Pangasinan State University Bayambang Campus LABORATORY INTEGRATED SCHOOL Bayambang, Pangasinan Araling Panlipunan 8 Kabanata 4: Sinaunang Ehipto ( Ancient Egypt) - umabot ng 2,500 taon ang panahong sakop ng kasaysayan ng sinaunang Ehipto 3 Kaharian: 1. Lumang Kaharian (Old Kingdom) - pyramids 2. Gitnang Kaharian (Middle Kingdom) - proseso ng mummification 3. Bagong Kaharian (New Kingdom) - nagdala sa Egypt sa tugatog ng kapangyarihan na nagbigay ng pagkakataon para madala sa malalayong landas ang kabihasnan nito Kalagayang Heograprikal Nile River - pinakamahabang ilog sa buong mundo; kaisaisang ilog na umaagos mula sa timog patungong hilaga - “The Gift of the Nile” - Herodotus, isang historyador mula sa Greece - napagbuklod-buklod nito ang mga pamayanan sa tabing-ilog - taunang pag-apaw ng tubig na nag-iiwan ng silt na nagpapataba ng lupa - sistema ng irigasyon - nagtulak sa pagbuo ng pamahalaan upang magbigay direksiyon at pamunuan ang proyekto - makitid ang Nile Valley kaya ang mga pamayanan sa kahabaan nito ay mas mas madaling mapasailalim sa iisang pinuno - ang Nile Valley ay napalilibutan ng mga disyerto na nagsilbing balakid o pansangga laban sa mga mananakop at migrasyon - ang mga ancient Egyptians ay nakalikha ng insular culture Relihiyon - ang relihiyon ay sentral sa buhay ng mga Egyptians - polytheistic 1. Amon-Re o Amon-Ra - pangunahing diyos; diyos ng katarungan at katotohanan 2. Osiris - diyos na tagapamuno ng Nile at ng kaluluwa ng patay; god of the underworld 3. Seth - kapatid ni Osiris na pumatay dito 4. Isis - asawa ni Osiris; diyosa ng paglikha at pag-ibig 5. Anubis - diyos ng libingan; patron ng mga nageembalsamo; tagatimbang ng puso ng namatay sa harap ni Osiris 6. Horus - diyos ng kalangitan; living ruler; anak nina Osiris at Isis - paniniwala sa imortalidad at sa pagkakaroon ng kabilangbuhay (life after death) - mummification ng mga yumao - ut - proseso ng pag-eembalsamo - sarcophagus - lalagyan ng mummy; gawa sa bato - Book of the Dead - pinagkukunan ng kaalaman tungkol sa paniniwala ng mga ancient Egyptians sa afterlife; koleksyon ng mga mahiwagang dasal at orasyon na nagbibigay ng detalyadong pagtuturo sa mga namatay kung paano sila makatatawid sa iba’t-ibang bahagi ng tuat o underworld - pyramids - libingan ng mga pharaoh Valley of the Kings - desert necropolis sa pampang ng Nile - libingan ni Tutankhamen - natuklasan nina Howard Carter at Lord Carnarvon noong 1922 Pamahalaan - theocracy o theocratic government - ang pharaoh ay pinuno at diyos - royal bureaucracy - instrumento upang maibigay ng pharaoh ang kailangang serbisyo sa tao at lipunan para sa maayos na pamumuno Sistema ng Pagsulat - hieroglyphics - pictographic na sistema - paggamit ng larawan para tukuyin ang bagay-bagay - scribe - grupo ng mga taong nagsanay at naging bihasa sa pagsusulat ng hieroglyphics Paglaganap ng Kultura I. Archaic Period (2020-2572 BCE) Menes (Aha) - nagbuklod sa Upper at Lower Egypt - nagpakasal sa tagapagmana ng Memphis para mapagtibay ang pag-angkin sa trono - nagamit ang papyrus, ang hieroglyphics, at ang kalendaryo - nagsimulang magpalakas ang kapangyarihan ng mga pharaoh na nagpahina sa kapangyarihan ng mga priestly class - pagkakaroon ng funerary complex na nagpapakita na ang relihiyon ay isa nang mahalagang bahagi ng kanilang buhay - ang Step Pyramid ay ginawa para kay Djoser (2630 - 2611 BCE) sa Saqqara na dinisenyo ni Imhotep Imhotep - “father of architecture in stone” II. Lumang Kaharian/Old Kingdom (2572 - 2134 BCE) - naitayo ang mga pyramid na simbolo nga mga yaman at kapangyarihan ng mga pharaoh - kilala bilang “Panahon ng Piramide” - kinikilala ang pharaoh bilang diyos (Horus) - panahon ng kaunlaran sa sinaunang Ehipto - dahil sa magastos na gawain ng pagtatayo ng mga pyramid, naubos ang kayamanan ng kaharian na siyang dahilan ng paghina ng Old Kingdom - sunod-sunod na digmaang-sibil - hindi napigilan ang paglusob ng mga tribo sa labas - lumaganap ang taggutom at kahirapan III. Gitnang Kaharian/Middle Kingdom (2050 - 188 BCE) - pinamunuan ng mga pharaoh mula sa Thebes - paggawa ng malawakang irigasyon at hydraulic projects sa Faiyum - dumami ang produksiyong agrikultural - naglunsad ng kampanyang militar - mummification para sa mga ordinaryong tao - agawan sa trono ng mga provincial governors na siyang nagpahina sa Middle Kingdom - nalusob ng mga Hyksos ang Egypt IV. Bagong Kaharian/New KIngdom (1570 - 1090 BCE) Ahmose I - tumalo sa mga Hyksos at nagtatag ng ika-18 dinastiya - magpalawak ng teritoryo sa pamamagitan ng puwersang pananakop (Age of Empire) Thutmose III (“Napoleon of Egypt”) - labing-pitong kampanya na nagresulta sa Nubia at Northern Sudan na maging bahagi ng Egypt - imperial system kung saan nagtalaga siya ng kanyang sariling opisyales sa iba’t-ibang palasyo Hatshepsut - unang babaeng pharaoh sa Egypt - mas pinili niyang palaguin ang kalakalan kaysa makipagdigmaan. Ito ang nagpayaman pa lalo sa Egypt. Amenhotep III - nagdala sa Egypt sa tugatog ng kapangyarihan Amenhotep IV - heretic pharaoh na nagtangkang ipalaganap ang pagsamba sa iisang diyos, si Aton - pinalitan niya ang kanyang pangalan bilang Akhenaton na ang ibig sabihin ay “matapat kay Aton” Tutankhamen o “King Tut”- 9 years old nang maging pharaoh - libingan sa Valley of the Kings Rameses II - pinakamagaling na pharaoh ng Egypt - nabawi ang Palestine at kinalabaan ang mga Hittite Paghina ng Imperyo - nasakop ng mga Assyrian at Persian - pagsakop ni Alexander the Great ng Rome - naging bahagi ng Roman Empire Mga Ambag ng Sinaunang Egypt Kilala ang sinaunang Egypt sa kanilang ginagawang sopistikadong mummification sa mga pumanaw. Ang pagpreserba nila ng mga labi ay dahil sa paniniwala nila sa afterlife. Maliban dito marami pang nagawa ang mga sinaunang Egyptian. Malaki ang naitulong ng sistema ng panulat ng Hieroglyphics (“banal na pag-uukit”) sa sibilisasyong Egyptian. Gumamit din sila ng papel mula sa halamang papyrus na tumutubo sa Nile Delta. Maraming praktikal na bagay ang naimbento ng mga sinaunang Egyptian. Ilan dito ang mga sumusunod: ▪ sistema ng pagbibilang – para sa maayos na pangongolekta ng buwis ▪ geometry – para sa pagsasarbey ng hangganan ng lupain para sa pagsasaka ▪ kaalaman sa matematika – nakatulong para sa mga inhinyero at arkitekto sa paggawa ng mga estruktura ▪ unang gumamit ng kolum para sa mga templo, tahanan, at palasyo ▪ kalendaryo ng may 365 na araw at nahati sa 12 na buwan – para sa pagtatanim ▪ kaalaman sa medisina gaya ng operasyon, panggamot sa nabaling buto, sa lagnat at sugat. Nakagawa din ng prosthetics ▪ nilometer – panukat ng tubig sa Ilog Nile ▪ cosmetics, wig, pabango at iba pa.