Uploaded by jasur salimov

zulfiya

advertisement
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI BANK ISHI
3-BOSQICH TALABASI
TURSUNOVA ZULFIYANING
“Aktivlar, kapital va majburiyatlarni bashoratlash”
MAVZUSIDA YOZGAN
MUSTAQIL ISHI
Bajaruvchi: TURSUNOVA ZULFIYA
Ilmiy rahbar: ____________
Moliyaviy holatni bashoratlashda eng muhim obyekt bu
buxgalteriya balansidir. Uning muhim elementlariga aktivlar, kapital va
majburiyatlar kiradi. Buxgalteriya balansini bashoratlash orqali
korxonaning joriy davrdagi holatining kelgusidagi kutilishlari
rejalashtiriladi. Bashoratlash modelini tuzib chiqish yuzasidan quyidagi
tartibdagi amallar bajariladi.
Buxgalteriya balansining tuzilishi:
A=K+M
Bu yerda: A – Aktivlar;
K – Kapital;
M – Majburiyatlar;
Buxgalteriya balansining likvidlik va moliyalashtirish manbalari
bo‘yicha kengaytirilgan tarkibi
UMA + JA (TMZ+DM+PM) = O‘MM + M (UMM+QMM+KM)
Bu yerda: UMA – Uzoq muddatli aktivlar;
JA – Joriy aktivlar;
TMZ – Tovar moddiy zaxiralar;
DM – Debitorlik majburiyatlari;
PM – Pul mablag‘lari;
O‘MM – O‘z mablag‘lari manbasi;
UMM – Uzoq muddatli majburiyatlar;
QMM – Qisqa muddatli majburiyatlar;
KM – Kreditorlik majburiyatlari.
Korxonaning joriy buxgalteriya balansidagi ma’lumotlar
prognozlash uchun asos sifatida ishlatish mumkin.
Tarkibiy o‘zgarishlar hisobiga, masalan ishlab chiqarish va sotish
hajmining o‘sishi hisobiga balans aktivi va passivida, daromad va
xarajatlarida, pul oqimlarida qator o‘zgarishlar ro‘y berishi mumkin.
Qo‘shimcha moliyalashtirishlar yuzasidan talabning o‘zgarishi
stsenariysi shunga mos ravishda belgilanadi.
Bashoratlangan aktivlar bashoratlangan passivlardan kichik yoki
teng bo‘lgan bashorat qilingan stsenariyni amalga oshirish mumkin
bo‘ladi.
QMB = Ba – Bp <= 0
Bu yerda:
QMB – Qo‘shimcha moliyalashtirish manbalari;
Ba – Bashoratlangan aktivlar;
Bp – Bashoratlangan passivlar.
Lekin aylanma aktivlarning o‘sishi doimo ham moliyalashtirish
manbalarining etarligini ta’minlashga imkon bermaydi. Shu sababli,
qo‘shimcha moliyalashtirish manbalariga zaruriyat seziladi.
Qo‘shimcha moliyalashtirishga zaruriyatni pul oqimining
shakllanishiga qarab belgilash mumkin:
PO = Tf + Am – A + M
Bu yerda:
Tf – Taqsimlanmagan foyda;
Am – Amortizatsiya;
A – Aktivlar;
M – Majburiyatlar.
Bashoratlash algoritimi quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi
Axborot manbalarini shakllantirish bosqichi. Axborot manbalari
sifatida moliyaviy hisobot shakllari olinadi. Xarajatlar tarkibi va
ularning salmoq o‘zgarishlari o‘rganiladi.
Koeffitsientlar hisob-kitob qilinadi. Xarajatlar salmog‘i, aylanma
aktivlarning aylanuvchanlik koeffitsiyenti, kreditorlik majburiyatlarining
aylanuvchanlik koeffitsiyenti aniqlanadi:
Kx =X / ST
Aylanma aktivlarning aylanishi:
Ka = AA / ST * D
Kreditorlik majburiyatlarining aylanuvchanligi:
1. Sotish hajmi bashorati. Korxonaning rivojlanish tendentsiyalari
va marketing tadqiqotlari asosida aniqlanadi.
2. Davrlar bo‘yicha moliyaviy koeffitsiyentlarni aniqlash.
Korxonaning xususiyatlaridan va strategiyalaridan kelib chiqqan holda
belgilanadi.
3. Moliyaviy hisobotni bashoratlash. Buxgalteriya balansi,
moliyaviy natijalar va pul oqimi to‘g‘risidagi hisobotlar bashorati
asosida analitik balans tuziladi.
Buxgalteriya balansini bashoratlash eng qiyin va murakkab jarayon.
Negaki, moliyaviy hisobotning va korxona moliyaviy holatining asosiy
jihatlari ushbu hisobot shaklida aks etadi. Uni bashoratlashda ko‘pincha
sotishdan tushum hajmining o‘sishidan kelib chiqiladi.
Moliyaviy hisobot elementlarini bashoratlashda quyidagi
qoidalarga, shartlarga amal etiladi:
1. O‘zgaruvchan xarajatlar, aylanma aktivlar hajmi va qisqa
muddatli majburiyatlar hajmi sotishdan tushumning oshishiga mos
ravishda oshadi.
Asosiy vositalarning o‘sishi belgilangan o‘sish darajasiga mos
ravishda oshadi.
3. Boshqa uzoq muddatli aktivlar summasi o‘zgarishsiz qoladi.
4. Uzoq muddatli majburiyatlar o‘zgarishsiz olinadi.
5. Xususiy kapital elementlari: ustav kapitali, sotib olingan xususiy
aksiyalar, qo‘shilgan kapital, rezerv kapitali, kelgusi davr xarajatlari
zaxirasi o‘zgarishsiz olinadi.
6. Taqsimlanmagan foyda bashoratlangan foyda normasi va
to‘lanadigan dividendlari summasidan kelib chiqqan holda hisob-kitob
qilinadi.:
TFB = TF + BST x TF* x (1 – Dn*)
Bu yerda:
TFB – bashoratlangan taqsimlanmagan foyda;
TF – joriy davr taqsimlanmagan foydasi;
BST – bashoratlangan sotishdan tushum;
TF* – bashoratlangan foyda normasi (sotishdan foyda / sotishdan
tushum);
Dn* – dividend ishlatilishi bashoratlangan foyda normasi (dividend
/sof foyda).
Yuqoridagi hisob-kitob qilingan ma’lumotlarga tayangan holda
qancha passivga zaruriyat hisob-kitob qilinadi. Passivlar summasi
(moliyalashtirish manbalariga) zaruriyat quyidagicha aniqlanadi.
BPz = ΣBA – ΣBP
Bu yerda:
ΣBA – bashoratlangan aktivlar hajmi;
ΣBP - bashoratlangan passivlar hajmi.
Aniqlangan formula asosida qo‘shimcha passivlar summasi
aniqlanadi
QP = TQA - MO – TFO
Bu yerda:
QP – qo‘shimcha passivlar;
TQA – talab qilingan aktivlar;
MO – majburiyatlar ortishi;
TFO – taqsimlanmagan foydaning ortishi.
Quyidagi ma’lumotlarga tayangan holda bashorat qilingan
buxgalteriya balansini hisob-kitoblarini amalga oshiramiz.
1. Mahsulot sotishdan tushum hajmi joriy davrda - 5 180 801 340
ming so‘m.
2. Mahsulot sotishdan tushum hajmining kelgusidagi kutilishi
7 978 434 064 ming so‘m
3. Kelgusi yilda kutilayotgan foyda normasi - 0,1.
4. Kutilayotgan dividend normasi - 0,5.
5. Kelgusidagi asosiy vositalar qiymatining o‘zgarishi tushum
hajmiga mos ravishda o‘zgaradi.
O‘zbekiston temir yo‘llari AJ ning buxgalteriya balansi
AKTIV
01.01.2017 y. 01.01.2018 y.
10 219
12 593 199
1. Uzoq muddatli aktivlar
731 945
960
10 527
14 773 593
Asosiy vositalar boshlang‘ich qiymati
417 487
626
Asosiy vositalar eskirish qiymati
3 423 307 367 4 320 658 666
10 452 934
Asosiy vositalar qoldiq qiymati
7 104 110 120
960
Nomoddiy aktivlar qoldiq qiymati
417 151
345 379
Kapital qo‘yilmalar
2 834 711 892 1 572 602 311
Boshqa uzoq muddatli aktivlar
280 492 782 567 317 310
2. Joriy aktivlar
2 978 372 713 11 683 693
105
819 530 511 1 047 437 972
1 366 091 169 8 441 062 224
171 917 383 468 669 767
117 495 315 160 480 738
503 338 335 1 566 042 404
Ishlab chiqarish zaxiralari
Kelgusi davr xarajatlari
Pul mablag‘lari
Boshqa joriy aktivlar
Debitorlar, jami
Shu jumladan:
Xaridor va buyurtmachilar bilan hisob163 855 350
kitoblar
Byudjetga avans to‘lovlari
7 740 384
13 198 104
Aktiv bo‘yicha jami
658
PASSIV
1. O‘z mablag‘lari manbasi
Ustav kapitali
Rezerv kapitali
Taqsimlanmagan foyda
Boshqa manbalar
2. Majburiyatlar
Uzoq muddatli bank kreditlari va qarzlari
268 038 094
5 252 951
24 276 893
065
10 124 233
076
614 384 306 828 202 670
5 737 851 427 8 121 422 920
507 693 607 223 400 675
885 865 126 951 206 811
14 152 659
5 452 310 192
989
12 304 013
4 675 490 146
149
14 744 216
8 878 479
762 075 830 1 839 768 361
7 745 794 466
Boshqa majburiyatlar
Kreditorlik majburiyatlari, jami
Shu jumladan:
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga
219 818 890
majburiyatlar
Byudjetga majburiyatlar
20 798 130
Qo‘shimcha
talab
qilinadigan
*
moliyalashtirish manbalari
13 198
Balans passivi bo‘yicha jami
104 658
514 650 184
62 317 043
*
24 276
893 065
Mahsulot sotishdan tushum hajmining o‘sishi = mahsulot sotishdan
tushum hajmi joriy davrda / Mahsulot sotishdan tushum hajmining
kelgusidagi kutilishi1.
1. Mahsulot sotishdan tushum hajmi joriy davrda - 5 180 801 340
ming so‘m.
2. Mahsulot sotishdan tushum hajmining kelgusidagi kutilishi
7 978 434 064 ming so‘m
3. Mahsulot sotishdan tushum hajmining o‘sishi = 7 978 434 064
ming so‘m / 5 180 801 340 ming so‘m.=1.54
O‘zbekiston temir yo‘llari AJ ning buxgalteriya balansi
prognozi
Ko‘rsatkichlar
2017-2018 yy.
Bashorat
01.01.2017 01.01.2018 Bashoratni 01.01.2021
AKTIV
y.
y.
hisob-kitobi
y.
1. Uzoq muddatli 10 219 12 593 199
18 237 784
*
aktivlar
731 945
960
838
Asosiy
vositalar 10 527 14 773 593 14 773 593 6 22 751 334
boshlang‘ich qiymati
417 487
626
26*1.54
184
Asosiy
vositalar 3 423
4 320 658 4 320 658 66 6 653 814
eskirish qiymati
307 367
666
6*1.54
345
Asosiy vositalar qoldiq 7 104 10 452 934 10 452 934 16 097 519
qiymati
110 120
960
960*
838
Nomoddiy
aktivlar
417 151 345 379 o‘zgarishsiz 345 379
qoldiq qiymati
2 834 711 1 572 602
1 572 602
Kapital qo‘yilmalar
o‘zgarishsiz
892
311
311
Boshqa uzoq muddatli
280
567 317
567 317
o‘zgarishsiz
aktivlar
492 782
310
310
2 978 372 11 683 693
13 434 759
2. Joriy aktivlar
*
713
105
951
Ishlab
chiqarish 819 530 1 047 437
1 047
1 613 054
zaxiralari
511
972
437 972*1.54
477
Kelgusi
davr 1 366
8 441 062
8 441 062
o‘zgarishsiz
xarajatlari
091 169
224
224
Pul mablag‘lari
Boshqa joriy aktivlar
Debitorlar, jami
171 917
383
117
495 315
503 338
335
468 669
468
721 797
767
669 767*1.54
642
160 480
160
247 140
738
480 738*1.54
336
1 566 042
1 566
2 411 705
404
042 404*1.54
302
Shu jumladan:
Xaridor
va
163
268 038
268
412 778
buyurtmachilar bilan
855 350
094
038 094*1.54
664
hisob-kitoblar
Byudjetga
avans
5
7 740 384 5 252 951
8 089 544
to‘lovlari
252 951*1.54
Balans aktivi bo‘yicha 13 198 104 24 276 893
31 672 544
*
jami
658
065
789
PASSIV
1. O‘z mablag‘lari 7 745 10 124 233
10 882 184
*
manbasi
794 466
076
312
614 384 828 202
828 202
Ustav kapitali
o‘zgarishsiz
306
670
670
5 737 851 8 121 422
8 121 422
Rezerv kapitali
o‘zgarishsiz
427
920
920
223 400
675+7 978
Taqsimlanmagan
507
223 400
981 351
434
foyda
693 607
675
911
064*0,1*(10,5)
885 865 951 206
951 206
Boshqa manbalar
o‘zgarishsiz
126
811
811
5 452 310 14 152 659
16 039 458
2. Majburiyatlar
*
192
989
810
Uzoq muddatli bank 4 675 12 304 013
12 304 013
o‘zgarishsiz
kreditlari va qarzlari
490 146
149
149
8 878
Boshqa majburiyatlar 14 744 216 8 878 479
13 672 857
479*1,54
Kreditorlik
762
1 839 768 1 839 768 2 833 243
majburiyatlari, jami
075 830
361
361*1,54
275
Shu jumladan:
Mol
yetkazib
219
514 650
514
792 561
beruvchilar
va 818 890
184
650 184*1,54
283
pudratchilarga
majburiyatlar
Byudjetga
majburiyatlar
Qo‘shimcha
qilinadigan
moliyalashtirish
manbalari
62
95 968 246
317 043*1,54
31 672
544 789-10
4 750 901
*
616 409 203667
16 039 458
810
31 672
24 276
*
544 789
893 065
20 798 130 62 317 043
talab
Balans passivi
bo‘yicha jami
*
13 198
104 658
Korxonada aktivlarning o‘tgan yildagi holati 13 198 104 658 ming
so‘mni, joriy yildagi ko‘rsatkich 24 276 893 065 ming so‘ni tashkil
etgan. Sotishdan tushum hajmining o‘zgarishiga mos ravishda hisobkitoblarni amalga oshirish natijalari yuzasidan kelgusi 2018 yilga
korxonaning aktivlarini hajmini 31 672 544 789 ming so‘m qilib
belgilash mumkin. Bunga barcha asoslar etarli hisoblanadi. Negaki,
sotish hajmining 1.54 darajaga ortishida aktivlar hajmining o‘zgarishi
xuddi shu ifodaga olib kela oladi. Passivlar ya’ni o‘z mablag‘lari va
majburiyatlarning joriy qismi 26 921 643 122 ming so‘mga teng bo‘lgan
holda kelgusida korxona 4 750 901 667 ming so‘mga qo‘shimcha
moliyalashtirishlarni talab etadi.
Download