INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
1
ОБЪЕДИНЕНИЕ ЮРИДИЧЕСКИХ ЛИЦ
В ФОРМЕ АССОЦИАЦИИ
«ОБЩЕНАЦИОНАЛЬНОЕ ДВИЖЕНИЕ «БОБЕК»
КОНГРЕСС УЧЕНЫХ КАЗАХСТАНА
ISSN 2664-2271
«ГЛОБАЛЬНАЯ НАУКА И ИННОВАЦИЯ 2022:
ЦЕНТРАЛЬНАЯ АЗИЯ»
№ 3(17). СЕНТЯБРЬ 2022
СЕРИЯ «МЕДИЦИНСКИЕ НАУКИ»
Журнал основан в 2018 г.
II ТОМ
ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР:
Е. Абиев, PhD (Казахстан)
Ж.Малибек, профессор (Казахстан)
Ж.Н.Калиев к.п.н. (Казахстан)
Лю Дэмин (Китай),
Е.Л. Стычева, Т.Г. Борисов (Россия)
Чембарисов Э.И. д.г.н., профессор (Узбекистан)
Салимова Б.Д. к.т.н., доцент (Узбекистан)
Худайкулов Р.М. PhD, доцент (Узбекистан)
Заместители главного редактора: Е. Ешім (Казахстан)
АСТАНА – 2022
© ОЮЛ в форме ассоциации
«Общенациональное движение «Бобек», 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
2
CONSOLIDATION OF LEGAL ENTITIES IN THE FORM OF
AN ASSOCIATION «NATIONAL MOVEMENT «BOBEK»
CONGRESS OF SCIENTISTS OF KAZAKHSTAN
ISSN 2664-2271
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022:
CENTRAL ASIA»
No. 3(17). SEPTEMBER 2022
SERIES "MEDICAL SCIENCES"
The journal was founded in 2018.
II VOLUME
CHIEF EDITOR:
E. Abiev, PhD (Kazakhstan)
J. Malibek, professor (Kazakhstan)
Zh.N. Kaliev, candidate of pedagogical sciences (Kazakhstan)
Liu Deming (China),
E.L. Stycheva, T.G. Borisov (Russia)
Chembarisov E.I. Doctor of Geographical Sciences, Professor (Uzbekistan)
Salimova B.D. Ph.D., associate professor (Uzbekistan)
Khudaykulov R.M. PhD, associate professor (Uzbekistan)
Deputy chief editors: Y. Yeshim (Kazakhstan)
ASTANA – 2022
Consolidation of legal entities in the form of an
association «National Movement «Bobek», 2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
3
УДК: 616-022:612.017.3-053
ОСОБЕННОСТИ РАСПРОСТРАНЕННОСТИ АЛЛЕРГИЧЕСКИХ
ЗАБОЛЕВАНИЙ У ДЕТЕЙ В РЕГИОНАХ АНДИЖАНСКОЙ ОБЛАСТИ
Исакжонов О. К., Абдужалилова О.З., Санакулов А.Б.
магистры педиатрического факультета АГМИ им. Ю.А.Атабекова
Научный руководитель - Ганиев А.Г.
Андижан, Узбекистан
Аннотация. В статье изучены особенности распространенности аллергических
заболеваний (АЗ) у детей с учетом геоэкологического состояния природной среды регионов
Андижанской области. Проведено ранжирование территорий области по уровню
заболеваемости АЗ. Высокая заболеваемость в пределах области одновременно БА, АР и
АтД отмечается в Асакинском районе,
Ключевые слова: аллергические заболевания, факторы окружающей среды, дети.
В течение последних десятилетий в большинстве стран мира отмечается рост
распространенности аллергических заболеваний (АЗ) среди детей. По заключению
экспертов Международного исследования астмы и аллергии у детей (International Study of
Asthma and Allergy in Childhood - ISAAC) местные особенности окружающей среды играют
решающую роль в глобальной изменчивости распространенности симптомов аллергии [1].
Среди факторов окружающей среды важное место занимают химические
загрязняющие вещества [2,3,9]. Патогенетическая роль экологических загрязнений в
развитии заболеваний может проявляться в виде различных эффектов: изменение
структуры заболеваемости, затяжное, хроническое и нетипичное течение заболевания [1,4],
угнетение иммунологической реактивности организма [5]. Доказательство значения
экологических факторов в развитии заболевания является непростой и не всегда
выполнимой задачей, поэтому исследования по оценке роли факторов окружающей среды
в развитии АЗ отличаются противоречивостью результатов. Накоплено достаточно
доказательств прямых связей между загрязнением окружающей среды и частотой случаев
аллергии [6, 7, 9].
Результаты
одних
исследований
свидетельствуют
о
значительной
распространенности АЗ у детей, проживающих на территориях с высоким загрязнением
атмосферного воздуха [8]. В то же время в других работах негативное влияние факторов
окружающей среды не выявлено: в районах, различающихся по уровню загрязнения
атмосферы, не обнаружено достоверных различий по заболеваемости детей аллергией.
Таким образом, вопрос о влиянии загрязнения окружающей среды на
распространенность АЗ требует дальнейшего изучения, а оценка показателей
распространенности АЗ в связи с неблагоприятными факторами окружающей среды с
целью принятия правильного решения по оказанию лечебно-профилактической помощи
населению в каждом регионе является необходимой.
Андижанская область является одним из регионов РУз. с развитой
промышленностью и сельским хозяйством. Занимаемая площадь составляет 4 240 км² (13е место среди областей Узбекистана) проживает 3 127 683 тыс. человек, плотность
населения составляет 240,2 чел. на 1 км2 (в 9 раз выше республиканской). В структуре
республики это самая маленькая по площади и численности населения, но одна из самых
густонаселенных областей. В структуре населения преобладает городское (73,6%)
население. Климат континентальный, климатические условия в целом комфортные по
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
4
области [1] и мало комфортные со сниженным климатическим потенциалом самоочищения
атмосферы в Андижан [1].
Химическая промышленность является доминирующей, среди других значимых
отраслей промышленности - пищевая, машиностроение, металлообработка, производство
строительных материалов. Основные производственные мощности расположены в
Андижане и Асаке.
Степень антропогенной нагрузки (АН), характеризующей воздействие
хозяйственной деятельности человека на экосистему, в Андижанской области составляет
4,22 балла и характеризуется как высокая. В соответствии со шкалой оценки
геоэкологического состояния природной среды [1] 5,6% от общей площади области имеет
благоприятное состояние природной среды, 50,2%
- относительно благоприятное, 27,1% - относительно неблагоприятное, 17,1% неблагоприятное. АЗ в связи с состоянием окружающей среды относятся к индикаторам
здоровья населения, рекомендованным Европейским региональным бюро ВОЗ в рамках
стратегии «Здоровье для всех». В период 2017-2021 гг. в Андижанской области
наблюдается устойчивая тенденция роста показателя общей заболеваемости БА, АР и АтД.
Анализ взаимосвязи распространенности АЗ среди детского населения с факторами
окружающей среды в Андижанской области не проводился, что и определило актуальность
данного исследования.
Цель исследования - изучить особенности распространенности АЗ у детей с учетом
геоэкологического состояния природной среды регионов Андижанской области.
Материалы и методы. Источники данных по использованию природных ресурсов
Андижанской области: «Статистический ежегодник Андижанской
области 2017»,
«Статистический ежегодник Андижанской области 2020» «Статистический ежегодник
Андижанской области 2021», Официальный сайт Андижанского областного управления
статистики, «Экологический бюллетень за 2017 год», «Экологический бюллетень за 2021
год».
Проверка нормальности распределения количественных показателей проведена с
использованием критерия Колмогорова-Смирнова.
Статистическая обработка полученных данных выполнена с использованием пакета
программ Statistica for Windows v. 6.0, StatSoft Inc. (США).
Результаты и обсуждение. Компонентный анализ, проведенный с целью выявления
главных факторов, оказывающих влияние на природные ресурсы окружающей среды
области, позволил выделить 2 компоненты, объясняющие 81,45% накопленной дисперсии.
Первая главная компонента объясняет 65,07% накопленной дисперсии. С ней тесно связаны
(коэффициент корреляции больше 0,8) объем воды, используемой на хозяйственнопитьевые нужды (+0,97), забор воды из природных источников (+0,82), забор воды из
подземных источников (+0,99), общий объем использованной воды (+0,95), отведение
сточных вод в поверхностные водоемы (+0,79), отведение нормативно-очищенных вод
(+0,95), общий объем отведенных сточных вод (+0,93). Вторая главная компонента
объясняет 17,83% накопленной дисперсии, с ней тесно связано использование воды на
производственные нужды (+0,87), использование нормативно-очищенных вод (+0,91).
Компонентный анализ, проведенный с целью выявления главных факторов,
определяющих выбросы загрязняющих веществ в атмосферный воздух, позволил выделить
3 компоненты, объясняющие 90,74% накопленной дисперсии. Первая главная компонента
объясняет 63,08% накопленной дисперсии, тесно связана с выбросами газообразных и
жидких загрязняющих веществ (+0,97), окиси углерода (-0,82), оксида углерода (+0,85),
диоксида азота (+0,92), неметановых летучих соединений (+0,93), выбросами от мобильных
(-0,93) и стационарных источников (+0,97) загрязнений. Вторая главная компонента
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
5
объясняет 17,09% накопленной дисперсии, с ней тесно связаны, уловлены и обезврежены
загрязняющие вещества (+0,88) и выбросы твердых загрязняющих веществ (-0,89). Третья
главная компонента объясняет 11,44% накопленной дисперсии, с ней тесно связаны
выбросы диоксида серы (-0,94).
Анализ региональных особенностей АЗ детей в анализируемый период показал, что
первые ранговые места (высокая заболеваемость) в целом по АЗ (БА, АР, АтД) занимает
Асакинский, Пахтабадский и Избаскенский районы. Высокая по области заболеваемость
одновременно БА, АР и АтД отмечается в Асакинском районе, АтД - в Пахтабадский
районе, АР - в Андижанском (+ г. Андижан), БА - в Избаскенском районе. Территории
Асакинского, Андижанского (+ г. Андижан), Пахтабадского районов являются наиболее
урбанизированными, здесь расположены основные промышленные предприятия области,
отмечается очень высокая АН на земли. Последние ранговые места (низкая заболеваемость)
занимают Кургантюпинский, Жалакудукский и Булакбашинский районы, их территории
характеризуются относительно благоприятным геоэкологическим состоянием природной
среды, низкой АН.
С целью уточнения роли присутствующих на территории области неблагоприятных
факторов окружающей среды в развитии АЗ нами проведен сравнительный анализ
среднемноголетнего показателя заболеваемости БА, АР, АтД в период 2017-2021 гг. на 4
территориях, различающихся по геоэкологическому состоянию природной среды. Как
видно из представленной таблицы, различий в показателе заболеваемости БА на
анализируемых территориях не получено. Показатель заболеваемости АР и АтД
увеличивался по мере увеличения степени экологического неблагополучия и был самым
высоким в районах с неблагоприятным геоэкологическим состоянием природной среды. В
структуре АЗ в районах с благоприятным геоэкологическим состоянием природной среды
первое ранговое место занимает БА, второе - АтД. В структуре АЗ в районах с
неблагоприятным геоэкологическим состоянием природной среды первое ранговое место
занимает АтД, второе -БА, что согласуется с литературными данными[8].
По результатам проведенного исследования можно заключить, что
пространственная вариация показателя заболеваемости БА, АР и АтД детского населения в
возрасте 0-14 лет находится во взаимосвязи с эколого-гигиеническим состоянием
окружающей среды Андижанской
области. Ведущие факторы по результатам
компонентного анализа, оказывающие влияние на риск их развития, - загрязнение водных
ресурсов и воздуха жидкими и газообразными загрязняющими веществами.
В соответствии с последними результатами исследования ученых изменение
структуры АЗ в сторону преобладания частоты кожной аллергии, рост распространенности
хронических АЗ дыхательных путей является результатом нарушения барьерных свойств
этих систем вследствие патогенетического воздействия неблагоприятных факторов
окружающей среды [7].
Результаты исследований по распространенности АЗ в районах с разным
геоэкологическим состоянием природной среды могут быть полезными при разработке
планов мероприятий по профилактике, лечению и реабилитации детского населения с этой
патологией. Лечебно-профилактические мероприятия необходимо проводить с учетом
региональных особенностей геоэкологического состояния природной среды.
Осуществление таких мероприятий необходимо вести по нескольким
направлениям: длительный мониторинг состояния здоровья детского населения, коррекция
выявленных нарушений, проведение природоохранительных мер, информирование
медицинских работников о степени загрязнения окружающей среды, последствиях
техногенных воздействий и возможных превентивных мерах по их предотвращению.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
6
Вывод. Проведено ранжирование территорий области по уровню заболеваемости
АЗ. Высокая заболеваемость в пределах области одновременно БА, АР и АтД отмечается в
Асакинском районе,
ЛИТЕРАТУРА:
1.Ганиев А.Г. Назаров К.Д.Комплексное лечение бронхиальной астмы у детей с
использованием резистола Журнал кардиореспираторных исследований. Самарканд.2021.
№3.Ст.55-58
2. Денисова, Е. Л. Влияние факторов среды обитания на состояние здоровья населения (на
примере г. Орехово-Зуево) / Е. Л. Денисова, А. И. Горшков, Н. П. Ляхова // Гигиена и
санитария. - 2016. - № 1. - С. 6-8.
3. Олейникова, Е. В. Экологические обусловленные заболевания / Е. В. Олейникова, С. В.
Нагорный, Л. П. Зуева // Здоровье населения и среда обитания. - 2015. - № 2. -С. 8-15.
4. Савченко, В. К. Вклад генома человека и внешней среды в формирование здоровья
социума / В. К. Савченко // Здравоохранение. - 2016. - № 3. - С. 21-35.
5. Чеботарев, П. А. Оценка состояния здоровья детского населения, проживающего в
городах с различным загрязнением атмосферного воздуха / П. А. Чеботарев // Гигиена и
санитария. - 2017. - № 6. - С. 76-78.
6. Zavadskiy, O. V. Otsenka komfortnosti klimata Grodnenskoy oblasti. / O.V. Zavadskiy //
Ustoychivoe razvitie: ekologicheskie problemyi: materialyi V regionalnoy nauch.-prakt. konf.,
Brest, 21 noyabrya 2013. - Brest : Izd-vo BrGU, 2014. - S. 20-22.
7. Vitchenko, A. N. Geoekologicheskaya otsenka komfortnosti klimata krupnyih gorodov Belarusi
/ A. N. Vitchenko, A. I. Telesh // Vestnik BGMU. Ser. 2. -2011. - № 2. - S. 73-78.
8. Pashukevich, N. A. Otsenka geoekologicheskogo sostoyaniya prirodnoy sredyi Grodnenskoy
oblasti [Elektronnyiy resurs]. - Rezhim dostupa: http://elib.bsu.by/ handle/123456789/108608/. Data dostupa: 22.11.2015
9. Rasprostranennost allergicheskih zabolevaniy u detey, prozhivayuschih v razlichnyih ekologogeograficheskih usloviyah / E. L. Dyibunova [i dr.] // Voprosyi sovremennoy pediatrii. - 2017. № 4. - S. 12-14
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
7
UDC 616.24-002-053.2
CLINICAL AND BACTERIOLOGICAL FEATURES OF
ACUTE PNEUMONIA IN CHILDREN
Tojiddinova Sh.R., Alobidinova S.K., Obidova B.A.
Masters of the Pediatric Faculty of ASMI. Yu.A. Atabekova
Scientific adviser - Ganiev A.G.
Andijan, Uzbekistan
Annotation. The most common clinical and radiological form of community-acquired
pneumonia in children aged 3-15 years remains focal confluent bronchopneumonia 72.9%,
segmental lung disease is diagnosed less often 23.7%, mainly in children of older school age.
Clinically, both forms of pneumonia are characterized by moderate 61% and severe 39% course.
S. pneumoniae remains the main causative agent of community-acquired pneumonia in children
aged 3-15 years 58.5%.
Key words: community-acquired pneumonia, children, diagnostics
The urgency of the problem. Pneumonia is still one of the most widespread infectious
diseases with a serious prognosis. In pediatric patients, in recent years, pneumonia has occupied
one of the leading places in the structure of bronchopulmonary pathology [1,5,9]. Despite the fact
that over the past decades in our country and in the world significant progress has been made in
its diagnosis and treatment, this disease still remains an acute problem not only in pulmonology,
but also in pediatrics in general [5].
Thus, according to WHO data, about 155 million cases of pneumonia in children are
registered annually in the world, and approximately 1.4 million of them die under the age of five
years [2,3,8,9]. Thus, this disease is one of the leading causes of child mortality worldwide. In the
vast majority of cases, these deaths can be prevented both through preventive measures aimed at
immunization, adequate nutrition and elimination of environmental factors, and by providing all
patients with pneumonia with rational care and treatment (primarily antibiotic therapy) [1,3,9].
Despite the improvement of prevention, diagnosis and progress in medicine in the
development of new antibacterial drugs, so far there have been no significant trends towards a
decrease in the proportion of pneumonia in the incidence and mortality of the child population
[2,6,].
This emphasizes the relevance and great importance of methods for determining the
etiology of the infectious process. A weak link in the study of the problem of the etiopathogenesis
of pneumonia in children is the etiological interpretation of the diagnosis. At the present stage of
development of pediatrics, it is required to find effective methods for diagnosing and treating acute
pneumonia [1,2,5].
The relevance of the study is also due to the fact that the rational choice of antibiotic is a
decisive factor determining the course of acute pneumonia and the timing of the patient's recovery
[2,5].
Purpose of the study. To study the dynamics of the course of acute community-acquired
pneumonia in children and evaluate antibiotic therapy for pneumonia at the pre-hospital stage and
in a hospital setting.
Materials and research methods. The work is based on the results of the examination and
treatment of 75 children with CAP aged 3 to 15 years who were treated in the pulmonology
department of the ODMC in Andijan. Clinical-laboratory, X-ray, microbiological and
immunoserological methods of diagnostics were used to solve the set tasks.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
8
The selection criterion was the clinical and radiological diagnosis of community-acquired
pneumonia. When establishing the diagnosis, the criteria for diagnosing acute pneumonia, given
in the classification of clinical forms of bronchopulmonary diseases in children, were used.
To characterize the features of the clinical course of pneumonia, a formatted map was
developed, which took into account the severity of the onset of the disease, the nature of the cough,
the severity and duration of the intoxication syndrome and temperature reaction, the dynamics of
local physical changes in the lungs, the dynamics of radiological and laboratory data. All children
underwent X-ray of the lungs, a clinical blood test, microbiological examination of sputum
(including Gram microscopy) and bronchial lavage, fibrobronchoscopy (if indicated).
The main method of cultural bacteriological examination was sputum inoculation on 5%
blood agar. The study of bronchial lavage was carried out similarly to the bacteriological study of
sputum. All bacteria were identified by conventional methods. For retrospective
immunoserological diagnosis of pneumococcal infection in children in the acute period of the
disease and in the period of convalescence, 5-7 ml of venous blood was taken. Analysis of the
research results showed that the clinical manifestations of the dynamics of the bronchopulmonary
process also had statistically significant differences depending on the form of pneumonia.
The data obtained indicated that, against the background of the complex treatment
(including antibacterial, mucobronchodilatory, symptomatic and physiotherapy), the general
condition of the patients improved first of all. In the period from 1 to 3 days - normalization of
temperature was observed in half of the children who were in the department with focal infiltration
and in 19.8% of patients with focal confluent infiltration.
From 3 to 5 days, elevated temperature persisted in half of the patients with OP and in
51.2% of children with OSBP, in 19.8% of cases in 11 patients - the normalization of the
temperature curve occurred at a later date. With segmental lesions, there were statistically
significant differences - only in 3.6% of cases, children stopped fever within three days, in 60.7%
of children in this group the temperature curve was febrile in nature for more than three days, in
the remaining 28.6% - normalization body temperature occurred at a later date.
Clinical symptoms of intoxication disappeared within three days in all patients with OP
and in 26.7% of children with focal confluent lesions, in 60.5% of patients with OSBP, signs of
intoxication syndrome persisted for more than three days, in 12.8% of children minor
manifestations intoxication took place for a longer period, which had statistically significant
differences from the manifestation of this syndrome in children with SP. In this group, symptoms
of intoxication were detected in 46.4% of patients for more than three days, and in 53.6% of
children, mild signs of intoxication disappeared during the first week of hospitalization. The
dynamics of local physical changes also had significant differences in children with various forms
of the infiltrative process.
In all children with focal and 83.7% with focal confluent infiltration, local physical changes
in the lungs disappeared within two weeks, and only in 16.3% of patients in this group, local
changes in the lungs persisted longer. In children with SP, local physical changes (mainly of an
auscultatory nature) were detected for a significantly longer time - in 64.3% of children during the
second week and in 28.6% - during the third week of hospitalization. In all children with focal
infiltration, radiological recovery was achieved within three weeks. At the same time, 69.8% of
patients with OSBP reached the convalescence period, in the remaining 30.2% of children, the
radiographic resolution of the bronchopulmonary process was noted by day 28. In children with
segmental lesions, radiological recovery occurred in 50.0% of cases within three weeks, in the
remaining 50.0% of patients - at a later date. The dynamics of inflammatory changes in terms of
hemogram parameters did not have a statistically significant difference in children with various
forms of infiltration, as well as the dynamics of the course of the disease in children of different
age categories.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
9
The data obtained indicate the presence of a number of clinical symptoms, the duration and
severity of which testifies in favor of a more severe course of the segmental bronchopulmonary
process. Thus, our observations are in good agreement with the literature [1,2,5,8]. The average
bed-day was 21.5±0.3 in focal confluent lesions and 23.4±0.5 days in SP. At the same time, the
average duration of the disease did not have significant differences in the compared groups and
amounted to 31.1 ± 0.7 and 31.8 ± 1.1 in OSBP and SP (respectively).
A comprehensive examination carried out in accordance with the tasks set, including
microbiological examination of clinical material (sputum, bronchial lavage), retrospective
immunoserological diagnosis of pneumococcal infection, confirmed the leading role of S
pneumoniae 58.5% in the etiology of acute CAP in children. Significantly less etiological role has
H influenzae 12.7%, other types of streptococci (S viridans, S pyogenus) - 13 5%, B catarrhalis
5.1%, M pneumoniae 3.4%.
When analyzing the frequency of detection of the studied infections in the course of CAP
in children of different ages, a significant relationship between age and CAP etiology (except for
the presence of a trend) was not revealed, however, pneumococcal infection was detected in most
cases in children of primary school age (7-10 years ) - 42% of cases (mean age was 8.8±0.4 years).
In children older than 10 years and preschoolers (3-6 years of age) - pneumococcal etiology of
pneumonia was detected less frequently - in 31.9% and 26.1% of cases, respectively.
In accordance with the tasks set, we analyzed the clinical course and dynamics of the
disease, taking into account the bacteriological characteristics of CAP. The children were divided
into groups according to the etiological sign of pneumonia.
The first (1) and second (2) groups consisted of children with pneumococcal 58.5% and
hemophilus infections 12.7% (respectively), a separate group (0) included patients in whom 8
According to our data, children with pneumococcal pneumonia, in most cases 66.7%, were
admitted to the hospital in serious condition, children of other etiological groups were hospitalized
mainly in a state of moderate severity. Respiratory insufficiency II degree was also observed in
the majority of 63.8% of children with pneumococcal infection, which is significantly more
common than in other compared groups.
Signs of a pronounced intoxication syndrome were significantly more often detected in the
group of patients with pneumococcal 40.6% and hemophilus infections 40%, patients with other
groups compared by etiology were more often hospitalized with moderate manifestations of
intoxication. The temperature curve upon admission to the hospital had statistically significant
differences in the compared groups and was febrile in the majority of 60.9% of children with
pneumococcal pneumonia, in 33.3% of cases (5 patients) in children with hemophilus infection
and in 22.7% of patients with VP caused by other flora (other types of streptococci, etc.).
Children with pneumonia of unknown etiology were admitted with febrile temperature only
in 8.3% of cases. Radiologically, in the compared etiological groups, right-sided lesions were more
often detected in children with pneumococcal pneumonia 55.1% Bilateral lesions were more often
observed in the group with hemophilus infection - 60.%.
Сonclusions.
1. The most common clinical and radiological form of community-acquired pneumonia in
children aged 3-15 years remains focal confluent bronchopneumonia 72.9%, segmental lung
disease is diagnosed less often 23.7%, mainly in children of older school age. Clinically, both
forms of pneumonia are characterized by moderate 61% and severe 39% course, damage to the
lower lobes on the right 7%, frequent complicated course in the form of atelectasis 54.2%.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
10
2. S pneumoniae remains the main causative agent of community-acquired pneumonia in
children aged 3-15 years 58.5%. Other microorganisms play a significantly smaller role (H
influenzae, S vindans, S pyogenus, B catarrhalis, Mpneumoniae).
LITERATURE:
1. WHO Factsheet No. 331, November 2012 http://www.who.int/media centre/ factsheets/
fs331/en/index.html
2. Community-acquired pneumonia in children: prevalence, diagnosis, treatment and prevention.
- Moscow: Original layout, 2011. - 64 p.
3. Respiratory diseases in children: a practical guide / V.K. Tatochenko. - New ed., add. - M .:
Pediatrics, 2012. - S. 209-256.
4. Samsygina G.A. Pneumonia in children and adolescents. — http://www. rlsnet.ru/ articles _
456.htm
5. Ganiev A.G. Physiotherapeutic methods for the treatment of acute pneumonia in young children.
/ Ganiev A.G., Gafurov A.A., Sanakulov A.B. / Scientific journal on theoretical and practical
problems of biology and medicine 2021, No. 1.1 (126). Art.78-81.
6. Goleva O.P., Bogza O.G.The state of infant mortality in modern Russia.
http://www.jurnal.org/articles/2013/med7.html6. Letter of the Ministry of Health of the Republic
of Tatarstan dated September 14, 2012 No. 09-01/9363 “On the state of infant mortality in the
Republic of Tatarstan for the 1st half of 2012”. http://docs. pravo.ru/ document /view/
28656833/29161290/?line_id=43
7. Ovsyannikov D.Yu., Degtyareva E.A., Kuzmenko L.G. Risk groups for severe respiratory
syncytial virus infection in children: current prevention options / Children's infections. - 2011. - T.
10, No. 2. - S. 49-51.
8. Zimina E.P., Davydova I.V. The significance of RSV infection and the possibility of its
prevention in children at risk / NTsZD RAMS Moscow, 2013.
9. Zakirov I.I., Safina A.I. Criteria for the diagnosis and treatment of community-acquired
pneumonia in children // Practical Medicine. - 2012. - No. 7. - S. 32-37.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
11
UDC: 616-056.3:616-053.08
COURSE OF ATOPIC DERMATITIS ON THE BACKGROUND
FOOD ALLERGY IN CHILDREN
Yakhudaev E.M., Arifkhodzhaev A.T., Yunusov D.M.,
Abdullaeva Sh.N., Ganiev A.G.
Department of propaedeutics of childhood diseases and polyclinic pediatrics
Andijan State Medical Institute
Submission the article, the results of the estimation of frequency and risk factors of food
Allergy in children with AD, which has several pharmacologically stable chronic diseases. Food
Allergy was detected in 65% of children. The obtained results allow recommending to children
suffering from continuously-recurrent chronic diseases, to conduct specific Allergy diagnosis with
the aim of eliminating food allergies.
Key words: Children, atopic dermatitis, food allergy
Relevance. A food allergy is an adverse immune response to food. Proteins are most often
the allergen. At the moment, there is no exact information on the prevalence and geography of
food allergies in adults and children [4,7.9]. Although a number of serious epidemiological studies
have been conducted on the prevalence of allergies in children, the true number of food allergy
sufferers is not known. An estimated 11 to 26 million people in Europe suffer from food allergies.
In the world there are 6 659 040 000 people, respectively, the number of patients with food
allergies is approximately 220-520 million people [2,3,7,9,10]. This is a serious global problem.
The results of studies by many authors indicate the presence in children with atopic dermatitis of
aggravated heredity in relation to allergic diseases [4,5,11]. Approximately 80% of children with
atopic dermatitis (AD) have a history of allergic diseases (food allergy, hay fever, bronchial
asthma, recurrent allergic reactions in parents) [1,2,11]. Food sensitization involves, directly or
indirectly, almost all organs and systems of the body. Localization and number of "shock organs"
involved in the pathological process determines the clinical picture of the disease, which
determines the variety of its clinical manifestations [1,2,6].
Clarification of the nature of food Allergy in children with atopic dermatitis is fundamental
in the definition of a rational diet, the most important component of complex treatment of the
disease.
Objective: to determine the frequency, risk factors of developing food allergies,
particularly its etiological structure and immunological manifestations in children with AD.
Materials and research methods. The survey included 88 children with AD in age from
2 to 14 years (16% are children of pre-school age and 84% are children over 8 years old) who
suffer from persistent flow of various chronic pathologies. Moreover, 25% were patients who
turned directly to an allergist about their typical manifestations of allergy (dermatitis, bronchial
asthma).The majority (75%) were patients who were treated in the somatic departments for the
underlying disease or were registered by a pediatrician or narrowly specialized physicians
(neurologist, rheumatologist, otolaryngologist). All children regularly (2-3 times a year) received
planned therapy for the underlying disease. Criteria for inclusion of patients in the study - the
duration of the disease is not less than 6 months; continuous relapsing course of the disease;
frequency of exacerbations at least 1 time per month; short-lasting effect of classical therapy.
Standard clinical and instrumental examination methods were used.
The diagnosis of food allergy was made on the basis of a comprehensive clinical and
laboratory examination of patients, taking into account the allergological anamnesis data, the
analysis of the food diary, the results of skin testing with allergies, elimination and provocation
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
12
tests. Skin tests were carried out with the nutritional allergens of the company AOOT Biomed
them. THEM. Mechnikov. According to the main clinical manifestations of the disease, 5 groups
were singled out - 1st c. (n = 22) - patients with arthralgia, 2nd gr. (n = 20) cephalalgia, 3rd gr. (n
= 18) - gastritis and / or gastroduodenitis, 4th gr. (n = 17) - nasal bleeding, 5th gr. (n = 11) enuresis. The duration of the disease ranged from 6 months. up to 1 year - 17%, up to 2-3 years
35%, more than 3 years - 48% of cases. The frequency of diseases from weekly to daily was
recorded in 59% of patients and most often in the group of patients suffering from cephalalgia
(80%) and enuresis (75%). In 22% of patients, exacerbations occurred from 1 to 3 times a month;
in 24%, exacerbations were irregular (associated with fatigue, hypothermia, meteorological
conditions, etc.). In 45% of patients, a combination of the underlying disease with the skin (atopic
dermatitis) or respiratory (bronchial asthma, allergic rhinitis) manifestations of allergy was noted.
Results and discussion. Analysis of the most common clinical manifestations of chronic
pathology in children showed that in the structure of cephalgia, chronic headache was determined
- 42%, headache with cerebral angiodystonia - 20%, vegetovascular dystonia - 18%, migraine 13%, residual organically lesion of the central nervous system - 6%; in the structure of arthralgia:
arthralgia of unspecified etiology - 58%, arthralgia with reactive arthritis - 42%; in the structure
of gastrointestinal manifestations, chronic gastritis with normal acidity - 63%, chronic
gastroduodenitis with normal acidity - 31%, erosive gastroduodenitis - 6%.
It is known that the main risk factors for the development of food allergies are aggravated
atopic heredity and perinatal factors. A detailed study of the risk factors for the development of
food allergy revealed that the possibility of allergic reactions to food products is almost equally
affected by the burdened allergy and the pathological course of pregnancy (65% and 52%,
respectively).
In addition to hereditary burdens, the development of food allergies requires sensitization
of the body. In this regard, significant results are presented by the results of skin testing, which
revealed in 84% of cases an increased sensitivity to food allergens. A characteristic feature of skin
testing in all patients was the presence in the overwhelming majority of cases (90%) of a weakly
positive degree of sensibilization. This, apparently, is one of the reasons for the lack of a clear
relationship between taking the product and the appearance of complaints, in connection with
which patients do not associate their suffering with food allergies. In the structure of the etiological
factors of food sensitization, chicken eggs (80%), food grains (73%), meat (67%), cow milk (55%)
citrus fruits (42%), fish (45%) are identified. Moreover, depending on the nosological form of the
disease, the etiological structure of food sensitization has its own characteristics. Analyzing the
structure of the etiological factors of food sensitization, it was found that in all forms of diseases,
sensitization to the egg was practically the same frequency (from 78% to 86%). Sensitization to
other food allergens occurred with varying frequency. So, most often sensitization was determined:
-in patients with cephalalgia: cereals (91%), egg (75%), milk (63%), meat (56%);
-in patients with arthralgia: egg (85%), cereals (70%), fish and meat (58%), milk (51%);
-in patients with nasal bleeding: meat (93%), citrus fruits, egg (75%), cereals (69%);
-in patients with enuresis: egg (82%), meat (64%), milk and cereals (55%);
-in patients with gastritis: cereals, egg (78%), meat (69%).
Considering that these products are products of daily consumption, it is impossible to
establish a clear connection between exacerbations and their intake (according to anamnesis data)
in most cases. In this regard, in each individual case, food allergies were confirmed by elimination
and provocative tests, according to the results of which 65% of the examined children showed
food allergies, and depending on the clinical manifestations, they were recorded with a different
frequency. most often food allergies occur in patients with cephalgia (82%) and gastritis /
gastroduodenitis (75%), slightly less often in patients with arthralgia (63%), nasal bleeding (53%)
and enuresis (40%). The most frequent products that cause the development of food allergies in
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
13
this group of children were egg (40%), food grains (39%), milk (22%) and food additives
(preservatives, dyes, etc.) (22 %). Products such as meat, fish, citrus and nuts in rare cases caused
complaints (from 1.5% to 3% of cases). Moreover, depending on the clinical manifestations of the
disease, the etiological structure of food allergies that cause an allergic reaction is different. The
most common cause-significant allergens in patients with cephalalgia are milk (36%), cereals
(36%), and egg (29%); in patients with arthralgia - cereals (67%), in patients with enuresis - an
egg (75%), in patients with nasal bleeding - an egg (62%) and food additives (38%); in patients
with gastritis cereals (42%), food additives (33%). Thus, the same product can cause an allergic
reaction in any “shock” organ. The study showed that the use of eggs most often caused the
appearance of nasal bleeding and enuresis; eating cereals - arthralgia, gastritis / gastroduodenitis,
headaches; use of milk - headaches; the use of nutritional supplements - the cause of nosebleeds,
as well as gastritis. It is interesting to note that in 59% of cases food allergies to one product were
determined, in 6% - to 2 products, and only 4% - to 3 or more products.
It is known that food allergy is a clinical manifestation of the immunological process. In
accordance with the immunopathological basis for triggering an allergic reaction (Cell P. &
Coombs R., 2008), 4 types of allergic reactions are distinguished. Based on the analysis of clinical
and immunological examination data, we have identified the leading immunological mechanisms
for the development of atypical manifestations of food allergy. The types of allergic reactions were
confirmed:
-Type I: positive skin test results for 20 minutes, early (within the first 2 hours) or delayed
(from 2 to 6 hours) positive reactions during provocative tests.
-Type II: the presence of elevated levels of total IgE and / or specific IgE / IgG antibodies
in the blood.
-Type III: delayed (from 6 to 12 hours) positive reactions during provocation tests, the
presence of elevated levels of CIC and immunoglobulins M, G in serum.
-Type IV: positive results of skin tests after 24.48.72 hours, slower (after 24.48.72 or more
hours) positive reactions during provocative tests, elevated levels of immunoglobulins M, G in
blood serum. Immediatetype hypersensitivity was found in 77% of patients, in 28% immunocomplex, in 55% - delayed type of allergic response.
Table 1.
Types of allergic reactions in patients with a typical manifestations
of food allergies (%)
Clinical manifestations of food Types of allergic reactions according to the classification
allergies
of P. Gell & R. Coombs
I
Nosebleeds
61
Cephalgia
51
Arthralgia
75**
Gastritis
100*
Enuresis
100**
Note: * - p <0.001; ** - p <0.01 in horizontal rowso.
III
49
33
22
17
20
IV
56
45
54
40
80
Analysis of the obtained data allowed us to identify the features of the immune response
within each clinical group.It has been established that in each group of patients types of allergic
reactions are rarely seen in isolated form, since in most cases there is a combination of pathogenetic
mechanisms of food allergy development (table.1).
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
14
In patients with gastritis and enuresis of food etiology, it is statistically significantly more
often (p <0.001) that type I of allergic reactions is recorded in comparison with patients of other
groups. patients with arthralgia (p <0.01), enuresis (p <0.01) and gastritis, gastroduodenitis (p
<0.001) are more common to type I and IV types and reactions. Patients with nasal bleeding and
cephalgia do not have statistically significant differences in the prevalence of one or another type
of immune response, since they have I, III, and IV types with almost the same frequency.
Conclusions. The high frequency of food allergy detection (65%) among children with
persistent course of various chronic pathologies indicates a variety of its clinical manifestations.
The etiological structure of food allergies, depending on the nosology of the disease, has
its own characteristics.
The detected changes in immunity indices indicate that various types of allergic reactions
are involved in the development of food allergy, and in most cases a combination of pathogenetic
mechanisms is noted.
LITERATURES:
1.Alexandieva Z.A. Risk factors for atopic dermatitis / Z.A. Aleksandiev // Allergology
and Immunology. 2012.-T.13.-№1.-p.14.
2. Vorontsov I.M., Matalygina O.A. Diseases associated with food sensitization in
children. - L .: Medicine, 2006. - 135-140 p.
3. Ganiev A.G., Abdurashidov A.A. Pathogenetic aspects of immunity in the development
of food allergies / Republican scientific and practical videoconference with international
participation // "Innovations in medicine and medical education" Andijan, December 7-8, 2018.
Art.198-203.
4.Smirnova S.V. Allergy and pseudo-allergy (to the issues of prevalence, etiology,
pathogenesis, differential diagnosis and therapy. - Krasnoyarsk: Grotesque, 1997 - 220 p.
5. Cheburkin A.A. About multiorgan atopic diseases in children / Pogomiy NN,
Chistyakov G. M. // Ros.vestn. perinatol. and pediatrician. - 2004. - V. 39. - № 3. - P. 22-25.
6. Kemmerer G. Allergic diathesis and allergic diseases: Trans. - M. - L .: State.
Publishing house biol. and honey. lit., 2006. - 418 p.
7.Babna S L Dilemma of pathogenesis and diagnosis of food allergy // Immunol. Allergy
Clin. North. Am. - 2012. № 7, - P. 299-312.
8. Ganiev, A. G., Nazarov, D. K., Orumbaeva Z. O., Abdurashidov, A. A. Actual problems
of modern science // 4 times per year.2-3,2018 s.
9. D'Netto M. Allergic gastroenteropathy in preterm infants / M. D'Netto, V. Herson, N.
Hussain et al. // J Pediatr. - 20. V. 137 (4). - № 10. - P. 480-486.
10.Nogaller AM. Immunologic reactivity in patients with food allergy // Klin. Med.
(Mosk). - 2011. - V. 69. - № 6, - P. 80-84.
11. Reiman, H.J., Lewin, J., und Schmidt, U. Klinische Maunifestation der
Nahrungsmittelallergie auserhalb des Gastrointestinaltraktes, Allergologie. - 2011. - V. 7. - № 8.
- P. 295-299.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
15
ВЛИЯНИЕ УСЛОВИЙ ТРУДА СЕСТРИНСКОГО ПЕРСОНАЛА
НА СОСТОЯНИЕ ЗДОРОВЬЯ И РАЗВИТИЕ
СИНДРОМА ЭМОЦИОНАЛЬНОГО ВЫГОРАНИЯ
Альпеисова Гульжан Бахтигереевна
Студентка Актюбинского Высшего медицинского колледжа имени героя
Советского Союза Маншук Маметовой
Научный руководитель – Гудзь Лариса Алексеевна,
Актобе, Казахстан
Аннотация:
Исследованы
состояние
здоровья,
условия
труда,
распространенность эмоционального выгорания у 27 медицинских сестер отделения ВОП.
Установлено, что 60 % имеют соматические заболевания. Ухудшение своего здоровья
порядка 65% медицинских сестер связывают с воздействием вредных производственных
факторов. Отмечена также зависимость эмоционального выгорания от заболеваемости
медицинских сестер: у имеющих хронические заболевания синдром выгорания развивался
чаще.
Ключевые слова: синдром эмоционального выгорания, холестерин
В соответствии с целями национального проекта «Качественное и доступное
здравоохранение для каждого гражданина «Здоровая нация» сроками реализации которой
являются 2021-2025 годы и программой развития сестринского дела в Республике
Казахстан наиболее важными направлениями деятельности сестринского персонала
являются: первичная медико-санитарная помощь с акцентом на профилактическую работу,
лечебно- диагностическая помощь, обеспечение интенсивного лечения, реабилитационная
помощь больным с хроническими заболеваниями, медико-социальная помощь
инкурабельным и умирающим больным (паллиативная помощь). Следовательно,
сестринский персонал является важной составляющей в реализации программ медикосоциальной помощи различным группам населения нашей страны: детям, лицам зрелого и
пожилого возраста, инвалидам. Качество медицинской помощи невозможно оценить без
учета работы сестринского персонала. Можно утверждать, что выполнение задач и целей
национальных проектов в области здравоохранения возможно при наличии не только
профессионально подготовленных, но и здоровых медицинских кадров.
Исследования условий труда медицинских работников и их здоровья позволили
установить, что работа в лечебных учреждениях предъявляет значительные требования к
организму работающего, его физическому состоянию и выносливости, объему оперативной
и долговременной памяти, способности противостоять основным вредным
профессиональным факторам — биологическим и психоэмоциональным. Проблема
эмоционального выгорания у медицинских сестер в нашей стране стоит достаточно остро.
Большинство ученых считают, что на развитие синдрома эмоционального выгорания
влияют некоторые индивидуально-психологические особенности и свойства личности.
Сохранение здоровья основного кадрового ресурса системы здравоохранения —
сестринского персонала — актуальная медико-психологическая и экономическая проблема.
Цель исследования — комплексное изучение состояния здоровья, условий труда,
распространенности синдрома эмоционального выгорания у сестринского персонала
отделения ВОП поликлиники города Актобе.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
16
Материал и методы исследования
Исследование проводилось на базе городской поликлиники г. Актобе. Были
обследованы 27 медицинских сестер отделения ВОП в возрасте: 18-30 лет — 6,7%, 31-55 лет
— 73,3% и старше 55 лет — 20%. Средний возраст медицинских сестер детской поликлиники
составил 44,3 года. Большинство из них имеют среднее медицинское образование — 83,3%.
Высшее сестринское образование имеют 9%. Стаж работы до 5 лет имеют 6,6% медицинских
сестер, от 5 до 10 лет — 6,6%, от 10 до 20 лет — 23,3% и свыше 20 лет— 63,3%. Для оценки
соматического, психического здоровья и условий труда мы использовали карту
амбулаторного больного 0/95у-323, анкетирование, психологическое тестирование и
социологическое анкетирование.
Результаты исследования и их обсуждение
На основе анализа медицинской документации установлена общая заболеваемость
медицинских сестер поликлиники и ее структура. Так, соматическими заболеваниями
страдают 60% медицинских сестер и 40% из них не имеют соматической патологии. В
структуре общей заболеваемости медсестер 30% составляют болезни органов дыхания,
26,7% — болезни органов пищеварения, 20% — сердечно-сосудистые заболевания, 10% —
болезни костно-мышечной системы, 10% — эндокринные заболевания, и 3,3% — болезни
крови. Высокий уровень заболеваемости медицинских сестер обусловлен рядом факторов,
среди которых можно выделить следующие: гиперхолестеринемию, вредные привычки,
избыточную
массу
тела,
влияние
вредных
производственных
факторов,
психоэмоциональное напряжение.
Уровень общего холестерина в крови у 17% медицинских сестер повышен, у 50%
уровень холестери на в переделах нормы и 33% не знают уровень холестерина в крови.
Такой фактор риска, как табакокурение, выявлен у 1% медицинских сестер. Фактор риска
- избыточный вес — мы рассчитали по индексу массы тела. Результаты
исследования выявили следующее: идеальный вес отмечен у 33,3% медицинских сестер, у
10% — сниженный вес, у 33,3% — избыточный вес, и у 23,4% — ожирение первой степени.
Медицинские сестры поликлиники ежедневно контактируют с различными
производственными факторами инфекционной и неинфекционной природы. Эти факторы
вызывают изменение реактивности организма, иммунного статуса и влияют на
работоспособность медицинских сестер, приводят к развитию острых и обострению
хронических заболеваний.
Вредными производственными факторами можно назвать такие факторы, которые
воздействуют на медицинскую сестру и могут привести к развитию ряда заболеваний. В
самоопределении оценки влияния вредных производственных факторов, медицинские
сестры детской поликлиники были неоднозначны. Так, 80% отнесли к вредным
производственным факторам микроорганизмы (вирусы, бактерии, споры), 63,3%
медицинских сестер — химические вещества (дезинфицирующие средства, лекарственные
препараты), 56,7% — температуру окружающей среды (высокая, низкая), 43,3% —
эмоциональные нагрузки, а 16,7% — электромагнитные поля.
Медицинские сестры поликлиники дают следующую оценку условий своего труда.
Допустимыми условиями труда считают 50%, оптимальными - 10%, вредными - 30% и,
наконец, опасными -10% медицинских сестер. Ухудшение своего здоровья связывают с
воздействием вредных производственных факторов 67% медицинских сестер.
Психоэмоциональные нагрузки испытывают многие медицинские сестры детской
поликлиники. По данным американских психологических исследований, эта профессия
занимает второе место после полицейского по риску реального насилия против личности
[10]. Оценку эмоционального выгорания у медицинских сестер мы проводили с помощью
методики В.В.Бойко.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
17
Эмоциональное выгорание — это выработанный личностью механизм
психологической защиты в форме полного или частичного исключения эмоций в ответ на
избранные психотравмирующие воздействия. Этот синдром обусловлен нарушениями- и
сложностями, возникающими в организме человека в процессе его профессиональной
деятельности, и представляет собой реакцию на продолжительный и разрушительный
стресс.
Синдром эмоционального выгорания (СЭВ) — это процесс, временной промежуток
которого обусловлен личностными особенностями конкретного человека. Этот процесс
состоит из таких фаз: напряжение, резистенция и истощение. Каждая фаза наделена рядом
симптомов, характеризующих ее. В фазе напряжения происходит переживание
психотравмирующих
обстоятельств,
осознание
психотравмирующих
факторов
профессиональной деятельности. Эта фаза проявляется неудовлетворенностью своей
работой, появлением чувства неуверенности в собственных силах, невозможности что-либо
изменить, накоплением раздражения, тревожным и депрессивным состояниями. Вторая фаза
резистенции проявляется неадекватным эмоциональным реагированием, экономией
эмоций, а также редукцией профессиональных обязанностей, что отражается на качестве
выполнения работы в сторону ухудшения. Третья фаза истощения обусловлена
сформированным эмоциональным дефицитом, личностной отстраненностью и, как
следствие, развитием психосоматических и психовегетативных нарушений. В зависимости
от формирования каждой фазы можно судить о степени сформированности синдрома в
целом.
В своем исследовании мы установили (см. рис.), что синдром эмоционального
выгорания сформировался у 33,3% медицинских сестер детской поликлиники и находится на
стадии формирования у 26,7%. Факторами, способствующими развитию этого синдрома,
явились возраст медицинских сестер, стаж их работы, условия труда и состояние здоровья.
Результаты исследования показали, что из 18 медицинских сестер, у которых выявлены
хронические соматические заболевания, СЭВ Сравнительный анализ среди имеющих
хроническое заболевание и практически здоровых медицинских сестер по наличию
сформированного и находящегося на стадии формирования синдрома эмоционального
выгорания выявил статистически достоверные различия. Так, у медицинских сестер,
страдающих хроническим заболеванием, сформированный и находящийся на стадии
формирования СЭВ составил 55 ± 9%, среди здоровых — 25 ± 6%; различия оказались
статистически достоверны (р < 0,01).
Результаты исследований эмоционального выгорания у медицинских сестер ВОП
городской поликлиники №1
40,0%
26,7%
33,3
СЭВ на стадии формирования
СЭВ сформировался
СЭВ отсутствует
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
18
Выводы:
1. Условия труда медицинских сестер характеризуются целым рядом
неблагоприятных факторов, влияющих на их здоровье: микроорганизмы, химические
вещества и эмоциональные нагрузки.
2. Факторами риска для здоровья медицинских сестер являются повышение уровня
общего холестерина в крови, табакокурение и избыточный вес.
3. В структуре заболеваемости медицинских сестер преобладает патология
дыхательной системы, желудочно-кишечного тракта и сердечно-сосудистой системы.
Установлена зависимость их заболеваемости от возраста, массы тела, стажа работы,
наличия вредных привычек.
4. У большинства медицинских сестер детской поликлиники синдром
эмоционального выгорания сформирован или находится на стадии формирования. У
медицинских сестер, страдающих хроническим заболеванием, синдром чаще, чем среди
практически здоровых. Был сформирован у 33%, у 22% он находится на стадии
формирования.
5. В группе риска находятся 30% медицинских сестер. Кроме этого,
сформированный синдром эмоционального выгорания был выявлен у всех курящих
медицинских сестер. Курение для этой категории является неоправданным средством
защиты от стрессо вых факторов на рабочем месте. Среди здоровых медицинских сестер СЭВ
был сформирован у 8% и у 17% находится на стадии формирования.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:
Национальный проект "Качественное и доступное здравоохранение для каждого
гражданина "Здоровая нация" Постановление Правительства Республики
Казахстан от 12 октября 2021 года
Лапотников В.А., Петров В.Н., Захарчук А.Г. Паллиативная медицина.
Сестринский уход. Пособие для медицинских сестер. СПб.: Диля, 2007. 384 с.
Вебер В.Р., Рубанова М.П., Сухенко И.А. // Новые Санкт- Петербургские врачебные
новости. 2006. № 4(38). С.69- 71.
Бойко В.В. Энергия эмоций в общении: взгляд на себя и на других. М.: Филинь,
1996.
Скугаревская ММ. // Медицинские новости. 2002. №7. С.3-9.
Чуваков Г.И., Чувакова О.А., Андреева С.М. // Новые Санкт-Петербургские
врачебные ведомости. 2008. №3. С.65-68.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
19
РОЛЬ СЕСТРИНСКОГО ПЕРСОНАЛА В ОРГАНИЗАЦИИ И ОКАЗАНИИ ПОМОЩИ
БОЛЬНЫМ ОСЛОЖНЕННЫМ САХАРНЫМ ДИАБЕТОМ
Молдагалиева Венера Бекбулатовна
Студентка Актюбинского Высшего медицинского колледжа имени героя
Советского Союза Маншук Маметовой
Научный руководитель – Гудзь Лариса Алексеевна,
Актобе, Казахстан
Аннотация: В данной работе была проведена оценка существующей структуры на
основе анализа проспективного медико-социального исследования 50 больных синдромом
диабетической стопы (СДС) методом анкетирования. Полученные данные помогут
разработать модель оказания комплексной амбулаторной сестринской помощи с созданием
специализированных сестринских бригад.
Ключевые слова: сестринское дело, высшее сестринское образование, осложненное
течение сахарного диабета, синдром диабетической стопы, сестринская бригада, менеджер,
патронаж, обучение пациентов.
Актуальная программа развития здравоохранения Казахстана делает акцент на
амбулаторно-поликлиническом компоненте оказания медицинской помощи, включает меры
совершенствования стационар замещающих технологий и предполагает значимость института
врачей общей практики и сестринского звена. Но существенная роль сестринского персонала
как кадрового резерва в системе здравоохранения до последнего времени незаслуженно
недооценивалась. Так большинство отраслевых программ оказания помощи при различных
заболеваниях содержали исключительно лечебно-диагностические разделы. А вопросам
организации сестринского дела, ухода за пациентами и их дальнейшей реабилитации не
уделялось должного внимания. К сожалению, в практическом здравоохранении до недавних
пор редко удавалось обнаружить эффективное применение квалифицированных сестринских
кадров. Низкий социальный статус профессии привел к сокращению сестринского звена. По
данным МЗ за последние 5 лет число практикующих медсестер уменьшилось на 88 тыс. (6%),
нарастает дисбаланс между числом врачей и медицинских сестер - это соотношение составляет
1:2,28. Однако появление в Казахстане специалистов с высшим сестринским образованием
(ВСО) качественно меняет ситуацию, и перспективы данного направления можно расценивать
исключительно как благоприятные. Обучение менеджеров сестринского дела осуществляется в
соответствии с Государственным стандартом.
В рамках данной работы было проведено медико-социальное исследование на
основании результатов анкетирования 50 больных, находящихся на диспансерном учете в ГП 1
города Актобе. На основе изученной информации была разработана модель оказания
комплексной амбулаторной сестринской помощи.
Было выяснено, что типичными проблемами пациентов с СДС является значительное
снижение качества жизни: ограничение способности к передвижению и самообслуживанию,
болезненные ощущения, необходимость регулярно принимать лекарственные препараты,
стресс, потеря работы, проблемы с выполнением повседневных дел по дому и на садовом
участке, сужение круга общения, вынужденное изменение привычек, интересов, ритма жизни,
снижение творческой активности и возможности участия в общественной жизни. В результате
пациент может стать раздражительным и склонным к неадекватным психологическим
реакциям. Это становится причиной напряжения в семейных взаимоотношениях и еще больше
усугубляет стресс. Несмотря на существующую социальную защиту больных и инвалидов
(бесплатные сахароснижающие препараты), расходы на необходимое лечение и средства
реабилитации (ортопедическая обувь, средства ухода, перевязочный материал и т.д.)
полностью не покрываются. Основная масса больных (73,8%) представлена гражданами
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
20
пенсионного возраста. Мы также изучили степень информированности больных о своем
заболевании: 9% респондентов считают, что «знают о своем заболевании все», 46,1% ответили,
что «знают достаточно, но хотелось бы знать еще больше и пройти дополнительное обучение»,
38,7% пациентов считают, что недостаточно знают о своем заболевании и 6,2% считают, что
«почти ничего не знают о сахарном диабете».
Информацию об уходе за стопами и профилактических мероприятиях 44,1% пациентов
получили на приеме у эндокринолога или подиатра, 30,8% на занятиях в «Школе для больных
диабетом», 4,7% узнали из теле- и радиопередач, публикаций в газетах и журналах, у 20,3%
респондентов источником данных стали соседи, родственники и коллеги по работе. Большая
часть пациентов (80,5% опрошенных) осуществляет уход за стопами самостоятельно, а 19,5%
обращаются за помощью к родственникам. Возможность свободно передвигаться у 3,5%
больных ограничена из-за ампутации конечности, у 6,3% из-за слабости в ногах, общей
слабости 2,7% опрошенных; на нижних конечностях 2,3% , а 4,7% респондентов – от снижения
зрения.
В посторонней помощи (уборка квартиры, покупка продуктов, гигиенический уход и
т.д.) нуждались 19,5% опрошенных пациентов. Факторы риска, усугубляющие течение
заболевания (курение, злоупотребление алкоголем), выявлены у 26,6% больных, а 0,8%
респондентов грубо нарушают предписанный режим питания. В 1,6% случаев наблюдалось
сочетание различных факторов риска. У подавляющего большинства больных (89,7%)
выявлены тяжелые осложнения и ассоциированные с сахарным диабетом нозологии (катаракта,
артериальная гипертензия, ишемическая болезнь сердца, СДС, нефропатия), развитие которых
обусловлено
длительным
течением
заболевания,
возрастом
пациентов,
неудовлетворительными материальными условиями жизни, отсутствием необходимого
самоконтроля и недостаточной информированностью о сущности заболевания. Замечания,
высказанные респондентами по уровню оказания медицинской помощи, в основном касались
поликлиники, где выстраиваются большие очереди на плановую госпитализацию и к
различным специалистам.
Опрошенные выказали следующие предложения по улучшению качества медицинской
помощи:
• организация консультаций и лабораторных исследований на дому для пациентов с
ограниченными возможностями передвижения;
• организация патронажной службы;
• предоставление транспорта для доставки пациентов с ограниченными возможностями
передвижения в поликлинику или стационар с целью обследования или консультации. Часть
предложений имела медико-социальный аспект - они касались оказания материальной помощи
в приобретении ортопедических приспособлений и снабжения средствами самоконтроля
(глюкометры, тест-полоски и т.д.).
Анкетирование больных показало, что система организации помощи больным
синдромом диабетической стопы нуждается в качественном улучшении. Очевидно, что одних
только врачебных усилий в данном направлении недостаточно, к решению задачи должен быть
привлечен сестринский персонал. Повышение роли сестринского персонала с различным
уровнем подготовки (от медсестер по уходу до кадров с высшим образованием и научными
степенями) стало базовой тенденцией во многих странах мира. Другой тенденцией является
перемещение акцентов со стационарного на амбулаторный этап ухода, поскольку пациентам с
СДС наибольший оказывается именно на этом уровне. На основе полученной при изучении
госпитальной популяции информации была разработана модель оказания комплексной
амбулаторной сестринской помощи.
Ее основными задачами являются:
• организация и повышение качества ухода за больными СДС и ограниченными
способностями к самообслуживанию на догоспитальном этапе и амбулаторном лечении;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
21
• формирование мотивации для изменения образа жизни, обучение пациентов и членов
их семей приемам контроля за сахарным диабетом, само- и взаимопомощи, обучение
правильному уходу за стопами; • контроль диспансеризации больных СДС, планирование
посещений врачей-специалистов, диспансеризация на дому;
• соблюдение врачебных назначений и выполнение процедур на дому,
незамедлительное оказание неотложной помощи при угрожающих состояниях;
• социально-психологическая поддержка пациентов и их родственников;
• преемственность в работе с эндокринологической службой, кабинетом,
ортопедической коррекции, врача общей практики и других специалистов, школой для больных
диабетом, хирургической службой и т.д.;
• взаимодействие с органами социальной защиты, коммунальными службами,
волонтерскими общественными организациями.
В зависимости от конкретных условий медицинского учреждения структура
комплексной сестринской бригады патронажной помощи может включать специалистов
различных направлений, отличающихся по уровню подготовки. Но во всех случаях наряду с
патронажной сестрой в состав бригады должна входить подиатрическая медсестра.
Мы осознаем, что для решения проблемы сахарного диабета с осложненным течением
требуются усилия не только медицинского персонала, но и общества в целом. Однако
медицинские работники и, в частности, медицинские сестры вполне могут обеспечить ряд
мероприятий, направленных на улучшение состояния пациентов с сахарным диабетом, степень
компенсации заболевания и повышение качества жизни. Многие из перечисленных
мероприятий решаемы в рамках грамотно организованной работы сестринского звена. Иными
словами, оказание сестринской помощи больным сахарным диабетом необходимо формировать
с применением системного подхода, который включает в себя такие аспекты деятельности
среднего медицинского персонала как:
• общий уход;
• патронаж на дому;
• обучение больных и членов их семьи;
• помощь подолога;
• междисциплинарное взаимодействие.
Заключение
Воспитание и поддержание здорового образа жизни среди пациентов с сахарным
диабетом- нелегкая задача. Чтобы успешно с ней справиться, медицинской сестре помимо
профессионального образования и опыта, требуется обучение в области психологии и
педагогики, а также дополнительные временные затраты на «немедицинскую работу», которые
могут сильно отличаться в зависимости от особенностей пациента. Необходимость
дополнительного времени для работы с такими больными должна быть учтена руководителями
здравоохранения. Кроме того, важно разработать единые стандартные алгоритмы оказания
сестринской помощи, что позволит обеспечить высокое качество обслуживания. Как
показывает опыт зарубежных и Казахстанских центров, занимающихся проблемами
осложненного течения сахарного диабета, обучение больных и подиатрический уход позволяют
уменьшить число ампутаций при СДС. Мотивация пациентов, воспитание новых полезных
привычек и поддержание здорового образа жизни- нелегкая задача, которую нужно решать в
первую очередь силами среднего медицинского персонала.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:
1. Лапик С.В, Павлов Ю.И Современное состояние сестринского дела и роль медсестрыменеджера в оптимизации системы управления сестринской деятельностью. Главная
медицинская сестра 2009;10:20-36.
2. Павлов Ю.И, Анфимова И.А. Параметры качества жизни и копинг-стратегии у
пациентов с синдромом диабетической стопы. Паллиативная медицина и реабилитация
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
22
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ СПЕРМАТОГОНИАЛЬНЫХ КЛЕТОК
ПРИ МУЖСКОМ БЕСПЛОДИИ
Жанкина Рано Амирхановна
магистр медицины, ассистент кафедры урологии и андрологии
НАО «Медицинский университет Астана»
Научный руководитель – Уланбек Жанбырбекұлы
Астана, Казахстан
Аннотация: Сперматогониальные стволовые клетки являются сперматогониями,
приводящими к обновлению сперматогоний для необходимого поддержания пула
стволовых клеток. Клеточная терапия стволовыми клетками является новым методом
лечения мужского бесплодия.
Ключевые слова: Азооспермия, мужское бесплодие, стволовые клетки,
гонадотропины, клеточная технология.
С помощью сперматогониальных стволовых клеток можно восстановить мужскую
фертильность in vivo [1]. Азооспермия расценивается как отсутствие сперматозоидов в
сперме. Диагноз азооспермия подтверждается после центрифугирования двух образцов
эякулята в течение 15 минут со скоростью центрифугирования не менее 3000 g [2].
Согласно мировой литературе, азооспермия делится на обструктивную
(экскреторную) и необструктивную (секреторную) [3]. Самой тяжелой формой мужского
бесплодия является необструктивная азооспермия. Этиология развития необструктивной
азооспермии заключается вследствие низкой продукции гонадотропинов или вследствие
аномального нарушения деятельности тестикул.
Цель: использование сперматогониальных стволовых клеток в лечении мужского
бесплодия, а именно необструктивной азооспермии.
Материал и методы: в экспериментальном исследовании были включены 19
пациентов в возрасте от 27 до 42 лет с диагнозом необструктивная азооспермия. Данные
пациенты неоднократно находились под наблюдением андрологов, урологов и получали
различные виды лечения, без положительного эффекта. На момент обращения пациенты
проходили полное обследование, которое включало сбор анамнеза, гормональный фон
(определение уровня ФСГ, ЛГ, пролактина, тестостерона), данные спермограммы. У
пациентов из костного мозга гребня подвздошной кости был выделен костный мозг в
объеме от 80 до 150 мл, в зависимости от возраста пациента. В дальнейшем после
культивирования из костного мозга через 2 недели помощью сред, мы получили стволовые
клетки, которые в последующем при микро-TESE были введены интратестикулярно нашим
пациентам. В последующем пациенты находились под наблюдением, принимали ХЧГ в
дозировке 2000ЕД 2 раза в неделю, клостилбегит в дозировке 50 мг 1 раз в день. Через 3
месяца пациенты повторно сдавали анализ крови на половые гормоны и спермограмму, без
положительного эффекта.
Результаты. После проведенного лечения у пациентов незначительно снизился
уровень ФСГ, незначительно повысился уровень тестостерона. Уровни ЛГ и пролактина до
и после лечения были в пределах нормы. Некоторые пациенты отмечали повышение
либидо. У 4 пациентов через 6 месяцев после лечения в сперме были обнаружены
единичные сперматозоиды, которые были подвергнуты криоконсервации для последующей
подготовки к экстракорпоральному оплодотворению. У супруги одного пациента после
ЭКО наступила беременность.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
23
Выводы. Полученные результаты дают новые сведения об эффективности
сперматогониальных стволовых клеток при необструктивной азооспермии в зависимости
от гормонального профиля.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:
1. Лавен Дж.С., Хаанс Л.С., Мали В.П. и др. Эффекты лечения варикоцеле у
подростков: рандомизированное исследование. Фертил Стерил 1992; 58: 756–762.
2. Tournaye H, Krausz C, Oates RD. Новые концепции этиологии мужской
репродуктивной недостаточности. Ланцет Диабет Эндокринол. 2017;5:544–53.
3. Идиопатический гипогонадотропный гипогонадизм во взрослом возрасте –
излечимая форма мужского бесплодия / Л.Б. Нахтигаль [и др.] // New Engl. Дж. Мед.
– 1997. – Вып. 336. – С.410-415.
УДК 616.9-03
ПРИМЕНЕНИЕ МОНОКЛОНАЛЬНЫХ ПРЕПАРАТОВ В ЛЕЧЕНИИ COVID-19
Тё Майя Владиславовна
Интерн 7 курса НАО "Медицинский университет Астана"
факультета Общая врачебная практика
Научный руководитель - Кыстаубаева Зайдагуль Касеновна,
Астана, Казахстан
Аннотация: В начале пандемии COVID-19 особенности патогенеза не были хорошо
изучены, но поскольку было установлено, что цитокиновый шторм играет ключевую роль
в развитии тяжелых форм заболевания, стал вопрос об использовании патогенетических
препаратов, которые направлены против провоспалительных цитокинов – тоцилизумаба
(анти-ИЛ-6) и канакинумаба (анти-ИЛ-1). Данная статья представляет собой обзор
имеющихся данных в отношении эффективности препаратов моноклональных
препаратов в лечении COVID-19.
Ключевые слова: COVID-19, тоцилизумаб, канакинумаб
Введение
Возбудителем COVID-19 является коронавирус SARS-CoV-2, который тропен к
клеткам, имеющим рецепторы ангиотензинпревращающего фермента II типа (АПФ 2),
представленных на клетках дыхательного тракта, почек, пищевода, мочевого пузыря,
подвздошной кишки, сердца, ЦНС. Однако основной и быстро достижимой мишенью
являются альвеолярные клетки II типа (AT 2) легких, что определяет развитие пневмонии
[1,2].
Патогенез COVID-19
Вирусная репликация со специфическим АПФ 2 рецептором вызывает
воспалительную клеточную инфильтрацию, апоптоз эндотелиальных клеток и
микрососудистые протромботические эффекты. Патогенез COVID-19 представлен тремя
взаимосвязанными между собой процессами, образующими порочный патологический
круг [3]:
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
24
 цитопатическое повреждающее действие вируса на эндотелиальные клетки сосудов;
 «цитокиновый шторм» – гиперэргическая иммунная реакция на SARS-CoV-2 у части
больных, обусловливают бурное развитие иммунной воспалительной реакции, ДВСсиндрома, диффузного повреждения альвеол, поражение других органов и тканей с
развитием септического шока;
 развитие системного васкулита с поражением сосудов мелкого и среднего калибра.
В борьбе с вирусом иммунные клетки организма выделяют цитокины –
низкомолекулярные белки, которые обеспечивают межклеточные взаимодействия. К
цитокинам относятся интерфероны, интерлейкины, хемокины, факторы некроза опухоли и
т. д. Воздействие цитокина на клетку вызывает образование других цитокинов, при бурной
реакции иммунной системы возникает так называемый «цитокиновый шторм», при
котором неконтролируемая воспалительная реакция приводит к повреждению собственных
тканей организма. При этом в сыворотке крови больных наблюдается повышение
содержания провоспалительных цитокинов: ИЛ-1β, ИЛ-18, ФНО-α, ИЛ-6, ИЛ-8 и ИЛ-10,
ИФН-γ индуцируемый белок 10 (IP10) и MCP-1 (Monocyte Chemoattractant Protein 1) [4, 5].
Одним из ключевых факторов в каскаде воспаления является ИЛ-6, который
связывается с растворимыми формами ИЛ-6R (sIL-6R) [6], при этом он играет важную роль
в патогенезе развития фиброза тканей при инфекционных заболеваниях.
Патоморфологические исследования при COVID-19 показали наличие некроза и
инфильтрацию макрофагами и моноцитами тканей легких, сердца и слизистой желудочнокишечного тракта [7]. Клиническая картина, а также такие лабораторные показатели, как
уровень IL-6, ферритина и D-димера коррелируют со степенью тяжести коронавирусной
инфекции. Более того, развитие тяжелой лимфопении наряду с гиперактивацией
провоспалительных Т-клеток и уменьшением Т-регуляторных клеток позволяет
предположить возникновение серьезных нарушений в иммунном ответе у пациентов с
тяжелым течением COVID-19 [8, 9].
Вышеупомянутые открытия в патогенезе COVID-19 послужили причиной
применения препаратов моноклональных антител: тоцилизумаб (Актемра) и канакинумаб
(Иларис) для лечения тяжелых форм заболевания.
Тоцилизумаб, являясь рекомбинантным человеческим моноклональным антителом,
ингибирует рецепторы ИЛ-6. Данный препарат используется в лечении ревматоидного
артрита (РА), поскольку он селективно связывается с рецепторами ИЛ-6, прерывая
гипериммунную реакцию, тем самым останавливает развитие цитокинового шторма.
Основываясь на идентичности механизма развития гипериммуной воспалительной реакции
при РА и COVID-19, были предприняты попытки использования тоцилизумаба для ее
купирования при коронавирусной инфекции [10].
Согласно данным итальянских исследователей [11,12,13] у пациентов с COVID-19
при острой дыхательной недостаточности на фоне респираторной поддержки назначение
тоцилизумаба привело к значительному клиническому улучшению у большинства больных
и снижению показателя смертности по сравнению с контрольной группой. Однако не было
выявлено достоверной разницы между группами пациентов в отношении частоты развития
инфекционных осложнений и тромбоза легочных сосудов.
В систематическом обзоре и метаанализе смертности у пациентов с COVID-19,
получавших тоцилизумаб, включали 22 исследования и 1520 пациентов. Среди пациентов,
получавших тоцилизумаб общая смертность составила 19%, а улучшение состояния
наблюдалось у 71% [14].
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
25
Исследование, проведенное R.Alattar et al. [15] показало у пациентов с тяжелым
течением COVID-19, получивших тоцилизумаб, снижение уровня маркеров воспаления,
улучшение рентгенотомографической картины, снижение потребности в респираторной
поддержке. По данным авторов, не представляется возможным установить, какие побочные
эффекты были непосредственно связаны с терапией тоцилизумабом и ограниченность
исследования, требуют оценки результатов в адекватных рандомизированных
контролируемых исследованиях.
Данные китайского одноцентрового исследования [16] после введения
тоцилизумаба, лабораторные показатели продемонстрировали быстрое снижение уровня
СРБ (от 126.9 до 11.2 мг/л), а также улучшение клинической картины.
По результатам одного из последних исследований REMAP-CAP, проведенном в
Великобритании, применение тоцилизумаба у пациентов с тяжелым течением COVID-19
привело к снижению смертности от 35.8% до 27,3%. Эффективность применения
наблюдалась при введении препарата в течение первых 24 часов после поступления в
отделение интенсивной терапии на фоне лечение кортикостероидными препаратами,
такими
как
дексаметазон.
Глюкокортикостероиды
оказывают
общее
противовоспалительное действие, тогда как тоцилизумаб является специфическим
ингибитором рецептора ИЛ-6.
Еще одним важным фактором в развитии тяжелых форм COVID-19 является
избыточная продукция ИЛ-1. ИЛ-1β представляет собой провоспалительный цитокин,
который при иммунном ответе вырабатывается макрофагами, вызывая развитие лихорадки
и фибротических изменений в легких. Поэтому использование препаратов, блокирующих
ИЛ-1, так же показали эффективность в борьбе с цитокиновым штормом и ОРДС [17].
Канакинумаб – гуманизированное моноклональное антитело, связываясь с ИЛ-1β,
нейтрализует его биологическое действие. В исследовании, проведенным D. Generali et al.
[18], 33 пациентам был назначен канакинумаб, 15 пациентов находились в контрольной
группе, получая стандартное лечение. В результате значительное улучшение клиниколабораторных показателей зарегистрировано у больных экспериментальной группы.
Отмечено нормализация показателей газов крови, снижение потребности в респираторной
поддержке, а также ранняя выписка из больницы, по сравнению с контрольной группой.
Однако, согласно американскому исследованию, канакинумаб не показал
значительных клинических улучшений у пациентов с COVID-19, при его использовании с
целью снижения прогрессирующей сердечной и дыхательной недостаточности [19].
Аналогичные результаты были получены по данным III фазы клинического исследования
от Novartis. Не были достигнуты увеличение выживаемости без применения инвазивной
вентиляции легких, а также снижения показателей смертности по сравнению с контрольной
группой [20].
Канакинумаб следует с осторожностью назначать пациентам с рецидивирующими
инфекциями в анамнезе, противопоказан при активном инфекционном процессе, так как
высока вероятность развития осложнений [21, 22].
Заключение
Применение препаратов моноклональных антител при COVID-19 в отдельных
клинических исследованиях показали свою эффективность в улучшении клинического
состояния, снижении показателей смертности и потребности в респираторной поддержке,
но в то же время, они являются вариантом применения офф-лейбл для сострадательного
использования у пациентов с тяжелым течением заболевания.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
26
Использование данной группы препаратов у пациентов с COVID-19 должно
проводиться в рамках клинических испытаний с оценкой безопасности и эффективности. У
пациентов с COVID-19, на фоне препаратов моноклональных антител тщательный
скрининг и мониторинг параметров, особенно тестирование латентного туберкулеза,
должны проводиться до и во время терапии. Текущие испытания тоцилизумаба фазы III
будут иметь решающее значение для понимания места в терапии как поддерживающего
варианта лечения в облегчении тяжелых респираторных симптомов, связанных с COVID19.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
Coronavirus
disease
2019
(COVID-19),
BMJ
Practice,
04.07.2020
https://bestpractice.bmj.com/topics/en-gb/3000168
2. Coronavirus disease 2019 (COVID-19): Epidemiology, virology, and prevention
https://www.uptodate.com/contents/coronavirus-disease-2019-covid-19-epidemiologyvirology-and-prevention, UpToDate, 03.07.2020
3. Рекомендации МГНОТ по диагностике и интенсивной терапии синдрома
диссеминированного внутрисосудистого свертывания крови при вирусном поражении
легких. Под редакцией проф. Воробьева П.А. и проф. Елыкомова В.А. Проблемы
стандартизации в здравоохранении. 2020; 5-6: https://doi.org/10.26347/16072502202005-06099-111.
4. B. Liu, M. Li, Zh. Zhou, X. Guan, Y. Xiang. Can we use interleukin-6 (IL-6) blockade for
coronavirus disease 2019 (COVID-19)-inducted cytokine release syndrome (CRS)?
J.Autoimmun.
2020,111:102452
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7151347/#bib8
5. H. Samaee, M. Mohsenzadegan. Tocilizumab for treatment patients with COVID-19:
Recommended medication for novel disease. Int Immunopharmacol. 2020 Dec; 89: 107018.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7494278/
6. T. Kobayashi, K. Tanaka. Bidirectional role of IL-6 signal in pathogenesis of lung fibrosis.
Respir Res. 2015; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4546032/
7. Zhe Xu, Lei Shi et al. Pathological findings of COVID-19 associated with acute respiratory
distress
syndrome.
Lancet
Respir
Med.
2020
Apr;
8(4):
420–422
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7164771/
8. Xu Z., Shi L., Wang Y., Zhang J., Huang L., Zhang C. Pathological findings of COVID-19
associated with acute respiratory distress syndrome. Lancet Respir Med. 2020;8:420–422.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7164771/
9. Qin C., Zhou L., Hu Z., Zhang S., Yang S., Tao Y. Dysregulation of immune response in
patients with COVID-19 in Wuhan, China. Clin. Infect. Dis. 2020 doi: 10.1093/cid/ciaa248.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7108125/
10. Д.С.Фомина, Н.Г.Потешкина, et al. Сравнительный анализ применения тоцилизумаба
при тяжелых COVID-19-ассоциированных пневмониях у пациентов разных возрастных
групп. Пульмонология. 2020; 30 (2): 164–172. http://journal.pulmonology.ru/pulm
11. P. Toniati, S. Piva, M. Cattalini et al. Tocilizumab for the treatment of severe COVID-19
pneumonia with hyperinflammatory syndrome and acute respiratory failure: A single center
study of 100 patients in Brescia, Italy. Autoimmun Rev. 2020 Jul; 19(7): 102568.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7252115/
1.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
27
12. C.Campochiaro, E. Della-Torre, G. Cavalli et al. Efficacy and safety of tocilizumab in severe
COVID-19 patients: a single-centre retrospective cohort study
13. R. Capra, N. De Rossi, F. Mattioli et al. Impact of low dose tocilizumab on mortality rate in
patients with COVID-19 related pneumonia. European Journal of Internal Medicine 76 (2020)
31–35. https://www.ejinme.com/action/showPdf?pii=S0953-6205%2820%2930194-1
14. O. Berardicurti, P. Ruscitti, F. Ursini et al. Mortality in tocilizumab-treated patients with
COVID-19: a systematic review and meta-analysis. Clin. Exp Rheumatol. 2020;38(6):12471254. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33275094/
15. R. Alattar, T. B. H. Ibrahim, S. H. Shaar et al. Tocilizumab for the treatment of severe
coronavirus
disease
2019.
J
Med
Virol.
2020;1–8.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7267594/
16. Pan Luo, Yi Liu, Lin Qiu et al. Tocilizumab treatment in COVID‐19: A single center
experience.
J
Med
Virol.
2020.1002/jmv.25801
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7262125/
17. A. Esmaeilzadeh, R. Elahi. Immunobiology and immunotherapy of COVID‐19: A clinically
updated
overview.
J
Cell
Physiol.
2020.1002/jcp.30076.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7675260/
18. D. Generali, G. Bosio, F. Malberti et al. Canakinumab as treatment for COVID-19-related
pneumonia: a prospective case-control study. International Journal of Infectious Diseases.
December 29, 2020. https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712(20)32597-2/fulltext
19. D. J. Kumbhani. Canakinumab in COVID-19 Cardiac Injury - Three C Study. American
College of Cardiology. Nov 13, 2020. https://www.acc.org/latest-in-cardiology/clinicaltrials/2020/11/11/21/12/three-c-study
20. Novartis Pharmaceuticals Corporation. Ilaris® (canakinumab): US Prescribing Information
September 2020. https://www.novartis.us/sites/www.novartis.us/files/ilaris.pdf
21. В. А. Отделенов, К.Б. Мирзаев, Д. А. Сычев. Возможно ли применение канакинумаба
при терапии COVID-19? Качественная клиническая практика. 2020;(4S):50-52.
https://doi.org/10.37489/2588-0519-2020-S4-50-52
22. Study of Efficacy and Safety of Canakinumab Treatment for CRS in Participants With
COVID-19-induced Pneumonia. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04362813
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
28
УДК: 616-022-07
ПРИМЕНЕНИЕ ВИЗУАЛЬНО-АНАЛОГОВОЙ ШКАЛЫ У
ПАЦИЕНТОВ С АЛЛЕРГИЧЕСКИМ РИНИТОМ
Вейсенберг Татьяна Владимировна,
интерн школы медицины НАО «Медицинский университет Караганды»,
Думанова Хамаиль Айдынқызы,
интерн школы медицины НАО «Медицинский университет Караганды»,
Казимирова Ольга Васильевна,
Научный руководитель: к.м.н. (PhD), ассоциированный профессор
НАО «Медицинский университет Караганды»,
Караганды, Казахстан
Аннотация: Проведено исследование выраженности симптомов аллергического
ринита (АР) у пациентов, обратившихся в клинику общественного здравоохранения и
профессионального здоровья НАО «Медицинский университет Караганды». Объём
выборки составил 900 человек, из них в фокус-группу отобраны 400 пациентов с
аллергическим ринитом. Для оценки симптомов (заложенность носа, ринорея, чихание, зуд
в носу, слезотечение, покраснение глаз, общее недомогание, сонливость, головная боль)
использовалась визуально-аналоговая шкала (ВАШ) для индивидуального подхода к лечению
и достижения оптимальных результатов. Выявлено, что лёгкое влияние заболевания на
качество жизни отметили лишь 1 % осмотренных (средняя оценка по ВАШ — 2,0),
умеренное — 41% (средняя оценка по ВАШ — 4,5), интенсивное — 55% (средняя оценка по
ВАШ — 7,2) и чрезвычайно сильное — 3 % пациентов (средняя оценка по ВАШ — 9,3).
Ключевые слова: аллергический ринит, аллергия, сенсибилизация, визуальная
аналоговая шкала
Аллергический ринит (АР) является одним из наиболее распространённых
хронических заболеваний детей, подростков и взрослых, и несёт тяжёлое социальное
бремя, приводит к ежегодной потере производительности труда [1,2]. Так, в Америке АР
затрагивает почти каждого шестого гражданина и ежегодно приносит от 2 до 5 миллиардов
долларов прямых расходов на здравоохранение [1].
В Республике Казахстан аналитические данные также свидетельствуют о высокой
заболеваемости аллергическим ринитом. Так, при оценке заболеваемости за 2008—2017 гг.
обнаружено 458 208 впервые выявленных случаев вазомоторного и аллергического ринита,
при этом среднегодовой показатель заболеваемости ринитом у всего населения Республики
составил 273,9±7,20/0000 (95% ди=259,8-288,0), но в динамике снижался с 302,9±1,40/0000
(2008 г.) до 216,0±1,10/0000 в 2017 году (различие было статистическим значимым (t=48,81,
р<0,000)) [3]. Тренды выравненных показателей заболеваемости имели тенденцию к
снижению, а среднегодовой темп убыли составил – Туб=−3,3%, что отличается от мировой
тенденции к росту. Регионами с высокими показателями АР (от 491,10/0000 и выше)
названы г. Алматы (577,1), Мангыстауская (579,5), Южно-Казахстанская (712,2) и
Атырауская (800,9) области [3]. Как справедливо отмечают авторы [3], возможно, не все
случаи ринита были зафиксированы или выявлены вследствие сложной диагностики.
Классические симптомы АР включают чихание, ринорею, заложенность носа и зуд в
носу. При ведении пациентов с данным заболеванием используется множество
диагностических тестов и методов лечения, однако их применение значительно различается
[2,4,5]. В настоящее время экспертами все чаще акцентируется внимание на контроле
течения хронических заболеваний и их управлении [6]. В связи с этим, для достижения
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
29
наилучшего контроля над болезнью и подбора оптимальной терапии представляет интерес
субъективная оценка пациентом выраженности и тяжести симптомов своего заболевания
(заложенность носа, ринорея, чихание, зуд в носу, слезотечение, покраснение глаз, общее
недомогание, сонливость, головная боль) с использованием визуально-аналоговой шкалы
(ВАШ).
Целью настоящей работы явилась углубить собственные представления о пациенте
с аллергическим ринитом
и
индивидуализировать, в дальнейшем,
целевые
терапевтические подходы к данному заболеванию.
Результаты работы и их обсуждение
Проведено количественное исследование, объектом которого явились 900 пациентов
с различными видами аллергопатологии, обратившихся
за консультативнодиагностической помощью к аллергологу-иммунологу клиники общественного
здравоохранения и профессионального здоровья НАО «Медицинский университет
Караганды».
Среди обследуемых преобладали женщины — 630 (70%), мужчин было 270 человек
(30%). По возрастному составу пациентов до 18 лет было 20 человек (2,2%), от 18-50 лет
— 565 человек (62,8 %), лиц старше 50 лет— 315 (35%).
Больше половины из общего числа лиц, страдающих аллергией, составили пациенты
с респираторным аллергозом — 563 человека (63%), у 163 из них (29%) наблюдалась
бронхиальная астма и у 400 пациентов (71%) — аллергический ринит. Пациентов с
аллергическим ринитом мы отобрали в фокус-группу.
В исследуемой фокус-группе из 400 пациентов с аллергическим ринитом сезонное
и эпизодическое течение наблюдалось у 276 лиц (69 %), круглогодичное течение - у 124
человек (31%). Оценка симптомов проводилась в фазу неполной межсезонной ремиссии
заболевания, а также при сохранении симптомов в течение года.
Для оценки симптомов АР в данной группе (заложенность носа, ринорея, чихание,
зуд в носу, слезотечение, покраснение глаз, общее недомогание, сонливость, головная боль)
использовалась визуально-аналоговая шкала (ВАШ) как инструмент документирования
состояния и планирования персонифицированной терапии для получения оптимальных
результатов. Шкала имеет вид линейки от 0 до 10 баллов (от 0 до 10 см), где 0 — отсутствие
симптомов, а 10 — максимально выраженные симптомы АР. ВАШ удобна для пациентов и
врачей, поскольку проста и интуитивно понятна (не требует обучения). Результаты,
полученные с помощью ВАШ, характеризуются хорошей воспроизводимостью, высокой
чувствительностью и подходят для повседневного использования [4,5].
Субъективную оценка симптомов ринита в диапазоне от 0 до 2 баллов считали
лёгким влиянием заболевания на качество жизни пациента, ВАШ в диапазоне от 3 до 5
баллов - умеренным, от 6 до 8 баллов — интенсивным, от 9 до 10 баллов чрезвычайно
сильным влиянием на жизнедеятельность больного.
При субъективном оценивании пациентами симптомов своего заболевания по шкале
ВАШ выявлено, что лёгкое влияние заболевания на качество жизни отметили лишь 1 %
осмотренных (средняя оценка по ВАШ — 2,0), умеренное (41%) (средняя оценка по ВАШ
— 4,5), интенсивное (55%) (средняя оценка по ВАШ — 7,2) и чрезвычайно сильное (3%)
(средняя оценка по ВАШ — 9,3). Преобладание среди пациентов лиц с умеренным и
интенсивным влиянием симптомов болезни на качество жизни согласуется с данными
Ненашевой Н.М., Шиленковой В.В. [5].
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
30
Таким образом, нами сделаны следующие выводы:
1.У пациентов с аллергическим ринитом сезонное и эпизодическое течение
наблюдалось у 69 % лиц, круглогодичное течение заболевания - у 31% обследуемых.
2. Лёгкое влияние заболевания на качество жизни отметили лишь 1 % осмотренных
(средняя оценка по ВАШ — 2,0), умеренное — 41% (средняя оценка по ВАШ — 4,5),
интенсивное — 55% (средняя оценка по ВАШ — 7,2) и чрезвычайно сильное — 3 %
пациентов (средняя оценка по ВАШ — 9,3).
3. Применение визуально-аналоговой шкалы у пациентов с аллергическим ринитом
позволило документировать степень выраженности и контроля симптомов, углубило
собственные представления о пациенте с аллергическим ринитом и индивидуализировало
целевые терапевтические подходы .
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:
1. Seidman M.D., Gurgel R.K., Lin S. et al. Guideline Otolaryngology Development Group.
AAO-HNSF. Clinical practice guideline: Allergic rhinitis. Otolaryngol. Head Neck Surg. – 2015.–
Feb. № 152(1 Suppl).–S.1-43. doi: 10.1177/0194599814561600. PMID: 25644617.
2. Schuler Iv C.F., Montejo J.M. Allergic Rhinitis in Children and Adolescents // Pediatr. Clin.
North Am. – 2019.– Oct; № 66(5).– С.981-993. doi: 10.1016/j.pcl.2019.06.004. Epub 2019 Aug
5. PMID: 31466686.
3. Игисинов Н.С., Уразова С.Н., Сулейменова А.С. и др. Аллергический и вазомоторный
ринит в Казахстане: пространственная оценка заболеваемости // Медицина (Алматы). –
2019. – № 12 (210). – С. 2-7. DOI: 10.31082/1728-452X-2019-210-12-2-7
4. Ненашева Н.М., Шиленкова В.В. Контроль симптомов аллергического ринита у
взрослых лиц в Российской Федерации: результаты онлайн-опроса // Российский
Медицинский Журнал. Медицинское обозрение. – 2021. – № 5 (1). – С.25-31. DOI:
10.32364/2587-6821-2021-5-1-25-31
5. Ненашева Н.М., Терехова Е.П., Бодня О.С., Себекина О.В. Визуальная аналоговая
шкала — инструмент для оценки контроля аллергического ринита // Российский
аллергологический журнал – 2018. – № 6. – С.79–88.
6. Reddel H.K., Bacharier L.B., Bateman E.D. et al. Global Initiative for Asthma Strategy
2021: Executive Summary and Rationale for Key Changes // Am. J. Respir. Crit. Care Med. –
2022. – Jan. 1; 205(1). – С.17-35. doi: 10.1164/rccm.202109-2205PP. PMID: 34658302; PMCID:
PMC8865583.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
31
EMOTIONAL BURNOUT PROBLEM AND SOLUTION
IN TUBERCULOSIS PATIENTS
ALI SHUJAT
SUPERVISOR: professor I.Z ZHANBEKOV
(Assistant to HOD pathological department)
International university of Kyrgyzstan, International school of medicinel
INTRODUCTION:
• Tuberculosis [TB] is a disease that is a major cause of ill health and one of the leading cause of
death worldwide .[2]
• TB is caused by Bacillus Which is spread when people who are sick with TB expel bactria in to
the [e.g : by coughing ][1]
• TB was leading cause of death from a single infectious agent it is said that about quarter of the
world is suffering from TB .
• TB is cure and preventable.About of people who who develope TB disease can be during
regimen. [1]
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
32
EMOTIONAL BURNOUT IN TB
• Reported that 30 percent of TB patients suffered from anxiety or tension and 26 percent from
loss of interest in life or depression and 6 percent of patient denied their TB diagnosis .[5]
. Prevalence of depression and anxiety among TB patients was 43 percent and 47 percent
respectively.[6]
• Psychological issues such as isolation ,stigma ,lack of social support ,denial ,hopelessness about
life ,tension ,anxiety , neglect by family and society .[7]
• Helplessness and Depression are common in patients with TB .
• Stigma is major determinant of mental disorders .[7]
DEVELOPING
FEASIBLE
Symptoms change in TB
patients from
Types of Tuberculosis [10]
• Extra Pulmonary Tuberculosis
• Multi Drug resistance Tuberculosis
• Latent Tuberculosis
• Pulmonary Tuberculosis
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
33
SOLUTIONS OF BURNOUT IN TB
• The most common preventive therapy is a daily isoniazid (INH) taken as a single daily pill for
six to nine months.
• TB is isonized INH in combination with 3 other drugs rifampin pyrazinamide and ethambutol.
• Neurotransmitters such as 5-hydroxytryptamine (5-HT), dopamine (DA), and norepinephrine
(NE) play significant roles in the pathogenesis of depressive symptoms.
Available funding and
sources in
CONCLUSION:
Stress should be a powerful driving force not an obstacle Live free and live young! Live without
TB and live forever." "Early diagnosis and treatment can help eradicate TB." "Let's aim to
eradicate the second-most dangerous disease after COVID.
Bibiliography /Sources • [1] www.nhs.uk
• [2] www.moh.gov.sa • [3] stopTB .org
• [4] apps.who.int
• [5] Eram U, Khan IA, Tamanna Z.Indian Journal of Community Medicine 2006;31(3):2006-07
• [6] Husain MO, Dearman SP Clinic Pract Epidemiol Ment Health 2008;4:4.
• [7] Johansson E, Long NH,Health Policy 2000;52(1):33-51. • [8] www.thelancet.co,
• [9] www.mdip.com
• [10] www.pharmeasy.in
• [11] err.ersjournals.com
• [12] www.scrip.org.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
34
УДК: 614.46+616.24-002:578.834.1(574.3)
ПРИОЗЕРСК ҚАЛАСЫНДАҒЫ COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫ КЕЗІНДЕ ӘСКЕРИ
ҚЫЗМЕТШІЛЕР МЕН АЗАМАТТЫҚ ТҰРҒЫНДАРДЫҢ ХАБАРДАРЛЫҒЫ МЕН
ӘЛЕУМЕТТІК ӘЛ-АУҚАТЫН САЛЫСТЫРМАЛЫ БАҒАЛАУ
Сейлбекова Диана Еркебұланқызы
С.Д. Асфендияров атындағы ҚазҰМУ,
«Қоғамдық денсаулық» кафедрасының 2 курс магистранты
Ғылыми жетекші- Айтманбетова Ақмарал Аршабаевна
Алматы, Қазақстан
Аннотация: Коронавирустық инфекцияға байланысты шектеулер кезеңінде әскери
қызметшілер мен азаматтық халықтың әлеуметтік көңіл-күйі мен әл-ауқатын бақылау және
салыстырмалы түрде бағалау. Әскери қызметкерлер мен азаматтық тұрғындар арасында
сауалнама түрінде социологиялық зерттеу жүргізілді. Жалпы іріктеу көлемі 96 адам. COVID19 диагностикасы мен алдын алу әдістері туралы хабардар болу ерекшеліктері және әскери
қызметкерлер мен бейбіт тұрғындардың шектеу шараларына қатынасы анықталды.
Түйінді сөздер: денсаулық сақтау, коронавирустық инфекция, әскери қызметкерлер,
бейбіт тұрғындар, әлеуметтік сауалнама.
2020 жылдың басында COVID-19 пандемиясының тез таралуы бүкіл әлемдегі
миллиондаған адамдардың өмірін өзгертті. 2020 жылдың қазан айының соңына қарай
эпидемияға қарсы барлық іс – шараларға қарамастан, әлемде 40,3 млн.жағдай болды, оның
ішінде 1,12 млн.өлім-жітім[6]. Коронавирустық инфекция-Coronaviridae тұқымдасының
BETACORONAVIRUS тұқымдасының РНҚ геномдық вирусынан туындаған жоғарғы тыныс
жолдарының басым зақымдануы бар жедел вирустық ауру. Вирустардың таксономиясы
жөніндегі Халықаралық комитет 2020 жылғы 11 Ақпанда SARS – CoV-2 инфекция
қоздырғышына ресми атау берді [5].
Бұл атау вирустың құрылымымен байланысты: тәжге ұқсайтын клуб түріндегі үлкен
шыбық тәрізді процестер суперкапсидтен шығады. SARS-CoV-2 вирусы қоршаған ортаға төмен
қарсылықпен сипатталады. Covid-19 кезіндегі инкубациялық кезең: 2-ден 14 күнге дейін, орта
есеппен 5 күн. Covid-19 алғашқы белгілерінің арасында дене температурасының 90%
жоғарылауы тіркелді; 80% жағдайда жөтел (құрғақ немесе аз мөлшерде қақырықпен); 20%
жағдайда кеудеде қысылу сезімі; 55% жағдайда ентігу; миалгия және шаршау (44%); қақырық
өндірісі (28%); сондай-ақ бас ауруы (8%), гемоптизия (5%). COVID - 19 ауыр ағымы бар
пациенттердің көпшілігінде аурудың алғашқы аптасында пневмония дамиды. Жаңа
коронавирустың пайда болуы вирустың осы тобы тудыратын аурулардың пандемияның пайда
болу мүмкіндігіне байланысты әлемдік денсаулық сақтау үшін қауіп төндіретінін және мұқият
бақылауды қажет ететінін растайды [4].
Дүние жүзіндегі миллиондаған науқастар көптеген адамдардың өміріне әсер ететін
карантин енгізуге себеп болды. Материалдық жағдайдың өзгеруіне әкелуі мүмкін өмір
салтының айтарлықтай өзгеруі, жұқтырған және қатты ауырып қалу қаупімен бірге, сондай-ақ
ықтимал шығындар туралы алаңдаушылық пандемия кезінде дұрыс жұмыс істемеу қаупінің
маңызды факторлары ретінде қарастырылуы мүмкін [1].
Коронавирустық инфекцияның пандемиясы халықты тиісті ақпаратпен қамтамасыз
етуді талап етеді, бұл олардың осы аурудың қауіптілігі және алдын алу шаралары туралы пікірін
бағалауды көздейді [2, 6]. Шектеу шараларының тиімділігін бағалау үшін халықтың осы
инфекция туралы қаншалықты хабардар екенін, жұқтыру қаупін, таралу және алдын-алу
жолдарын қалай бағалайтынын білу керек [3]. Әскери контингенттің хабардарлығын және
әлеуметтік көңіл-күйін бағалау ерекше қызығушылық тудырады.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
35
Зерттеуде социологиялық (сауалнама), статистикалық әдістер қолданылды. 17 жастан 65
жасқа дейінгі 96 респонденттің түпнұсқа сауалнамасын қолдана отырып сауалнама жүргізілді.
Әскери қызметшілер мен бейбіт тұрғындардың covid-19 көздері, клиникасы, берілу жолдары
туралы хабардарлығын салыстырмалы талдау екі топтың барлық респонденттері (100%)
COVID-19 белгілері туралы толық хабардар екенін көрсетті, олардың көпшілігі ауа арқылы
берілу жолын (92,7% әскери қызметшілер және 85,5% емхана пациенттері) және пандемия түрін
көрсетті тарату. Сұралған әскери қызметшілердің 61 % ы және азаматтық тұрғындардың
90,9%ы вирустың қандай патогенділік тобына жататынын білмейді. Барлық респонденттер
коронавирустық инфекцияның асқынуы пневмония екендігі туралы хабардар.
Респонденттердің жауаптарын жас бойынша бөлуді талдау кезінде 30 жастан асқан адамдар
арасында бұл инфекцияны жас ұрпаққа қарағанда қауіпті деп санайтындығы анықталды.
Осылайша, жастар коронавирустық инфекцияның қауіптілігі туралы толық түсінікке ие емес,
бұл халықтың осы санатына ақпараттық әсер ету әлеуеті болып табылады.
Карантиндік іс-шараларды оңтайландыру үшін халықты коронавирустық инфекция
туралы, өткізілетін іс-шаралар туралы кеңінен хабардар ету, мінез-құлықтың нақты
регламенттерін белгілеу қажет. Сондай-ақ, ұзақ мерзімді оқшаулау мен карантинге байланысты
туындауы мүмкін психологиялық ыңғайсыздық пен шиеленісті төмендетуге бағытталған
ұсыныстарды әзірлеу бойынша психологиялық қоғамдастықтың әрекеттерін үйлестіру.
Қорытынды
1. Әскери қызметшілер мен бейбіт тұрғындардың COVID-19 туралы хабардар болуының
айтарлықтай айырмашылықтары бар. Бейбіт тұрғындар COVID-19 алдын-алу және емдеу үшін
қауіпті топтар, зертханалық диагностика әдістері және бактерияға қарсы препараттардың
тиімсіздігі туралы сенімді түрде біледі.
2. Екі топтың өкілдері психологиялық тұрғыдан оқшаулануға дайын емес және жеке қорғаныс
құралдарын сатып алуда қиындықтарға тап болды.
3. Әскери қызметшілердің жартысына жуығы (43,9%) және бейбіт тұрғындар (56,4%) covid-19
пандемиясы кезінде материалдық қамтамасыз ету нашарлады.
4. Карантиндік шаралар кезінде әскери қызметшілердің әлеуметтік жауапкершілік деңгейі
едәуір төмен болды, олар бейбіт тұрғындарға қарағанда өзін-өзі оқшаулау режимін жиі бұзды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Белоцерковская Ю.Г., Синопальников А.И. COVID–19: уроки, которые мы извлекаем уже
сегодня // Фарматека. – 2020. – No5. – С. 15–28.
2. Ваторопин А.С., Костина Н.Б., Калугина Д.А., Черкасова В.Ю., Гараева Э.И. Население
Свердловской области о коронавирусной инфекции и её социальных последствиях // Вопросы
управления. – 2020. – No 3. – С. 139-153.
3. Кутумова О.Ю., Бабенко А.И., Пухова Э.П., Бабенко Е.А. Информированность населения о
коронавирусной инфекции // Современные проблемы здравоохранения и медицинской
статистики. – 2020. – No 3. – С.100-114.
4. Никифоров В.В., СурановаТ.Г., Миронов А.Ю., Забозлаев Ф.Г. Новая коронавирусная
инфекция (COVID-19): этиология, эпидемиология, клиника, диагностика, лечение и
профилактика. – М., 2020. – 55с.-169-СМОЛЕНСКИЙ МЕДИЦИНСКИЙ АЛЬМАНАХ No1,2021
5. Панова А.Е. Коронавирусы – возбудители тяжелых респираторных заболеваний //
Туберкулез и болезни легких. – 2020. – No7. – С.6–13.
6. Рекомендации ВОЗ для населения в связи c распространением нового коронавируса (2019nCoV): мифы и ложные представления. URL:https://www.who.int/ru/emergencies/diseases/novelcoronavirus-2019/advice-for-public/myth-busters
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
36
УДК 616.8-009.24
ОТНОШЕНИЕ МОЛОДЕЖИ К ВЛИЯНИЮ НА ЗДОРОВЬЕ СОВРЕМЕННОЙ
ГОРОДСКОЙ СРЕДЫ
С.П. Сивакова, Г.Д. Смирнова
С.П. Сивакова – кандидат медицинских наук, доцент, кафедра общей гигиены и экологии
Г.Д. Смирнова – старший преподаватель, кафедра лучевой диагностики и лучевой терапии
Учреждение образования «Гродненский государственный медицинский университет»,
Гродно, Республика Беларусь
Аннотация: Современные крупные города повсеместно являются зоной
повышенного экологического риска. В сравнительном аспекте изучалось влияние города как
среды обитания на здоровье молодого поколения, а также отношения к городской жизни
в целом. По результатам исследования выяснилось, что, с одной стороны, человеку
необходимо защищать среду обитания и природу от натиска техногенных загрязнений во
избежание полного уничтожения, а, с другой, - сам человек нуждается в защите, так как
самая совершенная в мире человеческая природа тоже уже не выдерживает нагрузок.
Ключевые слова: здоровье молодежи, городская среда обитания, экологический
риск.
Введение. В Республике Беларусь, по данным Национального статистического
комитета, на начало 2021г. общая численность населения составила 9 349, 6 тысяч человек,
из них городское население – это 7 280,3 тысяч человек [1]. Современные крупные города
повсеместно являются зоной повышенного экологического риска. К доминирующим
группам факторов, влияющим на здоровье современного человека в мегаполисе, по данным
современных исследований относятся: индивидуальный образ жизни, производственные
факторы, жилая среда, биологические и социальные факторы. Особенно неблагополучным
считается состояние окружающей среды в городах с населением свыше 250 тыс. жителей,
именно эти города растут особенно быстро, увеличивая свое население примерно на 10% в
год [2].
Заболеваемость населения городов злокачественными новообразованиями за
последние пять лет, по данным ВОЗ, увеличилась на 13,5%, болезнями эндокринной
системы, нарушениями обмена веществ и иммунитета – на 29,5%, болезнями крови – на
35,4%, бронхиальной астмой – на 40%, болезнями органов пищеварения – на 21,6% [4]. По
данным ряда исследований, среди отрицательно влияющих на здоровье и самочувствие
человека неблагоприятных моментов проживания в мегаполисе лидирующую позицию
занимают негативные физические, химические, биологические и социальнопсихологические факторы [3].
Цель исследования: в сравнительном аспекте изучалось влияние мегаполисов как
среды обитания на здоровье молодого поколения, а также отношения к городской жизни в
целом.
Материал и методы исследования. С помощью валеолого-диагностического
метода была проведена сравнительная аналитическая оценка 512 респондентов (студентов
различных университетов Республики Беларусь) - из них 75,4% девушек и 24,6% юношей.
Проживали до поступления в ВУЗ в мегаполисе (г. Минск) 5,3%, в областном центре (г.
Гродно) 47,1%, в районных центрах/городках 41,2%, в сельских населённых пунктах 5,9%,
в агрогородках 3,9%, в посёлках городского типа 2%. Среди всех респондентов во время
учебы в ВУЗе 45,1% проживают в общежитии, 29,4% - с родителями, 13,7% - снимают
квартиру/комнату, 5,9% - в собственном жилье или же с родственниками
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
37
(бабушка/дедушка/тётя/дядя). Анкетирование проводилось при помощи ресурса
docs.google.com.
Результаты и их обсуждение. Оценили свой уровень здоровья как
удовлетворительный 68,6% респондентов. Простудные заболевания за последние полгода
перенесли 50% участников исследования, 25% - аллергические и ещё столько же страдали
из-за различных депрессивных состояний. По причине болезни за последние полгода 78,4%
студентов пропустили до 14 учебных дней, а 21,6% - более 14 дней. Хронические
заболевания имеют 41,1% респондентов. Среди них лидируют заболевания верхних и
нижних дыхательных путей (рис.1):
иммунной системы
мочевыделительной системы и/или опорнодвигательного аппарата
пищеварительной системы
2%
3.90%
5.90%
сердечно-сосудистой системы и/или
эндокринной системы
заболевания дыхательной системы
7.80%
9.80%
Рисунок 1 – Распространенность хронических заболеваний
Как показали результаты исследования, привлекательным в городской жизни для
14,1% стали быстрый темп жизни; для 11,3% - комфортные условия проживания, красивая
архитектура, достопримечательности, магазины, веселое время препровождение и досуг;
для 6,3% - изменение круга общения. Среди различных степеней риска здоровью человека
проживания в мегаполисе самым значимым является:
 негативное влияние производственных факторов - 52,9%;
 индивидуальный образ жизни - 29,4%;
 дискомфорт жилой среды - 11,8%;
 социальные и биологические факторы - 5,9%.
К основным неблагоприятным факторам городской среды, отрицательно
влияющими на здоровье и самочувствие человека респонденты отнесли:
 действие временного фактора (чрезмерно быстрый темп жизни) - 48,3%;
 видеоэкологическое
влияние
(визуальная
монотонная
архитектура
и
денатурированная природной среды) - 38,5%;
 влияние от неионизирующих электромагнитных излучений (от бытовых приборов и
аппаратуры) - 37,8%;
 низкое качество жилищных условий (тесноту и высокую плотность заселения) - 35%.
Дополнительными аспектами, усиливающими воздействие этих факторов, стали
такие проблемы как:
 транспортные задержки (например, изменения количества времени, затрачиваемого на
дорогу, автомобильные «пробки», дезориентировка в большом городе и отсутствие
чувства безопасности) у 18,5%;
 материальные затраты (например, более высокие цены, изменение материального
положения после переезда и оценки своих возможностей и способностей) у 17,6%;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
38
 постоянный шумовой фон окружающей среды у 15,6%;
 дефицит социальной ответственности (суета, большое количество людей в
общественных местах и грязь, недостаток эмоционального контакта в общении,
отсутствие возможности полноценной реализации отдыха и мрачный вид жителей,
нехватка неформального общения, чувство ностальгии, ощущение себя чужим, тоска
по привычному окружению, нарушение персонального пространства, столкновение
предрассудков) у 10,5%.
Постоянный стресс и чувство страха у переехавших в мегаполисы постоянно
присутствует у 19,6% респондентов. Фобии у них особенные - что-то похожее на «комплекс
неполноценности» типичного городского жителя (рис.2):
13.60%
12.40%
10.20%
8.50%
7.60% 6.80%
4.20% 4.20% 3.40% 3.40%
2.50% 1.70%
0.80%
Рисунок 2 – Распространенность фобий
Испытывают нерешительность в трудных ситуациях, которые возникают после
переезда в крупный город и в оторванности от дома 54,9% студентов. Способы ее
проявления у них выражаются в том, что 51% - либо грызут ногти, либо притопывают
ногой, либо крутят волосы, 25,5% - раздражаются и замыкаются в себе, 23,5% - ощущают,
что просто не могут справиться с собой и ощущают себя так, что они вот-вот «взорвутся»,
у 13,7% - появляется бессонница. Элементы депрессивных состояний проявляются также и
в том, что часто без причины хочется плакать 25,5% участникам исследования, 23,5% постоянно ощущают нехватку общения, 5,7% полностью их утратили энтузиазм и надежду
на лучшее, а 3,7% всегда себя ощущают в мрачном настроении и с подозрением относятся
к окружающим.
Негативные эмоции вследствие изменения менталитета при проживании в
мегаполисе могут появляться в разных ситуациях, например, 66,7% респондентов
реагируют отрицательно в случаях, когда кто-то в кинотеатре шелестит бумагой или громко
комментирует содержание фильма, 60,8% - когда кто-то старается их поучать, 58,8% - не
любят, когда им рассказывают сюжеты книги, которую они собираются почитать. На
громкие разговоры в общественном транспорте отрицательно реагируют 54,9% студентов,
активно протестуют при виде смятой страницы свежей газеты или журнала 37,3%,
раздражает чрезмерное приближение собеседника, даже если это происходит в толпе, в
автобусе 27,5% и стольких же - на улице вид курящей женщины, громкий смех 25,5% и
наконец 21,6% не нравятся подаренные ненужные вещи. Отрицательные реакции
участников исследования вызывают кашель в свою сторону у 86,3% молодых людей,
употребление сверстниками иностранных слов у 74%, опоздания друзей у 51% и слишком
сильный запах духов у 45%.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
39
К приобретаемым болезням от жизни в современных мегаполисах 17% участников
исследования относят заболевания верхних и нижних дыхательных путей (среди них
отдельно на бронхиальную астму – 3,9%), 16,3% - депрессию, 15,8% - аллергии, 12,4% болезни сердечно-сосудистой системы (среди них отдельно на инфаркт и инсульт
пришлось по 3,9%), 9,2% - приверженность к алкоголю и наркотикам, 7,8% - травматизм
после автокатастроф, 6,5% - нарушения обмена веществ и иммунитета, 5,9% злокачественные новообразования, 4,6% - болезни внутренних органов (среди них на
болезни эндокринной системы – 3,3%, на болезни органов пищеварения – 2,6%, на болезни
крови – 2%).
Вывод. Полученные данные свидетельствуют о преференции 60,8% молодых людей
мегаполиса. В связи с этим можно судить о том, что мегаполисы имеют некую силу, которая
притягивает, очаровывает, однако в потоке таких эмоций молодые люди забывают, что
мегаполисы таят в себе опасность, которую все склонны игнорировать, но которая может
привести к непоправимым последствиям и в силу возраста они к этому не готовы и мало об
этом информированы. Поэтому складывается интересный парадокс, с одной стороны,
человеку необходимо защищать среду обитания и природу от натиска техногенных
загрязнений во избежание полного уничтожения. С другой, - сам человек нуждается в
защите, так как самая совершенная в мире человеческая природа тоже уже не выдерживает
нагрузок.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:
1. Влияние урбанизации на экологию [Электронный ресурс] — Режим доступа:
https://www.myunivercity.ru/.html Дата доступа: 18.02.2022
2. Беларусь
в
цифрах
[Электронный
ресурс]
—
Режим
доступа:
https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/3ea/3ea6979cf337350c836d0392847ccd3c.pdf
Дата доступа: 18.02.2022
3. Проблемы мегаполисов и здоровья человека [Электронный ресурс] — Режим доступа:
http://www.rusnauka.com/6_NITSB_2010/Ecologia/59959.doc.htm
Дата
доступа:
18.02.2022
4. Влияние урбанизированной жилой среды на здоровье населения крупных городов
[Электронный ресурс] — Режим доступа: https://cyberleninka.ru/article/n/vliyanieurbanizirovannoy-zhiloy-sredy-na-zdorovie-naseleniya-krupnyh-gorodov Дата доступа:
18.02.2022
5. Главные угрозы здоровью жителя мегаполиса [Электронный ресурс] — Режим доступа:
https://profilaktica.ru/sotsialnye-seti/3-glavnye-ugrozy-zdorovyu-zhitelya-megapolisa/ Дата
доступа: 18.02.2022
6. Лекарство
от
фобий
[Электронный
ресурс]
—
Режим
доступа:
https://www.vokrugsveta.ru/news/113179/ Дата доступа: 18.02.2022
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
40
GLYMPHATIC SYSTEM , ITS ACTIVATION THROUGH SLEEP AND ITS
ASSOCIATION WITH NEURODEGENERATIVE DISEASES
E. M. Anupa Manjitha Ekanayake
W. Sandalie Chamalika Senarathna
Student of Grodno State Medical University
Grodno, Belarus
Introduction
In this review article we will discuss on the Glymphatic system which is a recently
discovered macroscopic waste clearance system of the brain, its function and how it is associated
with sleep and also with various kinds of neurodegenerative diseases. The Glymphatic system is
responsible in removing of soluble proteins and toxic metabolites from our central nervous system.
The glymphatic activity is activated mostly during sleep and is dormant during wakefulness.
Therefore, across all animal species the need of sleep is compulsory and this shows the brain must
enter such a state of glymphatic activation to efficiently eliminate neurotoxic products such as β
amyloid (pathological neurotoxic products in AD). So, it would seem essential to devise ways in
which how glymphatic system acts with sleep and how different neurodegenerative diseases affect
our glymphatic system and vice versa
Key words: NDDs (Neurodegenerative disease), AD (Alzeimer’s Disease)
The Glymphatic System and Its Functions
Research indicates that Cerebrospinal fluid (CSF) and Interstitial fluid (ISF) continuously
interchange by convective influx of CSF along the periarterial space [1.1].
From the subarachnoid space, CSF is
driven into the Virchow-Robin spaces
(which are brain perivascular spaces
containing perforating arteries) with the
assistance of 1) arterial pulsatility 2)
respiration 3) CSF pressure gradient
4) low resistance in the loose fibrous
matrix of the perivascular space
The subsequent transport of CSF into the brain parenchyma is
supported by AQP4 (Aquaporin 4) water channels expressed in a
highly polarized manor in astrocytic endfeet that ensheathe the
brain vasculature (Astrocytic endfeet plaster 98.4% of the
vasculature) [1.1, 1.2]. CSF movement into the parenchyma leads
the way of convective interstitial fluid fluxes within the tissue
toward the perivenous spaces surrounding the large deep veins.
The interstitial fluid is collected in the perivenous space from
where it drains out of brain toward the cervical lymphatic system
[1.3, 1.4]. This macroscopic system of convective fluid fluxes with
rapid interchange of CSF and interstitial fluid was entitled the
glymphatic system based on its similarity to the lymphatic system in the peripheral tissue in
function.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
41
In 2012, the dynamics of the glymphatic system was
characterized for the first time in vivo using two-photon
microscopy in mice [1.1]. By labeling of CSF with
fluorescent tracers injected into the cisterna magna.
showed that CSF rapidly enters the brain along the
cortical pial arteries
It became obvious that CSF tracers, rather than being
randomly distributed in the parenchyma, entered the
parenchyma through a periarterial pathway surrounding
the vascular smooth muscle cells plastered by
perivascular astrocytic endfeet. Furthermore, ex vivo
evidence demonstrated that tracers rapidly exited the
brain primarily along central deep veins and the lateralventral caudal rhinal veins [1.1]. The analyses showed
that the movement of periarterial CSF into and through the brain parenchyma facilitated the
clearance of interstitial solutes to perivenous drainage pathways. Thereby extending earlier studies
with labeled proteins and small molecules (reviewed in [1.5]). As proposed by Weller and
colleagues [1.6 – 1.7], such a macroscopic clearance mechanism of interstitial solutes may be of
particular importance for neurodegenerative diseases. Let’s consider Alzheimer's disease as an
example. This disease is characterized by the accumulation of proteins, including amyloid plaques
and tau tangles. To study if β-amyloid is cleared by the glymphatic pathway, injected fluorescent
or radiolabeled amyloid β1–40 into the mouse striatum, and discovered that β-amyloid was quickly
cleared from the mouse brain along the glymphatic paravenous efflux pathway [1.1]. Moreover,
compared to a wildtype control mice, knockout mice revealed a ∼65% reduction in CSF fluid flux
through the parenchyma in imaging of CSF tracer movement in AQP4. And a clearance of
intrastriatal injected radio-labeled β-amyloid was reduced by 55% [1.1]. So it shows that that the
paravascular glymphatic pathway driven by AQP4-dependent bulk flow constitutes a major
clearance pathway of interstitial fluid solutes from the brain's parenchyma [1.2].
Sleep and Glymphatic System
Sleep plays a fundamental role in many biological functions in all organisms irrespective
to Its species. The activation of glymphatic system is dominantly seen during sleep and is rather
dormant during wakeful period of the organism. This is seen due to the fact that during sleep the
glial cells undergo shrinkage [2.1] thus leading to enlargement of the extracellular space which
results in a more accelerated clearance process of toxic agents and other metabolites. Animal
studies on mice have shown that clearance of pathological substrate such as β amyloid was 2 times
faster during sleep than while awake [2.2]. Also, photon imaging studies have shown 90% decrease
in Glymphatic activity in awake mice compared to anesthetized mice. [2.3]
The picture above* is of the Glymphatic System and it awakens when we are asleep. On the left is
a picture of the system during a sleep cycle. The red
area is the CSF flowing through the brain. The CSF
was no longer contained just in the ventricles, but
flowed through the brain. And it happened much less
when we are awake.
A vivo study conducted in humans showed that, blood
oxygen
level-dependent
functional
magnetic
resonance imaging (Bold fMRI) was used in
combination with electroencephalograph and CSF
measurements in order to detect in which sleep state
most brain activity occurred. They found that during
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
42
wakefulness, CSF flow had a small-amplitude rhythm, peaking at around 0.25 HZ, whereas during
sleep, large oscillations occurred every 20 s, peaking at around 0.05 HZ, resulting in a significantly
greater inflow of CSF than during the day [2.4]
We can also observe that Glymphatic-induced reoxygenation of the brain occurs during
large pulsations of CSF. The pulsating fashion in which these sleep oscillations occur suggests that
the majority of glymphatic activity occurs during N3 sleep.
Association with Neurodegenerative diseases
Neurodegenerative diseases (NDDs) are diseases which cause progressive dysfunction and
neuronal loss [3.1]. Common NDDs include Alzheimer’s disease (AD), Parkinson’s disease (PD),
amyotrophic lateral sclerosis (ALS) and Huntington’s disease (HD). The main reason for such
destructive pathology in these diseases is the abnormal aggregation and deposition of neurotoxic
proteins such as Aβ, α-synuclein, TAR-DNA-binding protein 43 and mutant huntingtin protein
respectively [3.2]
We are able to see a bi-directional or cyclic relationship between NNDs and glymphatic
system dysfunction. Poor sleep and Insomnia are well known symptoms seen in the early
pathogenesis of many NNDs due to damage of brain centres responsible for sleep regulation such
as suprachiasmatic nucleus. As a result of poor sleep, the glymphatic activity in such patients are
heavily reduced as we have discussed above that only during sleep our glymphatic system is at its
best functioning. This causes defective elimination of neurotoxic proteins which are formed due
to NNDs and leads to their further accumulation. The accumulation of such neurotoxic proteins
results in damage of parts of the brain which would include areas responsible for regulation of
sleep and circadian cycle that would lead to more insomnia leading into more glymphatic
depression. Therefore, we can see a cyclic relationship on how glymphatic dysfunction would
aggravate NNDs and Vice versa.
When considering AD, studies have shown that altered sleep quality has led to progression
of AD due to the impaired glymphatic clearance of amyloid β and its further accumulation in brain
tissue [3.3]. The diffusion-based MR technique called diffusion tensor image analysis along the
perivascular space has been used to reflect
impairment of the glymphatic system in
AD patients [3.4].
Conclusion: We would conclude this
review by stating that the bi directional
relationship between Glymphatic function
and various NNDs are of utmost
importance in finding not only about the
diagnosis of such diseases but also on how
we can treat these diseases by improving
glymphatic activity by improving quality
of sleep in these patients.
LITERATURE:
1.1 Iliff JJ, Wang M, Liao Y, et al. A paravascular pathway facilitates CSF flow through the brain
parenchyma and the clearance of interstitial solutes, including amyloid β Sci Transl
Med. 2012;4:147ra111. doi: 10.1126/scitranslmed.3003748. [PMC free article] [PubMed]
[CrossRef] [Google Scholar]
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
43
1.2 Iliff JJ, Nedergaard M. Is there a cerebral lymphatic system? Stroke. 2013;44:S93–5.
doi: 10.1161/STROKEAHA.112.678698. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google
Scholar]
1.3 Johnston M, Zakharov A, Papaiconomou C, et al. Evidence of connections between
cerebrospinal fluid and nasal lymphatic vessels in humans, non-human primates and other
mammalian species. Cerebrospinal Fluid Res. 2004;1:2. doi: 10.1186/1743-8454-1-2. [PMC free
article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
1.4 Murtha LA, Yang Q, Parsons MW, et al. Cerebrospinal fluid is drained primarily via the spinal
canal and olfactory route in young and aged spontaneously hypertensive rats. Fluids Barriers
CNS. 2014;11:12. doi: 10.1186/2045-8118-11-12. [PMC free article] [PubMed]
[CrossRef] [Google Scholar]
1.5 Bradbury M, Cserr H. Drainage of cerebral interstitial fluid and of cerebrospinal fluid into
lymphatics. In: Johnston M, editor. Exp Biol Lymphat Circ. Elsevier; New York, NY: 1985. pp.
355–94. [Google Scholar]
1.6 Weller RO, Subash M, Preston SD, et al. Perivascular drainage of amyloid-beta peptides from
the brain and its failure in cerebral amyloid angiopathy and Alzheimer's disease. Brain
Pathol. 2008;18:253–266. doi: 10.1111/j.1750-3639.2008.00133.x. [PMC free article] [PubMed]
[CrossRef] [Google Scholar]
1.7 Hawkes C, Härtig W, Kacza J, et al. Perivascular drainage of solutes is impaired in the ageing
mouse brain and in the presence of cerebral amyloid angiopathy. Acta
Neuropathol.
2011;121:431–443.
doi:
10.1007/s00401-011-0801-7.
[PubMed]
[CrossRef] [Google Scholar]
2.1 Mendelsohn, A. R., and Larrick, J. W. (2013). Sleep facilitates clearance of metabolites from
the brain: glymphatic function in aging and neurodegenerative diseases. Rejuvenation Res. 16,
518–523. doi: 10.1089/rej.2013.1530
2.2 Xie, L., Kang, H., Xu, Q., Chen, M. J., Liao, Y., Thiyagarajan, M., et al. (2013). Sleep drives
metabolite clearance from the adult brain. Science 342, 373–377. doi: 10.1126/science.1241224
2.3 80. Xie L, Kang H, Xu Q, et al. Sleep drives metabolite clearance from the adult brain. Science.
2013;342:373–7. doi: 10.1126/science.1241224. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google
Scholar]
2.4 Lee H., Xie L., Yu M., Kang H., Feng T., Deane R., Benveniste H. The Effect of Body Posture
on
Brain
Glymphatic
Transport.
J.
Neurosci.
2015;35:11034–11044.
doi:
10.1523/JNEUROSCI.1625-15.2015. [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
3.1 Kovacs, G. G. (2016). Molecular pathological classification of neurodegenerative diseases:
turning towards precision medicine. Int. J. Mol. Sci. 17:189. doi: 10.3390/ijms17020189
3.2 Kovacs, G. G. (2019). Molecular pathology of neurodegenerative diseases: principles and
practice. J. Clin. Pathol. 72, 725–735. doi: 10.1136/jclinpath-2019-205952
3.3 Musiek, E. S. (2015). Circadian clock disruption in neurodegenerative diseases: cause and
effect? Front. Pharmacol. 6:29. doi:10.3389/fphar.2015.00029
3.4 Taoka, T., Masutani, Y., Kawai, H., Nakane, T., Matsuoka, K., Yasuno, F., et al. (2017).
Evaluation of glymphatic system activity with the diffusion MR technique: diffusion tensor image
analysis along the perivascular space (DTI-ALPS) in Alzheimer’s disease cases. Jpn. J. Radiol.
35, 172–178. doi: 10.1007/s11604-017-0617-z
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
44
УДК: 618.19-006.6-07
СҮТ БЕЗІ РАГЫНЫҢ
ЕРТЕ ДИАГНОСТИКАДАҒЫ ОНКОЛОГИЯЛЫҚ СКРИНИНГ
Хожаев Арман Айварович, Муратбаев Елдос Ершатович,
Аяпбергенова Мария Тенелбайқызы, Ахметов Мурат Тулегенович,
Тоқтахан Назерке Зекенқызы, Бегімбетова Назкен Ерханқызы,
Маралбекова Салтанат Маралбекқызы, Жармагамбетова Диана Нурлановна,
Серекбаева Әйгерім Ғалиқызы, Манапбай Дидар Гайдарұлы,
Нұрмухамет Аян Махамбетұлы, Халилаев Нурсултан Тауекелұлы,
Кадирова Әсел Мусабеққызы, Отегенова Камшат Болдыбековна
«С.Ж. Асфендияров атындағы Қазақ ұлттық медицина университеті» КЕАҚ
Алматы, Қазақстан
Аннотация: Бұл мақалада клиникалық тұрғыда симптомы жоқ әйелдерде осы
әлеуметтік маңызды ауруды белсенді анықтаудың популяциялық әдісін – скринингті
қолдану отырып, оның екіншілік алдын-алуға негізделген сүт безі рагын ерте
диагностикалау алгоритмі мен әдістемесі егжей-тегжейлі сипатталған.
Бұл әдістің ұйымдастыру қағидаларымен клинико-диагностикалық мүмкіндіктері
көрсетілген. Төмен дозалы рентген сәулелерін қолдануға негізделген маммографияны
қолдану диагноз қоюға, науқастарды қадағалап емдеу тактикасын жасауға және осындай
патологиясы бар науқастарды бағытты түрде емдеуге сараланған түрде қарауға
мүмкіндік беретіні көрсетілген.
Түйінді сөздер: сүт безі рагы, скрининг, маммография.
Медицинадағы "Скрининг" ұғымы (ағылш. screening-електен өткізу) - халықты немесе
оның жекелеген контингенттерін жаппай тексеру процесінде тестілеуді қоса алғанда,
арнайы диагностикалық зерттеулерді қолдануға негізделген қандай да бір патологиясы
немесе даму қауіп-қатер факторлары бар адамдарды белсенді анықтау әдісі.
Скринингтің негізгі тұжырымдамасы - онкопатологияны одан әрі емдеу арқылы
оның болжамын және одан әрі клиникалық ағымын өзгертетін кезеңде анықтау болып
табылады. Бұл ауруды немесе оған бейімділікті ерте диагностикалау үшін жүзеге
асырылады, өз кезегінде уақтылы емдік - профилактикалық көмек көрсету үшін қажет.
Скрининг нәтижелері зерттелетін аурудың (немесе аурулар тобының) таралуын, оның
дамуының қауіп факторларын және олардың салыстырмалы маңыздылығын зерттеу үшін
де қолданылады.
Скринингті жүргізудің негізгі шарттары даярланған персоналдың болуы және
зерттелетін белгіні анықтауға және алынған нәтижелерді бағалауға стандартты түрде қарау
тәсілі болып табылады. Қолданылатын әдістер өте қарапайым, сенімді және қайталанатын
болуы керек. Сонымен бірге олардың жеткілікті сезімталдығы мен жоғары ерекшелігі
болуы қажет [1,2,3].
Сүт безі қатерлі ісігімен ауыратын науқастарды анықтау үшін жүргізілетін жаппай
скрининг ең бастысы аурудың қандайда-бір белгілері немесе симптомдары жоқ сау
әйелдерді қамтуы керек. Скрининг қатерлі ісіктің емдеуге болатын жасырын түрлерін
анықтауға ықпал етіп қана қоймай, сонымен қатар әйелдер үшін психологиялық
құндылыққа ие.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
45
Скрининг нәтижесінде әйелдер өздерінде сүт безінің қатерлі ісігі жоқ екеніне көз
жеткізеді, ал бұл осындай бағдарламалардың ең маңызды болашағы зор жетістігі болып
табылады. Скринингтің түпкілікті мақсаты сүт безінің қатерлі ісігінен болатын өлімді
азайту болса да, оның жедел мақсаты қатерлі ісік ауруын клиникалық көріністері байқалмай
тұрып анықтау болып табылады. Алайда, сүт безінің рагы - бұл гетерогенді ауру болып
табылады, ол скринингтің тиімділігіне айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Сүт безі рагының
скринингтік модельдері, әдетте, анықталған ісіктердің көпшілігі инвазивті қатерлі ісік
өршуінің ерте сатысы болып табылады. Сонымен қатар, қатерлі ісік ауруын (немесе оның
алғышарттарын) клиникалық көріністен бұрын анықтау жалған оң диагноз қою қаупін
арттыратынын ескеру қажет [4,5].
Маммографияның сезімталдығы 95% – ға, ал ерекшелігі-97% жетеді. Бұл
көрсеткіштер сүт бездері неғұрлым тығыз (жас әйелдерде, гормондық терапия қолданып
жүрген әйелдерде) әйелдерді тексеру кезінде, маммографияның сапасы төмен, сондай – ақ
рентгенолог дәрігерінің біліктілігі жеткіліксіз болған кезде төмендейді. Скрининг арқылы
қатерлігі - жоғары дәрежелі, инвазивті ракты анықтау, ісік әлі клиникалық зерттеу арқылы
(пальпациямен) анықталмаса, бұл сүт безі рагынан өлім-жітімді азайту мүмкіндігін
білдіреді [6].
Қазақстан Республикасында сүт безі рагын ерте анықтау үшін зерттеп-қарау кезеңі [7]
келесідей болады:
1) қалалық, аудандық емхананың (жылжымалы медициналық кешеннің) маммография
кабинетінде екі сүт безінің маммографиясын екі проекцияда – тік және қиғаш жүргізу.
Медициналық бейнелерді мұрағаттау және беру жүйесі болған кезде барлық цифрлық
маммограммалар компакт-дискілерге және басқа да электрондық тасымалдағыштарға
көшіріледі және медициналық ұйымдар арасында интеграцияланған мамандандырылған
лицензиялық бағдарламалық қамтамасыз етудің көмегімен ОО маммография кабинетінің
серверіне беріледі; цифрлық беру мүмкін болмаған жағдайда – рентгенографиялық
пленкада 1:1-100% масштабта басып шығарылады (1 әйел – 1 жиынтық-2 немесе 4
маммограмма) кейіннен ОО маммография кабинетіне беріледі;
2) BI-RADS жіктемесі бойынша маммограммаларды (М0т, М0д, М1, М2, М3, М4,
М5) бір медициналық ұйымның (ОО) екі және одан да көп тәуелсіз рентгенологдәрігерлерімен түсіндіру – екі рет оқу немесе әртүрлі медициналық ұйымдар: қалалық,
аудандық емхананың (жылжымалы медициналық кешеннің) маммография кабинетінің
рентгенолог-дәрігері – бірінші оқылым, ОО маммография кабинетінің рентгенологдәрігері-екінші оқылым;
3) тереңдетілген диагностика – ОО маммография кабинетінде (М0д)
маммограммаларда патологиялық өзгерістер анықталған жағдайда жүргізілетін сүт
бездерінің нысаналы маммографиясы, ультрадыбыстық зерттеу (бұдан әрі – УДЗ),
трепанобиопсия, оның ішінде гистологиялық зерттеу үшін УДЗ бақылауымен немесе
стереотаксикалық бақылаумен жүргізіледі.
 Орта медицина қызметкері немесе АЕК ұйымының жауапты тұлғасы пациентті
аудандық, қалалық емханаларға маммографияға жібереді.
 Қалалық, аудандық емхананың (жылжымалы медициналық кешеннің)
маммография кабинетінің Рентген лаборанты маммография жүргізеді, маммограммаларды
екі рет оқуға жолдаманы толтырады, МАЖ-ға ақпарат енгізеді және өзара ақпараттық
қарым-қатынас арқылы жолдаманы береді.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
46
Қалалық, аудандық емхананың (жылжымалы медициналық кешеннің) маммография
кабинетінің рентгенолог-дәрігері: маммографиялық зерттеулердің қауіпсіздігі мен
сапасына қойылатын талаптарды орындайды; ұсынылған суреттердің сапасы мен дұрыс
салынуын бағалайды; м0т санаты кезінде (маммографияны жүргізудің техникалық
қателіктері) қайталама маммографияны орындайды; ACR (A, B, C) шкаласы бойынша сүт
бездерінің рентгенологиялық тығыздығын анықтайды, D) зерттеу хаттамасында осы
параметрді көрсете отырып; BI-RADS жіктемесі бойынша нәтижелерді түсіндіре отырып,
маммограммаларды бірінші оқуды жүргізеді.
М0д санатындағы (толық тексеруді талап ететін белгісіз немесе күдікті
рентгенологиялық өзгерістер) зерттеу хаттамасында басым патологияны көрсетеді: түзіліс,
ассимметрия, архитектониканың бұзылуы, микрокальцинаттар; маммограммаларды,
маммограммалардың электрондық көшірмелерін МАЖ офисінің жұмыс орнына мұрағаттау
және жіберу жүйесі арқылы, маммограммаларды екі рет оқуға жолдамамен бірге жібереді;
төмен дозалы компьютерлік томографиялық бейнелерді (бұдан әрі – НДКТ-бейнелер)
архивтеу және медициналық бейнелерді ОО компютерлік томография кабинетінің МАЖ
жұмыс орнына компакт-дискілерде немесе басқа да электрондық тасығыштарда жазылған
бейнелердің көшірмелерімен және НДКТ-бейнелерді екі рет оқуға бағыттаумен бірге беру
жүйесі арқылы жібереді.

ОО маммография кабинетінің рентгенолог-дәрігері: ұсынылған суреттердің
сапасын және дұрыстығын бағалайды. Серверге немесе цифрлық тасымалдағышқа (CD,
DVD) берілген цифрлық рентгенологиялық бейнелерді қарау DICOM стандартына сәйкес
сұр түсті градациялардың сертификатталған берілісі бар кемінде 5 мегапиксель рұқсаты бар
цифрлық рентгенологиялық суреттерді интерпретациялау үшін мониторда жүзеге
асырылады; BI-RADS классификациясы бойынша нәтижелерді интерпретациялаумен
маммограммаларды қосарлы (екінші) оқуды жүргізеді, қажет болған жағдайда мұрағаттық
суреттерді пайдалану арқылы.
 Көрсетілімдер бойынша үшінші оқуды ұйымдастырады. Екі рет оқылған кезде
суреттердің тәуелсіз интерпретациясы жүзеге асырылады (соқырлау әдісі- екінші
рентгенолог бірінші оқудың нәтижелерін білмейді);М0т санаты кезінде (маммографияны
жүргізудің техникалық қателіктері) қайта маммографияны ұсынады; М0д санаты кезінде
(толық тексеруді талап ететін белгісіз немесе күдікті рентгенологиялық өзгерістер) зерттеу
хаттамасында басым патологияны көрсетеді: түзіліс, ассиметрия, архитектониканың
бұзылысы, микрокальцинаттар; АПК ұйымдастыруға көрсетілімдер бойынша пациентті
тереңдетілген диагностикаға (нысаналы маммография, сүт бездерінің УДЗ,
трепанобиопсия, оның ішінде УДЗ бақылаумен немесе стереотаксикалық бақылаумен,
кейіннен материалды гистологиялық зерттеумен) шақыруды ұсынады; қарап тексеру
шеңберінде жасалған барлық маммограммаларды (пленкалар мен электрондық
тасымалдағыштар) жинауды және мұрағаттауды жүзеге асырады. Маммограммаларды
сақтау мерзімі- скринингтік зерттеуге жататын жастан шыққаннан кейін кемінде 3 жыл;
қосарланған (екінші) оқылым нәтижелері АПК ұйымдарына беріледі, мамандар МАЖ-ге
енгізеді және ақпараттық өзара әрекеттесу арқылы беріледі.
 Тереңдетілген диагностика МОд маммографиясын екі реттік оқу арқылы
қорытындыланады(қайта зерттеуді,толық тексеруді талап ететін немесе күдікті
рентгенологиялық өзгерістер).
 М0д маммограммаларын екі рет оқу қорытындылары (толық тексеруді талап ететін
анықталмаған немесе күдікті рентгенологиялық өзгерістер) тереңдетілген диагностика
үшін көрсеткіштер болып табылады.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
47
 Тереңдетілген диагностика екі кезең арқылы жүргізіледі. Біріңші кезеңінде УДЗ
жүргізіледі, көрсеткіштер бойынша мақсатты маммография, мүмкін ұлғаюмен
(ассиметрия,микрокальцинаттардың болуы мен архитектоника бұзылысы кезінде). Күдікті
патологияны (М4 және М5) көзбен шолып қарау кезінде екінші кезең – трепанбиопсия,
оның ішінде гистологиялық зерттеу УДЗ бақылау және стереотаксикалық бақылаумен
жүргізіледі.
 Гистологиялық
зерттеу
патоморфология
зертханасында
немесе
патологоанатомиялық бюрода жүргізіледі. Биоптаттың морфологиялық интерпретациясы
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының ұсынысына сәйкес жүзеге асырылады.
 АПП ұйымының дәрігері немесе жауапты тұлғасы:
1) BI-RADS жіктелуі бойынша маммография нәтижесін алған кезінде:
- М0т кезінде ( маммографияның жүргізудің техникалық қателіктері ) – пациентті
қалалық , аудандық емхананың ( жылжымалы медициналық кешеннің )маммография
кабинетіне қайта рентгенологилық зерттеуге жібереді.
М0д кезінде (толық тексеруді талап ететін анықталмаған немесе күдікті
рентгенологиялық өзгерістер) - пациентті ОО маммография кабинетіне тереңдетілген
диагностикаға жібереді; - М1 кезінде (өзгерістер анықталған жоқ) - пациентке 2 жылдан
кейін келесі маммографиялық тексеру жүргізуді ұсынады. Сүт бездерінің
рентгенологиялық тығыздығы кезінде С және D маммографияның жалған теріс нәтижесін
жоққа шығару үшін сүт бездерінің УДЗ-на жібереді;
- М2 кезінде (қатерсіз өзгерістер) пациентті КДК, КДО онколог дәрігеріне (маммолог
дәрігеріне) консультацияға жібереді, кейіннен 2 жылдан кейін скринингтік
маммографиялық тексеруден өтеді;
- М3 кезінде (ықтимал қатерсіз өзгерістер) - пациентті 6 айдан кейін бақылау
маммографиясын немесе УДЗ ұсынуымен ЖТД немесе учаскелік дәрігерге қысқа мерзімді
динамикалық сәулелік бақылауға жібереді;
- М4 ( қатерлі ісікке күдік тудыратын белгілер), М5 (қатерлі ісіктің іс жүзінде анық
белгілері) кезінде және трепанобиопсия жүргізудің техникалық мүмкін еместігі немесе
биопсиядан бас тарту кезінде- динамикалық бақылау және анықталған патологияны
верификациялау туралы мәселені шешу үшін КДК, КДО онколог дәрігеріне (маммолог
дәрігеріне) жіберу;
2) гистологиялық зерттеу нәтижесін алған кезде:
-қатерсіз ісік - пациентті КДК, КДО онколог дәрігеріне (маммолог дәрігеріне
динамикалық бақылау үшін 2 жылдан кейін скринингтік маммографиялық тексеруден өтуге
жібереді;
-белгісіз қатерлі потенциалы бар түзілісте немесе in situ карциномасы кезінде пациентті ОЦ-ға кейіннен КДК, КДО онколог дәрігеріне (маммолог дәрігеріне) оның
тіркелген жері бойынша динамикалық бақылаумен консультацияға және емдеуге жібереді;
- қатерлі ісік - пациентті емдеу және динамикалық бақылау үшін ОО-ға жібереді;
3) скринингтік зерттеп-қарау нәтижелерін пациентке кез келген қолжетімді тәсілмен
(телефон арқылы, жазбаша, электрондық коммуникация құралдары арқылы) хабарлайды;
4) қосарланған оқудың, тереңдетілген диагностиканың, гистологиялық зерттеудің
нәтижелерін, ОО маммография кабинетінің рентгенолог-дәрігерінің ұсынымдарын МАЖге енгізеді.
Скрининг кезінде бастапқы ісіктің мөлшерін анықтау өте маңызды. Ісік мөлшері
скринингтің сапасын бағалаудың және пальпацияланбаған ісіктерді анықтау үшін рентген
– маммография мүмкіндіктерін анықтаудың маңызды критерийі болып табылады.
Сондықтан патоморфологтардың ісік диаметрін мүмкіндігінше дәл өлшеуі өте маңызды.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
48
Бастапқы ісіктің мөлшері неғұрлым аз болса,соғұрлым оның мөлшерін анықтау қиынға
соғады.
Осылайша, маммографиялық
скринингтің мақсаттарын оның дұрыс
ұйымдастырылуымен, жүргізудің жоғары сапасымен, халықтың скринингке белсенді
қатысуымен, жоғары сезімталдықты техниканы қолданумен,анықталған ісіктерді дәл әрі
қарай диагностикалаумен, заманауи емдеу жүргізумен ғана қол жеткізуге болады. Сапалы
жүргізілген маммографиялық скрининг сүт безі ісіктерінің ерте диагностикасына әкеледі,
бұл өз кезегінде емдеудің тиімділігін арттыруға және аурудың болжамын жақсартуға
мүмкіндік береді. Қандай да бір себептермен немесе басқа себептермен осы скринингке
қатыспайтын әйелдерге сүт безі рагынан болатын өлім – жітімді тиімді төмендететін
скринингтің басқа әдістері жоқ екендігі туралы ақпарат берілуі тиіс.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ:
1 Printz C. Breast cancer screening for women in their 40s reduces mortality // Cancer. –
2021. – Vol. 127, Issue 4. – P. 497. - doi: 10.1002/cncr.33439.
2 Abdolell, M., Payne, J.I., Caines, J. et al. Assessing breast cancer risk within the general
screening population: developing a breast cancer risk model to identify higher risk women at
mammographic screening // Eur Radiol. – 2020. – Vol. 30, Issue 10. – P. 5417-5426. - doi:
10.1007/s00330-020-06901-x.
3 Wörmann B. Breast cancer: basics, screening, diagnostics and treatment // Med
Monatsschr Pharm. – 2017. – Vol. 40, Issue 2. – P. 55-64.
4 Løberg M., Lousdal M.L., Bretthauer M. et al. Benefits and harms of mammography
screening // Breast Cancer Res. – 2015. – Vol. 17, Issue 1. – P. 63. - doi:10.1186/s13058-0150525-z.
5 Martin J. Yaffe, Roberta A. Jong, Kathleen I. Pritchard Breast Cancer Screening: Beyond
Mortality // Journal of Breast Imaging. – 2019. – Vol. 1, Issue 3. – P. 161–165. – doi: 10.1093/
jbi/wbz038.
6 Niell B.L., Freer P.E., Weinfurtner R.J. et al. Screening for Breast Cancer // Radiol Clin
North Am. – 2017. – Vol. 55, Issue 6. – P. 1145-1162. - doi: 10.1016/j.rcl.2017.06.004.
7 Приказ и.о. Министра здравоохранения Республики Казахстан от 30 октября 2020
года № ҚР ДСМ-174/2020 - «Об утверждении целевых групп лиц, подлежащих
скрининговым исследованиям, а также правил, объема и периодичности проведения
данных исследований». - Параграф 6. Порядок проведения скринингового исследования на
раннее выявление рака молочной железы.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
49
УДК 504.75
ЗИЯНДЫ ӨНДІРІСТІК ОРТАНЫҢ АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ӘСЕРІ
Марат Алмара Ықласқызы
Студент «Қоғамдық денсаулық сақтау» факультеті Астана медицина университеті,
Ғылыми жетекші: Медицина магистірі Амирсеитова Фарида Толебековна
Астана, Қазақстан
Аннотация: сыртқы ортаның, атап айтқанда өндірістік ортаның жағдайлары
көбінесе экологиялық қауіпсіздік пен өндіріс процесінде адам өмірінің қауіпсіздігін
анықтайды. Өндірістік ортаның жалпы адам денсаулығына қандай жағдайда әсер
ететінін, себептерін анықтап көрсетеді.
Тірек сөздер: өндірістік орта, сыртқы орта жағдайлары, еңбек жағдайлары,
қауіпті өндірістік фактор, зиянды өндірістік фактор, ауаның ластану дәрежесі.
Адам дүниеге келеді және бүкіл өмірін көп факторлы табиғи және де әлеуметтік
ортада өмір сүреді. Бұл орта химиялық құрамның, физикалық қасиеттердің және
ақпараттық-коммуникациялық шиеленістің үнемі өзгеруімен сипатталады. Барлық осы
көрсеткіштер оның денсаулығына тікелей әсер ететін негізгі әсер етуші күштер болып
табылады. Сонымен қатар өмір сүру процесінде адам әртүрлі қауіптерге ұшырайды, олар
әдетте белгілі бір жағдайларда адам денсаулығына тікелей немесе жанама түрде зиян
келтіретін құбылыстар, процестер, объектілер деп түсіндіріледі, яғни атап айтқанда әртүрлі
жағымсыз салдарларды тудырады.
Өндірістік революцияның басталуымен адамдар 21 ғасырда одан әрі дами алды.
Технология тез дамып, ғылым жетілдіріліп, өндіріс дәуірі келді. Осының бәрімен тағы бір
әсер пайда болды ол- өндірістік ластану. Бұрын өндірістік негізгі ластаушы зат ретінде түтін
шығаратын шағын зауыттар болған. Алайда, зауыттар саны шектеулі болғандықтан
ластану деңгейі айтарлықтай өскен жоқ. Бірақ бұл зауыттар толық ауқымды салалар мен
өндіріс бөлімдеріне айналған кезде, өндірістік ластану мәселесі маңызды бола бастады.
Өндірістік ластану-бұл өнеркәсіп әсерінен пайда болады. Өндірістік ластану
революциямен бірге планетамыздағы ауаның, жердің және судың айтарлықтай ластануына
әкелетін көптеген зауыттар мен технологиялар әсерінен болатын ластану.
Өндірістік қауіп факторлары, өндіріспен байланысты және адам денсаулығына
қолайсыз әсер етуі мүмкін кез келген факторлар. Қоршаған орта жағдайлары, өндіріске
байланысты заттар немесе жүктемелер еңбекке қабілеттіліктің төмендеуіне, әл-ауқаттың
нашарлауына, жарақатқа, ауруға және тіпті өлімге әкелуі мүмкін.
Сонымен қатар, бұл өндірістердің қалдықтары құрлыққа және суға тасталады, бұл
жануарларда да, өсімдіктерде де көптеген денсаулыққа зиян келтіреді. Бұл өнеркәсіптік
ластаушы заттар топыраққа да, суға да көптеген зиянды және табиғи емес химиялық
заттарды шығарады, нәтижесінде адамдарға және жер бетіндегі тіршілік иелеріне зиян алып
келуі мүмкін.
Сонымен қатар зиянды өндірістік фактор белгілі бір жағдайларда адам денсаулығына
кенеттен күрт нашарлауына әкелетін фактор болып табылады. Өндірістік ластану жер
бетінде хаос тудырады.
Зиянды өндірістік факторларға мыналар кіруі керек, мысалы:
белгілі бір күштің электр тогы;
ыстық денелер;
қолайсыз метеорологиялық жағдайлар;
ауа ортасының тозаңдануы және газдануы;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
50
шудың, инфра-және ультрадыбыстың, дірілдің әсері;
электромагниттік өрістердің, лазерлік және иондаушы сәулелердің болуы және т. б.
Өндірістік ластану фактілері.
Ластануды тудыратын қызмет түрлеріне мыналар жатады:
 Көмірді жағу
 Мұнай, табиғи газ және мұнай өнімдері сияқты қазбалы отынды жағу
 Бояу және илеу өнеркәсібінде қолданылатын химиялық еріткіштер
 Қоршаған ортаға шығарылатын тазартылмаған газ және сұйық қалдықтар
 Радиоактивті материалды тиісінше алып тастау
Тағы да қоса кететін мәлімет барлық зиянды өндірістік факторлар негізгі 4 топқа
бөлінеді : физикалық, химиялық, биологиялық және психофизиологиялық.
Физикалық факторларға - электр тогы, қозғалатын машиналар мен жабдықтардың
немесе олардың бөліктерінің кинетикалық энергиясы, ыдыстардағы будың немесе газдың
жоғары қысымы, шу, діріл, инфрақызыл және ультрадыбыстық, жеткіліксіз жарықтандыру,
электромагниттік өрістер, иондаушы сәулелену және т. б.
Химиялық факторлар-бұл әртүрлі жағдайларда адам ағзасына зиянды заттар.
Ластанған ортадан келетін зиянды әсерлердің көпшілігі шаң, түтін, газ, сұйықтық, тұман
немесе бу арқылы жасалады. Химиялық заттар олармен жұмыс істеу кезінде немесе ауада
жоғары концентрацияда болған кезде өте қауіпті болуы мүмкін. Химикаттармен жұмыс
істеу кезінде үнемі сақтық шараларын сақтау керек – қорғаныс киімдерін, желдетуді,
қашықтан манипуляторларды және т.б. пайдалану керек, өйткені қауіпті химикаттың аз
мөлшері де зиян келтіруі мүмкін.
Психофизиологиялық факторлар-бұл физикалық және эмоционалды шамадан тыс
жүктеме, психикалық артықшылық, монотондылық.
Өндірістік ортаның биологиялық факторлары-бұл өндірістік қызметтің белгілі бір
түрлеріне тән және адам ағзасына теріс әсер етуі мүмкін факторлардың, биологиялық заттар
мен объектілердің жиынтығы. Зиянды биологиялық факторлар бүкіл өндіріс процесімен
бірге жүруі немесе қызмет нәтижелері түрінде пайда болуы мүмкін.
Өндірістік ластанудың қоршаған әсерінен адамға туғызатын зияны:
Өндірістік орта улы қалдықтарын су объектілеріне, жерге және ауаға тастау арқылы
қоршаған ортаны ластайды. Өнеркәсіп салалары өз өнімдерінің көп бөлігін зауыттарда
шығарады. Зауыттар қоршаған ортаны ластайтын улы түтінді ауаға шығарады.
Түтіннің құрамында табиғи емес және қоршаған ортаға улы химиялық заттар,
сонымен қатар атмосфераға зиянды газдар бар. Сонымен қатар, жануарлар, өсімдіктер мен
адамдар зауыттардан түтін шығаруы мүмкін, бұл денсаулықтың асқынуына немесе одан да
жаманы өлімге әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, басқа газдар озон қабатының бұзылуына
әкеліп соғады, бұл жаһандық жылынуға ықпал етеді.
Екінші жағынан, өндірістік орындар суды өз өндірісі үшін де пайдаланады. Зауыттар
пайдаланатын артық су төгіледі немесе қайтадан ашық мұхиттарға немесе өзендерге
лақтырылады. Зауыт тастаған артық сумен бірге келетін улы химикаттар белгілі бір әсерлер
негізінен адам ағзасына түсіп өлімге әкелетін себептерге душа қылады.
1. Судың Ластануы
Өндірістік ластанудың салдары ұзаққа созылады және кейінгі жылдары экожүйеге
әсер етуі мүмкін. Көптеген салалар жұмыс істеу үшін көп мөлшерде суды қажет етеді.
Бірқатар процестерге қатысқан кезде су ауыр металдармен, зиянды химиялық заттармен,
радиоактивті қалдықтармен және тіпті органикалық тұнбалармен байланысады. Олар ашық
мұхиттарға немесе өзендерге төгіледі. Нәтижесінде, біздің көптеген су көздерімізде
көптеген өндірістік қалдықтар бар, бұл біздің экожүйеміздің денсаулығына айтарлықтай
әсер етеді.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
51
2. Топырақтың Ластануы
Топырақтың ластануы ауыл шаруашылығында проблемалар туғызады және жергілікті
өсімдіктерді жояды. Сондай-ақ, мұндай топырақпен күнделікті байланыста болатын
адамдарда созылмалы денсаулыққа байланысты проблемалар туындайды.
3. Ауаның Ластануы
Ауаның ластануы әртүрлі аурулардың күрт өсуіне әкелді және бұл бізге күн сайын
әсер етеді. Шағын, орта және ірі кәсіпорындардың пайда болуына байланысты ауаның
ластануы адамдардың денсаулығы мен қоршаған ортаға теріс әсер етеді.
4. Биоәртүрліліктің Жоғалуы
Өндірістік ластану химиялық қалдықтар, пестицидтер, радиоактивті материалдар
және т.б. салдарынан жер мен оның барлық тұрғындарына айтарлықтай зиян келтіруді
жалғастыруда. Жануарлар жойылып, тіршілік ету ортасы жойылады.
Қорытынды
Жалпы тақырыпты қорытындылай кететін болсам өндірістік қауіп факторларын
әртүрлі жолдармен жоюға немесе азайтуға болады. Мұндай көптеген факторларды,
мысалы, улы материалдар зиянсыз заттармен алмастырылған кезде технологиялық
процеске өзгерістер енгізу арқылы болдырмауға болады. Егер барлық қауіп факторларын
жою мүмкін болмаса, онда қорғаныс құралдарын, атап айтқанда дулыға, көзілдірік, маска
және қолғапты қолдану қажет. Алайда, мұндай жабдық оларды жоймай, қауіп
факторларынан ғана қорғайды. Басқарушылық шешімдер арқылы жойылмайтын зиянды
факторлардың әсерін шектеуге болады, мысалы Шу. Үнемі медициналық тексерулер
өнеркәсіптік қауіп факторларына қарсы күрестің маңызды бөлігі болып табылады.
Қауіпті және зиянды өндіріс факторлары арасында нақты шекара жиі болмайды.
Мысал ретінде жұмыс істеп тұрған балқытылған мета
лдың әсерін қарастырайық. Егер адам оның тікелей әсеріне ұшыраса (термиялық
күйік), бұл ауыр жарақатқа әкеледі және жәбірленушінің өлімімен аяқталуы мүмкін.
ПАЙДАЛАНЛЫҒАНӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. https://appliedresearch.ru/ru/article/view?id=12226&ysclid=l80kcfww1k248663954
2. Буштуева К. А., Случанко Н. С. Методы и критерии оценки состояния
3. здоровья населения в связи с загрязнением окружающей среды. М.: "Медицина.
4. Сидоренко Г. И. Окружающая среда. 1985.
5. Шандала М. Г., Звиняцковский Я. Н. Окружающая среда и здоровье населения.
6. Никитин Д. П., Новиков Ю. В. Окружающая среда и человек. Учебное
7. Агаджанян Н. А., Торшин В. В. Экология человека. М., "Крукн, 1994.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
52
УДК 504.75
ТОПЫРАҚ ЛАСТАНУЫНЫҢ ХАЛЫҚ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ӘСЕРІН
ЭКОЛОГИЯЛЫҚ-ГИГИЕНАЛЫҚ БАҒАЛАУ
Мұратбекова Әсем Талғатқызы
«Қоғамдық Денсаулық Сақтау» факультет студенті
«Астана медицина университеті» КеАҚ,
Ғылыми жетекші: медицина магистрі Амирсеитова Фарида Төлебековна
Астана, Қазақстан
Аннотация: Мақалада қоршаған ортаның басқа элементтерімен салыстырғанда
адамның топырақпен тікелей байланысының шектеулі болуына қарамастан, ластанған
топырақтың адам денсаулығына жағымсыз әсерінің өзектілігі қарастырылады. Сонымен
қатар мұнай өндіретін аймақтардағы топырақтың ластану ерекшеліктері және
ластанған топырақты ремедиациялаудың заманауи әдістері талданады.
Тірек сөздер: топырақ, ластану, биогеохимиялық провинциялар, пестицидтер, мұнай
және мұнай өнімдері, ремедиация.
Топырақ биосфераның маңызды объектісі болып табылады, ол қоршаған ортаның
алмасуы мен химиялық заттардың айналымын қамтамасыз етеді, су балансын сақтайды
және ауылшаруашылық, орман және басқа да өсімдіктердің өсуіне таптырмайтын ресурс
болып табылады. Адамның топыраққа қазіргі заманғы әсері соншалықты күшті, сондықтан
соңғы жылдары топырақ жамылғысының тозу процесі жаһандық экологиялық қауіп
сипатын алып отыр. Топырақтың ластану қаупі оның жанасатын ортаға (су, ауа), тамақ
өнімдеріне және тікелей немесе жанама түрде адам мен жануарларға, сондай-ақ
топырақтың биологиялық белсенділігіне және өзін-өзі тазарту процестеріне ықтимал теріс
әсер етуімен сипатталады. Осыған байланысты қазіргі уақытта санитарлықэпидемиологиялық алдын алу және ағымдағы қадағалау сапасын арттыру, оның топырақты
қорғау және қалпына келтіру саласындағы әдіснамалық негіздерін жетілдіру қажеттілігі
туындайды.
Қазіргі кезде топырақтың химиялық заттармен ластануы, әсіресе өнеркәсіптік
аймақтарда, жасанды биогеохимиялық провинциялар санатына жатқызуға болатындай
деңгейге жетуі мүмкін. Жасанды немесе техногендік биогеохимиялық провинциялар
адамның
шаруашылық
қызмет
аймақтарында,
өнеркәсіптік
кәсіпорындар
шығарындыларының, жылу энергетикасы, авто - және авиакөлік объектілерінің, тау-кен
өндіру, құрылыс өнеркәсібі әсеріне ұшыраған аумақтар, өнеркәсіптік және тұрмыстық
қатты және сұйық қалдықтарды жинау және көму орындарында қалыптасады. Мұндай
аумақтарда токсиканттардың көбеюі адам ағзасына теріс әсері жоғарғы деңгейде көрініс
береді. Бұл өз кезегінде невралгия, цефалгия, қан көрсеткіштерінің өзгерістері, бауыр,
терінің жабын және шырышты қабаттарының аурулары түрінде клиникалық көрінетін
физиологиялық өзгерістерге әкелуі мүмкін. Ерекше қауіпті әсерді топырақтың ауыр
металдармен ластануы тудырады. Осылайша, кадмиймен ластанған жерлерде қант диабеті
ауруларының таралуы байқалады. Ювенильді және ревматоидты артрит пен жүйке жүйесі
ауруларының жиілігі егістік топырақтарда мырыштың жиналуына байланысты. Мыстың
жоғары мөлшері туа біткен ауытқулардың пайда болуына әсер етеді. Сонымен қатар,
пестицидтер мен минералды тыңайтқыштарды қолдану халық денсаулығына айтарлықтай
қауіп төндіреді. Пестицидтер топыраққа еніп, топырақтың микрофлорасын өзгертеді,
осылайша дақылдардың биологиялық белсенділігі мен құнарлылығын өзгертеді. Бүгінгі
таңда зерттеулер аурушаңдық пен пестицидтердің жалпы жүктемесі арасында тікелей
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
53
байланыс бар екендігін анықтаған. Балалардың туа біткен ауытқулармен, ас қорыту
органдарының, эндокриндік жүйенің ауруларымен алғашқы сырқаттанушылық деңгейі
егістікті пестицидтермен және минералды тыңайтқыштармен өңдеу алаңымен өзара
байланысты екендігі дәлелденген. Топырақ тамақ пен су көздерін нитраттармен ластау көзі
болып табылады. Урбанизацияланған аумақтардың топырағындағы нитраттардың
мөлшерінің жоғарғы деңгейі әр түрлі мұзға қарсы реагенттерді қолданумен байланысты.
Нитраттар халық денсаулығына қатерлі ісік тудырушы фактор ретінде қарастырылады.
Көптеген аймақтар үшін топырақтың ластану көзі болып табылатын күрделі мәселе ол –
ретсіз, дұрыс орналаспаған қоқыс полигондарының болуы. Әр түрлі зерттеулер
көрсеткендей, улы қалдықтардың жинақталған едәуір мөлшері тіршілік ету ортасына
жүктемені арттырады және халықтың денсаулығына нақты қауіп төндіреді.
Қазіргі жағдайда топырақтың мұнай және мұнай өнімдерімен ластану проблемасы
өзекті болып табылады. Көптеген зерттеулер қарқынды мұнай өндіретін аудандарда
тұратын адамдарда қатерлі ісік, эндокриндік жүйе аурулары қаупінің жоғарылағанын
көрсетеді. Мұнаймен ластанған топырақтарда су-ауа режимінің нашарлауы, топырақтың
құрылымдық қасиеттерінің өзгеруі байқалады. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған
топырақта көміртектің жалпы мөлшері артады, гидролизденбейтін қарашіріктің үлесі 3 есе
артады, бұл топырақ құнарлылығының нашарлауына, дақылдардың өнімділігінің
төмендеуіне әкеледі. Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақтарда топырақтың
биологиялық белсенділігінің төмендеуіне әкелетін тұрақты қалпына келтіру процестері
дамиды, бұл қанықпаған көмірсутектердің тез жиналуына, санитарлық-гигиеналық
жағдайдың нашарлауына ықпал етеді. Осы процестердің нәтижесінде топырақта улы
өнімдер (альдегидтер, кетондар, эфирлер, спирттер, органикалық қышқылдар) сақталады,
мұндай топырақтың ықтимал қауап-қатері артады. Ауыр көмірсутектер топырақ
бөлшектеріне мықтап жабысып, гидрофобты қабықшалар түзеді, ал топырақ
микроорганизмдер үшін қолжетімсіз болады. Қозғалмалы ауыр металдар топырақта
ыдырамайды, экожүйенің жеке құрамдас бөліктері арасында қайта бөлініп,
микроорганизмдер мен өсімдіктердің биомассасында жинақталады және жоғары сатыдағы
жануарлар мен адам ағзаларына тасымалданады, олардың биологиялық белсенділігін және
тіршілік әрекетін тежейді.
Мұнай және мұнай өнімдерімен ластанған топырақты қалпына келтіру үшін әлемдік
тәжірибеде механикалық, физика-механикалық, химиялық және биологиялық әдістер
қолданылады. Механикалық және физикалық әдістер мұнай мен мұнай өнімдерінің
ыдырауын тездетсе де, оларды топырақтан толығымен алып тастауды қамтамасыз ете
алмайды және топырақтағы ластанудың табиғи ыдырау процесі өте ұзақ болып келеді.
Мұнайды ластауды жоюға бағытталған іс-шараларда топырақты тазартудың сорбциялық
әдістері ерекше орын алады. Топырақтың шамалы ластануымен тазалау үшін
қолданылатын адсорбенттер, әдетте, тазартылған топырақтан міндетті түрде алуды қажет
етпейді. Фиторекультивация топырақтың құрылымын жақсартатын және ауа өткізгіштігін
арттыратын шөптесін өсімдіктерді пайдалануды қамтиды. Мұндай өсімдіктер мұнай
ыдырауының мутагендік және канцерогендік өнімдерін сіңіріп, қажетті минералды
элементтердің жаңарған топырақ қабатынан шайылып кетуіне жол бермейді. Өсімдіктердің
белсенділігі (тамырлары, шөптің ыдырауының соңғы өнімдері) көптүрлі топырақ
биотасының дамуына ықпал етеді. Мұнаймен және оның өнімдерімен ластанған топырақты
тазалау және қалпына келтірудің ең тиімді технологияларының бірі табиғи мұнай
тотықтырғыш микроорганизмдер арқылы көмірсутектердің
тотығуын
тиімді
ынталандыратын функционалды бағытталған технологияларды пайдалана отырып,
биологиялық ремедиация болып табылады. Микроорганизмдер бірлестігі органикалық
қалдықтардың биотрансформациясына қатысады, сонымен қатар техногендік және табиғи
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
54
токсиканттардың мөлшерін азайтады, топырақ құнарлығын қалпына келтіреді және
ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін арттырады. Минералды тыңайтқыштар,
сорбенттер, беттік-белсенді заттар кешенін және бірқатар агротехникалық шараларды
енгізу арқылы жергілікті микрофлораның көмірсутегін қышқылдандыруға негізделген
әдістер жиі қолданылады. Бұл шаралар топырақтың ауа, су және минералды жағдайларын
жақсартуға бағытталған. Топырақтың ауа және су режимін жақсарту пленкалы жабындарды
пайдалану арқылы мүмкін. Осылайша, наноқұрылымды бентонит пен деструктормикроорганизмдердің бірлестігін кешенді қолдану мұнаймен ластанған топырақты
ремедиациялау мерзімін 3,5 есе жеделдетуге мүмкіндік береді. Минералды тыңайтқышпен
бірге жарық түзеткіш пленканы жабын материалы ретінде пайдалану топырақтағы мұнай
ластануының биодеградация процестері 2-3 есе қарқынды болатындығын және топырақ
құнарлылығын құруға жауап беретін топырақ микроорганизмдерінің негізгі
физиологиялық топтарының саны 80-110 есе артатынын көрсеткен.
Қорытынды. Сонымен, топырақ қоршаған ортаның маңызды объектілерінің бірі
болып табылады. Елді мекендердің топырақ гигиенасы халықтың санитарлықэпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Оның
сапасының нашарлауы, биологиялық құндылығының, өзін-өзі тазарту қабілетінің
төмендеуі санитарлық-эпидемиологиялық жағдайдың өзгеруіне және халық арасындағы
аурушаңдықтың өсуіне әкелуі мүмкін. Мұнай өндіру аудандарында ластанған топырақты
қалпына келтіру проблемалары өзекті және оны шешуде фито - және биоремедиация
әдістері неғұрлым перспективалы болып табылады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Гончарук, Е.И. Руководство к лабораторным занятиям по коммунальной гигиене: Учеб.
пособие / Е.И. Гончарук, Р.Д. Габович, С.И. Гаркавый и др. // под ред. Е.И. Гончарука. —
М.: Медцина, 1990.
2. Мазаев, В.Т., Королев А.А., Шлепнина Т.Г. Коммунальная гигиена. Часть 1. / В.Т.Мазаев,
А.А. Королев, Т.Г. Шлепнина // под ред. В.Т. Мазаева. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2005.
3. СанПиН 2.1.7.1287-03 «Санитарно-эпидемиологические требования к качеству почвы».
4. Гигиена почвы и гигиеническая оценка качества почвы населенных мест: учебное
пособие / Л. П. Игнатьева, М. В. Чирцова, Н. Ю. Куприянова, М. О. Потапова
5. Петров И.В., Тафеева Е.А. Эколого-гигиеническая оценка влияния загрязнения почвы на
здоровье населения // Современные проблемы науки и образования. – 2016.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
55
УДК 504.75
АТМОСФЕРАЛЫҚ АУА. АТМОСФЕРАЛЫҚ АУА ЛАСТАНУЫНЫҢ САЛДАРЫ
НӘТИЖЕСІНДЕ ХАЛЫҚ АРАСЫНДАҒЫ СЫРҚАТТАНУШЫЛЫҚТЫ
МОНИТОРИНГІЛЕУ
Жабытай Жәния Бекежанқызы
Астана Медицина Университетінің қоғамдық денсаулық кафедрасы студенті
Ғылыми жетекші– Амирсеитова Фарида Төлебековна
Астана, Қазақстан
Аннотация: Атмосфералық ауа және оның ластануы, түрлері. Атмосфералық ауа
ластануының салдарынан халық арасындағы сырқаттанушылық. Атмосфералық ауаны
мониторингілеу. Қазақстан Республикасы аумағындағы ауа ластану көрсеткішінің
деңгейлері.
Тірек сөздер: атмосфералық ауа, мониторинг, детерминант, репираторлық аурулар,
онкологиялық аурулар, фондық ластану, антропогендік фактор, атмосфералық бассейн,
ауа ластану көрсеткіші.
Атмосфералық ауа адам денсаулық жағдайының детерминантасы болатын, қоршаған
орта факторының ең мағызды құраушысы. Қазіргі таңда, атмосфералық ауа ластану
экологиялық қауіпі салдарынан, тұрғылықты халық арасында көптеген респираторлық,
жүрек-қантамыр, онкологиялық аурулардың көрсеткіштері артуда. Дүниежүзілік
денсаулық сақтау ұйымы пайымдауынша, тыныс алу мүшелерінің аурулары ең кең таралған
сырқаттың түріне жатқызылған. Онымен қатар, қантамыр жүйесі мен онкологиялық
аурулар да негізгі басымдылыққа ие.
Тыныс алу мүшелерінің аурулары халықтың арасындағы аурушаңдық, мүгедектік пен
өлім-жітімнің жоғарғы деңгейін қалыптастыруда. Соңғы жылдары, қалалық аудандардың
атмосфералық ауасына шоғарылатын ластаушы заттардың халық денсаулық жағдайына
әсері туралы мәселе ғылымда қызу талқыланды. Атмосфераның ластануының адам
ағзасына әсері өте алуан түрлі және ластану түріне, концентрациясына, әсер ету ұзақтығы
мен жиілігіне байланысты. 2016 жылғы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының
мәлімдеуі бойынша бүкіл әлемде атмосфералық ауаның қалалық, ауылдық жерлерде
ластануы салдарынан жылына 4,2 миллион ерте өлімге әкелді. Мұның басты себебі ауаның
құрамындағы диаметрі 2,5 мкм (PM2,5) дейінгі ұсақ бөлшектер тыныс алу процессі
барысында тыныс алу мүшелерінің төменгі деңгейіне еніп, ары қарай қанайналымға түседі.
Атмосфералық ауаның ластануының негізгі 2 түрі айқындалған:
 Атмосфералық бассейннің фондық ластануы;
 Атмосфералық бассейннің антропогендік ластануы;
Фондық ластану- елді мекендерден, қалалардан және өнеркәсіптік объектілерден
алыс жерлердегі әртүрлі қоспалардың (газдар, шаңдар, химиялық заттар) шоғырлануы елді
мекендерге арналған ШРЕК-тен әлдеқайда аз атмосфералық ауа сапасының күйі. Бұл
ластану түрі табиғи үрдістердің нәтижесінде пайда болады. Мысалы: теңіз, мұхит,
көлдердің булануы, жанартау атқылауы салдарынан кадмийдің табиғи шоғырлануы,
циклондар мен антициклондар, табиғи радияциялық фон және тағы басқалары. Аталмыш
фондық ластану көрсеткіші қалалық және ауылдық жерлердің ластану көрсеткішіне
қарағанда біршама аз, әрі ұзақ уақыт бойы қалыптасады. Халық денсаулығына кері әсер
тигізетін бірден-бір фактор атмосфералық ауаның антропогендік ластану түрі.
Атмосфералық бассейнді антропогендік ластаулар- адамның шаруашылық қызметі
нәтижесінде өнеркәсіптік, энергетикалық, транспорттық, ауылшаруашылық көздерінен
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
56
зиянды ластаушылардан болған, атмосфера сапасының өзгеруі. Осындай ауаның ластану
түрі ауру санының көбеюіне, созылмалы аурулар өту барысының өзгеруіне, ерте мүгедектік
пен өлім-жітім көрсеткіштерінің артуына, дене мен еңбек қабілеттілігінің төмендеуіне
тікелей әсер етеді. ДДҰ-ның бағалауы бойынша, ауаның ластануымен байланысты
мезгілсіз өлімнің шамамен 80%-ы жүректің ишемиялық ауруы мен инсультқа, 14%-ы
созылмалы обструктивті өкпе ауруына немесе төменгі тыныс жолдарының жедел
инфекциялар ауруына және 6%-ы өкпе обырына ұшырайды.
Атмосфералық ауаның ластануы салдарынан халық арасындағы сырқаттанушылық
деңгейін азайту үшін атмосфералық ауаны мониторингілеу (бақылау) жүргізіледі.
Атмосфералық ауаны мониторингілеу- бұл атмосфералық ауаның жай-күйін бақылау
жүйесі, сондай-ақ табиғи және антропогендік факторлардың теріс әсерін уақытылы анықтау
мақсатында атмосфералық ауа сапасының өзгеруінің негізгі үрдістерін бағалау және
болжау процесстерінің жиынтығы.
Атмосфералық ауа, атмосфералық жауын-шашын және қар жамылғысы
атмосфералық ауа мониторингін жүргізу кезіндегі бақылау объектілері болып табылады.
Атмосфералық ауаның жай-күйін бақылау Қазақстан Республикасындағы Қоршаған
орта мониторингінің ұлттық жүйесінің бақылау пункттерінің мемлекеттік тізіліміне
енгізілген атмосфералық ауаның жай-күйін бақылау пункттерінде жүргізіледі.
Атмосфералық ауаның жай-күйін бақылау үздіксіз және дискретті режимдерде жүргізіледі.
Атмосфералық жауын-шашынның жай-күйін бақылау метеорологиялық бақылау
жүргізілетін гидрометеорологиялық объектілерде жүргізіледі.
Қар жамылғысының жай-күйін бақылау жерүсті метеорологиялық бақылаулар
жүргізілетін гидрометеорологиялық объектілер аудандарында орналасқан қар өлшегіш
маршруттарда жүргізіледі.
Атмосфералық ауа мониторингін жүргізу нәтижесінде алынған ақпаратты жинауды,
сақтауды, жинақтауды, талдауды және ұсынуды атмосфералық ауа мониторингінің
ақпараттық-талдау орталығы жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасына атмосфералық ауаның жай-күйін бақылау 69 елді мекенде
170 бақылау бекетінде және жылжымалы зертханалардың көмегімен жүргізіледі. Өңірдің
54 бекеттерінде сынамалар тәулігіне 3-4 рет алынып, сараптамадан өтіп тұрады. Ал 116
автоматты бекеттерде бақылау үздіксіз режимде жүргізіледі.
Бақылау бекеттермен және жылжымалы зертханалардың көмегімен ауаның
құрамындағы мынадай көрсеткіштер айқындалады: қалқыма бөлшектер (шаң), РМ-2,5
қалқыма бөлшектер, РМ-10 қалқыма бөлшектер, күкірт диоксиді, еритін сульфаттар,
көміртегі оксиді, азот диоксиді, азот оксиді, күкіртті сутек, фенол, фтор сутек, хлор, хлорлы
сутегі, көмірсутектер, аммиак, күкірт қышқылы, формальдегид, метан, кадмий, қорғасын,
хром, мыс, бензол, этилбензол және тағы басқалары.
Жергілікті деңгейде жүргізілген атмосфералық ауаның ластануын зерттеу ластанған
ауа ортасының әсерінен адам денсаулығы үшін бірқатар қолайсыз салдарларды көрсетуге
мүмкіндік берді. ДДҰ Еуропа үшін ұсынған атмосфералық ауа сапасының өлшемдерінде
денсаулық үшін осындай салдарларға жан-жақты шолу ұсынылған. Денсаулыққа күтілетін
әсерлер ластаушы заттың түріне, әсер ету деңгейіне және адам ағзасының жеке
сезімталдығына байланысты. Зерттеу барысында анықталған денсаулыққа ең көп таралған
салдарға мыналар жатады:
 өкпе функциясының төмендеуі;
 демікпе ұстамалары;
 белсенділіктің азаюы;
 дәрілік емдеу ауқымын кеңейту;
 стационарлық емдеу көрсеткіштерінің өсуі;
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
57
 шұғыл кабинеттерге жүгіну көрсеткіштерінің өсуі;
 респираторлық аурулардың дамуы;
 мерзімінен бұрын өлімнің басталуы.
Ластанған аумақтарда тұратын адамдар мен ластану деңгейі төмен аудан
тұрғындарымен салыстырғанда сырқаттанушылық деңгейінің жоғарылауы немесе аурулар
ағымының ұзақ уақытқа созылуы байқалады. Атмосфералық ауа ластануына халықтың осал
топтары, дәлірек айтқанда әйелдер, балалар, қарттар, тұрмыс жағдайы төмен азаматтар
ұшырайтыны анықталды. Ластанған ауаның балалар денсаулығына зиянды әсерін ерекше
атап өту қажет. Бүкіл әлемде 5-18 жас аралығындағы балалардың 14% - ы ауаның
ластануынан болатын астмамен ауырады. Жыл сайын 5 жасқа дейінгі 543 000
респираторлық аурулардан қайтыс болады. Ауаның ластануы баланың қатерлі ісіг даму
факторының бірі болып отыр. Ластанған ауаның жүкті әйелдерге әсері ұрық миының
дамуына әсер ететіні ғылыми дәлелденген.
Қазақстан халқының едәуір бөлігі зиянды өндірістік факторлардың тікелей әсер ету
аймағында тұрады, олардың негізгілері атмосфералық ауаға ластаушы заттардың
шығарындылары болып табылады.
Тәуелсіз сарапшылардың пікірінше, ауаның ластануына байланысты елдің жекелеген
өңірлерінің тұрғындары арасында аллергия, онкология, өкпе аурулары сияқты аурулардың
40%-ға өсуі байқалады. Біздің ағзамызда жылдар мен онжылдықтар ішінде ауыр металдар,
соның ішінде автомобиль шығарындыларынан қорғасын жиналады, және бұл туралы
байыпты ойланатын кез келді. 2020 жылы стационарлық көздерден атмосфералық ауаға
ластаушы заттардың шығарындылары 2 441 мың тоннаны құрады және олардың деңгейі
өткен жылмен салыстырғанда 1,7% - ға төмендеді.
Ластаушы заттардың негізгі көлемі Павлодар (723 мың тонна), Қарағанды (627,7 мың
тонна), Атырау (154 мың тонна), Ақтөбе (135,1 мың тонна) және Шығыс Қазақстан (127,2
мың тонна) облыстарының аумақтарында қалыптасты. Бұл осы аймақтардағы өнеркәсіптік
кәсіпорындардың үлкен шоғырлануына байланысты.
Өңірдегі атмосфералық ауаның ластануын жалпы бағалау
 "Қазгидромет" РМК 2020 жылғы бақылау деректері бойынша ластанудың жоғары
деңгейіне (ауа ластануының көрсеткіші – 7-13): Теміртау, Нұр-сұлтан, Алматы, Ақтөбе,
Атырау, Өскемен, Қарағанды, Балқаш, Жезқазған, Шымкент қалалары жатады.
 Ластанудың орта деңгейіне (ауа ластануының көрсеткіші – 5-6) Риддер, Семей,
Саран, Талдықорған қалалары, Глубокое кенті жатады.
 Ластанудың төмен деңгейімен (ауа ластануының көрсеткіші – 0-4) мыналар өңірлер
сипатталады: Ақтау, Түркістан, Тараз, Петропавл, Орал, Павлодар, Көкшетау, Степногорск,
Атбасар, "Бурабай" СҚФМ, Щучье-Бурабай курорттық аймағы, Қостанай, Рудный,
Жаңаөзен, Ақсай, Қызылорда, Құлсары, Қаратау, Екібастұз, Алтай, Ақсу, Шу, Жаңатас,
Кентау және Ақай, Қордай, Төретам, Қарабалық, Бейнеу, Январцево кенттері.
Бұл өңірлерде ауаның ластануының көрсеткіштері (азот және күкірт оксидтері, озон,
көміртегі тотығы, қорғасын, тоқтатылған бөлшектер), көміртегі тотығы мен қорғасыннан
басқа, тыныс алу жолдарының гиперреактивтілігін тудырады. Ұзақ әсер ету жалпы
популяциядағы, әсіресе балалардағы респираторлық инфекциялар мен тыныс алу
белгілерінің санын көбейтеді және олардың өкпе функциясының төмендеуіне әкелуі
мүмкін. Түтіннің негізгі компоненті болып табылатын озон күшті тітіркендіргіш зат және
тотықтырғыш болып табылады. Озон деңгейі жазда, таңертең және түстен кейін ең жоғары.
Озонның қысқа мерзімді әсерлері тыныс алу барысында кеудедегі ауырсынуды және тыныс
алу жолдарының сезімталдығын жоғарылатуы мүмкін. Озонның жоғары ластануы кезінде
ашық ауада көп уақыт өткізетін балалар бронх демікпесімен ауырады.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
58
Күкірт мөлшері жоғары қазбалы отынды жағу нәтижесінде пайда болатын күкірт оксиді
өнімі ретінде жоғарғы тыныс жолдарына түсетін жоғары ерігіштігі бар қышқыл аэрозольдер
түзуі мүмкін. Күкірт оксидтері тыныс жолдарының қабынуын тудырады, созылмалы
бронхиттің пайда болу қаупін арттырады және бронхоконстрикцияны тудырады.
Ауаның кішкене бөлшектермен ластануы- бұл қазбалы отынды (әсіресе дизель отынын)
жағу арқылы алынған күрделі қоспалар. Бөлшектер жергілікті және жүйелік қабыну
реакцияларын тудыруы мүмкін, бұл аталмыш бөлшектердің тыныс алу және жүрек- қантамыр
жүйесіне әсерін түсіндіреді. PM2.5 деп аталатын бөлшектер (диаметрі < 2,5 микрометр) үлкен
бөлшектерге қарағанда айқын қабыну реакциясын тудырады.
Қорытынды: Атмосфералық ауа қоршаған ортаның өмірлік маңызды құрамдас бөлігі,
адамзат, өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ету ортасының ажырамас бөлшегі.
Атмосфералық ауа адам мекендейтін ортаның маңызды факторы болып табылады, оның
ластануы кезінде адам денсаулығына әсері де айқын болады. Көптеген статистикалық
мәліметтер тұрғындардың денсаулығы мен атмосфераға түсетін ластаушы заттардың
динамикасы арасында байланысты анықтауға мүмкіндік берді. Зерттеулер мен статистикалық
мәліметтер атмосфералық ауаның ластануы салдарынан пайда болған, зиянды факторлардың
белгілі бір ауру тобына әсерін зерттеп, айқындауға мүмкіндік береді. Сол себепті халықтың
денсаулық жағдайын мониторингілеу, бағалау және талдау қоғамдық денсаулық сақтаудың
негізгі функцияларының бірі болып табылады. Өзекті және сенімді ақпарат қоғамдық
құрылымдар үшін олар қабылдайтын шешімдердің ғылыми негізі қызметін атқаруы тиіс.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Буштуева К. А., Случанко Н. С. Методы и критерии оценки состояния здоровья населения в
связи с загрязнением окружающей среды. М.: "Медицина, 1979.
2. Сидоренко Г. И. Окружающая среда. 1985.
3. Новиков Ю. В. Экология, окружающая среда и человек. Учебное пособие для вузов, средних
школ и колледжей. М.: ФАИР - ПРЕСС, 2000. 320 с.
4. Акимова Т. А., Хаскин В. В. Экология. Человек - Экономика – Биота Среда: Учебник для
вузов. 2-е издание перераб. и доп. М.: ЮнИтИ-ДаНа, 2000. 566 с.
5. Шандала М. Г., Звиняцковский Я. Н. Окружающая среда и здоровье населения. Киев:
Здоровье, 1988. С. 152.
6. Никитин Д. П., Новиков Ю. В. Окружающая среда и человек. Учебное пособие для
небиологических вузов. 2-е изд. переработанное и дополненное М.: Высш. школа, 1986. С. 415.
7. Агаджанян Н. А., Торшин В. В. Экология человека. М., "Крукн, 1994.
8. Николайкин Н.И. Экология / Н.И. Николайкин, Н.Е. Николайкина, О.П. Мелехова.М. :
Дрофа, 2009. 624 с.
9. Вальдберг А.Ю. Процессы и аппараты защиты окружающей среды : уч. пос. / А.Ю.
Вальдберг, Н.Е. Николайкина.М. : Дрофа, 2008. 239 с.
10. Вронский В.А. Экология и окружающая среда / В.А. Вронский.М.; Ростов н/Д : МарТ, 2008.
432 с.
11. Маринченко А.В. Экология / А.В. Маринченко.М. : Дашков и Ко , 2008. 328 с.
12. Экология : уч. пос. / М.Н. Корсак [и др.]; под ред. С.В. Белова. 2-е изд. М. : МГТУ им. Н.Э.
Баумана, 2007. 240 с.
13. Колесников С.И. Экология / С.И. Колесников.М. : Дашков и Ко : Наука-Пресс, 2007. 384 с.
14. Страхова Н.А. Экология иприродопользование : уч. пос. / Н.А. Страхова, Е.В. Омельченко.
Ростов н/Д : Феникс, 2007. 252 с.
15. Дерягина С.Е. Экологический менеджмент на предприятии / С.Е. Дерягина, О.В. Астафьева,
М.Н. Струкова. Екатеринбург : УрО РАН, 2007. 120 с.
16. Миркин Б.Н. Устойчивое развитие : уч. пос. / Б.Н. Миркин, Л.Г. Наумова.М. : Логос, 2006.
312 с. 10. Бродский А.К. Общая экология / А.К. Бродский. М. : Академия, 2006. 256 с.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
59
УДК: 612.349.7-616.379-0084.04-085
АНАЛОГИ ИНСУЛИНА И БИОАНАЛОГ АНАЛОГА ИНСУЛИНА
Шәймұрат Жансүйер Қанатұлы
Студент НАО «Медицинский университет Караганды»,
Школа сестринского образования
Научный руководитель – Алдабаева Улпан Оразбаевна
Караганда, Казахстан
Аннотация: Проблема сахарного диабета, генно- инженерный инсулин,
помогающий человеку с сахарным диабетом 1-го типа не умереть, его аналоги и
биоаналоги
Ключевые слова: Инсулин, Сахарный диабет, Островки Лангерганса, Генноинженерный инсулин, животный инсулин, Биоаналог, Биосимиляр.
С каждым годом людей болеющих сахарным диабетом становится больше. По
данным экс-заместителя главы Минздрава РК на начало 2021 года диабетом на
диспансерном учете находится 382 тысячи человек, из них 352 тысячи болеют сахарным
диабетом 2 типа, 30 тысяч сахарным диабетом 1 типа, то есть 30 тысяч
инсулинозависимых.[7] Что такое инсулин? Инсулин - это белковый гормон, который
производят бета-клетки островков Лангерганса поджелудочной железы, он регулирует
углеводный обмен в организме. [8,9] У больных сахарным диабетом бета-клетки островков
Лангерганса поджелудочной железы не способны производить инсулин. Ученые
придумали способы получения инсулина и сегодня мы о них поговорим.
Раньше люди, заболевшие сахарным диабетом жили недолго, диабет 1-го типа
лечили с помощью кровопускания, голодания, но это было мало эффективно. [2] Потом
инсулин научились получать из островков поджелудочной железы свиней, такой инсулин
называется животным. Инсулин, который получают методом вытяжки из поджелудочной
железы отличается от человеческого инсулина всего на одну аминокислоту, эту
аминокислоту заменяет на другую.[6] Недостатки инсулина, выделенного из свиней
заключались в том, что если человек долго принимал, то в организме начинают
накапливаться антитела к свиному инсулину, что делает его действия бесполезным
Было две причины отказа от свиного инсулина:
1) Чтобы не губить животных
2) Открытие генной инженерии
Разработали генно-инженерный аналог инсулина человека, его производят в
ферментерах с помощью рекомбинантной технологии ДНК. Рекомбинантная технология это объедения молекул ДНК с помощью лабораторных методов генетической
рекомбинации. Результат этих действий является вектор рекомбинантной ДНК. [11] Это
копия инсулина человека, того инсулина, который производят бета клетки островков
Лангерганса поджелудочной железы.
К генно-инженерному аналогу инсулина можно отнести инсулин Гларгин, наиболее
изученный аналог инсулина. Он является инсулином длительного действия, представляет
собой прозрачный раствор. Инсулин Гларгин был получен методом рекомбинации ДНК
бактерий вида Escherichia coli. У него есть побочные эффекты, при высокой дозе (выше
положенной) после инсулинотерапии человек может страдать гипогликемией. [3]
Биоаналог аналога инсулина
У большинства аналогов инсулина срок патентной защиты истек или же подходит к
концу, это дает возможность для изобретения их биоаналога. [1]
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
60
Биоаналог- это биологический лекарственные препараты, схожий по параметрам
качества, эффективности и безопасности референтным биологическим лекарственным
препаратам в такой же лекарственной форме и имеет один и тот же способ введения.
Биоаналог инсулина аспарт, которая разработала компания “ГероФарм” называется
РинФаст. Это инсулин ультракороткого действия, активным веществом является инсулин
аспарт. [5] Биосимиляр (биоаналог) РинФаст отличается от инсулина аспарт только тем, что
в 28 положении В-цепи аминокислоты инсулина заменили аминокислоту пролин на
аспарагин. «РинФаст» начинает действовать через 10-20 минут, продолжительность
действия 3-5 часов, максимальный эффект составляет 1-3час. [10]
В данной статье рассмотрено характеристика инсулина, методы его получения.
Исходя из данной статьи мы можем узнать, что мир препаратов инсулина не стоит на месте
и каждый год ученые изобретают более улучшенные и современные виды инсулина.
Надеюсь, что в ближайшем будущем будут придумывать новые способы получения
инсулина, который будет более удобный для человека.
СПИСОК ИСПОЛЬЗОВАННЫХ ИСТОЧНИКОВ:
1. https://cyberleninka.ru/article/n/izuchenie-ekvivalentnosti-i-sopostavimoy-immunogennostibiosimilyara-insulina-aspart-v-sravnenii-s-zaregistrirovannym-analogom/viewer
2. https://russian.rt.com/science/article/349452-insulin-lechenie-diabeta
3. https://www.rlsnet.ru/active-substance/insulin-glargin-2607
4. https://www.svoboda.org/a/30312792.html
5. https://geropharm.ru/klinicheskie-issledovaniya?dep=6
6. https://ckb-rzd.ru/publications/endokrinologiya/neyrokhirurgiya/
7.
https://www.inform.kz/ru/v-3-5-raza-vyroslo-kolichestvo-bol-nyh-s-saharnym-diabetom-vkazahstane-za-15-let_a3856517
8. https://languages.oup.com/google-dictionary-ru/
9.
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%98%D0%BD%D1%81%D1%83%D0%BB%D0%B8%D0%
BD
10. https://geropharm.ru/rinfast-insulin-aspart
11.https://biology.reachingfordreams.com/ru/%D0%B1%D0%B8%D0%BE%D0%BB%D0%BE
%D0%B3%D0%B8%D1%8F/%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%83%D
0%BB%D1%8F%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0/%D0%BC%D
0%B5%D1%82%D0%BE%D0%B4%D1%8B%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0
%BD%D0%BE%D0%B9%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B8/62%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F%D0%B8%D0%BD%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B8%D1%8F%D1%82%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1
%8F%D1%80%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%B1%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D
0%BD%D1%82%D0%BD%D0%BE%D0%B9-%D0%B4%D0%BD%D0%BA
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
61
АШЫҒАН СҮТ ӨНІМДЕРІНІҢ САПАСЫН
МИКРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ
Саматов Дауренбек Саматович,
Тобажанова Роза Рустемовна
ШЖҚ «Кеңес Одағының Батыры Мәншүк Мәметова
атындағы Ақтөбе Жоғары медициналық колледж» МКК,
Арнаулы пәндер оқытушылары
Ақтөбе, Қазақстан
Аннотация: Сәбилік жасындағы баланың денесі көптеген өмірлік жүйелердің
жоғары тұрақтылығымен және әртүрлі типтегі патологиялық жағдайлардың дамуына
бейімділігімен сипатталады.
Постнатальды кезеңде, асқазан-ішек жолдарының және оның микрофлорасының
өмір сүруінің құрсақтан тыс жағдайларына бейімделу процесінде соңғы қалыптасу
процесінде олар жоғары өзгергіштікпен де, барлық жаңа туған нәрестелерде өтпелі
дисбиоз құбылыстарының болуымен де ерекшеленеді.
Ашытылған сүт өнімдері дисбактериозы бар балаларды емдеу үшін бұрыннан
сәтті қолданылған, өйткені ашыту нәтижесінде алынған өнім патогендік микрофлораны
тежеуге, микроэлементтердің сіңуін жақсартуға, қоректік заттардың сіңуін және сіңуін
жақсартуға мүмкіндік алады. Осылайша, қышқыл сүт өнімдерінің протеолитикалық
және липолитикалық белсенділігі майлар мен ақуыздарды өзгертеді, бұл олардың сіңуін
арттырады, аллергиялық реакциялардың ықтималдығын азайтады. Сонымен қатар, бұл
өнім тобында лактоза мөлшері төмендейді.
Ашытылған сүт өнімдерінің микробиологиясын зерттеу оларды өндіру және
бақылау процесін жақсарту үшін қажет.
Тірек сөздер: Ашытылған сүт, лактобактериялар, энтеробактериялар, жаңа
туған нәрестелер, пастерленген сүт
Балалар мен ересектердің АІЖ қалыпты микрофлорасы
Дененің микрофлорасын қалыптастырудың нәзік механизмдері туралы қызықты
гипотезаны Б. А. Шендеров 1998 жылы тұжырымдады, оның пікірінше,
микроорганизмдердің "Өз" және "өзге" болып бөлінуі құрсақта басталады. Ана денесінің
әртүрлі бөліктеріндегі қалыпты микрофлораның құрамына кіретін бактериялардың
молекулалары ұрық денесіне қан арқылы енеді. Ересек организм, әдетте, ішілік даму
кезеңінде кездескен антигендерге иммундық жауап қалыптастыра алмайтыны белгілі. Бұл
құбылыс "иммунологиялық төзімділік" деп аталады. Туылғаннан кейін жаңа туған
нәрестенің денесі ана микроорганизмдерінен қорғануға тырыспайды және олар өзінің
микрофлорасын қалыптастыруға негіз болады .
Қазіргі уақытта адамның асқазан-ішек жолдарының микроорганизмдермен
қоныстануының кейбір жалпы заңдылықтары анықталды. Алғашқы сағаттар мен күндерде
нәрестелердің ішектерінде негізінен микрококкалар, стафилококктар, энтерококктар және
клостридиялар кездесетіні анықталды. Содан кейін энтеробактериялар (E. coli),
лактобацилли және бифидобактериялар пайда болады. Жаңа туылған нәрестелерде
кездесетін алғашқы микроорганизмдер міндетті түрде ананың фекальды және вагинальды
флорасында басым болмайды. Уақыт өте келе ішекте пайда болады, содан кейін міндетті
емес анаэробты бактериялар басым бола бастайды (бифидобактериялар, эубактериялар,
бактероидтар, стрептококктар, спириллалар және т.б.). Жаңа туған нәрестелердің ас қорыту
жүйесінің микробтық экологиясы ересектерге жақындауы үшін бірнеше жыл қажет.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
62
Төменгі ас қорыту жолдарының микрофлорасы әсіресе мол, онда бактериялардың
мөлшері 1 г-ға 1012ˉ13 КОЕ жетеді (әртүрлі авторлар ересек адамның ішегіндегі
микроорганизмдердің әртүрлі жалпы салмағын атайды: 1-ден 3 кг-ға дейін ). Мұнда
бактериялардың 500-ден астам түрінің өкілдері табылды. Дені сау ересек адамның осы
аймағындағы анаэробты микроорганизмдердің саны аэробты бактерияларға қарағанда 1001000 есе көп. Энтеробактериялар, оның ішінде ішек таяқшалары, стафилококктар,
саңырауқұлақтар және басқа да аэробтар сияқты микрофлораның өкілдері 1-4% - дан сәл
асады және қосымша немесе кездейсоқ микрофлора ретінде қарастырылады.
Қалыпты микрофлораның өкілдері адам мен жануарлар ағзасында бекітілген белгілі
бір рецепторларға бекітілген микроколониялар түрінде болады.
Қалыпты микрофлора құрамының бұзылуымен сипатталатын жағдайларды белгілеу
үшін "дисбактериоз", "дисбиоз", "микробиологиялық теңгерімсіздік" және т. б. сияқты
терминдер қолданылады.
Ең алдымен, дисбактериоз тәуелсіз ауру емес, әртүрлі диагноздары бар науқастарда
кездесетін дененің ерекше жағдайы (гормоналды метаболизмнің бұзылуынан кариеске
дейін) екенін атап өткен жөн.
Зерттеу объектілері.Зерттеу нысандары-ашытылған сүт өнімдері.
Бифидобактериялардан тұратын тұтас пастерленген сүтті ашыту арқылы өндірілетін
ашытылған сүт өнімі.
Str. thermophilus, L. acidophilus түрлерінің сүт қышқылы бактерияларынан тұратын
ашытқы қосылған тұтас пастерленген сүтті ашыту арқылы өндірілетін ашытылған сүт
өнімі.
Зерттеу әдістері
Ашыған сүт өнімдерінің өндірісін бақылау шикі, стерильденген, пастерленген сүтті
және дайын сусындарды микробиологиялық және физикалық-химиялық параметрлер
бойынша күнделікті бағалауды қамтиды.
Дайын өнімнің шикізатын бақылау (бактериялардың жалпы санын анықтау, ішек
таяқшалары тобының бактерияларын анықтау)
Бактериялардың жалпы санын анықтау
Әдістің мәні.
Бұл әдіс мезофильді аэробты және факультативті-аэробты микроорганизмдердің
колонияларын есептеуге негізделген, олар тығыз қоректік агарда (30+1) С температурада
72 сағат өседі.
Талдау жүргізу.
Егу үшін сұйылтуды таңдау.
Егілетін өнімнің мөлшері микробтық тұқым себуді ескере отырып белгіленеді.
Егу.
Бактериялардың жалпы санын анықтау үшін дақылдары кем дегенде 30 және 300
колониядан аспайтын өсімдіктер таңдалады. Әр сынамадан екі-үш кесе егу жасалады.
Ерітінділердің әрқайсысы алдын ала таңбаланған қақпағы бар бір Петри шыныаяқына 1см3
мөлшерінде себілуі және бактериялардың жалпы санын анықтау үшін қоректік ортасы бар
40-50 ° С температураға дейін балқытылған және салқындатылған (14+1) см 3 құйылуы тиіс
Зерттелетін өнімді Петри ыдысына 1 және 0,1см 3 мөлшерінде сол бір сұйылтудан
себуге жол беріледі. Агар құйылғаннан кейін бірден Петри тостағанының ішіндегісін
тұқымды біркелкі тарату үшін жеңіл айналмалы шайқау жолымен мұқият араластырады.
Өсіру.
Агар қатайғаннан кейін Петри ыдыстары қақпақтармен төмен қаратып, осы пішінде
температурасы (30+1) термостатқа 72 сағат бойы қойылады.
Нәтижелерді өңдеу.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
63
Өсіп келе жатқан колониялардың саны әр шыныаяққа есептеледі, оны қараңғы фонда
төңкеріп, үлкейткішті пайдаланып, 4-10 есе артады. Әрбір есептелген колония түбінде
сиямен белгіленеді. Колонияларды есептеу кезінде есептегіштерді пайдалану ұсынылады.
Колониялардың көптігі және олардың біркелкі таралуы кезінде Петри ыдысының
түбі төрт немесе одан да көп бірдей секторларға бөлінеді , екі-үш сектордағы
колониялардың санын есептейді (бірақ шыныаяқ бетінің кем дегенде 1/3 бөлігі),
колониялардың орташа арифметикалық санын табады және бүкіл шыныаяқтың
секторларының жалпы санына көбейтіледі. Осылайша, олар бір шыныаяқта өскен
колониялардың жалпы санын табады.
1см3 немесе 1г өнімдегі (Х) бактериялардың жалпы саны бірлікте мынадай формула
бойынша есептеледі:
X=n 10m
Мұндағы n-Петри ыдысына есептелген колониялардың саны; m - он есе сұйылту
саны.
Талдаудың соңғы нәтижесі үшін барлық шыныаяқтардан алынған арифметикалық
орташа мән алынады.
Ішек таяқшалары тобының бактерияларын анықтау (ІТТБ)
Бұл әдіс E. coli тобының бактерияларының (сөзсіз, грам-теріс, факультативтіанаэробты бактериялар) қоректік ортада лактозаны 37+1 С температурада 24 сағат ішінде
қышқыл мен газ түзе отырып ашыту қабілетіне негізделген.
Қазіргі уақытта ІТТБ -ға эшерихий, цитробактер, клебсиелла, серрация
бактериялардың өкілдері кіреді.
1 см3 өнімді тиісті сұйылтудан Кесслер ортасының 5 см 3 пробиркаларына себеді.
Өсіру.
Себінділері бар пробиркаларды термостатқа 37+1 С температурада 18-24 С
температурада орналастырады, себінділері бар пробиркаларды қарайды және газ түзу
бойынша ішек таяқшалары тобындағы бактериялардың болуын анықтайды. 18-24 сағаттан
кейін газ пайда болмаған жағдайда, өнім E. coli тобының бактерияларымен ластанбаған
болып саналады.
Микроскопия әдісі
Әдістің мәні.
Бұл әдіс сүт өнімдерінің микрофлорасын индикативті сипаттау үшін микроскоппен
боялған препараттарды қарауға негізделген.
Талдау жүргізу.
Препаратты дайындау үшін таза заттық шыныға зерттелетін материалдың шағын
тамшысын ілмекпен жағады және шамамен 1см2 аумаққа таратады. Сүзбе мен сүзбе
өнімдерін, сондай-ақ агар мәдениетін зерттеу кезінде әйнекке Бір тамшы су жағылады.
Содан кейін өнім оған циклмен енгізіледі, мұқият араластырылады және 1cm2 аймағында
ысқыланады. Препарат бөлме температурасында кептіріліп, қыздырғыштың жалынына
бекітіліп, метилен көк немесе карбол кристалды күлгін ерітіндісімен боялған
Қорытынды
Ашытылған сүт сусындары-бұл тұтас, майсыз, қалыпқа келтірілген сүттен немесе
кілегейден ашытқыны қосып, қалыпқа келтірілген қоспаны ашыту үшін жағдай жасау және
тромб алу арқылы алынған өнімдер. Бұл жағдайда ашытқы немесе сірке қышқылы
бактериялары қосылған немесе қосылмаған сүт қышқылы бактерияларының таза
дақылдары қолданылады.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
64
Адам ағзасы-сансыз әр түрлі микроорганизмдер мекендейтін теңдестірілген
экожүйе. Тері, ауыз қуысы, ішек және басқа қуыстар мен мүшелер микроорганизмдерінің
жиынтығы микроэкология деп аталады. Әрбір пайдалы микроорганизмнің белгілі бір
функциясы бар. Дененің микроэкологиясының тепе-теңдік жағдайы толық денсаулыққа
тән. Қазіргі уақытта осы табиғи тепе-теңдікті бұзумен байланысты аурулардың тұрақты
өсуі байқалады. Бұл, ең алдымен, қоршаған орта экологиясының нашарлауына байланысты.
Адам өмірінде ішек микрофлорасы үлкен рөл атқарады. Оның сандық және сапалық
құрамындағы өзгерістер ішектің" дисбиозы "немесе" дисбиозы " деп аталады. Өз кезегінде
дисбиоздың фонында әртүрлі аурулардың дамуына алғышарттар пайда болады. Микро
деңгейде ғалымдар көптеген аурулардың даму процесін түсіндіреді. Егер біз ауырсақ, онда
тепе-теңдікте бәрі жақсы емес.
Ішек дисбиозын кешенді емдеуде және оның алдын-алуда ғалымдар бір қарағанда
қарапайым шешім тапты. Олар пайдалы микрофлорасы бар - тірі бифидобактериялар мен
лактобактериялар бар жаппай сұранысқа ие өнімдерді жасай бастады.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1.Шендеров Б. А. Медициналық микробтық экология және функционалды тамақтану.
Т.М.Грант, 1998.
2.Шендеров Б. А. Медициналық микробтық экология және функционалды тамақтану.
Т.М.Грант, 1998.
3.Нәрестелер мен жас балалардың тамақтануы . Мақалалар жинағы. М., "Жаңа Ақпарат"
ЖШС. 2002.
4.Лифландский В. Г. Балалар мен ересектердегі дисбиозды қалай жеңуге болады. М. Олма
Пресс, 2002.
5.Молокеев А.В., Криницина Э. В., Ильина Р. М. Адамның жасына байланысты
микробиоценозға сәйкес келетін күрделі эубиотиктердің рецептуралық құрылысы.// М., 2123 сәуір 1999. Б.34-35.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
65
МЕДИЦИНАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ
ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖОСПАРЛАНУЫ
Сакиева Ш.С., оқытушы, магистр.
Тасқынова М.А.,
Оңтүстік Қазақстан медицина академиясы,АҚ, ЖТД -2 кафедрасының оқытушы, магистр,
Шымкент, Қазақстан
Аннотация: Мeдицинa қызмeткeрлeрі қoғaмдық дeнсaулық негізгі бір бөлімі,
онымен қосса, дeнсaулықты нығайту, aурулaрдың aлдын aлу, психоәлeумeттік күтім,
физикалық және әлeумeттiк aурулaры бaр нaуқaстaрғa көмeк көрсeту сaпaсын
арттыруға ықпал тигізеді. ҚР-ы 2050 бағдарламаларының енгізілуі дeнсaулық сaқтaу
жүйeсiнe өз әсерін тигізе білді. Осы бағдарламалардың негізінде әлeумeттiк
қызметкeрлeрдi, жалпы тәжірибелік мeйiрбикeлeрдi дайындау мақсатында, хaлыққa
aлғaшқы мeдицинaлық көмeк көрсетутің тиімділігін арттыру қолға алына бастады.
Осыған сәйкес, медицина қызметкерлері және мeйiрбике iсi денсаулық сақтау жүйесінде
маңызды рөлі көрсетілінді.Бұл жағдай Бүкіл Дүниежүзілік ұйым мeдицинaлық
қызметкeрлeрдi, яғни соның ішінде, мeйiрбикeлeрдi халыққа қолжетімді әрі алғашқы
медициналық көрсетудің потенциалы ретiндe қaрaстырaды.
Кілттік сөздер: медицина қызметкерлері, әлеуметтік жағдай, медико әлеуметтік
фактор, медициналық көмек.
Зерттеудің мақсаты мен міндеті: Медициналық қызметкерлердің әлеуметтік
қорғау жағдайын бағалау.
Зерттеу әдістері мен материалдары: Зерттеу барысында медицина қызметкердің,
соның ішінде мейірбикелердің әлеуметтік жағдайын бағалау мен қалыптастыру негізінде
зерттеу жүргізілді.Соның негізінде әлеуметтік жағдайына мән берілді. Әлеуметтік
қорғаудың негізінде жоспарлану жүзеге асырылу жүргізілу үстінде.
Кесте 1 – Сұхбаткерлер үшін мекемедегі медицина қызметкердің әлеуметтік қорғау
жағдайының жоспарлану туралы пікірі (%)
Сіздің мекемеңізде мейірбикелерді әлеуметтік
қорғау жағдайы қалай жоспарланады?
Медициналық қызметкердің төлемақысына үстеме ақы
төленеді
Медициналық мекеме атынан тегін тамақ беріледі
Медицина қызметкердің жолақысына және жол
шығынына өтеу ұйымдастырылады
Басқа
Барлығы
абсолюттік
саны
1
9
53
18
81
%
«барлығы»
1,2
11,1
65,4
22,2
100,0±0,0
Медицина қызметкердің соның ішінде, орта буынды медициналық мамандардың
емхандағы әлеуметтік қорғау жағдайын жоспарлау пікірін талдай келе, жұмысқа барып
келу шығыны ұйымдастырылу негізінде кететін пайызыдық көрсеткіш 65,4% тең, нақты
шығын 53 –ке тең болып табылса, басқа көрсеткіші 22,2 % , аталған мекеме тарапынан тегін
тағам берілуі 11,1% құраған, сонда мейірбикенің айлық жалақысынан экономикалық
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
66
жағынан қосымша ақы төленеуі 1,3 % құрағанын мына кестеде көрсетілген. Сонда
мемлекет медицина қызметкердің әлеуметтік қорғау жағдайын жұмысын орының көлікке
немесе мекеменің өз көлігі арқылы үйге жеткізу ұйымдастырылуын қамтамасыз еткен
(кесте 1).
Қорытындылай келе, әлеуметтік қорғаудың маңыздылығы аталып өтті.
Медициналық персоналдарды әлеуметтік қорғалу негізі мейірбикелердің дамуы мен
медико-әлеуметтік факторларға әсер ететіні негізделді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Казахстанская правда, Послание Президенте РК-Лидера нации Н.А. Назарбаева
народу Казахстана «Стратегия Казахстан- 2050» 15 декабрь 2012 г №437-438 (27256272577) 6-7 стр
2. Иодковский К.М., Хильмончик Н.Е. Высшее сестринское образование в Республике
Беларусь: состояние и перспективы развития // Медицинская сестра на рубеже ХХI
века Сб.научн.работ.-Гродно, 2002.- С.68-70.
3. Перфильева Г.М., Камынина H.H., Туркина Н.В. и др. Научные исследования в
сестринском деле: история вопроса. // Медицинская сестра. –2006. - №3
4. Алифанова Л.И. Инновационные формы интенсификации образовательного
процесса в медицинском колледже. М., 2000. - С.24-39.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
67
СОДЕРЖАНИЕ
CONTENT
ИСАКЖОНОВ О. К., АБДУЖАЛИЛОВА О.З., САНАКУЛОВ А.Б. (АНДИЖАН,
УЗБЕКИСТАН) ОСОБЕННОСТИ
РАСПРОСТРАНЕННОСТИ АЛЛЕРГИЧЕСКИХ
ЗАБОЛЕВАНИЙ У ДЕТЕЙ В РЕГИОНАХ АНДИЖАНСКОЙ ОБЛАСТИ .......................... 3
TOJIDDINOVA SH.R., ALOBIDINOVA S.K., OBIDOVA B.A. (ANDIJAN, UZBEKISTAN)
CLINICAL AND BACTERIOLOGICAL FEATURES OF ACUTE PNEUMONIA IN
CHILDREN................................................................................................................................... 7
YAKHUDAEV E.M., ARIFKHODZHAEV A.T., YUNUSOV D.M., ABDULLAEVA SH.N.,
GANIEV A.G. (ANDIJAN, UZBEKISTAN) COURSE OF ATOPIC DERMATITIS ON THE
BACKGROUND FOOD ALLERGY IN CHILDREN ............................................................... 11
АЛЬПЕИСОВА ГУЛЬЖАН БАХТИГЕРЕЕВНА (АКТОБЕ, КАЗАХСТАН) ВЛИЯНИЕ
УСЛОВИЙ ТРУДА СЕСТРИНСКОГО ПЕРСОНАЛА НА СОСТОЯНИЕ ЗДОРОВЬЯ И
РАЗВИТИЕ СИНДРОМА ЭМОЦИОНАЛЬНОГО ВЫГОРАНИЯ ....................................... 15
МОЛДАГАЛИЕВА ВЕНЕРА БЕКБУЛАТОВНА (АКТОБЕ, КАЗАХСТАН) РОЛЬ
СЕСТРИНСКОГО ПЕРСОНАЛА В ОРГАНИЗАЦИИ И ОКАЗАНИИ ПОМОЩИ
БОЛЬНЫМ ОСЛОЖНЕННЫМ САХАРНЫМ ДИАБЕТОМ ................................................ 19
ЖАНКИНА РАНО АМИРХАНОВНА (АСТАНА, КАЗАХСТАН) ИСПОЛЬЗОВАНИЯ
СПЕРМАТОГОНИАЛЬНЫХ КЛЕТОК ПРИ МУЖСКОМ БЕСПЛОДИИ ......................... 22
ТЁ МАЙЯ ВЛАДИСЛАВОВНА (АСТАНА, КАЗАХСТАН) ПРИМЕНЕНИЕ
МОНОКЛОНАЛЬНЫХ ПРЕПАРАТОВ В ЛЕЧЕНИИ COVID-19 ....................................... 23
ВЕЙСЕНБЕРГ
ТАТЬЯНА
ВЛАДИМИРОВНА,
ДУМАНОВА
ХАМАИЛЬ
АЙДЫНҚЫЗЫ, КАЗИМИРОВА ОЛЬГА ВАСИЛЬЕВНА (КАРАГАНДЫ, КАЗАХСТАН)
ПРИМЕНЕНИЕ
ВИЗУАЛЬНО-АНАЛОГОВОЙ ШКАЛЫ
У ПАЦИЕНТОВ
С
АЛЛЕРГИЧЕСКИМ РИНИТОМ ............................................................................................. 28
ALI SHUJAT (BISHKEK, KYRGYZSTAN) EMOTIONAL BURNOUT PROBLEM AND
SOLUTION IN TUBERCULOSIS PATIENTS ......................................................................... 31
СЕЙЛБЕКОВА ДИАНА ЕРКЕБҰЛАНҚЫЗЫ (АЛМАТЫ, ҚАЗАҚСТАН) ПРИОЗЕРСК
ҚАЛАСЫНДАҒЫ COVID-19 ПАНДЕМИЯСЫ КЕЗІНДЕ ӘСКЕРИ ҚЫЗМЕТШІЛЕР МЕН
АЗАМАТТЫҚ ТҰРҒЫНДАРДЫҢ ХАБАРДАРЛЫҒЫ МЕН ӘЛЕУМЕТТІК ӘЛАУҚАТЫН САЛЫСТЫРМАЛЫ БАҒАЛАУ ......................................................................... 34
С.П. СИВАКОВА, Г.Д. СМИРНОВА (ГРОДНО, РЕСПУБЛИКА БЕЛАРУСЬ)
ОТНОШЕНИЕ МОЛОДЕЖИ К ВЛИЯНИЮ НА ЗДОРОВЬЕ СОВРЕМЕННОЙ
ГОРОДСКОЙ СРЕДЫ .............................................................................................................. 36
E. M. ANUPA MANJITHA EKANAYAKE, W. SANDALIE CHAMALIKA
SENARATHNA (GRODNO, BELARUS) GLYMPHATIC SYSTEM , ITS ACTIVATION
THROUGH SLEEP AND ITS ASSOCIATION WITH NEURODEGENERATIVE
DISEASES.................................................................................................................................. 40
ХОЖАЕВ АРМАН АЙВАРОВИЧ, МУРАТБАЕВ ЕЛДОС ЕРШАТОВИЧ,
АЯПБЕРГЕНОВА
МАРИЯ
ТЕНЕЛБАЙҚЫЗЫ,
АХМЕТОВ
МУРАТ
ТУЛЕГЕНОВИЧ, ТОҚТАХАН НАЗЕРКЕ ЗЕКЕНҚЫЗЫ, БЕГІМБЕТОВА НАЗКЕН
ЕРХАНҚЫЗЫ,
МАРАЛБЕКОВА
САЛТАНАТ
МАРАЛБЕКҚЫЗЫ,
ЖАРМАГАМБЕТОВА ДИАНА НУРЛАНОВНА, СЕРЕКБАЕВА ӘЙГЕРІМ
ҒАЛИҚЫЗЫ, МАНАПБАЙ ДИДАР ГАЙДАРҰЛЫ, НҰРМУХАМЕТ АЯН
МАХАМБЕТҰЛЫ, ХАЛИЛАЕВ НУРСУЛТАН ТАУЕКЕЛҰЛЫ, КАДИРОВА ӘСЕЛ
МУСАБЕҚҚЫЗЫ, ОТЕГЕНОВА КАМШАТ БОЛДЫБЕКОВНА (АЛМАТЫ,
ҚАЗАҚСТАН) СҮТ БЕЗІ РАГЫНЫҢ ЕРТЕ ДИАГНОСТИКАДАҒЫ ОНКОЛОГИЯЛЫҚ
СКРИНИНГ .............................................................................................................................. 44
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
68
МАРАТ АЛМАРА ЫҚЛАСҚЫЗЫ (АСТАНА, ҚАЗАҚСТАН) ЗИЯНДЫ ӨНДІРІСТІК
ОРТАНЫҢ АДАМ ДЕНСАУЛЫҒЫНА ӘСЕРІ .................................................................... 49
МҰРАТБЕКОВА ӘСЕМ ТАЛҒАТҚЫЗЫ (АСТАНА, ҚАЗАҚСТАН) ТОПЫРАҚ
ЛАСТАНУЫНЫҢ
ХАЛЫҚ
ДЕНСАУЛЫҒЫНА
ӘСЕРІН
ЭКОЛОГИЯЛЫҚГИГИЕНАЛЫҚ БАҒАЛАУ ..................................................................................................... 52
ЖАБЫТАЙ ЖӘНИЯ БЕКЕЖАНҚЫЗЫ (АСТАНА, ҚАЗАҚСТАН) АТМОСФЕРАЛЫҚ
АУА. АТМОСФЕРАЛЫҚ АУА ЛАСТАНУЫНЫҢ САЛДАРЫ НӘТИЖЕСІНДЕ ХАЛЫҚ
АРАСЫНДАҒЫ СЫРҚАТТАНУШЫЛЫҚТЫ МОНИТОРИНГІЛЕУ ................................ 55
ШӘЙМҰРАТ ЖАНСҮЙЕР ҚАНАТҰЛЫ (КАРАГАНДА, КАЗАХСТАН) АНАЛОГИ
ИНСУЛИНА И БИОАНАЛОГ АНАЛОГА ИНСУЛИНА ..................................................... 59
САМАТОВ ДАУРЕНБЕК САМАТОВИЧ, ТОБАЖАНОВА РОЗА РУСТЕМОВНА
(АҚТӨБЕ,
ҚАЗАҚСТАН)
АШЫҒАН
СҮТ
ӨНІМДЕРІНІҢ
САПАСЫН
МИКРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ .................................................................. 61
САКИЕВА Ш.С., ТАСҚЫНОВА М.А. (ШЫМКЕНТ, ҚАЗАҚСТАН) МЕДИЦИНАЛЫҚ
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОРҒАУ ЖАҒДАЙЫНЫҢ ЖОСПАРЛАНУЫ .... 65
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022: CENTRAL ASIA»
ASTANA, KAZAKHSTAN, SEPTEMBER 2022
Научное издание
МАТЕРИАЛЫ
Международного научно-методического
журнала
«GLOBAL SCIENCE AND INNOVATIONS 2022:
CENTRAL ASIA»
Сборник научных статей
Ответственный редактор – Е. Абиев
Технический редактор – Е. Ешім
Подписано в печать 30.09.2022
Формат 190x270. Бумага офсетная. Печать СР
Усл. печ. л. 25 п.л. Тираж 10 экз.
69