UNIVERSITETI FAKULTETI PROGRAMI I STUDIMIT: LËNDA: PEDAGOGU: Tema: Siguria energjitike Emri, Mbiemri i nxënësit TIRANË, MARS 2023 I. HYRJE Koncepti i sigurisë është një fenomen shumëdimensional, i cili vazhdimisht ndryshon dhe evoluon. Me kalimin e viteve janë regjistruar një sërë kërcënimesh të reja, të cilat ndryshojnë strategjinë e shteteve dhe ndikojnë në funksionimin e sistemit ndërkombëtar. Kalimi në realitetin e ri energjetik, si dhe planifikimi i Bashkimit Evropian për zbatimin e Tregut të Vetëm Europian të Energjisë, sjellin mundësi të mëdha por edhe sfida të rëndësishme për rajonin e gjerë të Evropës Verilindore. Evropa veriore është porta kryesore e gazit natyror nga Kaukazi dhe Mesdheu Lindor, gjë që rrit rëndësinë e tij ekonomike dhe gjeopolitike. Në të njëjtën kohë, megjithatë, kërkohet zbatimi në kohë i infrastrukturave që do t'i përgjigjen kërkesës së shtuar për energji të ekonomive të saj në zhvillim dhe, në të njëjtën kohë, lidhja e rrjeteve të saj energjetike me ato të pjesës tjetër të Evropës. Koncepti i sigurisë së energjisë është i lidhur plotësisht me atë të pavarësisë së energjisë dhe përkufizohet si furnizim i besueshëm dhe i mjaftueshëm i çdo forme energjie me çmime të arsyeshme. Çështja e energjisë hyri në fushën e interesit të marrëdhënieve ndërkombëtare relativisht kohët e fundit, pasi u rishfaq si koncept pas krizës së parë të naftës të vitit 1973, prandaj u kuptua fillimisht si siguria e naftës. II. ZHVILLIM Që atëherë, rëndësia e energjisë është zgjeruar dhe ka marrë një rol thelbësor dhe shumëdimensional në të gjithë sistemin ndërkombëtar. Siguria e energjisë është e lidhur ngushtë, ndër të tjera, me sigurinë kombëtare, ekonominë dhe disponueshmërinë e burimeve natyrore për konsum të energjisë. Siguria mund të ketë një dimension subjektiv dhe objektiv. Dimensioni subjektiv i referohet perceptimit individual të asaj që mund të konsiderohet e sigurt, ndërsa dimensioni objektiv i referohet faktorëve me kritere të jashtme që mund të ndikojnë dhe të diferencojnë sistemin ndërkombëtar, për shembull, luftërat, fatkeqësitë natyrore dhe krizat ekonomike dhe politike. Politika energjetike natyrisht ndryshon dukshëm nga vendi në vend, megjithatë, mund të themi se siguria energjetike është në zemër të të gjitha vendeve. Shtetet me synimin për të fituar efikasitet dhe autonomi në burimet e energjisë vendosin synime që do të lehtësojnë punën e tyre. Këto objektiva kanë të bëjnë me koston e reduktuar të furnizimit me energji dhe sigurinë e furnizimit si dhe me faktorin mjedisor. Koncepti i sigurisë energjetike, pra, nuk është as statik dhe as i dhënë. Si koncept, por edhe si situatë, është një përzierje gjithnjë në zhvillim faktorësh që rrjedhin nga efektet e natyrës politike, ekonomike dhe sociale të regjimit bashkëkohor të energjisë. Teoricieni i së drejtës ndërkombëtare Barry Buzan (1983) është marrë gjerësisht me identifikimin e koncepteve të ndryshme dhe kundërmasave ndaj sigurisë. Ka përfunduar, në disa aspekte të sigurisë, politike, sociale, ekonomike, ushtarake dhe mjedisore. Me këtë qasje, ai dëshiron të theksojë natyrën globale të çështjeve të sigurisë, njëra prej të cilave është siguria energjetike. Siguria energjetike ndahet kryesisht në dimensionin ekonomik dhe atë mjedisor, por edhe atë që ka rëndësi strategjike për sigurinë kombëtare të shteteve. Nga ana tjetër, analistët kanë dalë me disa blloqe ndërtimi dhe parime bazë që përbëjnë sigurinë e energjisë. Më konkretisht, disponueshmëria, besueshmëria, përballueshmëria dhe qëndrueshmëria mjedisore kuptohen si parime bazë. Skena bashkëkohore ndërkombëtare e shekullit të 21-të karakterizohet nga një theks në zhvillimin e tregtisë ndërkombëtare në sektorin e energjisë, duke rezultuar që vendet e zhvilluara të bëhen më të varura nga energjia e importuar. Ngushtësia e tregut të hidrogjenit do të çojë në kërkimin e burimeve alternative të energjisë, si biokarburantet apo energjia diellore. Hidrokarburet janë sot lëndët djegëse të nevojshme për shoqërinë moderne dhe për jetën njerëzore. Nafta është karburanti më i dobishëm në dispozicion. Komercializimi i produktit e bën atë një të mirë politikisht strategjik dhe ekonomikisht fitimprurës. Hidrokarburet, dhe nafta në veçanti, u japin shteteve që i zotërojnë ato një avantazh strategjik. Nga pikëpamja ekonomike, vendet që e përfituan siç duhet, lulëzuan ekonomikisht dhe arritën njohje ndërkombëtare. Për këtë arsye, nafta bëhet një çështje e interesit ndërkombëtar me rëndësi të madhe gjeopolitike pasi nuk njeh dallime në vendndodhje gjeografike, histori apo kulturë. Së fundi, argumentohet se gjeopolitika e naftës është e gjerë, komplekse dhe vazhdimisht në ndryshim, megjithatë dy elementë kanë një rëndësi të madhe. E para është roli i SHBAsë, e dyta është nafta në Lindjen e Mesme. Zona e Detit Mesdhe është deti më i rëndësishëm rajonal në planet. Ai përfshin shtetet e Evropës (Greqi, Qipro), të Afrikë (Egjipt, Libi) dhe Azi (Izrael, Liban, Siri, Turqi). Mesdheu është shtëpia e një numri të konsiderueshëm njerëzish nga kombe dhe kultura të ndryshme, dhe tani është një qendër për transportin global. Krahas kësaj, rajoni i pellgut të Mesdheut Juglindor është bërë një zonë me rëndësi të madhe gjeostrategjike pasi ka depozita hidrokarbure (naftë dhe gaz natyror) si dhe vullkane balte dhe hidrate përgjatë kreshtës së Mesdheut. Duke pasur parasysh krizën globale të energjisë, burimet energjetike në rajonin e Mesdheut Lindor pritet të luajnë një rol thelbësor në sigurinë globale të energjisë. Duket se rezervat e naftës po mbarojnë gradualisht, ndaj do t'i drejtohet prodhimit të gazit natyror. Në shqyrtimin e çështjes së sigurisë, është kritike për ta përcaktuar atë. Në mënyrë treguese, siguri konsiderohet mungesa e kërcënimeve dhe akumulimi i mjeteve të mjaftueshme nga shtetet për të përballuar çdo veprim kërcënues. Koncepti i sigurisë energjetike u shfaq për herë të parë në gjysmën e parë të shekullit të 20-të, për shkak të nevojës për transport të sigurt të burimeve dhe karburanteve dhe sigurisë së rezervave. Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë (IEA) e përcakton sigurinë energjetike si disponueshmëri e pandërprerë e burimeve të energjisë me një çmim të përballueshëm. Mund të dallojmë një aspekt afatgjatë (investime në furnizimin me energji, në përputhje me zhvillimet ekonomike dhe nevojat mjedisore), dhe një aspekt afatshkurtër (aftësia e sistemit energjetik për të reaguar menjëherë ndaj ndryshimeve të papritura në balancën ofertëkërkesë). Megjithatë, duke qenë se shtetet e perceptojnë sigurinë në mënyra të ndryshme dhe njohin çështje të ndryshme si kërcënime, nuk ka një përkufizim të pranuar botërisht të sigurisë së energjisë. Për shembull, vendet eksportuese synojnë të sigurojnë pretendime dhe të ruajnë eksportet, të cilat janë një burim kyç i të ardhurave për ekonomitë e tyre, ndërsa kombet importuese luftojnë për të siguruar sasi të mjaftueshme dhe rrjedhje të papenguar. Prandaj, ne mund të përkufizojmë paraprakisht sigurinë energjetike si disponueshmërinë e sasive të mjaftueshme të energjisë me çmime të përballueshme, ose si sasinë e besueshme, të qëndrueshme dhe të mjaftueshme të energjisë, me çmime të përballueshme dhe me një kosto të pranueshme sociale (dhe mjedisore). Integrimi i çështjeve të energjisë dhe mjedisit në çështjet e sigurisë pasoi konstatimin empirik se çdo shqetësim në rrjedhën e pandërprerë të energjisë dhe çdo pengesë për funksionimin e sektorit të energjisë dhe tregut global të energjisë sjell efekte të drejtpërdrejta në ekonomi, globale dhe kombëtare, mbi tregtinë, mbi marrëdhëniet ndërshtetërore, ndërvarësinë ekonomike, funksionimin dhe furnizimin e shoqërisë dhe ndjenjën e sigurisë së qytetarëve. Në fund të fundit, energjia është forca lëvizëse për funksionimin e shoqërive, si në nivel të qytetarëve (lëvizje, ngrohje, energji elektrike) ashtu edhe në nivel shtetesh (industri, detari, aviacion, forcat e armatosura, sistemet e armëve konvencionale). Përveç kësaj, siç ka treguar historia, burimet energjetike mund të veprojnë si një mjet pazaresh për maksimizimin e fuqisë gjeopolitike dhe si një armë në duart e qeverive, fiseve, organizatave terroriste dhe koorporatave. Në fakt, ngushtësia, pamjaftueshmëria, domethënë mungesa e burimeve mund të ndryshojë sjelljen strategjike të aktorëve ndërkombëtarë dhe të jetë shkaktar gjenerues i konflikteve të armatosura, duke justifikuar përdorimin e forcës. Duke marrë parasysh këto, është evidente se 3 akset kryesore që përcaktojnë sjelljen e shtetit janë (a) rezervat e mjaftueshme për t'u mbrojtur, (b) pavarësia dhe shumëllojshmëria më e madhe e mundshme e burimeve dhe furnizuesve, dhe (c) stabiliteti i furnizimit, e cila është e pambrojtur dhe e vështirë për t'u parashikuar. Prandaj, do të ishte e saktë të pohohej nga njëra anë se energjia nuk është ekskluzivisht një mjet mbijetese dhe nga ana tjetër se fuqia energjetike dhe siguria janë të lidhura pazgjidhshmërisht. Disa shembuj që konfirmojnë konstatimin e mësipërm mund të identifikohen nëse shikojmë shqetësimet e shteteve, nga fundi i shekullit të 20-të deri në shekullin e 21-të. Si fillim, përveç rezervave dhe çmimeve, të cilat janë më problematike për vendet me të ardhura të ulëta, çështje po aq kritike janë tensionet në flukset e energjisë dhe varësia e konsumatorëve nga furnizuesit. Në veçanti, ndërprerja e furnizimit me energji nga Rusia në Ukrainë ka ngritur shqetësime të forta në Evropë dhe Turqi, të cilat nga ana e tyre po kthehen në kërkimin e furnizuesve alternativë dhe përdorimin e burimeve të tyre. Më pas, hyrja e lojtarëve të rinj ka ngjallur reagime të ndryshme. Më konkretisht, ngritja e Kinës, gjigantit ekonomik, popullor dhe energjetik të kontinentit aziatik, jo vetëm që trondit monopolin amerikan dhe rus, por shqetëson edhe shtetet e varura prej tij, për shkak të sjelljes së saj provokuese. Në të njëjtën kohë, ndryshimet klimatike ndikojnë drejtpërdrejt në sigurinë e energjisë. I ftohti i hidhur në pole, temperaturat e larta në vendet prodhuese, uraganet Katrina dhe Rita që reduktuan prodhimin në SHBA, ndryshojnë faktet. Natyrisht, sa më sipër nuk përjashton shfaqjen e mundësive të reja, me shembull kryesor aktivitetin e shteteve, fqinje dhe jo fqinje, në Rrethin Arktik, ku shkrirja e akullit mundëson nxjerrjen më të lehtë të burimeve dhe kalimin më të shpejtë të anijet tregtare, intensifikimi i konkurrencës dhe mundësia e konfliktit në zonë. Në mënyrë të ngjashme, rivalitete vërehen edhe në ujë, indikativisht midis Iranit dhe Irakut, me qëllim përdorimin e ujërave të Tigrit dhe Eufratit, duke bërë të mundur një skenar konflikti. Në mënyrë të veçantë duhet përmendur koncepti i terrorizmit, i cili tani po mundon bashkësinë ndërkombëtare më shumë se kurrë. Ky fenomen nuk merr një përkufizim të vetëm, pra, në mënyrë indikative, i referohet veprimeve të motivuara politikisht ose fetarisht nga aktorë joshtetërorë, frikësimit ose përdorimit të paligjshëm të dhunës dhe pushtetit për përfitime ekonomike, fetare, politike, sociale. Duke pasur parasysh dallimin midis koncepteve të së mirës dhe të keqes, të drejtës dhe të padrejtës, përdorimi i dhunës është i justifikuar, me terroristët që shpesh argumentojnë se pasuria natyrore e vendeve të tyre u përket njerëzve. Acarimi i fenomenit pasoi krijimin e kompanive perëndimore në vendet e Lindjes së Mesme, të cilat, duke transmetuar kulturën dhe mënyrën liberale të jetesës, tërbuan popullsinë vendase, duke i bashkuar rreth terroristëve dhe duke u dhënë atyre legjitimitet popullor. Sulmet ndaj infrastrukturës energjetike veprojnë gjithashtu si një mjet presioni. Shembujt empirikë përfshijnë kërcënimet e al-Kaedës për të sulmuar burimet e energjisë (1998 dhe 2006), sulmet ndaj objekteve të energjisë dhe gazit natyror të lëngshëm në Sudan dhe Algjeri nga organizata të lidhura me al-Kaedën, sulme në vendet e shpërndarjes, sulme në transportin e anijeve, piraterinë, spiunazhin. , sulme ndaj rafinerive, kryesisht ato në Nigeri. Atje, ka pasur sulme nga Boko Haram në objektet e Schell, si dhe sulme nga fisi Mend që pretendon burimet e tij. Veç kësaj, shqetësuese janë edhe veprimet e shteteve terroriste apo shteteve që mbështesin organizatat terroriste. Një shembull është Hezbollahu, pasi nuk dënohet nga të gjitha shtetet. Një çështje shtesë që rrit pasigurinë e shteteve është posedimi i burimeve dhe mungesa e njëkohshme e teknologjisë, njohurive dhe pajisjeve të nevojshme për shfrytëzimin e tyre. Kështu, shtetet në fjalë mbështeten tek kompanitë private, të cilat, duke mbajtur armën e energjisë në dorë, mund të frikësojnë, ndryshojnë interesat dhe kthehen kundër ofruesit të tyre. Së fundi, nuk duhet të harrojmë se interesi për energjinë qëndron pas konflikteve gjeopolitike, (p.sh. konfliktet në Mesdheun Lindor), menaxhimi i të cilave ndikon në stabilitetin në nënsistemin rajonal të Mesdheut Juglindor, por edhe më gjerësisht. Përballë këtyre shqetësimeve të reja, shtetet po shfaqin tendenca të reja, si tolerimi i regjimeve diktatoriale në emër të energjisë, marrëdhëniet e ndërvarura midis prodhuesve dhe konsumatorëve, ruajtja e rezervave strategjike, spiunazhi industrial dhe informacioni më i mirë, modernizimi i infrastrukturës dhe forcimi i mbrojtjes së tyre nëpërmjet një prani ushtarake, duke rritur kështu çmimin tek konsumatori përfundimtar. Së fundi, mbrojtja e mjedisit ka hyrë gjithashtu në mënyrë dinamike në debatin e sigurisë, në dritën e përdorimit të teknikave të reja (si riciklimi i stoqeve dhe mbetjeve), pasi degradimi i tij rrezikon minierat, furnizimin me ushqim dhe rrjedhimisht mbijetesën e njerëzve. Si përmbledhje, historia ka treguar se siguria nuk është më e lidhur ekskluzivisht me fushën ushtarake, por përfshin sigurinë njerëzore dhe pasojat ekonomike. Çmimet, stabiliteti, aksesi dhe hyrja e lojtarëve të rinj mbeten shqetësime për shtetet. Megjithatë, tani axhenda po zgjerohet, me aksesin në energji një shqetësim lokal, sigurinë kombëtare një shqetësim kombëtar dhe ndryshimet klimatike një shqetësim global. Kjo, në fund të fundit, dëshmohet nga zgjerimi i interesit të NATO-s, përtej ushtarakëve, në mjedis, duke shqyrtuar "Mjedisin dhe Sigurinë në Dimensionet Ndërkombëtare". Sado që bashkëpunimi dhe ndërvarësia reduktojnë rrezikun e ndryshimeve sistematike, energjia është e pamundur të mbrohet plotësisht dhe nuk do të pushojë së qeni një objektiv, një armë dhe një domosdoshmëri. Sigurisht, ajo që mbetet për t'u vëzhguar është përshtatja e bashkësisë ndërkombëtare me kushtet e reja dhe lufta e shteteve për të mbijetuar me sa më pak humbje të mundshme brenda sistemit ndërkombëtar në ndryshim. III. PËRFUNDIME Është fakt se ndër vite forcimi i rolit si dhe zgjerimi i afatit të sigurisë energjetike, planifikimi, zbatimi dhe kombinimi i tij me ekonominë është një sfidë e madhe. Vitet e fundit është vënë re se propozimet e politikave të sigurisë energjetike kanë filluar të konvergojnë në logjikën e tyre të përgjithshme, e cila tregon se disponueshmëria fizike dhe ekonomike e energjisë duhet të kombinohet me mbështetjen e zhvillimit ekonomik. Në këtë kontekst janë paraqitur disa përkufizime që lidhin termat energji dhe ekonomi. Njëri prej tyre thotë: Siguria energjetike përkufizohet si aftësia e një ekonomie për të ofruar shërbime energjetike të përshtatshme, të përballueshme dhe të qëndrueshme për mjedisin në mënyrë që të ruajë nivelin maksimal të gjendjes dhe mirëqenies së mirëqenies (Helcio Blum dhe Luiz F.L. Legey, 2012). Prandaj, kjo përmbajtje e sigurisë energjetike është e lidhur me konceptin e zhvillimit të qëndrueshëm si pjesë përbërëse e tij. Ky korrelacion u përmend për herë të parë në Konferencën Botërore mbi Zhvillimin e Qëndrueshëm të vitit 2002 në Johanesburg dhe u analizua më tej në 2006 nga Organizata e Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin Industrial. Pra, siguria energjitike shihet si një qëllim dhe varet nga aftësia e ekonomisë për t'u përshtatur dhe transformuar, përshtatshmëria ka nevojë për mekanizma ekonomikë që do të kufizojnë ose rrisin efektet e situatave energjetike që lindin në varësi të faktit nëse ato janë të dobishme apo të dëmshme për ekonominë dhe konvertueshmëria kërkon mjete qeverisjeje për t'i bërë të menaxhueshme ndikimet e energjisë, si dhe për të rritur përshtatshmërinë. IV. BIBLIOGRAFIA ➢ Ad Correlje and Coby van der Linde, 2006, Energy supply and geopolitics: A European perspective ➢ Aleh Cherp, Jessica Jewell, 2014, The concept of energy security: Beyond the four As APERC, Asia Pacific Energy Research Centre ,2007. A Quest for Energy Security in the 21stCentury :Resources and Constraints. Institute of Energy Economics,Japan. ➢ Ashish Ranjan and Larry Hughes, 2014, Energy security and the diversity of energy flows in an energy system ➢ Bernanke, B.S., 1983. Irreversibility, uncertainty and cyclical investment. Quarterly Journal of Economics 98, 85–106. ➢ Bond, S.R., Cummins, J.G., 2004. Uncertainty and company investment, an empirical model using data on analysts' profits forecasts, Mimeo, Institute for Fiscal Studies ➢ BP Statistical Review of World Energy, 2013 ➢ Bugra Kirimli, 2015, The Evolving Concept of Energy Security, International Hellenic University Vlerësimi i pedagogut: I. Parashtrimi i tezës së esesë: Pikët: II. Argumentimi: III. Përfundimi: Totali