Дін: негізгі түсініктер. Дінді
әлеуметтанулық талдау.
Орындаған:Тұрсынбаев Болатбек
Тобы:ИУТЭк 21-2
Тексерген:Раджапов Анарбай Ускенбаевич
«Дін» ұғымы
Дін – қоғамдағы адамдарды біріктіретін және мойындайтын
көзқарастар мен идеялардың жиынтығы, наным-сенімдер мен
әдет-ғұрыптар жүйесі.
Дін (- қайта қосылу) – адамгершілік нормалары мен мінезқұлық түрлерінің, салт-дәстүрлердің, діни іс-әрекеттердің және
адамдардың ұйымдарға бірігуін қамтитын табиғаттан тыс
нәрселерге сенуге байланысты дүниені танудың ерекше
формасы.
•
•
•
Діндердің белгілері:
сенімнен айырмашылығы, сенушілер
тобын қамтиды
белгілі бір ілімдердің тобында болуы
кейбір қасиетті нысандардың болуы
• ғұрыптардың болуы, яғни. киелі
заттармен жұмыс істеуді және топ
ішіндегі қарым-қатынастарды
реттейтін ережелер
Табиғаттан тыс нәрсеге сену?
Діннің функциялары
•
•
•
•
•
•
•
•
дүниетаным;
Компенсаторлық (психотерапевтік);
Коммуникативті;
Реттеуші (әлеуметтік бақылау)
Интеграциялау;
Мәдени таратушы;
Мәдени мұра
Тәрбиелік (әлеуметтену
Дінтану – дінді зерттейтін ғылым.
Дінді ғылыми тұрғыдан зерттеуді
қызықтыратын мәселелердің
қатарында діннің мәні, оның
қоғамдық дамудағы маңызы, пайда
болуы, дамуы және басқа мәдени
құбылыстармен байланысы жатады.
Теология (теология) – Құдайдың мәні
мен әрекеті туралы діни ілімдердің
жиынтығы
Сана
Діни табиғаттан тыс
нәрсенің шынайы
бар екеніне сену,
басқа дүниеде,
адамзаттың
негізгі
нұсқаулары мен
құндылықтарыны
ң қайнар көзі Құдай.
Зайырлы ол дүниедегі барлық маңызды
процестердің қайнар көздерін
осы дүниедегі, оның пікірінше,
қоғамдағы өзгерістерден көреді:
мәдени дағдылардың
жинақталуынан,
жаратылыстану, техникалық
және қолданбалы ғылымдардың
қарқынды прогрессінен және
т.б.
Діндердің түрлері
• Көпқұдайшылық – көпқұдайшылық. Бұл Ежелгі Египет, Үндістан, Грекия, Рим,
ацтектер, майялар, ежелгі немістер, ежелгі Русь діндеріне тән болды.
• Монотеизм – монотеизм. Бұл иудаизм, христиандық, ислам, сикхизм және басқа да
діндерге тән. Діндар, жоғарыда аталған діндерді ұстанушылар көзқарасы бойынша
олардың пайда болуы илаһи әрекеттің нәтижесі болды.
• Пантеизм – әлем (табиғат) мен Құдайдың бірдей екендігі туралы ілім. Пантеизм
бірқатар ежелгі діни-философиялық мектептерде (стоиктер, т.б.), ортағасырлық
бірқатар ілімдерде (қараңыз: Спиноза, т.б.) кең тарады. Пантеизмнің көптеген
элементтері пұтқа табынушылық пен неопаганизмнің белгілі бір формаларында,
сондай-ақ қазіргі бірқатар синкретикалық оккульттік ілімдерде: теософияда, агни
йогада және т.б.
Құдайсыз діндер (батыстың көптеген дінтану мектептері бұл ұғымды береді деген
мағынада) – абстрактілі идеалға сену: - абстрактілі идеалға сену: конфуцийшілдік,
буддизм, жайнизм.
Тайпалық діндер (архаикалық):
Магия - адам оқиғаларға әсер ету, сондай-ақ заттың күйіне нақты
немесе айқын әсер ету мақсатында жасырын күштерге жүгінеді
Тотемизм - адамның басқалармен байланысы туралы идея. сыртқы
әлем, сол немесе басқа табиғи объектімен – тотеммен ойдан
шығарылған отбасылық одақ : жануар, өсімдік, жансыз зат, табиғат
құбылысы
Анимизм – рухтар мен басқа дүниелік тіршілік иелеріне сену және
бүкіл табиғаттың жандануы.
Фетишизм - әртүрлі табиғаттан тыс күштерге ие заттарға сену.
Аниматизм – табиғаттың немесе оның жекелеген бөліктері мен
құбылыстарының тұлғасыз анимациясына сену.
Шаманизм – рухтар әлемімен өзара әрекеттесу. Бақсы жасайтын
байланыс.
Ұлттықмемлекеттік дін
Жеке аумақта діни өмірдің
негізін ұлттық-мемлекеттік
діндер құрайды:
Иудаизм (Израиль)
индуизм (Үндістан)
Синто (Жапония)
Конфуцийшілдік (Қытай)
Әлемдік діндер
Дін
•
•
•
1.
2.
3.
Ислам (б.з. 7 ғ.)
Буддизм (б.з.б. 6 ғ.)
Христиандық (б.з. 1 ғ.)
(Католицизм)
(Православие)
(Протестантизм)
Қасиетті кітаптар
Құран
Трипитака
Библия
Дін және әлеуметтік теңсіздік.
БІЛУ КЕРЕК:
Адамдар арасындағы табиғи және әлеуметтік айырмашылықтар.
Әлеуметтік теңсіздіктің негізгі құрамдас бөліктері.
Әлеуметтік теңсіздікті ұйымдастыру түрлері.
Әлеуметтік стратификация түсінігі, оның мәні, қызметтері, қасиеттері.
Қабаттарды бөлудің ең маңызды белгілері.
Әлеуметтік мобильділік: мәні, механизмдері, сорттары.
Адамдар арасындағы табиғи және әлеуметтік айырмашылықтар
Кез келген қоғамда, көрінетін ұқсастыққа қарамастан, барлық адамдар
әртүрлі. Адамдардың жынысы, жасы, темпераменті, бойы, шашының түсі,
интеллект деңгейі бойынша айырмашылықтар бар. Адамдардың
физикалық және психикалық ерекшеліктеріне байланысты бұл
айырмашылықтар табиғи деп аталады.
Табиғи айырмашылықтар жеке адамдар арасындағы тең емес
қатынастардың пайда болуына негіз бола алады. Күшті мен әлсіз, әдемі мен
ұсқынсыз, сау мен ауру, т.б. бар. Теңсіздік ең қарабайыр қоғамдарда да
болды, онда ер мен әйелдің, жас пен кәрінің ұстанымы аздап ерекшеленді.
Күрделі қоғамдарда теңсіздік айқынырақ болады. Табиғи айырмашылықтар
материалдық және рухани тұтыну ресурстарының біркелкі бөлінбеуінен,
яғни әлеуметтік айырмашылықтармен күшейеді. Г.Спенсер «әлеуметтік
дифференциация» деп атаған әлеуметтік айырмашылықтар нәтижесінде
әлеуметтік теңсіздік пайда болады.
Әлеуметтік стратификация
Әлеуметтануда әлеуметтік теңсіздікті сипаттау үшін
«әлеуметтік стратификация» ұғымы кеңінен қолданылады.
«Қабат» (лат. stratum - қабат) термині геологиядан
алынған.
Әлеуметтік қабат - бұл әртүрлі критерийлер бойынша
ерекшеленетін қоғамның бір бөлігі.
Әлеуметтік стратификация – қоғамның қабаттарға бөлінуі.
Белгілі бір әлеуметтік айырмашылықтар иерархиялық
рейтингтің («жоғары» – «төменгі») сипатына ие болады деп
болжанады.
Барлық әлеуметтанушылар теңсіздіктің қоғамда кең
тарағанын мойындайды, бірақ оның мәні мен себептерін
әртүрлі түрде анықтайды. Э.Дюркгейм «Қоғамдық еңбек
бөлінісі туралы» деген еңбегінде барлық қоғамдарда
қызметтің кейбір түрлері басқаларға қарағанда
маңыздырақ болып саналады, сонымен қатар кейбір
адамдар басқаларға қарағанда дарындырақ болады деп
қорытындылады. Қоғам мүшелері орындайтын барлық
функциялар
олардың
қаншалықты
жоғары
бағаланатынына қарай иерархия құра алады.
К.Маркстің ойынша, өндіріс тәсілі мен өндіріс жүйесіндегі
адамдар арасында қалыптасатын қатынастар қоғамның
құрылымын
анықтайды.
Ол
қоғамдық
стратификацияның негізгі көзін өндіріс құралдарына
меншікке қатысты адамдардың үлкен топтары (таптар)
арасындағы айырмашылық деп анықтады.
Әлеуметтік теңсіздіктің негізгі компоненттері
М.Вебер теңсіздіктің 3 компонентін анықтады:
1) мүліктік теңсіздік (байлық);
2) тең емес бедел (адамдар тобы әр түрлі жолмен құрмет пен
құрметке ие болады);
3) қуатқа қол жеткізудің теңсіздігі.
Егер К.Маркс әлеуметтік стратификацияны тек қана таптарға
бөлуге
дейін
қысқартқан
болса,
Вебер
әлеуметтік
стратификацияның жекелеген аспектілері ретінде таптың,
мәртебенің және партияның (мысалы, діни сәйкестікке әсер ететін)
өзара әрекетіне назар аударды.
Назарларыңызға рахмет!
IUTEK 21-2 Bolatbek ©