlama için dilim kalınlığı, aralık, patlayıcı miktarı, çukur derinliği ve açısı gibi kilit parametreler kaydedilmelidir Her patlama için bir “Tehlikeli Bölge” belirlenmeli ve yazılı olarak kaydedilmelidir. 6.1.1.6 Kilitlerin denetimi Çoğu durumda, bakım personelinin bakım sonrasında bir makinenin çalıĢtığını görmek istemesi veya operatörün süreci izlemek istemesi, örneğin partiye göz atmak istemesi nedeniyle, kilit atlanabilecektir. Bu tür gerekliliklere risk değerlendirmesinde yer verilmeli ve problemin tekrarlaması durumunda aĢağıdakilerin kullanılması göz önünde bulundurulmalıdır: 1) Vidalı anahtar sistemi ve/veya 2) Konum koruması Gereklilikler: Tüm kilit sistemleri düzenli olarak incelenmelidir (ayda en az bir kez) saha müdürü de aynı düzenlemeleri yapmalıdır. 90 2. Kilit sistemlerinin atlandığı yerlerde – bu tür düzenlemelerin nedenleri tanımlanmalı ve makine risk değerlendirmesinde buna yer verilmelidir. Kalıcı sorunların görüldüğü yerlerde vidalı anahtar/konum korumaları/darbeli yol verme sistemleri dikkate alınmalıdır. 6.1.1.7 Siloların aĢırı basınç altında olması Silolardaki aĢırı basıncın, filtreler gibi bazı parçaların tesisten uzağa fırlamasına neden olduğu çok sayıda kaza meydana gelmektedir. TıkanmıĢ filtreler ile hasarlı ya da değeri eksik ölçülen basınç emniyet vanaları bu tür kazaların nedenlerinden bazılarıdır. Resim 6.13‟de gerekli denetimlerin yapılmaması ve önlem alınmaması nedeniyle oluĢan bir kaza sunulmuĢtur. Patlama sırasında herhangi bir çalıĢanın bölgede olmaması olası bir ölümcül vakayı önlemiĢtir. Bu riskin ayrıntılı olarak değerlendirilebilmesi için – tüm Grup Güvenlik Memurlarına aĢırı basıncın önlenmesi hakkındaki BCA (Ġngiliz Çimento Birliği) kılavuz notları olan “Çimento, Beton ve TaĢçılık Endüstrilerinde itici gaz dağıtımı sırasında depolama silolarındaki aĢırı basıncın önlenmesi hakkında kılavuz" dağıtılmıĢtır. Tüm risk değerlendirmeleri ve daha da önemlisi tesis bakım/muayenesinin sıklığının gözden geçirilmesinde bu kılavuzun kullanılmasına karar verilmiĢtir. Özellikle dağıtım açısından yayının “DeĢarj Süreci" hakkındaki bölümü önemli kabul edilmektedir. Sahadaki silolar söz konusu olduğunda, aĢağıda verilen bazı temel önlemlerin alınması gerekmektedir: Filtre silo parmaklığına bağlanmalıdır. Filtrelerin bakımı, en azından altı aylık temel bakımı (Yıllık iĢ sağlığı ve güvenliği planında yer almalı) ile hem filtre ortamı hem de emniyet vanasının durumunun incelenmesini içerecektir. Silo dolu iken basıncın yükselmesini önlemek üzere tüm dolum borularına esnek ve kelebek vanalar takılmalıdır. Ayrıca Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği (22.01.2007 / 26411) aĢağıdaki sorulara cevap arar: Basınçlı kapların son 3 yıllık periyodik kontrolleri yapılmıĢ mı? 91 Basınçlı kaplar üzerinde bulunan manometreler sağlam ve çalıĢır durumda mı? Basınçlı donanımlar ile ilgili bir risk analizi mevcut mu? Basınçlı donanımlarla ilgili çalıĢanlara eğitim verilmiĢ mi? Near Miss – 2009 Filter blown onto nearby area Resim 6.13 Basınçlı siloda önlem. 6.1.2 Operatörler için önlemler Operatörler için alınacak önlemlerde, kapsamlı sağlık ve güvenlik programı oluĢturulması, düĢme tehlikesini azaltma, makine ve donanım kazalarının azaltılması, sırt rahatsızlığını azaltacak önlemler, duyma koruması ve gürültü kontrol programı, kısıtlı alan giriĢ programının hazırlanması, silika maruziyetini azaltma, kimyasal ve yanıklardan koruma, tehlike irtibat programı yapma, KKD programı baĢlıkları detaylı olarak açılacaktır. Ayrıca Karayolu TaĢıma Yönetmeliği (11.06.2009 / 27255) “Araçlar hareket halinde iken riskleri azaltmak için önlemler alınmıĢ mı? (takometre, hız sınırlama)” ve “Transmikser ve pompalarda 6kg‟lık kontrolü yapılmıĢ yangın tüpü ve ilkyardım seti var mı?” gibi sorulara cevap aramaktadır. 92 6.1.2.1 DüĢme tehlikesini azaltma Operatörlerin düĢme riskini azaltmak ya da yok etmek için aĢağıdaki önlemlerin alınması gerekir: Su tankları ve diğer donanımlarda transmikser üzerinde tırmanma ihtiyacını azaltmak ve portatif merdiven kullanımını minimumda tutmak için düzenleme yapılmalı (bazı firmalar su tanklarının yer ve pozisyonunu değiĢtirerek operatörlerin yer seviyesinden donanımlara ulaĢmasını sağlamıĢtır) Hazne kapağı etrafında koruma paneli oluĢturarak operatörlerin hazne temizliği ve çökme değeri kontrolü sırasında hazneye düĢmesi önlenmeli Yüksekteki çalıĢmalar için merdiven ve korkuluklu platformlar kullanılarak transmikserin yıkanması ve denetlenmesi sırasında operatörün üst kısımlarda çalıĢması kolaylaĢtırılmalı Operasyon boyutunun gerektirmesi durumunda, sahada sürekli olarak kiralanmıĢ/satın alınmıĢ bir MEWP (Yükseltilebilen seyyar iĢ platformları) ya da "Çubuk Forklift" bulundurulması sağlanmalıdır (ġirket Güvenlik personeli risk değerlendirmesini esas alarak bu ihtiyacı belirleyebilir) Tesis ya da binaların inĢası/yıkılması/modifiyesi sırasında emniyet ağları kullanılmalıdır (mevcut MEWP‟ye ek olarak). Ağların kurulumu yalnızca yetkin yükleniciler tarafından gerçekleĢtirilmelidir TaĢ ocağının üzerinde (Delme ve Patlatma operasyonları) çalıĢanların kenarlardan düĢme riski bariyer sistemi kullanılması ile önlenmelidir. KiĢinin bariyerin ön tarafına gitmesi gerektiği durumlarda kullanılmak üzere bir güvenlik kemeri / çekme ipinin de bulunması önemlidir. 6.1.2.2 Makine ve donanım kazalarının azaltılması Operatörlerin makine ve donanım nedeniyle yaralanmasını azaltmak ya da yok etmek için aĢağıdaki önlemlerin alınması gerekir: Makineleri koruma altına alarak ve kilitleme / etiketleme yaparak program gerekleri tamamlanmalıdır. Resim 6.14‟de örnek alınabilecek bir kilitleme/etiketleme uygulaması gösterilmektedir. Her mekânda düzenli olarak makine/mekanizma koruma sistemlerinin kontrolünü yapmalı ve iĢlemi kayıt altına alarak belgelemek suretiyle sürdürmeli. Hiçbir makine/mekanizma bütün makara dizileri, vücudun herhangi bir yerinin sıkıĢması ihtimali olan bölgeler, maruz kalınabilecek miller ve hareketli parçalar uygun bir Ģekilde koruma altına alınmadan çalıĢtırılmamalıdır Hiçbir makine/mekanizma bakım sonrasında izinsiz çalıĢtırılmamalıdır 93 Bütün çalıĢanlar Ģirket politikası dâhilinde konu hakkında eğitilmeli, bilgilendirilmelidir ve konuyla ilgili bütün çalıĢanlar makine/mekanizma kilitleme/etiketleme hakkında özel olarak eğitilmelidir Her alan özel olarak her makine/mekanizma için kilitleme/etiketleme kurallarını içeren yazılı politikaya sahip olmalıdır Resim 6.14 Kilitleme/Etiketleme yöntemi uygulama örneği. Ayrıca ĠĢ Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik ġartları Yönetmeliği (11.02.2004 / 25370) aĢağıdaki sorulara cevap aramaktadır; ĠĢçilerin sağlık ve güvenliği yönünden, özel risk taĢıyan iĢ donanımları ehil kiĢiler tarafından mı kullanılıyor? ĠĢ donanımlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı, bu iĢleri yapmakla görevlendirilen uzman kiĢilerce tarafından mı yapılıyor? Üreticiler tarafından donanımla birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak talimatlar hazırlanmıĢ ve bu talimatlara uygun hareket ediliyor mu? ĠĢ donanımı kullanmakla görevli iĢçilere, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarını da içeren yeterli eğitim veriliyor mu? ĠĢ donanımı kontrol ve/veya testleri, uzman kiĢilerce yapılıp kayıtları muhafaza ediliyor mu? 94 6.1.2.3 Sırt rahatsızlığını azaltacak önlemler Operatörlerin sırt rahatsızlıklarını azaltmak ya da yok etmek için aĢağıdaki önlemlerin alınması gerekir: Operatörlerin kabin içinde kıvrılma ve dönme hareketlerini minimuma indiren donanımlar kullanılmalı (örneğin otomatik olarak kontrol edilebilen aynalar operatörlerin arkada devam eden çalıĢmaları dönme hareketine gerek kalmadan kontrol etmesine olanak sağlar) Kabini titreĢimlerden izole ederek, hava basınçlı koltuk kullanarak, ayarlanabilir dolgusu iyi yapılmıĢ oturak ve arkalık kullanarak bütün vücut titreĢimini azaltılmalıdır Vücut titreĢimine maruz kalındığı için her saat baĢı sürüĢe ara verilmeli Ağır kaldırma ve uygunsuz vücut duruĢları minimuma indirilmelidir (örneğin Hollanda‟da maksimum beton torbası ağırlığı 25 kg.) Kabinler geniĢletilmeli Ağır kaldırma iĢlemleri için ikili gruplar halinde çalıĢılmalı Uygun basınç için lastik havası ayarlanmalı Aracın süspansiyon sisteminin bakımı düzenli olarak yapılması ile titreĢim hareketi azaltılmalı Araca biniĢ ve iniĢlerde stabilite ve destek sağlamak için tutacak eklenmeli 6.1.2.4 Duyma koruması ve gürültü kontrol programı Programın kapsamı; ses seviye ölçümü, odyometre testi, eğitim, gürültü azaltmadır. Operatörlerin duyma kaybını azaltmak ya da yok etmek için aĢağıdaki önlemlerin alınması gerekir: Ses iletim setleri ve yalıtım tabakası kullanarak transmikser içindeki gürültü kaynakları azaltılabilir Operatörler düzenli olarak duyma testine tabi tutulmalıdır ÇalıĢanlara gürültü maruziyetini minimuma indirecek aynı zamanda uyarı sinyallerini duymayı engellemeyecek Ģekilde tasarlanmıĢ kiĢiye uygun kulak tıpaları sağlanmalıdır Firma vibrasyon oluĢturan makine ve donanım parçalarından kaynaklanan gürültüyü azaltmayı amaçlayan koruyucu bakım programı uygulamalıdır Yeni hizmetler planlanırken, firma yapımda gürültü azaltıcı önlemleri plana dahil etmelidir 95 Operatör kabinlerinde klima olmalıdır böylece pencereler kapalı tutulabilir Operatörler ve iĢverenler gürültü maruziyeti, koruma programları ve KKD hakkında eğitilmelidir Ayrıca çalıĢanlara Ģu önerilerde bulunulmaktadır: Her yıl duyma performansı testi yaptırılmalıdır Dinlenme odası kapıları kapalı tutulmalıdır Takırtı, gıcırdama ve operatör kabini içersindeki diğer gürültüler bir an önce tamir edilmesi için rapor edilmelidir ÇalıĢma saatleri dıĢında gürültüye maruziyet olabildiğince aza indirilmelidir SürüĢ saatleri boyunca KKD kullanılmalıdır Araç içinde düĢük seste müzik dinlemek desibel seviyesini azaltma da yardımcı olur, yüksek sesle müzik dinlenmemelidir Ek olarak Gürültü Yönetmeliği (23.12.2003 / 25325) “ĠĢyerinde gürültüden kaynaklana riskler belirlenip değerlendirilmiĢ midir?” ve “ĠĢyerinde gürültüden kaynaklanan maruziyet ölçümleri yapılmakta mıdır?” gibi sorulara cevap aramaktadır. 6.1.2.5 Kısıtlı alan giriĢ programı hazırlanması Hazır beton sektörü göz önüne alındığında, prizini almıĢ betonun periyodik olarak temizlenmesi gibi transmikser haznesi içerisinde yapılan bütün iĢlemler kısıtlı alan tehlikesi oluĢturmaktadır. ĠĢyeri güvenliğine iliĢkin AB direktifi 89/391‟in ardından, AB içerisindeki ülkelerin kapalı alanlardaki çalıĢmalara iliĢkin bir mevzuat uygulamaları gerekmiĢtir. Avrupa Malzemeler operasyonları açısından, bu konuya iliĢkin olarak 2 kilit yaklaĢımın benimsenmesine karar verilmiĢtir: 1) Kapalı alan tanımı, tehlikelerin önlenmesi bağlamında ele alınacaktır 2) AĢağıdaki konuların dâhil edilmesini sağlamak üzere tüm risk değerlendirmeleri yeniden gözden geçirilmelidir i) Tasarım ve yöntem sayesinde kapalı alanlardaki çalıĢmalardan kurtulma gereksinimi 96 ii) AĢağıdakileri kapsayacak Ģekilde söz konusu iĢler için risk değerlendirmesi ve güvenli iĢ sistemleri Yutulma riski Yangın / patlama riski Oksijen tükenmesi riski Zehirli gazlara maruz kalma riski iii) Söz konusu iĢin biçimsel planlaması ve kaynak ayrılması iv) Yalnız çalıĢma yapılmaması (Morris, 2009). Tüm güvenlik personeli, bu konulara iliĢkin olarak kapalı alanlarda çalıĢmaya iliĢkin kendi dâhili risk değerlendirmelerini gözden geçirmelidir. 6.1.2.6 Silika maruziyetini azaltma Operatörlerin maruz kaldığı silika miktarını azaltmak ya da yok etmek için aĢağıdaki önlemlerin alınması gerekir: Mikser haznesi temizlenmesi iĢlemi ıslak metotlarla ve ya havalandırma sistemi yardımı ile yapılırsa silika maruziyeti azalır Kırıntı ve döküntüsü olan iĢlerde su püskürtme tekniği ve ıslatma prosedürü uygulanmalıdır Gerekli görüldüğü takdirde solunum cihazı ile çalıĢma ortamında ölçüm yapılmalıdır AraĢtırmacılar priz almıĢ betonun hazne içinden temizlenmesi iĢlemi sürecinde aĢağıdaki prosedürün izlenmesini önermektedir: 1. Hazne kapağı açık bırakılmalıdır 2. Hazne içine yatay olacak Ģekilde kutu vantilatör yerleĢtirilmelidir 3. Vantilatör yüksek hızda çalıĢtırılmalıdır ve hava akımının hazne dıĢına çıkıĢı sağlanmalıdır 4. Beton kırıcılar su püskürtücüler ile birlikte kullanılmalıdır 5. ÇalıĢma öncesinde bütün hazne yüzeyi su püskürtme suretiyle ıslatılmalıdır 6. Kırıcının ucunda eĢ zamanlı olarak su püskürtme sistemi olmalıdır ve kırım iĢlemi boyunca birlikte çalıĢacak Ģekilde ayarlanmalıdır 7. Eğer kırım sonrası temizleme iĢlemi süresince beton yüzey kurumaya baĢlar ise bu ortamdaki toz miktarının artmasına neden olacaktır. Bu nedenle gerekirse kırım iĢlemi sonrasında da sulama iĢlemi yapılmalıdır. 97 NIOSH genelde silika maruziyetini azaltmak için Ģunları önerir: Silika yerine alternatif maddeler kullanılabilir ÇalıĢma ortamına direk olarak operasyonda görev almayacak kiĢilerin geçiĢi önlenmelidir 6.1.2.7 Kimyasal ve yanıklardan korunma Çimento ürünleri ile temastan korunma ev ve iĢ yerinde yapılan pratik çözümler yoluyla sağlanabilir. Bahsi geçen çözümler Ģunlardır; Eller nötr ya da hafif asidik sabun ve bol su ile yıkanmalı ĠĢ giysileri günlük giysilerden ayrılarak temizlenmeli Doğru eldiven seçilmeli ve kullanılmalı Eller nötrleĢtirici sprey ile çalıĢma aralarında arındırılmalı ÇalıĢma süresinde uzun kollu gömlek tercih edilmeli, gömlek kolları eldiven içinde bantlanmalı ÇalıĢma süresinde lastik bot giyilmeli ve pantolon paçaları bot içinde bantlanmalı Çimento ya da betonun cilt ya da giysi üzerinde uzun süre kalması engellenmeli ÇalıĢanlar asla lanolin (krem ve pomatlarda sıv yağ olarak kullanılan hidroz yün, yağ, kolesterin esterlerinden oluĢur, ilaçların ciltten absorbsiyonunu kolaylaĢtırır) ya da benzin jelini cilt koruyucusu olarak kullanmamalıdır çünkü cilt üzerinde çimento kalıntıları bırakabilir Ayrıca Kimyasal Maddelerle ÇalıĢmalarda Sağlık Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik (26.12.2003 / 25328) aĢağıdaki maddelere dikkat edilmesini ister; Kullanılan kimyasal maddelerle ilgili risk değerlendirmesi yapılmıĢ mıdır? Tehlikeli kimyasal maddelerin, atık ve artıkların en uygun Ģekilde iĢlenmesi, kullanılması, taĢınması ve depolanması için gerekli düzenlemeler yapılmıĢ mıdır? ĠĢveren tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanacak kaza, olay ve acil durumlarda yapılacak iĢleri, önceden belirleyen bir acil eylem planı hazırlamıĢ mıdır? Tehlikeli kimyasal maddelerle yapılan çalıĢmalarda iĢçilerin bilgilendirme ve eğitimlerin yapılmıĢ mıdır? 98 Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği ise kullanılan tüm kimyasalların malzeme güvenlik bilgi formlarının temin edilmiĢ, kontrol altında tutuluyor (msds haritası) olmasını istemektedir. 6.1.2.8 Tehlike irtibat programı oluĢturma ĠĢverenlerin yazılı plan, eğitim programları, konteynırların etiketlenmesi ve malzeme güvenliği veri dokümanları gibi alternatiflerle etkili tehlike irtibat programı oluĢturması, çalıĢanlara kimyasalların tehlikeleri hakkında bilgilendirme açısından oldukça önemlidir. Tehlike irtibat programının hazırlanması bütün çalıĢanları potansiyel tehlikeler hakkında bilgilendirmek ve iĢyerinde kullanılan kimyasalların tanımlanmak suretiyle koruma altına alır ve kimyasallar nedeniyle oluĢabilecek meslek hastalığı ve yaralanmaları azaltır. Bir tehlike irtibat programı oluĢturmak için aĢağıda sıralanan maddeler kontrol edilmelidir: Neredeyse olacak iĢ kazası ve meslek hastalıklarını özel prosedürler oluĢturarak azaltır ve çalıĢma alanındaki kimyasal tehlikeleri tanımlayarak değerlendirir. ÇalıĢanları bu tehlikeler hakkında bilgilendirir ve eğitir. Bütün çalıĢanların kullanılan ve depolanan kimyasalların barındırdığı risk hakkında yeterli bilgiye sahip olduğundan emin olunmalıdır. Bütün çalıĢanlar için tehlikeli kimyasallarla çalıĢmak üzerine kitapçıklar hazırlanır. 6.1.2.9 KiĢisel koruyucu donanım programı KiĢisel koruyucu ekip programı tehlikenin tespitini, KKD seçimini ve dağıtımını ve KKD eğitimini kapsamaktadır. En az KKD kullanmak kadar doğru KKD kullanmakta çok önemlidir. Bununla ilgili aĢağıda sıralanan maddeler irdelenebilir: Yüksekteki çalıĢmalar için (baret, emniyet kemeri, bağlama ipleri ) KKD kullanılıyor mu? ĠSG Tüzüğü Madde:521 Panmikser temizliğinden sorumlu kiĢiye (iĢ ayakkabısı, eldiven, gözlük, baret, kulaklık) KKD zimmet ile verilmiĢ mi? ĠSG Tüzüğü Madde:509 KKD seçimi ve değerlendirmesi belirlenmiĢ bir sistem oluĢturuldu mu? 99 ÇalıĢanların KKD kullanım, bakım ve değiĢtirme ve arıza bildirimi ile ilgili eğitimleri verildi mi? ĠĢletmede yapılan risk analizi çalıĢmasında belirtilen riskler ve risklere uygun KKD seçenekleri dikkate alındı mı? KKD kullanılması ile ilgili temel gerekliliklere riayet ediliyor mu? (Açıklama: Takip edilmesi gerekli EN standartları ve CE iĢaretlemesi mevcut mu?)(ĠSG TÜZÜK) Ayrıca KKD iĢyerlerinde kullanılması hakkında Yönetmelik (11.02.2004 / 25370) iĢverenlerin aĢağıdaki sorulara verilecek cevapların “evet” olmasını istemektedir: Hangi alanlarda/faaliyetlerde ve hangi tip KKD kullanılacağı tespit edilip uygulanıyor mu? KKD‟lerin hangi risklere karĢı kullanılacağı konusunda eğitim verildi mi? ĠĢveren, iĢçilerin KKD uygun Ģekilde kullanmalarını sağlamak için almıĢ olduğu önlemler var mı? ĠĢveren, verilen KKD ları her zaman etkili Ģekilde çalıĢır durumda olacak, temizlik ve bakımı yapılacak ve gerektiğinde yenileriyle değiĢtirmek için bir yöntem belirlemiĢ mi? KKD için zimmet formu tutulmuĢ mu? 6.2 Anket Sonuçlarının Değerlendirilmesi Ek 1‟de sunulan ve THBB ile üye kuruluĢlara, birebir irtibat ile üye olmayan kuruluĢlara iletilen anket formuna geri dönüĢ oldukça az sayıda olmuĢtur. Bunun nedenlerinin firmaların henüz iĢ güvenliğine gereken önemi vermemesi ve iĢ kazaları ile ilgili bilgileri paylaĢmaktan çekinmeleri olduğu düĢünülmektedir. Tüm bunlara rağmen az sayıda olan anket sonuçları değerlendirildiğinde aĢağıdaki sonuçlarla karĢılaĢılmıĢtır: Anket formunu dolduran firmaların tesis sayısı 20 adetten fazladır, Firmalarda çalıĢan sayısının Türkiye‟de ortalama 1000‟i bulurken Hollanda‟da ortalama 300 kiĢinin çalıĢtığı görülmüĢtür, Türkiye‟de hizmet veren firmalarda 300 üzeri transmikser kullanılmaktadır ve anketi dolduran firmalardan ortalama 6-9 saat çalıĢan transmikser operatörlerinin iĢ güvenliğini içeren bir eğitim aldığı bilgisi gelmiĢtir, 100 Firmaların bir kısmında her tesiste olmamakla birlikte iĢ güvenliği koordinatörü hizmet verdiği halde iĢ güvenliği bölümü bulunmamaktadır, Firmalarda kaza kayıt sistemi bulunduğu ve düzenli iĢ güvenliği eğitimi sağlandığı sonucu çıkmıĢtır, Firmalarca yapılan gözlemde en tehlikeli aĢama olarak Ģantiye seçilmiĢtir, Firmaların KKD kullanımını sağladığı gözlenmiĢtir Tesislerde iĢ yeri hekimi bulunmakta ve periyodik olarak sağlık taraması yapılmaktadır Firmalarca yapılan tespitte özellikle operatörler için yanıklar iĢ kazalarında önemli bir orana sahiptir. 6.3 Genel Değerlendirme Hazır beton sektörünü iĢ güvenliği açısından mercek altına alan bu çalıĢma kapsamında genel olarak Türkiye ve dünyada iĢ güvenliğindeki geliĢmelere değinilmiĢ, ilgili mevzuat ve yapılan akademik çalıĢmalar araĢtırılmıĢ, hazır beton sektörünün iĢleyiĢi hakkında geniĢ bilgi verilmiĢ, risk yönetimi ve analizi kavramları irdelenmiĢ, iĢ tehlike analizi tanımlandıktan sonra sektörün hem tesis çalıĢanları hem de transmikser operatörleri için tehlike analizi yapılmıĢ, elde edilen bulgular tablo halinde sunulmuĢ ve firmalarca doldurulan anket sonuçları yorumlanmıĢtır. Yapılan iĢ tehlike analizleri sonucunda hazır beton tesislerinde sayısız tehlike olduğu tespit edilmiĢtir. Üretim aĢamasında tesis içinde çalıĢanların karĢı karĢıya kaldığı risklerin, çalıĢma koĢulları ve üretim sürecinde önemli değiĢiklikler olmadığı sürece, sistematik bir yaklaĢımla azaltılabileceği Ģüphesizdir. Ancak, esas risk altında olan grup transmikser operatörleridir. Bu iĢçi grubunun görevi sadece Ģoförlük olmayıp aynı zamanda inĢaat sahalarına araçlarıyla girip hazır betonun dökümünde görev almaktadırlar. Bu kiĢiler Ģantiyelere girdikleri zaman Ģantiyelerde çalıĢan diğer iĢçilerin maruz kaldığı birçok riskle burun buruna çalıĢırlar. Hatta geçici olarak o Ģantiyede bulundukları için içinde bulundukları riskli ortamdan haberdar olmazlar ve kaza geçirme olasılıkları yüksek olur. Transmikser operatörlerinin yüksek riskli çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesi için ya beton dökümü sırasındaki sorumluluklarının azaltılması ya da kapsamlı ve detaylı iĢ güvenliği eğitiminden geçtiklerinden emin olunmalıdır. 101 Yapılan çalıĢma neticesinde Türkiye‟deki hazır beton sektöründe iĢ güvenliğinin yeni bir konu olduğu ve iĢ güvenliğindeki geliĢmelerin sektörün artan iĢ hacmi ile paralel geliĢme göstermediği tespit edilmiĢtir. ĠĢ güvenliği kültürünün sadece çimento sektörü tabanlı Ģirketlerde oturmuĢ olduğu ve diğer tesislerde iĢ güvenliğine gereken önemin verilmediği, herhangi bir iĢ güvenliği yönetim sistemi olmadığı ve iĢ güvenliğine “angarya iĢ” olarak bakıldığı gözlenmiĢtir. Sektörün iĢ güvenliği açısından bir baĢka handikabı ise kaza istatistiklerinin istenilen düzende toplanamamasıdır. THBB “Kalite Güvence Sistemi” sayesinde birliğe üye olan firma ve tesisleri düzenli bir Ģekilde denetlemektedir. Ancak, bu denetim mekanizmasına “iĢ güvenliği” kriteri istenilen düzeyde eklenmemiĢtir. Bu yüzden, bağımsız olarak iĢ kazası istatistik toplama çabaları sonuçsuz kalmaktadır. Tüm bunlara rağmen THBB “iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği” konusuna önem vermekte ve sektörde iĢ güvenliğini oluĢturma çabalarını sürdürmektedir. Buna en iyi örnek ise 2010 yılında ilk defa düzenlenen “Mavi Baret” yarıĢmasıdır. Bu yarıĢmada iĢ güvenliğine en çok önem veren tesisler seçilerek, mavi baret ödülü verilmiĢtir. 6.4 Türk Hazır Beton Sektörü Ġçin ÇeĢitli Öneriler Öncelikle sektörden istenen ve önerilen hataların tekrarlanmasını önlemek ve ders çıkarmak için iĢ kazası istatistiklerini tutmaları ve daha sonra yapılacak çalıĢmalara katkı sağlaması amacıyla verilerini paylaĢmalarıdır. Özellikle de, isimlerin açıklanmamasına rağmen, kaza raporlarının firmanın itibarını zedeleyeceği yönündeki yaygın görüĢ çalıĢmaları aksatmakta ve üniversite sanayi iĢbirliğini sekteye uğratmaktadır. Ayrıca yapılan çalıĢmalara ilgili sektörde hizmet veren firmaların katkı sağlaması çalıĢmanın somutluğunu arttıracak ve çalıĢma neticesinde firma çalıĢma koĢullarını iyileĢtirmede kullanılabilecektir. Hazır beton sektöründe hizmet vermekte olan firmalar ek maliyet olarak algıladıkları iĢ güvenliği bölümüne gerekli yatırımı yapmalıdır. Kısa vadede firmalarca gereksiz bütçe harcaması olarak algılanan bu bölüm uzun vadede firmaya hem kazasız dolayısı ile kayıpsız iĢ gücü sağlayacak, hem de firma itibarını arttıracaktır. Firmalardan iĢ güvenliği bölümü oluĢturmalarının yanında eğitime önem vermeleri beklenmektedir. ÇalıĢanların görev tanımlarının eksiksiz yapılması ve bu tanım gereğince ilgili eğitimin verilmesi halinde iĢ kazalarında ciddi bir 102 düĢüĢün olacağı Hollanda‟da hazır beton tesislerinin stratejileri incelendiğinde tespit edilmiĢtir. Hollanda‟daki tesislerde göze çarpan bir baĢka detay Resim 6.15‟deki örneklere benzer olarak çalıĢma alanına periyodik olarak asılan görseller olmuĢtur. Üretim tesisinde yetkili kiĢi tarafından gözlenen çalıĢan hatalarına göre görseller güncellenmektedir. Resim 6.15 Hollanda‟da tesislerde uygulanan görsel eğitim. 6.5 Gelecek ÇalıĢmalar Ġçin Öneriler Sektörsel bazda yapılan iĢ güvenliği analizinin benzeri hazır beton sektörü dıĢında inĢaat sektörünün en önemli yan sektörlerinden prefabrik ve çimento sektörlerine de uygulanabilir. Yapılacak çalıĢmalar neticesinde, tesislerinde üretim yapıp inĢaat sahalarına malzeme getiren tüm sektörler iĢ güvenliği açısından irdeleneceğinden meydana gelmesi muhtemel iĢ kazalarında düĢüĢ olacaktır. 103 Hazır beton sektöründe hizmet veren tesislerin neredeyse tümünde laboratuar çalıĢmaları yapılmaktadır. Türkiye‟de mevcut tesislerin birçoğunda laboratuar güvenliğinin eksik olduğu tespit edilmiĢtir. Gerekli deneylerin yapılması sırasında kullanılan kimyasallar ve deney yapım süreçleri analiz edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Bu nedenle laboratuarlarda gerçekleĢen deneylerin tamamı için bu çalıĢmaya benzer olarak iĢ tehlike analizleri yapılabilir. Böyle bir çalıĢmanın sonucunda hazırlanacak manüeller sektörler için fazlasıyla faydalı olacaktır. Konuyla ilgili gelecekte yapılacak bir baĢka çalıĢmada konuya ekonomik açıdan yaklaĢılıp, iĢ kazalarının firmalar için ne boyutlarda masraflara yol açtığı incelenebilir, ya da bir baĢka deyiĢle kaza maliyet hesabı yapılabilir. Böylece sektördeki iĢ kazasına bağlı iĢ gücü ve üretim kaybının ciddiyeti somut olarak ispatlanmıĢ olacaktır. 104 KAYNAKLAR DĠZĠNĠ Akay, E., 2006, Türkiye‟de ĠĢ Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği, Avrupa Birliği Üyeleri Ġle KarĢılaĢtırılması ve Bir Hizmet Modeli Önerisi, Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, 156 s. (yayımlanmıĢ). Akçamete, A., 2006, ĠnĢaat Sektöründe Ülke Risklerinin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, 119 p. (yayımlanmıĢ). AkkaĢ, Z., 2006, Türkiye‟de Yapı Üretiminde ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği ÇalıĢmaları ve Toplu Konut Sektörüne Yönelik Bir AraĢtırma, Yüksek Lisans Tezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, 86 s. (yayımlanmıĢ). Aslan, A., 2008, Bir ĠnĢaat ġirketinde Meydana Gelen ĠĢ Kazalarının Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 85 s. (yayımlanmıĢ). Aslan, S., 2009, Mermer Ocaklarında ĠĢ güvenliği ve Risk Analizi, Yüksek Lisans Tezi, EskiĢehir Osman Gazi Üniversitesi, 59 s. (yayımlanmıĢ). Batur, E., 2004. “ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinde GeliĢmeler”, http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=933&id=54 (EriĢim Tarihi: 14 Nisan 2010) Bird Strike Committee, 2010 “Risk Assessment – Frequently Asked Questions”, http://-www.birdstrike.org/commlink/risk_faq.htm (EriĢim tarihi:28 Mart 2010) Bu-Qmmaz A., 2007, Analitik Ağ Süreci Ġle Uluslar arası ĠnĢaat Projelerinde Risklerin Değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, 188 p. (yayımlanmıĢ). Canada’s National Occupational Health&Safety Resource (CCOHS), 1998a, “Job Hazard Analysis”, http://www.ccohs.ca/oshanswers/hsprograms/jobhaz.html, Ontario , (EriĢim tarihi: 02 Mayıs 2010) 105 KAYNAKLAR DĠZĠNĠ (Devam) Canada’s National Occupational Health&Safety Resource (CCOHS), 2006b, “Risk Assessment”, http://www.ccohs.ca/oshanswers/hsprograms/risk_assess-ment.html, Ontario, (EriĢim tarihi: 02 Mayıs 2010) Chao, E. and Henshaw, J. , 2002, Job Hazard Analysis, Occupational Safety and Health Administration (OSHA), USA, 50 p. Clark, N. , Dropkin, J. , and Kaplan, L. , 2001, Ready Mixed Concrete Truck Drivers: Work-Related Hazards and Recommendations for Controls, Construction Hygiene and Ergonomics Program, USA, 27p. Çakıroğlu, N., 2007, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Kapsamında Risk Analizi, Denetim ve Bir Firma Uygulaması, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, (yayımlanmıĢ). Canpolat, P., 2008, Projelendirme ve ġantiye YerleĢim Projesinin OluĢturulması AĢamasında Hazırlanacak iĢ Sağlığı ve Güvenliği Planı ile Ġlgili Bir Öneri, Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, 178 s. (yayımlanmıĢ). Çetindağ, ġ., 2010, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği‟nin Tarihsel GeliĢimi ve Mevzuattaki Güncel Durum, 6 s. Demir, G., 2006, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği (ĠSG)‟nin sağlanmasında ĠĢyeri ĠSG Kurullarının Etkinliği, Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi,151 s. (yayımlamıĢ). Demircan, E., 2008, ĠnĢaat Sektöründe ĠĢçi Sağlığı ve Güvenliğinin Ekonomik ve Toplumsal Boyutları, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 146 s. (yayımlanmıĢ). Dizdar, E., 2006, ĠĢ Güvenliği, Academic Book Production Yayınevi & Matbaacılık, 341s. Durmaz, T., 2009, Yapı ĠĢlerinde ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatı ve Yeni GeliĢmeler, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, (yayımlandı). 106 KAYNAKLAR DĠZĠNĠ (Devam) DurmuĢoğlu, P. , 2008, Türkiye ve Avrupa Birliğinin ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Açısından KarĢılaĢtırılması, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 418s (yayımlanmıĢ). Erdoğan, T. , 2003, Beton, ODTÜ GeliĢtirme Vakfı Yayıncılık ve ĠletiĢim A.ġ. Yayını, Ankara, 741s. Erol, E., 2010, Türk ĠnĢaat Sektörünün ĠĢ Güvenliği Açısından Risk Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, (yayımlanmıĢ). Esen, Ö., 1999, 1991-1998 Yılları Arası Türkiye‟de Yapı ĠĢlerinde ĠĢ Güvenliği, Yüksek Lisans tezi, Ege Üniversitesi, (yayınlanmıĢ). Fidan, G., 2008, ĠnĢaat Projeleri Ġçin Bir Risk ve Risk Kırılganlığı Ontolojisi, Yüksek Lisans tezi, ODTÜ, 116 p. (yayımlanmıĢ). Flayeh, A., 2009, ĠĢ Güvenliği Tehlike Risk Analizleri ve Bir ĠĢletmede Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 156 s. (yayımlanmıĢ). Gerek, N. ,2006, ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği, 3.Baskı. EskiĢehir Güçlü, M., 2007, OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi,136 s. (yayımlanmıĢ). Hatipoğlu, Ö., 2006, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinin Mevcut Durumu ve Bir AraĢtırma, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 236 s. (yayımlanmıĢ). Health and Safety Executive, 2006a, Five Steps to Risk Assessment, Caerphilly, 8p. Health and Safety Executive, 1996b, ĠĢyerindeki Kayma ve DüĢmeleri Önleme, Sağlık ve Güvenlik Ġdaresi, Ankara, 11s. Hendem, B., 2007, ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ güvenliğinde Kullanılan KiĢisel Koruyucu Donanımlar ve Standartları, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 130 s. (yayımlanmıĢ). 107 KAYNAKLAR DĠZĠNĠ (Devam) ILO, 1996, Your Health and Safety At Work: A Collection of Modules, Ergonomics, Switzerland, 10p. Ġnce, E., 2006, Türk Müteahhitlerinin ISO 9001 Kalite, ISO 14001 Çevre ve OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri‟nin Uygulamalarına BakıĢ Açıları, Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, 90 p. (yayımlanmıĢ). ĠTÜ Ergonomi Grubu, 2010, “ Ergonomi Nedir?” http://www.ergonomi.itu.edu.tr/ergonomi.html, (EriĢim tarihi: 7 Ocak 2010) Ġri, A., 2007, OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Bir ĠnĢaat Firmasından Uygulanması, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, 166 s. (yayımlanmıĢ). Ġsmail DemirtaĢ Beton, 2010, “Hazır Betonun Tarihçesi” , http://www.-ismaildemirtasbeton.com/default.asp?no=41, (EriĢim tarihi: 21 Mayıs 2010) Kalyoncu, G., 2007, Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye‟de ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 104 s. (yayımlanmıĢ). KırbaĢ, Ġ. ,2010, “Risk Yönetimi Nedir?”, http://www.donusumkonagi.net/makale.asp?id=3060&baslik=risk_yonetimi_nedir_&i=risk_yone timi, (EriĢim tarihi: 07 Nisan 2010) Kobi Finans, 2010, “Risk Nedir?”, http://www.kobifinans.com.tr/tr/bilgi_merkezi/0217/17812 (EriĢim Tarihi: 12 Mart 2010) Kozak, T., 2007, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi: ĠnĢaat Sektöründe Bir ĠĢletmede Uygulama Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi, 58 s. (yayımlanmamıĢ). Kuzucu, H., 2009, Türk ĠnĢaat Sektöründe ĠSG (ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği) Yönetimi ve TKY (Toplam Kalite Yönetimi) Sistemlerinin BütünleĢik Ġncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Kültür Üniversitesi, 147 s. (yayımlanmıĢ). 108 KAYNAKLAR DĠZĠNĠ (Devam) Mindess, F., Young, J.F, Darwin, D., “Concrete”, 2003, Prentice Hall, USA. Morris, H. , 2009, Ölümcül Kazaların Önlenmesinde CRH Avrupa Malzeme Güvenlik Kuralları, CRH, 36 p. Norfolk, Suffolk and Cambridgeshire, 2010, “Aims of Risk Management”, http://-www.clingov.nscsha.nhs.uk/Default.aspx?aid=2417, Health Authority, (EriĢim tarihi: 4 Nisan 2010) Stra-tegic Orhan, M., 2007, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Sisteminde ĠĢveren Yükümlülükleri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 142 s. (yayımlanmamıĢ). Ökmen, Ö., 2002, Anahtar Teslim SözleĢme Sistemi Ġle Ġhale Edilen ĠnĢaat Projelerinin Risk Analizi ve Yönetimi, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 208 p. (yayımlanmıĢ). Ökmen, Ö., 2008, ĠnĢaat Projelerinin belirsizlik altında Faaliyet ġebeke Çizelgelemesi ve Erken Maliyet Tahmini: Risk Analizine Dayalı Bir Modelleme YaklaĢımı, Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 385 p. (yayımlanmıĢ). Özdemir, K., 2006, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Ġçin Web Tabanlı Performans Yönetim Bilgi Sistemi, Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 195 s. (yayımlanmıĢ). Özel, S., 2009, ĠĢverenin ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Cezai Sorumluluğu, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 117 s. (yayımlanmıĢ). Project Management Institute (PMI), 2008, A guide to the Project Management Body of Knowledge, Newtown Square, Pennsylvania 19073-3299 USA, 496 p. Sağlam, N., 2009, OHSAS 18001 ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri ve Bir Uygulama, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 87 s. (yayımlanmıĢ). 109 KAYNAKLAR DĠZĠNĠ (Devam) Saka, T. ve Uğural, A. , 2009, Kurumsal Risk Yönetimi, http://www.tusiad.org/FileArchive/17MartTUSIADSunum.pdf, (EriĢim tarihi:4 Mayıs 2010) Sarı, M., 2002, Yer altı kömür ocağının iĢ güvenliği analizinde risk tayini yaklaĢımı, Doktora Tezi, ODTÜ, 192 p. (yayınlanmıĢ). ġimĢek, B., 2006, Ölçüm Kartı Tekniği‟nin Bir ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Metodu Olarak ĠnĢaat ġirketlerinde Kullanılması: Bir Kalite Fonksiyon Açılımı YaklaĢımı, Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, 58 p. (yayımlanmıĢ). TS EN 206-1, Nisan 2002, Türk Standartları Enstitüsü, Ankara Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB), 2009a, 2008 Yılı Hazır Beton Sektörü Ġstatistikleri, Ġatanbul, 6s. Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB),2010b “Türkiye‟de Sektör”, http://wwwthbb.org/Content.aspx?ID=8, (EriĢim tarihi: 12 Ocak 2010) Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB),2010c “Dünya‟da Sektör”, http://www.thbb.org/Content.aspx?ID=9 , (EriĢim tarihi: 12 Ocak 2010) Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB),2010d “Türkiye Hazır Beton Birliği Yapı Malzemesi Laboratuvarı”, http://www.thbb.org/Content.aspx?ID=38 (EriĢim tarihi: 12 Ocak 2010) , Türkiye Hazır Beton Birliği (THBB),2010e “Transmikserler”, http://www.thbb.org/Content.aspx?ID=31 , (EriĢim tarihi: 12 Ocak 2010) University of California, 2010, Office of Environment, Helath&Safety, Fact Sheet, No:68, Job Safety Analysis, Berkeley, 5p. Usta, H. , 2005, “Hazır Beton Sektör AraĢtırması”, http://www.ito.org.tr/Dokuman/Sektor/1-38.pdf, 42s.(EriĢim Tarihi: 12 Mayıs 2010) 110 KAYNAKLAR DĠZĠNĠ (Devam) Uzer, E., 2003, 1980-2000 yılları arasında iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili yargı kararlarının incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, (yayımlanmıĢ). Üstünel, H., 2009, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğinde ĠĢverenin Yükümlülükleri, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 136 s. (yayımlanmıĢ). Yakar, M., 2007, Çimento Sektöründe ÇalıĢanların ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Açısından YaĢadıkları Risk Faktörleri, Yüksek Lisans ÇalıĢması, Cumhuriyet Üniversitesi, 117 s. (yayımlanmamıĢ). Yılmaz, G., 2003, “ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliğinin Tarihsel GeliĢimi”, http://www.isguvenligi.net/index.php?option=com_content&task=view&id=53, (EriĢim tarihi: 14 Ağustos 2010) Yüksel, O., 2006, Yapı Makineleri Seçimi ve Verim Hesapları, Ege Üniversitesi Yayınları Mühendislik Fakültesi Yayın No:46, Ġzmir, 274 s. 111 EK 1: Hazır Beton Sektörü için ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği Anketi 1) Firma hazır beton üretimine ne zaman baĢlamıĢtır? 1990 öncesi 2008 sonrası 1990-1994 1995-1999 2000-2004 2004-2008 2) Firmanın bünyesinde kaç tesis bulunmaktadır? 3) Firmada yaklaĢık kaç kiĢi çalıĢmaktadır? a. b. c. d. e. Operatör : Santral çalıĢanı: Mühendis / Teknik eleman: Ofis personeli: Diğer : 4) Firma beton dağıtımı için taĢeron firmalarla çalıĢmakta mıdır? Hayır Evet 5) Hazır beton dağıtımında kaç adet transmikser kullanılmaktadır? 0-5 6-15 16-25 26-35 Diğer : 6) Operatörler için özel bir eğitim programı bulunmakta mıdır? Hayır Evet Yukarıdaki soruya cevabınız evet ise, iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği konusu bu eğitim programına dahil midir? Evet Hayır 7) Operatörler bir iĢ gününde ortalama kaç saat çalıĢmaktadır? 0-3 saat 3-6 saat 6-9 saat 9-12 saat Diğer : 8) Firma içi özel olmak üzere iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği ile ilgili bir yönetmelik / strateji uygulanmakta mıdır? Evet Hayır Yukarıdaki soruya cevabınız evet ise, açıklama: 9) Firmada iĢçi sağlığı ve güvenliği koordinatörü / sorumlusu var mıdır? Evet Hayır 10) Firmada iĢçi sağlığı ve iĢ güvenliği bölümü (departmanı) var mıdır? Evet Hayır Yukarıdaki soruya cevabınız evet ise, bu bölüm ne zaman oluĢturulmuĢtur? Firma kurulumu ile eĢ zamanlı Firma hizmet vermeye baĢladıktan sonra 11) Firmanın her tesisinde iĢ güvenliği uzmanı bulunmakta mıdır? Hayır 12) Firmada kaza kayıt sistemi mevcut mudur? Evet Evet Hayır 13) Firmada çalıĢanların düzenli bir iĢ güvenliği eğitim programı var mıdır? a. Ġlk gün, uyum amaçlı eğitim Evet Hayır 112 b. Görev tanım ile iliĢkili özel eğiti Evet Hayır c. Bilgi güncelleme eğitimleri Evet Hayır 14) Firmada düzenli olarak iĢ sağlığı ve güvenliği denetimleri yapılmakta mıdır? Evet Firma bünyesinde çalıĢan yetkili bir kiĢi tarafından AnlaĢmalı olarak firmaya hizmet veren yetkili bir kiĢi tarafından Hayır 15) Yapılan gözlemlere göre süreçlerdeki en tehlikeli aĢama hangisidir? Santral TaĢıma ġantiye 16) KiĢisel koruyucu donanım (KKD) üretim ve dağıtım süresince kullanılmakta mıdır? Hayır Evet a) Uygulamada çalıĢanlarca kullanılan KKD‟ların listesi nedir? Baret ĠĢ ayakkabısı Diğerleri Ġkaz yeleği Kulaklık Eldiven b) ÇalıĢanlar KKD kullanmadan önce eğitim almakta mıdır ? Evet Hayır 17) Tesislerinizde sağlık hizmetleri nasıl sağlanmaktadır? ĠĢyeri hekimi AnlaĢmalı sağlık kuruluĢu Diğerleri 18) ÇalıĢanlarınıza periyodik sağlık muayenesi yapılmakta mıdır? Evetse, hangi muayeneler yapılmaktadır. 19) Tesislerinizde yangına karĢı ne gibi önlemler alınıyor? Yangın söndürücü Yangın söndürücü Kontrolü Tatbikat Yangın Planı Mücadele ekibi Otomatik Sistem Manuel Sistem 20) Sektörde özellikle operatörler için iĢ kazaları ve meslek hastalıklarını sıralamak gerekirse aĢağıdaki baĢlıkları nasıl numaralandırırsınız? (1 az tehlikeli, 5 çok tehlikeli olmak üzere, 1-5 arası numara veriniz) a. b. c. d. e. Kayma, takılma, düĢme 1 Yanıklar 1 Göze zarar 1 Kesikler 1 Kırıklar 1 113 ÖZGEÇMĠġ Özge Akboğa, 1986 yılında Diyarbakır‟da doğdu. Ġlköğrenimini Necatibey Ġlköğretim Okulu‟nda tamamladı. Ortaöğrenimini Vali Kutlu AktaĢ Ġlköğretim okulunda tamamladıktan sonra Salih Dede Lisesi‟nden 2003 yılında mezun oldu. 2003 yılında kayıtlandığı Anadolu Üniversitesi, ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü‟nde hazırlık ve birinci sınıf eğitimini tamamladıktan sonra 2005 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi, ĠnĢaat Mühendisliği Bölümü‟ne yatay geçiĢ yaptı ve 2008 yılında eğitimini tamamladı. 2008 yılında Ege üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, ĠnĢaat Mühendisliği Anabilim Dalı‟nda Yüksek Lisans eğitimine baĢladı. View publication stats