Πέρα από τον (μη) Ορισμό της Έννοιας της Μειονότητας στο Διεθνές Δίκαιο. Το Δικαίωμα του Αυτοπροσδιορισμού και η Πραγματιστική Προσέγγιση

ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ Κατάλογος Συντομογραφιών Υποσημειώσεων....................................................... Πρόλογος επιμελητών....................................................................................................... Εργογραφία Ομότιμου Καθηγητή Κώστα Χατζηκωνσταντίνου......................... 13 27 31 Σύγχρονες διεθνείς προκλήσεις Πολιτική θεωρία in limbo: νεωτερικότητα και μετά… Κώστας ΥΦΑΝΤΉΣ............................................................................................................. The state of American democracy after Trump Constantine ARVANITOPOULOS.................................................................................. ‘If at first they don’t succeed’… the idea of universality and the responses of cosmopolitanism in international law: the failed states paradigm Maria PICHOU...................................................................................................................... Όψεις κυριαρχικού μαξιμαλισμού και ευρωπαϊκή ενοποίηση: η απόφαση Weiss του Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας Αντώνης ΜΕΤΑΞΆΣ............................................................................................................. 43 51 61 77 Πόλεμος και Ειρήνη What’s in a word? A conceptual re-appraisal of war and peace Dimitrios E. AKRIVOULIS................................................................................................ Η «αγωνία» του μεταπολεμικού κόσμου στο πέναλτι του πολέμου: επανεξετάζοντας τις φάσεις της παγκόσμιας πολιτικής Κυριάκος Δ. ΚΕΝΤΡΩΤΉΣ................................................................................................ Προληπτική διπλωματία [preventive diplomacy] Χάρης ΚΑΡΑΜΠΑΡΜΠΟΎΝΗΣ........................................................................................ Σύγχρονη πολυμερής πολιτιστική συνεργασία: βασικοί άξονες της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής Αντωνία ΖΕΡΒΆΚΗ............................................................................................................. 89 111 125 135 7 8 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή στον 21ο αιώνα: σύγχρονες τάσεις της διεθνούς διακυβέρνησης του αθλητισμού Νίκος ΖΆΙΚΟΣ....................................................................................................................... Η μεταπολεμική οικοδόμηση της ειρήνης (peacebuilding) στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών Χρήστος Α. ΜΠΑΞΕΒΆΝΗΣ............................................................................................. Ο ρόλος της ηγεσίας και της ισχύος σε έναν δυστοπικό κόσμο: μια προσέγγιση με οδηγό το έργο του Joseph Nye Σωτήρης ΝΤΆΛΗΣ............................................................................................................... Η ρεβιζιονιστική ιστορική προέλευση και το μέλλον του αντικειμένου των Διεθνών Σχέσεων Νικόλαος ΛΆΜΠΑΣ............................................................................................................. 155 169 179 185 Χρήση βίας Ο ΟΗΕ & πυρηνικά όπλα Κωνσταντίνος ΑΝΤΩΝΌΠΟΥΛΟΣ................................................................................. Η εξωεδαφική προστασία πολιτών από το κράτος υπηκοότητας με τη χρήση ένοπλης βίας Μιλτιάδης ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΊΔΗΣ........................................................................................... Military assistance upon request: who has the authority to request under international law? Efthymios PAPASTAVRIDIS............................................................................................. Autonomous weapons and the principle of distinction Nicholas TSAGOURIAS..................................................................................................... Η κατασκοπεία στον κυβερνοχώρο ως μορφή παρέμβασης στις υποθέσεις τρίτου κράτους Παναγιώτης ΒΑΣΙΛΕΙΆΔΗΣ............................................................................................. Κυβερνοχώρος και κυβερνοεπιχειρήσεις: Προκλήσεις για την κρατική κυριαρχία Κωνσταντίνος ΑΡΓΥΡΌΠΟΥΛΟΣ................................................................................... Artificial Intelligence and potential legal personhood Themis TZIMAS.................................................................................................................... 195 205 217 227 235 247 257 Το φαινόμενο Ταλιμπάν: η άνοδος, η πτώση και η αναγέννηση του ισλαμικού εξτρεμισμού στο Αφγανιστάν και στο Πακιστάν Κλεάνθης ΚΥΡΙΑΚΊΔΗΣ, Πέτρος ΣΙΟΎΣΟΥΡΑΣ, Δημήτριος ΚΩΣΤΌΠΟΥΛΟΣ............................................................................................. 267 Περιεχομενα 9 Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο The laws of humanity and the Allied Commission on Responsibilities (1919): an exercise in disenchantment Dimitrios A. KOURTIS........................................................................................................ 279 Τα όρια της αλληλοσυμπλήρωσης και συστημικής ενσωμάτωσης μεταξύ των κανόνων του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου και του Διεθνούς Δικαίου Προστασίας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με ειδικότερη αναφορά στην προστασία του δικαιώματος στη ζωή: σκέψεις με αφορμή το Γενικό Σχόλιο υπ’ αρ. 36 της Επιτροπής του Διεθνούς Συμφώνου του ΟΗΕ για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα Σωτήριος Ε. ΚΎΡΚΟΣ......................................................................................................... 293 Τρομοκρατία στη διεθνή ποινική δικαιοσύνη: δικαιοπολιτικές αναζητήσεις με αφορμή την καταδίκη για τη δολοφονία Χαρίρι στη Χώρα των Κέδρων Μαρία-Ντανιέλλα ΜΑΡΟΎΔΑ.......................................................................................... 309 Η αντιμετώπιση του φαινομένου των ξένων μαχητών από τις χώρες προέλευσής τους: ορισμένες σκέψεις Βασίλης ΠΕΡΓΑΝΤΉΣ......................................................................................................... Armed Military UAVs/Drones: εξετάζοντας από τη σκοπιά του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου ένα μέλλον που είναι ήδη …παρελθόν Γεώργιος ΑΝΕΨΙΟΎ............................................................................................................ Το δικαίωμα στο νερό στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο Βασιλική Μαρία ΤΖΑΤΖΆΚΗ............................................................................................ Ενδυνάμωση των θεσμών της διεθνούς ευθύνης κράτους και διεθνούς οργανισμού και της ατομικής ποινικής ευθύνης, μέσα από τη φιλοσοφική και νομική έννοια της αιτιότητας: νομικές και φιλοσοφικές ιχνηλατήσεις και αλληλεπιδράσεις Βιργινία ΜΠΑΛΑΦΟΎΤΑ.................................................................................................... 323 333 347 359 Ανθρώπινα δικαιώματα Α. Ανθρώπινα Δικαιώματα και Διεθνείς Θεσμοί Ο Λόγος του διεθνούς δικαίου: ισόρροπες και μη ερμηνείες σε μια τάξη πραγμάτων που αναζητά δομή Πάνος ΓΡΗΓΟΡΊΟΥ............................................................................................................. 371 Κατάθεση προσφυγής ενώπιον Επιτροπών Διεθνών Συμβάσεων του ΟΗΕ για δικαιώματα του ανθρώπου Παρασκευή (Παρούλα) ΝΆΣΚΟΥ-ΠΕΡΡΆΚΗ............................................................ 383 10 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου Το Αραβικό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου: ανάγκη και ελπίδα για δικαιοσύνη στον αραβικό κόσμο Κωνσταντίνος Δ. ΜΑΓΚΛΙΒΈΡΑΣ.................................................................................. Αντιρατσιστική νομοθεσία, εγκλήματα κατά της ιστορικής μνήμης και ελευθερία της έκφρασης Βασίλειος Ε. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑΣ........................................................................................... Η Αγία Σοφία στο σταυροδρόμι διεθνούς δικαίου και πολιτικής Μαρία ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ..................................................................................................... 397 413 431 Β. Ανθρώπινα Δικαιώματα και Κοινωνικές Ανισότητες Το αναδυόμενο δίκαιο της κρίσης και η ευαλωτότητα ως συστατικό στοιχείο του Ιωάννα ΠΕΡΒΟΥ.................................................................................................................. Το δικαίωμα στην υγεία και οι επιπτώσεις από την παγκοσμιοποίηση Αντώνης ΜΠΡΕΔΗΜΑΣ..................................................................................................... Η προστασία των κοινωνικοασφαλιστικών δικαιωμάτων υπό το πρίσμα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Σταυρούλα ΚΤΙΣΤΑΚΗ....................................................................................................... 443 455 467 Γ. Ανθρώπινα Δικαιώματα και Μειονότητες Εθνικές/εθνοτικές μειονότητες: μεταξύ πραγματικότητας και δικαίου. Ορισμένες σκέψεις και διαπιστώσεις Στέλιος ΠΕΡΡΑΚΗΣ............................................................................................................ Πέρα από τον (μη) ορισμό της έννοιας της μειονότητας στο Διεθνές Δίκαιο: το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού και η πραγματιστική προσέγγιση Αθανάσιος ΓΙΟΥΨΑΝΗΣ................................................................................................... Μειονότητες και εκπαίδευση: το διεθνές νομικό πλαίσιο και η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Αριστοτέλης ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ................................................................................... Το ισλαμικό δίκαιο (σαρία) στην Ελλάδα: παράδοξα και προκλήσεις Κωνσταντίνος ΤΣΙΤΣΕΛΙΚΗΣ.......................................................................................... 481 505 523 533 Περιεχομενα 11 Δ. Ανθρώπινα Δικαιώματα στην Πανδημία Biopolitique et biopouvoir à l’ère de la pandémie du covid-19 : libres propos Charalambos APOSTOLIDIS........................................................................................... 547 Διάγνωση και θεραπεία των επιπτώσεων της πανδημίας του COVID-19 στη διακυβέρνηση της παγκόσμιας υγειονομικής ασφάλειας: παλιές παθογένειες και νέα συμπτώματα στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας Δημήτρης ΞΕΝΑΚΗΣ.......................................................................................................... 559 Περιβάλλον και βιώσιμη ανάπτυξη Η αρχή της πρόληψης κατά το Διεθνές Δίκαιο του Περιβάλλοντος και η σχέση της με τη διεθνή στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη Γρηγόρης Ι. ΤΣΑΛΤΑΣ........................................................................................................ 579 Παράμετροι περιβαλλοντικής διακυβέρνησης στην Ανθρωπόκαινο Εποχή Χαράλαμπος ΠΛΑΤΙΑΣ...................................................................................................... 587 Multilateralism in outer space: reflections on the definition of a legal framework for space traffic management George D. KYRIAKOPOULOS......................................................................................... 597 Δίκαιο Θάλασσας και οριοθετήσεις Κρίσιμες νομικές πτυχές των συμφωνιών Ελλάδας-Αιγύπτου και ΕλλάδαςΙταλίας για την οριοθέτηση της ΑΟΖ Ευάγγελος ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ.................................................................................................... 611 Οι συμφωνίες οριοθέτησης μεταξύ της Ελλάδας και της Ιταλίας Μαρία ΓΑΒΟΥΝΕΛΗ........................................................................................................... Η οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο: η συμφωνία Ελλάδας–Αιγύπτου Πέτρος ΛΙΑΚΟΥΡΑΣ........................................................................................................... Prolegomena to the jurisdictional settlement of maritime boundaries of Greece Ioannis STRIBIS.................................................................................................................... Η ισχύς του κανόνα του άρθρου 121, παράγραφος 2, της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας έναντι της Τουρκίας: ορισμένες σκέψεις για τη θεωρία του «επίμονου αντιρρησία» Χαριτίνη ΔΙΠΛΑ................................................................................................................... 619 627 641 671 12 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου Η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση για τις θαλάσσιες ζώνες: νομικές και πολιτικές πτυχές Βενιαμίν ΚΑΡΑΚΩΣΤΑΝΟΓΛΟΥ..................................................................................... Οι κρίσεις και η διαχείριση κρίσεων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις: σκέψεις επί του πλαισίου και προτάσεις περιεχομένου Νικόλαος Γ. ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣ......................................................................... 685 695 Επίλογος (ή τι θα έλεγα αν …) Κώστας ΧΑΤΖΗΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ................................................................................... 705 ΠΈΡΑ ΑΠΌ ΤΟΝ (ΜΗ) ΟΡΙΣΜΌ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΙΟΝΌΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΈΣ ΔΊΚΑΙΟ: ΤΟ ΔΙΚΑΊΩΜΑ ΤΟΥ ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΎ ΚΑΙ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΣΤΙΚΉ ΠΡΟΣΈΓΓΙΣΗ Αθανάσιος Γιουψάνης* Μία από τις διττά πρωτοπόρες διεθνολογικές μελέτες στον ελλαδικό χώρο, τόσο γιατί ήταν η πρώτη ελληνόγλωσση, όσο και γιατί δημοσιεύτηκε σε μια εποχή που το ζήτημα των μειονοτήτων τελούσε σε αφάνεια, ήταν αυτή για τον προσδιορισμό της έννοιας της μειονότητας στο Διεθνές Δίκαιο (ΔΔ) του νεαρού τότε Λέκτορα στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ, Κώστα Χατζηκωνσταντίνου, στην Επιστημονική Επετηρίδα του Αρμενόπουλου του 1982.1 Η μελέτη επισήμανε την ανυπαρξία ενός γενικά αποδεκτού ορισμού της έννοιας της μειονότητας στο ΔΔ (και όχι μόνο), παρουσίαζε τις διάφορες ερμηνευτικές προσπάθειες που είχαν επιχειρηθεί μέχρι τότε κατά διαδοχική σειρά στους κόλπους της Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ),2 του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)3 και του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ), * Δ ιδάκτωρ Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου, Νομική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 1. Κ Χατζηκωνσταντίνου, «Η Έννοια της Μειονότητας: Δυσκολίες και Προβλήματα Προσδιορισμού» (1982) 3 ΕπετΑρμ 261. 2. Σχετικά με την περίοδο της ΚτΕ, κλασικός παραμένει ο ορισμός της «κοινότητας» [community] από το Διεθνές Δικαστήριο Διαρκούς Δικαιοσύνης (ΔΔΔΔ) στην υπόθεση των ελληνοβουλγαρικών κοινοτήτων: «the ‘community’ is a group of persons living in a given country or locality, having a race, religion, language and traditions of their own and united by this identity of race, religion, language and traditions in a sentiment of solidarity, with a view to preserving their traditions, maintaining their form of worship, ensuring the instruction and upbringing of their children in accordance with the spirit and traditions of their race and rendering mutual assistance to each other.» Greco-Bulgarian Communities (Advisory Opinion) [1930] PCIJ Rep Ser B No 17 21. 3. Για τις σημαντικότερες προσπάθειες ορισμού της μειονότητας στο πλαίσιο του ΟΗΕ, βλ. UNCHR, ‘Compilation of Proposals Concerning the Definition of the Term “Minority”’ (14 November 1986) UN Doc E/CN.4/1987/WG.5/WP.1. To 1985 η ομάδα εργασίας των ΗΕ για την επεξεργασία σχεδίου Διακήρυξης αποφάσισε να παρακάμψει το ζήτημα του ορισμού και να επικεντρωθεί στην επεξεργασία ενός ευέλικτου κειμένου, που θα ήταν εφαρμοστέο στην πράξη, βλ. BI Omanga, ‘The Draft Declaration of the United Nations on the Rights of Persons Belonging to National, Ethnic, Religious and Linguistic Minorities’ (1991) 46 ICJurRev 33, 35 (ft. 4). Ο ορισμός, πάντως, που είχε μακράν τη μεγαλύτερη επίδραση στη θεωρία του ΔΔ, αλλά και στον τρόπο πρόσληψης της έννοιας από πολλά κράτη, ήταν κατά γενική παραδοχή αυτός του Ειδικού Εισηγητή των ΗΕ, Φρανσέσκο Καποτόρτι (Francesco Capotorti), βλ. H Hannum, ‘The Concept and Definition of Minorities’ in M Weller (ed), Universal Minority Rights (OUP 2007) 505 506 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου εντόπιζε τα αντικειμενικά και υποκειμενικά συστατικά στοιχεία του όρου και έθετε προβληματισμούς πάνω σε αυτά. Σαράντα χρόνια αργότερα και παρά τις εννοιολογικές προσεγγίσεις που επιχειρήθηκαν μέχρι το πρώτο μισό της δεκαετίας του 1990 στο πλαίσιο του ΣτΕ4 και πολύ πιο πρόσφατα στο πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ) από τον Ειδικό Εισηγητή για τα Μειονοτικά Ζητήματα, Φερνάντ ντε Βαρένες (Fernand de Varennes),5 δεν κατέστη εφικτό να υιοθετηθεί ένας κοινά αποδεκτός και νομικά δεσμευτικός ορισμός της έννοιας της μειονότητας στο ΔΔ.6 Συγκεκριμένοι παράγοντες, όπως η ευρεία πολυμορφία των μειονοτικών ομάδων7 και η απροθυμία των περισσότερων κρατών να καταλήξουν σε κάποιον ορισμό,8 λόγω και της γενικότερης καχυποψίας τους έναντι των μειονοτήτων,9 κατέστησαν αδύνατη την επίτευξη ενός ορισμού καθολικής αποδοχής,10 όπως ρητά δηλώνεται και στην Επεξηγηματική Έκθεση της Σύμβασης Πλαισίου (ΣΠ) του ΣτΕ για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων.11 Έτσι, οι μείζονες μειονοτικές διατάξεις και κείμενα, όπως το άρθρο 27 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠΔ),12 το 49, 58, 72. Σύμφωνα με αυτόν, λοιπόν, μειονότητα είναι μία «ομάδα αριθμητικά μικρότερη από το υπόλοιπο του πληθυσμού ενός Κράτους και σε μη κυρίαρχη θέση, τα μέλη της οποίας —όντας πολίτες του κράτους— έχουν εθνοτικά, θρησκευτικά ή γλωσσικά χαρακτηριστικά που διαφέρουν από αυτά του υπόλοιπου πληθυσμού και επιδεικνύουν, έστω σιωπηρά, αίσθηση αλληλεγγύης κατευθυνόμενη στη διατήρηση του πολιτισμού, των παραδόσεων, της θρησκείας ή της γλώσσας τους.» F Capotorti, Study on the Rights of Persons Belonging to Ethnic, Religious and Linguistic Minorities (UN 1979) 96, para 568. 4. Βλ. τον ορισμό που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω του Δικαίου (Επιτροπή Βενετίας) στο άρθρο 2 του Σχεδίου για μια Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα των Μειονοτήτων, European Commission for Democracy Through Law ‘Venice Commission’, ‘The Draft Convention for the Protection of Minorities/The Proposal of the European Commission for Democracy Through Law (1991) 12 HRLJ 265, 270. Βλ. επίσης τον ορισμό του άρθρου 1 της Σύστασης 1201 (1993) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΣτΕ για ένα Πρόσθετο Πρωτόκολλο για τα Δικαιώματα των Μειονοτήτων στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, PACE, ‘Recommendation 1201 (1993) on an Additional Protocol on the Rights of Minorities to the ECHR’ (1993) 14 HRLJ 144, 145. 5. UNGA, ‘Note by the Secretary-General–Effective Promotion of the Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities’ (15 July 2019) UN Doc A/74/160 para 48. 6. Βλ. S Reznik, ‘Defining National Minority Under Czech Law’ (2018) 17 JEMIE 1, 2–5∙ U Barten, ‘What’s in a Name? Minorities, Indigenous Peoples, Tribal Groups and Nations’ (2015) 14 JEMIE 1, 6∙ Σ Περράκης, «Προβληματισμοί για το Σύγχρονο Νομικό Καθεστώς των Μειονοτήτων υπό το Φως της Σύμβασης-Πλαισίου για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων: H Μετεξέλιξη του Δικαιικού Πλαισίου» στο Α Μπρεδήμας, ΛΑ Σισιλιάνος (επιμ), Η Προστασία των Μειονοτήτων (Εκδ Αντ Ν Σάκκουλα 1997) 57, 62–63∙ MN Shaw, ‘The Definition of Minorities in International Law’ (1990) 20 IYHR 13, 14. 7. Β Θεοδωρόπουλος, «Η Διεθνής Πολιτική και το Διεθνές Δίκαιο στο Θέμα των Μειονοτήτων» (2003) 18 ΔτΑ 421, 423–424. 8. Δ Χριστόπουλος, Η Ετερότητα ως Σχέση Εξουσίας (Εκδ Κριτική 2002) 72. 9. Α Μπρεδήμας, «Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων και Εδαφική Ακεραιότητα των Κρατών» (2003) 18 ΔτΑ 397, 398. 10. Π Νάσκου-Περράκη, Δικαιώματα του Ανθρώπου (2η έκδ, Εκδ Σάκκουλα 2019) 111. 11. «It was decided to adopt a pragmatic approach, based on the recognition that at this stage, it is impossible to arrive at a definition capable of mustering general support of all Council of Europe member States». ‘Explanatory Memorandum on the Framework Convention for the Protection of National Minorities» (1995) 16 HRLJ 101, 102, para 12. 12. «Στα Κράτη όπου υπάρχουν εθνοτικές, θρησκευτικές ή γλωσσικές μειονότητες, τα πρόσω- Ανθρωπινα Δικαιωματα 507 IV Κεφάλαιο του Κειμένου της Κοπεγχάγης (1990) της πρώην Διάσκεψης για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΔΑΣΕ) και νυν Οργανισμού (ΟΑΣΕ), η Διακήρυξη των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Προσώπων που Ανήκουν σε Εθνικές ή Εθνοτικές, Θρησκευτικές και Γλωσσικές Μειονότητες (1992) και η ΣΠ του ΣτΕ (1995), δεν περιέχουν ορισμό της έννοιας.13 Αυτή η απουσία ορισμού, ωστόσο, δεν φαίνεται να αποτελεί την τελευταία εικοσαετία τροχοπέδη στο έργο της επίβλεψης και εφαρμογής των μειονοτικών δικαιωμάτων από τη Συμβουλευτική Επιτροπή (ΣΕ) της ΣΠ και από τις αρμόδιες Επιτροπές των ΗΕ, την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΑΔ) του ΔΣΑΠΔ ως προς το άρθρο 27 του Συμφώνου, την Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων της αντίστοιχης Σύμβασης ως προς το άρθρο 1 παρ. 1 και 4 για τη λήψη ειδικών μέτρων υπέρ ορισμένων φυλετικών ή εθνολογικών ομάδων,14 και την Επιτροπή του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ΔΣΟΙΚΠΔ) ως προς το άρθρο 15 παρ. 1 (α) περί του δικαιώματος συμμετοχής στην πολιτιστική ζωή.15 Οι Επιτροπές με πρωτοστάτη τη ΣΕ, λόγω της φύσης του ρόλου της ως οργάνου επίβλεψης του μοναδικού νομικά δεσμευτικού πολυμερούς διεθνούς κειμένου αποκλειστικά επικεντρωμένου στα μειονοτικά δικαιώματα,16 αποφεύγουν τη σκόπελο του ορισμού.17 Αντ’ αυτού εστιάζουν στο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού των ατόμων ως μελών μιας μειονότητας, καθώς και στο πραγματικό γεγονός της ύπαρξης μιας ομάδας που διεκδικεί μειονοτική προστασία, ζητώντας από τις κρατικές αρχές να ακολουθούν μια «περιεκτική» [inclusive] και «ανοικτή» [open] προσέγγιση, κατά τη διατύπωση της ΣΕ, συνιστάμενη στην εξέταση της υπαγωγής των αιτούντων στο καθεστώς της μειονοτικής πρόνοιας.18 Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης, η έμφαση στρέφεται στην πραγπα που ανήκουν σε αυτές δεν μπορούν να στερηθούν του δικαιώματος να έχουν, από κοινού με τα άλλα μέρη της ομάδας τους, τη δική τους πολιτιστική ζωή, να εκδηλώνουν και να ασκούν τη δική τους θρησκεία ή να χρησιμοποιούν τη δική τους γλώσσα». Ν 2462/1997, ΦΕΚ Α΄ 25/26.02.1997, 362. 13. U Barten, Minorities, Minority Rights and Internal Self-Determination (Springer 2015) 161–166, 270–271· J Jackson-Preece, ‘Beyond the (Non) Definition of Minority’ (2014) 30 ECMI Brief 3∙ P Thornberry, ‘Minority and Indigenous Rights at “the End of History”’ (2002) 2 Ethnicities 515, 519∙ G Gilbert, ‘The Council of Europe and Minority Rights’ (1996) 18 HRQ 160, 161–162. 14. «Τα ειδικά μέτρα τα λαμβανόμενα με τον μοναδικόν σκοπόν εξασφαλίσεως της προόδου ωρισμένων φυλετικών ή εθνολογικών ομάδων ή ατόμων εχόντων ανάγκην της τυχόν απαιτουμένης προστασίας παρεχούσης εις τας εν λόγω ομάδας ή τα άτομα ίσην απόλαυσιν ή άσκησιν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή θεμελιωδών ελευθεριών, δεν θέλουσιν ερμηνευθή ως αποτελούντα φυλετικήν διάκρισιν, υπό τον όρον εντούτοις ότι τα τοιαύτα μέτρα δεν θα έχωσιν ως συνέπειαν την διατήρησιν ειδικών δικαιωμάτων δια τας φυλετικάς ομάδας διαφόρως και ότι δεν θέλουσι διατηρηθή εν ισχύϊ εφόσον ήθελον επιτευχθή οι επιδιωκόμενοι αντικειμενικοί σκοποί.» ΝΔ 494/1970, ΦΕΚ Α΄ 77/3.04.1970, 719. 15. «Τα συμβαλλόμενα Κράτη αναγνωρίζουν σε όλους το δικαίωμα: α) Συμμετοχής στην επιμορφωτική ζωή». Ν 1532/1985, ΦΕΚ Α΄ 45/19.3.1985, 752. 16. ΗΜ Σιατίτσα, «Η Εξέλιξη του Μηχανισμού Ελέγχου της Σύμβασης Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων. Από τον 1o στο 2ο Κύκλο Κρατικών Εκθέσεων – Αντιστροφή Ρόλων προς Όφελος της Αποτελεσματικότητας;» (2010) 45 ΔτΑ 127, 128–129. 17. Κ Τσιτσελίκης, Το Διεθνές και Ευρωπαϊκό Καθεστώς Προστασίας των Γλωσσικών Δικαιωμάτων των Μειονοτήτων και η Ελληνική Έννομη Τάξη (Εκδ Αντ Ν Σάκκουλα 1996) 34. 18. «Requests have been made in several States Parties by groups who wish to be recognised as a national minority and to benefit from the protection of the Framework Convention. The Advisory Committee encourages the authorities concerned to pursue an open and 508 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου ματική κατάσταση της ευάλωτης θέσης που τελεί μια ομάδα και στην ανάγκη προστασίας της παρά στο status που απολαμβάνει ή δεν απολαμβάνει στην εσωτερική έννομη τάξη.19 Έτσι, το ενδιαφέρον μετατοπίζεται από τον ορισμό του υποκειμένου της προστασίας στις οφειλόμενες πρακτικές ενέργειες20 για την αποτελεσματικότερη διαχείριση της ευρύτερης εθνοτικής/πολιτισμικής ετερότητας των κοινωνιών μέσω της μειονοτικής προστασίας.21 Το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό Κομβικό στοιχείο της νέας προσέγγισης συνιστά το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, που πρόσφατα χαρακτηρίστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στις υποθέσεις Molla Sali κατά Ελλάδας και Tasev κατά Βόρειας Μακεδονίας ως «ακρογωνιαίος λίθος» [cornerstone] του ΔΔ για την προστασία των μειονοτήτων.22 Το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, στην υποκειμενική δηλαδή βούληση που στη θετική της έκφανση «οριοθετεί την ύπαρξη των μειονοτήτων με βάση τον ‘αυτοπροσδιορισμό της πολιτιστικής ταυτότητας’ ατόμων και ομάδων»,23 ενσωματώθηκε για πρώτη φορά σε πολυμερή διεθνή συμφωνία στο Κείμενο της Κοπεγχάγης για την Ανθρώπινη Διάσταση (1990) της τότε ΔΑΣΕ και νυν ΟΑΣΕ.24 Δυνάμει, λοιπόν της παραγράφου 32 του Κειμένου, «το ανήκειν σε μια εθνική μειονότητα είναι ζήτημα προσωπικής επιλογής του κάθε ατόμου και κανένα μειονέκτημα δεν μπορεί να επέλθει από την άσκηση αυτής της επιλογής».25 inclusive approach and to consider extending the protection of the Framework Convention to groups that are not covered». ACFC, ‘Thematic Commentary No 3, The Language Rights of Persons Belonging to National Minorities Under the Framework Convention’ (5 July 2012) ACFC/44DOC(2012)001 rev, para 15. 19. ACFC, ‘Thematic Commentary No 4, The Framework Convention: A Key Tool to Managing Diversity Through Minority Rights–The Scope of Application of the Framework Convention for the Protection of National Minorities’ (27 May 2016) ACFC/56DOC(2016)001 para 7. 20. Όπως χαρακτηριστικά υποστηρίχτηκε από την Επιτροπή της Βενετίας, «the Venice Commission is of the opinion that attention should be shifted from the definition issue to the need for an unimpeded exercise of minority rights in practice.» European Democracy for Democracy Through Law (‘Venice Commission’), ‘Report on Non-Citizens and Minority Rights’, Study No 294/2004 (18 January 2007) CDL–AD(2007)001 para 144. 21. A CFC/56DOC(2016)001 para 3. 22. « The right to free self-identification is not a right specific to the Framework Convention. It is the ‘cornerstone’ of international law on the protection of minorities in general.» Molla Sali v Greece ECHR (19 December 2018) para 157∙ Tasev v North Macedonia ECHR (16 August 2019) para 33. Το δικαίωμα έχει χαρακτηριστεί και ως «πεμπτουσία» της μειονοτικής προστασίας, βλ. Μ Βονδικάκη Τελαλιάν, «Η Ανθρώπινη Διάσταση της ΔΑΣΕ», στο Σ Περράκης (επιμ), Τα Δικαιώματα των Λαών και των Μειονοτήτων (Εκδ. Αντ Ν Σάκκουλας 1993) 243, 252. 23. Θ Βερέμης, ΘΑ Κουλουμπής, Η Νικολακόπουλος, «Εισαγωγή» στο Θ Βερέμης, Θ Κουλουμπής, Η Νικολακόπουλος (επιμ), Ο Ελληνισμός της Αλβανίας (Εκδ Σιδέρη 1995) 9, 10. 24. Α Σκουλαρίκη, «Δηλώσεις Εθνικών Φρονημάτων: Ο Πολιτικός Λόγος και η Δημόσια Αντιπαράθεση στην Ελλάδα Σχετικά με τον Αυτοπροσδιορισμό των Μειονοτήτων και την Υποψηφιότητα της Γκιουλμπεγιάζ Καρά Χασάν» στο Μ Παύλου, Α Σκουλαρίκη (επιμ), Μετανάστες και Μειονότητες (Εκδ Βιβλιόραμα 2009) 69, 72. 25. «To belong to a national minority is a matter of a person’s individual choice and no disadvantage may arise from the exercise of such choice.» ‘Document of the Copenhagen Meeting of the Conference on the Human Dimension of the CSCE (29 June 1990)’ (1990) 11 HRLJ 232, 242. Ανθρωπινα Δικαιωματα 509 Αν και σε πρώτη ανάγνωση η διάταξη φαίνεται να κατοχυρώνει μόνο το δικαίωμα των ατόμων έναντι των κρατών να μπορούν να εκδηλώνουν τη μειονοτική τους συνείδηση, γίνεται δεκτό ότι εμπεριέχει, αν και δεν διατυπώνεται ρητά, και το δικαίωμα των ατόμων έναντι των μειονοτήτων, στις οποίες φέρονται να ανήκουν με βάση ορισμένα αντικειμενικά χαρακτηριστικά, να μπορούν να επιλέγουν τη μη ένταξή τους σε αυτές.26 Στην πραγματικότητα το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό προσλαμβάνεται με έναν πλέον πολυδιάστατο και δυναμικό τρόπο. Σύμφωνα με τη σχετική επεξηγηματική αναφορά που εμπεριέχεται στις Συστάσεις του Λουντ για την Αποτελεσματική Συμμετοχή των Μειονοτήτων στη Δημόσια Ζωή (1999), οι οποίες συνιστούν το απαύγασμα της συνάντησης διεθνώς αναγνωρισμένων και ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων που έλαβε χώρα υπό την αιγίδα του Ύπατου Αρμοστή του ΟΑΣΕ για τις Εθνικές Μειονότητες (ΥΑΕΜ), η ελευθερία του ατόμου να επιλέγει την ταυτότητά του συνιστά απαραίτητη προϋπόθεση σεβασμού της αυτονομίας του.27 Στο πνεύμα αυτό, το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό δεν σημαίνει αποκλειστικά ταύτιση με τη μειονότητα στην οποία θέλει κάποιος/α να ανήκει, αλλά και δυνατότητα σύμπλευσης με την πλειονότητα ή και άρνηση πρόσδεσης σε οποιαδήποτε ταυτότητα28 ή ακόμη και επιλογή πολλαπλών ταυτοτήτων παράλληλα ή και περιστασιακή σύνδεση με κάποια ταυτότητα, ανάλογα με τις συγκυρίες και τις ανάγκες των ατόμων.29 Ειδικότερα ως προς το δικαίωμα των ατόμων να αυτοπροσδιορίζονται ως μέλη μιας μειονοτικής ομάδας, οι Κατευθυντήριες Οδηγίες της Λιουμπλιάνα (2012) που υιοθετήθηκαν ομοίως ως άνω υπό την αιγίδα του ΥΑΕΜ, τονίζουν, στο γράμμα της διάταξης της Κοπεγχάγης, ότι είναι ζήτημα προσωπικής επιλογής που πρέπει να κατοχυρώνεται και στη νομοθεσία, και ότι κανένα μειονέκτημα δεν πρέπει να προκύπτει από αυτή.30 Χρειάζεται, ωστόσο, να συνδέεται με κάποια αντικειμενικά κριτήρια σχετικά με την ταυτότητα του ατόμου και δεν συνεπάγεται απαραίτητα τη θεμελίωση αξίωσης αναγνώρισής της από τις κρατικές αρχές.31 Τέλος, σημειώνεται ότι αν και η ελευθερία της επιλογής συνιστά απαγόρευση οποιασδήποτε μορφή ακούσιας αφομοίωσης, ακόμη και έμμεσης, επιτρέπει παράλληλα τη συνειδητή αφομοίωση, που δεν πρέπει να στιγματίζεται ή να αποθαρρύνεται ούτε από την πλειονότητα ούτε από τη μειονότητα.32 26. HJ Heintze, ‘Article 3’ in M Weller (ed), The Rights of Minorities in Europe (OUP 2006) 107, 109∙ βλ. ανάλογη επισήμανση σε ΛΑ Σισιλιάνος, «Η Προστασία των Μειονοτήτων στην Ευρώπη: Συλλογικές Όψεις Ατομικών Δικαιωμάτων» στο Μπρεδήμας, Σισιλιάνος (επιμ) (1997) 93, 120–121. 27. OSCE High Commissioner on National Minorities, ‘The Lund Recommendations on the Effective Participation of National Minorities in Public Life & Explanatory Note’ (1 September 1999) 19–20 para 4. 28. Ibid 7 para 4. 29. Ibid 19–20, para 4. 30. OSCE High Commissioner on National Minorities, ‘Ljubljana Guidelines on Integration of Diverse Societies and Explanatory Note’ (1 November 2012) 15. 31. «International minority rights standards are clear in establishing that affiliation with a minority group is a matter of personal choice, which must, however, also be based on some objective criteria relevant to the person’s identity … This does not imply that any chosen identity can necessarily claim recognition», ibid 15–16. 32. «While any form of assimilation that one has not chosen —even indirect and involuntary— is prohibited, the principle of freedom of choice implies that consciously chosen assimilation has to be allowed and may not be either stigmatized or subtly discouraged by majorities or minorities», ibid 16∙ βλ. ανάλογη παρατήρηση και σε Λ Διβάνη, «Η Σύμβαση-Πλαίσιο του 510 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου Συνεχίζοντας, το αυτό έτος με το Κείμενο της Κοπεγχάγης, η Επιτροπή για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων αποσαφήνισε στη Γενική Σύσταση Νο. 8 (1990) σχετικά με τις κρατικές εκθέσεις για την υλοποίηση του άρθρου 1 παρ. 1 και 4 της Σύμβασης, που προβλέπει τη λήψη ειδικών μέτρων υπέρ ορισμένων φυλετικών ή εθνολογικών ομάδων, στις οποίες συγκαταλέγονται και οι μειονότητες,33 ότι ο προσδιορισμός των ατόμων ως μελών αυτών των ομάδων θα βασίζεται, αν δεν υπάρχει αιτιολόγηση περί του αντιθέτου, στον αυτοπροσδιορισμό των ενδιαφερόμενων προσώπων.34 Υπό το πρίσμα αυτό, η Επιτροπή ζητά από τα κράτη, από τη μία, να επιδεικνύουν μεγαλύτερη προσοχή στον αυτοπροσδιορισμό ως «κρίσιμο παράγοντα» [critical factor] για τον προσδιορισμό μιας ομάδας ως εθνοτικής μειονότητας και από την άλλη να διεξάγουν διάλογο με τις ενδιαφερόμενες ομάδες προς την κατεύθυνση της αναγνώρισής τους.35 Ακολούθησε η σχετική Διακήρυξη των ΗΕ του 1992, που αναφέρεται με πιο έμμεσο τρόπο36 στο ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού, προβλέποντας στο άρθρο 3 παρ. 2 ότι «κανένα μειονέκτημα δεν θα προκύπτει έναντι οποιουδήποτε προσώπου που ανήκει σε μειονότητα ως συνέπεια της άσκησης ή της μη άσκησης των δικαιωμάτων που τίθενται στην παρούσα Διακήρυξη.»37 Συμβουλίου της Ευρώπης και το Σύστημα Μειονοτικής Προστασίας της ΚτΕ: Μαθαίνοντας από τα Λάθη του Παρελθόντος», στο Μπρεδήμας, Σισιλιάνος (επιμ) (1997) 25, 30. 33. «The Committee stresses that, according to the definition given in article 1, paragraph 1, of the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, the Convention relates to all persons who belong to different races, national or ethnic groups or to indigenous peoples.» CERD, ‘General Recommendation No 24 (Article 1: Reporting of Persons Belonging to Different Races, National/Ethnic Groups or Indigenous Peoples)’ (27 August 1999) UN Doc Supp No 18 (A/54/18), 105 Annex V, para 1. «The Committee is also interested in information indicating whether groups, and if so which groups, are officially considered to be national or ethnic minorities, or indigenous peoples in the State party.» CERD, ‘Guidelines for the CERD-Specific Document to be Submitted by States Parties under Article 9, paragraph 1, of the Convention’ (13 June 2008) UN Doc CERD/C/2007/1 para 12. 34. «Having considered reports from States parties concerning information about the ways in which individuals are identified as being members of a particular racial or ethnic group or groups is of the opinion that such identification shall, if no justification exists to the contrary, be based upon self-identification by the individual concerned», CERD, ‘General Recommendation No 8 Concerning the Interpretation and Implementation of Article 1, paragraphs 1 and 4 of the Convention (Identification With a Particular Racial or Ethnic Group’, at UNGA, ‘Report of the CERD’, Forty-Fifth Session (1991) UN Doc Supp No 18 (A/45/18), 79. Την ίδια θέση επανέλαβε αργότερα η Επιτροπή στις ειδικότερες Γενικές Συστάσεις Νο 27 (2000) και 34 (2011) για τις διακρίσεις κατά των Ρομά και των ατόμων αφρικανικής καταγωγής, βλ. αντίστοιχα CERD, ‘General Recommendation Νο 27 on Discrimination Against Roma’, at UNGA, ‘Report of the CERD’, Fifty-Fifth Session (2000) UN Doc Supp No 18 (A/55/18) 154· CERD, ‘General Recommendation No 34, Racial Discrimination Against People of African Descent’ (3 October 2011) UN Doc CERD/C/GC/34 para 1. 35. «The Committee notes with concern that the status of a community of Ukrainian citizens, who consider themselves to be Ruthenians, is not clear and that there is a reported absence of dialogue between them and the State party. The Committee recommends that the State party respect the right of persons and peoples to self-identification and consider the issue of their status in consultation with representatives of Ruthenians in order to recognize all minorities which claim to exist in the State party.» CERD, ‘Concluding Observations of the CERD: Ukraine’ (14 September 2011) UN Doc CERD/C/UKR/CO/19–21 para 19. 36. A Spiliopoulou Åkermark, Justifications of Minority Protection in International Law (KLI 1996) 185. 37. «No disadvantage shall result for any person belonging to a minority as the consequence of Ανθρωπινα Δικαιωματα 511 Σύμφωνα με το σχετικό Σχόλιο της ομάδας εργασίας των ΗΕ για τις μειονότητες, η διάταξη απευθύνεται τόσο στα κράτη, όσο και στους μειονοτικούς φορείς, υπό την έννοια ότι ούτε οι κρατικές αρχές μπορούν να επιβάλλουν μια εθνοτική ταυτότητα σε συγκεκριμένα πρόσωπα μέσω της χρήσης αρνητικών κυρώσεων κατά αυτών που δεν επιθυμούν να είναι μέλη της ομάδας,38 ούτε οι ιθύνοντες μειονοτικοί κύκλοι μπορούν να φέρουν σε δυσχερή θέση άτομα που με βάση αντικειμενικά κριτήρια μπορεί να θεωρούνται μέλη της μειονότητας, αλλά τα ίδια δεν το επιθυμούν. Έτσι, ενώ τα κράτη είναι αυτά που φέρουν την ευθύνη συμμόρφωσης με τα κριτήρια προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Διακήρυξη θέτει ηθικές υποχρεώσεις και για τους μειονοτικούς αντιπροσώπους.39 Επιπλέον, τα κράτη ενέχουν την υποχρέωση να απαγορεύουν τη λήψη μέτρων από την πλευρά των μειονοτήτων επιβολής των κανόνων τους σε πρόσωπα που δεν επιθυμούν να είναι μέλη της ομάδας και συνακόλουθα δεν θέλουν να ασκούν τα μειονοτικά δικαιώματα.40 Έπεται χρονολογικά το άρθρο 3 παρ. 1 της ΣΠ που προβλέπει ότι «κάθε πρόσωπο που ανήκει σε εθνική μειονότητα έχει το δικαίωμα να επιλέγει ελεύθερα εάν θα αντιμετωπίζεται ως τέτοιο, και κανένα μειονέκτημα δεν πρέπει να προκύπτει από την επιλογή αυτή ή από την άσκηση των δικαιωμάτων που συνδέονται με αυτήν.»41 Η συγκεκριμένη διάταξη, που είναι από τις λίγες της ΣΠ που αρθρώνουν δικαίωμα εν δυνάμει άμεσης εφαρμογής, σε αντιδιαστολή με τις περισσότερες νόρμες της Σύμβασης που αφενός μεν είναι προγραμματικής υφής, αφετέρου δε εκφέρονται με όρους κρατικών υποχρεώσεων παρά αγώγιμων ατομικών δικαιωμάτων,42 παρέχει στα άτομα την ελευθερία να επιλέγουν συνειδητά και με γνώση43 αν θα αντιμετωπιστούν από τις κρατικές αρχές ως μέλη μιας μειονότητας ή όχι, υπαγόμενα ή μη αντίστοιχα στο καθεστώς προστασίας της Σύμβασης.44 Σύμφωνα, μάλιστα, με το ΕΔΔΑ η αρνητική διάσταση του δικαιώματος, η επιλογή, δηλαδή, του μη ανήκειν στη μειονότητα δεν υπόκειται στους αυτούς περιορισμούς με την the exercise or non-exercise of the rights set forth in the present Declaration.» UNGA Res 47/135 (18 December 1992) UN Doc A/RES/47/135. 38. Ό πως ορθά έχει επισημανθεί, τα μέλη των μειονοτήτων έχουν το δικαίωμα να εγκαταλείπουν την ομάδα όπου θεωρείται ότι ανήκουν, χωρίς να φοβούνται ότι το κράτος θα εξακολουθεί να τα αντιμετωπίζει ως μειονοτικά, G Gilbert, ‘Individuals, Collectivities and Rights’ in N Ghanea, A Xanthaki (eds), Minorities, Peoples and Self-Determination (Martinus Nijhoff 2005) 139, 157. 39. UNCHR, ‘Commentary of the Working Group of Minorities to the United Nations Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities’ (4 April 2005) UN Doc E/CN.4/Sub.2/AC.5 /2005/2 para 54. 40. Ibid. 41. «Every person belonging to a national minority shall have the right freely to choose to be treated or not to be treated as such and no disadvantage shall result from this choice or from the exercise of the rights which are connected to that choice.» ‘Framework Convention for the Protection of National Minorities’ (1995) 16 HRLJ 98, 98. 42. E Craig, ‘Who Are the Minorities? The Role of the Right to Self-Identify Within the European Minority Rights Framework’ (2016) 15 JΕΜΙΕ 6, 14. 43. G Alfredsson, ‘Minorities, Indigenous and Tribal Peoples and Peoples: Definitions of Terms as a Matter of International Law’ in Ghanea, Xanthaki (eds) (2005) 163, 166. 44. «Paragraph 1 firstly guarantees to every person belonging to a national minority the freedom to choose to be treated or not to be treated as such. This provision leaves it to every such person to decide whether or not he or she wishes to come under the protection flowing from the principles of the framework Convention.» ‘Explanatory Memorandum on the Framework Convention’ para 34. 512 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου επιλογή του ανήκειν, ήτοι τη συνδρομή αντικειμενικών κριτηρίων, και πρέπει να γίνεται σεβαστή τόσο από τους μειονοτικούς φορείς, όσο και από το κράτος.45 Πέρα από αυτές τις δύο επιλογές, η ΣΕ έχει επανειλημμένως τονίσει, σε συμφωνία και με τις προαναφερόμενες Συστάσεις του Λουντ και τις Κατευθυντήριες Οδηγίες της Λιουμπλιάνα, ότι το δικαίωμα περιλαμβάνει την ελευθερία πολλαπλών παράλληλων ταυτίσεων με περισσότερες της μίας εθνοτικές ταυτότητες ή/και γλώσσες (multiple affiliations) και περιστασιακών ταυτίσεων με κάποια ταυτότητα ή/ και γλώσσα (situational affiliations), όπως και την ελευθερία μη επιλογής κάποιας ταυτότητας, καθώς και μεταβολής όλων αυτών των προτιμήσεων στο πέρασμα του χρόνου.46 Ειδικότερα σε ό,τι αφορά το ζήτημα της υποκειμενικής ταύτισης με μια μειονότητα, επισημαίνεται κατ’ αρχάς ότι η Επεξηγηματική Έκθεση αποσαφηνίζει πως η εξεταζόμενη διάταξη δεν συνεπάγεται το δικαίωμα του ατόμου να επιλέγει αυθαίρετα να ανήκει σε οποιαδήποτε εθνική μειονότητα, αλλά πρέπει η υποκειμενική επιλογή να είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αντικειμενικά κριτήρια που είναι σχετικά με την προσωπική του ταυτότητα.47 Αυτός ο συνδυασμός των αντικειμενικών και υποκειμενικών κριτηρίων συνιστά πάγια αναφορά στη θεωρία του ΔΔ ως προς τα συστατικά στοιχεία της έννοιας της μειονότητας.48 Η ΣΕ από την πλευρά της, αν και αναφέρεται στα «Θεματικά Σχόλια» [Thematic Commentaries]49 και στις «Γνώμες/Απόψεις» [Opinions] της50 επί των κρατικών εκθέσεων στην ανάγκη συνδρομής των αντικειμενικών κριτηρίων, θέση που ασπάζεται και το ΕΔΔΑ ως προς την εθνοτική ταυτότητα/εθνότητα των ατόμων,51 φαίνεται να ρίχνει το κέντρο βάρους στο υποκειμενικό κριτήριο.52 Συγκεκριμένα, η ΣΕ έχει συνειδητά 45. « The negative aspect of this right, namely the right to choose not to be treated as a member of a minority, is not limited in the same way as the positive aspect of that right. ... It must be respected both by the other members of the minority and by the State itself.» Molla Sali v Greece para 157∙ βλ. και ECHR, Guide on Article 8 of the European Convention of Human Rights (Council of Europe 2019) para 231. 46. ACFC/56DOC(2016)001 paras 11–13, 15–16∙ ACFC/44DOC(2012)001 rev, para 18. 47. «This paragraph does not imply a right for an individual to choose arbitrarily to belong to any national minority. The individual’s subjective choice is inseparably linked to objective criteria relevant to the person’s identity.» ‘Explanatory Memorandum on the Framework Convention for the Protection of National Minorities’ para 35. Βλ. για ανάλογο σχόλιο και Φ Παζαρτζή, «Μειονοτική Ταυτότητα και Πολιτιστικά Δικαιώματα» στο Μπρεδήμας, Σισιλιάνος (επιμ) (1997) 81, 86. 48. Βλ. ΒΕ Γραμματίκας, Η Διεθνής Προστασία των Μειονοτήτων και η Αντιμετώπισή τους στα Παρευξείνια Κράτη της Πρώην ΕΣΣΔ (Εκδ Παπαζήση 2010) 69–134∙ Γ Διακοφωτάκης, Περί Μειονοτήτων κατά το Διεθνές Δίκαιο (Εκδ Αντ Ν Σάκκουλα 2001) 109–162. 49. ACFC/44DOC(2012)001 rev, para 17∙ ACFC/56DOC(2016)001 para 9. 50. ACFC, ‘Fourth Opinion on Romania’ (16 February 2018) ACFC/OP/IV(2017)005 para 19. 51. « The Court would further observe that Mr Ciubotaru’s claim is based on more than his subjective perception of his own ethnicity. It is clear that he is able to provide objectively verifiable links with the Romanian ethnic group such as language, name, empathy and others.» Ciubotaru v Moldova ECHR (27 April 2010) para 58. 52. Σ την αντίθετη κατεύθυνση, ο Ειδικός Εισηγητής των ΗΕ στην πρόσφατη απόπειρά του να ορίσει την έννοια της μειονότητας εστιάζει αποκλειστικά στην ύπαρξη αντικειμενικών στοιχείων και παραβλέπει καθολικά το υποκειμενικό στοιχείο: «There is no subjective restriction, either in terms of desire to maintain one’s identity or of being non-dominant in any particular area.» UN Doc A/74/160, para 48 (b). Η προσέγγιση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη θέση της συνάντησης των εμπειρογνωμόνων της Γενεύης της ΔΑΣΕ και νυν ΟΑΣΕ, αλλά και με την Επεξηγηματική Έκθεση της ΣΠ, που σημειώνουν ότι δεν οδηγούν όλες οι εθνοτικές, πολιτιστικές, Ανθρωπινα Δικαιωματα 513 αποφύγει να ερμηνεύσει ποια είναι αυτά τα αντικειμενικά κριτήρια, με το επιχείρημα ότι η Επεξηγηματική Έκθεση ζητά την εξέτασή τους αποκλειστικά σε αντιπαράσταση με την υποκειμενική επιλογή του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Έτσι, τα αντικειμενικά κριτήρια δεν συνιστούν, κατά τη ΣΕ, στοιχεία ενός ορισμού.53 Απέναντι, λοιπόν, στη θέση κρατών που αρνούνται να αναγνωρίσουν συγκεκριμένες ομάδες που διεκδικούν μειονοτικό status επικαλούμενα την απουσία αντικειμενικών στοιχείων, που να τις διακρίνουν από τον υπόλοιπο πληθυσμό, όπως η Βουλγαρία για τους Πομάκους και τους Μακεδόνες, η Επιτροπή τονίζει ότι τα κριτήρια αυτά δεν πρέπει να ορίζονται ή να ερμηνεύονται κατά τρόπο που να περιορίζουν αυθαίρετα την πιθανότητα μιας τέτοιας αναγνώρισης και ότι οι απόψεις των προσώπων που ανήκουν στις ενδιαφερόμενες ομάδες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τις αρχές, όταν αυτές εξετάζουν την περίπτωσή τους.54 Υπό αυτό το πρίσμα η ΣΕ έχει προσδώσει «ύψιστη σημασία» [paramount importance] στον σεβασμό στο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού για την ερμηνεία και εφαρμογή της ΣΠ, υπογραμμίζοντας διαρκώς την «κεντρική θέση» [centrality] του άρθρου 3 παρ. 155 και τονίζοντας ότι το δικαίωμα δεν πρέπει να παραβλέπεται δια της επιβολής κατηγοριοποιήσεων, που βασίζονται σε προκαθορισμένα χαρακτηριστικά.56 Υιοθετώντας, λοιπόν, μια πανομοιότυπη διατύπωση με αυτήν γλωσσικές ή θρησκευτικές διαφορές απαραίτητα στη δημιουργία μειονοτήτων. Βλ. ‘Report of the CSCE Meeting of Experts on National Minorities’ (1991) 12 HRLJ 332, 332 και Explanatory Memorandum on the Framework Convention’ para 43. Η τελευταία τοποθέτηση έχει βάσιμα επικριθεί με το επιχείρημα ότι μπορεί να λειτουργήσει ως άλλοθι για τα κράτη να αρνούνται την αναγνώριση των μειονοτήτων τους. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι υπάρχουν ομάδες που διαφέρουν εθνοτικά ή και γλωσσικά από την πλειονότητα του πληθυσμού ενός κράτους, αλλά δεν επιθυμούν και δεν διεκδικούν μειονοτικό status ή ακόμη και δεν προσλαμβάνουν τον εαυτό τους ως μειονοτικές. Βλ. J Cowan, «Ανθρωπολογία και Πολιτισμική Ποικιλότητα. Προσωπικές Σκέψεις με Αφορμή το Ελληνικό Παράδειγμα» (1997) 63 Σύγχρονα Θέματα 15, 16. Από την οπτική του δικαίου, πάντως, το υποκειμενικό κριτήριο της συλλογικής διεκδίκησης είναι αυτό που συγκροτεί τη μειονότητα. Βλ. Κ Τσιτσελίκης, Δ Χριστόπουλος, «Ο Εντοπισμός του Μειονοτικού Φαινομένου στην Ελλάδα από τη Νομική Επιστήμη και το Δίκαιο», στο Κ Τσιτσελίκης, Δ Χριστόπουλος (επιμ), Το Μειονοτικό Φαινόμενο στην Ελλάδα (Εκδ Κριτική 1997) 415, 422–424, 438. 53. « The Advisory Committee has intentionally refrained from interpreting what such objective criteria may be, as it is clear from the wording of the Explanatory Report that they must only be reviewed vis-à-vis the individual’s subjective choice. Thus, objective criteria do not constitute elements of a definition.» ACFC/56DOC(2016)001, ό.π., παρ. 10. 54. «The Advisory Committee notes that the Bulgarian authorities maintain the position that they will not recognise the existence of the Pomak and Macedonian minorities as such, based on the understanding that there are no objective criteria for distinguishing persons belonging to these communities from the majority population. … As regards the application of objective criteria to the recognition of groups as beneficiaries of the protection of the Framework Convention, the Advisory Committee emphasises that these criteria must not be defined or construed in such a way as to limit arbitrarily the possibility of such recognition, and that the views of persons belonging to the group concerned should be taken into account by the authorities when conducting their own analysis as to the fulfilment of objective criteria.» ACFC, ‘Third Opinion on Bulgaria’ (30 July 2014) ACFC/OP/III(2014)001 paras 24, 28. 55. ACFC, ‘Thematic Commentary Νο 1, Commentary on the Education Under the Framework Convention for the Protection of National Minorities’ (2 March 2006) ACFC/25DOC(2006)002 para 10∙ ACFC/44DOC(2012)001 rev, para 6∙ ACFC/56DOC(2016)001 para 9. 56. «The right to free self-identification is central to minority protection… It must not be disregarded through imposed categorisation based on predetermined characteristics.» ACFC/56DOC(2016)001 para 3. 514 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου της Επιτροπής για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων και της Επιτροπής του ΔΣΟΙΚΠΔ,57 η ΣΕ τονίζει ότι ο αυτοπροσδιορισμός ξεκινά με την ελεύθερη επιλογή του ατόμου που, αν δεν υπάρχει αιτιολόγηση για το αντίθετο, συνιστά τη βάση κάθε προσωπικής ταύτισης.58 Κατά την Επιτροπή το δικαίωμα αυτό μπορεί να αμφισβητηθεί μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις, όταν δηλαδή δεν βασίζεται σε καλή πίστη, αλλά έχει ως αποκλειστικό κίνητρο την απόκτηση πλεονεκτημάτων ή υλικών ωφελειών (π.χ. αυτοπροσδιορισμός προσώπων ως μελών μιας μειονότητας, παρά την πασίδηλη απουσία οποιασδήποτε σύνδεσης με αυτήν, προκειμένου να αποκτήσουν πρόσβαση σε κοινωνικά προγράμματα ή να προσληφτούν βάσει ποσόστωσης σε δημόσιους φορείς ή να λάβουν επιχορηγήσεις που προβλέπονται σε αρκετά κράτη για τους αυτόνομους μειονοτικούς θεσμούς, κ.ά.),59 οπότε δεν συνάδει με τις αρχές και τους σκοπούς της Σύμβασης.60 Όπως γίνεται αντιληπτό από την προαναφερόμενη θέση, τα περιθώρια των κρατών να αμφισβητήσουν το δικαίωμα του μειονοτικού αυτοπροσδιορισμού καθίστανται πολύ στενά, καθώς ουσιαστικά τα άτομα αυτοπροσδιορίζονται ελεύθερα στον βαθμό που δεν υπάρχουν αποχρώντες λόγοι για το αντίθετο, ένσταση για την οποία τα κράτη είναι αυτά που φέρουν το βάρος της απόδειξης.61 Ολοκληρώνοντας με τα κείμενα που αναφέρονται στο δικαίωμα του μειονοτικού αυτοπροσδιορισμού,62 σειρά έχει το Γενικό Σχόλιο Νο. 21 (2009) της Επιτροπής του ΔΣΟΙΚΠΔ για την ερμηνεία του άρθρου 15 παρ. 1 (α) του Συμφώνου περί του δικαιώματος του καθενός/της καθεμιάς να συμμετέχει στην πολιτιστική ζωή, το οποίο η Επιτροπή αναγιγνώσκει με τρόπο ιδιαίτερα θετικό για την προάσπιση 57. Η Επιτροπή του ΔΣΟΙΚΠΔ στο Γενικό Σχόλιο Νο 20 (2009) αναφορικά με την ερμηνεία της αρχής της μη διάκρισης ως προς την απόλαυση των δικαιωμάτων του Συμφώνου (άρθρο 2 παρ. 2), επισήμανε ότι «ο καθορισμός του αν ένα πρόσωπο καθίσταται αντικείμενο διάκρισης με κριτήριο κάποιο από τα απαγορευμένα πεδία της διάταξης [χρώμα, γένος, γλώσσα, θρήσκευμα, πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, εθνική ή κοινωνική προέλευση, περιουσία, γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση] θα βασίζεται, αν δεν υπάρχει αιτιολόγηση για το αντίθετο, στον αυτοπροσδιορισμό του ενδιαφερόμενου προσώπου». CESCR, ‘General Comment No 20, Non-Discrimination in Economic, Social and Cultural Rights (Article 2 para. 2, of the ICESCR)’ (2 July 2009) UN Doc E/C.12/GC/20, παρ. 16. 58. «Self-identification begins with the free decision of the individual which, if no justification exists to the contrary, is to be the basis of any personal identification.» ACFC/56DOC(2016)001 para 10. 59. Βλ. A Yupsanis, ‘Cultural Autonomy for Minorities in Hungary: A Model to be Followed or a Futile Promise?’ (2019) 26 IJMGR 1, 6, 22–23. 60. « In the view of the Advisory Committee, a person’s free self-identification may only be questioned in rare cases, such as when it is not based on good faith. Identification with a national minority that is motivated solely by the wish to gain particular advantages or benefits, for instance, may run counter to the principles and purposes of the Framework Convention, in particular if such action diminishes the intended benefits and rights available to persons belonging to national minorities.» ACFC/56DOC(2016)001 para 10· βλ. και S Marsal, F Palermo, ‘Commentary on Article 3 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities’ in R Hofmann, TH Malloy, D Rein (eds), The Framework Convention for the Protection of National Minorities (Brill-Nijhoff 2018) 92, 95. 61. Α Μπρεδήμας, Μελέτες Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου (Τόμ Ι, Εκδ Σάκκουλα 2019) 47. 62. Το κριτήριο του αυτοπροσδιορισμού θεωρείται επίσης θεμελιώδες για τον καθορισμό των ομάδων που υπάγονται στο καθεστώς προστασίας της Σύμβασης Νο 169 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για τους Αυτόχθονες και Φυλετικούς Λαούς βάσει του Άρθρου 1 (2) της Σύμβασης, βλ. A Yupsanis, ‘ILO Convention No. 169 Concerning Indigenous and Tribal Peoples in Independent Countries 1989–2009: An Overview’ (2010) 79 NJIL 433, 437. Ανθρωπινα Δικαιωματα 515 και προώθηση της μειονοτικής πολιτιστικής ετερότητας και δη του μειονοτικού αυτοπροσδιορισμού.63 Σύμφωνα, λοιπόν, με την Επιτροπή: «η συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή περιλαμβάνει το δικαίωμα του καθενός/της καθεμιάς —ως μεμονωμένου ατόμου ή σε ένωση με άλλα πρόσωπα ή ως κοινότητα— να ενεργεί ελεύθερα, να επιλέγει την ταυτότητά του/της, να ταυτίζεται ή όχι με μία ή περισσότερες κοινότητες ή να μεταβάλλει αυτήν την επιλογή».64 Συνεχίζοντας, η Επιτροπή σημειώνει ότι αυτή «[η] επιλογή του να ανήκει ή να μην ανήκει κανείς/καμιά σε μια συγκεκριμένη πολιτιστική κοινότητα ή ομάδα ή να ασκεί ή να μην ασκεί μια συγκεκριμένη πολιτιστική δραστηριότητα δεν μπορεί να συνεπάγεται καμία διάκριση σε βάρος του/της.»65 Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή εστιάζει κατά την εξέταση των κρατικών εκθέσεων, σε ό,τι αφορά ειδικότερα τη συμμόρφωσή τους προς το άρθρο 15 παρ. 1 (α) του ΔΣΟΙΚΠΔ, στο ζήτημα του «πολιτιστικού αυτοπροσδιορισμού» [cultural self-identification], όπως το χαρακτηρίζει, των κοινοτήτων της επικράτειάς τους, ζητώντας στις «καταληκτικές παρατηρήσεις» της από σειρά κρατών να σέβονται και να εξασφαλίζουν την εφαρμογή του.66 Κλείνοντας, η διακριτική έμφαση της ΣΕ, αλλά και των Επιτροπών των ΗΕ στο υποκειμενικό κριτήριο του αυτοπροσδιορισμού, που «ολοένα και κερδίζει έδαφος μεταξύ της διεθνούς κοινότητας»,67 έχει επικριθεί τόσο από ορισμένα κράτη με το επιχείρημα ότι δεν αρκεί από μόνο του να προσδώσει μειονοτικό status, καθώς χρειάζεται να συντρέχουν και αντικειμενικά κριτήρια,68 όσο και από μελετητές που υποστηρίζουν ότι η μονομερής επικέντρωση σε αυτό δύναται να υποσκάψει το καθεστώς της μειονοτικής προστασίας, καθιστώντας αφενός αδύνατο οποιονδήποτε θεσμικό έλεγχο στην άσκηση του δικαιώματος69 και διευρύνοντας αφετέρου κατά πολύ το πεδίο της εφαρμογής του, αφού κάθε μειονεκτούσα ομάδα 63. Β λ. Α Γιουψάνης, «Επιτροπή του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Δικαίωμα Συμμετοχής στην Πολιτιστική Ζωή και Προστασία της Μειονοτικής Ετερότητας» (2014) 60 ΔτΑ 299, 308, 313–316. 64. «Participation covers in particular the right of everyone —alone, or in association with others or as a community— to act freely, to choose his or her own identity, to identify or not with one or several communities or to change that choice», CESCR, ‘General Comment No 21, Right of Everyone to Take Part in Cultural Life (Article 15, para 1 (a) of the ICESCR) (21 December 2009) UN Doc E/C.12/GC/21 para 15 (α). 65. «In particular, no one shall be discriminated against because he or she chooses to belong, or not to belong, to a given cultural community or group, or to practice or not to practice a particular cultural activity», UN Doc E/C.12/GC/21 para 22. 66. Βλ. CESCR, ‘Concluding Observations on the Fifth Periodic Report of Denmark’ (17 May 2013) UN Doc E/C.12/DNK/CO/5 para 21∙ CESCR, ‘Concluding Observations on the Sixth Periodic Report of Bulgaria’ (29 March 2019) UN Doc E/C.12/BGR/CO/6 paras 50–51∙ CESCR, ‘Concluding Observations on the Initial Report of Togo’ (3 June 2013) UN Doc E/C.12/TGO/ CO/1 para 35∙ CESCR, ‘Concluding Observations on the Initial Report of Gabon’ (27 December 2013) UN Doc E/C.12/GAB/CO/1 para 31. 67. Μ ανωλοπούλου-Βαρβιτσιώτη (2008) 239. 68. «However, by its very nature self-identification is a subjective criterion and does not in itself suffice to qualify for the protection of the Framework Convention», ACFC, ‘Comments of the Government of Bulgaria on the Third Opinion of the Advisory Committee on the Implementation of the Framework Convention for the Protection of National Minorities by Bulgaria’ (30 July 2014) GVT/COM/III(2014)004, 4∙ Μανωλοπούλου-Βαρβιτσιώτη (2008) 240. 69. Μ Κατσιγιάννη Παπακωνσταντίνου, Η Προστασία των Μειονοτήτων στη Διεθνή και Ευρωπαϊκή Έννομη Τάξη (Εκδ Παπαζήση 2007) 157. 516 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου μπορεί να αιτηθεί χρήση αυτού.70 Έχει υποστηριχτεί ωστόσο ότι ο αυτοπροσδιορισμός των μειονοτήτων περιορίζει πιθανές καταχρήσεις της έννοιας από τα κράτη και αποφεύγει ευέλικτα τη διελκυστίνδα του ορισμού, καθώς ένας ιδιαίτερα ευρύς ορισμός θα ήταν άνευ σημασίας, ενώ ένας στενός δεν θα ήταν εφαρμοστέος για όλες τις μειονότητες.71 Επισημαίνεται επίσης ότι όποιες και αν είναι οι αδυναμίες και ασάφειες του κριτηρίου του αυτοπροσδιορισμού, αυτό εξακολουθεί να είναι πολύ πιο πλουραλιστικό και γενναιόδωρο από την ιακωβινική αντίληψη του συγκεντρωτικού έθνους κράτους, που για δεκαετίες δεν επέτρεπε την άνθιση άλλων ταυτοτήτων πλην της εθνικής.72 Πέρα, πάντως, από την ιδεολογική διάσταση της όλης αντιπαράθεσης, η προσεκτική εξέταση όλων των απόψεων/γνωμών της ΣΕ της ΣΠ καταδεικνύει ότι δεν υφίσταται περίπτωση ομάδας που να διεκδικεί μειονοτικό status (π.χ. οι Egyptians στην Αλβανία73 και στη Βόρεια Μακεδονία,74 οι Rusyns στην Ουκρανία,75 οι Cornish στο Ηνωμένο Βασίλειο,76 οι Travellers στην Ιρλανδία,77 οι Aromanians (Βλάχοι) και οι Csangos στη Ρουμανία,78 οι Silesians στην Πολωνία,79 οι Berbers, Γαλικιανοί, Βάσκοι και Καταλανοί στην Ισπανία,80 οι Πολωνοί στην Αυστρία81 και τη Γερμανία,82 οι Γερμανόφωνοι στη Σλοβενία,83 οι Μουσουλμάνοι στην Κροατία,84 κ.ά.), χωρίς να συντρέχουν σε αυτή σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό και αντικειμενικά στοιχεία διαφοροποίησής της από την πλειονότητα, όπως εθνότητα, γλώσσα, θρησκεία, παραδόσεις, τρόπος ζωής κ.ά., ασχέτως αν οι κρατικές αρχές ορισμένες φορές τα αμφισβητούν, γιατί διαρρηγνύουν το επίσημο εθνικό αφήγημα, όπως στις περιπτώσεις των Σιλεσιανών της Πολωνίας και των Ρουθήνων της Ουκρανίας. Συνεπώς, η πρόκριση του υποκειμενικού κριτηρίου δεν έχει οδηγήσει στην πράξη κατά την εικοσαετή εφαρμογή της ΣΠ σε κάποια κατάχρηση ή διαστρέβλωση της ουσίας και των σκοπών της μειονοτικής προστασίας. 70. V Grammaticas, ‘The Definition of Minorities in International Law: A Problem Still Looking for Solution’ (1999) 52 RHDI 321, 360. 71. D Alechkevitch, ‘Copenhagen Document and Minority Rights’ (2010) 2 OSCEMag 29, 29. 72. J Coakley, ‘Conclusion: Patterns of Non-Territorial Autonomy’ (2016) 15 Ethnopolitics 166, 180. 73. ACFC, ‘Opinion on Albania’ (18 February 2003) ACFC/INF/OP/I(2003)004 para 21–22. 74. ACFC, ‘Opinion on “the former Yugoslav Republic of Macedonia”’ (2 February 2005) ACFC/ INF/OP/I(2005)001 para 25. 75. ACFC, ‘Opinion on Ukraine’ (27 November 2002) ACFC/INF/OP/I(2002)010 para 16. 76. ACFC, ‘Third Opinion on the United Kingdom’ (22 December 2011) ACFC/OP/III(2011)006 para 32. 77. ACFC, ‘Second Opinion on Ireland’ (30 October 2006) ACFC/OP/II(2006)007 paras 28–29. 78. ACFC, ‘Second Opinion on Romania’ (23 February 2006) ACFC/OP/II(2005)007 paras 25–26. 79. ACFC, ‘Second Opinion on Poland’ (7 December 2009) ACFC/OP/II(2009)002 para 29, 36. 80. ACFC, ‘Third Opinion on Spain’ (13 November 2012) ACFC/OP/III(2012)003 para 29–30. 81. A CFC, ‘Opinion on Austria’ (7 November 2002) ACFC/INF/OP/I(2002)009 para 19–20. 82. ACFC, ‘Third Opinion on Germany’ (6 December 2010) ACFC/OP/III(2010)003 paras 30–32, 36. 83. ACFC, ‘Opinion on Slovenia’ (14 March 2005) ACFC/INF/OP/I(2005)002, paras 24–25. 84. ACFC, ‘Third Opinion on Croatia’ (6 December 2010) ACFC/OP/III(2010)005 paras 39, 41. Ανθρωπινα Δικαιωματα 517 Η ρεαλιστική/πραγματιστική προσέγγιση: η ύπαρξη μιας μειονότητας ως πραγματικού ζητήματος Δεύτερο στοιχείο της νέας οπτικής στα μειονοτικά ζητήματα που τελεί σε στενή συνάφεια με το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού των ατόμων ως μελών μιας μειονότητας είναι η ρεαλιστική αποδοχή της υπόστασης των μειονοτήτων. Συγκεκριμένα, η απουσία ορισμού της έννοιας στο ΔΔ έχει οδηγήσει ορισμένα κράτη να προβάλουν τη θέση, όπως σημειώνει ο Ειδικός Εισηγητής των ΗΕ για τα μειονοτικά ζητήματα, ότι εναπόκειται σε αυτά να καθορίσουν ποιες ομάδες συνιστούν μειονότητες και ποιες όχι.85 Μια τέτοια προσέγγιση δεν φαίνεται να συμβαδίζει86 με τη διατυπωμένη ήδη από τη μεσοπολεμική περίοδο θέση του ΔΔΔΔ στην υπόθεση των ελληνο-βουλγαρικών κοινοτήτων (1930)87 ότι «[η] ύπαρξη των κοινοτήτων είναι ζήτημα πραγματικό και όχι νομικό».88 Σε παραπλήσιο μήκος κύματος η ΕΑΔ του ΔΣΑΠΔ τόνισε στο Γενικό Σχόλιο Νο. 23 (1994) αναφορικά με τα δικαιώματα των μειονοτήτων του άρθρου 27 του Συμφώνου ότι «[η] ύπαρξη μιας εθνοτικής, θρησκευτικής ή γλωσσικής μειονότητας σε ένα Κράτος μέλος δεν εξαρτάται από την απόφαση αυτού του Κράτους, αλλά χρειάζεται να αποδεικνύεται με αντικειμενικά κριτήρια».89 Την άποψη αυτή φέρεται να ασπάζεται και η συντριπτική πλειονότητα των διεθνολόγων και δη των πιο έγκριτων στο πεδίο.90 Υπό το συγκεκριμένο πρίσμα είναι χαρα85. U N Doc A/74/160 para 21. Στο πλαίσιο της ΣΠ, λόγου χάρη, από τα 39 κράτη του ΣτΕ που έχουν προσχωρήσει σε αυτήν, πολλά υπέβαλαν κατά την πράξη της υπογραφής ή της επικύρωσης διακηρύξεις ή επιφυλάξεις, σύμφωνα με τις οποίες είτε καθόριζαν ονομαστικά τις μειονότητες που υπήγαν στο καθεστώς προστασίας της Σύμβασης (Αλβανία, Δανία, Γερμανία, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Σλοβακία, Σλοβενία και Βόρεια Μακεδονία) είτε έθεταν κάποιον ορισμό της έννοιας με κριτήρια που έπρεπε να συντρέχουν για την πλήρωσή του (Αυστρία, Εσθονία, Λετονία, Λουξεμβούργο, Πολωνία και Ελβετία) είτε δήλωναν ότι δεν υπήρχαν μειονότητες στην επικράτειά τους (Μάλτα, Σαν Μαρίνο, Λιχτενστάιν), ACFC/56DOC(2016)001 paras19, 23. Βλ. και JA Frowein, R Bank, ‘The Effect of Member States’ Declarations Defining “National Minorities” Upon Signature or Ratification of the Council of Europe’s Framework Convention’ (1999) 59 ZaöRV 649. 86. Π Μαντζούφας, «Η Εθνική και Θρησκευτική Ταυτότητα ως Στοιχεία της Ελεύθερης Ανάπτυξης της Προσωπικότητας: Η Περίπτωση των Μειονοτήτων» (2000) 8 Αρμ 1037, 1047–1048. 87. Α Ηρακλείδης, «Ελληνική Μειονοτική Πολιτική: Η Αναχρονιστική Στάση και τα Αίτια της» (1997) 63 Σύγχρονα Θέματα 32, 33. 88. «The existence of communities is a question of fact; it is not a question of law.» Greco-Bulgarian Communities (Advisory Opinion)22∙ βλ. και Κ Τσιτσελίκης, «Τα Δικαιώματα των Μειονοτήτων. Από τη Νομική Κατοχύρωση στην Εφαρμογή» (1997) 63 Σύγχρονα Θέματα 26, 29. 89. «The existence of an ethnic, religious or linguistic minority in a given State party does not depend upon a decision by that State party but requires to be established by objective criteria.» HRC, ‘General Comment No 23, Article 27 (Rights of Minorities)’ (8 April 1994) UN Doc CCPR/C/21/Rev.1/Add.5 para 5.2. 90. Βλ. ενδεικτικά, P Thornberry, ‘International and European Standards on Minority Rights’ in H Miall (ed), Minority Rights in Europe (Pinter 1994) 14, 15∙ M Nowak, UN Covenant on Civil and Political Rights (Engel 1993) 490–491∙ C Tomuschat, ‘Protection of Minorities Under Article 27 of the International Covenant on Civil and Political Rights’ in R Bernhardt, WK Geck, G Jaenicke, H Steiberger (eds), Völkerrecht als Rechtsordnung Internationale Gerichtsbarkeit Menschenrechte (Springer 1983) 949, 965 (ft. 70)∙ LB Sohn, ‘The Rights of Minorities’ in L Henkin (ed), The International Bill of Rights (ColumbiaUP 1981) 270, 272∙ F Capotorti, ‘The Protection of Minorities Under Multilateral Agreements on Human Rights’ (1976) 2 ItYBILOn 3, 18. Η θέση ότι η ύπαρξη μιας μειονότητας δεν καθορίζεται από το κράτος ούτε εξαρτάται από κάποια μορφή [κρατικής] αναγνώρισης, αλλά διαπιστώνεται με αντικειμενικά κριτήρια υιοθετήθηκε πρόσφατα με κατηγορηματική διατύπωση και από τον Ειδικό Εισηγητή των ΗΕ: 518 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου κτηριστική άλλωστε η δήλωση του πρώτου ΥΑΕΜ του ΟΑΣΕ, Μαξ φαν ντερ Στουλ (Max van der Stoel), ότι αν και δεν διαθέτει κάποιο ορισμό της έννοιας, μπορεί να αναγνωρίσει μια μειονότητα όταν τη δει, καθώς η ύπαρξή της δεν εξαρτάται από κάποιον ορισμό, αλλά συνιστά πραγματικό γεγονός.91 Έτσι, υποστηρίζεται ότι μια μειονότητα δεν χρειάζεται να απολαμβάνει επίσημη κρατική αναγνώριση, προκειμένου να μπορεί να επικαλείται τις μειονοτικές διατάξεις των κειμένων του ΟΑΣΕ.92 Η προσέγγιση αυτή, που σε κρατικό επίπεδο βρίσκει τον πιο ένθερμο θιασώτη της στην κυβέρνηση της Φινλανδίας, έχει χαρακτηριστεί από τη ΣΕ ως «πραγματιστική» [pragmatic].93 Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την πάγια πλέον τοποθέτηση94 της Επιτροπής, «από τη μια πλευρά τα μέρη έχουν ένα περιθώριο διακριτικής ευχέρειας σε ό,τι αφορά το πεδίο εφαρμογής της Σύμβασης, προκειμένου να λάβουν υπόψη τις συγκεκριμένες συνθήκες που επικρατούν στην επικράτειά τους, από την άλλη η ευχέρεια αυτή πρέπει να ασκείται σύμφωνα με τις γενικές αρχές του ΔΔ [ήτοι, δυνάμει του άρθρου 31 παρ. 1 της Σύμβασης της Βιέννης περί του Δικαίου των Συνθηκών, με καλή πίστη και υπό το φως του αντικειμένου και του σκοπού της Σύμβασης] και τις θεμελιώδεις αρχές που τίθενται στο άρθρο 3 της Σύμβασης περί αυτοπροσδιορισμού. Ειδικότερα, η εφαρμογή της Σύμβασης δεν πρέπει να συνιστά πηγή αυθαίρετων ή αδικαιολόγητων διακρίσεων».95 «The existence of an ethnic, religious or linguistic minority is not determined by a State or dependent on some form of recognition. It is established by objective criteria. … The criteria are objective, factually based and not dependent on State recognition.» UN Doc A/74/160 para 48 (e) και (a), αντίστοιχα. Για μια άλλη άποψη που θεωρεί ότι «[η] αναγνώριση μιας ομάδας ως μειονότητας από μια διεθνή σύμβαση ή και μονομερώς από κράτος … συνιστά τον πιο σίγουρο τρόπο για τον χαρακτηρισμό μιας ομάδας ως μειονοτικής», βλ. ΜΙ Χαροκόπος, ΒΠ Τζεβελέκος, «Το Μειονοτικό Ζήτημα στο Διεθνές Πολιτικό Στερέωμα: Διαστάσεις και Προοπτικές Διεθνούς Προστασίας» (2001) 1 ΕφΔΔ 55, 60. 91. « Ι would note, however, that the existence of a minority is a question of fact and not of definition … Even though I may not have a definition of what constitutes a minority, I would dare to say that I know a minority when I see one.» Max van der Stoel, CSCE High Commissioner on National Minorities, ‘Keynote Address at the CSCE Human Dimension Seminar on Case Studies on National Minority Issues: Positive Results’ (Warsaw, 24 May 1993)∙ βλ. και A Thors, ‘A Retrospective of Μy Time as OSCE High Commissioner on National Minorities’ in IFSH (ed), OSCE Yearbook 2017 (Nomos 2018) 245, 247. 92. L-A Thio, ‘Developing a “Peace and Security” Approach Towards Minorities’ Problems’ (2003) 52 ICLQ 115, 135. 93. «Finland has continued its inclusive and pragmatic approach concerning the personal scope of application of the Framework Convention which remains based on the idea that ‘the existence of minorities does not depend on a declaration by the Government but on the factual situation in the country’.» ACFC, ‘Third Opinion on Finland’ (13 April 2011) ACFC/OP/ III(2010)007 para 23. 94. «[T]he Advisory Committee wishes to recall on the one hand that parties have a margin of appreciation as regards the personal scope of application to be given to the Framework Convention in order to take the specific circumstances prevailing in their country into account, while it notes on the other hand that this must be exercised in accordance with general principles of international law and the fundamental principles set out in Article 3. In particular, it is recalled that the implementation of the Framework Convention should not be a source of arbitrary or unjustified distinctions.» Βλ. ενδεικτικά ACFC, ‘Fourth Opinion on Armenia’ (13 February 2017) ACFC/OP/IV(2016)006 para 18∙ ACFC, ‘Opinion on Croatia’ (6 February 2002) ACFC/INF/OP/I(2002)003 para 15∙ ACFC, ‘Opinion on Bulgaria’ (5 April 2006) ACFC/ OP/I(2006)001 para 14. 95. S Spiliopoulou Åkermark, ‘Divergence and Convergence in Minority Law and Policies in the Nordic Countries’ in P Kraus, P Kivisto (eds), The Challenge of Minority Integration (DeGruyter Ανθρωπινα Δικαιωματα 519 Στο πλαίσιο λοιπόν του ελέγχου που ασκεί η ΣΕ για τη διαπίστωση της συμβατότητας των κρατικών πολιτικών με τα προαναφερόμενα, έχει επανειλημμένα τονίσει ότι η εφαρμογή της Σύμβασης αναφορικά με μια ομάδα προσώπων δεν απαιτεί απαραίτητα την προηγούμενη επίσημη αναγνώρισή της ως μειονότητας ή την ύπαρξη ορισμού για την έννοια της εθνικής μειονότητας.96 Συνακόλουθα, αυτό που έχει σημασία για τη ΣΕ είναι η απόλαυση των μειονοτικών δικαιωμάτων στην πράξη, ανεξάρτητα από το αν τα ενδιαφερόμενα πρόσωπα αναγνωρίζονται ή όχι στην εσωτερική έννομη τάξη.97 Στη βάση αυτή, η ΣΕ ασκεί συστηματικά κριτική στα κράτη εκείνα που συνδέουν την παροχή μειονοτικών δικαιωμάτων με την προηγούμενη επίσημη εκ μέρους τους αναγνώριση μιας μειονότητας και τονίζει ότι μια τέτοια στάση συνιστά καθαυτή πολιτική αποκλεισμού [per se exclusionary], που δεν συνάδει με τις αρχές της Σύμβασης.98 Η πράξη της αναγνώρισης μπορεί, κατά τη ΣΕ, να έχει μόνο διακηρυκτικό και όχι συστατικό χαρακτήρα και συνεπώς η πρόσβαση στα μειονοτικά δικαιώματα δεν μπορεί να εξαρτάται από την επίσημη αναγνώριση των μειονοτήτων.99 Μέσα, λοιπόν, από το πρίσμα που αναφέρθηκε, η Επιτροπή ζητά από τα κράτη μέλη να υιοθετούν μια «πραγματιστική» [pragmatic], «περιεκτική» [inclusive], «ανοιχτή» [open] και «ευέλικτη» [flexible] προσέγγιση και με αυστηρό σεβασμό προς την αρχή του αυτοπροσδιορισμού να εισέρχονται σε άμεσο και εποικοδομητικό διάλογο και στενές διαβουλεύσεις με τους αντιπροσώπους των ομάδων, που διεκδικούν την αναγνώρισή τους ως μειονοτήτων και την υπαγωγή τους στη Σύμβαση, με σκοπό την εξέταση επέκτασης του πεδίου εφαρμογής της Σύμβασης και σε αυτές. Αντί συμπερασμάτων Τα ζητήματα του αυτοπροσδιορισμού των μειονοτήτων και του πραγματικού της ύπαρξής τους έχουν προκαλέσει έναν ευρύ κύκλο συζητήσεων τόσο σε ένα ευρύτερο ευρωπαϊκό, όσο και στο στενότερο ελληνικό πλαίσιο.100 Επικεντρώνοντας σε 2015) 52, 56∙ Α Τζανακόπουλος, «Τα Συστήματα Μειονοτικής Προστασίας της Κοινωνίας των Εθνών και του Συμβουλίου της Ευρώπης» (2003) 3 ΕφΔΔ 817, 847–848. 96. «[T]he Advisory Committee reiterates that the application of the Framework Convention with respect to a group of persons does not necessarily require the latter’s formal recognition as a national minority, a definition of national minority or the provision of a specific legal status for such groups of persons.» ACFC, ‘Fourth Opinion on Denmark’ (20 January 2015) ACFC/ OP/IV(2014)001 para 18∙ ACFC, ‘Fourth Opinion on Germany’ (19 March 2015) ACFC/OP/ IV(2015)003 para 18∙ ACFC, ‘Fourth Opinion on Hungary’ (12 September 2016) ACFC/OP/ IV(2016)003 para 21∙ ACFC, ‘Fourth Opinion on Italy’ (12 July 2016) ACFC/OP/IV(2015)006 para 20∙ ACFC/56DOC(2016)001 para 28. 97. «The Advisory Committee emphasises in this context the importance of the enjoyment of minority rights in practice, whether or not the persons concerned are officially recognised in the Spanish legal system as belonging to national minorities.» ACFC, ‘Fourth Opinion on Spain’ (3 December 2014) ACFC/OP/IV(2014)003 para 13. 98. «The formal recognition of a national minority as such is required in a number of states parties in order for persons belonging to these groups to access minority rights. The Advisory Committee has consistently criticised such an approach as per se exclusionary and not in line with the principles contained in the Framework Convention.» ACFC/56DOC(2016)001 para 27. 99. I bid para 28. 100. Βλ. Ν Αλιβιζάτος, «Έχουν οι Μειονότητες το Δικαίωμα να Αυτοπροσδιορίζονται;» (2007) 35 ΔτΑ 841. 520 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου κάποιες από τις νομικές διαστάσεις της θεματικής, είναι δυνατόν να συναχθούν ορισμένες γενικά αποδεκτές διαπιστώσεις. Κατ’ αρχήν, οι διατάξεις των κειμένων της πρώην ΔΑΣΕ και νυν ΟΑΣΕ, όπως αυτές του κειμένου της Κοπεγχάγης, δεν είναι νομικά δεσμευτικές,101 όπως δεν είναι τόσο οι συστάσεις των διεθνών συναντήσεων εμπειρογνωμόνων102 στο πλαίσιο του ΟΑΣΕ, λόγου χάρη, του Λουντ και της Λιουμπλιάνα, όσο και οι συστάσεις του ΥΑΕΜ.103 Ωστόσο, οι πρώτες είναι ηθικά και πολιτικά δεσμευτικές,104 ενώ οι δεύτερες φέρουν το κύρος ευρύτατα αναγνωρισμένων στο πεδίο επιστημόνων που θεωρείται ότι λειτουργούν ανεξάρτητα και pro bono, προβαίνοντας, κατά μία άποψη, σε «αυθεντική ερμηνεία» [authoritative interpretation] των σχετικών διεθνών κριτηρίων.105 Αυτές οι επισημάνσεις ισχύουν τόσο για τις διατάξεις της Διακήρυξης των ΗΕ του 1992 για τις μειονότητες106 —στον βαθμό που δεν καθίστανται τμήμα του διεθνούς εθιμικού δικαίου δια μέσου μιας ομοιόμορφης κρατικής πρακτικής ασκούμενης με συνείδηση δικαίου— όσο και για το Σχόλιο της ομάδας εργασίας των ΗΕ επί αυτών. Περαιτέρω και ειδικότερα σε ό,τι αφορά τις συστάσεις που εμπεριέχονται στις «καταληκτικές παρατηρήσεις» των Επιτροπών των ΗΕ, γίνεται δεκτό ότι δεν εγκαθιδρύουν έννομες υποχρεώσεις για τα κράτη,107 συνιστούν, ωστόσο, επίσημες αποτυπώσεις του επιπέδου συμμόρφωσης ή μη των τελευταίων με τις υποχρεώσεις τους.108 Επιπλέον, ως προς τα «Γενικά Σχόλια» των Επιτροπών, που επίσης δεν είναι νομικώς δεσμευτικά, υποστηρίζεται ότι είναι κομβικά για την κατανόηση των κρατικών δεσμεύσεων, συνιστώντας ουσιώδεις πηγές ερμηνείας109 και σε αυτό το πλαίσιο η χρησιμότητά τους, παρά τις όποιες ενστάσεις ως προς το περιεχόμενο ή και την ποιότητά τους, φαίνεται να είναι γενικότερα αποδεκτή.110 Τέλος, αν και οι «Απόψεις/Γνώμες» και τα «Θεματικά Σχόλια» της ΣΕ δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα,111 το γεγονός ότι συνιστούν προϊόν αναγνωρισμένων και με εμπειρία στο πεδίο εμπειρογνωμόνων, που υπηρετούν υπό την προσωπική τους ιδιότητα και λειτουργούν κατά τεκμήριο ανεξάρτητα και αδέκαστα, σε συνδυασμό με την καθολική και αυτούσια σχεδόν αποδοχή τους από 101. Χ Γιακουμόπουλος, «Το Μειονοτικό Φαινόμενο στην Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου», στο Τσιτσελίκης, Χριστόπουλος (επιμ) (1997) 23, 28. 102. Κ Αντωνόπουλος, «Ζητήματα Προστασίας των Δικαιωμάτων των Μειονοτήτων υπό το Φως της Διάλυσης της Πρώην Γιουγκοσλαβίας» (2001) 21 ΕΕΕυρΔ 75, 82. 103. G Pentassuglia, ‘Minority Protection in International Law: From Standard Setting to Implementation’ (1999) 68 NJIL 131, 151. 104. Α Ηρακλείδης, «Ο ΟΑΣΕ και η Προστασία των Μειονοτήτων», στο Μπρεδήμας, Σισιλιάνος (επιμ) (1997) 37, 39. 105. J Packer, ‘The Origin and Nature of the Lund Recommendations on the Effective Participation of National Minorities in Public Life’ (2000) 11 HelsMonit 29, 41. 106. K Henrard, ‘The UN Declaration on Minorities’ Vision of “Integration”’ in U Caruso, R Hoffman (eds), The United Nations Declaration on Minorities (Brill-Nijhoff 2015) 156, 158. 107. Μ Τελαλιάν, «Ο Μηχανισμός Εποπτείας της Σύμβασης-Πλαισίου για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων», στο Μπρεδήμας, Σισιλιάνος (επιμ) (1997) 133, 140. 108. T Buerghental, ‘The UN Human Rights Committee’ (2001) 5 UNYB (2001) 341, 351. 109. H Keller, L Grover, ‘General Comments of the Human Rights Committee and Their Legitimacy’ in H Keller, G Ulfstein (eds), UN Human Rights Treaty Bodies (CUP 2012) 116, 116–118. 110. AC Byrnes, ‘The “Other” Human Rights Treaty Body: The Work of the Committee on the Elimination of Discrimination Against Women’ (1989) 14 YaleJIL 1, 48. 111. G de Beco, E Lantschner, ‘The Advisory Committee on the Framework Convention for the Protection of National Minorities (the AFC)’ in G de Beco (ed), Human Rights Monitoring Mechanism of the Council of Europe (Routledge 2011) 100, 119. Ανθρωπινα Δικαιωματα 521 την Επιτροπή Υπουργών του ΣτΕ,112 τις προσδίδουν αναμφίβολα πρόσθετο ειδικό πολιτικό βάρος και αξία113 ως αυθεντικές ερμηνείες των διατάξεων της ΣΠ.114 Συνακόλουθα, η διαπίστωση ότι η μη συμμόρφωση των κρατών με το σύνολο όλων αυτών των προαναφερόμενων διατάξεων και συστάσεων δεν επιφέρει έννομες συνέπειες για αυτά, δεν συνεπάγεται και ότι δεν τα στιγματίζει στη διεθνή κοινή γνώμη,115 αποδυναμώνοντας την εικόνα τους ως κράτη δικαίου.116 Ωστόσο, τα κράτη που επικυρώνουν τη ΣΠ οφείλουν να συμπεριφέρονται δυνάμει του άρθρου 2 της Σύμβασης, αλλά και των γενικών αρχών του ΔΔ με βάση την αρχή της καλής πίστης στα θέματα που σχετίζονται με αυτή, που σημαίνει ότι τα μέτρα που λαμβάνουν πρέπει να αποσκοπούν στην πραγματική προστασία των μειονοτήτων και στη διατήρηση της ταυτότητάς τους.117 Επίσης, δυνάμει της προαναφερόμενης αρχής, τα κράτη δεν μπορούν να αυθαιρετούν, όταν υπάρχουν αντικειμενικά στοιχεία ύπαρξης μειονοτήτων στην επικράτειά τους.118 Υπό αυτό το πρίσμα, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί παρά ως θετική εξέλιξη το γεγονός ότι πολλά κράτη ευθυγραμμιζόμενα με τις συστάσεις των Επιτροπών και δη της ΣΕ εισέρχονται σε διάλογο με τις ενδιαφερόμενες ομάδες, αλλάζουν την πολιτική τους και προβαίνουν σε διάφορες ενέργειες αναγνώρισης των μειονοτήτων τους ως ένα πρώτο συμβολικό βήμα προσέγγισης.119 112. Βλ. IM Siatitsa, ‘The Evolution of the Monitoring Mechanism of the Framework Convention for the Protection of National Minorities: Cooperation of Independent and Political Bodies in the Interest of Effectiveness’ (2010) 63 RHDI 769. 113. A Phillips, ‘The 10th Anniversary of the Framework Convention for the Protection of National Minorities’ (2008) 3 EJM 181, 184. 114. Μπρεδήμας (2019) 25. 115. Ε Κυριακόπουλος, «Η Λειτουργία του Μηχανισμού Εποπτείας και Ελέγχου Εφαρμογής της Σύμβασης-Πλαισίου του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων» (2004) 24 ΔτΑ 1213, 1224. 116. Μ πρεδήμας (2019) 100. 117. Μ πρεδήμας (1997) 185, 202–203. 118. Α Μπρεδήμας, «Τα Προβλήματα στις Σχέσεις Ελλάδας-ΠΓΔΜ και το Διεθνές Δίκαιο: Η Ονομασία, η Εθνική Ταυτότητα, η Μειονότητα στην Ελλάδα» στο Σ Περράκης (επιμ), Ματιές στο Σύγχρονο Τοπίο των Δυτικών Βαλκανίων (Εκδ Σιδέρης 2009) 23, 42. Όπως σημειώνει και ο Θόρνμπερι (Thornberry), του οποίου η μελέτη για τα δικαιώματα των μειονοτήτων στο ΔΔ υπήρξε σημείο αναφοράς τη δεκαετία του 1990, το αν ένα κράτος αναγνωρίζει ή όχι μια μειονότητα στο εσωτερικό του δίκαιο, δεν είναι καθοριστικό για το ΔΔ. Τα κράτη έχουν την υποχρέωση να επιτελούν με καλή πίστη τις δεσμεύσεις που απορρέουν από τις συνθήκες και άλλες πηγές του διεθνούς δικαίου και να μην επικαλούνται διατάξεις του Συντάγματος και της εσωτερικής νομοθεσίας ως δικαιολογία μη συμμόρφωσής τους με αυτές. P Thornberry, ‘The UN Declaration on the Rights of Persons Belonging to National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities: Background, Analysis, Observations and an Update’ in A Phillips, A Rosas (eds), Universal Minority Rights (MRG 1995) 13, 22. 119. Ενδεικτικά, η Ρουμανία συμπεριέλαβε το 2000 τους Ρουθήνους και τους Μακεδόνες στο Συμβούλιο για τις Εθνικές Μειονότητες, μαζί με τις άλλες δεκαοκτώ μειονότητες που μετέχουν σε αυτό, ACFC, ‘Second Opinion on Romania’ (23 February 2006) ACFC/OP/II(2005)007 para 22. Η Σλοβακία αναγνώρισε το 2010 τη σερβική μειονότητα, αυξάνοντας σε δεκατρείς τις αναγνωρισμένες μειονότητες στην επικράτειά της, ACFC, ‘Fourth Opinion on the Slovak Republic’ (3 December 2014) ACFC/OP/IV(2014)004 para 11. Το Κόσοβο αναγνώρισε το 2011 την κροατική και μαυροβουνιακή μειονότητα, ACFC, ‘Third Opinion on Kosovo’ (10 September 2013) ACFC/OP/III(2013)002 para 23. Η Τσεχία προσκάλεσε το 2013 αντιπροσώπους των Λευκορώσων και των Βιετναμέζων να συμμετάσχουν στις διεργασίες του Συμβουλίου για τις Εθνικές Μειονότητες, όπου μετέχουν άλλες δώδεκα μειονότητες, ACFC, ‘Fourth Opinion on the Czech Republic’ (28 June 2016) ACFC/OP/IV(2015)004 para 19. Tο Ηνωμένο Βασί- 522 Πολεμοσ και Ειρηνη - Τιμητικοσ Τομοσ Κωστα Χατζηκωνσταντινου Καταληκτικά, όπως διορατικά είχε επισημάνει ο Κ. Χατζηκωνσταντίνου «[χ]ρειάζεται κάτι ακόμη [πέρα από τους νόμους], όπως η ανεκτικότητα, η κατανόηση, η ανθρωπιστική προσέγγιση στα μειονοτικά προβλήματα και η δημιουργία συνθηκών, κάτω από τις οποίες μια μειονότητα θα είναι σε θέση να διατηρήσει τις γλωσσικές, εθνικές ή θρησκευτικές της ιδιομορφίες, ενώ θα απολαμβάνει τα ίδια δικαιώματα με την πλειονότητα».120 λειο αναγνώρισε το 2014, πέραν των μέχρι τότε οκτώ μειονοτήτων, τους Cornish ως εθνική μειονότητα, ACFC, ‘Fourth Opinion on the United Kingdom’ (27 February 2017) ACFC/OP/ IV(2016)005, para 14. Η Φινλανδία συμπεριέλαβε στην έκθεση του 2015 προς τη ΣΕ τους Karelian speakers στις μειονοτικές ομάδες μαζί με τις άλλες έξι αναγνωρισμένες μειονότητες, ACFC, ‘Fourth Opinion on Finland’ (24 February 2016) ACFC/OP/IV(2016)002 para 11. Η Ιρλανδία, που μέχρι πρότινος δήλωνε ότι δεν υπάρχει καμία μειονότητα στο έδαφός της, αναγνώρισε το 2017 τους Travellers ως εθνοτική μειονοτική ομάδα, CERD, ‘Concluding Observations on the Combined Fifth to Ninth Reports of Ireland’ (12 December 2019) UN Doc CERD/C/IRL/C0/5–9 para 4 (c). Η Αλβανία έπαυσε την προηγούμενη πολιτική διάκρισης μεταξύ εθνικών και εθνο-γλωσσικών μειονοτήτων και αναγνώρισε το 2017 εννέα εθνικές μειονότητες, την αιγυπτιακή, την αρομουνική (βλάχικη), τη βοσνιακή, τη βουλγαρική, την ελληνική, τη μακεδονική, τη μαυροβουνιακή, των Ρομά και τη σερβική, ACFC, ‘Fourth Opinion on Albania’ (11 October 2018) ACFC/OP/IV(2018)006 para 23. 120. Χατζηκωνσταντίνου (1982) 270. Στο αυτό πνεύμα η ΣΕ σημειώνει στο τέταρτο «Θεματικό Σχόλιό» της ότι η πρόσβαση στα μειονοτικά δικαιώματα μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο σε μια κοινωνία, όπου ο διάλογος, η κατανόηση και η πολιτισμική πολυμορφία θεωρούνται πηγές εμπλουτισμού παρά διαχωρισμού της, ACFC/56DOC(2016)001 para 3.

Πέρα από τον (μη) Ορισμό της Έννοιας της Μειονότητας στο Διεθνές Δίκαιο. Το Δικαίωμα του Αυτοπροσδιορισμού και η Πραγματιστική Προσέγγιση

Products

Support

Πέρα από τον (μη) Ορισμό της Έννοιας της Μειονότητας στο Διεθνές Δίκαιο. Το Δικαίωμα του Αυτοπροσδιορισμού και η Πραγματιστική Προσέγγιση

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib