4ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ
Σχ. Έτος: 2015-2016
Τάξη: Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως
του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Υπεύθυνη καθηγήτρια: ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΟΥ ΛΑΜΠΡΙΝΗ Φιλόλογος
Μάιος 2016
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
 Εργάστηκαν ομαδοσυνεργατικά οι παρακάτω μαθητές:
ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
ΑΣΠΙΩΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
ΒΑΡΔΑΚΗ ΑΡΙΑΔΝΗ-ΕΥΛΑΜΠΙΑ
ΓΙΟΥΝΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ
ΓΙΩΤΗ ΕΛΕΝΗ
ΓΚΟΛΙΑ ΑΡΤΕΜΙΣ
ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΗΣ
ΖΗΚΑ ΕΛΕΝΗ
ΖΩΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΚΑΛΠΑΚΗ ΟΥΡΑΝΙΑ
ΚΑΞΙΡΗ ΙΣΜΗΝΗ
ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗ ΑΘΗΝΑ
ΚΑΡΚΑΜΠΟΥΝΑ ΕΛΕΝΗ-ΜΥΡΙΑΜ
ΚΟΛΙΟΥ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΡΙΑΔΝΗ
ΛΕΟΝΤΑΡΙΔΗ ΖΩΗ-ΛΕΩΝΗ
ΜΑΝΤΖΙΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΗ
ΠΑΠΑΪΩAΝΝΟΥ ΣΤΑΥΡΟΎΛΑ
ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ ΑΡΤΕΜΙΣ
ΣΙΑΡΑΒΑ ΟΛΓΑ
ΣΤΑΣΙΝΟΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ
ΤΟΤΣΙΚΑ ΑΘΗΝΑ
ΤΡΟΜΠΟΥΚΗ ΑΦΡΟΔΙΤΗ
ΤΣΑΝΤΟΥΚΛΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ
ΤΣΙΡΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΑ
ΤΣΟΥΜΑΝΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
 Συντονιστές οι παρακάτω μαθητές:
ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ
ΚΑΚΟΥ ΡΑΦΑΕΛΑ
ΚΟΛΟΚΥΘΑ ΑΛΙΚΗ
ΜΠΑΤΣΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ
ΜΠΕΣΗΣ ΠΑΝΑΓΩΤΗΣ
ΣΔΟΥΚΟΥ ΕΡΜΙΟΝΗ
ΧΕΛΑ ΜΑΡΙΑ
 Υπεύθυνη καθηγήτρια: ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΔΟΥ Φιλόλογος 4ου Γυμνασίου
Ιωαννίνων
 Επιμέλεια ψηφιακής σύνταξης & μορφής: ΜΑΡΙΑ ΖΗΚΟΥ Πληροφορικής
Γυμνασίου Βελισσαρίου
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
2
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Λίγα λόγια
Η εργασία αυτή είναι αποτέλεσμα των ιστορικών στοιχείων του
σχολικού βιβλίου, των προφορικών παραδόσεων στην τάξη της
φιλολόγου κας Λαμπρινής Αλεξανδρίδου και των γνώσεων και σημειώσεων των μαθητών της Β’ τάξης του 4ου Γυμνασίου Ιωαννίνων κατά το
σχολικό έτος 2015 – 16.
Το αρχικό υλικό επεξεργάστηκε και αναλύθηκε από τους μαθητές,
τέθηκε στην κρίση τους και κατόπιν ανταλλαγής απόψεων ολοκληρώθηκε
με επιτυχία.
Την εργασία συνέθεσε, μορφοποίησε και επιμελήθηκε ψηφιακά η
εκπαιδευτικός πληροφορικής κα Μαρία Ζήκου.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
3
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Α’ ΜΕΡΟΣ : ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ερωτήσεις μεσαιωνικής ιστορίας ……………………………………….. σελ.: 5 – 8
Ερωτήσεις νεότερης ιστορίας …………………………………………….. σελ.: 8 – 9
Κωνσταντίνος Α’ ………………………………………………………… σελ.: 10
Ιουστινιανός Α’ …………………………………………………………... σελ.: 11
Ηράκλειος ………………………………………………………………….. σελ.: 12 – 13
Σλάβοι ……………………………………………………………………… σελ.: 13
Βούλγαροι ………………………………………………………………….. σελ.: 14
Ρώσοι ……………………………………………………………………….. σελ.: 15
Δυναστεία Ισαύρων (κακώσεις) ………………………………………….. σελ.: 15 - 16
Εικονομαχία ……………………………………………………………….. σελ.: 17 - 18
Μακεδονική Δυναστεία …………………………………………………... σελ.: 19
Κοινωνία – Οικονομία 11ος αι. ……………………………………………σελ.: 20 – 23
Δυναστεία Δουκών – Κομνηνών ………………………………………… σελ.: 23 – 28
Σταυροφορίες …………………………………………………………........ σελ.: 29
Δυναστείες …………………………………………………………………. σελ.: 30
Παιδομάζωμα ……………………………………………………………… σελ.: 31 - 32
Συνέπειες άλωσης της Πόλης …………………………………………… σελ.: 32
Η γυναίκα στο Βυζάντιο και σήμερα …………………………………… σελ.: 33 – 35
Β’ ΜΕΡΟΣ: ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Συνέπειες Βιομηχανικής επανάστασης ………………………………….. σελ.: 36
Συνέπειες Ανακαλύψεων …………………………………………………. σελ.: 37 - 38
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
4
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 
ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
Ποια μέτρα πήρε ο Κωνσταντίνος για να ανορθώσει το κλονιζόμενο κράτος του; (σελ.7) 4
Ποιοι λόγοι υπαγόρευσαν τη μεταφορά της Ρώμης στη νέα θέση «Νέα Ρώμη»; (σελ.7)4
Τι είναι το Χριστόγραμμα και πού χρησιμοποιήθηκε; (σελ.8)
α) Τι γνωρίζετε για το διάταγμα των Μεδιολάνων; (σελ.8)
β) Α’ Οικουμενική σύνοδος ( τόπος, χρόνος, αποφάσεις, σκοπός) (σελ.9)
Ποια χαρακτηριστικά είχε η οικονομία του πρώιμου βυζαντινού κράτους; (σελ.10)4
Ποια κοινωνικά προβλήματα αντιμετώπιζε το πρώιμο βυζαντινό κράτος; (σελ.10)
Ποια προβλήματα προκάλεσε η πολιτική του Θεοδοσίου Α’ στο βυζαντινό κράτος και πώς
αντέδρασαν οι βυζαντινοί; (σελ.11)1+1
α) Ποια η πολιτιστική προσφορά του Θεοδοσίου Β’;
β) Τι γνωρίζετε για το Θεοδοσιανό κώδικα; (εισηγητής, χρόνος, σκοπός, σημασία)
(σελ.12)
α) Τι γνωρίζετε για το διάταγμα των Μεδιολάνων; (σελ.8)
β) Α’ Οικουμενική σύνοδος ( τόπος, χρόνος, αποφάσεις, σκοπός) (σελ. 9)
α) Αιρέσεις ( ορισμός ) (σελ.13)
β) Ποιες αιρέσεις γνωρίζετε και από ποια Οικουμενική Σύνοδο καταδικάστηκαν; (σελ.13)
Απάντηση
Αρειανισμός> Νίκαιας (325) / Κωνσταντινούπολης (381)
Νεστοριανισμός . Εφέσου (431)
Μονοφυσιτισμός. Χαλκηδόνας (451)
10) Ποια η σχέση του Ελληνισμού με το Χριστιανισμό; (σελ.14)
11) Για ποιους λόγους ο μονοφυσιτισμός κυριάρχησε στις ανατολικές βυζαντινές επαρχίες και
ποιες συνέπειες είχε αυτό; (σελ.14)
12) Γιατί ο Ιουλιανός ονομάστηκε παραβάτης; (σελ.14)
13) Ποιες οι ενέργειες του Θεοδόσιου Α’ στο θρησκευτικό τομέα; (σελ.14)4
14) α) Ποια στάση τήρησαν οι Πατέρες της Εκκλησίας απέναντι στον ελληνισμό; (σελ.14)
β)Σχολίασε την επιθετική στάση μιας μερίδας Χριστιανών εναντίον των μνημείων και των
οπαδών της θρησκείας των Ολυμπίων και εκτίμησε τις συνέπειες.
15) α) Πώς χαρακτήριζε και πώς αντιμετώπιζε η αυτοκρατορική εξουσία τους αιρετικούς και
πώς οι αιρετικοί την κεντρική εξουσία; (σελ.15)
β)Να εξηγήσεις τη σημασία των όρων καθολικός και ορθόδοξος. Με ποια σημασία
χρησιμοποιούνται αυτοί οι όροι σήμερα; (σελ.15)
16) α) Ποιο ήταν το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού; Να το αιτιολογήσετε. (σελ.16)
β)Να ερμηνευτούν οι ιστορικοί όροι «δήμοι» και «Στάση του Νίκα»
17) α) Ποια είναι η στάση του Ιουστινιανού απέναντι στους δυνατούς; (σελ.16)
β) Ποιο είναι το έργο του Ιουστινιανού στο θρησκευτικό τομέα; (σελ.16)
18) Τι γνωρίζετε για το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού και ποια η σημασία του; (σελ.16)4
19) α) Τι γνωρίζετε για την εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού; (σελ.16-17)5
β) Να την κρίνετε. (σελ.17)
20) α) Ποιο ήταν το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού; (σελ.17)
β) Ποια στοιχεία εντυπωσιάζουν στην Αγία Σοφία; (σελ. 17-18)
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
5
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
21) Ποια προβλήματα πλήττουν το βυζαντινό κράτος την εποχή του Ηράκλειου;
(7ο αιώνας) (σελ.19)
22) Πώς αντιμετώπισε ο Ηράκλειος τα προβλήματα αυτά; (σελ.19)
23) α) Πώς αντιμετώπισε ο Ηράκλειος τον εξωτερικό κίνδυνο; (σελ.19)4
β)Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη νίκη του Ηρακλείου κατά των Περσών; (σελ. 19- 20)5
24) Τι ήταν τα θέματα; (σελ.20, γ)
25) Ποιες μεταρρυθμίσεις-αλλαγές σημειώθηκαν στα χρόνια του Ηρακλείου; (σελ.20)4
26) α) Τι γνωρίζετε για τους Σλάβους;
β) τι γνωρίζετε για τους Άβαρους;
27) Τι ήταν οι σκλαβηνίες;
28) Ποια πολιτική ακολούθησε το βυζάντιο για να ενσωματώσει τους Σλάβους;
29) Τι γνωρίζετε για την ίδρυση του Βουλγαρικού κράτους;
30) Ποιες οι σχέσεις των Βουλγάρων με το Βυζάντιο;
31) Ποιοι παράγοντες ευνόησαν την εξάπλωση των Αράβων; (σελ.26)3
32) Ποιες είναι οι συνέπειες της αραβικής επέκτασης; (σελ.28)5
33) Να ερμηνευτούν οι όροι : Ισλάμ , έτος Εγίρας , Κοράνι, Μουσλίμ , ιερός πόλεμος.
34) α) Να ερμηνευθούν οι ιστορικοί όροι: μεταπράττες διεθνούς εμπορίου, ανεικονική τέχνη
τεχνοτροπία, τεμένη.
β) Ποια η προσφορά των Αράβων στον πολιτισμό; (σελ29)γ
35) Ποιες αλλαγές σημειώθηκαν στα χρόνια των Ισαύρων; (σελ.32)5
36) Ποιες είναι οι υποχρεώσεις του στρατιώτη-αγρότη; (σελ.33)
37) Ποια κατάσταση επικρατεί στον τομέα της οικονομίας; (σελ.33)β
38) Τι ήταν οι κακώσεις;
39) α) Τι είναι η εικονομαχία; (σελ.34) Ορισμός.
β) Πρωτεργάτες (σελ.34)
40) Ποια αίτια οδήγησαν στην εικονομαχία; (σελ.34)4
41) Σε πόσες φάσεις χωρίζεται η εικονομαχία και πώς κλίνει η καθεμία; (σελ.34)
42) Ποια είναι η σημασία της ήττας των εικονοκλαστών; (σελ.34)δ
43) Ποιες είναι οι συνέπειες της εικονομαχίας; (σελ.35)ε
44) α) Τι γνωρίζετε για τη σχολή της Μαγναύρας; (σελ.36)β
β) Ποια η σημασία της; (σελ.36)2
45) Τι γνωρίζετε για τους Ακρίτες και την ακριτική ποίηση;
46) Τι γνωρίζετε για τον εκχριστιανισμό των Μαραβών; (σελ.36)
47) Ποια είναι η σημασία του εκχριστιανισμού των Μαραβών;
48) Διαφορές στον τρόπο εκχριστιανισμού Μαραβών και Βουλγάρων; (σελ.39)3
49) α) Τι γνωρίζετε για τις σχέσεις των Βουλγάρων με το Βυζάντιο; (σελ.41)
β) Με ποιες μάχες τερματίστηκαν οι αγώνες και ποια η σημασία τους;
Απάντηση
Ο αγώνας των Βυζαντινών τερματίστηκε με την συντριβή των Βουλγάρων με τις μάχες:
α)Σπερχειού και β)Κλειδίου. Η νίκη των Βυζαντινών ήταν οριστική και σηματοδοτεί την απαρχή
της νικηφόρας πορείας των ελληνικών στρατευμάτων.
50) Ποιες είναι οι οικονομικές συνέπειες των πολέμων; (σελ.41)
51) Τι γνωρίζετε για τις σχέσεις των Ρώσων με το Βυζάντιο; (σελ.43)β
52) α) Πώς έγινε ο εκχριστιανισμός των Ρώσων; (σελ.43)γ
β) Ποια είναι η σημασία του εκχριστιανισμού των Ρώσων; (σελ.36)4
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
6
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Απάντηση:
Ορθοδοξία
Πολιτισμός
Εμπορικές
Μισθοφόροι
53) Ποια είναι η κοινωνική διαστρωμάτωση του Βυζαντίου τον 10ο αιώνα;
54) Ποιες μεταβολές συντελέστηκαν στην οικονομία και κοινωνία του 10ου αιώνα;
55) Τι ήταν το επαρχικό βιβλίο;
56) α) Ποιο ήταν το νομοθετικό έργο της Μακεδονικής δυναστείας; (σελ.50)
β) Να το κρίνετε.
Απάντηση:
Δεν ήταν πρωτότυπο, αντέγραψε νόμους του Ιουστινιανού, δεν έλυνε τα κοινωνικά
προβλήματα της εποχής (δυνατοί). Δεν ήταν εκσυγχρονιστικό, δημοκρατικό, φιλελεύθερο.
57) Τι γνωρίζετε για τον αγώνα της Μακεδονικής δυναστείας κατά των δυνατών; (σελ.50)
58) Τι ήταν το αλληλέγγυο;
59) Που οφείλεται η εσωτερική κρίση του Βυζαντίου μετά τον 10ο αιώνα; (σελ.53α)6
60) α) Ποιες στρατιωτικές αποτυχίες σημειώθηκαν την εποχή των Κομνηνών;
β) Μάχη Ματζικέρτ (χρονολογία, αιτίες, αποτυχίες, σημασία)
61) α) Τι γνωρίζετε για το θεσμό της Πρόνοιας; (σελ.55)
β) Τι συνέπειες είχε;
Απάντηση:
1) Εξαθλίωσε τους αγρότες
2) Άδειασε τα ταμεία του κράτους
3) Περιορισμός πατριωτισμού
62) Η σημασία της νίκης των Τούρκων στο Μυριοκέφαλο 1176;
63) Ποια προνόμια παραχώρησε το Βυζάντιο στους Βενετούς με το χρυσόβουλο του 1082; (σελ.57)3
64) Συνέπειες της εκχώρησης προνομίου στους Βενετούς;
65) Τι γνωρίζετε για το σχήμα των εκκλησιών του 1054, (σελ.57), (αυτοκράτορας,
πρωταγωνιστές, ημερομηνία, σημασία) 1054;
66) Σταυροφορίες (ορισμός, τόπος, χρόνος, σκοπός) (σελ.59)
67) Ποιοι είναι οι παράγοντες που οδήγησαν στις σταυροφορίες; (σελ.59)
68) α) Τι γνωρίζετε για τις τρεις σταυροφορίες; (τόπος, χρόνος, χαρακτήρας, αποτελέσματα)
β) Ποια είναι η διαφορά της τέταρτης σταυροφορίας από τις άλλες;
69) α) Να ερμηνευτούν οι ιστορικοί όροι αυτοκρατορία των Στενών, ακρίτες, παιδομάζωμα,
γενίτσαροι, γαζήδες.
β) Συνέπειες παιδομαζώματος
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
7
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Απάντηση
1) Λειψανδρία
2) Δημογραφικό πρόβλημα-υπογεννητικότητα
3) Έλλειψη στρατιωτών
4) Φόρος αίματος (έτσι χαρακτηρίστηκε)
5)Κίνδυνος εξισλαμισμού
70) Τι γνωρίζετε για τη σύνοδο Φερράρας-Φλωρεντίας;
71) Τι γνωρίζετε για την πολιορκία και την άλωση της πόλης; (σελ.67)
72) Ποιες είναι οι συνέπειες της άλωσης (σελ.67) β (θετικές – Αρνητικές)
73) Με ποιο σκεπτικό προβάλλονταν η Μόσχα ως «Τρίτη Ρώμη»;
74) Ποια ήταν η προσφορά του Βυζαντίου στον Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό;
75) α) Ποια η σημασία της στέψης του Καρλομάγνου ως αυτοκράτορα του Ρωμαϊκού
Κράτους; (σελ.89)
β) Να ερμηνευτούν οι ιστορικοί όροι: Συνθήκη του Βερντέν, Καρολίδεια Αναγέννηση,
Καρολίδεια γραφή.
76) Ποιες συνθήκες βοήθησαν στη διαμόρφωση της φεουδαρχίας στη Δύση; (σελ91β΄στήλη)-γ77) Να ξέρετε να ερμηνεύετε τους όρους: φεουδαρχική κοινωνία, βάσαλοι, φέουδο,
φεουδαρχία, φεουδάρχες, φευδαρχικό συμβόλαιο, τελετή της περιβολής.(σελ.92)
78) Τι γνωρίζετε για τις τρεις κοινωνικές τάξεις στη φεουδαρχική κοινωνία;(σελ.92)
79) Ερωτήσεις 1 και 2 του βιβλίου μαθητή.(σελ.93)
80) Ποια μέτρα πήρε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία για να καταστείλει τις αιρέσεις στη
Δύση; (σελ.99)-3-
ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
81) α) Αίτια των ανακαλύψεων. (σελ.110)-5β) Νέα τεχνικά μέσα. (σελ.110)-δ82) Συνέπειες των ανακαλύψεων.(σελ.111)
6 θετικές + 6 αρνητικές
83) Τι είναι η Αναγέννηση;(ορισμός/αίτια-2-/χαρακτηριστικό-1-) (σελ.113)
84) Ποια είναι η νέα εικόνα του κόσμου; (σελ.113)
85) Τι ονομάζεται ανθρωπισμός; (σελ.113)
86) Τι ονομάζεται Πολιτεία των Γραμμάτων; (σελ.113)
87) Τι ονομάζεται Οικουμενικός Άνθρωπος; (σελ.114)
88) Ποια είναι η συμβολή των Ελλήνων λόγιων; (σελ.114)3
89) Εφεύρεση της τυπογραφίας : χρόνος, τόπος, πρόσωπο, σημασία. (σελ.114-115)
90) Τ ι γνωρίζετε για τα συγχωροχάρτια; (σελ.120)
91) Τι γνωρίζετε για την Προτεσταντική Μεταρρύθμιση; (σελ.120-121 )
92) Πως αντέδρασε η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία; (σελ.122) - μπλε πίνακας93) Τι γνωρίζετε για την βιομηχανική επανάσταση και ποια η σημασία της; (σελ.127)
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
8
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
94) Ποιοι παράγοντες βοήθησαν στη διατήρηση του έθνους μας στα χρόνια της
Τουρκοκρατίας;
Απάντηση:
α. εκκλησία
β. οι κοινότητες
γ. κλέφτες αρματολοί
δ. Φαναριώτες
95) Τι γνωρίζετε για τους Φαναριώτες; (σελ.135)
96) Ποια η διαφορά μεταξύ κλεφτών και αρματολών; (σελ.135)
97) Τι γνωρίζετε για την παιδεία του υπόδουλου Ελληνισμού; (σελ.137)
98) Τι ονομάζουμε Νεοελληνικό διαφωτισμό; (σελ.138)
Σημ.: Οι εκθέτες πάνω στις παρενθέσεις δηλώνουν τον σωστό αριθμό των απαντήσεων
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
9
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Α’
Σελ. 8 εικόνα:
Να βρείτε τους συμβολισμούς
Κωνσταντινούπολης.
που
αναδεικνύουν
την
προνομιακή
θέση
της
Απάντηση: Παρατηρώντας με πολύ προσοχή την εικόνα διαπιστώνουμε ότι η
Κωνσταντινούπολη ήταν σε περιοχή με μεγάλη στρατιωτική σημασία. Τοποθετημένη πάνω στη
θάλασσα είχε τον απόλυτο έλεγχο των Στενών του Γαλατά μέσα από τα οποία περνούσαν τα
καράβια από τον Εύξεινο Πόντο προς το Αιγαίο και την Μεσόγειο. Αυτό σημαίνει ότι είχε
αναπτυγμένο εμπόριο και μεγάλα οικονομικά οφέλη. Επίσης τα τείχη που την περιέβαλαν σε
συνδυασμό με την θάλασσα της παρείχαν ασφάλεια απέναντι σε όποιους την επιβουλευόταν.
Επιπλέον το φυσικό τοπίο προδίδει εύφορη περιοχή, ευλογία για τους κατοίκους της και η
αρχιτεκτονική των σπιτιών αναδεικνύουν πλούτο και πολιτισμική ανάπτυξη.
Σελίδα 9 ερώτηση 2.
Ποια κτίσματα τις Κωνσταντινούπολης υπογραμμίζουν την σχέση της με τη Ρώμη και ποια
τον χριστιανικό της χαρακτήρα; Ποιο κτίσμα τέλος παραπέμπει στον ιδρυτή της;
Απάντηση: Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Α’ έκτισε το Βυζάντιο σύμφωνα με το ρυμοτομικό
σχέδιο της Ρώμης. Όπως στη Ρώμη έτσι και στην Κωνσταντινούπολη συναντάμε τείχη,
επιβλητικές λεωφόρους και πλατείες. Ακόμη, υπάρχουν κτήρια ανάλογα με αυτά της
Συγκλήτου, κτίσματα δημόσιου χαρακτήρα, λουτρά και δεξαμενές. Με τον καιρό η
Κωνσταντινούπολη προσαρμόστηκε στο χριστιανικό πνεύμα: οι διάσπαρτες εκκλησίες μας το
μαρτυρούν. Το όνομα του ιδρυτή (Κωνσταντίνου) αποτυπώνεται τόσο στο φόρουμ που
ονομάστηκε πλατεία του Κωνσταντίνου, όσο και στην ίδια την πόλη που ονομάστηκε
Κωνσταντινούπολη.
Σελίδα 9 ερώτηση 3.
Η Ύστερη Αρχαιότητα χαρακτηρίζεται από την συνύπαρξη και αλληλεπίδραση πολλών
θρησκειών μέσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (συγκρητισμός). Πώς επηρέασε το φαινόμενο
αυτό την προσωπική περίπτωση του Κωνσταντίνου Α’, σύμφωνα με το παράθεμα;
Απάντηση: Στα τέλη της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και στις αρχές της Βυζαντινής
παρατηρήθηκε το φαινόμενο του θρησκευτικού συγκρητισμού, δηλαδή την ανάμειξη
στοιχείων διαφόρων θρησκειών, με αποτέλεσμα την συμβίωση ανθρώπων διαφορετικού
δόγματος. Ήταν πολύ δύσκολο για κάθε αυτοκράτορα που ήθελε να εξασφαλίσει τη συνοχή
της να ταχτεί ανοιχτά υπέρ μιας θρησκείας. Ο Κωνσταντίνος χωρίς να διαταράξει τις
ισορροπίες, έστω και έμμεσα τάχθηκε υπέρ του χριστιανισμού γεγονός το οποίο σημάδεψε
την ιστορική του διαδρομή. Σύμφωνα με το παράθεμα ο ιστορικός Vasiliev πιστεύει ότι ο
Κωνσταντίνος διατήρησε ουδέτερη στάση, για να αποφύγει τις θρησκευτικές συγκρούσεις
στην Ανατολή, που θα δημιουργούσαν στο λαό του διχασμό. Ακόμα ο αυτοκράτορας για να
μην χάσει τον θρόνο του από τους ειδωλολάτρες και τους Συγκλητικούς, οι οποίοι πρόβαλαν
σθεναρή αντίσταση, προτίμησε την ουδετερότητα. Επιπλέον, καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής
του ο αυτοκράτορας έφερε τον ρωμαϊκό τίτλο ‘‘Ανώτατος Αρχιερέας’’ (Pontifexmaximus)
επικαλούμενος τον Ανίκητο ήλιο και μόνο στο τέλος του βαφτίστηκε χριστιανός.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
10
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Σελ. 9 εικόνα : Αργυρό νόμισμα με το Χριστόγραμμα
Αποκωδικοποίηση συμβολισμών νομίσματος.
Πάνω στο αργυρό αυτό νόμισμα, που χρονολογείται περίπου στο 315 μ .Χ., διακρίνουμε
την προτομή του Κωνσταντίνου Α’. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι το μονόγραμμα του Χριστού
(Χριστόγραμμα) αποτυπωμένο πάνω στο κράνος του το οποίο συσχετίζεται με το όραμα του
312 μ.Χ. «ἐν τούτῳ νίκα» όπως και στο σκήπτρο του, σύμβολο δύναμης και εξουσίας.
Ουσιαστικά η ένσταυρη σφαίρα στα δεξιά συμβολίζει τη Χριστιανική Ρωμαϊκή Οικουμένη και
αποκαλύπτει τις διαθέσεις του Κωνσταντίνου έναντι της νέας θρησκείας, του Χριστιανισμού
διαβεβαιώνοντας τους Χριστιανούς για μια νέα χριστιανική Οικουμένη. Η ασπίδα ως αμυντικό
όπλο υπόσχεται προστασία και ο ίππος «έφιππος βασιλιάς» συμβολίζει την ανωτερότητα, την
ανδρεία και την ταχύτητα επίλυσης των προβλημάτων.
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α’
Σελίδα 18 (ερώτηση 1)
Έχει λεχθεί ότι ο Ιουστινιανός Α’ ήταν ο τελευταίος ρωμαίος αυτοκράτορας στο βυζαντινό
θρόνο (G. Ostrogorsky) Μπορείς να εξηγήσεις το χαρακτηρισμό;
Απάντηση: Ο Ιουστινιανός γεμάτος από τις αναμνήσεις του ρωμαϊκού μεγαλείου ονειρεύτηκε
να αναστήσει τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία όπως ήταν άλλοτε, να αποκτήσει τα απαράγραπτα
δικαιώματα του Βυζαντίου, ως κληρονόμου της Ρώμης, πάνω στα βαρβαρικά βασίλεια της
Ανατολής, να αποκαταστήσει την ενότητα του ρωμαϊκού κόσμου. Κληρονόμος των Καισάρων,
ήθελε όπως και εκείνοι να είναι ο ζωντανός νόμος, η πληρέστερη ενσάρκωση της απόλυτης
εξουσίας και ο άψογος νομοθέτης, ο αναμορφωτής που φρόντιζε για την καλή τάξη της
μοναρχίας. Τέλος, μέσα στην υπερηφάνεια που αισθανόταν για το αυτοκρατορικό αξίωμά του,
θέλησε να το στολίσει με κάθε μεγαλοπρέπεια και επίδειξη με τη λαμπρότητα των κτισμάτων
του. Αυτά τα τελευταία αποδεικνύονται από την εμμονή του στην αξιοποίηση του ρωμαϊκού
δικαίου, τη φιλοδοξία του να διατηρήσει την αχανή έκταση της αυτοκρατορίας και την
απόφαση του να έρθει σε ρήξη με οτιδήποτε έρχεται από το παρελθόν.
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ
Σελίδα 21 ερώτηση 1
Να επισημάνεις παράγοντες που συνέβαλαν στη νίκη του Ηρακλείου κατά των Περσών.
Απάντηση: Παράγοντες που συνέβαλαν στη νίκη του Ηρακλείου κατά των Περσών:
α) Έδωσε θρησκευτικό χαρακτήρα στον πόλεμο, κήρυξε "ιερό πόλεμο" εξαιτίας της αρπαγής
του Τιμίου Σταυρού από τους Πέρσες =>
β) Η Εκκλησία συνέβαλε στα έξοδα της εκστρατείας =>συνεργασία Εκκλησίας -Κράτους
γ) Έτσι πέτυχε και την ενότητα του Βυζαντινού λαού
δ) Διέθετε ηγετικές + στρατιωτικές ικανότητες + γενναιότητα + αποφασιστικότητα
ε) Εμψύχωσε τους στρατιώτες με φλογερές ομιλίες
στ) Ο Πέρσης βασιλιάς, Χορσόης Α’ υποτίμησε τους αντιπάλους του Βυζαντινούς (αλαζονεία
ηγέτη)
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
11
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ (από το βιβλίο του εκπαιδευτικού)
α) Το Βυζάντιο απέκτησε μόνιμο εθνικό στρατό ο οποίος
β) Αγωνιζόταν με ζήλο και πατριωτισμό =>
γ) Είναι πιο αξιόμαχος από το μισθοφορικό*
δ) Είχε συνοχή και ομογένεια (γλώσσα, ήθη, έθιμα)
ε) Προερχόταν από την ίδια κοινωνική τάξη(αγρότες)=>ενότητα
στ) Το κράτος με το θεματικό στρατό έλυσε το πρόβλημα της φτώχειας
ζ) Το πρόβλημα της ανεργίας
η) Αποκέντρωση στην Κωνσταντινούπολη (υπερπληθυσμός)
θ) Απομάκρυνε την απειλή των εξεγέρσεων των φτωχών
ι) Πρόσφερε ασφάλεια και άμυνα συνόρων
ια) Περιορίστηκαν οι ληστείες και η εγκληματικότητα
ιβ) Αντιμετωπίστηκε ο αραβικός κίνδυνος
*Γιατί ο θεματικός στρατός ήταν πιο αξιόμαχος από το μισθοφορικό; (από το βιβλίο του
εκπαιδευτικού)
1) Πολεμούσε με γενναιότητα, αποφασιστικότητα και αυταπάρνηση => αυτοθυσία
2) Είναι μόνιμος εθνικός στρατός
3) Ανήκουν στην ίδια κοινωνική τάξη => άρα έχουν τα ίδια προβλήματα
4) Αγωνίζεται για την ιδιοκτησία του.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
12
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΣΛΑΒΟΙ
Τι είναι σκλαβηνίες?
Οι σκλαβηνίες ήταν πολιτικά αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού, διάσπαρτες ανάμεσα
σε Έλληνες.
Πηγή σελίδα 23 «Συνήθειες Σλάβων»
Οι Σλάβοι, επειδή ζουν ληστρική ζωή, συνηθίζουν να επιχειρούν επιθέσεις κατά των εχθρών
τους σε δασώδεις, στενούς και κρημνώδεις τόπους. Χρησιμοποιούν κατάλληλα τις ενέδρες και
κάνουν ξαφνικές επιθέσεις στη διάρκεια της νύχτας και της μέρας, επινοώντας πολλά μέσα.
Στρατηγικόν Μαυρικίου, έκδ. G. T. Dennis-E.
Απάντηση: Οι Σλάβοι είναι εμπειρότατοι στη διάβαση των ποταμών και μένουν καρτερικά
μέσα στο νερό. Συχνά καταδύονται στα βάθη του νερού και κρατούν στο στόμα τους μακριά
κούφια καλάμια που φτάνουν στην επιφάνεια του νερού. Ξαπλωμένοι ανάσκελα στα βάθη του
νερού αναπνέουν με καλάμια και αντέχουν για πολλές ώρες, έτσι που δεν γίνονται αντιληπτοί.
Ποιος ήταν ο τρόπος ζωής / οι συνήθειες των Σλάβων ? Και ποιο το πολιτιστικό επίπεδο;
Απάντηση





Ζούσαν νομαδικά
Ακολουθούσαν αιφνιδιαστική τακτική
Επινοούσαν παγίδες
Δεν είχαν νομοθεσία και ανώτατη εξουσία
Διέθεταν χαμηλό επίπεδο πολιτισμού
Α) Γιατί οι Σλάβοι καθυστέρησαν να αποκτήσουν εθνική συνείδηση και δεν μπόρεσαν να
συγκροτηθούν σε κράτος;
Απάντηση:
1) Ήταν δημοκρατικοί από τη φύση τους γι αυτό προτιμούσαν να ζουν χωρισμένοι σε
νομάδες σε διάφορες περιοχές εκλέγοντας οι ίδιοι τον αρχηγό τους, τον ζουπάγο, τον
οποίο θεωρούσαν ίσο τους.
2) Ήταν αρχικά υποταγμένοι σε γειτονικά ισχυρά έθνη όπως οι Άβαροι κι έτσι δεν
μπορούσαν να οργανωθούν και να δημιουργήσουν μια κεντρική εξουσία .
3) Δεν είχαν κοινό ηγεμόνα, αλλά τα μέλη της κάθε περιοχής (σκλαβηνίες) αποφάσιζαν από
κοινού, αν θα ενωθούν οι ομάδες ή οι φυλές τους.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
13
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ
Σελίδα 24 Πηγή 2η (Συνθήκες των ετών 716 και 812 μεταξύ των Βυζαντινών και Βουλγάρων)
Αυτή τη χρονιά ο [χάνος] Κρούμος έστειλε στον αυτοκράτορα Μιχαήλ [Α' Ραγκαβέ, 811-813]
πρεσβεία με αρχηγό τον Δραγομιρ, για να διαπραγματευθεί ειρήνη: ήθελε να ανανεώσει τις
συνθήκες που είχαν συναφθεί μεταξύ του Θεοδοσίου [Γ', 715-717] [...] και του χάνου
Κορμεσίου. Μ' αυτές:
Οριζόταν η συνοριακή γραμμή [...].
Προβλεπόταν η προμήθεια ενδυμάτων και κόκκινων δερμάτων αξίας έως και τριάντα χρυσών
λίτρων (μια χρυσή λίτρα =72 χρυσά νομίσματα).
Στη συνθήκη αυτή προστέθηκαν οι εξής όροι:
Να εκδοθούν οι πρόσφυγες [...].
Οι έμποροι και από τις δύο χώρες όφειλαν να παρουσιάζονται με σφραγισμένα έγγραφα•
αν αυτά δεν έχουν σφραγίδες, να αφαιρούνται τα εμπορεύματά τους και να δημεύονται για το
δημόσιο ταμείο.
Σημ.: Δεν είναι σαφές αν η προμήθεια (μεταξωτών;) ενδυμάτων και κόκκινων δερμάτων από
το Βυζάντιο στους Βουλγάρους, που προέβλεπε το άρθρο 2 της συνθήκης του 716, ήταν φόρος
ή αφορούσε το εμπόριο.
Θεοφάνης, Χρονογραφία, έκδ. C. de Boor,τόμ. 1,
Λειψία 1883, 497
Απάντηση: Από την ιστορική πηγή του χρονογράφου Θεοφάνου συμπεραίνουμε ότι οι σχέσεις
μεταξύ Βυζαντινών και Βουλγάρων διακρίνονταν από οξύτητα. Στα διαστήματα όμως
επικράτησης της ειρήνης ανέπτυσσαν σοβαρές εμπορικές συναλλαγές. Έτσι, πριν από τον
εκχριστιανισμό των Βούλγαρων, είχαν υπογραφεί συνθήκες (715-717) η πρώτη ανάμεσα στον
Χάνο Κορμέσιο και τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Γ’, όπως μας πληροφορεί το ιστορικό
παράθεμα, σύμφωνα με τις οποίες προβλέπονταν:
1. Να οριστεί η συνοριακή γραμμή *
2. Η προμήθεια ενδυμάτων και κόκκινων δερμάτων έως κ’ 30 χρυσών λιρών (=72 χρυσά
νομίσματα)
Στη δεύτερη συνθήκη μεταξύ του Βούλγαρου βασιλιά Κρούμου και του Βυζαντινού
Αυτοκράτορα Μιχαήλ Ά Ραγκαβέ προστέθηκαν και οι εξής όροι:
1. *Πρώτον να εκδοθούν οι πρόσφυγες (παροχή εκ μέρους του Βυζαντίου προς τους
Βουλγάρους)
2. *Δεύτερον το όφελος των εμπόρων από τις δύο χώρες να έχουν σφραγισμένα
έγγραφα, έτσι ώστε να μην τους αφαιρέσουν τα εμπορεύματα.
3. Διευθέτηση τρόπων διεξαγωγής του εμπορίου μεταξύ των δύο κρατών (Βυζαντίου –
Βουλγαρίας)
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
14
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΡΩΣΟΙ
Σημασία εκχριστιανισμού Ρώσων:
Πολιτισμός: επίδραση στη νοοτροπία και τον πνευματικό και υλικό πολιτισμό των Ρώσων
Ορθοδοξία: κληρονομιά των βυζαντινών στους Ρώσους
Εμπόριο: οι ανταλλαγές των δύο χωρών αυξήθηκαν
Μισθοφόροι: Βάραγγοι
Ρώσοι μισθοφόροι που υπηρετούσαν στην αυτοκρατορική
φρουρά και στο βυζαντινό στρατό.
Εικόνες σελίδα 30
1η Εικόνα: Συγκαταλέγεται στα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα της ισλαμικής αρχιτεκτονικής.
Εντύπωση προκαλεί η συνύπαρξη του φυσικού με το αρχιτεκτονικό γεωμετρικό στοιχείο.
Προσέχει κανείς το μεγάλο ύψος των δέντρων και των κτισμάτων, δείγμα, ίσως, της
μεγαλοπρέπειας που ήθελαν να δίνουν σ΄ αυτά και των αντιλήψεων που είχαν για την άνετη
και πλούσια ζωή.
2η Εικόνα: Το τέμενος της Κόρδοβας κατέχει σημαντική θέση στην μουσουλμανική κοινότητα.
Ξεχωρίζει για τους πολλούς κίονες που καλούνται να βαστάξουν το βάρος ενός οικοδομικού
μεγαθήριου. Εντύπωση προκαλούν οι αψίδες που εμφανίζονται διαδοχικά η μία πίσω από την
άλλη με ομοιόμορφα σχήματα, ακουμπισμένες σε κολόνες με κυλινδρικό χαρακτήρα.
ΙΣΑΥΡΟΙ
Πηγή με τις κακώσεις σελίδα 32 ερώτηση 5 σελίδα 33.
Απάντηση: Οι λεγόμενες κακώσεις του Νικηφόρου ( σελ.32)
Ειδικότερα με βάση όσα αναφέρονται στη δεύτερη κάκωση η διαταγή να στρατολογούνται
οι φτωχοί και να αναλαμβάνουν τα έξοδα ( 18,5 χρυσά νομίσματα για κάθε φτωχό)για τον
εξοπλισμό τους να τα καταβάλλουν οι πλούσιου συγχωριανοί τους στο δημόσιο ταμείο,
δείχνει ότι το κράτος προσπαθεί να εξασφαλίσει σταθερά έσοδα, αλλά να πετύχει συνοχή και
αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της κοινότητας περιορίζοντας τις ανισότητες αλλά και
καταφέρνοντας καίριο πλήγμα στους «δυνατούς».
Παράλληλα το μέτρο αυτό ενίσχυε και την άμυνα και του κράτους, γιατί η στράτευση των
φτωχών με νέο εξοπλισμό σίγουρα επηρέαζε ποιοτικά και ποσοτικά το βυζαντινό στρατό
φέρνοντάς τον σε υψηλότερο επίπεδο.
Με την τέταρτη κάκωση διαπιστώνουμε ότι τα μέτρα που πήρε ο Νικηφόρος Α΄ ήταν πολύ
τολμηρά και αποσκοπούσαν στην εξυγίανση των δημοσίων οικονομικών. Πράγματι η διαταγή
να καταργηθούν οι κουφισμοί (φοροαπαλλαγές)της Ειρήνης της Αθηναίας, αποτελεί γενναία
μεταρρύθμιση, γιατί έθιγε τα προνόμια της Εκκλησίας, η οποία εκείνη την εποχή (8ο αιώνα )
είχε τεράστια οικονομική δύναμη κατέχοντας μεγάλη ακίνητη περιουσία που αποτελούνταν
από «κτήματα», «οικήσεις», «χωρία» και μεγάλο πλήθος παροίκων.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
15
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Ο Νικηφόρος Α’ κατηγορείται ότι κατέσχεσε τα ευπορότερα κτήματα των μοναστηριών αλλά
και ότι επιβάρυνε με τους φόρους των κτημάτων και των παροίκων την υπόλοιπη περιουσία
αυτών των ιδρυμάτων (καπνικός φόρος = για κάθε εστία που καπνίζει).
Τέλος με τη δέκατη κάκωση υποχρέωσε τους εφοπλιστές να δανείζονται από το κράτος με
υψηλό επιτόκιο (16,66% ) και 10% φόρο επί της αξίας των εμπορευμάτων, το κομμέρκιον.
Στόχος αυτής της κάκωσης ήταν να γίνουν επενδύσεις στη ναυτιλία και να αναπτυχθεί το
εμπόριο και οι μεταφορές. Είναι προφανές ότι το διακομιστικό εμπόριο αποτελεί παράγοντα
καθοριστικό για την οικονομική ανάπτυξη του κράτους.
Σελίδα 33 Ερώτηση 5: Οι ενέργειες αυτές τι αποτελέσματα είχαν για το κράτος;
Απάντηση: Βρισκόμαστε στην περίοδο αυτοκρατορίας του Νικηφόρου Α, ο οποίος σύμφωνα
με το ιστορικό παράθεμα του χρονογράφου Θεοφάνη επιδιώκοντας την ισχυροποίηση της
οικονομίας θέλησε να αυξήσει τα έσοδα του κράτους επιβάλλοντας διάφορους φόρους στον
λαό του με τις περίφημες κακώσεις. Ειδικότερα, με βάση όσα αναφέρονται στην πέμπτη
κάκωση, βλέπουμε πως επιβάλλοντας αναδρομικά τον καπνικό φόρο στον αγροτικό πληθυσμό
του Βυζαντίου το κράτος ενίσχυσε τα εισοδήματα του θίγοντας όμως τα συμφέροντα του
Βυζαντίου. Ακόμα με τη δέκατη κάκωση (το κομέρκιον) πέτυχε την επέκταση της φορολογίας
και στους πλούσιους.
Σελ.33 Πηγή: Οι υποχρεώσεις του στρατιώτη-αγρότη
Το απόσπασμα αυτό από το βίο του Αγίου Φιλάρετου αναφέρεται στις υποχρεώσεις που
είχαν οι στρατιώτες-αγρότες στο πλαίσιο του θεσμού των Θεμάτων. Ο συναξαριστής
περιγράφει ένα περιστατικό που έγινε σε Θέμα της Παφλαγονίας. Τα τοπικά στρατεύματα των
Θεμάτων αποτελούνταν από αυτόχθονες χωρικούς στους οποίους το κράτος παραχωρούσε
αναπαλλοτρίωτα (=δεν επιτρέπονταν να πουληθούν) στρατιωτικά κτήματα «στρατιωτόπια» με
αντάλλαγμα στρατιωτικές υπηρεσίες, έτσι συγκροτούνταν στρατιωτικά σώματα από τους
στρατιώτες κάθε Θέματος με σκοπό την άμυνα της περιοχής, σε περίπτωση κινδύνου. Η
συγκεκριμένη πηγή πραγματεύεται το θέμα της εξουδετέρωσης της Αραβικού κινδύνου που
εκδηλώθηκε στην Παφλαγονία και γι’ αυτό το σκοπό στρατολογήθηκε ένα επικουρικό σώμα
ιππικού. Όταν σήμαινε πολεμικός συναγερμός και κηρυσσόταν επιστράτευση εξαιτίας κάποιας
εισβολής, οι στρατιώτες-αγρότες είχαν υποχρέωση να παρουσιάζονται στον στρατηγό του
Θέματος με το άλογό τους ή με μία πολεμική άμαξα και τον οπλισμό τους. Σε περίπτωση
παραμέλησης της υποχρέωσης αυτής οι ποινές ήταν βαρύτατες για τον στρατιώτη. Μέσα από
το κωμικό στοιχείο της αφήγησης αποκαλύπτεται η σπουδαιότητα του ιππικού για την άμυνα
του κράτους, αφού όσο πιο αξιόμαχο και αποδοτικό αποδεικνύονταν τόσο μεγαλύτερη θα
ήταν η αποτελεσματικότητά του.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
16
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ
Τα επιχειρήματα των εικονομάχων (πηγή σελ. 34)
Πηγή: Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι
ειδωλολάτρες [...]. Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των ανθρώπινων
χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...]. Πληροφόρησέ με ποιος μας κληροδότησε αυτή την
παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός
απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.
Από επιστολή του Λέοντος Γ' στον πάπα Γρηγόριο Β', Travaux et memoires 3 (1968) 279.
Απάντηση: Το 279 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Λέων Γ’ ο Ίσαυρος σε επιστολή του προς τον πάπα
Γρηγόριο Β΄ υπερασπίζεται με πάθος τα επιχειρήματα των εικονομάχων. Πρωταρχικά
παραθέτει την κεντρική του ιδέα, το γεγονός ότι να προσκυνάς μία εικόνα είναι ειδωλολατρία,
καθώς, δεν είναι η θεϊκή ουσία μα ένα είδωλο. Έτσι η προσκύνηση και η τιμή αποδίδεται σε
αυτό που εικονίζεται και όχι στο υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένη η εικόνα.
Επιπρόσθετα εσκεμμένα αναρωτιέται ποιος είναι ο κατασκευαστής των εικόνων.
Σελίδα 34 Πηγή 2η (Επιχειρήματα των εικονολατρών)
Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον κάλαμο και τον σπόγγο, με
τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά
στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς να μην προσκυνήσω και τις
εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και την
ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ την εικόνα του σταυρού που
κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του Χριστού που
κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη είναι φανερό, διότι, αν
καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο, παραδίδω το
ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν αυτά
καταστραφούν.
Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος, κεφ. 19, Migne, Patrologia Graeca, τ. 94, στήλη 1305.
Απάντηση: Στο μεγαλύτερο διάστημα του 8ου αιώνα μ. Χ. το Βυζάντιο ταλαιπωρήθηκε από την
σφοδρή αντιπαράθεση των εικονομάχων και των εικονολατρών. Οι τελευταίοι υπέστησαν
διωγμούς, εξορίες, φυλακίσεις και δεσμεύσεις περιουσιών. Δεν κάμφθηκε όμως το ηθικό τους
και βρήκαν θερμή υποστήριξη στον μεγαλύτερο θεολόγο της εποχής, τον Ιωάννη το
Δαμασκηνό. Σύμφωνα με το ιστορικό παράθεμα ο Ιωάννης Δαμασκηνός τάσσεται
απερίφραστα υπέρ της λατρείας των εικόνων, Θεωρεί παράλογο να προσκυνά τα σύμβολα με
τα οποία οι Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Ιησού και να μην προσκυνά τις εικόνες
που αποτελούν μέσο, για να δείξουν τον Κύριο για να θυμόμαστε τα Πάθη Του. Ύστερα,
αναρωτιέται αν είναι επιτρεπτό να προσκυνά την εικόνα του Χριστού, χωρίς τον οποίο ο
σταυρός δε θα είχε καμία αξία. Τέλος, εκτιμά πως προσκυνώντας τις εικόνες δεν προσκυνά την
ύλη. Γιατί η ύλη, αν δεν πάρει συγκεκριμένη μορφή που να συμβολίζει κάτι χριστιανικό,
καταστρέφεται χωρίς να προκαλεί ενοχές και τύψεις στον καταστροφέα της.
Και ποιος άρχισε αυτήν την παράδοση της προσκύνησης των εικόνων; Η απάντηση είναι ο
άνθρωπος, ενώ ο θεός στις δέκα εντολές απαγορεύει την προσκύνηση ειδώλων.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
17
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Σελίδα 35 παράγραφος ε΄ Συνέπειες εικονομαχίας
Απάντηση: Η παράγραφος ε΄ στη σελίδα 35 του βιβλίου μας, μας πληροφορεί πως η
εικονομαχία δίχασε το Βυζάντιο και είχε ολέθριες συνέπειες σε διάφορους τομείς: πρώτον της
εξωτερικής πολιτικής και δεύτερον του πολιτισμού του. Στην εξωτερική πολιτική για το λόγο
πως κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας καταστράφηκαν αρκετά έργα εκκλησιαστικής τέχνης
από αυτοκράτορες που υπήρξαν εικονοκλάστες, με συνέπεια να διακοπούν οι σχέσεις μεταξύ
Βυζαντίου και της Εκκλησίας της Ρώμης, η οποία μάλιστα αναζήτησε στήριξη στους ηγεμόνες
του Φραγκικού κράτους που αποτελούσε τότε μεγάλη πολιτική δύναμη της Δυτικής Ευρώπης.
Όσον αφορά τον πολιτισμό του Βυζαντίου τα αποτελέσματα που προκάλεσε η εικονομαχία στο
πέρασμα της ήταν αρχικά ότι απαγορεύτηκε η παράσταση θείων προσώπων στους τοίχους των
ναών, ακολούθησε διακοπή ανάρτησης εικόνων και αργότερα διαταγή της καταστροφής τους.
Επίσης άλλαξε η διακόσμηση των εκκλησιών(με ζώα, φυτά, στυλιζαρισμένα μοτίβα) και
υποχώρησε η ενασχόληση με τα γράμματα. Τέλος, παρατηρούμε πως μετά την επικράτηση
των εικόνων πολλά σημαντικά κείμενα των εικονομάχων καταστράφηκαν.
Σελίδα 35 ανάλυση πηγής: «Απόψεις Λέοντος Ε’ για την εικονολατρία»
Γιατί οι Χριστιανοί παθαίνουν ήττες από τους εθνικούς; Επειδή λατρεύονται οι εικόνες
[...]! Γι' αυτό σκοπεύω να τις καταστρέψω. [...] Οι αυτοκράτορες που δέχτηκαν και λάτρεψαν
τις εικόνες πέθαναν στην εξορία ή στη μάχη. Αυτοί όμως που δεν τις λάτρεψαν πέθαναν στο
κρεβάτι τους και τάφηκαν με τιμές στους αυτοκρατορικούς τάφους κοντά στο ναό των Αγ.
Αποστόλων. Εγώ επιθυμώ να μιμηθώ τη δεύτερη κατηγορία και να τις καταστρέψω, για να
μακροημερεύσω και εγώ και ο γιος νου και η δυναστεία μας να βασιλεύσει ως την 4η και 5η
γενιά.
Scriptor incertus de Leone Bardae filio, Έκδ. I. Bekker,Bonn 1842, 349.
Απάντηση: Βρισκόμαστε στην περίοδο της αυτοκρατορίας του Λέοντα Ε’(815-843), ο οποίος
σύμφωνα με το ιστορικό παράθεμα ήταν φανατικά κατά της λατρείας των εικόνων. Όπως
πληροφορούμαστε είχε αποδώσει την ήττα των Βυζαντινών στα πεδία των μαχών στο ότι ο
θεός είχε οργιστεί μαζί με την εμμονή των ανθρώπων να λατρεύουν τις εικόνες. Μάλιστα
υποστήριζε ότι όσοι αυτοκράτορες λάτρευαν τις εικόνες πέθαναν στην εξορία ή στη μάχη, ενώ
οι υπόλοιποι αυτοί που δεν τις λάτρεψαν πέθαναν με δόξα και τιμή. Ουσιαστικά μας δηλώνει
τον σκοπό του να καταστρέψει τις εικόνες, την επιθυμία του να είναι ένας από τους
εικονομάχους αυτοκράτορες της, διότι θα τιμηθεί για την υπηρεσία του προς τον Θεό με την
ύψιστη τιμή, θα διαιωνίσει τη δυναστεία της γενιάς του και θα καταστεί «αιώνιος».
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
18
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΕΚΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
ΜΟΡΑΒΩΝ/ΣΛΑΒΩΝ-ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ
Ερώτηση 2 σελ.40
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
19
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Πηγή σελίδα 41 Ο Ρωμανός επικρίνει τον Συμεών
Γιατί, πες μου, τι περισσότερο κατάφερες με το να γράφεις τον εαυτό σου βασιλέα Βουλγάρων
και Ρωμαίων, χωρίς σ' αυτό να είναι σύμφωνος και βοηθός σου ο Θεός; Τι κέρδισες που με τη
βία πήρες τη γη μας; Πού είναι οι φόροι που πήρες από αυτή;
Βυζαντινά Κείμενα (Αετός, Βασική Βιβλιοθήκη, 3),
έκδ. Δ. Ζακυθηνός, Αθήνα 1958, 134.
 Ποια είναι τα σφάλματά του Βουλγάρου βασιλιά Συμεών;
 Τι κρύβουν οι ενέργειες αυτές;
Απάντηση: α) Σύμφωνα με το δεύτερο παράθεμα, το οποίο είναι απόσπασμα της επιστολής
διαμαρτυρίας του Ρωμανού του Λακαπηνού προς τον ηγέτη των Βούλγαρων Συμεών, ο
βυζαντινός αυτοκράτορας επικρίνει την ενέργεια του βούλγαρου ηγεμόνα, γιατί παράνομα
υιοθέτησε και χρησιμοποίησε τον τίτλο «Βασιλεύς Ρωμαίων». Οι βυζαντινοί θεωρούσαν ότι
ήταν συνεχιστές αρχαίων ρωμαίων αυτοκρατόρων και ότι μόνο αυτοί είχαν το δικαίωμα της
χρήσης βίας και της αρπαγής της γης των βυζαντινών, τονίζοντας ότι ο Θεός δε συμφωνεί με
τέτοιες ενέργειες. Τέλος επισημαίνει ότι η πρακτική του Συμεών δεν του επέφερε οικονομικά
οφέλη.
β) Οι ενέργειες αυτές του Συμεών προδίδουν βέβαια τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του, καθώς και
την επεκτατική πολιτική του.
Σελ. 41 3η πηγή «Η προσωπικότητα του Βασιλείου Β’»
Απάντηση: Ο Μιχ. Ψελλός στο συγκεκριμένο απόσπασμα από τη χρονογραφία του
πραγματεύεται το θέμα της προσωπικότητας του Βασιλείου Β΄. Σύμφωνα με το απόσπασμα ο
Βασίλειος Β΄ υπήρξε ένας σπουδαίος αυτοκράτορας, ακούραστος αλλά και φιλόδοξος. Στο
εσωτερικό είχε το θάρρος να συγκρουστεί με τους δυνατούς (καταπολέμηση αριστοκρατίας)
και να περιορίσει τη δύναμή του, ενώ είχε και την ικανότητα να επιλέγει έμπιστους και
ικανούς συνεργάτες. Από τον τρόπο που έκανε τις εκστρατείες του διαφαίνεται ότι ήταν ικανός
και δραστήριος στρατηγός (στρατιωτικές αρετές) με μεγάλη θέληση, επιμονή στην υλοποίηση
των στόχων του, ανθεκτικός στις κακουχίες και προσηλωμένος στο καθήκον του. Οι αρετές του
εξηγούν σε μεγάλο βαθμό τις στρατιωτικές του επιτυχίες καθώς και την τελική συντριβή των
Βούλγαρων, ενός ισχυρού και ανυπότακτου αντιπάλου.
Σύμφωνα με την πηγή (σελ.41) Η προσωπικότητα του Βασιλείου Β’
Ερώτηση: Στηριγμένοι στις ιστορικές σας γνώσεις, καθώς και στο παράθεμα που σας δόθηκε
να αναφέρετε:
α)Τα δύο κύρια σημεία της εσωτερικής πολιτικής του Βασιλείου του Β΄.
β)Να εξηγήσετε πώς οι αρετές του συνέβαλαν στις επιτυχίες του;
Απάντηση: Σύμφωνα με το απόσπασμα ο Βασίλειος Β΄ ήταν ικανότατος αυτοκράτορας είχε το
σθένος να συγκρουστεί με τους δυνατούς της εποχής και να περιορίσει την δύναμη τους.
Διέθετε την ικανότητα να επιλέγει σωστούς συνεργάτες. Κατά την διάρκεια των εκστρατειών
του αναδεικνύεται δραστήριος και ευφυής στρατηγός ,διαθέτοντας θέληση, θάρρος, επιμονή
και υπομονή, αντέχει τις κακουχίες και είναι προσηλωμένος στην επίτευξη του έργου και του
καθήκοντος.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
20
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Σελίδα 51 ερώτηση 2
Απάντηση: Βρισκόμαστε στην περίοδο της Μακεδονικής δυναστείας (717 /1025),όπου κατά
την διάρκειά της το κράτος συγκρούστηκε με τους δυνατούς. Το ιστορικό παράθεμα που
διαβάσαμε, είναι απόσπασμα από τη Νεαρά τους έτους 934 και μας πληροφορεί για τη
συμπεριφορά των «δυνατών» απέναντι στους φτωχούς, συν τα οφέλη τα οποία αποκόμισε
το βυζαντινό κράτος από την μικρή και μεσαία τάξη.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
21
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Οι «δυνατοί», λόγω της μεγάλης εξουσίας, που είχαν αποκτήσει, φέρονταν στους φτωχούς
με απάνθρωπο, απαράδεκτο, βίαιο και αρπακτικό τρόπο. Όπως πληροφορούμαστε, μάλιστα
από την ιστορική πηγή με το πλήθος δούλων και υπηρετών οι δυνατοί σκορπούσαν τον φόβο
στις κατώτερες τάξεις, υποχρεώνοντάς τους έτσι να παραιτηθούν από τις περιουσίες τους. Τα
αποτελέσματα των ενεργειών αυτών ήταν δυσάρεστα, καθώς η ζωή των ελεύθερων αγροτών
έγινε αφόρητη. Καταδιώκονται, δέχονται βίαιες επιθέσεις και υποβάλλονται σε αγγαρείες, ο
πήχης της ταλαιπωρίας τους ανέβηκε και οι θλίψεις και οι στενοχώριες δεν «απουσίαζαν» από
την καθημερινή τους ζωή.
Σελίδα 51 ερώτηση 3
Απάντηση: Λαμβάνοντας υπόψη τις πληροφορίες του παραθέματος (Νεαρά 934) και
αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να σχολιάσετε:
α) τη συμπεριφορά των δυνατών έναντι των πενήτων (μον.2),
β) ποιες επιπτώσεις είχε αυτή η συμπεριφορά για την τάξη των ελεύθερων αγροτών και για
το βυζαντινό κράτος; (μον.2)
Οφέλη από την ύπαρξη των μικροκαλλιεργητών
(Νεαρά του 934)
Η εξουσία τέτοιων ισχυρών προσώπων αύξησε υπερβολικά τη μεγάλη ταλαιπωρία των
φτωχών, διότι (οι δυνατοί) με το πλήθος των οικόσιτων υπηρετών τους, των μίσθαρνων
οργάνων τους και των άλλων παρατρεχάμενων και ακολούθων τους προκάλεσαν βίαιες
επιθέσεις, διώξεις, αγγαρείες (υποχρεωτική προσφορά υπηρεσιών), άλλες θλίψεις και
στεναχώριες (στους φτωχούς) και προξένησαν μεγάλη καταστροφή στο κοινό συμφέρον […]
Αλλά η ύπαρξη πολλών μικροϊδιοκτητών προσφέρει μεγάλα οφέλη στο κράτος , καθώς
αυτοί πληρώνουν φόρους και παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες στο κράτος. Τα οφέλη αυτά
θα εκλείψουν, αν μειωθεί ο αριθμός των μικροκτηματιών. Όσοι λοιπόν είναι επιφορτισμένοι
με τη δημόσια ασφάλεια πρέπει να απαλλαγούν από τους ταραξίες, να απομακρύνουν τα
ενοχλητικά στοιχεία και να διασφαλίσουν τη δημόσια σωτηρία.
N.Svorοnos, Les novelles des empereurs Macedoniens, Εκδ.Π.Γουναρίδης,Ε.Ι.Ε./Κ.Β.Ε-ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994,85.
Α’ Σχολιασμός ιστορικής πηγής (Νεαρά 934 – σελίδα 51)
α) Συμπεριφορά «δυνατών»




οι δυνατοί επιβάλλονταν με το πλήθος των υπηρετών τους και των σωματοφυλάκων.
στηρίζονταν στη βία και την τρομοκρατία.
υποχρέωναν τους «πενήτες» να κάνουν αγγαρείες.
τους καταπίεζαν προκαλώντας μεγάλη καταστροφή στην κοινότητα.
β) Επιπτώσεις
Επειδή υπερβολικά αυξήθηκε η ταλαιπωρία των ελεύθερων αγροτών εξαιτίας των
καταπιεστικών συνθηκών ζωής, βρέθηκαν σε απελπιστική θέση και οδηγήθηκαν στην
εξαθλίωση. Οι επιλογές των αγροτών ήταν να καταφεύγουν στις πόλεις ή στα μοναστήρια για
να αποφύγουν τους δυνατούς με αποτέλεσμα:
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
22
Τάξη Β’




Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
τη σταδιακή εξαφάνιση της αγροτικής τάξης
τη μείωση της παραγωγής → αύξηση τιμών
τον περιορισμό των εσόδων στα κρατικά ταμεία
έλλειψη παροχής στρατιωτικών υπηρεσιών στο Βυζαντινό κράτος
Βρισκόμαστε στην περίοδο της Μακεδονικής δυναστείας (717-1025), όπου κατά τη
διάρκεια της το κράτος ήρθε σε αντιπαράθεση με τους δυνατούς. Μάλιστα όπως
συμπεραίνουμε από το ιστορικό παράθεμα, το οποίο είναι απόσπασμα από τη Νεαρά του
έτους 934 και την αφήγηση του μαθήματος η διατήρηση τις τάξης των ελεύθερων αγροτών
από την αρπακτική συμπεριφορά των δυνατών είχε μεγάλη σημασία για το βυζαντινό κράτος.
Η αξία αυτή οφείλονταν σε δύο λόγους:
 οι μικροκαλλιεργητές πλήρωναν τους περισσότερους φόρους,
 αυτοί υπηρετούσαν στους θεματικούς στρατούς.
Γίνεται φανερό λοιπόν το γεγονός ότι αν αυτή η τάξη μειωνόταν, τότε οι συνέπειες που θα
ακολουθούσαν θα ήταν συνταρακτικές. Για αυτόν τον λόγο η οικονομία και η άμυνα του
Βυζαντίου στηριζόταν σε αυτή.
ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΚΟΜΝΗΝΩΝ (11 αιώνας)
Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας.
Θεσμός Πρόνοιας
1)
2)
3)
4)
5)
ισχυροποίηση (=ενδυνάμωση) των ευγενών (=δυνατοί)
εξαθλίωση αγροτών
κρατικά ταμεία άδεια
στρατός → μισθοφορικός → πατριωτισμός → στρατιωτική αποτυχία
δυνατοί → άρχουσα τάξη (ερώτηση που μπορεί να πέσει τον Ιούνιο: σύγκριση
Μακεδονικής δυναστείας με τη δυναστεία Κομνηνών)
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
23
Τάξη Β’
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Σχ. Έτος: 2015-16
24
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Ανάλυση πηγής σελίδα 53
Οι ξένοι και η διοίκηση του κράτους
Απάντηση: Μετά το θάνατο του Βασιλείου του Β’ το Βυζάντιο βρέθηκε σε περίοδο δεινής
κρίσης. Ανάμεσα σε άλλους παράγοντες ο κυριότερος σχετιζόταν με την υπερφορολόγηση των
πολιτών, για να συντηρηθεί ο μισθοφορικός στρατός που συγκροτήθηκε για τις ανάγκες της
Αυτοκρατορίας. Αυτή η πολιτική, σύμφωνα με το ιστορικό παράθεμα, αποδείχτηκε
λανθασμένη. Κι αυτό γιατί ανατέθηκε η υπεράσπιση του κράτους σε ανθρώπους που δεν
έχουν εθνική συνείδηση, περιθωριοποιήθηκε και έμεινε αναξιοποίητο ένα σημαντικό κομμάτι
του πληθυσμού του Βυζαντίου, που λογικά δεν μπορούσε να ανεχτεί τέτοια συμπεριφορά.
Ύστερα, ο συντάκτης της ιστορικής πηγής τηρεί ειρωνική στάση απέναντι στην επιλογή των
Αρχόντων του να εμπιστεύονται ξένους όχι δικούς της ανθρώπους, καθώς εξευτελίζεται το
κράτος και δημιουργούνται προβλήματα με τους στρατιώτες του εσωτερικού. Γίνεται, λοιπόν,
φανερό ότι το Βυζάντιο πέρασε σε φάση παρακμής και εξαιτίας των δικών του άστοχων
ενεργειών και της εσφαλμένης πολιτικής που εφάρμοσε.
{ ΕΙΚΟΝΑ } Χρυσό νόμισμα του Νικηφόρου Γ’ Βοτανειάτη [σελ. 53]
Απάντηση: Το βυζαντινό χρυσό νόμισμα διαδραμάτισε πρωταρχικό ρόλο στην ιστορία του
Βυζαντίου και παρέμεινε αναλλοίωτο από την εποχή του Μ. Κωνσταντίνου έως την εποχή του
Κωνσταντίνου Θ’, που το νόθευσε. Η νόθευσή του οφειλόταν στην αύξηση του όγκου των
ανταλλαγών και στην ανεπάρκεια της ποσότητας πολύτιμων μετάλλων. Με την εξέλιξη αυτή
δημιουργήθηκε αρνητική εικόνα για την οικονομική ισχύ και το κύρος της Αυτοκρατορίας,
αφού η σταθερότητα της τιμής του νομίσματος εξαρτιόταν από την περιεκτικότητά του σε
χρυσό. Αν λάβουμε υπόψη ότι το βυζαντινό νόμισμα είχε και συμβολικό ρόλο, αφού έδινε μια
εικόνα αίγλης του Βυζαντίου στους λαούς του Μεσαίωνα, συμπεραίνουμε ότι επί Νικηφόρου
Βοτανειάτη (1078-1081) είχε μειωθεί το κύρος και ο κυρίαρχος ρόλος του στις διεθνείς
συναλλαγές. Η αντίληψη, βέβαια, ότι ο αυτοκράτορας ήταν απεσταλμένος του Θεού και ο
αδιαφιλονίκητος εκφραστής της ιδέας της οικουμενικότητας εξακολουθούσε να προβάλλεται,
αφού ο Νικηφόρος Γ’ εμφανίζεται να κρατά το σκήπτρο με το σταυρό και τη σφαίρα.
Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας (σελ.54) Σχολιασμός εικόνας
Απάντηση: Στη μικρογραφία εικονίζεται στο κέντρο ο αυτοκράτορας, Μιχαήλ Ζ΄ Δούκας, με
φωτοστέφανο, να κρατά το σταυρό με το αριστερό του χέρι και να δέχεται το ευαγγέλιο από
τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, ενώ παρίσταται και ο αρχάγγελος Μιχαήλ που φαίνεται να
τον ευλογεί. Η μικρογραφία προέρχεται από το χειρόγραφο των Ομιλιών του Χρυσοστόμου.
Πρόκειται για τη συνηθισμένη απεικόνιση των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, με την οποία
επιδιώκεται η σύνδεση της αυτοκρατορικής εξουσίας με τη θεία βούληση. Ο Μιχαήλ Ζ΄
ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας μέσα σε δύσκολες συνθήκες, μετά την ήττα του Ρωμανού Δ΄ στο
Μαντζικέρτ. Αποδείχτηκε όμως ανεπαρκής για τις περιστάσεις.
Πηγή σελ. 54 ερώτηση 2
Ερώτηση: Ποια ήταν, σύμφωνα με το παράθεμα, η κατάσταση του βυζαντινού στρατού στις
παραμονές της μάχης του Μαντζικέρτ; Πού αποδίδεται από το χρονογράφο Κεδρηνό;
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
25
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Απάντηση: Ο Κεδρηνός αποδίδει την κατάσταση αυτή στο ότι η βυζαντινή ηγεσία είχε
παραμελήσει εντελώς το στράτευμα. Έμμεσα ψέγει και τον Ρωμανό Δ΄ Διογένη,
υπογραμμίζοντας ότι τέτοιο στράτευμα δεν αρμόζει σε Βυζαντινό αυτοκράτορα. Έπρεπε,
δηλαδή, να ξέρει ο αυτοκράτορας ότι με τέτοιο στράτευμα δεν θα μπορούσε κανείς να νικήσει.
Επίσης, με την φράση «χαρακτηριστικός των καιρών» κάνει υπαινιγμό για τα μέτρα
αποστρατιωτικοποίησης του Βυζαντίου. Για τον Κεδρηνό, αυτός δεν ήταν στρατός, σε αντίθεση
με τον στρατό του εχθρού. Ένας πρόσθετος λόγος της ήττας ήταν το γεγονός πως για πολλά
χρόνια κανένας αυτοκράτορας δεν είχε επιχειρήσει εκστρατεία. Επομένως, το σφάλμα του
Ρωμανού ήταν ίσως ότι χωρίς να εξασφαλίσει αξιόμαχο στρατό έσπευσε να αντιμετωπίσει
ικανούς αντιπάλους. Όφειλε να ασχοληθεί πρώτα με την ανασυγκρότηση του στρατού και
μετά να αναλάβει την εκστρατεία.
Πριν από τη μάχη του Ματζικέρτ ο βυζαντινός στρατός βρισκόταν σε κατάσταση τέλειας
αποσύνθεσης. Αυτό οφειλόταν στο ότι ο στρατός ήταν ένα σύνολο από αγρότες-στρατιώτες
που συλλέγονταν από πολλά διαφορετικά μέρη. Ύστερα, την κατάστασή του επιδείνωνε το
γεγονός ότι ήταν πολύχρονη η αποχή από στρατιωτικές επιχειρήσεις, οι στρατιώτες δεν είχαν
σταθερή και βέβαιη αμοιβή και διακατέχονταν από δειλία και απροθυμία να συμμετέχουν σε
τέτοιες πράξεις. Τέλος, απέναντι υπήρχε ένας στρατός οργανωμένος, γυμνασμένος και
αποφασιστικός.
Η Δυναστεία των Ισαύρων φαίνεται ότι ακολούθησε τακτική ανάλογη με αυτή των
Μακεδόνων.
Αυτό αποδεικνύεται κυρίως από την πολιτική στο στρατιωτικό και γεωργικό τομέα. Οι
Ίσαυροι διένειμαν γη στους πολίτες της αυτοκρατορίας για να υπερασπίζονται με μεγαλύτερη
αποφασιστικότητα τα χωράφια τους, επομένως και την αυτοκρατορία. Και οι Μακεδόνες
ακολούθησαν πολιτική φιλική προς τους γεωργούς και νομοθετούσαν υπέρ των δικών τους
συμφερόντων.
Ερώτηση: Να εντοπίσεις τα φαινόμενα που οδήγησαν στην κρίση του 11ου αιώνα, στο επίπεδο
της οικονομίας, της κοινωνίας, της πολιτικής και του στρατού.
Απάντηση: Με την ψευδαίσθηση ότι το Βυζάντιο είχε εξασφαλίσει για πάντα την ειρήνη, η
βυζαντινή κυβέρνηση πήρε μέτρα αποστρατιωτικοποίησης, μέτρα που είχαν σοβαρές
συνέπειες για το Βυζάντιο και έδειχναν και ένα είδος αλαζονικής συμπεριφοράς. Η
παραμέληση του στόλου, η διάλυση των θεμάτων και των θεματικών στρατών, η
αντικατάσταση της υποχρεωτικής στράτευσης με φόρο, η στρατολόγηση ξένων μισθοφόρων
και η χρησιμοποίηση πολλών ξένων σε ανώτερες θέσεις λειτούργησαν διαλυτικά σε όλα τα
επίπεδα.
Ταυτόχρονα, και σε συνδυασμό με τα παραπάνω, παρατηρήθηκε και κοινωνική κρίση, με
ταραχές και εξεγέρσεις των αγροτών, λόγω της επιβολής νέων φόρων. Έτσι το χάσμα μεταξύ
κυβέρνησης και λαϊκών στρωμάτων διευρύνθηκε. Ο αγρότης-καλλιεργητής γης, που
αποτελούσε τη ραχοκοκαλιά της αμυντικής δύναμης της Αυτοκρατορίας και πολεμούσε για
την πατρίδα του και ταυτόχρονα για το βιός του δεν υπήρχε πια. Σε κάθε περίπτωση, ο
αγρότης ήταν απρόθυμος να στηρίξει μια κυβέρνηση που τον καταπίεζε και τον
εκμεταλλευόταν σε τέτοιο βαθμό. Παράλληλα, παρατηρήθηκε πολιτική αστάθεια και οι
αυτοκράτορες εναλλάσσονταν με γρήγορο ρυθμό. Όλα αυτά τα φαινόμενα οδήγησαν στην
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
26
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
κρίση του 11ου αιώνα. Γίνεται λοιπόν φανερό ότι το Βυζάντιο πέρασε σε φάση παρακμής και
εξαιτίας των δικών του άστοχων ενεργειών και της εσφαλμένης πολιτικής που εφάρμοσε.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΜΑΝΟΥΗΛ ΕΝΑΝΤΙ ΤΩΝ ΛΑΤΙΝΩΝ (σελ.55)
Σύμφωνα με την πηγή ιστορική ο ιστορικός σχολιάζει την πολιτική του Μανουήλ έναντι
των Λατίνων. Αναλυτικότερα αναφέρεται στην προτίμησή του στους Λατίνους καθώς ήταν
γενναιόδωρος. Τους ανέθεσε υψηλά αξιώματα γνωρίζοντας την αφοσίωση και την δύναμη
που θα κατέβαλλαν. Τους αποκαλεί ικανότατους, περιφρονώντας τους Έλληνες με
εξευτελιστικούς χαρακτηρισμούς (ανδρείκελα, μαλθακοί, θηλυπρεπείς).
Οι χαρακτηρισμοί αυτοί οφείλονται στο γεγονός ότι και ο ίδιος άνηκε στους Λατίνους.
Παράλληλα όμως είναι φανερή η απέχθειά του προς τους Έλληνες, στην οποία συνέβαλε και
το Σχίσμα των δύο εκκλησιών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο συγγραφέας επικροτεί την
πολιτική των Κομνηνών, ενώ μέσα από άλλες πηγές πληροφορούμαστε ότι ο Μανουήλ έγινε
ιδιαίτερα αντιπαθής στους Ρωμαίους υπηκόους, στους άρχοντες την Ελλήνων, σε όλο τον λαό,
ακόμα και στους ίδιους τους συγγενείς του.
Σελίδα 56 ερώτηση 2 (1ο μέρος)
Η πολιτική των Κομνηνών χαρακτηρίζεται ως αριστοκρατικός πατριωτισμός. Να εξηγήσεις τον
όρο και να συγκρίνεις την εσωτερική πολιτική των Κομνηνών με την εσωτερική πολιτική των
Ισαύρων και των Μακεδόνων, επισημαίνοντας σε ποιες τάξεις στηρίχτηκαν αντίστοιχα οι τρεις
αυτές δυναστείες.
Απάντηση: Ο όρος αριστοκρατικός πατριωτισμός σημαίνει ότι οι Κομνηνοί στηρίχτηκαν κυρίως
στη στρατιωτική αριστοκρατία, στην οποία συμπεριλαμβάνονταν και πρόσωπα άλλης
εθνικότητας (Λατίνοι κ.α.) και όχι από αγροτικές μάζες προκειμένου να αποτρέψουν τις
εξωτερικές επιθέσεις.
Η αύξηση της δύναμης των «δυνατών»
Στα μέσα του 11ου αιώνα οι γαιοκτήμονες, στην τάξη των οποίων πρέπει τώρα να
συμπεριληφθούν και οι ανώτεροι κληρικοί, είχαν τόση δύναμη, ώστε πήραν στα χέρια τους την
κυβέρνηση, μέσα σε ένα χάος. Από την εποχή αυτή, παρόλο που οι επιδρομές και οι
κατακτήσεις των ξένων περιόρισαν τη γη τους, στην πραγματικότητα κυβερνούσαν οι
αριστοκράτες.
Σελίδα 56 ερώτηση 3 πηγή πρόνοιες, στρατός και χωρικοί
Ποια ήταν η ταυτότητα των προνοιάριων και ποιες συνέπειες είχε η επέκταση του θεσμού της
πρόνοιας στα χρόνια του Μανουήλ Κομνηνού, σύμφωνα με το δεύτερο παράθεμα;
Απάντηση: Βρισκόμαστε στην εποχή κατά την οποία την ευθύνη της Βυζαντινής
αυτοκρατορίας είχαν οι Κομνηνοί. Οι προνοιάριοι ήταν ευγενείς που από τα προνόμια που
τους παραχώρησαν οι Κομνηνοί έγιναν η άρχουσα τάξη. Αυτή την πολιτική ακολούθησε και ο
Μανουήλ Κομνηνός, ο οποίος σύμφωνα με το ιστορικό παράθεμα αποδιοργάνωσε το στρατό
και επιδείνωσε την κατάσταση στις ανατολικές ρωμαϊκές επαρχίες. Με την παραχώρηση
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
27
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
τόσων προνομίων όπως μαρτυρεί ο Νικήτας Χωνιάτης, οι στρατιώτες ενδιαφέρονται
περισσότερο για το χρήμα, παρά για τους πολέμους και οι πολίτες των αγροτικών περιοχών
οδηγήθηκαν στην απόλυτη φτώχεια. Η εξέλιξη αυτή παρακίνησε πολλούς κατοίκους του
Βυζαντίου να καταταγούν στο στρατό, γιατί ήξεραν ότι η ζωή τους θα αλλάξει ριζικά και ότι θα
αποκτήσουν πλούτη. Συμπερασματικά, διαπιστώνουμε ότι ο Αυτοκράτορας με τις επιλογές του
δημιούργησε τάξη πλουσίων στρατιωτών και πάμφτωχων υπηκόων.
Σύμφωνα με το ιστορικό παράθεμα του Νικήτα Χωνιάτη, οι Κομνηνοί, που κατείχαν την
εξουσία στο Βυζάντιο την εποχή εκείνη, θέλοντας να αποτρέψουν την κατάρρευση του
κράτους, στηρίχτηκαν κυρίως στην στρατιωτική αριστοκρατία του Βυζαντίου και όχι τις
αγροτικές μάζες, όπως οι Ίσαυροι.
Έτσι ανατρέποντας την πολιτική των προηγούμενων αυτοκρατόρων, εφάρμοσαν τον
θεσμό της πρόνοιας και στηρίχτηκαν στους ευγενείς (προνοιάριοι) παραχωρώντας τους ισόβια
αγροκτήματα, γόνιμα χωράφια και φορολογικά έσοδα από φορολογούμενους υπηκόους, με
αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικών υπηρεσιών. Με βάση αυτόν τον θεσμό, οι προνοιάριοι
έγιναν η άρχουσα τάξη του Βυζαντίου. Με την παραχώρηση τόσων προνομίων εκ μέρους του
Μανουήλ Α’, στελέχωσαν τον στρατό όσοι διέθεταν ένα περσικό άλογο ή κατέθεταν λίγα
χρυσά νομίσματα, αδιαφορώντας για το ποιόν αυτών των ανθρώπων. Πραγματικά, πολλοί από
αυτούς αποδείχθηκαν άπληστοι, ανίκανοι, απολίτιστοι και με αρπακτική διάθεση. Ήταν
επίσης, οκνηροί, απείθαρχοι και με έλλειψη πατριωτισμού, με αποτέλεσμα οι στρατιώτες
αυτοί να ενδιαφέρονται περισσότερο για το χρήμα, παρά για το όφελος του κράτους,
οδηγώντας έτσι τους αγρότες την απόλυτη εξαθλίωση.
Συνοψίζοντας, διαπιστώνουμε ότι ο Μανουήλ ο Κομνηνός, δεν χρησιμοποίησε σωστά
τον θεσμό της πρόνοιας , με αποτέλεσμα να καταστραφούν οι αγρότες και οι Βυζαντινές
επαρχίες, δημιουργώντας τάξη πλουσίων στρατιωτών και πάμφτωχων υπηκόων.
Η κατάσταση του Βυζαντίου από 1082 (Χρυσόβουλο) - 1204 (Άλωση από σταυροφόρους)
1) Το Βυζαντινό κράτος στηριζόταν στην κυρίως Ελλάδα και στα μικρασιατικά παράλια της
Ιωνίας και του Πόντου. Η υπόλοιπη Μικρά Ασία είχε χαθεί.
2) Η Ιταλία και η Σικελία πέρασαν στα χέρια των δυτικών και έγιναν ορμητήριο των
Νορμανδών.
Η Δύση αναπτυσσόταν, ενώ το Βυζάντιο έχανε την παλιά του δύναμη.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
28
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
Πηγή: Σελ. 60 Η συμφωνία σταυροφόρων και Αγγέλων
Σύμφωνα με το παράθεμα του Βιλλεαρδονίνου ο Αλέξιος Γ’ της Δυναστείας των Αγγέλων
γιος του έκπτωτου Βυζαντινού αυτοκράτορα Ισαάκιου Β’ έκλεισε συμφωνία με τους Βενετούς
και τους Σταυροφόρους που περιελάμβανε τις ακόλουθες υποχρεώσεις: να τους βοηθήσουν
στην ανάκτηση του θρόνου τους και οι Άγγελοι με τη σειρά τους θα υπέτασσαν την ανατολική
εκκλησία στη Ρώμη χορηγώντας 200.000 αργυρά μάρκα και τροφές για το στρατό των
σταυροφόρων καθώς και βοήθεια από 10.000 στρατιώτες για ένα χρόνο.
Επειδή οι υποσχέσεις αυτές ενίσχυαν οικονομικά (= κίνητρα οικονομικά) και στρατιωτικά
τους σταυροφόρους της Δ’ Σταυροφορίας ανέβαλαν για λίγο την ιερή αποστολή τους
παρεκκλίνοντας από τον αρχικό στόχο της Αιγύπτου και της Συρίας και κατέβαλαν την
Κωνσταντινούπολη (1204)
( α’ άλωση της Πόλης: από Λατίνους – Σταυροφόρους)
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
29
Τάξη Β’
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Σχ. Έτος: 2015-16
30
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Συνέπειες παιδομαζώματος (Μέτρα εξόντωσης του ελληνισμού) (σελ.65):
1) Έλλειψη στρατιωτών
2) Στέρησε τον ελληνισμό από ακμαίο κομμάτι του πληθυσμού του
3) Δημιούργησε δημογραφικό πρόβλημα
4) Έλλειψη εργατικών χεριών
5) Μείωση παραγωγής –έλλειψη προϊόντων, εργατικό πλήγμα
6) Μείωση Χριστιανών (εξισλαμισμός)
7) Απώλεια γλώσσας (οπισθοχώρηση πολιτισμού)
Το παιδομάζωμα άρχισε να εφαρμόζεται συστηματικά λίγο πριν το 1830, επί Μουράτ Β’,
ενώ νωρίτερα εφαρμόζονταν σποραδικά. Το τελευταίο καταγεγραμμένο παιδομάζωμα
είναι αυτό που επιχειρήθηκε το 1705.
Ανάλυση παραγράφου (σελίδα 66) ΣΥΝΟΔΟΣ ΦΕΡΡΑΡΑΣ - ΦΛΩΡΕΝΤΙΑΣ
Αρχή : Φερράρα
Σύνοδος Φλωρεντίας 1439 έγινε για την ένωση των Εκκλησιών
Μετά: : Φλωρεντία
Ο Ιωάννης Η΄ Παλαιολόγος προσπάθησε την ένωση των Εκκλησιών
Συνέπειες: Προκάλεσε διχασμό του κράτους
 Ανθενωτικοί: Αυτοί που πολεμούσαν για την ένωση των Εκκλησιών και ήταν δύσκολο
να πειστούν για την σκοπιμότητά τους. Πίστευαν πως η αντίδραση τους ήταν υπεράσπιση
της πίστης των πατέρων τους, της Ορθοδοξίας και της κληρονομιάς του Βυζαντίου.
 Ενωτικοί: Οπαδοί της κρατικής πολιτικής υποστήριζαν ότι πρέπει να δεχτούν τη θυσία
ορισμένων δογμάτων μπροστά στη σωτηρία του κράτους.
Συνέπειες: Τα συχνά επεισόδια και οι ταραχές στην Πόλη, αποσπούσαν την προσοχή του
λαού από τον εξωτερικό κίνδυνο.
Λόγοι παρακμής και πτώσης του Βυζαντίου (σελ. 67):
Εσωτερικά:
1) Φυσική κάμψη.
2) Το Βυζάντιο προσκολλημένο σε παλιές μεθόδους εργασίας ήταν δύσκολο να
ανταγωνιστεί τους νεότερους Ιταλούς ανταγωνιστές του.
3) Η καταστροφή των γεωργών.
4) Εμφύλιες διαμάχες και πολλές εξωτερικές κρίσεις.
(συνέχεια…)
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
31
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Εξωτερικά:
1) Από τα χρόνια των τελευταίων Μακεδόνων και μετά το Βυζάντιο δέχεται συνεχή
χτυπήματα.
2) α) Χάθηκε η Μικρά Ασία.
β) Η Δύση δημιούργησε στην αυτοκρατορία επικίνδυνες καταστάσεις για τις δυτικές
αλλά και για τις ανατολικές επαρχίες από τα κράτη των σταυροφόρων
Η δυναστεία των Παλαιολόγων μοιραία κλείνει τον κύκλο ζωής μιας αυτοκρατορίας που 1.000
χρόνια δεν σταμάτησε να αγωνίζεται κατά των εχθρών.
Άντεξε τόσους αγώνες, έζησε τόσο πολύ για να διαδώσει τον πολιτισμό στους γύρω.
ΘΕΤΙΚΟ: Οι εξελίξεις αυτές επιτάχυναν την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης του νέου
Ελληνισμού
Συνέπειες άλωσης της πόλης (1453) (σελ.67):
ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ
 Τραυμάτισε την περηφάνια
των Ελλήνων.
 Θρήνησαν την μεγάλη
συμφορά σε όλους τους
τόνους.
 Οι Οθωμανοί έκλεισαν τους
δρόμους της Ανατολής.
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
ΘΕΤΙΚΕΣ
 Διαμορφώνεται η ελπίδα της
Ανάστασης του Γένους.
 Το πνεύμα του Βυζαντίου
μεταφέρθηκε από τους λογίους
του στη Δύση.
 Έγιναν μεγάλες γεωγραφικές
ανακαλύψεις.
Σχ. Έτος: 2015-16
32
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Σελ.70
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
33
Τάξη Β’
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Σχ. Έτος: 2015-16
34
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Άσκηση: Να συγκρίνετε τη βυζαντινή με τη σύγχρονη γυναίκα
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
35
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Β’ ΜΕΡΟΣ: Ν Ε Ο Τ Ε Ρ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α
Συνέπειες ανακαλύψεων (σελ.117)
1
2
3
4
5
6
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
ΘΕΤΙΚΕΣ
ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ
Μεταβολές στην
Ευρώπη
Επιπτώσεις στους
λαούς των νέων
χωρών
Μετατόπιση του κέντρου της
ευρωπαϊκής οικονομίας από τη
Μεσόγειο στον Ατλαντικό και τη
Βόρεια Θάλασσα
Νέα λιμάνια ( π.χ. Σεβίλλης,
Λισσαβόνας, Αμβέρσας)
απέκτησαν μεγάλη οικονομική
δύναμη
Εισαγωγή χρυσού και αργύρου
στην Ευρώπη σε μεγάλες
ποσότητες
Διεύρυνση των ανταλλαγών
 Δημιουργία νέων οικονομικών δραστηριοτήτων (π.χ.
εμπορικών και τραπεζικών)
 Νέα κοινωνική τάξη,
η αστική.
Η γνωριμία με νέους πολιτισμούς
άρχισε να κλονίζει τις
προκαταλήψεις και τις αξίες
παρελθόντος
Ανάπτυξη ποικίλων
επιστημονικών κλάδων (π.χ. η
γεωγραφία, η αστρονομία, η
ζωολογία, η βοτανική, η
εθνολογία κ.α.)
Εκμετάλλευση των
πλουτοπαραγωγικών πηγών σε
βάρος των ιθαγενών
Επιβολή της αρχής των άνισων
ανταλλαγών
Θεώρηση των μη ευρωπαϊκών
λαών ως υποδεέστερους και
εκμεταλλεύσιμους
Δουλεία
Αποικιοκρατία
Φτώχεια των τρίτων χωρών
Σχ. Έτος: 2015-16
36
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
Συνέπειες βιομηχανικής επανάστασης (σελ.127)
Απάντηση: Ως Βιομηχανική Επανάσταση ορίζουμε τη μετάβαση από τη χειρονακτική εργασία
σε νέες μεθόδους παραγωγής και κατασκευής προϊόντων, που βασίζεται στη χρήση
μηχανημάτων που αξιοποιούν την ενέργεια του ατμού καθώς και σε μία πληθώρα
καινοτομιών, όπως η ανάδειξη του εργοστασίου, του σιδηρόδρομου και των ατμόπλοιων. Οι
τεχνικές, οικονομικές, κοινωνικές και πνευματικές ζυμώσεις της εποχής είχαν ως αποτέλεσμα
την αρχή της εκβιομηχάνισης της Αγγλίας στα μέσα του 18ου αιώνα και από τον 19ο αιώνα οι
ριζικές αυτές αλλαγές θα εξαπλωθούν και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Οι θετικές συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάστασης στον Ευρωπαϊκό χώρο
1) Αντικατάσταση χειρωνακτικής εργασίας με νέα τεχνικά μέσα είχε ως αποτέλεσμα την
αύξηση της παραγωγής και την μείωση του κόπου και του χρόνου
2) Η μαζική παραγωγή προϊόντων είχε ως αποτέλεσμα την μείωση του κόστους
3) Εκμετάλλευση νέων μορφών ενέργειας (ατμός, ηλεκτρισμός κ.ά.)
4) Βελτίωση βιοτικού επιπέδου
5) Δημογραφική ανάπτυξη
6) Αστικοποίηση
7) Ανάπτυξη του εμπορίου, μεταξύ των ευρωπαϊκών, και όχι μόνο, χωρών
8) Ανάπτυξη της ναυτιλίας και της ναυπηγικής
9) Ανάπτυξη της βιοτεχνίας και της γεωργίας
10) Ενίσχυση της οικονομίας
11) Εμφάνιση εργατικών τάξεων και πολιτική οργάνωση των εργατών
12) Οικονομικός φιλελευθερισμός
13) Δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την χειραφέτηση των γυναικών
14) Μεταβολές στην Τέχνη
15) Ανάπτυξη των δομών των πόλεων
16) Δημιουργία νέων πόλεων γύρω από εργοστάσια
17) Δημιουργία νέου τραπεζικού συστήματος
18) Ανάπτυξη του Σοσιαλισμού
Οι αρνητικές συνέπειες της βιομηχανικής επανάστασης
1) Συγκέντρωση πλούτου και δύναμης από τους μεγαλοαστούς, αριστοκράτες και
μεγαλογαιοκτήμονες
2) Διαίρεση της αστικής κοινωνίας σε τρείς τάξεις με ποσοτικές και ποιοτικές διαφορές
3) Εκμετάλλευση της εργατικής τάξης
4) Ακατάλληλες συνθήκες εργασίας των κατώτερων τάξεων
5) Αύξηση της θνησιμότητας και μείωση προσδόκιμου ζωής
6) Ισοπέδωση της αγροτικής τάξης
7) Παιδική εργασία και εκμετάλλευση
8) Καπιταλισμός
9) Κοινωνική αστάθεια και αδικία
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
37
Τάξη Β’
Ανάλυση ενδεικτικών πηγών & ερωτήσεων κρίσεως του σχολικού βιβλίου Ιστορίας
10) Δημιουργία τυποποιημένων προϊόντων
11) Υποτίμηση της χειρονακτικής εργασίας
12) Ανισομερής κατανομή του πλούτου
13) Δουλεμπόριο
14) Φθηνά εργατικά χέρια
15) Ιμπεριαλισμός
Καλή επιτυχία
4ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων
Σχ. Έτος: 2015-16
38