អារម្ភកថា សួ សី ត លោកគ្គូ អនកគ្គូ ប្អូនៗសិសានុសិសស នង ន អានទាំងអស់ ជាទលី មគ្ត្ី! ិ គ្ប្ិយមត្ ិ តអក លសៀវលៅ កម្រងវិញ្ញាសា និងអម្ាកំណែ ណែនដីវិទ្ាាថ្នាក់ទ្ី១២ ដែលលោកគ្គូ អនកគ្គូ ប្អូនៗ សិសានុសិសស នង ត ាំពុងអានលនេះ លយង ិ គ្ប្យ ិ មត្ ិ ក ើ ខ្ុាំបានចងគ្កងលឡង ើ កនុងលោលប្ាំណងទុ កជាឯក សារ សគ្ាប្់សិសានុសិសសកគ្មត្ យ ដសែងសិកា យល់ពីគាំរូវញ្ញ ិ ិ ា សាចាស់ ៗ និងែាំល ិ វទាល័ េះ គ្សាយ លែើមបជា ់ ឬកគ្មត្ ា ប្់លចញ ិ ា សាដែនែីវទាដែលធ្ល ិ ី មូលដ្ឋានកនុងការសិកាអាំពី កគ្មត្ ិ សតងដ្ឋ ិ វញ្ញ កនុងការគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមិ លែើមបងា ី យគ្សួលកនុងការកាំណត្់ដែនកសាំ ខាន់ៗ កនុងលមលរៀនដែលគ្ត្ូវលរៀនលដ្ឋយយកចិត្ទ ត ុកដ្ឋក់ និងសុ ី ជលគ្ៅ ។ មា៉ាងលទៀត្ លែើមបព ី គ្ងឹងសមត្ថ ភាព ក៏ែូចជាលគ្ត្ៀមខាួនកនុងការគ្ប្ឡង សញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកសាទុត្យ ិ ភូមលិ ៅថ្ងៃខាងមុខលនេះែង ដែរ។ លយង ើ ខ្ុាំសូមអធ្ាគ្ស័យ ចាំល េះកាំហុសអលចត្នាដែលានលៅកនុងលសៀវលៅកគ្មងវញ្ញ ិ ា សាលនេះ លយង ាំ ទួលមត្ិសាថប្នាដកលាំ អប្ដនថម ពីសាំ ើ ខ្ុាំនឹងរង់ចាទ សិកាគ្គប្់មជឈដ្ឋានទាំងអស់ លដ្ឋយកដរី ករាយ។ ី ក់លោកគ្គូ អនកគ្គូ សិសស និសសត្ ិ និងអនក សូ មជូនពរែល់អនកសិកាគ្គប្់រូប្ ានសុ ខភាពលអ និងទទួលបានលជាគជ័យកនុងែាំលណើរជីវត្ ិ លហយ ើ បគ្ី ប្លទសជាត្ថ្ិ នាត្ុភូមរិ ប្ស់ លយង ើ ខត្ ិ ខាំគ្ប្ង ឹ ដគ្ប្ងលរៀនសូ គ្ត្លែម ើ ។ សូ មអរគុណ! ការបង្កើត និ្សម្របសម្រួលក្លិបសិក្ាគណិតវិទ្យា និ្វិទ្យាសាស្តសរ ងៅតារវិទ្យាល័យនានា ក្ន្ម្ពះរាជាណាចម្ក្ក្រព ជា ុ ុ ងរៀបងរៀ្ និ្ច្ម្ក្្ងោយនិសស ិតសម្របសម្រួលក្លិបសិក្ាផផនដីវិទ្យា: ១ . ងពឿ ម្សីផណត ២. តាន់ វណណៈ ៣.ហាន បុនង ឿន ាត្កា ិ ទាំពរ័ កគ្មងវញ្ញ សងគម ិ ា សា និងអគ្ាកាំដណសគ្ាប្់ថ្ននក់វទាសាស្តសត ិ I. កគ្មងវញ្ញ (២០១៦ ែល់ ២០១៩) ............................................ ិ ា សា និងអគ្ាកាំដណ ថ្ននក់វទាសាស្តសត ិ 1.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុ ត្យ ិ ភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៩ ..................................................... 01 ២.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុ ត្ិយភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៨ .................................................... 02 ៣.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៧................................................... 03 ៤.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៦ .................................................... 04 II. កគ្មងវញ្ញ សងគមលគ្ត្ៀមប្ដនថម ................................................... ិ ា សា និងអគ្ាកាំដណ ថ្ននក់វទាសាស្តសត ិ វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុ ត្ិយភូមទ ិ ី ០១....................................................... 05 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០២ ...................................................... 06 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៣ ....................................................... 07 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៤........................................................ 08 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៥........................................................ 09 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៦........................................................ 10 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៧ ....................................................... 11 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៨........................................................ 12 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៩........................................................ 13 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១០........................................................ 14 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១១........................................................ 15 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១២ ....................................................... 16 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១៣ ....................................................... 17 កគ្មងវញ្ញ សងគម ិ ា សា នង ិ ិ អគ្ាកាំដណសគ្ាប្់ថ្ននក់វទាសាស្តសត I. កគ្មងវញ្ញ សងគម(២០១៦ ែល់ ២០១៩) .................................... ិ ា សា និងអគ្ាកាំដណ ថ្ននក់វទាសាស្តសត ិ 1.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុ ត្ិយភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៩ ..................................................... 18 ២.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុ ត្ិយភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៨ .................................................... 20 ៣.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៧................................................... 21 ៤.វញ្ញ ិ ា សាគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមិ ឆ្ន ាំ ២០១៦ .................................................... 24 II. កគ្មងវញ្ញ សងគមលគ្ត្ៀមប្ដនថម ................................................... ិ ា សា និងអគ្ាកាំដណ ថ្ននក់វទាសាស្តសត ិ វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុ ត្យ ិ ភូមទ ិ ី ០១....................................................... 25 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០២ ...................................................... 26 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៣ ....................................................... 27 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៤........................................................ 28 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៥........................................................ 25 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៦........................................................ 31 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៧ ....................................................... 33 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៨........................................................ 35 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ០៩........................................................ 36 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១០........................................................ 38 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១១........................................................ 40 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១២ ....................................................... 42 វញ្ញ ិ ា សាលគ្ត្ៀមគ្ប្ឡងសញ្ញាប្គ្ត្មធ្យមសិកាទុត្ិយភូមទ ិ ី ១៣...........................................43 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... វិ� � សទី១ ១.េតដីមានប៉នា ុ � ន្រសទប់?អ�ីខ�ះ?េត្រសទប់ដីនីមយ ួ ៗមានលក�ណៈខុសគា�េដយកត�អ�ីខ�ះ? ២.ក.េតឥ ? ុ � ន្របេភទ? ន�នៈផូសុីលរងជាអ� ឹ ី មានប៉នា ខ.ចូរេរៀបរប់ពីករកេកតៃន្របេភទនីមយ ួ ៗ។ ៣.ក.ចូរពណ៍នាពីផលវជ� ិ មាននង ិ មានៃនផលផ�ះក�� ក់។ ិ អវជ� ខ.េតមា ី ន? នកត�អ�ខ ី �ះែដលអចកត់បន�យេល្ប�នៃនករេកន កេម�ៃនែផនដបា ៤.ក.េតក ុ �ងែខណាែដលយប់ែវងជាងៃថ�នង ិ ៃថ�ែវងជាងយប់? ខ.េតបា ូ េនះេកត តុភត េឡង េដយសរមូលេហតុ អ? ី� េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |1 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... វិ� � សទី២ ១. េតេ ហតុអ�បា ី នជាសមាសធាតុផ្សំរបស់ភពសិលខុសពស ី មាធាតុផ្សំរបស់ភពឧស�័ន? ២. ចូររប់េឈ�ះឧស�័នផ�ះក�� ក់សំខន់ៗេអយបាន៤។េតឧស�័នផ�ះក�� ក់មាន្របភពមកពីណាខ�ះ? ៣. ចូរេរៀបរប់ពភា ី ពខុសគា�រវងករផ�ុះបំែបកនង ិ កររលយនុយេក�ែអ៊រ?េតថាមពលទំងពផ ី �ល់គុណ សម្បត�ន �ី �ះ? ិ អ ិ ង ិ គុ ណវបត� ិ ខ ៤. េហតុអ�បា ់ �រ ជាពេិ សសេនក�ុងទ្រី ក�ងនង ី នជាេគនយា ិ យថាសំ ណល់ជាប��ធ�នធ ិ ទ្រី បជុំជន?េត្រ ត�វ មានវធានករអ� ិ ្បក ីខ�ះេដម ី ត់បន�យប��ទំងេនះ? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |2 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... វិ� � សទី៣ ១. ក.េនកម�ុជាេតស�ប័នណាជាអ�កទទួលខុស្រត�វក�ុងករ្រគប់្រគងធនធានែរេនក� ៉ ុ ង្របេទស? ខ.េតេ គបានែបងែចកកំណប់ែរេន្របេទសកម� ៉ ី �ះ? ុ ជាជាប៉ុនា�ន្រក�ម?អ�ខ គ.េតករជីកយកែរន៉ ិងករេធ�អជីវកម�ែរផ�៉ ល់ផលប៉ះពល់អីខ � �ះដល់ បរស ិ � ននិងសង�មជាតិ? ចូរេរៀបរប់េដយសេង�ប។ ២. ក.ចូរពណ៍នាពីចលនារង�ិលជុំនិងរង�ិលខ�ល់របស់ ភពែផនដីនិងលទ�ផលៃនចលនាទំងពីរ។ ខ.េហតុបានជាេគនយា ិ ិ យថាែផនដីជាភពែតមួយគត់កុ �ង្របព័ន�្រពះអទត ិ ្យែដលអច្រទ្រទង់ជីវត បាន? ៣. នាេពលបច�ុប្បន�សំណល់ ្រត�វបានេគ្របមូលែកៃច�េហយេ្រប្រ បាស់េឡង ្រ បាស់កុ �ងេគាល ិ វញឬេ្រប េដថ�េី ទៀត។េតក ៉ុ ៍ក � ម�មានសរៈសំ ខន់អ�ខ ី� ិងកំបស រែកៃច�ថន ី �ះេលជីវភារស់េនក�ុងសង�ម? ៤. ក.េតដី្របេទសកម�ុជាមាន្របេភទ?អ�ីខ�ះ? ខ.េតដ ិ យកសិកម�ល�ជាងេគ? ្រី បេភទណាខ�ះែដលបេ្រមដ ល់ វស័ ៥. ក.េត្របភពថាមពលចម្បងស្រមាប់ករេ្រប្របាស់មនុ ស្សបច�ុប្បន�មានអ�ីខ�ះ? ខ.េតេ យង ្បអ ្រត�វេ្រប្រ បាស់្របភពថាមពលយា៉ងដូ ចេម�ចេដម ី ភរិ ក្សនង ិ បេ�� �សផលប៉ះពល់េទ េលបរស ិ � ននិងសុ ខភាពមនុស្ស? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |3 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... វិ� � សទី៤ ១. េតក ុ � ន្របេភទ?អ�ខ ួ ណា?មាន ឡាក់សុីមានប៉នា ី �ះ?្របព័ន�្រពះអទត ិ ្យេយង ស�ិតេនក�ុងកឡាក់សុីមយ េឈ�ះអ�ី? ២. េតថា ិ ី មពល្រពះអទត ិ ្យផ�ល់សរៈសំ ខន់អខ ី� �ះដល់ជវី តេនេល ភពែផនដ? ៣. ដំេណរពុកផុយមានប៉នា ុ � ន្របេភទ?អ�ីខ�ះ?ចូរបង�ញពីមល ូ េហតុៃនករពុកផុយរបស់្របេភទនីមយ ួ ៗ។ ៤. ក.ចូររប់េឈ�ះឥន�នៈផូសុីលសំ ខន់ៗែដលអ�កបានស�ល់។ ខ.េតករេ្រប្របាស់ឥន�នៈផូសុីលបង�ឲ្យមានផលប៉ះពល់អីខ � �ះដល់បរស ិ � ន? ៥. េតែ ផ�កសំ ខន់ៗៃនវដ�ទឹកមានអ�ខ ួ ៗៃនវដ�ទក ី �ះ?ចូរពណ៍នាេដយសេង�បពែី ផ�កនីមយ ឹ ។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |4 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី១េ្រតៀម្របឡង ១.ដូចេម�ចែដលេហថា្របព័ន�្រពះអទិត្យ?េតេនក�ុង្របព័ន�អទិត្យមានភពប៉នា ុ � ន?អ�ីខ�ះ? ២.េហតុអ�បា ុ វជា ិ � ែផនដីវទ្យោ? ិ ី នជាេយងចំបាច់្រត�វសិក្សោពីមខ ៣. បរយាកសែផនដ ុ � ន្រសទប់?អ�ខ ីមានប៉នា ិ ី �ះ? ៤.ចូរេអយនយ � � កទច ុ � ន?អ�ខ ិ មន័យ្រទស ឹ ី ផា ិ តូនច ិ ?េត្រ ពំែដនផា�កតច ិ តូនច ិ មានប៉នា ី �ះ? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |5 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី២េ្រតៀម្របឡង ១.េត្រពះចន�មានឥទ�ិពលអ�ីខ�ះមកេលភពែផនដី? ២.េតេគែបងែចករដូវនូវកម�ុជាជាប៉នា ុ � ន?ចូរនិយាយពីរដូវនីមយ ួ ៗ។ ៣.េតែរេលហៈន ៉ ៉ ណៈខុ សគា�ដូចេម�ច? ិងែរអេលហៈមានលក� ៤.េត្របភពទឹកនូវ្របេទសកម�ុជាមានសរៈសំ ខន់អ�ីខ�ះដល់វស័ ិ យេនក�ុង្របេទស?ចូរេលកយកវស័ ិ យ យា៉ងតិចេអយបាន២វស័ ិ យ។ ៥.ដូចេម�ចែដលេហថាសំ ណឹក?ចូរេលកឧទហរណ៍មកប��ក់។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |6 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី៣េ្រតៀម្របឡង ១. ដូចេម�ចែដលេហថាចន�្រគាសនិងសូ ្រគាស?េហយវមានភាពខុសគា�ដូចេម�ច? ២. េតសណា � នដី្របេទសកម�ុជា្រត�វបានែបងែចកជាប៉នា ុ � នតំបន់? អ�ីខ�ះ? ៣.កំេណន្របជាជនមានផលប៉ះពល់ អីខ � �ះដល់ បរស ិ � ន? ៤. េដម្បេី អយបរស បន�យដូចេម�ចខ�ះ? ិ ិ � នមាននិរន�ភាពេយងគួរមានវធានករកត់ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |7 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី៤េ្រតៀម្របឡង ១.េតេភ��ងអសុី តេកតេឡងេដយសរអ�ី? េហយេភ��ងអសុី តមានផលប៉ះពល់អីខ � �ះ? ២.ដូចេម�ចែដលេហថាបាតុភត ូ ្រគាស? ៣.េតករធ�ុះធា�យ្រសទប់អស ូ ូ ន មានផលប៉ះពល់ អី�ខ�ះដល់កររស់ េនេលែផនដី? ៤.េហតុអី�បានជាេគថាភពសុ ្រកជាភពេភា�ះរបស់ែផនដី? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |8 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី៥េ្រតៀម្របឡង ១. េតេ គចត់ថា�ក់សិលមា៉ក់មា៉អ្រស័ យេទេលតក�អ�ខ ី �ះ?ចូររប់េឈ�ះសិលយា៉ងតិចេអយបាន៣។ ២. េហតុអ�បា ី នជាេគនយា ិ យថាភពេសជាភពថ�ែី ដលកំពុង ែតកេកត ? ៣.ដូចេម�ចែដលេហថាសំ ណល់រងែដលពុ ំសូវមានេ្រគាះថា�ក់? ឹ ចូរឧទហរណ៍មកប��ក់។ ៤. ដូចេម�ចែដលេហថាធ្យូងថ�?េតធ ុ � ន្របេភទ?អ�ខ ្យូងថ�មានប៉នា ី �ះ? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ |9 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី៦េ្រតៀម្របឡង ១. េតស �ី �ះដល់កររស់េនរបស់មនុស្ស? ិ លមានសរៈ្របេយាជន៍អខ ២. ចូរនយា ិ យពភា ី ពខុសគា�រវងភព្រពហស្បតិ៍និងភពេសរ?៍ ៣. េតក �ី �ះដល់មនុស្ស សត�រក ុ �ជាត? របំពុលទឹកមានផលប៉ះពល់ អខ ិ ៤. េតថា ិ ិអខ មពលនុ យែក�ែអ៊មានគុណសម្បត�ន ិ ង ិ គុ ណវបត� ី� �ះ? ៥. េតប ? រយាកសជាអ� ិ ី វផ�ល់សរៈ្របេយាជន៍អខ ី� �ះ? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 10 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី៧េ្រតៀម្របឡង ១.េតេ យង ិ ិ ្រត�វមានវធានករអ� ីខ�ះេដម្បែី ថរក្សោែខអូសូនក៏ដូចជាែថរក្សោជីវតេល ភពែផនដី? ២.េតរ ដូវេនតំបន់្រតជាក់បង�ួរមានប៉នា ុ � ន?អ�ខ ី �ះ? ៣.េតម នុស្សសម័យមុនេ្របត រនិករេដម្បេី ធ�អខ ី� �ះ? ៤.មូលេហតុអបា �ី នជាទត ំ េលែផនដីទទួលបានពន�ឺមន ី ង ិ េស�គា�? ៥.េតេ យង ិ អ មានវធ ី �ីខ�ះេដម្ប្រី គប់្រគង់សំណល់? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 11 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី៨េ្រតៀម្របឡង ១.(២០ពន ំ ្រពះអទត ិ ុ �). េគអេង�តេឃញ ទត ី ង ិ ្យម�ងេនទស ិ ខងេជង ម�ងេនទស � លមកពីមល ូ េហតុ អខ ិ ខងត្បូង។េតប ណា ី� �ះ? ២.(១៥ពន ះី ខ�ះចូរេរៀបរប់? ិ ិ ុ �). េតថា មពលេកតេឡង វញមានអ� ៣.(២០ពន � េតភ ិ ុ ). ពក�ុងនង ិ ភពេ្រកៃន្របព័ន�្រពះអទត ិ ្យមានលក�ណៈពេិ សសយា៉ងណាខ�ះ? ៤.(២០ពន ំ ៣្របេភទ?េត្រ បពន� ិ ុ �). ចូរនយា ិ យពក ី ឡាក់សុីទង ្រពះអទត ួ ណា? ិ ្យស�ិតក�ុងកឡាក់សុីមយ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 12 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី៩េ្រតៀម្របឡង ១.(២០ពន �ី កំេណនផលផ�ះក��ក់?េតក ិ ុ �). េតអ ជា ត�អ�ខ ី �ះែដកនាំេអយមានកំេណនផលផ�ះក�� ក់? ២.(១៥ពន ៉ ក ៉ នា ុ � ន្របេភទអ�ខ ិ ុ �). ដូចេម�ចែដលេហថាែរ?េត រជីកយកែរមានប៉ ី �ះ? ៣.(១០ពន � េហតុអបា �ី នជាទក ិ ុ ). ឹ សមុ្រទមានជាតៃិ ្រប?ចូរពន្យល់។ ៤.(២០ពន ិ ុ �). ក.េតភ ពែផនដីមានសមាសធាតុផ្សំអខ ី� �ះ? ខ.េតែ ផ�ករវរបស់ែផនដីជាអ�? ី ៥.(១០ពន � េតជ ិ ុ ). ំេនារនង ិ លំ នាចេកត េឡង ដូចេម�ច? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 13 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី១០េ្រតៀម្របឡង ១.(២៥ពន ិ ុ �). ដូចេម�ចែដលេហថាកំែអ៊ភេ�ំ ភ�ង ?េតក រចុះ្រតជាក់ៃនកំែអ៊រភ�េំ ភ�ង នង ិ មា៉ក់មា៉ជៈឥទ�ិពលអ�ី ខ�ះដល់វយភាពសិលមា៉ក់មា៉ដូចេម�ច? ២.(១០ពន ិ ុ �). ដូចេម�ចែដលេហថាធាតុ អកសនិងអកសធាតុ? ៣.(១៥ពន � េត្រ ពះអទត ុ � នគឡ ី ិ ុ ). ិ ្យផ្សំេឡងពឧ ី ស�័នអ�ីខ�ះ?មានចមា�យប៉នា ី ែម៉ ី ពែផនដ? ូ ្រតពភ ៤.(១៥ពន � េហតុអបា ិ ុ ). ី� នជាេគមន ិ ប��ូ លភ�ុយតូ ជាភព? ៥.(១០ពន � េតក ុ សុី តមានគុ ណសម្បត�ិនង ិ អ ិ ុ ). បូនឌអ ី ក ិ គុណវបត� ិ ខ ី� �ះ? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 14 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី១១េ្រតៀម្របឡង ១. ក. ភពក�ុង្របព័ន�មានប៉នា ុ � នអ�ីខ�ះ? ខ. េតស ួ ថាជាភព? ហព័ន�តរស�ស�កំណត់យកចំណុចអ�ខ ី �ះេដម្បេី អយអង�មយ ២. ចូរប�ូនេរៀបរប់ពទ ំ ែរេនកម� ៉ ី ត ី ង ុ ជា? ៣. ដូចេម�ចែដលេហថាវដ�ទឹក? មានប៉នា ុ � នដំណាក់កល? អ�ខ ី �ះ? ៤. ចូរប�ូនេរៀបរប់ពល ៉ូ ុ ង? ី ក�ណៈខ្យល់មស េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 15 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី១២េ្រតៀម្របឡង ១. េគេធ�ច ំណាក់ថា�ក់តរនង ឹ េដយែផ�កេលអ�ីខ�ះ? ២. ដូចេម�ចែដលេហថាេណប៊យ ុ ឡា? ៣. ដូចេម�ចែដលេហថាសិលកេម�ចកំណ? ៤. ចូរប�ូនេ្រប�បេធៀបពឥ ី ន�នៈផូសុីលនិងឥន�នៈជីវមា៉ស់។ ៥. ដូចេម�ចែដលេហថាវដ�ទក ុ � នដំណាក់កល? ឹ ? មានប៉នា េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 16 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ េ្រតៀម្របឡងស� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយ ិ ភូមិ សម័យ្របឡង............................... វិ� � ស៖ែផនដីវទ ិ ្យោ (ថា�ក់វទ ិ ្យោស�ស�សង�ម) មណ�ល្របឡង.............................. រយៈេពល ៦០ នាទី េលខបន�ប.់ ...........េលខតុ............. ពិនសរ �ុ ុប៖ ៧៥ ពិន�ុ េឈ�ះេបក�ជន............................... ហត�េលខេបក�ជន....................... ក្រមងវិ� � សទី១៣េ្រតៀម្របឡង ១. ដូចេម�ចែដលេហថាផូសុីល? ២. េតភ ពឧស�័នយក្សនង ិ ភពសិលមានលក�ណៈខុសគា�ដូចេម�ច? ៣. េតេគែបងែចកដីេនកម�ុជាជាប៉នា ុ � នែផ�ក? អ�ីខ�ះ? េតដី្របេភទណាខ�ះេដលបេ្រមេ អយវស័ ិ យ កសិកម�បានល�ជាងេគ? េហតុអ? ី� ៤. េតដំេណរពុកផុ យេមកនិចនិងដំេណរពុកផុយគីមប � លមកពីមូលេហតុសំខន់អីខ � �ះ? ី ណា ៥. េតៃ ្រពេឈមា នសរៈសំ ខន់អខ ី� �ះ? េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 17 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ អ្រតកំែណវិ� � សទី១ សម័យ្របឡង ៃថ�ទី១៩ ែខសីហ ឆា�២ ំ ០១៩ ១.ដីមាន៤្រសទប់គៈឺ • ្រសទប់0៖ជា្រសទប់សម្បូរេដយសរធាតុសររង� ុ �ជាតរិ ម ួ មានស�ឹក ឬុែមកេឈ ី ។សំ ណល់រក ងប់បន្សល់ ទុកេនក�ុង្រសទប់េនះេហយរលួ យបន�ិចម�ងៗ។ • ្រសទប់A៖ស�ិតេនេ្រកម្រសទប់O។មានពណ៏េខ�និងសម្បូរេដយសរធាតុ សររង� ី រលួ យ។ ដី្រសទប់េនះអចខ្សត់ជីជាតិេ្រពះែតករេលចេចញនូ វសរធាតុចិ��ឹមេទ្រសទប់ដីេ្រជខង េ្រកមេទៀត។ • ្រសទប់B៖ស�ិតេនេ្រកម្រសទប់A។សម្បូរេទេដយសរធាតុចិ��ឹមែដល្រជាបពី្រសទប់ េល។ដ្រី សទប់េនះេ្រចន សម្បូរេទេដយសមាធាតុែដកនង ិ អលុ យមញ ី ូ ៉ ម។ • ្រសទប់C៖ស�ិតេនេ្រកម្រសទប់B។ជា្រសទប់ែដលផ្សំេដយកេម�ចកម�ីបានមកពីសំណឹក សិលេមេដយភាគ។ដី្រសទប់េនះស�ិតេនេ្រជបណា � លេអយឬសរុក�ជាតិភាគេ្រចន មន ិ អច ចក់ចូលដល់េហយដី្រសទប់េនះេ្រចនែតែឆ�តទឹក។ ២.ក.ឥន�នៈផូសុីលរងជាធ្យ ី ូម នង ឹ ិ អង់្រតសុី ត។ ូ ងថ�។េគែបងែចកជា៤្របេភទគឺ ធ្យូងតួប លីញីត ប៊ទ ខ.ករេរៀបរប់ករកេកតពី្របេភទនីមយ ួ ៗ ធ្យូងតួបជាសរធាតុទន់េកត េឡង ពីករពុកផុ យៃនរុក�ជាតស ិ ៃសនង ិ មានពណ៍េត�ត្រកេម៉ ។ លីញីតៈេកត េឡង ពស ី មា�ធៃនកេម�ចកំណែដលចក់បង�រេលធ្យូងតូប។លីញីតមានពណ៍ េត�តនង ិ វយភាពេឈ។ ប៊ទ ី ូមៈេនេពលែដលសមា�ធេចះែតបន�េទេលលីញីតេធ�េ អយវក�យជាប៊ទ ី ូម។ប៊ទ ី ូ មស�ិត េនេ្រជេទក�ុងែផនដី ពណ៍េត�ត្រកេមឬេខ�។ អង់្រតសុី តៈេនេពលែដលសមា�ធកន់ែតខ�ស់េទប៊ទ ី ួមបេង�ត បានជាអង់្រតសុី ត។អង់្រត សុី តរងេហ ឹ យ្រស�យនិងេស�ែតជាកបូនសុ ទ�(កបូន៩០%)។ ៣.ផលផ�ះក�� ក់ៈ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 18 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ 0 ផលវជា ិ � មាន៖ជួយរក្សោលំ នឹងសីតុណ�ភាពមធ្យមេលភពែផនដីេន្រតឹម១៦C ្រទ្រទង់ លក�ខណ�អកសធាតុជីវតេនេល ូ ធម�ជាតែិ ដល ិ ែផនដីដូចសព�ៃថ�េនះ។ជាបាតុភត ធានាកេម�ែផនដម ំ ។ ី ន ិ េអយមានភាព្រតជាក់ខ�ង ផលអវជា ិ � មាន៖េបកំហប់ឧស�័នផ�ះក�� ក់កន់ែតេកនេឡងេនក�ុងមណ�លអកសរចល់ េនាះកំរស�ី្រកហមអំង្របាែដលភាយេចញពែី ផនដ្រី តឡប់េទលំ ហវញកន់ ែតតច ិ ិ ។ ែដលេធ�េអយកេម�ែផនដីមានករេកនេឡងនិងនាំេអយេកតជាប��ដូចជាៈ ករែ្រប្រប�លអកសធាតុ • កំេណននីវទ ូ ៉ ឹកសមុ្រទ៖កររលយទឹកកកេនតំបន់ប៉ូលនិងនាំេអយេកនេឡងនីវូ ៉ ទក ឹ សមុ្រទែដលអចនាំេអយមានករលិចលង់្របេទសជាេកះេនមហសមុ្រទ និងេនតំបន់ជាប់េឆ�រមួយចំនន ួ ។ • េធ�េ អយរដូវកលនម ួ ៗែ្រប្រប�លមន ី យ ិ ្រប្រកតី • េធ�េអយតំបន់ែដលធា�ប់េភ��ងធា�ក់តិចេទជាមានទឹកជំនន់ • • តំបន់ែដលមានេភ��ងេទជាមានេ្រគាះរំងស�ួត តំបន់ែដល្រតជាក់ែបរេទជាេក�និងតំបន់ែដរេក�ែបរេទជា្រតជាក់ ផលប៉ះពល់េទេលកសិកម�ៈ • • • ត្រម�វករស្រមាប់េ្រសច្រសពហួសក្រមត ិ ផ�ត់ផ�ង់ កំេណនសីតុណ�ភាពែដលបន�យេពលេវលស្រមាប់ដំណាទ ំ ុំ កំេណនទក ី េហតុេធ�េ អយដីបាត់បង់ជី ឹ េភ��ងនាំេអយមានសំ ណឹកនង ិ េ្រចះដជា ជាតិ ឥទិ�ពលេលសុខភាពមនុ ស្សនិងសង�ម៖ • • • កំេណនភាពតនតង ឹ ៃនអម�រណ៍េដយសរកេម� កំេណនៃនជំងឺ្របដប់ដេង�ម ្របតិកម�និងធាតុនានានិងជំងឹែដរឆ�ងតមខ្យល់ កង�ះសរធាតុេដម ក�ុងករនាំចូលេរងច្រកឧស្សោហកម�នង ិ េស្ប�ងអហររបស់ ្របជាជនែដលអចនាំេអយមានវបត� ិ េិ សដ�កច ិ �។ ៤.ក. +េពលែដលយប់ែវងជាងៃថ�គឺៃថ�ទី២១ែខធ�ូជាស៊ុលស�ីលសិសិរដូវ។ +េពលែដលៃថ�ែវងជាងយប់គេឺ នៃថ�ទ២ ី ១ែខមថ ិ ុនាជាស៊ុលស�ីសវស្សោនរដូវ។ ខ.មូលេហតុែដលនាំេអយមានរយៈេពលយ់ែវងជាងៃថ�ជាងេគេដយសរែតៃថ�េនាះអក្ស័រែផនដីងក ០ េចញព្រី ពះអទត ិ ្យចំងែកង្រតង់អឌ្ឃេគាលខងត្បូង។ ិ ្យ២៣.៥ ែដលជាេហតុេធ�េ អយកំរស�ី្រពះអទត េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 19 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ មូលេហតុែដលេធ�េអយមានរយៈេពលៃថ�ែវងជាងយប់ជាងេគបំផុតេដយសរែតៃថ�េនាះអក្ស័រែផនដី ០ ងកចូលេទ្រពះអទត ិ ្យចំងែកង្រតង់អឌ្ឍេគាលខង ិ ្យ២៣.៥ ែដលជាេហតុេធ�េ អយកំរស�ី្រពះអទត េជង ។ អ្រតកំែណវិ� � សទី២ សម័យ្របឡង ៃថ�ទ២ ំ ០១៨ ី ០ ែខសីហ ឆា�២ ១.បានជាសមាសធាតុភពសិលនង ិ ភពឧស�័នមានភាពខុសគា�េ្រពះ ភពសិល(ភពក�ុង) • ទីតង ំ ៖ជាភពែដលស�ិតេនជិត្រពះអទិត្យ មានសីតុណ�ភាពខ�ស់ មន ិ អចឲឧស�័នេន នង ិ បានក�យជាភពសិលមានលក�ណៈហប់ែណន • ទំហំ៖តូច មានទំនាញេខ្សោយ ទញឧស�័នបានតច ិ េហយក�យជាភពសិល ភពឧស�័ន(ភពេ្រក) • • ទត ំ ៖ជាភពេនឆា�យព្រី ពះអទត ី ង ិ ្យមានសីតុណ�ភាពទប អចទញឧស�័នបានេ្រចន ទំហំ៖ ធំ មានទំនាញខ�ង ំ ទញឧស�័នបានេ្រចន ២.ឧស�័នផ�ះក�� ក់សំខន់ៗមានដូចជា CO2 CH4 NO CFCs ឧស�័នកបូនច ិ ៈេកតេឡង ពច ី ំេហះផូសុីល ឧស�័នេមតនៈេកតេឡងពីសំណល់រក ុ �ជាតិ សត� ឧស�័នអសូ តអុកសុី តៈេកត េឡង ពក ី ររលួ យសកសពសត�នង ិ រុក�ជាតិ ំ មា�ប់សត�លិ ត ឧស�័នក�រភ ូ ៉ ុ យអរ � ក ូ ៉ បូនៈេកតពីកបាញ់ ថា�ស � មា៉សុី ន្រតជាក់ ទូទឹកកក។ ៣.ភាពខុសគា�ករផ�ុះបំែបកនង ិ កររលយថាមពលនុ យែក�ែអ៊រ ករបំែបកនុយែក�ែអ៊រជាលំ នាៃំ នករផ�ុះែបកែខ�កស�ូលអតូមេដម្បផ ី លិតថាពល។ កររសយនុយែក�ែអ៊រ ជាកររួមផ្សំៃនស�ូលអតូ មពរី ឬេ្រចន ្បផ ជាងេនះេដម ី លិតថាមពល។ • គុណសម្បត ិ � - ផ�ល់ថាមពលកេម�ជំនូសេ្របងឥន�នៈនិងពន�អ ិ ី ឺ ចជូយ្រទ្រទង់ជវី តេនេល ែផនដ។ - េ្របរប ូ ធាតុតិចផលិតថាមពលបានេ្រចន(អ៊យ ុ រ៉ញ៉ូ ម១្រកមេស�និងធ្យូងថ�៣.៥ េតន) • មន ិ បេ�� ញឧស�័នបំពុលខ្យល់ គុណវបត� ិ ិ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 20 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ - ផលិតកកសំ ណល់មានធាតុវទ្យ ិ ុសកម� - ពបា ិ កក�ុងករ្រគប់្រគង់ ងយផ�ុះែបក - ត្រម�វករទក ឹ េ្រប្រ បាស់េ្រចន � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ៤. បានជាេគនិយាយថាសំ ណល់ ជាប��ធ�ន់ធ�រជាពិេសសនូវទី្រក�ងនិងទី្របជុំជនេដយសរកត�្របជា ជនេ្រចន ជាបណុ ំ� េរងច្រកឧស្សោហកម� សហ្រគាស េភាជនីយដ�ន េទសចរណ៍ ែដលពិបាក្រគប់្រគង សំ ណល់។្របសិនេបម ំ ដូ ចជាេធ�េ អយ ន ិ បានស�ុកនង ិ ្របមូល្រតម ឹ ្រត�វវេធ�េ អយមានផលប៉ះពល់ខ�ង មានករបំពុលទឹក បំពុលដី បំពុលខ្យល់ និងមានករឆ�ងជំងឺរត្បោតេផ្សងៗដល់ជះប��ដល់មនុ ស្ស សត� រុក�ជាតិ នង ិ នាំេអយមានប��ដល់សង�ម េសដ�កច ិ �។ េដម្បក ំ េនះេគ្រត�វ្រគប់្រគង សំ ណល់រង ី ត់បន�យប��សំ ណល់ទង ឹ រវ និង ឧស�័នដូចជាៈ - េចៀសវងករេ្រប្រ បាស់ផលិតផលណាែដលមានសំ ណល់េ្រចន កត់បន�យបរមាណសំ ណល់រងក� ិ ឹ ុ ងេគហដ�ន េធ�ករែកៃច�សំណល់រងសជាថ� ីេអយអស់ពីលទ�ភាព ឹ អប់រ ំ្របជាជនក�ុងចូលរួមករទុកដក់សំណល់េអយមានរេបៀបនង ិ ផ្សព�ផ្សោយពប ី ��ៃនករទុក ដក់សំណល់មិនបានល� ករេធ�ជ ី ម�ជាតព ធ ិ ស ី ំ ណល់តមផ�ះបាយ។` អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៣ ី សម័យ្របឡង ៃថ�ទី ២១ ែខសីហ ឆា�២ ំ ០១៧ ១.ក.ស�ប័នែដលទទួលខុស្រត�វក�ុងករ្រគប់្រគងធនធានែរេនកម� ៉ ិ ថាមពល។ ុ ជាគ្រឺ កសួ ងែរន៉ ង ខ.េគែបងែចកកំណប់ែរក�៉ ុ ង្របេទសកម�ុជាជា៤្រក�មគឺៈ ែរឧស្សោហកម� ៉ និងសំ ណង់ ែរេលហៈ ៉ ែរត្ប ៉ ូងមានតៃម� ែរថ�៉ រចនា។ គ.ករជីកយកែរន៉ ង ៉ � លឲមានផលប៉ះពល់ដល់បរស ិ ករេធ�្រ ប្រពត ឹ �កម�ែរបណា ិ � នដូចជា៖ ករបំពុលៈ បំពុលទឹក ដី ខ្យល់ ករេបាះបង់ដេី ចលៈ ករកប់បំផា�ញ្រសទប់ដមា ី នជីជាតេិ ដយសរធាតុគម ី ី បាត់បង់ ៃ្រពេឈ ។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 21 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ករបាក់្រស�តដីៈ អណូ � ងែរចស់ ៉ េ្រជ អចេធ�បាក់្រស�តដី។ សូ រស័ព�ៈ ករដឹកជ��ូ ននង � លេអយមានកររ ំខនេដយសូ រសំ េឡ ិ ករបន�ុះែដលបណា ង។ ប៉ះពល់េទដល់បរស ុ �ជាតិច្រម�ះ ិ � នជវី ៈស�ស�ែដលនាំេអយមានករបាត់បង់ដល់រក ្រគប់្របេភទ។ ២.ក.ករពណ៍នាពីចលនារង�ិលជុំនិងចលនារង�ិខ�ល់ៃនភពែផនដី ំវញ្រពះអទ ចលនារង�ល ត ិ ជុំៈគឺជាចលនារង�ល ិ របស់ែផនដវី លជុ ិ ិ ិ ្យែដលមានរយៈេពល៣៦៥ៃថ� ៦េមា៉ងឬេស�និង១ឆា�។ ំ ចលនាេនះបេង�តេអយមានរដូវេផ្សងៗេនេលភពែផនដី។ ំវញខ� ចលនារង�ិខ�ល់ៈគឺជាចលនារបស់ែផនដីែដលវលជុ ិ ិ ួ នឯងមានរយៈេពល២៤េមា៉ងនិង បេង�តេអយមានបាតុភត ូ ៃថ�នង ឹ យប់។ ខ.បានជាេគនិយាយថាភពែផនដីគឺជាភពែតមួយគត់េនក�ុង្របព័ន�្រពះអទិត្យែដលអច្រទ្រទង់ជីវត ិ បានេដយសរភពេនះមានលក�ណៈពេិ សស៣យា៉ងគៈឺ មណ�លធរណី(ដ)ី មណ�លបរយាកស ិ មណ�លទក ឹ ទំហំនង ិ ចមា�យសម្រសបព្រី ពះអទត ិ ្យ ៣.នាេពលបច�ុប្បន�សំណលបាន្រត�វបានេគ្របមូលែកៃច� េហយ � ិ ឬេ្រប្រ បាស់កុ ង េ្រប្រ បាស់េឡងវញ េគាលេដថ�េី ទៀត។ ករែកៃច�នង ៉ុ ិ៍ក � ម�មានសរ:សំ ខន់យា៉ងេ្រចន ិ កំបស េលជវី ភាពរស់េនក�ុងសង�មដូច ជា • ករៃច�ជាថ�ី៖ កត់បន�យករប៉ះពល់ដល់បរស រម ) ិ � ន(កត់បន�យបរមាណសំ ិ កត់បន�យៃថ�្របមូលសំ ណល់ ជួយែថរក្សោធនធានធម�ជាតិ នង ិ សន្សំសម�ថា ី មពលសំ រប់ផលិតវត�ុថ�ី បេង�នេនសកម�ភាពេសដ�កិច�និងករងរថ�ី កត់បន�យករនាំចូលទំនិញនិងវត�ុធាតុេដម • កំបស ៉ុ ិ៍ក � ម�៖ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 22 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ សំ ណល់សររង� ៉ុ ិ៍ស � ំ រប់េធ�កសិកម� ី អចយកេទេធ�ជាកំបស កត់បន�យករេ្រប្របាស់ ជីគីមី រក្សោគុណភាពដី និងបេង�នគុ ណភាពដី ចំេនញថវករ។ ិ ៤. ដេី ន្របេទសកម�ុជាមាន៥្របទេភទ៖ ដស ី ិ លែ្រកលយខ្សោច់ ដ្រី កហមឬដស ី ិ លបាសល ដខ ី ្សោច់ ដល ី ្បោយដឥ ី ដ� ដល ី ្បោប់ ខ. ដែី ដលបេ្រមដ ិ យកសិកម�បានល�ជាងេគគ៖ ល់វស័ ឺ ដីល្បោប់ ដី្រកហមឬដីសិលបាសល់ ៥. ក. ្របភពថាមពលចម្បងស្រមាប់ករេ្រប្រ បាស់របស់មនុស្សគឺ៖ ថាមពល្រពះអទត ិ ្យ ថាមពលខ្យល់ ថាមពលទឹក ថាមពលផូសុីលឥន�នះ ថាមពលជីវមា៉ស់ ថាមពលជីវមា៉ស់។ ខ. េដម្បអ ី ភរិ ក្សនិងបេ�� �សផលប៉ះពល់ដល់បរស ិ � ន និងសុ ខភាពមនុ ស្ស េយង្រត�វេ្រប្របាស់ ថាមពលដូចជា៖ េ្រប្របាស់េដយសន្សំសំៃច េ្រប្របាស់ថាមពលេកតេឡងវញ ិ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 23 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ បេង�តនិងអនុវត�នច ៍ ្បោប់េអយបានតឹងរង ឹ មន ិ ្រត�វេ្រប្របាស់រថយន�ចស់ៗ ្រត�វមានករចូ លរួមពី្រកប់ភាគីពក់ពន�័ អ្រតកំែណវិ� � សទី៤ សម័យ្របឡង ៃថ�ទី ២២ ែខសីហ ឆា�២ ំ ០១៦ ១. ករឡាក់សុីមានបី្របេភទ៖ កឡាក់សុីគូទខ្យង កឡាក់សុីពង្រកេព កឡាក់សុីរង�មន ិ េទៀងទត់។ ៉ ្របព័ន�្រពះអទិត្យេយងស�ិតក�ុងកឡាក់សុីរងគូទខ្យងេឈ�ះថា មគ ី ីេវ។ ២. ថាមពល្រពះអទត ែផនដីដូចជា៖ ិ ិ ្យផ�ល់សរះសំ ខន់ដល់ ជីវតល់ ផ�ល់ពន�ឺសំរប់បំភ�ឺ ផ�ល់កម�រស�ី្រពះអទត ុ �ជាតេិ ធ�រ ស�ីសំេយាគ ិ ្យស្រមាប់រក ផ�ល់ថាមពលអគ�ស ិ នស ី ំ រប់មនុស្ស ផ�ល់កេម�សំ រប់្រទ្រទង់ជីវតេល ិ ែផនដី ៣. ដំេណរពុកផុយមានព្រី បេភទ៖ ដំេណរពុកផុយេមកនិច ដំេណរពុកផុយគម ី ី មូលេហតុ៖ ដំេណរពុកផុយេមកនច ិ េកត េឡង េដយសរ កំណក កររលយ សីតុណ�ភាព ករលូ តលស់ ៃនរុក�ជាតិ សកម�ភាពសត� ករសឹក (ស�មសឹក) ។ ដំេណរពុកផុយគម ុ សុី ត សរពង� ី េី កត េឡង េដយសរ សកម�ភាពទឹកអុកសុី ែសន កបូនឌអ ី ក កយមានជីវត ិ និងេភ��ងអសុី ត។ ៤. ក.ឥន�ន:ផូសុីសំខន់ៗមានដូចជា៖ េ្របងេឆ ធ្យូងថ� នង ិ ឧស�័នធម�ជាតិ ។ ខ. ករេ្រប្របាស់ឥន�នៈផូសុីលបណា � លេអយមានផលប៉ះពល់ដល់បរស ិ � នដូចជាៈ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 24 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ នាំេអយមានេភ��ងអសុី ត ករេកន េឡង កេម�ែផនដីឬកំេណនផលផ�ះក�� ក់ ករធ�ុះធា�យ្រសទប់អស ូ ូន បំពុល ទឹក ដី ខ្យល់ នាំេអយមានផលប៉ះពល់ដល់សុខភាពមនុ ស្ស សត� ៥.ែផ�កសំ ខន់ៗៃនវដ�ទឹកមាន រ ំហួត និង កំណអកស រ ំហួត ៖ ទក ឹ េនេលៃផ�ដ្រី ត�វបានហួតក�យជាឧស�័ន ឬ ចំហយទក ឹ េដយសរកេម�្រពះអទត ិ ្ យ។ កំណក ៖ ចំហយទក ចុះ្រតជាក់េហយកកជាេញសបេង�ត បានជាពពក។ ឹ ក�ុងបរយាកស ិ កំណអកស ៖ ទឹកទំងេនះធា�ក់មកេលៃផ�ដីកុ ងទ្រមង់ � ជាេភ��ង ្រពឹលឬទឹកកកសំ ឡី។ ៦.ក.កំេណនផលផ�ះក�� ក់នាេំ អយមានផលប៉ះពល់ ដូចជាៈ បែ្រមប្រម�លអកសធាតុ រដូវកលមានករែ្រប្រប�លេពលេវល ែផនដីេឡងកេម� កំេណននវី ទ ូ៉ ក ឹ សមុ្រទ េ្រគាះធម�ជាតិ ទិន�ផលដំណាំចុះទប។ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ១ ី ១. ែដលេហថា្របពន�្រពះអទត � ល ក�ុងេនាះមានភព៨ ិ ្យគជា ឺ បណុ ំ� ៃនភពែដលមា្រពះអទិត្យេនចំកណា េធ�ដ ិ ំេណរជុំវញមានរងជាេអល ី បសូ អ◌ ី ុតនង ិ មានពពួកតរ ក្រមងតរ កឡាក់សុី។េនក�ុង្របព័ន�្រពះ អទត ិ ្យមានភពចំនួន៨គឺ ភពពុធ ភពសុ ្រក ភពែផនដី ភពអង�រ ៍ ភព្រពហស្បត៍ ភពេស ភពណិបតូន ភពអ៊យ ុ រ៉នុស។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 25 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ២.បានជាេយងចំបាច់្រត�វបានសិក្សោពីមខ ុ វជា ទ្យោស�ស� ែដល ិ � ែផនដីវទ្យោព ិ ិ ិ ីេ្រពះែផនដីវទ្យោជាវ សិក្សោអំពភ ី ពែផនដី លំ ហ នង ិ អង�េផ្សងៗេនក�ុងលំ ហែដលមានជុំែផនដី។ សរៈសំ ខន់ៃនមុខវជា ិ � េនះគឺ យល់ដឹងពីករកេកតៃនភពែផនដី ករវវត� ិ ន៍ ករបុកទង�ច ិ រវងអង�េផ្សងជាមួយភពែផនដី ករមានជីវតរស់ េនេលភពែផនដី ិ ករទញយកផល្របេយាជន៍អំពភ ី ពែផនដី យល់ដឹងពីផលប៉ះពល់ មកេលភពែផនដី ៣.បរយាកសែផនដ ្រី ត�វបានែបងែចកជា៤្រសទប់គឺ. ិ មណ�លអកសរចល់៖មានរយៈកម�ស់១៦គីឡូែម៉្រត មានចំហយទឹក ពពួក ឧស�័ន និងទ្រមង់ មានជីវតរស់ េនក�ុងមណ�លេនះ។ ិ មណ�លអកសស�ប់ ៖មានរយៈកម�ស់ ៥០គឡ ី ែម៉ តច ិ សីតុណ�ភាពូ ្រតពៃី ផ�ែផនដី មានសំ េនម ៦០c0និងមានឧស�័នអូសូន។ មណ�លកណា � ល៖មានរយៈកម�ស់ព៥០ (េមសួ )-៨០គឡ ី ី ែម៉ ូ ្រត សីតុណ�ភាព-៩០០ជា្រសទប់ បរយាកសែដលករពរភពែផនដ ីពីករប៉ះទង�ិចៃនអចម៍ផា�យ ិ មណ�លកេម�៖ មានរយៈកម�ស់ពី៨០គីឡូែម៉្រតេឡងេទេលរយៈកម�ស់េកនេឡងសីតុណ�ភាព) (ថយចុះ ៤.្រទឹសី �ផា�កទិចតូនិចគឺជា ្រទឹសី ែ� ដលពន្យល់ ថាមណ�លថ�បាន្របះែបកជាផា�កតិចតូនិចយា៉ងេ្រចនរួច េធ�ច ំ ៣៖ កមា�ង ំ លនាេលមណ�លខប់។ មូលេហតុែដលផា�កតច ិ តូនច ិ មានចលនាេដយសរកមា�ង ្រទនុងរុញ កមា�ង ំ ទំនាញៃនមណ�លថ� កមា�ង ំ រង�ល់។ េហយ ្រពំែដនផា�កតច ិ តូនិចមាន៣ ្របេភទ៖ ្រពំែដនរួម ឬ្រពំែដនជំនួមគា� ្រពំែដនែបកេចញពគា ី � ឬ្រពំែដនសំ ណង់ ្រពំែដនរអិលេលគា�។ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ២ ី ១.្រពះច័ន� មានឥទ�ព ិ លមកេលែផនដី ដូចជា៖ បេង�តេអយមានជំេនារ ជំនាច បេង�តេអយមានច័ន�្រគាស នង ិ សូ រ្យ្រគាស។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 26 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ២.េគែបងែចករដូវេនកម�ុជាជា ២រដូវ៖ រដូវ្របាំង ៖ រដូវ្របាំងេនកម�ុជាមានលក�ណ: េក�េហយស�ួត ែដលចប់េផ�ម ពែី ខវច� ិ ិក ដល់ែខ េមស ។ រដូវ្របាំងេនកម�ុជាមានសីតុណ�ភាពខ�ស់ជាមធ្យម៤០អង្សោេស ។ រដូវវស្សោ ៖ រដូវវស្សោចប់េផ�មពីែខ ឧសភា ដល់ែខ តុ ល ។ រដូវវស្សោេនកម�ុជា មានេភ��វធា�ក់ េនទូទង ំ ្របេទសែដលបានផ�ល់ទក ច� ិ ។ ឹ េអយ្របជាជនេធ�ក សិកម�េដម ិ � ឹ មជវី ត ៣. ែរេលហ: ៉ នង ៉ មានភាពខុសគា�ដូចជា ៖ ិ ែរអេលហ: ែរេលហ: ៉ ៖ ជារូបធាតុមានលក�ណ:ពិេសស មានេផ�កេលហ: េហយចម�ងកេម�បានល� និង អគ�ិសនីបានល�។ េហយេយងអចែផ និងហូតជាលួ សបាន។ ែដលមានដូចជា ែដក សំ ណ អ លុ យមញ ី ូ ៉ ម ជាេដម ។ ែរអេលហ: ៉ ៖ ជារូបធាតុគា�នេផ�កេលហ: េហយចម�ងកេម� និងចរន�អគ�ិសនីេខ្សោយ ។ េហត េគមន ិ អចែផ និងហូតជាលួ សបានេទ ។ ែដលមានដូ ចជា ស�ន់ធរ័ ក�រ កបូន ជាេដម ។ ៤. ទឹកេនកម�ុជាបានផ�ល់សរ:្របេយាជន៏ដល់វស័ ិ យេនកម�ុជា៖ វស័ ិ យេសវកម�៖ មនុស្សេនទី្រក�ងភ�េំ ពញទំងមូលបានយកទឹកពីទេន�េមគង�មកេ្រប្របាស់ ដូច ជាេ្រប្របាស់កុ �ងផ�ះ យកេធ�កុ �ងវស័ ិ យេរងច្រកផលិតទឹកសុ ទ�ជាេដម ។ វស័ � យទេន�េមគង� ជុំវញប ិ យកសិកម�៖ បានផ�ល់ទឹកសំ រប់េធ�ករដំដុះដូ ចជាតមបេណា ិ ឹង ទេន�សបជាេដម ។ ៥. ែដលេហថាសំ ណឹក គឺជាកមា�ង ំ បំផា�ញមូយយា៉ងខ�ង ំ ែដលវ សឹកេទេលសិល។ ឧទហរណ៍ សំ ណឹកេនទំបន់េឆ� េដយសរកមា�ង ំ ទឹក បក់មកប៉ះនឹងេឆ� ។ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៣ ី ១.ចន�្រគាសជាបាតុ ភត ូ ែដលេកត � េនចេនា�ះ្រពះចន�នង ី ិត េឡង េនេពលែដលែផនដស ិ ្រពះអទត ិ ្យ។ េដយ្រសេមាលរបស់ែផនដីេចលេទេល្រពះចន�និងបាតុភត ូ េនះេកតេឡងេនេពលៃថ�។ • សូ ្រគាសគជា ូ ែដលេកត � េនចេនា�ះែផនដន ី ង ឺ បាតុភត េឡងេនេពលែដល្រពះចន�សិ ត ិ ្រពះអទត ិ ្ យ។េដយ្រសេមាលរបស់្រពះចន�េចលេទេលភពែផនដីនិងបាតុភត ូ េនះេកតេឡងេនេពល យប់។ ២.សណា � នដី្របេទសកម�ុជា្រត�វបានែបងែចកជា៤តំបន់គឺ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 27 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ តំបន់េឆ�រ តំបន់ភ�ំ តំបន់ទំនាបកណា � ល តំបន់ខ�ងរ ់ បភាគឥសន ៣.កំេណន្របជាជនមានផលប៉ះពល់ ដល់បរស ិ � នដូចជា កររនៃ្រពេធ�ក សិកម� ឧស្សោហកម� លំ េនឋន សំ ណង់អគារ បេង�នកកសំ ណល់ រង ឹ រវ ឧស�័ន េចញពីេរងច្រក លំ េនឋន មន�ីេពទ្យ និងសំ ណឹកដី (បាត់បង់សរធាតុខនច ិ ក�ុងដ)ី មានេភ��ងអសុី ត ធ�ុះធា�យ្រសទប់អស ូ ូ ន (CFCs) កំេណនឧស�័នផ�ះក�� ក់(កេម�ែផនដី)Ca2 ,CH4 NO កំេណននីវទ ូ ៉ ឹកសមុ្រទ ៤.េដម្បេី អយបរស បន�យដូចជា៖ ិ ិ � នមាននរិ ន�ភាពេយង គួរមានវធានករកត់ ករដំេដមេឈេ ឡងវញ ិ ករបន្សុតជាតព ិ ុលមុននង ឹ បេ�� ញឬបង�ូរេចល ករប��ូ លកម�វធ ិ ីសិក្សោអប់រ ំស�ីពីអត�្របេយាជន៍របស់ បរស ិ �ន ករៃកៃច�កកសំ ណល់េឡង ិ វញ ករេលកេឡង ប��សំ រមជាប��សកល កត់បន�យករេ្រប្របាស់ ផូសុីលឥន�នៈ ដក់េអយមានករេ្រប្រ បាស់ថាមពលេកត ែតេ្រចន ិ េឡងវញកន់ ជាងមុន ដក់តំបន់ៃ្រពេឈជា តំបន់ឧទ្យោនជាតិនិងតំបន់អភរិ ក្ស អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៤ ី ១.េភ��ងអសុី តេកតេឡងេដយសរមនុ ស្សេ្រប្របាស់ ផូសុីលឥន�នៈ(េនក�ុងេរងច្រក យានយន� ្រគប់្របេភទ)ែដលបេ�� ញពពួកឧស�័ន SO2 និង NO ្រត�វបានបេ�� ញេទក�ុងបរយាកសេធ� ិ ្របតិកម� ជាមួយ O2 និងសំ េណមេនក�ុងបរយាកសែដលផល ិ ិ តបានជាអសុី ត២គឺ H2SO2 2NHO3 ។ ្របតិកម�គីមី េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 28 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ SO2 + ½ O2 + H2O → H2SO4 2NO + 3/2 O2 + H2O → 2NHO3 ផលប៉ះពល់ដល់ែផនដី េធ�េអយរុក�ជាតិ សត�ងប់ េធ�េ អយខូចគុ ណភាពដី នង ិ ទក ឹ AL ,Ca ,Mg, េធ�េ អយពុលទឹកែដលបណា � លេអយ្រតង ី ប់ បំផា�ញសំ ណង់អគារនង ិ សមា�រៈេផ្សងៗ ២.ែដលេហថាបាតុភូត្រគាសគឺជាបាតុភត ូ ៃនអង�មយ ួ មាន្រសេមាលេចលេទេលអង�មយ ួ េផ្សងេទៀត។ ៣.ករធ�ុះធា�យ្រសទប់អូសូនមានផលប៉ះពល់ ដូចជា៖ េធ�េ អយស�ឹករុក�ជាតិ ដំណាំ មានករខូចខតនង ិ រលួ យេដយវេធ�េ អយមានករកត់បន�យ ករេធ�រ ស�ីសំេយាគនង ុ ្រត) ិ ករ្រស�បទក ឹ (កំេណនកំរស�ីស�យអ៊ល េធ�េ អយថយចុ ះម្រី ក�សរពង�កយក�ុងទក ឹ (ប�ុងតុ ងរុក�ជាត)ិ ែដលនាំេអយមានករថយចុះៃន ធនធានក�ុងសមុ្រទ េកត ជំងឺមហរកែស្បក ី ប៉ះពល់ដល់ែភ�ក(ដុះកន�ុយែថ�ន ្រពល ិ េឡង បាយ) ពបា � ុ ងកររស់េន ិ កបន្សោំខួ នក� ៤.បានជាេគថាភពសុ ្រកជាភពេភា�ះនិងភពែផនដីគឺ ទំហំ មា៉ស ដង់សុីេត សមាសធាតុផ្សំ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 29 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៥ ី ១េគចត់ថា�ក់សិលមា៉ក់មា៉េដយែផ�កេទេលកត� សមាសធាតុផ្សំ នង ិ វយភាព។កររប់េឈ�ះសិល. មា៉ក់មា៉ សិល្រកនត ី សិលបាសល់ សិលពុយមស ី សិលរយ៉ ី ូលីត ២.បានជាេគនយា ិ យថាភពេសជាភពថ�ែី ដលេទប ែតេកត េឡង េនេឡយ េ្រពះ េគសេង�តេឃញមានលំ ហូរៃនេអល្យ៉ូមពីបរស ិ � ននិងករលិចចុះេទក�ុងស�ូល។ ៣. ែដលេហថាសំ ណល់រងពុ ិ ឹ ំមានេ្រគាះថា�ក់គជា ឺ សំ ណល់ែដលអចយកេទែកៃច�េឡង វញបាន។ ឧទហរណ៍ សំ ណល់ែដលអចយកេទែកៃច�បានរួមមាន ្រកដស ដប កំបង ៉ុ ទឹក កំប៉ុងអលុ មី ញ៉ូ នង ុ �ជាតជា ិ សំ ណល់ អចបំែបកធាតុបានរួមមាន កេម�ចកម�េី ស� សំ ណល់រក ិ េដម។ ៤.ធ្យូងថ�គឺជា្របភពៃនថាមផូ សុីលឥន�នៈរងែដលេក � បន់វលភក់ ឹ តេឡងពីករពុកផុយៃនរុក�ជាតិកុ ងតំ ល្បោប់េជាគជាំេដយទក ឹ លិចេនបាតេ្រកមរុក�ជាត្រិ សល់ផុ �កទុក៨០%)និងរុក�ជាតិងប់២០(% េដយសរសកម�ភាពបាក់េតរន ី ិងផ្សត ិ បានបំែបក។ធ្យូងថ�មាន៤្របេភទគឺ៖ ធ្យូងតួប ធ្យូងលីញីត ធ្យូងប៊ទ ី ូម អង់្រតសុី ត។ ៥.ដីគឺជា ល្បោយៃន ខ្យល់ ទឹក និងអំបិលខនិច ។ ធនធាន មូលដ�នមួយៃនពិភពែផនដី។ ដីផ្សំពី េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 30 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៦ ី ១.សិលមានសរៈ្របេយាជន៍ដូចជា៖ វស័ ិ យសំ ណង់អគារ វស័ ំ ិតវះកត់) ិ យសុ ខភិបាល(សិលអុបសុី េឌៀងេធ�កប ជំនួយដល់ករសិក្សោពអ ិ ន៍របស់វ ី យុកលភពែផនដី ្រពះអទិត្យនង ិ ករវវត� ជាេ្រគ�ងលំ អអគារ(ថ�មា៉ប់) សម័យបុរណេធ�ជា កំបិត ពូេថ ជាធាតុសំខន់ជំនួយដល់ ជវី ជាត ដ ិ ិ ី ២.ករនយា ិ យពភា ី ពខុសគា�រវងភព្រពហស្បតិ៍នង ិ ភពេស ភព្រពហស្បតិ៍ េនជត ិ ្រពះអទត ិ ្យ មានស�ម្រកហមធំៗអចបេង�តេអយមានព្យុះ អង�តផ ់ �ឹត១.៥ៃនអង�តផ ់ �ឹតភពែផនដី រង�ល់ខ�ល់ ៦េមា៉ង ១៥៦នាទី រង�ល់ជុំ១១ឆា�ន ំ ង ័ � ិ ៣១៣ៃថ�ចន សីតុណ�ភាព-១៥៣Co ភពេសរ ៍ េនឆា�យពី្រពះអទិត្យ អង�តផ ់ �ឹត១២០៥៣៦គីឡែម៉ ូ ្រត មានកងរង�ងធ ់ ំ រង�ិលខ�ល់១០េមា៉ងនិង៣៦នាទី រង�ិលជុំ២៩ឆា�១ ំ ៥៥ៃថ� សីតុណ�ភាព-១៨៥Co ៣.ករបំពុលទឹកមានផលប៉ះបាល់ដល់មនុស្ស សត� រុក�ជាតិ ដូចជា៖ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 31 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ បាត់បង់ទឹកសបសំ រប់មនុស្សេ្រប្របាស់( បរេភាគ េបាកេខអវ .......) ិ បង�េអយមានជម�េឺ ផ្សងៗ រគ ជាេដម ដល់ មនុស្ស េធ�េអយសត� ែដលរស់េនក�ុងទឹក បានស�ប់េដយសរករែ្រប្រប�លៃនលក�ណៈគីមរី បស់ទឹក រុក�ជាតិមានករបំពុល ឬអចេធ�េអយវ្រកិនមន ិ អចលូ តលស់បានល�េទ បាត់បង់ទក ិ យកសិកម�ែថមេទៀតផង ឹ សំ រប់េ្រប្រ បាស់សំរប់វស័ ៤.ថាមពលនុយែក�ែអ៊រមានគុ ណសម្បត�ន ិ ិ ិ ិងគុណវបត� គុណសម្បត�ិ ជា្របភពថាមពលដ៏សំបរូ ហូេហៀរអចជំនួសឥន�នៈផូ សុីលបាន អ៊យ ុ រ៉ញ៉ូ ម២៣៥មួយ្រកមអចផ�ល់ថាមពលយា៉ងេ្រចន េស�នង ិ ធ្យូងថ�្របែហល៣,៥ េតន មន ិ ផលិតឧស�័នកបូនច ិ ជាថាមពលខ�ង ំ ស្រមាប់េ្រគ�ងសភាវុធ(ស�ង�ម) គុណវបត� ិ ិ បេង�តជាសរធាតុវទ្យោសកម� ែដលេ្រគាះថា�ក់ខ�ង ំ ិ ្រត�វករបេច�កេទសទំេនប ំ េដម្បផ ខ�ង ី លិតនង ិ ្រគប់្រគង ចំហយវទ្យ ិ ុសកម�បំផា�ញេកសិក រូបធាតុេសេណទច ិ ពិបាកក�ុងករ្រគប់្រគងនិងទុកដក់កកសំ ណល់។ ៥.បរយាកសគ ិ ីនិងជារនាំងករពរែផនដី។សរៈសំ ខន់ៃន ិ ឺជា្រសទប់ឧស�័នែដលព័ទ�ជុំវញែផនដ បរយាកសមានដូ ចជា៖ ិ ្រទ្រទង់ជីវតេល ុ �ជាតិនិងអុកសុី ែសន ិ ភពែផនដីេដយផ�ល់ជាឧស�័នកបូនិច(CO2)ស្រមាប់រក (O2)ដកដេង�ម ករពរែផនដីពីេ្រគាះថា�ក់ៃនលំ ហខងេ្រកេដយ្រស�បយកកំរស�ីែដលមានេ្រគាះថា�ក់ ករពរភាវៈរស់េនឲ្យេជៀសផុតពីឥទ�ិពលៃនផា�យ្រពះេ្រគាះ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 32 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៧ ី ១. េដម្បែី ថរក្សោករពរែខលអូសូននិងេដម្បរី ក្សោជីវតេល ិ ែផនដីេយង្រត�វ៖ កត់បន�យករេ្រប្របាស់ សរធាតុក�រភ៉ូ ុ យអរ � ក ៉ូ បូ និង អសូ ត ំ ញ់ ឬសំ បកកំបង ំ មា�ប់សត�លិ ត សំ បកកំបង ៉ុ ថា�បា ៉ុ ថា�ស � ្រត�វយកេទកប់កុ ងដ � ។ ី កត់បន�យករេ្រប្រ បាស់ ឥន�នៈផូសុីល ចូលរួមករេ្របស្របាស់ធនធានេកត ិ េឡង វញ ០ ០ ២.រដូវនូវរយៈទទង ឹ ទ៣ ី ០ -៦០ មាន៤រដូវគ៖ ឺ នទ ំ ដូចជា ិ ឃរដូវ ៖ ស�ិតក�ុងែខ មនា ិ េទែខមថ ិ ុ នា។វមានលក�ណៈសំ បរូ េទផា�ររកេនទ ី ីតង ្របេទសអេមរចន ុ៉ ។ ិ ិងអុឺរប វស្សោន�វដូវ ៖ ចប់ពែី ខមថ ិ ុនាដល់ែខក��អកសធាតុមានលក�ណៈមានកេម�េក�។ សិសិរដូវ ៖ ចប់ពែី ខធ�ូដល់ែខមនា � លេអយមាន្រពល ិ សីតុណ�ភាពថយចុះែដលបណា ិ ធា�ក់។ សទររដូវ ៖ចប់ពីែខក��ដល់ ធូ � ជារដូវកលែដលស�ឹកេឈ្រ ជ�ះ និង ស�ឹកមានពណ៌្រកហម។ ៣.មនុស្សសម័យមុនេ្រប្របាស់តរនក ្បក ិ រេដម ី ំណតេពលេវលក�ុងេធ�ក សិកម�នង ិ ពធ ិ ប ី ុណ្យទន សសនា ទំេនៀមទំលប់កុ ងភូ � មិ ្រស�ក។េដយគាត់េធ�ក រអេង�តេទ្រក�មតរទំង១២េដយេធៀបេទនង ិ តរនិករមួយរៈនង ិ លិចេឡង េហថា១ែខ នង ំ េហថា១ឆា�។ ិ តរនក ិ រទំងលិចអស់រហូតដល់តរនក ិ រេដម ៤.បានជាទត ំ េនេលភពែផនដទ � លមកែផនដមា ី ទួលពន�ម ី នលំ ងកអក្ស័េ្រទត២៣,៥ដឺ ី ង ឺ ន ិ េស�គា�បណា េ្រក។ែដលបណា � លេអយមុំចង ំ ប៉ះៃនពន�្រឺ ពះអទត ិ ្យែដលជៈមកេលែផនដីមានលក�ណៈមន ិ េស�គា�។ ៥.េគមានវធានករ្រគប់ ្រគង់សំណល់ដូចជា៖ ិ ករែកៃច�ជាថ�ី : រូបធាតុែដលអចេ្រប្របាស់ជាថ�ីេគយកេទែកៃច� េហយ ្រតឡប់ចូលេទក�ុង េសដ�កច ិ ិ �វញក� ុ ងរូបភាពជាផលិតផលេ្រប្រ បាស់ ។ កំបស ៉ុ �កម� : កំបស ៉ុ �កម�ជាករែញ៉ កសំ ណល់សររង� ( ្រកដស អហរ នង ី ិ រុក�ជាតិ ) េចញពី សំ ណល់អសររង� បនា�ប់មកទុកេអយសំ ណល់សររង� ំ េនាះបំែបកធាតុេទជាផលិតផលស ី ី ទង ររង� � ស័ ិ យកសិកម�បាន ។ ី សេ្រមច ែដលអចយកេទេ្របក ុ ងវ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 33 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ករដុតសំ ណល់ : ករដុតសំ ណល់គឺជាករដុតសំ ណល់េនសីតុណ�ភាពខ�ស់។ ផលែដលបាន មកពីករដុតគឺ ធូលី ឧស�័នអសុី ត ចំហយ េលហៈ និងសរធាតុគីមព ុ សុី តជា ី ុល( ដូចជាឌីអក េដម ) ែដលធាតុទង ំ េនះអចេធ�េអយខូចបរស ិ �ន។ កែន�ងចក់សំណល់ : េន្របេទសជាេ្រចនបានចក់សំរមេនកែន�ងចក់សំរមគឺជាវធ ិ ីស�ស� មូលដ�ន ែដលេគេ្រប្របាស់ សំរប់ចក់សំណល់រងេនទ ឹ ី្រក�ង។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 34 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៨ ី ១.េគសេង�តេឃញទីតង ំ ្រពះអទិត្យម�ងេនទិសខងេជងម�ងេទៀតនូវទិសខហត្បូងគឺបណា � លមកពី ំវញ្រពះអទ មូលេហតុែផនដីេយងមានរងមូល អ័ក្សរបស់ែផនដីេ្រទតនិងចលនារបស់ែផនដីវលជុ ិ ិ ិត្យ។ ២.ថាមពលេកតេឡងវញរួ ិ មមាន៖ ថាមពលខ្យល់ ៖ េ្រប្រ បាស់កង�រេដម ៊ី ក�ុងករ ្បប ិ បូបន ី ង�ល ផលិតអគ�ស ិ ន។ ី ថាមពលជវី ៈមា៉ស ៖ ថាមពលេឈ( អុស) លមកសត� កកសំ ណល់សរពង�កយ។ ថាមពលពន�្រឺ ពះអទត ិ ្យ ៖ ឧបករណ៍បន�ះ្រពះអទត ិ ្យឬថ�ពល ិ ្រពះអទត ិ ្យ(បន�ះសូ ឡា)ករេធ�ផ �ះ ក�� ក់េដម ្បទ ី ទួលកេម�និងស�ុកទុកកេម�។ ថាមពលទក ឹ ៖ ថាមពលវរអគ� ី ស ិ នន ី ង ិ ថាមពលជំេនារ លំ នាច។ ថាមពលកេម�ដី ៖ ទក ឹ ផុសនង ិ មា៉ក់មា៉។ ៣.ភពក�ុងនង ិ ភពេ្រក្របព័ន�្រពះអទិត្យមានលក�ណៈពេិ សសដូចជា ភពក�ុង ភពក�ុងស�ិតេនជិតៗគា�ជាងភពេ្រក មានទំហំតូច ហប់ែណន មានៃផ�ជាសិល មានទំនាញៃផ�េលេខ្សោយ មានចមា�យជាមធ្យមក�ុងករទទួលពន�ឺ្រពះអទិត្យ មានជីវតភាវៈរស់ រស់េន(ភពែផនដី) ិ ភពេ្រក ភពេ្រកស�ិតេនឆា�យពី្រពះអទិត្យ មានទំហំធំ ៃផ�ផ្សំេឡងពីឧស�័ន(េអល្យ៉ូមនិងH2) មានទំនាញខ�ង ំ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 35 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ជាភព្រតជាក់ ៤.កឡាក់សុីមាន៣្របេភទគឺ កឡាក់សុីពង្រកេព កឡាក់សុីគូថខ្យង កឡាក់សុីរងមន ិ េទៀងទត់។ ្របព័ន�្រពះអទិត្យស�ិតេនក�ុងកឡាក់សុីគូថខ្យងែដលមានេឈ�ះថា មគ ី ីលេវ ៉ ។ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ៩ ី ១.កំេណនផលផ�ះក�� ក់គជា ូ ៃនកំេណនសីតុណ�ភាពេនក�ុងមណ�លអកសរចល់ែដលបណា � ឺ បាតុភត លមកពីកំេណនកំហប់ឧស�័នផ�ះក�� ក់កុ ងមណ � � លអកសរចល់ែដលេធ�េអយកំរស�ី្រកហមអំង្របា ភាយេចញពីែផនដី្រតឡប់េទកន់លំហវញកន់ ែតតិច។ ិ កត�ែដលេធ�េអយមានកំេណនផលផ�ះក�� ក់រម ួ មាន៖ ចរចរណ៍េលដងផ�ូវកន់ែតមមាញឹក កំេណនករេ្រប្របាស់ឥន�នៈផូសុីល ករបាត់បង់គ្រមបៃប៉តង កំេណនករេ្រប្របាស់ឧស�័នCFCs។ ២.ែរគ៉ ឺជាអង�ធាតុអសររង� ី ែដលេកតេឡងេដយធម�ជាតិេនក�ុងសំ បកែផនដី។ករជីកយកែរ ៉មាន៤ ្របេភទគឺ ករជីកេដយចំហ ៖ កំណប់ែរស� ៉ ិ តេនែក្បរៃផ�ដីខងេលេគចូកយក្រសទប់ខងេលែរេចញរួ ៉ ចេគ ជក ៉ ី យកែរតមេ្រកយ។ ករជក ៉ � ល់ ៖ េនេពលែរស� ៉ ិ តេនេពលេរស� ៉ ិ តេនេលៃផ�ដី េដយេគ្រគាន់ែតចូក ី យកែរេដយផា យកែតម�ង ឬ ដក់ជាតិផុ ះ� បំែបក។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 36 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ករជីកយកែរេដយេផ� ៉ ក ៖ េនេពលកំណប់ែរ ៉លតសន�ឹងតមែខ្សេដក េគជីកអណូ � ងែរេដកេដ ៉ ម្ប ី យកែរ។ ៉ ករជីកយកែរេដយប�្ឈរ ៉ ៖ េគជីកយកែរប�្ឈរេ្រជក� ៉ ុ ងជេ្រមែផនដី បនា�ប់មកជីករូងេផ�កជា េ្រចនកែន�ងេនជេ្រមខុ សៗគា�េដម្បយ ៉ ី កែរ។ ៣.មូលេហតុែដលបណា � លេអយទក ឹ សមុ្រទមានជាតិៃ្របគឺ សំ ណឹកទ�ប ៉ ជ ី ៖ េនេពលែដលទ�ប ី មានសំ ណឹកវបាននាំែរខន ិ ែដលរងដំេណរពុកផុយែដលមក តមទក ឹ ទេន� ស�ឹង ែដលលំ ហូរទក ឹ ទំងេនះនាំេទចក់បង�រនូវសមុ្រទ។ សកសពសត�សមុ្រទ ៖ ខ្យង េខ� សរយសមុ្រទេនេពលែដលវងប់សំបករបស់វមានផ�ុក សរធាតុកល់ ស្យូមែដលបេង�ត បានជាអំបល ិ ។ សំ ណឹកេឆ�រ ៖ េនេពលែដលទក ឹ រលកមកប៉ះ្រចំងវបាននាំសរធាតុឬសមាសធាតុេផ្សងៗ ែដលនូវែក្បរេឆ�រេនាះនាំេទចូលសមុ្រទវញ។ ិ បន�ុះភ�េំ ភ�ង ួ ចំនូនចូល នូវបាតសមុ្រទ ៖ នូវេពលភ�េំ ភ�ង ផ�ុះវបានបេ�� ញនូវខនិជៃនសរធាតុមយ ក�ុងសមុ្រទ។ ៤.ក.សមាសធាតុផ្សំរបស់ភពែផនដីមាន ៖ អលុ យមញ ី ូ ៉ ម(AL ៨១%) ែដក(Fe ៥០%) កល់ស្យូម (Ca ៣.៦%) សូ ដ្យូម(Na ២.៨%) ប៉ត ូ ស្យូម(K ២.៦%) មាេញ៉ ស្យូម (Mg ២.១%) ធាតុេផ្សងៗេទៀត ១.៥%។ ខ. ែផ�ករវរបស់ែផនដីគឺ ម៉ងត ់ ូ។ ៥.ជំេនារនិងលំ នាច េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 37 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ជំេនារគឺជាករេកតេឡងៃនក្រមត ំ ទំនាញរបស់្រពះចន� ិ ទឹកសមុ្រទេដយជាបុព�េហតុៃនកមា�ង និង្រពះអទិត្យ។ជំេនារ្រត�វបានេកតេឡង២ដងក�ុងមួយៃថ�។ លំ នាចគឺជាករ្រសកចុះៃនក្រម�តទឹកសមុ្រទែដល បណា � លមកពិកមា�ង ំ ទំនាញរបស់្រពះចន�និង្រពះអទិត្យ។ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ១ ី ០ ១.ែដលេហថាកំែអ៊រភ�េំ ភ�ង ីបានមកពីបន�ុះភ�េំ ភ�ង គឺជា មា៉ក់មា៉ែដលផ�ុះេចញមកបរយាកសែផនដ ិ ។ករ ចុះ្រតជាក់ៃនកំែអ៊រភ�ំ េភ�ង នង ិ មា៉ក់មា៉មានឥទ�ព ិ លដល់វយភាពរបស់សិលកលណាមា៉ក់មា៉ចុះ្រតជាក់េនសីតុណ�ភាព ៧០០េទ១២៥០Co។្របសិនេបមា ៉ ក់មា៉ចុះ្រតជាក់យឺតនាំឲ្យ្រកមធំេហយ េ្រគម ចំែណកមា៉ក់មា៉ចុះ ្រតជាក់េលឿនេធ�េ អយសិលមា៉ក់មា៉មានវយភាពម៉ត់។ ២.អកសធាតុនង ិ ធាតុអកស អកសធាតុគឺជាលក�ខណ�ៃនបរយាកសែផនដ េី នកែន�មយ ួ នង ិ ិ មានេពលេវលជាក់លក់ឬរ យៈេពលយូរ។ ធាតុអកសគឺជាលក�ខណ�ៃនបរយាកសែផនដ ីេនកែន�ងមួយែដលមានរយៈេពលខ�។ ិ ី ៣.្រពះអទត � ល្របព័ន�្រពះ ិ ្យគឺជាតរែដលស�ិតេនចំកណា អទត គម ិ ្យ។្រពះអទិត្យមានសមាសធាតុ ផ្សំពឧ ី ស�័ន ឬ បរមាណធាតុ ិ ី ្រី បែហល៣ភាគ៤ផ្សំពីH2 េហយ ធាតុគម ី ែី ដលេនសល់ភាគេ្រចន ផ្សំពី េអស្យូម កបូន េណអុង ែដក នង ិ សរធាតុេផ្សងៗ។ វមានចមា�យ១៥០លនគឡ ី ែម៉ ូ ្រតឬ១AUខ�តតរស�ស� ពីភពែផនដី។ ៤. បានជាេគមន ិ ប��ូ លភ�ុយតូជាភពេដយសរ ទំហំតូច រងមន ិ េទៀងទត់ េនឆា�យពី្រពះអទិត្យ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 38 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ៥. ឧស័ន�កបូនឌីអក ុ សុី តមានគុ ណវបត� ិ ិ និងគុណសម្បត�ិដូចជា៖ គុណសម្បតិ� កបូនឌីអកុ សុីតេដរតួនាទីយា៉ងសំខន់សំរប់ករផលិតអហររបស់រកុ �ជាតិ តមរយៈករេធ� រស�ីសំេយាគ កបូនឌីអក ុ សុី តេដរតួនាទីយា៉ងសំ ខន់កុ ងកររក្សោតុ � ល្យភាពសីតុណ�ភាពរបស់ែផនដី េបសិន គា�នកបូនឌីអុកសុី តេទែផនដីេនេពលយប់នឹងចុះ្រតជាក់ខ�ង ំ ។ គុណវបត� ិ ិ កបូនឌីអក ុ សុី តវអចេធ�េអយែផនដីេកនកេម�បាន្របសិនវមានបរមាណេ្រច ិ នេលសលប់ ។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 39 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ១ ី ១ ១.ក.ភពជាផ�ូវកររបស់្របព័ន�្រពះអទត ិ ្យមាន៨គឺ ភពពុធ ភពសុ ្រក ភពែផនដី ភពអង�រ ៍ ពភ្រពហស្បតិ៍ ភពេសរ ៍ ភពណិបតូ នង ុ រ៉នុ ស។ ិ ភពអ៊យ ខ. នយ ិ មន័យថ�ីរបស់ ភពៃនសហព័ន�តរស�ស�អន�រជាតិ មានមា៉ស្រគប់្រគាន់ស្រមាប់ទំនាញរបស់វ មានទំហំធំល�មក�ុងកររក្សោគន�ង ភព្រត�វែតេធ�ដ ំេណរតមគន�ង្រពះអទត ិ ្យ (ពុំែមនជាភពរណប) ២.េឈ�ះនិងទីតង ំ ែរែដលេគរកេឃ ៉ ញេនកម�ុជា ែរត្ប ៉ ូង ៖ ស�ិតេន បរែកវ និងៃប៉លិន។ ែរឧស្សោហកម� ៉ និងសំ ណង់ ៖ ស�ិតេនកំពង់ចម ស�ូល ភ�បា ំ សិត កំពង់ចម បាត់ដំបង កំពត ស�ឹងែ្រតង ភ�េំ ពញ។ ែរេលហៈត្ប ៉ ូ ) ូងមានតៃម�និងថ�រចនា ៖ ស�ិតេនេពធិ៍សត់ (ថ�ែកវស្រមាប់ឆា�ក់រប ៣.វដ�ទឹកគឺជាចលនាឥតឈប់ឈរៃនទឹកែដលេធ�ចលនាពីេ្រកមេឡងេទេលនិង្រតឡប់មកកន់កែន�ង េដមវញ។វដ� ទឹកមាន៣ដំណាក់កលគឺ៖ ិ រ ំហួត ៖ គឺជាដំេណរៃនទឹករវែ្របក�យេទជាឧស�័ន។ទឹកហួតេចញពី្របភពបឹង ស�ឹង ទេន� និង មហសមុ្រទ ជាេដម ។ កំណក ៖ ចន�រខ្យល់េក�នាំយកចំហយទក ឹ ស�ុះេឡង េទេលដល់រយៈកម�ស់ែដរមានសីតុណ� ភាព្រតជាក់។េហយខ្យល់្រតជាក់ពុំអចផ�ុកចំហយទឹកបានេ្រចន ដូចខ្យល់េក�េទជាលទ�ផល ំណក់ទក ចំហយទក � បានជាពពក។ ឹ ចុះ្រតជាក់បូ រេទជាដ ឹ កំណ្របមូលផ�ុំគា�បេង�ត េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 40 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ កំណអកស ៖ េនេពលកំណកអកស្របមូលផ�ុំគា�បានេ្រចនេនាះេធ�េអយពពកកន់ែតរក ី មាឌលុ ះដល់រយៈកម�ស់សម្រសបមួយេធ�ឲ្យវធា�ក់មកកន់ៃផ�ដីកុ ងទ្រមង់ � ជា េភ��ង េភ��ងលយ ្រពិល ្រពិល ដុំទឹកកកជាេដម។ ៤.លក�ណៈខ្យល់មស ូ ុង ខ្យល់មស ូ ុ ងជាខ្យល់រដូវកន�ះឆា�ប ំ ក់ពត ំ ៃនទ�ប ី ំបន់សមា�ធខ�ង ី េទតំបន់សមា�ធេខ្សោយៃនសមុ្រទ នង ំ ៃនសមុ្រទេទតំបន់សមា�ធេខ្សោយៃនទ�ីបវញ។េនេពលខ្យល់ ិ ិ កន�ះឆា�េំ ទៀតបក់ពត ី ំបន់សមា�ធខ�ង មូសុងបក់េចញពស ំ កេម�នង ឲ្យមានរដូវ ី មុ្រទបាននាំទង ិ ទក ឹ េភ��ងមកជាមួយផងែដលបេង�ត វស្សោ។ខ្យល់មស ូ ុ ងស�ិតនច � និងឧបទ�ប ី េនា�ះមហសមូ្រទឥណា ី អុ◌ីរ៉សុី ្រគបដណ�ប់ពអ ី សុី ខងត្បូង រហូតដល់អសុី ខងេកត ៍ រួមទំងអសុី អេគ�យ។ ៥.ថាមពល្រពះអទិត្យមានសរៈសំ ខន់ដូចជា៖ ផ�ល់ជាពន�ស ឺ ្រមាប់បំភ�ឺ ផ�ល់ជាកំរស�ី្រពះអទត ិ ្យស្រមាប់េធ�រ ស�ីសំេយាគ ផ�ល់ជាថាមពលអគ�ស ិ នីដល់មនុស្ស ផ�ល់ជាកេម�្រគប់្រគាន់ស្រមាប់្រទ្រទង់ជីវតរស់ េនេលភពែផនដី។ ិ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 41 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ អ្រតកំែណវ� ិ � សទ១ ី ២ ១.េគេធ�ច ំណាក់ថា�ក់តរនង ឹ េដយែផ�កេទេល ពណ៌ ៖ ពណ៌តរប��ក់ពស ី ី តុណ�ភាពរបស់ វ។តរមានពណ៌្រកហមមានសីតុណ�ភាពៃផ�េល ្របែហល៣២០០អង្សោ ពណ៌េលឿងមាន៥៨០០អង្សោ ពណ៌េខៀវមាន ២០០០០អង្សោ ទំហំ ៖ តរខ�ះមានទំហំបន ៉ុ ្រពះអទត � ខ�ះេទៀតមានទំហំធំ ិ ្យជា្របេភទតរែដលមានទំហំធំលម ជាង្រពះអទត ិ ្យ សមាសធាតុផ្សំ ៖ តរនង ឹ មានសមាសធាតុផ្សំខុសៗគា�។សមាសធាតុផ្សំ្រសេដៀងនង ិ ្រពះ អទត ិ ្យភាគេ្រចនពួកវផ្សំពី អុ្រី ដ�ែសន៧៣% េអល្យូម២៥% នង ិ ធាតុេផ្សងៗេទៀត២%។ ពន�ឺ ៖ តរនឹងមានពន�ឺខុសៗគា�អ្រស័យេទេលទំហំ និង សីតុណ�ភាព។ ២. េណប៊យ ុ ឡាគឺជាធូលីនិងឧស�័នែដលបង�ភា ំ � ប់គា�បេង�តបានជាពពកអន�រតរ។ ៣. សិលកេម�ចកំណគឺជាដំេណរៃនកេម�ចកំណទំងឡាយបានចក់បង�រពីេលគា�បេង�តបានជា្រសទប់ េហយបង�ភា ំ � ប់គា�។សិលកេម�ចកំណេកតេឡងពីសកម�ភាពខ្យល់ ទឹកកក ពន�ឺ្រពះអំទិត្យ និងទំនាញ ែដលបណា � លេអយសិលពុកផុយេទជាបំែណកែចកតូចៗ។បំែណកែចកតូចៗទំងេនះ្រត�វបានដឹក ជ��ូ នេដយចន�រខ្យល់េទចក់បង�រេនបាតបឹង ស�ឹង ទេន� ។កេម�ចកំណថ�ីៗេចះែតបន�េកនេឡងនាំឲ្យ ែរខន ៉ ិជែញកេចញពីទឹកបេង�តបានជាកេម�ចកំណទំងេនាះក៏ក�យេទជាសិលកេម�ចកំណ។ ៤.ឥន�នៈផូសុីលនិងឥន�នៈជីវមា៉ស ឥន�នៈផូសុីល ៖ ឥន�នៈជវី មា៉ស ៖ ៥.វដ�ទក ឹ គជា ឺ ចលនាឥតឈប់ឈរៃនទក ឹ ែដលេធ�ច លនាពេី ្រកមេឡងេទេលនិង្រតឡប់មកកន់កែន�ង េដម ទក វញ។វដ� ិ ឹ មាន៣ដំណាក់កលគ៖ ឺ រ ំហួត ៖ គជា ឺ ដំេណរៃនទឹករវែ្របក�យេទជាឧស�័ន។ទក ឹ ហួតេចញពី្របភពបង ឹ ស�ឹង ទេន� នង ិ មហសមុ្រទ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 42 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ជាេដម។ កំណក ៖ ចន�រខ្យល់េក�នាំយកចំហយទឹកស�ុះេឡងេទេលដល់រយៈកម�ស់ែដរមានសីតុណ� ភាព្រតជាក់។េហយខ្យល់្រតជាក់ពុំអចផ�ុកចំហយទឹកបានេ្រចនដូចខ្យល់េក�េទជាលទ�ផល ំណក់ទឹកកំណ្របមូលផ�ុំគា�បេង�តបានជាពពក។ ចំហយទឹកចុះ្រតជាក់បូ រេទជាដ � កំណអកស ៖ េនេពលកំណកអកស្របមូលផ�ុំគា�បានេ្រចន េនាះេធ�េ អយពពកកន់ែតរក ី មាឌលុ ះដល់រយៈកម�ស់សម្រសបមួយេធ�ឲ � ជា េភ��ង េភ��ងលយ ី ុ ងទ្រមង់ ្យវធា�ក់មកកន់ៃផ�ដក ្រពល ។ ិ ្រពល ិ ដុំទក ឹ កកជាេដម កំែណវ� ិ � សេ្រត�ម្របឡងទ១ ី ៣ ១. ែដលេហផូសុីលគជា កេដយធម�ជាត។ ិ ឺ ភស�ុតងជវី តែដលបានរក្សោទុ ិ ២. ភពឧស�័នយក្សនង ិ ភពសិលមានលក�ណៈខុសគា�មាន ៖ សមាសធាតុផ្សំ ទំហំ ភពឧស�័នយក្សមានទំហំធៗ ំ រឯភពស ី ិ លមានទំហំតូចជាង ភពឧស�័នយក្សមានសីតុណ�ភាព្រតជាក់ រឯភពស ី ិ លមានសីតុណ�ភាពេក� ភពសិលមានរង�ិលជុំេលឿន រឯភពឧស� ័ នមានរង�ិលជុំយូរ ី ភពសិលមាន្រពះចន�តិច រឯភពឧស� ័នមាន្រពះចន�េ្រចន ី ភពសិលមានគន�ងតូច ជាងភពឧស�័ន ៣. េគែបងែចកដីេនកម�ុជា ដីែ្រកលយខ្សោច់ ដី្រកហម ដីល្បោប់ ដីខ្សោច់ ដីល្បោយដីឥដ� ្របេភទដីែដលបានបំេរដល់ វស័ ិ យកសិកម�បានល�គឺ៖ ដីល្បោប់ និងដី្រកហម ពីេ្រពះ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 43 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ដី្រកហម៖ ជា្របេភទដីែដលេកតពីសិលបាសលែដលសំ បរូ េទេដយសរធាតុែរសំ ៉ ខន់ៗ ដូចជា មា៉េញ៉ ដ្យូម និងសរធាតុសំខន់ៗជាេ្រចនេទៀត។ ដីល្បោប់៖ ជា្របេភទដីែដលក់េកតពីករចក់បង�របស់ ទេន�េមគង� ដូេច�ះទឹកទេន�េមគង�បាន នាំសរធាតុមកចក់បង�រេនទីេនះែដរ។ ៤. មូលេហតុែដលបណា � លេអយេកត ដំេណពុកផុយទំងព៖ ី ដំេណរពុកផុយេមកនច ិ : ដំេណរពុកផុយេមកនច ិ ជា្របេភទដំេណរពុកផុយែដលវបានចូល រួមបំែបកសិលជាបំែណកតូចៗ េហយ ែដរ។ មូល បំែណកតូ ចៗមានសមាសធាតុដូចសិលេដម េហតុែដលេធ�េ អយមានដំេណរពុកផុយេមកនច ិ រួមមាន៖ កំណកនង ិ កររលយ សីតុណ�ភាព ករលូ តលស់ៃនរុក�ជាតិ សកម�ភាពសត� និងករសឹក ។ (ស�មសឹក ) ដំេណរពុកផុយគីមី : ជាដំេណរពុកផុ យែដលេធ�េអយសិលែបកបាក់តមករែ្រប្រប�លគីម។ ី េហយវបានេធ�េអយសមាសធាតុ សិលមានករផា�ស់បូ រ។ � មូលេហតុៃនដំេណរពុកផុ យគីមរី ម ួ មាន៖ ទឹក អុកសុី ែសន កបូនឌីអក ុ សុី ត សរពង�កយមានជីវត ិ េភ��ងអសុី ត ។ ៥. ៃ្រពេឈមា ិ នសរៈសំ ខន់ណាស់សំរប់មនុស្ស សត� និងែផនដីរបស់េយងទុកជាស�នសំ រប់បន�ជីវត ៖ ៃ្រពេឈជា អងស�ុងកបូន ៃ្រពេឈេ ដរទួនាទីយា៉ងសំ ខន់ណាស់េដម្បជា ី អងស�ុកកបូន សំ រប់ជួយេអយសីតុភាពែផនដីមានតុ ល្យភាព។ ៃ្រពេឈេ ដរតួនាទី្រទ្រទង់ជីវតេនេល ិ ែផនដី តមរយៈេ្រចន្របករណាស់ដូចជាករផ�ល់អហរ ករផ�ល់ជាម�ប់ដ្រ៏ តជាក់ ផ�ល់ជាជំរកដល់ មនុស្សសត�្រគប់្របេភទ។ ករពរមនុស្សពីេ្រគាះធម�ជាតិ ជាក់ែស�ងៃ្រពេឈបា នករពរមនុស្សបានេ្រចនណាស់ ពីេ្រគាះ ថា�ក់េផ្សងៗ ដូចជាេ្រគាះទឹកជំនន់ ខ្យល់ព្យុះ ជាេដម ។ ៃ្រពេឈបា នជួយេធ�េអយមានតុល្យភាពអកសធាតុ េនតំបន់េផ្សងៗក�ុងពិភពេលកេបមាន វត�មានៃ្រពេឈេ នាះ្របាកដណាស់ អកសធាតុពត ិ ជាមានលក�ណៈល�្របេសរគួរជាទរី ស់េន ដល់មនុស្សសត�។ ៃ្រពេឈ មានសរៈសំខន់ណាស់ជា េសភ័ណ�ភាពក�ុងទី្រក�ង ក�ុងសលេរៀនតម្រគប់ ទីកែន�ង។ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 44 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ៃ្រពេឈ េដរតួនាទីជាសួតរបស់ែផនដី ក�ុងដំេណររស�ីសំេយាគរុកជា � តិបានផលិតអុកសុី ិ េលែផនដី។ ែសនសំរប់ជីវត េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 45 � � សាេ្រត�ម្រ�ឡងស� ក្រមងវ� � ប្រតមធ្យមសិក្សោទុតយភូ មិ ិ � ឯកេទស ៖ ែផនដវី ទ្យោ ឯកសរេយាង ១.េសៀវេភែផនដីវទ្យោន � ក់ទី១០របស់្រកសួ ងអប់រ ំយុវជននិងកីឡាេបាះពុម�ផ្សោយ ិ ិ ិងបរស ិ � នវទ្យោថា េដយ្រគះឹ ស�នេបាះពុម�ែចកផ្សោយ អគារ១៤៨ មហវថ ំ ០១៩ ិ ្រី ពះនេរត�ម ភ�េំ ពញឆា�២ ២.េសៀវេភែផនដីវទ្យោន � ក់ទី១១របស់្រកសួ ងអប់រ ំយុវជននិងកីឡាេបាះពុម�ផ្សោយ ិ ិ ិងបរស ិ � នវទ្យោថា េដយ្រគះឹ ស�នេបាះពុម�ែចកផ្សោយ អគារ១៤៨ មហវថ ំ ០១៧ ិ ្រី ពះនេរត�ម ភ�េំ ពញឆា�២ ៣.េសៀវេភែផនដីវទ្យោន � ក់ទី១២របស់្រកសួ ងអប់រ ំយុវជននិងកីឡាេបាះពុម�ផ្សោយ ិ ិ ិងបរស ិ � នវទ្យោថា េដយ្រគះឹ ស�នេបាះពុម�ែចកផ្សោយ អគារ១៤៨ មហវថ ំ ០១៩ ិ ្រី ពះនេរត�ម ភ�េំ ពញឆា�២ ៤. វទ្យោស � នជាតិអប់រ ំ ឯកេទសែផនដីវទ្យោ េរៀបេរៀងេដយស�ស�ចរ្យ ប៊ូ មករ នីសុពុទ�ី េប៉ង ទិត្យសុ ិ ិ ទ�ី លឹម កន�ដ ិ � រចនាគ្រមបនិងទំពរ័ េ្រស�ង គឹម្រស៊ន ែខកក�ដ ឆា� ំ ២០១៥ ៥. វទ្យោល័ យសេម�ចឪ េសៀវេភែផនដីនង េរៀបេរៀងេដយ ទួច ចន់េអៀង ឆា� ំ ២០១៩ិ ិ ិ បរស ិ � នវទ្យោ ២០២០ ៦. អ្រតកំែណ សំ នួរ-ចេម�យ � ក់ទ១ ិ ែផនដីវទ្យោថា ី ២ េរៀបេរៀងេដយេលក ស៊ូ សរន ិ េរៀបេរៀងេដាយ ៖ នស្ស តស� ្រ័ គចត� ិ ិ ិ ្រកសួងអប់រ ំ យុវជន និងកឡា ី ទំពរ័ | 46