МУИС, ХШУИС, Хими биологийн инженерчлэлийн тэнхим
Хавдрыг эмчлэх
туяаны эмчилгээ
Бэлтгэсэн: Ү.Булганчимэг /Химийн
инженерчлэл – III/
3/8/2023
Агуулга
•
•
•
•
•
•
•
3/8/2023
Эхлэл - Туяа эмчилгээ гэж юу вэ?
Туяа эмчилгээний хэрэглээ
Туяа эмчилгээний төрлүүд
Эмчилгээний үйл явц
Эмчилгээнээс гадна нөлөөлөх нөлөө, эрсдэл
Дүгнэлт
Эх сурвалж
Эхлэл
Туяа эмчилгээ нь хорт хавдрын эсийг устгах,
гэмтээх зорилгоор рентген туяа, гамма туяа,
цэгэн электрон, протон зэрэг өндөр
энергитэй жижиг хэсэг эсвэл долгионыг
ашигладаг.
Цацраг туяа нь эсийн доторх ДНХ-д жижиг
гэмтэл үүсгэдэг. Эдгээр нь хорт хавдрын
эсийг ургаж, хуваахаас сэргийлж, үхэлд
хүргэдэг. Ойролцоох хэвийн эсүүд мөн
цацраг туяанд өртөж болох боловч ихэнх нь
эдгэрч, ажиллах зарчимдаа буцаж ордог.
3/8/2023
Туяа эмчилгээний төрлүүд
Туяа
эмчилгээ
Дотроос
Брахитерапи
Дуслан
хэлбэрээр
3/8/2023
• Эмчилгээг хийдэг
хүмүүс – oncologists
• Гаднаас туяагаар
эмчлэх нь хамгийн
Гаднаас
түгээмэл
• Ихэвчлэн рентген
туяа ашигладаг
Гадны туяа
эмчилгээ • Дотроос эмчлэх
эмчилгээ нь
ихэвчлэн жижиг
хоргүй хавдарт
ашиглагдана.
Туяа эмчилгээний хэрэглээ/Ямар хавдарт, хэрхэн хэрэглэдэг вэ?
Гаднаас туяагаар
эмчлэх
Хэрэглээ
Төрлүүд
Бараг бүх төрлийн хавдарт
3D загвар гарган түүнийгээ дагах
IMRT – доз их
Нуман хэлбэрийн туяа цацаргалт. Arc-bsd
IGRT – рентгэн зураг ашиглах
Партикл эмчилгээ – протон ашигладаг
Гамма хутга ашиглан мэс засал хийх
SBRT – тархинд, доз өндөр
IORT – мэсийн арга хослосон
Брахитерапи
Толгой, хүзүү, хөх, умайн хүзүү, түрүү
булчирхайн хавдрын эмчилгээнд
Системчилсэн/
дуслын
Бамбай булчирхайн хорт хавдрууд
Цацраг идэвхит иод (I-131)
Түрүү булчирхай, ходоод гэдэсний зарим
булчирхайн мэдрэлийн дотоод шүүрлийн
хавдарт
Радионуклидын эмчилгээ/ молекулын
туяа
3/8/2023
Эмчилгээний үйл явц
Үндсэн эмчилгээ - Ихэнхдээ цацраг туяа эмчилгээний зорилго нь бүх хорт хавдраас
салж, дахин ирэхгүй байх явдал юм.
Бусад эмчилгээний өмнө - Том хавдрыг багасгахын тулд мэс засал гэх мэт бусад
эмчилгээний өмнө цацрагийн эмчилгээг хийж болно.
Бусад эмчилгээний дараа - Цацрагийн эмчилгээг бусад төрлийн эмчилгээний дараа
хийж, хорт хавдрын үлдэгдэл эсийг устгах боломжтой. Үүнийг "туслах цацрагийн
эмчилгээ" гэж нэрлэдэг.
Шинж тэмдгийг арилгахын тулд - Цацрагийн эмчилгээг хорт хавдрын шинж тэмдгийг
арилгахад ашиглаж болно. Үүнийг "хөнгөвчлөх цацрагийн эмчилгээ" гэж нэрлэдэг.
3/8/2023
Зураг. Рентген туяа хэрхэн аппаратад үүсдэг тухай
3/8/2023
Гарч болох эрсдэл/ Сөрөг нөлөө
Эмчлэгдэж буй
биеийн хэсэг
Нөлөөлөл
Аль ч хэсэг
Үс унах, загтнах, толгой хүчтэй өвдөх
Толгой, хүзүү
Ам хуурайших, шүлс өтгөрөх, юм залгихад хэцүү болох, хоолой өвдөх,
дотор муухайрах, юмсын амт өөрчлөгдөх, шүд өвдөх
Цээж
Амьсгал богиносох, ханиах, юм залгихад хэцүү болох
Гэдэс, нуруу
Дотор эвгүйрхэх, гүйлгэх, бөөлжих
Дотох эрхтэн
Гүйлгэх, арьс загтнах, ойр ойр бие засах
3/8/2023
Дүгнэлт
• Аль арга хамгийн их хэрэглэгддэг.
• Яагаад одоог хүртэл хэрэглэж байгаа.
• Цаашдын ирээдүй.
3/8/2023
Эх сурвалж
• How radiation therapy is used to treat cancer. American Cancer Society.
(2019, October).
• Mayo Foundation for Medical Education and Research. (2020, July 1).
Radiation therapy. Mayo Clinic
• Radiation therapy for cancer. National Cancer Institute. (n.d.).
• Radiation therapy for cancer: How does it work? Cleveland Clinic. (n.d.).
• What is radiation therapy? Cancer.Net. (2022, May 26).
3/8/2023
Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа.
Асуулт-хариулт
3/8/2023
Гадны цацраг туяа эмчилгээ (EBRT) нь цацраг туяа эмчилгээний хамгийн түгээмэл төрөл юм. EBRT-ийн
тусламжтайгаар машин нь өндөр энергийн цацрагийг хавдар руу чиглүүлдэг. Эрчим хүч нь рентген туяа (хамгийн
түгээмэл), электрон эсвэл протон байж болно. EBRT-ийн хувьд нарийвчлал нь маш чухал юм. Таны цацрагийн
онкологич таны эрүүл эд эсээс зайлсхийж, цацраг туяагаар хавдар руу чиглэсэн эмчилгээний төлөвлөгөө гаргах
болно.
EBRT-ийн олон хэлбэр байдаг:
3D конформын туяа эмчилгээ нь CT скан, компьютерийн программ ашиглан хавдрын 3D загварыг бий болгодог.
Загварыг гарын авлага болгон ашиглан уг машин нь хорт хавдрын голомт руу чиглэсэн цацрагийн цацрагийг
чиглүүлж, эрүүл эдийг хамгаалдаг.
Бөөмийн эмчилгээ нь фотонуудын (рентген туяа) оронд протоноос бүрдэх цацрагийн эмчилгээг ашигладаг. Зарим
хүмүүсийн хувьд протонууд нь хавдар руу ижил цацрагийн тунг хүргэж, эрүүл эдэд цацрагийн тунг бууруулдаг.
Stereotactic radiosurgery буюу Gamma Knife radiosurgery нь тархины жижиг хавдрыг мэс заслын нарийвчлалтайгаар
устгахын тулд өндөр тунгаар төвлөрсөн цацрагийг ашигладаг. Мэс засал хийхээс ялгаатай нь огтлох шаардлагагүй.
Дүрмээр бол энэ эмчилгээ нэгээс таван өдөр үргэлжилнэ.
Стереотактик биеийн цацрагийн эмчилгээ (SBRT) нь тархины гаднах хавдрыг устгахын тулд өндөр тунгаар төвлөрсөн
цацрагийг ашигладаг. Энэ нь стереотактик радио мэс заслын нэгэн адил мэс заслын нарийвчлалтайгаар хавдрыг
арилгадаг боловч бодит мэс засалгүйгээр хийдэг.
Мэс заслын үед цацраг туяа (IORT) нь мэс заслын явцад цацраг туяа дамжуулдаг. Хавдрыг мэс заслын аргаар
арилгасны дараа IORT нь мэс заслын аргаар арилгахад аюулгүй бус хорт хавдрын үлдэгдэл эсийг устгадаг.
3/8/2023